Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	224.8KB
Покупки	6
Дата загрузки	13 Апрель 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Korxonalarda ishchi kuchidan foydalanish samaradorligiga asosiy fondlarning ta’siri

$lozim. Bu bosqichlarni quyidagi chizma yordamida aks ettirish mumkin (7.4 - chizma)  . Korxona 7.4-chizma. Korxona asosiy fondlarini qayta ishlab chiqarish bosqichlari Takror ishlab chiqarish siklida asosiy fondlarni yaratish jarayoni korxonadan tashqarida amalga oshiriladi hamda asosan qurilish sohasi, mashinasozlik, asbobsozlik hamda asosiy fondlarni yaratish bilan shu\ullanuvchi boshqa sohalar bilan bo\liq bO’ladi. Asosiy vositalarni takror ishlab chiqarishning qolgan bosqichlari korxona hududida amalga oshiriladi. Biroq barcha hollarda ham asosiy fondlarni takror ishlab chiqarish tufayli korxonalar ishlab chiqarishni modernizasiya qilish hamda rivojlanib borayotgan bozor munosabatlari sharoitlarida iqtisodiy va texnik barqarorlikka erishishlarini ta’minlaydi.  Ушбу расмни матннинг электрон версияси ор = али слайд шаклида диапроектор ор = али намойиш этиш мумкин . 2- илова 16$ $Korxonaning ishlab chiqarish quvvati – bu, ishlab chiqarishning barcha zahiralaridan foydalangan holda ishlab chiqarish mumkin bO’lgan mahsulotning maksimal hajmidir. Ekspluatasiya jarayonida asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy eskirishga uchrab, bu korxona uchun ma’lum bir yO’qotishlarni keltirib chiqaradi. Asosiy fondlarning eskirishi bilan bo\liq bO’lgan yO’qotishlarni, ulardan foydalanishini yaxshilash, fond qaytimi, smenalik koeffisiyenti, ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish koeffisiyenti kabi asosiy kO’rsatkichlar darajasini oshirish yordamida kamaytirish mumkin. Bu kO’rsatkichlarni fan-texnika taraqqiyoti hisobiga, asosiy fondlar tuzilmasini mukammallashtirish, uskunalar bekor turib qolishini kamaytirish, mehnat va ishlab chiqarishni takomillashtirish, xo’jalik yuritishning yangi shakllarini rivojlantirish yordamida yaxshilash mumkin. Foyda bilan bir qatorda amortizasiya ajratmalar ham korxona asosiy fondlarini takomillashtirish manbai bO’lib xizmat qiladi. 26$

Kirish
Zamonaviy iqtisodiyot fani asosiy fondlarni ma’lum bir iste’mol qiymati
ko’rinishida ijtimoiy mehnat asosida yaratiluvchi, ishlab chiqarishning moddiy-
buyumlashgan material omillari qatoriga kiritadi. Hozirgi bozor sharoitlarida
korxona kuchi va vositalari yordamida yaratilgan asosiy fondlar ishlab chiqarish
quvvatlarini shakllantirish va ulardan foydalanishga faol ravishda ta’sir
ko’rsatuvchi mulk hisoblanadi. Butun xalq xo’jaligi miqyosida asosiy fondlar
mamlakatning milliy boyligini tashkil qiladi. Asosiy fondlar korxona ishlab
chiqarish vositalarining bir qismi bo’lib, ishlab chiqarish jarayonida uzoq vaqt
ishtirok etada va o’zining natural-moddiy holatini yo’qotmaydi hamda o’z
qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotlarga qismlab o’tkazib beradi. Asosiy fondlar
qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotga o’tkazish jarayoni amortzisiya deb, ushbu
jarayonda to’plangan mablag’lar esa amortizasiya ajratmalari deb ataladi. Iqtisodiy
maqsadlariga ko’ra, asosiy fondlar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish
fondlariga taqsimlanadi. Ishlab chiqarish asosiy fondlari o’z mohiyatiga ko’ra,
korxonaning ishlab chiqarish potensialini tashkil qilib, ularning tarkibiga
quyidagilar kiradi:
ishlab chiqarish binolari va inshoatlari;
uzatish qurilmalari;
quvvat mashinalari va uskunalari;
ishchi mashinalar va uskunalar;
transport vositalari;
o’lchov va tartibga solish asboblari va qurilmalari;
foydalanish muddati bir yildan kam bo’lmagan va qonunchilikda belgilab
qo’yilgan qiymatlardagi asboblar va ishlab chiqarish inventari.
Asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarishda band bo’lgan barcha mutaxassis
va xodimlar soni bilan birgalikda, korxonaning ishlab chiqarish apparati deb
ataladi.
3

Noishlab chiqarish asosiy fondlari korxona asosiy fondlarining ishlab
chiqarishda bevosita ishtirok etmaydigan qismi bo’lib, shu sababli o’z qiymatini
tayyor mahsulotga o’tkazmaydi. Bular qatoriga asosan korxona balansida turuvchi
turarjoy (uy-joy fondi), oshxona, profilaktoriya, klub, bolalar bog’chasi va yaslilar,
sport-sog’lomlashtirish va boshqa ob`yektlar kiritiladi. Madaniy-maishiy va
sog’lomlashtirish yo’nalishidagi noishlab chiqarish asosiy fondlari ishlab chiqarish
asosiy fondlari bilan foydalanish muddati, natural shaklning saqlanishi, o’z
qiymatini sekin-asta yo’qotishi kabi ko’p jihatlari bilan o’xshashdir.
Mehnat predmetiga o’tkazuvchi ta’siriga ko’ra, asosiy ishlab chiqarish
fondlari aktiv va passiv turlarga bo’linadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining
passiv turiga bino va inshoatlar, aktiv turiga esa quvvat mashina va uskunalari,
ishchi mashina va uskunalar, transport vositalari, texnologik liniyalar, ya’ni biron-
bir turdagi mahsulot yaratishda foydalaniluvchi mehnat qurollari kiritiladi.
Korxonaning aktiv asosiy ishlab chiqarish fondlari eng harakatchan va
ahamiyatli hisoblanadi. Fan-texnika taraqqiyoti davomida ko’plab korxonalarda
aktiv ishlab chiqarish fondlarining salmog’i ortadi, ularning tarkibi va ko’rinishi
o’zgaradi, asosiy fondlar guruh va turlarining ma’naviy eskirish tufayli
almashinish sur’ati tezlashadi.
Ishlab chiqarish miqyosining o’sishi va boshqa ijobiy o’zgarishlar
sharoitlarida, ba’zan korxonaning asosiy fondlari, jumladan, ishchi mashinalar va
uskunalar, ishlab chiqarish binolari, qurilmalar va hokazolar yetmay qoladi.
Bunday hollar ro’y berganda korxona shartnoma asosida o’ziga kerakli bo’lgan
asosiy fondlarni yollaydi va ular ijaraga olingan hisoblanadi. Ijaraga beruvchi va
ijaraga oluvchi o’rtasida yuzaga keluvchi mulk munosabatlari lizing deb ataladi
(ingl. Lease - ijara).
4

