Kungaboqar moyini saqlash va qadoqlash

Dokument ma'lumotlari

Narxi	20000UZS
Hajmi	45.3KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	03 Iyun 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Qishloq va o'rmon xo'jaligi

Sotuvchi

Nurali Axmedov

Ro'yxatga olish sanasi 24 Oktyabr 2024

12 Sotish

Kungaboqar moyini saqlash va qadoqlash

Sotib olish

Kirish
Kungaboqar moyi — bu kungaboqar urug'idan olingan o'simlik yog'i bo'lib,
u o'zining sog'liq uchun foydali xususiyatlari, ta'mi va ishlatilish imkoniyatlari
bilan keng tarqalgan. Kungaboqar moyi ozuqaviy qiymatga ega bo'lib, tarkibida
Omega-6 yog' kislotalari, vitamin E va boshqa foydali moddalar mavjud. Uning
saqlanishi va qadoqlanishi foydalanuvchilarga yuqori sifatli mahsulotni taqdim
etish uchun muhimdir. Kurs ishida kungaboqar moyini saqlash va qadoqlashning
texnologik jarayonlari, uning sifati va mahsulotni uzoq muddatli saqlash
imkoniyatlari o'rganiladi.
Kungaboqar (Helianthus annuus L.) — murakkabguldoshlar oilasiga
mansub bir yillik o simlik, asosiy moyli ekinlardan biri. Vatani — Shimoliyʻ
Amerika. Yovvoyi holda o sadigan Kungabokarni ispanlar Yevropaga 1510-yilda
ʻ
keltirganlar. Dastlab manzarali o simlik sifatida ekilgan. Uzoq tanlash yo li bilan
ʻ ʻ
madaniy kungabokar (dastlab pistasi chaqiladigan, so ngra moy olinadigan xillari)
ʻ
yaratilgan. Rossiyaga 18-asrda Gollandiyadan keltirilgan va 19-asr o rtalarida katta
ʻ
maydonlarga ekilgan, urug idan moy olingan. Moy olinadigan kungabokar
ʻ
Rossiyadan AQSH va Kanadaga tarqalgan. Yer yuzida kungabokar ekiladigan
maydonlar 22,84 mln. ga, yalpi hosili 28,5 mln. t, o rtacha hosildorlik 12,5 s/ga.
ʻ
Rossiya (3,9 mln. ga), Argentina (3,8 mln.ga), Ukraina (2,7 mln.ga), Hindiston (2,2
mln.ga), AQSH (1,3 mln.ga), Ruminiya (1 mln.ga), GFR (0,8 mln.ga), Turkiya (0,5
mln.ga), O zbekiston (4 ming ga)da ekiladi (1999).
ʻ
Ildizi o q ildiz, yaxshi rivojlangan, poyasi tik o sadi, dag al, yuqori qismi
ʻ ʻ ʻ
shoxlanadi, bo yi 4 m ga boradi. Bargi oddiy, yirik, ketma-ket joylashgan, dag al
ʻ ʻ
tuklar bilan qoplangan. To pguli savatcha (diam. 35—40 sm). Savatcha
ʻ
markazidagi gullar vaysimon, ikki jinsli, chetdagylari qizg ish-sariq, tilsimon.
ʻ
Chetdan changlanadi. Mevasi — lista, 4 qirrali, rangi oq, kulrang, 1000 ta urug i
ʻ
vazni 100— 150 g. kungabokar urug ining kattaligiga, moyining miqdoriga va
ʻ
mag zining chiqishiga qarab 3 guruhga bo linadi: Moyli kungabokar — pistasi
ʻ ʻ
mayda, 1000 donasining vazni 35—80 g, mag zi tarkibida 53— 63% moy bor;
ʻ
chaqiladigan kungabokar — pistasi yirik, 1000 donasining vazni 100—170 g,