$2. Korxonalarda asosiy fondlarni eskirishi, ularni baholash va ta’mirlash Xo’jalik amaliyotida asosiy fondlar natural va qiymat kO’rinishida hisobga olinadi. Agar asosiy fondlarni natural baholash- ishlab chiqarishni texnik jihatdan qayta qurollantirish va zamonaviylashtirish masalalarini hal qilish, asbob- uskunalarni ta’mirlash uchun ularning guruh va turlari bo’yicha grafiklar tuzish, shuningdek, ta’mirlash vositalariga bO’lgan ehtiyojni aniqlash imkonini bersa, qiymat bo’yicha baholash esa, asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarishni rejalashtirish, ularning mavjud hajmini aniqlash, amortizasiya hajmini belgilash, asosiy fondlar va ishlab chiqarish quvvatlaridan foydalanish darajasini tahlil qilish va hokazolarda muhim ahamiyat kasb etadi. Asosiy fondlarni baholashning quyidagi usullari mavjud: boshlang’ich qiymat bo’yicha - asosiy vositalarni yaratish yoki sotib olish uchun sarflangan xarajatlar majmuidan iborat bO’lib, asosiy fondlar yoki ularning alohida qismlarini foydalanishga topshirish uchun yaroqli holga keltirish bilan bo\liq bO’lgan-ularni keltirish, O’rnatish kabi xarajatlarni hisobga olgan holda yuzaga keluvchi qiymat. Masalan, bitta mashina yoki uskunaning boshlan\ich qiymati – bu, korxonaning mazkur mashina yoki uskunani ma’lum bir sanada sotib olgan va bu haqda buxgalteriya hujjatlarida qayd qilingan sotib olish narxidir. Tiklanish qiymati bo’yicha - asosiy fondlar yoki ularning biron-bir qismini (binolar, qurilmalar, mashinalar, ishlab chiqarish uskunalari va hokazo) hozirgi paytdagi inflyasiya va boshqa omillarni hisobga olgan holda baholash. Baholashning bu usuli obyektning hozirgi paytdagi qayta ishlab chiqarish davrida qancha turishini kO’rsatadi. Korxona asosiy fondlarining tiklanish qiymati, taftish va inventarizasiya paytida, mamlakat miqyosida va davlat chora-tadbiri sifatida esa, asosiy fondlarni qayta baholash paytida amalga oshiriladi. Qoldiq qiymati bo’yicha - asosiy fondlarning eskirishini inobatga olgan holda, birlamchi va qayta tiklash qiymatlari O’rtasidagi farq kO’rinishidagi baholashdir. Boshqacha qilib aytganda, bu asosiy fondlarning ishlab 9$ $chiqarilayotgan mahsulotlarga hali O’tkazilmagan qismidir. Korxonalar tomonidan foydalanilmaydigan hamda hisobdan chiqarish yoki sotib yuborish mo’ljallangan asosiy fondlar ham, ko’pincha qoldiq qiymati bo’yicha, mazkur xo’jalik yilidagi narxlarda baholanadi. Korxona asosiy fondlarini baholashning turlarini quyidagi chizma ko’rinishda aks ettirish mumkin  : (7.2.-chizma) 7.2. -chizma. Korxona asosiy fondlarini baholashning turlari Iqtisodiyotning globallashuvi hamda hisob va hisobotlarning mukammallashuvi, jumladan, milliy hisob standartlarining jahon standartlari talablari darajasiga keltirilishi tufayli, garchi asosiy vositalar, asosiy fondlarning pul kO’rinishidagi ifodasi sifatida avvaldan qO’llanib kelgan bO’lsada,  Ушбу расмни матннинг электрон версияси ор = али слайд шаклида диапроектор ор = али намойиш этиш мумкин . 2- илова 10Бошлан\ич =иймат Тикланиш =иймати Тыли= Эскиришни щисобга олган щолда Тыли= Эскиришни щисобга олган щолда Машинанинг сотиш нархи 6000 +200=6200 минг сым ташиш ва ырнатиш харажатлари Эскириш 5 йилда 50%га 6200-3100 =3100 минг сым 01.01.2001 йилга щолати 3000 минг сым Эскириш 5 йилда 50%га 3000-1500 =1500 минг сым$ $Н а= А П ∗ 100Bu yerda: A - amortizasiya ajratmalari; P - asosiy fondlarning tO’liq boshlan\ich qiymati. Yillik amortizasiya ajratmalari (AO) miqdori quyidagi formula asosida aniqlanadi: А = П + Р к+ М − О Т Bu yerda: R k – asosiy fondlar xizmat qilgan muddat davomida kapital ta’mirlashga sarflangan xarajatlar; M - uskuna, mashina va qurilmalarni, ular xizmat qilgan davr mobaynida modernizasiya qilishga sarflangan xarajatlar; O - asosiy fondlarning qoldiq (likvidasion) qiymati; T - asosiy fondlarning xizmat qilish muddati, yil. Amalda amortizasiya mabla\lari asosiy fondlarni tO’liq qayta tiklash (renovasiya), kapital ta’mirlash va uskunalarni modernizasiya qilish uchun alohida ravishda yO’naltiriladi. Bundan kelib chiqqan holda amortizasiya normasi ikki qismdan - fondlarni renovasiya qilish (N v ) hamda kapital ta’mirlash va modernizasiya qilish (N r ) uchun ajratiluvchi mabla\dan iborat bO’ladi. Birinchi holda amortizasiya normasi quyidagi formula: Н в= П − О ТП × 100 ; ikkinchi holda esa: Н р= Р к+ М ТП asosida aniqlanadi 14$

qayta ta’mirlash, amaldagi ishlab chiqarishni kengaytirish va qayta qurollantirish
bilan avvaldan belgilab qO’yilgan bO’ladi. Asosiy fondlarning turlar bo’yicha
tuzilmasiga ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentrasiya qilish darajasi ham
katta ta’sir O’tkazadi. Yirik korxonalar, ishlab chiqarishni fondlar bilan
ta’minlashda va fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foydalanishda kichik va
O’rta korxonalarga qaraganda kO’proq imkoniyatga ega. Biroq kichik korxonalar
harakatchanroq, ularning boshqaruvi moslashuvchanroq bO’lib, natijada ishlab
chiqarishni texnik jihatdan qayta qurollantirish osonroq kechadi.
«Korxona iqtisodiyoti»ga ekspluatasiya qilinayotgan asosiy fondlarning
yoshi , birinchi O’rinda mashina va asbob-uskunalarning yoshi katta ta’sir
kO’rsatadi. Hozirgi paytda mashina va sanoat uskunalarini yosh bo’yicha
guruhlashda taxminan quyidagi muddatlardan kelib chiqiladi: 5 yilgacha, 5 yildan
10 yilgacha, 10 yildan 15 yilgacha, 15 yildan 20 yilgacha, 20 yildan 25 yilgacha va
hokazo. Mashina va uskunalarning ekspluatasiya muddati qanchalik yuqori bO’lsa,
korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari shunchalik past bO’ladi, mahsulotlar sifati
pasayadi, bekor turib qolish va talofatlar kO’payadi hamda aksincha. Bundan
tashqari, korxona asbob-uskunalaridan uzoq vaqt mobaynida foydalanilganida
ta’mirlash uchun ham kO’p xarajatlar sarflanadi.
8

$hayotimizga “asosiy kapital”, “asosiy vositalar” kabi atamalar endilikda keng ravishda kirib kelmoqda. Hozirigi kunda amaliyotda asosiy vositalarning korxona balansi va hisobotlarida aks ettiriluvchi (ya’ni, boshlan\ich, belgilangan tartibda O’tkaziluvchi qayta baholashdan keyin esa tiklanish), hisobga olish qiymati balans qiymati deb ataladi. Bundan asosiy vositalarning qoldiq qiymatini asosiy vositalarning balans qiymatidan eskirish summasini ayirib tashlash yordamida topish mumkinligi anglashaladi. Qabul qilingan baholash usuli va korxona balansida aks ettiriluvchi buxgalteriya hisoboti ma’lumotlari asosida, korxona asosiy ishlab chiqarish fondlarining O’rtacha yillik qiymati (F sr ) belgilanib, u quyidagi formula asosida aniqlanadi: Ф ыр = Ф н+ Ф пТ 1− Ф вТ 2 12 ; Bu yerda: F n – asosiy ishlab chiqarish fondlarining yil boshidagi qiymati; F p – yil davomida kelib tushgan (foydalanishga topshirilgan) asosiy ishlab chiqarish fondlari qiymati; F v – yil davomida ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yO’q qilingan) asosiy fondlar qiymati; T 1 - foydalanishga topshiriluvchi asosiy ishlab chiqarish fondlari amalda bO’luvchi O’rtacha muddati (oylarda), qabul qilingandan keyingi oydan boshlab; T 2 – ishlab chiqarishdan chiqarilgan (yO’q qilingan) asosiy ishlab chiqarish fondlari foydalanilmaydigan O’rtacha muddat (oylar) chiqarilgan oydan to yil oxirigacha). Asosiy fondlarni boshlan\ich yoki tiklanish qiymati bo’yicha baholashdan tashqari eskirish summasi ham hisobga olinadi. Asosiy fondlar jismoniy va ma’naviy jihatdan eskirishi mumkin. 11$ $3. Asosiy fondlardan foydalanishni yaxshilash yo’llari va ko’rsatkichlari Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning turli xil kO’rsatkichlari mavjud bO’lib, ularni shartli ravishda ikki guruhga bO’lish mumkin: birinchi guruh - umumlashtiruvchi va qiymat kO’rsatkichlari bO’lib, ular asosiy fondlarning turli guruhlarini dinamika va statikada baholash, tahlil qilish, zahiralarni aniqlash va bashorat qilish imkonini yaratadi. Bunday kO’rsatkichlarga fond qaytimi, fond si\imi, fond rentabelligi va boshqalarni kiritish mumkin. ikkinchi guruh - xususiy va natural kO’rsatkichlar bO’lib, kO’proq asosiy ishlab chiqarish fondlarining faol qismi - ishchilar, mashina va asbob-uskunalardan foydalanish bilan bo\liq. KO’rsatkichlarning bu guruhi tarkibiga quyidagilar kiradi: * asosiy ishlab chiqarish fondlari(mashina va asbob-uskunalar)dan ekstensiv foydalanish koeffisiyenti, ulardan vaqt bo’yicha foydalanganlik darajasini aks ettiradi; * asosiy ishlab chiqarish fondlari(mashina va asbob-uskunalar)dan intensiv foydalanish koeffisiyenti, ulardan quvvat bo’yicha foydalanganlik (unumdorlik) darajasini aks ettiradi; * asosiy ishlab chiqarish fondlaridan integral foydalanish koeffisiyenti, barcha ekstensiv va intensiv omillardan birgalikda foydalanishni hisobga oladi. KO’rsatilgan kO’rsatkichlarning har biri amaliyotda mustaqil ma’noga ega bO’lib, turli maqsadlarga erishish uchun foydalaniladi. Masalan, asosiy ishlab chiqarish fondlaridan vaqt bo’yicha qanday foydalanilganligini (ekstensiv foydalanish) baholash asbob-uskunalarning smenalik koeffisiyenti, uskunalarni koeffisiyenti, smena davomida uskunalarning bekor turib qolishi, uskunalardan smenalarda foydalanish koeffisiyenti kabi kO’rsatkichlar qO’llaniladi. Asbob-uskunalardan ekstensiv foydalanish koeffisiyenti mazkur uskunalardan amalda haqiqiy foydalanilgan vaqtning ulardan reja bo’yicha foydalanish muddatiga nisbati orqali aniqlanadi. 18$