mag zining tarkibida 20— 35% moy bo ladi (poyasidan silos ham bostiriladi);ʻ ʻ
oraliq K, — hamma ko rsatkichlari o rtacha.
ʻ ʻ
Kungabokar urug i 4—6°da 10—15 kunda unib chiqadi. Maysasi — 6°
ʻ
sovuqqa bardoshli (qisqa qorasovuqlarga chidaydi). Issiqlikka talabchan,
yorug sevar, qisqa kunli, qurg oqchilikka chidamli, namsevar o simliKungabokar
ʻ ʻ ʻ
Soya joyda yaxshi rivojlanmaydi. O suv davri 80—140 kun. Ozuqaga talabchan, 1
ʻ
t pista va poyabarg hosil qilishi uchun 50–60 kg azot, 20—25 g fosfor, 120–160 kg
kaliy talab qiladi.
Kungabokardan, asosan, ovqatga ishlatiladigan kungaboqar moyi olinadi,
silosbop navlaridan silos bostiriladi, chiqindilari (shrot va kunjarasi) chorva
mollariga yuqori sifatli ozuqa.
Kungabokar erta bahorda tuproq harorati 8— 12° yetganda va takroriy ekin
sifatida ko zgi bug doy va arpadan keyin ekiladi. Ekishdan oldin yer tekislanadi.
ʻ ʻ
Yer haydashdan oldin go ng (20 t/ga), azotli, fosforli va kaliyli o g itlar solinadi.
ʻ ʻ ʻ
Ekish uchun rayonlashtirilgan navlar urug i keng qatorlab va punktir usulda 5—8
ʻ
sm chuqurlikda ekiladi. Sug oriladigan maydonlarda ko chat qalinligi 60 ming
ʻ ʻ
tup/ga bo lishi lo-zim (1 ga maydonga pista uchun 5–8
ʻ kg, silos uchun 35–40 kg
urug lik sarflanadi).
ʻ Kungabokar urug i ekishdan oldin zarar-kuvanda va ʻ
kasalliklarga qarshi dorilanadi. Ekishda makkajo xori ekiladigan seyalkalardan
ʻ
foydalaniladi. O suv davrida qator orasi 2—3-marta kultivatsiya qilinadi, 5—6-
ʻ
marta su-g oriladi. Gullash davrida ekinzorda asalari uyalari qo yilsa
ʻ ʻ Kungabokar .
gullari yaxshi changlanadi. Gullash davrida ko p suv talab qiladi. Sug orish
ʻ ʻ
me yori 600– 800 m³/ga.
ʼ Kungabokar ning yetilganligini savatining sariq-
jigarrangga kirganligiga qarab aniqlash mumkin. Hosil don kombaynlarida maxsus
moslama bilan o rib olinadi.
ʻ
Navlari: O zbekistonda VNI-IMK 8931, Chkalov giganti navlari ekiladi.
ʻ
Zararkuvandalari: simqurtlar, soxta simqurtlar, kungaboqar ka-palagi,
kemiruvchi tunlamalar va boshqa
Kasalliklari: oq chirish, kulrang chirish va boshqa, begona o tlardan
ʻ
shumg iya juda zararlidir.
ʻ

I. Kungaboqar moyining tarkibi va foydalari
1.1. Kungabokarning axamiyati tarkalishi, ekin maydoni, xosildorligi
Kungaboqar moyi o'zining yengil ta'mi va yuqori pishirish haroratiga
chidamliligi bilan ajralib turadi. Uning tarkibida:
 Omega-6 yog' kislotalari (linoleik kislota)
 Vitamin E (tokoferol)
 Fosfolipidlar (soya va kungaboqar moylaridan olinadi)
 Sterollar (xolesterin kamaytiruvchi moddalar)
 Vitamin K va A (ayrim turli xil foydali moddalarning manbai)
Bu tarkibiy qismlar kungaboqar moyini sog'liq uchun foydali qiladi, ayniqsa
yurak-qon tomir sog'lig'ini qo'llab-quvvatlaydi, teri va ko'zlar uchun yaxshi ta'sir
ko'rsatadi.
Moyli ekinlar guruxiga urug va mevasini tarkibida 20-60% yog bo`ladigan
ekinlar kiradi. Bu ekinlardan o`simlik moyi ishlab chiqiladi. O`simlik moyi ozuk-
ovqatda, konserva sanoatda, lak-buyok, to`qimachilik, terichilik, tabobat,
parfyumeriya sanoatida qo`llaniladi. Moyli ekinlardan moyi olinganidan keyin
koladigan kunjarasi va shroti chorvachilikda ishlatiladi Kunjara tarkibida moyi va
oqsil ko`p bo`ladi.
Yer yuzida moyli ekinlar 140 mln.gektar maydonga ekiladi. Eng ko`p
tarkalgan soya ( 62,6 mln.ga,) kungabokar (18,3 mln.ga),raps,surepitsa bilan (22,2
mln.ga), yer yongok (21,8 mln.ga) moyli zigir (7,5 mln.ga), kunjut (6,8 mln.ga).
O`simlik moyini tarkibida uglerod (75-79%), vodorod (11-13%) va kislorod
(10-12%) mavjud. O`simlik moyini sifati yod soni, sovunlanish soni va kislotali
soni bilan baxolanadi. Yod soniga qarab moyli ekinlar Zta guruxga bo`linadi: 1)
kuriydigan moylar-yod soni 130dan ko`p-bu moyli zigir, moyli kuknori, sud-za
lyallemansiya 2) Yarim kuriydigan moyli ekinlar-yod soni 85dan 130 gacha - bu
kungabokar, maxsar, kunjut, soya, ok va kuk xan-tal, kuzgi va baxorgi raps,
surepitsa: 3) kurimaydigan moyli ekinlar-yod soni 85dan kam-bu yer yongok va
kanakunjut 100 g moy qancha yodni kabo`l kilsa shunga qarab iod soni aniqlanadi.
Yod soni qancha ko`p bo`lsa moy tez kuriydi.

$Oziq ovqatda va texnikada qo`llaniladigan yog tarkibida boglanmagan yog kislotalar soni kam bo`lishi keraKungabokar Bu moylarni neytrallash uchun sarflanadigan kaliy miqdoriga qarab kislota soni yuqori bo`ladi. Masalan zigirda 0,5-3,2 mg/g, maxsarda 0,8-5,8 mg/g, kungabokar 0,1-2,4 mg/g, soyada 0,0- 5,7mg/g. O`simlik moyidan sovun ishlab chiqarishda foydalaniladi. Shu xususiyatga baxo berish uchun sovunlanish soni aniqlanadi. Bir gramm moy tarkibidagi boglanmagan va glitserin bilan birikkan xolatdagi xamma yog kislotalarini neytrallash uchun sarflangan uyuchi kaliy miqdoriga qarab sovunlanish soni aniqlanadi. Moyli zigirda 186-195 mg\g, kungabokarda 183-186 mg/g soyada 190-212mg/g, yeryongok 182-207 mg/g. Texnikada qo`llaniladigan mayda kislota soni va sovunlanish soni yuqori bo`lgani ma`kul. Olif tayyorlashda tuyinmagan kislotalar olein, lanolin ko`p bo`lsa yaxshi bo`ladi. Tuyingan yog kislotalari palmetin, stearin va bosh. Moyli ekinlar tarkibida lizin, triptofan, sistin, argenin kabi aminokislotalar mavjud. Moyli ekinlar orasida birinchi urinda soya, keyin kungabokar, yeryongok, chigit, raps, kunjut, maxsar moylari ishlatiladi. O`simlik moyining tarkibi va sifati ko`p jixatdan shu o`simlik ustiriladigan, tuproq iqlim sharoitiga, ekinning navi va yetishtirish texnologiyasiga ko`p jixatdan boglikdir. Kungaboqar yog'i butun dunyoda mashhur bo'lgan va har qanday oshxonada qo'llaniladigan yuqori milliy iqtisodiy ahamiyatga ega mahsulotdir. Uni inson hayotining ko'plab sohalarida qo'llash mumkin - pishirishdan tashqari, yog 'sovun sanoatida, bo'yoq va laklar ishlab chiqarishda, shuningdek, samarali kosmetika mahsuloti va hatto dori sifatida ishlatiladi. Ko'pincha o'simlik moyi uch xilda taqdim etiladi:  tozalangan deodorizatsiyalanmagan bu o'ziga xos hid va rangga ega mahsulot;  tozalangan deodorizatsiyalangan - och sariq moy, shaffof, kungaboqarning o'ziga xos hidi va ta'misiz;$