16. Vumek Djeyms P., Djons Deniyel T. Per. s angl. Berejlivoye
proizvodstvo; Kak izbavitsya ot poter i dobitsya prosvetaniya vashey kompanii;
M.. Alpina Biznes BUKS 2004.
17. Kristensen Kleyton M. Kak iz-za novO’x texnologiy pogibayut silnO’ye
kompanii /Dilemma innovatora Per.s ang. M.: Algina Biznes Buka 2004.
18. http:/www.harvard. edu
19. http:/www.capitul.ru
20. http:/www.5b. ru
21. http:/www.audit - center. ru
29

$Asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarishda band bO’lgan barcha mutaxassis va xodimlar soni bilan birgalikda, korxonaning ishlab chiqarish apparati deb ataladi. Noishlab chiqarish asosiy fondlari korxona asosiy fondlarining ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etmaydigan qismi bO’lib, shu sababli O’z qiymatini tayyor mahsulotga O’tkazmaydi. Bular qatoriga asosan korxona balansida turuvchi turarjoy (uy-joy fondi), oshxona, profilaktoriya, klub, bolalar bo\chasi va yaslilar, sport-so\lomlashtirish va boshqa obyektlar kiritiladi. Madaniy-maishiy va so\ lomlashtirish yO’nalishidagi noishlab chiqarish asosiy fondlari ishlab chiqarish asosiy fondlari bilan foydalanish muddati, natural shaklning saqlanishi, O’z qiymatini sekin-asta yO’qotishi kabi kO’p jihatlari bilan O’xshashdir. Korxona asosiy fondlari tarkibini quyidagi 7.1 - chizma kO’rinishida aks ettirish mumkin  .  Ушбу расм ни матннинг электрон версияси ор = али слайд шаклида диапроектор ор = али намойиш этиш мумкин . 2- илова 6Корхонанинг асосий фондлари Асосий ишлаб чи=ариш фондлари Асосий ноишлаб чи=ариш фондлари Бинолар Иншоотлар Узатиш =урилмалар Инструментлар ва ишлаб чи=а- риш инвентари Ылчов ва тартибловчи асбоблар Транспорт воситалари Хыжалик жищозлари +увват машиналари ва ускуналар Ишчи машина ва ускуналар Жумладан авто- матлашган машина ва ускуналар$ $Foydalanilgan adabiyotlar 1. O’zbekiston Respublikasining “Xususiy korxonalar tO’\risida”gi Qonuni. Qonun va qarorlar. T., “O’zbekiston”, 2004., №3 2. I.A. Karimov. O’zbekiston XXI asr bO’sa\asida: xavfsizlikka tahdid, taraqqiyot shartlari va kafolatlari. T., “O’zbekiston”, 1997. 3. Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shaklantirish tartibi tu\risadagi Nizom. -T.: 1999, 5 fevral. 4. Maxmudov E.X. Korxona iqtisodiyoti: O’quv.qO’ll. –T.: O’zbekiston yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jam\armasi nashriyoti, 2004. 5. Akromov E.A Korxonalarning moliyaviy xolati taxlili. – T.: Moliya, 2003.-223 b. 6. «O’z Ishingizni yarating yoki tadbirkor nimalarni bilishi lozim» - Toshkent shahri, YuNIDO, «Biznes maslahat markazi» loyihasi, 2003y. 7. Abdukarimov I.T. va boshqalar Korxona iqtisodiy salohiyati tahlili. T.: «Iqtisodiyot va huquq dunyosi» nashriyot uyi, 2003. 8. Ekonomika predpriyatiya. Uchebnik dlya VUZov. 3-ye izdaniye /Pod. red. V.Ya.Gorfinkelya, V.A.Shvandara. - M.: Yuniti-Dana, 2003. 9. O.I. Volkov, Ekonomika predpriyatiya, Uchebnik. M., “INFRA-M”, 2000. 10. G.I. Shepelenko. Ekonomika, organizasiya i planirovaniye proizvodstva na predpriyatii. Uchebnoye posobiye. Rostov-na-Donu, Izd. Sentr “MART”, 2000. 11. V. G. Gruzinov. Ekonomika predpriyatiya Uchebnik 2-ye izd. M.: «Yuniti Dana» 2003. 12. Ekonomika predpriyatiya Konspekt leksiy v spiskax M.: Prior-izdat 2003. 13. Autsorsing: Sozdaniye vO’sokoeffektivnO’x i konkurentosposobnO’x organizasiy. Uchebnoye posobiye / Pod red. B.A.Anikina M.: Infra – M 2003. 14. Ekonomika predpriyatiya Konspekt leksiy M.: Izd-vo PRIOR 2002. 15. Sergeyev I.V Ekonomika predpriyatiya. 2-ye izd. perab. i dop. Uchebnoye posbiye M.: FiS 2004. 28$ $ikkinchi smenada esa 190 tasi ishlagan. Bu holda uskunalarningsmenalilik koeffisiyenti 1,44 (200  190)  270) ni tashkil qiladi. Uskunalarni yuklanish koeffisiyenti ham uskunalardan vaqt bo’yicha foydalanishni tavsiflaydi. Smenalilik koeffisiyentidan farqli ravishda, u mahsulotning mehnat si\imini hisobga oladi. U mazkur uskunada tayyorlangan barcha mahsulotlar mehnat si\imining uning ishlash vaqti fondiga nisbati orqali aniqlanadi. Mazkur misolda ushbu koeffisiyent quyidagicha bO’ladi:К юк = 1,44 2 = 0,72 Korxonada asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni tO’liq baholash uchun ekstensiv kO’rsatkichlardan tashqari, ularning quvvat bo’yicha yuklanish tabiatini O’rganish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Bu yerda yuqorida aytib O’tilganidek, texnologik uskunalar amaldagi unumdorligining, ya’ni texnik asoslangan progressiv unumdorlikning normativ unumdorlikka nisbati asosida, ya’ni uskunalardan intensiv foydalanish koeffisiyentidan foydalanish, uni quyidagi formula bo’yicha hisoblash mumkin: Κ инт = Βф Βп ; Bu yerda: V F  vaqt birligida uskunada ishlab chiqarilgan haqaqiy mahsulot miqdori; V P  vaqt birligida uskunada texnik jihatdan asoslangan mahsulot ishlab chiqarish normasi. Misol. Pasport ma’lumotlari bo’yicha dastgohda bir soatda 100 ta detal yasash mumkin, amalda esa shu vaqt ichida faqat 80 ta detal tayyorlandi. U holda K int q0,8 (80:100), ya’ni dastgohdan quvvat bo’yicha foydalanish 80 foizni tashkil qildi. Uskunadan integral foydalanish koeffisiyenti uskunadan ekstensiv va intensiv foydalanish koeffisiyentlarining kO’paytmasi orqali aniqlanib, uning vaqt va quvvat bo’yicha band bO’lishini (foydalanilishini) kompleks xarakterlaydi. 20$ $Bizning misolimizda K eks q 0,71 va K int q 0,8 bO’lganligi tufayli, uskunadan integral foydalanish koeffisiyenti quyidagiga teng bO’ladi:К интегр .