 to q rang, cho kma va aniq urug hidiga ega tozalanmagan yog .ʻ ʻ ʻ ʻ
Tarkibi va kaloriya tarkibi
O'simlik mahsulotining tarkibiga kelsak, undagi ozuqa moddalarining
miqdori kungaboqar navlari, etishtirish maydoni va usullariga qarab
o'zgaradi.urug'larni qayta ishlash. Ammo, bu omillardan qat'i nazar, u ko'p
miqdorda E vitamini o'z ichiga oladi, shuningdek, A vitamini va B, D guruhlari
vitaminlari mavjud. O'simlik yog'ida eng qimmatli, albatta, yog 'kislotalari.
Bundan tashqari, o'simlik yog'i organizmning rivojlanishi uchun zarur bo'lgan
barcha moddalarni o'z ichiga oladi: uglevodlar, oqsillar, lesitin, fitin, taninlar, turli
minerallar va inulin.
Ammo tanganing boshqa tomoni ham bor - kungaboqar yog'i, o'rtacha
kaloriya miqdori 100 gramm uchun 899 kkal, semiz odamlar uchun kontrendikedir.
Shuningdek, oshqozon-ichak traktini davolashda o'simlik mahsulotidan
foydalanish tavsiya etilmaydi, bu esa og'ir kuchayishiga olib kelishi mumkin.
Rossiyada katta miqdordagi sabzavot mahsulotlarini ishlab chiqaradigan eng yirik
kungaboqar yog'i ishlab chiqaruvchilari 2001 yildan beri faol rivojlanmoqda.
Bugungi kunga qadar ular ichki bozorni egallab olishdi. Kungaboqar urug‘ini
qayta ishlashdan yog‘olishga ixtisoslashgan korxonalar soni yildan-yilga
kengaymoqda. "Oleyna", "Ideal", "Rossiyanka", "Yug Rusi" neft ishlab
chiqaruvchilari mashhur hisoblanadi, kungaboqar yog'i ishlab chiqaradi, ularning
o'rtacha kaloriya miqdori 899 kkal. Ushbu navlarni ishlab chiqaruvchi
kompaniyalar o'zlarini sifatli mahsulot ishlab chiqaruvchi tajribali ishlab
chiqaruvchilar sifatida ko'rsatdilar.
Ayni paytda ichki bozorda ushbu sabzavot mahsulotining asosiy va eng
kuchli ishlab chiqaruvchisi yuqori sifatli va sog'lom kungaboqar yog'ini ishlab
chiqaruvchi Zlato kompaniyasi hisoblanadi. Ushbu brend mahsulotining kaloriya
tarkibi mavjudme'yordan biroz og'ish va 900 kkal. Yog 'miqdori o'rtacha qiymatdan
past bo'lgan mahsulotlar ham mavjud. Bunga misol qilib, kam kaloriyali
kungaboqar yog'ini sotadigan rus ishlab chiqaruvchisi Sloboda edi. Uning kaloriya
tarkibi 100 gramm uchun 898 kkal.