= К экс ∗ К инт = 0,71 ∗0,8 = 0,57 Korxonaning asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishning umumiy va qiymat kO’rsatkichlari nuqtai nazaridan kelib chiqqan holda, avvalo fond qaytimi haqida tO’xtalib O’tish kerak. U asosiy fondlar birligiga (qiymati bo’yicha) tO’\ri kelgan mahsulot ishlab chiqarishni xarakterlaydi. U mahsulot sotishdan tushgan bir yillik tushumning (V) asosiy ishlab chiqarish fondlarining O’rtacha yillik qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi: Ф к= В Ф с Mahsulotning fond si\imi - fond qaytimiga teskari qiymat bO’lib, quyidagi formula asosida aniqlanadi: Ф с= Ф ыр В Fond si\imi kapital qO’yilmalari (investisiyalar)ni tejash yoki kO’paytirish bilan uzviy ravishda bo\liq bO’ladi. Masalan, mahsulot fond si\imi pasayib, uning ishlab chiqarish hajmi doimiy yoki O’suvchi bO’lganda asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanish sharoitlari yaxshilanadi, demak, kapital qO’yilmalarini tejash uchun imkoniyat tu\iladi. Uni topish uchun quyidagi formuladan foydalaniladi: Э к= Φ е× Β Bu yerda: E k – kapital qO’yilmalarni tejash, sO’m; Fe – hisobot yilida mahsulot fond si\imining O’tgan yildagiga nisbatan O’zgarishi, sO’m. Har bir korxona O’z tasarrufidagi asosiy ishlab chiqarish fondlaridan iloji boricha unumli foydalanishga intilishi lozim. Bunga fondlarni ish bilan ta’minlashni yaxshilash tufayli ishlab chiqarish va mahsulotlarni sotish hajmini 21$ $Ishlab chiqarish jarayonida asosiy fondlar asta-sekinlik bilan eskirishi sababli, ularning ish qobiliyatini ta’mirlash orqali tiklash zaruriyati tu\iladi. O’z vaqtida ta’mirlash asosiy fondlar muddatidan oldin ishdan chiqishining oldini oladi hamda ularning xizmat qilish muddati va unumdorligini oshiradi. Asosiy fondlarni ta’mirlash kapital, O’rta va joriy turlarga bO’linadi. Bino va inshootlarni ta’mirlash O’z mazmuni, talab qilinuvchi muddat va mabla\larga kO’ra, mashina va uskunalarni ta’mirlashdan farq qiladi. Masalan, mashina va asbob-uskunalarni kapital ta’mirlashda ular tO’liq qismlarga bO’linadi va eskirgan qismlar almashtiriladi. Uskunalarni ikki marta kapital ta’mirlash orasidagi muddat ta’mirlash sikli deb ataladi. Mashina va uskunalar, qoidaga kO’ra, maxsus zavodlarda ta’mirlanadi. O’rtacha ta’mirlash texnik mazmuni, murakkabligi, bajariladigan ish hajmi va davriyligiga kO’ra, kapital ta’mirlashdan farq qiladi hamda sarflanuvchi mabla\, vaqt va kuchni nisbatan kamroq talab etadi. Joriy ta’mirlash kabi u ham mashina yoki uskunadan foydalanuvchi korxonaning O’zida amalga oshirilishi mumkin. Joriy ta’mirlashda asosan asbob-uskunalar tozalanadi, moylanadi, tekshiriladi, mayda kamchiliklari bartaraf qilinadi, ya’ni uskunalarning foydalanishga doimiy tayyorligi ta’minlanadi. Asosiy fondlarni ta’mirlash va ularga xizmat kO’rsatish majmuasi rejali- oldini oluvchi ta’mirlash tizimiga (ROOT) birlashtiriladi va korxona bosh mexanigi tomonidan boshqariladi. Deyarli har bir korxonada ROOT O’tkazilishini qayd qilish jurnallari mavjud bO’lib, ularda profilaktika va ta’mirlash tadbirlarini O’tkazish tartibi va grafigi belgilab qO’yiladi. Ta’mirlash ishlari tufayli korxona asosiy fondlarning joriy ekspluatasiyaga tayyorligini ta’minlaydi. Biroq shu bilan bir qatorda korxona asosiy fondlarni yaratish, foydalanish, amortizasiya, qayta tiklash kabi bosqichlarni O’z ichiga oluvchi takror ishlab chiqarish amallarini doimiy ravishda bajarishga intilishi 15$ $1. Asosiy fondlarning mohiyati va ularning korxona faoliyatidagi o’rni Zamonaviy iqtisodiyot fani asosiy fondlarni ma’lum bir iste’mol qiymati kO’rinishida ijtimoiy mehnat asosida yaratiluvchi, ishlab chiqarishning moddiy- buyumlashgan material omillari qatoriga kiritadi. Hozirgi bozor sharoitlarida korxona kuchi va vositalari yordamida yaratilgan asosiy fondlar ishlab chiqarish quvvatlarini shakllantirish va ulardan foydalanishga faol ravishda ta’sir kO’rsatuvchi mulk hisoblanadi. Butun xalq xO’jaligi miqyosida asosiy fondlar mamlakatning milliy boyligini tashkil qiladi. Asosiy fondlar korxona ishlab chiqarish vositalarining bir qismi bO’lib, ishlab chiqarish jarayonida uzoq vaqt ishtirok etada va O’zining natural-moddiy holatini yO’qotmaydi hamda O’z qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotlarga qismlab O’tkazib beradi. Asosiy fondlar qiymatini tayyorlanayotgan mahsulotga O’tkazish jarayoni amortzisiya deb, ushbu jarayonda tO’plangan mabla\lar esa amortizasiya ajratmalari deb ataladi. Iqtisodiy maqsadlariga kO’ra, asosiy fondlar ishlab chiqarish va noishlab chiqarish fondlariga taqsimlanadi. Ishlab chiqarish asosiy fondlari O’z mohiyatiga kO’ra, korxonaning ishlab chiqarish potensialini tashkil qilib, ularning tarkibiga quyidagilar kiradi: * ishlab chiqarish binolari va inshoatlari; * uzatish qurilmalari; * quvvat mashinalari va uskunalari; * ishchi mashinalar va uskunalar; * transport vositalari; * O’lchov va tartibga solish asboblari va qurilmalari; * foydalanish muddati bir yildan kam bO’lmagan va qonunchilikda belgilab qO’yilgan qiymatlardagi asboblar va ishlab chiqarish inventari. 5$ $К экс = tхак tрежBu yerda: t xak – uskunalardan haqiqiy foydalanilgan vaqt, soatlar; t rej – uskunalarning normaga asosan foydalanish muddati, soatlar. Misol. Agar 8 soatlik smena mobaynida ta’mirlash uchun 1 soat rejalashtirilib, amalda 5 soat sarflangan bO’lsa, u holda ekstensiv foydalanish koeffisiyenti 0,71 (5  (8-1)) ni tashkil qiladi. Bu esa asbob-uskunalardan smena davomida faqat 71 % foydalanilganligini anglatadi. Korxonalarda bunday uskunalarning bir emas, bir nechta – O’nta yoki yuztasidan foydalaniladi. Shu munosabat bilan uskunalarning smenalik koeffisiyenti - sutka davomida mashina-smenalarning O’rnatilgan uskunalarning umumiy soni yoki ishchi O’rinlariga nisbatini aniqlash zaruriyati tu\iladi. Bu holda smenalilik koeffisiyenti quyidagi formula asosida aniqlanadi: К см = МС КО Bu yerda: MS - sutka davomida haqiqiy ishlangan mashina-smenalar yi\indisi; Ko - O’rnatilgan asbob-uskunalarning umumiy soni. Misol. Korxonada 200 dona metall qirquvchi stanok sutka mobaynida 360 mashina-smena, 60 ta temir presslovchi stanok 50 mashina-smena, 40 ta quyuv stanoklari esa 30 mashina-smena ishlagan. Ushbu holda barcha stanoklardan foydalanishning smenalilik koeffisiyenti quyidagicha topiladi: К см = 360 + 50 + 30 200 + 60 + 40 = 1 ,47 Uskunalarning smenalilik koeffisiyentini aniqlashning yana bir yO’li bO’lib, unga kO’ra korxonalarning bir emas, ikki yoki uch smenada ishlashi va bunda uskunalarning barchasidan ham tO’liq foydalanilmasligi kO’zda tutiladi. Masalan, sexda 270 dona uskuna O’rnatilgan bO’lib, birinchi smenada ulardan 200 tasi, 19$