Kungaboqar yog'i ishlab chiqarish texnologiyasi
O'simlik mahsulotini olishning ikki yo'li mavjud:
1. Bosish. Bu maydalangan xom ashyodan neftni mexanik ravishda olishdir.
Bu usul issiq bo'lishi mumkin - urug'larni oldindan qizdirish bilan yoki sovuq -
issiqlik bilan ishlovsiz. Sovuq presslangan moy foydali fazilatlarga ega, o'ziga xos
kungaboqar hidiga ega va qisqa saqlash muddatiga ega.
2. Ekstraksiya. Bu organik erituvchilar yordamida urug'lardan moy olishdir.
Ikkinchi usul iqtisodiy samaradorligi tufayli eng keng tarqalgan. Bu xomashyodan
kerakli o'simlik mahsulotini maksimal darajada oshirish imkonini beradi.
1.2. Yetishtirish texnologiyasi
Kungabokar muxim moyli ekindir: Uning moyi och sarik rangli, yaxshi
sifatli, oson xazm bo`ladi. Moyi oziq-ovqatda, konserva ishlab chiqarishda, lak-
buyok sanoatida qo`llanadi.
Kungabokarning urugini tarkibida 29-60% moy va 16% oqsil bo`ladi, yod
soni 119-114, Gullash davrida silos tayyorlanadi. Vatani Kanada. Ko`prok Ovropa
davlatlarida ekiladi. Uzbekistonda chaqiladigan turi ekiladi, silos tayyorlanadi.
Kungabokar -Astegaseaye oilasiga, Heleantus annus Turiga kiradi. Bu
tur Zta kenja turlarga bo`linadi:
1) moyli kungabokar,
2) chaqiladigan kungabokar va
Ekiladigan kungabokar bir yillik o`simliKungabokar Uning ildizi uk ildiz
bo`lib, yerga 3-4 m va unlan xam chukurga kirib o`sadi. Atrofga 120 sm gacha
yoyiladi. Poyasi tik o`sadi, yogochlangan ichi govak uzak bilan tula,
shoxlanmaydi, bo`yicha 0,6-2,5 m gacha yetadi. (Silos bostirish uchun ekiladigan
navlariniki 3-4 m, undan xam baland bo`lishi mumkin) Barglari uzun, barg bandida
joylashganb yirik oval yuraksimon, uchli, cheti arratishli, tuk bilan kalin
koplangan. Erta pishar navlarining xar tupida 15-25 ta kechpishar navlarida 40 sm
va undan xam ortik bo`ladi. Bitta savatchada 600-1200 tagacha va undan xam ko`p

$naysimon gul bo`ladi. Kungabokar chetdan changlanadigan o`simlik 1000 dona pistaning vazni 40-125 g keladi. Moyli kungabokarning poyasi nisbatan ingichka bo`lib, buyi 1,5-2,5 m gacha yetadi. 1000 dona pistasining vazni 35-80 g, puchogining chiqishi 25- 35%ni, moyliligi 38-56% ini tashqil etadi. Chaqiladigan kungabokar pistasining 1000 donasining vazni 170g keladi, puchogining chiqishi, 46-56% ni, moyligi 20-35% ini tashqil etadi. Uzbekistonda moyli ekinlardan maxsar, kungabokar, kunjut, yeryongok, moyli zigir va soya ekilmokda. Moyli ekinlar turli botaniq oilalarga mansub, ular karamguldoshlar, dukkakdoshlar, sutlamaguldoshlar va boshqalardir. Kungabokar ildizi yaxshi rivojlanganligi uchun qurgoqchilikga chidamli. Namni ko`p talab qiladigan davri - savat rivojlanishi va gullashi. Urugi 4-6°S unib chiqadi, maysa -6°S sovukga bardosh beradi. Foydali xarorat yigandisi navlarga qarab 1800-2100°S bo`ladi. Kungabokar yorutsevar uzun kun o`simligi. Unumdor toza tuproqlarda, tuproq muxiti rn 6,0-6,8 bo`lganda yaxshi rivojlanadi. Ozukaga talabchan, bir tonna urug yetishtirish uchun 50-60 kg. azot,20-25 kg, fosfor va 120-160 kg kaliy sarflanadi. Ozukaga talabchan davri - savat rivojlanishdan gullash davrigacha. Maysalanishdan 50-60 kundan so`ng gullash boshlanadi. Usuv davri 90-140 kun davom etadi. Navlari VNIIMK v 931, Chkalovskiy gigant. 4.Kungabokar kuzgi donli ekinlardan, makkajo`xoridan bushagan yerlarga ekiladi. Kungabokar kand lavlagi, beda va sudan utidan bushagan yerlarga ekilmaydi, chunki bu ekinlarni ildizi bir xil rivojlangan, tuproqdan suv va ozuka unsurlarini ko`p uzlashtiradi. Kungabokar bir ekilgan yerga 8 yildan keyin kayta ekiladi. Kungabokar eqish uchun tuproqga sifatli ishlov beriladi, begona utlardan tozalanadi. Asosiy ishlov oldidan 15-20 t\ga xisobidan gung, 45-60 kg dan fosforli va kaliyli ugiti beriladi. Eqish bilan birga 10-15 kg\ga dan NPK va kungabokar unib chikkandan keyin 20-40 kg dan azot va fosforli ugitlar bilan oziqlantiriladi. Kungabokar erta baxorda keng katorlab (60-70sm) ekiladi. Aniq miqdorda urug$ $tashlab ekilganda bir gektarda 40-60 ming dona urug xisobida ekiladi. Eqishda SUPN-8,SKPN-12 rusumli mashinalar ishlatiladi, Eqish chukurligi 6-8 sm, odatda eqish me`yori 6-10 kg.ga.(100-150 ming.dona/ga). Eqish uchun rayonlashtirilgan navning urugi ekiladi. Urug 1000 donasining vazni 50-100 g bo`lishi, unuvchanligi 95%dan kam bo`lmasligi lozim. Sugoriladigan yerlarda tub soni 40-50 ming, qisman sugoriladigan yerlarda 30-40 ming, lalmi yerlarda 20-30 ming o`simlik bo`lishi maqsadga muvofikdir. Urug olish uchun O`rtacha 45-55 ming dona urug (5-8 kg\ga), silos olish uchun 35-40kg\ga urug xisobidan ekiladi. Takroriy ekilganda kalta buyli tez pishar moyli kungabokar ekilganda gektar xisobiga o`simlik soni 120-150 ming atrofida koldirilgani maqsadga muvofikdir. Ekilgandan keyin qatqaloqga karshi choralar kuriladi, kator orasiga 2-Zta ishlov beriladi, buning uchun KUN-5.6A, KRN-4,2 qo`llanadi. Begona utlarga karshi nitran yoki treflan qo`llanadi, gektarga 0,8-1,2 kg,OPSH-15,POM-630 purkagichlar yordamida ishchi eritma (200-300 l 1ga) purkaladi. Kasallik va xasharotlarga karshi eqishdan oldin urug PS-10, «Mobitoks» mashinalarida dorilanadi. (apron-35%-4 kg.t). Usuv davrida 3-5 marta sugoriladi ya`ni gullashgacha ikki marta, gullash davrida ikki marta, pishish davrida bir marta, sugorish me`yori 800-1000 kub.m.ga. Savatni 80-90% sargaib ko`rib boshlanganda xosil don -kombaynlar yordamida yigiladi.Bu kombaynlarga maxsus moslama PSP-1,5 m yoki GTSP-10 urnatiladi. Kombayn faqat savatni o`rib yanchiydi. Poya kosilka yordamida o`rib olinadi. Urugi 7-9% namlikda yaxshi saklanadi.$