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
ANDIJON MASHINASOZLIK INSTITUTI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“SANOAT IQTISODIYOTI” FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Korxonalarda ishchi kuchidan foydalanish
samaradorligiga asosiy fondlarning ta’siri
Bajardi: ___________________
Qabul qildi: ________________
Baho: ______
Andijon

$7.1 - chizma. Korxona asosiy fondlarining tarkibi. Mehnat predmetiga O’tkazuvchi ta’siriga kO’ra, asosiy ishlab chiqarish fondlari aktiv va passiv turlarga bO’linadi. Asosiy ishlab chiqarish fondlarining passiv turiga bino va inshoatlar, aktiv turiga esa quvvat mashina va uskunalari, ishchi mashina va uskunalar, transport vositalari, texnologik liniyalar, ya’ni biron- bir turdagi mahsulot yaratishda foydalaniluvchi mehnat qurollari kiritiladi. Korxonaning aktiv asosiy ishlab chiqarish fondlari eng harakatchan va ahamiyatli hisoblanadi. Fan-texnika taraqqiyoti davomida kO’plab korxonalarda aktiv ishlab chiqarish fondlarining salmo\i ortadi, ularning tarkibi va kO’rinishi O’zgaradi, asosiy fondlar guruh va turlarining ma’naviy eskirish tufayli almashinish sur’ati tezlashadi. Ishlab chiqarish miqyosining O’sishi va boshqa ijobiy O’zgarishlar sharoitlarida, ba’zan korxonaning asosiy fondlari, jumladan, ishchi mashinalar va uskunalar, ishlab chiqarish binolari, qurilmalar va hokazolar yetmay qoladi. Bunday hollar rO’y berganda korxona shartnoma asosida O’ziga kerakli bO’lgan asosiy fondlarni yollaydi va ular ijaraga olingan hisoblanadi. Ijaraga beruvchi va ijaraga oluvchi O’rtasida yuzaga keluvchi mulk munosabatlari lizing deb ataladi (ingl. Lease - ijara). Asosiy fondlarning umumiy hajmida alohida guruhlarining qiymat bo’yicha O’zaro nisbati asosiy fondlarning turlar bo’yicha tuzilmasini aks ettiradi hamda amaliyotda foizlarda O’lchanadi. Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlari tuzilmasining, birinchi O’rinda uning aktiv qismini - mashina va asbob-uskunalarni kO’paytirishga yO’naltirilgan takomillashtirishdan manfaatdor bO’lishi lozim. Ularning ulushi qanchalik yuqori bO’lsa, ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar miqdori shunchalik katta bO’ladi va aksincha. Korxona asosiy fondlarining turlar bo’yicha tuzilmasi, kO’p jihatdan kapital qO’yilmalarning texnologik tuzilmasi orqali, jumladan, ularning yangi qurilish va 7$

7.3.-chizma. Asosiy fondlarning eskirish turlari
Asosiy fondlarni qayta ishlab chiqarish, ya’ni jismoniy va ma’naviy jihatdan
eskirgan asosiy fondlarning O’rnini iqtisodiy tO’ldirish uchun korxona bu vositalar
qiymatidan amortizasiya ajratmalarni ayirib tashlaydi hamda bu ajratmalar
keyinchalik xarajatlar sifatida mahsulot tannarxiga kiritiladi.
Amortizasiya ajratmalari quyidagi formula asosida aniqlanuvchi amortizasiya
normalari (Na) asosida amalga oishiriladi:

Ушбу расмни матннинг электрон версияси ор = али слайд шаклида диапроектор ор = али намойиш этиш
мумкин . 2- илова
13Жисмоний эскириши Маънавий эскириши
Асосий фондларни иш билан
таъминлаш даражаси
Мещнат куролларининг сифати
Ходимлар малакасининг даражаси
Асосий фондлардан
фойдаланиш коидаларига риоя килиш
Ишлаб чикариш шарт-шароитлари Асосий фондларни кайта ишлаб
чикариш кийматининг пасайиши
Асосий фондлар(техника)нинг
ишлаб чикариш даражаси
юкорирок былган турларидан
фойдаланишАсосий фондларнинг эскириши ва уни белгиловчи
омиллар

$ikkinchi holda mazkur davr mobaynida uskunalardan qanchalik foydalanilishi aniqlanadi. Ishlab chiqarish dasturining korxonada mavjud bO’lgan quvvatlarga mos kelishini aniqlash uchun, O’rtacha yillik ishlab chiqarish quvvati hisoblab topiladi. Uni hisoblash uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:М ыр .йил = Мн + М в× n1 12 − М л× n2 12 Bu yerda: M O’r.yil – korxonaning O’rtacha yillik quvvati; M n – korxonaning yil boshidagi quvvati; M v – yil mobaynida kiritiluvchi quvvati; M l – yil davomida ishlab chiqarishdan chiqariluvchi (yO’q qilinuvchi) quvvat; n 1 , n 2 – ishlab chiqarish quvvatlarini ishga tushirishdan yoki tugatilgan ishlab chiqarish quvvatlari yO’q qilingandan to yil oxirigacha O’tgan tO’liq oylar soni. Asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilash bilan bo\liq bO’lgan mazkur chora-tadbirlar, ko’pincha ishlab chiqarish quvvatlari balansini tuzish yO’li bilan amalga oshirilib, korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari va ularni ta’minlash manbalariga bO’lgan ehtiyoji aniqlanadi. Qisqacha xulosalar Bino, inshoot, mashina, qurilma, asbob-uskuna va boshqa mehnat vositalaridan iborat bO’lgan asosiy ishlab chiqarish fondlari ishlab chiqarish jarayonida uzoq vaqt mobaynida ishtirok etib, natural shaklini saqlab qoladi hamda ularning qiymati ishlab chiqarilayotgan mahsulotga asta-sekinlik bilan qismlarga bO’lib O’tkaziladi. Asosiy fondlar ishlab chiqarish moddiy-texnika bazasining asosi hisoblanadi. Korxonaning ishlab chiqarish quvvati va mehnatning texnik jihatdan qurollanish darajasi asosiy fondlarga bo\liq bO’ladi. 25$

Reja:
Kirish
1. Asosiy fondlarning mohiyati va ularning korxona faoliyatidagi o’rni.
2. Korxonalarda asosiy fondlarning eskirishi, ularni baholash va ta’mirlash.
3. Asosiy fondlardan foydalanishni yaxshilash yo’llari va ko’rsatkichlri.
4. Korxonaning ishlab chiqarish quvvati.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
2