II. Kungaboqar moyini saqlashning muhim jihatlari
2.1. Kungaboqar moyini qadoqlash
Kungaboqar moyi, boshqa o'simlik moylari kabi, o'zining sifatini saqlash
uchun maxsus saqlash sharoitlarini talab qiladi. Quyidagi omillar uning sifatiga
ta'sir ko'rsatadi:
1. Harorat: Kungaboqar moyi issiq haroratda tez oksidlanadi va uning sifatini
yo'qotadi. Shuning uchun uni salqin va qorong'i joyda saqlash zarur.
2. Namlik: Yuqori namlik kungaboqar moyi sifatini yomonlashtirishi mumkin.
Moyni nam muhitda saqlashdan saqlanish keraKungabokar
3. Yorug'lik: Moyni yorug'likdan uzoq joyda saqlash tavsiya etiladi, chunki
yorug'lik uning oksidlanishiga olib kelishi mumkin.
4. Havo bilan aloqasi: Oksidlanish jarayoni moyning havo bilan aloqasida
tezlashadi, shuning uchun qadoqlashda havo o'zgarishi mumkin bo'lgan
joylardan saqlanish keraKungabokar
Kungaboqar moyi qadoqlanishda sifatni saqlashning asosiy omili sifatida
to'g'ri qadoqlash materiallari va texnologiyalari muhimdir. Qadoqlashning maqsadi
— moyning uzoq muddat saqlanishini ta'minlash, tashqi omillarni kamaytirish va
iste'molchiga sifatli mahsulotni taqdim etishdir. Kungaboqar moyini qadoqlash
uchun quyidagi materiallar va usullar ishlatiladi:
1. Shisha idishlar: Shisha idishlar eng yaxshi qadoqlash materiallari
hisoblanadi, chunki ular oksidlanishni kamaytiradi va moyning ta'mini
saqlaydi. Biroq, shisha qadoqlarni ehtiyotkorlik bilan saqlash kerak, chunki
ular sinib ketishi mumkin.
2. Plastik idishlar: Plastik idishlar yengil va bardoshli, ammo ular uzoq muddat
saqlashda moyning sifati yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Plastik
idishlar uchun maxsus bariyer materiallaridan foydalanish keraKungabokar
3. Metall idishlar: Metall idishlar ham moyni uzoq muddat saqlash uchun mos,
ammo ular ichki qoplamasiz ishlatilganda moyning sifatiga salbiy ta'sir
ko'rsatishi mumkin.

4. Vakuumli qadoqlash: Vakuumli qadoqlash moyning havo bilan aloqasini
kesadi va oksidlanish jarayonini sekinlashtiradi. Bu usul uzoq muddatli
saqlash uchun juda samarali.
5. Qadoqlashning boshqa texnologiyalari: Moyni saqlash uchun havo
o'tkazmaydigan paketlar, folga va boshqa zamonaviy materiallar ishlatiladi.
O'simlik mahsulotini olishning ikki yo'li mavjud:
1. Bosish. Bu maydalangan xom ashyodan neftni mexanik ravishda olishdir. Bu
usul issiq bo'lishi mumkin - urug'larni oldindan qizdirish bilan yoki sovuq - issiqlik
bilan ishlovsiz. Sovuq presslangan moy foydali fazilatlarga ega, o'ziga xos
kungaboqar hidiga ega va qisqa saqlash muddatiga ega.
2. Ekstraksiya. Bu organik erituvchilar yordamida urug'lardan moy olishdir.
Ikkinchi usul iqtisodiy samaradorligi tufayli eng keng tarqalgan. Bu xomashyodan
kerakli o'simlik mahsulotini maksimal darajada oshirish imkonini beradi.
Kungaboqar yog'ini mos haroratda saqlang. Siz uni haddan tashqari sovitmang
yoki juda issiq joyda qoldirmang, chunki ikkala holatda ham u foydali
xususiyatlarini yo'qotadi va hatto sog'liq uchun xavfli bo'lishi mumkin. Eng
yaxshisi, kungaboqar yog'i o'z sifatlarini besh dan yigirma darajagacha bo'lgan
haroratda saqlaydi.
Kungaboqar yog'ini quyosh nurlaridan saqlang. Yorug'likka duch kelganida, unda
muhim elementlar, jumladan, A vitamini, retinol deb nomlanadi. Shuning uchun,
iste'mol qilinganidan keyin, masalan, oshxona kabinetida kungaboqar yog'ini olib
tashlash kerak va uni stolda yoki derazada qoldirmaslik kerak.
Yog 'yaroqlilik muddatini kuzatib boring. Zo'rg'a ochilgan shishani tashlab
yuborish zararli oksidlar paydo bo'lgan kungaboqar yog'ini ishlatishdan ko'ra
xavfsizroq bo'ladi. Ammo yaqinda ishlab chiqarilgan mahsulot ham paketni
ochgandan keyin uch-to'rt hafta ichida eng yaxshi ishlatilishi mumkin, shundan
so'ng kungaboqar yog'idagi ozuqa moddalarining aksariyati o'z xususiyatlarini
yo'qotadi.
Har bir yangi ovqatlanish uchun yangi xizmatdan yog'dan foydalaning. Ushbu
mahsulotni faqat qadoqlash yoki maxsus mos shisha butilkalarda saqlash