$oshirish, nisbiy xarajatlarni kamaytirish, foydani oshirishdan tashqari asosiy fondlarda jamiyatning O’tmishda narsa holiga aylangan mehnati mujassamlanganligi ham zaruriyat tu\diradi. Korxona asosiy ishlab chiqarish fondlaridan foydalanishni yaxshilashning asosiy yO’nalishlari sifatida quyidagilarni kO’rsatish mumkin:  smena davomida uskunalar bekor turib qolishini qisqartirish va uning oldini olish;  uskunalarning smenalik koeffisiyentini oshirish;  bekor turuvchi uskunalarni qisqartirish va tugatish;  ta’mirlash va profilaktika tadbirlarini O’z vaqtida va sifatli ravishda amalga oshirish;  uskunalarni ekspluatasiya qiluvchi xodimlarning malakasini oshirish;  ishlab chiqarishni tashkil etishni va resurslar bilan ta’minlashni yaxshilash. 22$ $4. Korxonaning ishlab chiqarish quvvati Asosiy ishlab chiqarish fondlari hajmi va ulardan foydalanish darajasi korxonaning ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilaydi. U ishlab chiqarish dasturini asoslashda katta rol O’ynaydi hamda korxonaning belgilangan nomenklatura va sifatli mahsulot ishlab chiqarish bo’yicha potensial imkoniyatlarini tavsiflaydi. Bundan kelib chiqadiki, ishlab chiqarish quvvati – bu, ma’lum bir vaqt davomida il\or texnologiyalardan foydalanish, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil qilishning il\or sharoitlarida ishlab chiqarish mumkin bO’lgan mahsulotlarning maksimal darajasidir. U qoidaga kO’ra, ishlab chiqarilgan mahsulotlar hajmining natural kO’rinishda, ushbu korxonaning ixtisoslashganligi va mahsulotning alohida turlari O’rtasidagi O’zaro nisbatiga kO’ra aniqlanadi. Korxonaning ishlab chiqarish quvvati il\or (asosiy) sexlar quvvati bilan, sexlar quvvati bosh uchastkalar quvvati bilan, uchastkalar quvvati esa bosh uskunalar quvvatiga asosan aniqlanadi. Korxona ishlab chiqarish quvvati kattaligini belgilab beruvchi kO’rsatkichlar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: * uskunalar tarkibi va turlar bo’yicha soni; * uskuna, agregat va dastgohlardan foydalanishning texnik-iqtisodiy norma (normativ) lari; * uskunalarning ishlash vaqti fondi; * ishchilar soni; * ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi va assortimenti (turlari va xilma-xilligi). Korxona ishlab chiqarish quvvatining boshlan\ich (yil boshida), yakuniy (yil oxirida), O’rtacha yillik hamda loyiha quvvati turlari mavjud. Loyiha quvvati qurilish loyihasida kO’zda tutilgan bO’ladi. Qayta tiklash, kengaytirish va texnik jihatdan qayta qurollantirish davomida loyiha quvvati kattalashtirilishi mumkin. Shu sababli amaliyotda loyiha quvvati ko’pincha korxonaning amaldagi quvvati 23$ $bilan solishtiriladi. Korxonaning amaldagi quvvati korxona ishlab chiqarish dasturini tayyorlash uchun asos bO’lib xizmat qiladi. Korxona ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda zahiradagi uskunalardan tashqari, barcha O’rnatilgan uskunalar hisobga olinadi. Ba’zi bir sexlarda (yi\uv, quyuv va boshqa sexlarda) ishlab chiqarish quvvati ishlab chiqarish maydonlariga asosan hisoblanadi. Ishlab chiqarish quvvatini aniqlashda mahsulot birligiga sarflanuvchi vaqt normasi yoki har bir uskunaning unumdorlik normalari muhim ahamiyatga ega bO’lib, ular il\or hamda progressiv bO’lishi talab qilinadi. Korxona bosh bO’\inining (asosiy sexining) ishlab chiqarish quvvati quyidagi formula asosida hisoblanadi:М = n× Ф макс М т Bu yerda: M -sex yoki uchaskaning qabul qilingan O’lchov birligidagi ishlab chiqarish quvvati; n - sex yoki uchastkadagi il\or uskunalar soni; F maks –bosh uskunadan foydalanish mumkin bO’lgan maksimal muddat, soat; M t –bosh uskunada mahsulot tayyorlashning progressiv mehnat si\imi, soat. Amaliyotda ishlab chiqarish quvvati va uskunalarning yuklanishini hisoblashda ba’zida xatolar, ular O’rtasidagi farqni sezmaslik hollari ham uchrab turadi. Korxona quvvati asosiy ishlab chiqarish fondlari, yangi texnika va aniqlangan zahiralardan foydalangan holda mahsulot ishlab chiqarish mumkin bO’lgan maksimal darajani tavsiflaydi, uskunalarning yuklanishni hisoblash natijalari esa, ushbu quvvatlardan rejadagi davrda foydalanishning darajasini aniqlaydi. Demak, ular O’rtasidagi prinsipial farq shundaki, birinchi holatda korxona ishlab chiqarishi mumkin bO’lgan mahsulotlarning maksimal darajasi aniqlansa, 24$ $Jismoniy (moddiy) eskirish asosiy fondlarning birlamchi xislatlarini ishlab chiqarishda foydalanish va tabiiy eskirish natijasida yO’qotishdan yuzaga keladi. U asosan bir xilda kechmaydi hamda kO’p jihatdan iqlimning ta’siri, asosiy fondlardan foydalanish qoidalariga rioya qilish, jumladan, xodimlarning malakasiga ham bo\liq bO’ladi. Jismoniy eskirishni (IF) quyidagi formula asosida hisoblab topish mumkin:ИФ = Т ф Т н × 100 ; yoki ИФ = И П с × 100 . Bu yerda: T f - asosiy fondlarning haqiqiy xizmat qiluvchi muddati; T n - asosiy fondlar xizmat qilishi kerak bO’lgan normativ muddat; I - hisoblangan amortizasiya summasi (eskirish summasi); P s – asosiy fondlarning boshlan\ich(qayta tashkil qilish) qiymati. Ma’naviy eskirish - asosiy fondlarning qadrsizlanishi yoki texnik jihatdan muddatidan avval ish qobiliyatini yO’qotilishidir. U ikki shaklda yuzaga keladi: birinchi shaklda asosiy fondlar ularning ishlab chiqarish qiymatlari pasayishi natijasida qadrsizlansa, ikkinchi shaklda asosiy fondlarning qadrsizlanishi yangi, fan-texnika taraqqiyoti ta’siri ostida, yanada samaraliroq fondlarning paydo bO’lishi natijasida rO’y beradi. Asosiy fondlar ma’naviy eskirishining yuqorida keltirilgan shakllarini quyidagi tarzda aniqlash mumkin: ИΜ 1= Π − Β Π ×100 ; ИΜ 2= Π н− Π с Π н ×100 . Bu yerda: P - asosiy fondlarning tO’liq boshlan\ich qiymati; V - asosiy fondlarning tiklanish qiymati; P n - yangi texnikaning unumdorligi. 12$

Xulosa
Korxona asosiy fondlarining turlar bo’yicha tuzilmasi, ko’p jihatdan kapital
qo’yilmalarning texnologik tuzilmasi orqali, jumladan, ularning yangi qurilish va
qayta ta’mirlash, amaldagi ishlab chiqarishni kengaytirish va qayta qurollantirish
bilan avvaldan belgilab qo’yilgan bo’ladi. Asosiy fondlarning turlar bo’yicha
tuzilmasiga ishlab chiqarishni ixtisoslashtirish va konsentrasiya qilish darajasi ham
katta ta’sir o’tkazadi. Yirik korxonalar, ishlab chiqarishni fondlar bilan
ta’minlashda va fan-texnika taraqqiyoti yutuqlaridan keng foydalanishda kichik va
o’rta korxonalarga qaraganda ko’proq imkoniyatga ega.
Biroq kichik korxonalar harakatchanroq, ularning boshqaruvi
moslashuvchanroq bo’lib, natijada ishlab chiqarishni texnik jihatdan qayta
qurollantirish osonroq kechadi.
«Korxona iqtisodiyoti»ga ekspluatasiya qilinayotgan asosiy fondlarning
yoshi, birinchi o’rinda mashina va asbob-uskunalarning yoshi katta ta’sir
ko’rsatadi. Hozirgi paytda mashina va sanoat uskunalarini yosh bo’yicha
guruhlashda taxminan quyidagi muddatlardan kelib chiqiladi: 5 yilgacha, 5 yildan
10 yilgacha, 10 yildan 15 yilgacha, 15 yildan 20 yilgacha, 20 yildan 25 yilgacha va
hokazo. Mashina va uskunalarning ekspluatasiya muddati qanchalik yuqori bo’lsa,
korxonaning ishlab chiqarish quvvatlari shunchalik past bo’ladi, mahsulotlar sifati
pasayadi, bekor turib qolish va talofatlar ko’payadi hamda aksincha. Bundan
tashqari, korxona asbob-uskunalaridan uzoq vaqt mobaynida foydalanilganida
ta’mirlash uchun ham ko’p xarajatlar sarflanadi.
27

Korxonalarda ishchi kuchidan foydalanish samaradorligiga asosiy fondlarning ta’siri

Купить

Информация о документе

Продавец

Korxonalarda ishchi kuchidan foydalanish samaradorligiga asosiy fondlarning ta’siri