muhimdir. Uni skovorodda qoldirib, undagi boshqa ovqatlarni qayta tayyorlash
kungaboqar yog'ida saraton kabi jiddiy kasalliklarni keltirib chiqaradigan
kanserogen moddalarni hosil qilishi mumkin.
2.2. Kungaboqar moyining sifati va qadoqlashda yuzaga keladigan
muammolar
1. Oksidlanish va rangi o'zgarishi: Moy oksidlanishi natijasida uning ta'mi va
rangi o'zgaradi. Shuning uchun, qadoqlashda yorug'likdan va havo ta'siridan
saqlanish keraKungabokar
2. Shifobaxsh xususiyatlarining yo'qolishi: Kungaboqar moyining tarkibidagi
vitaminlar va boshqa foydali moddalarning yo'qolishi ham qadoqlash va
saqlash jarayoniga bog'liq.
3. Sotish muddatining qisqarishi: Moyni noto'g'ri saqlash yoki qadoqlash uning
sotish muddatini qisqartiradi va sifatini pasaytiradi.
V. Kungaboqar moyini saqlash va qadoqlash bo'yicha tavsiyalar
1. Moyni salqin va qorong'i joyda saqlash zarur. Uskuna va texnologiya nuqtai
nazaridan saqlash joyi optimallashtirilishi keraKungabokar
2. Havo o'tkazmaydigan qadoqlash materiallari ishlatilishi zarur.
3. Qadoqlashdan so'ng, mahsulotning saqlash muddatini belgilash va
mahsulotni yangi qilib chiqarish keraKungabokar
Kungaboqar yozning oxiri va kelgusi oltin kuz kunlarining ramziy ramzi bo'lib,
ularni o'stirish va yig'ish bolalar va kattalar uchun qiziqarli loyihadir. Ularni
qachon ekish va ularning sog'lom, mazali urug'larini yig'ib olishga yetganini
qanday aniqlashni bilib oling.
Kungaboqar (Helianthus annus) Shimoliy Amerikadan keladi, shuning uchun ular
Amerika bog'i uchun juda mos keladi. Ular tuproqqa unchalik ovora emaslar, lekin
gullab-yashnashi va ajoyib gullarini o'stirish uchun ularga ko'p quyoshli, iliq
kunlar kerak.
Urug'larni ekish

Kungaboqarni o'stirish nisbatan oson. Eng yaxshi natijaga erishish uchun mahalliy
bog 'markazingizdan yangi kungaboqar urug'ini sotib oling. Agar siz sakrashni
xohlasangiz, urug'larni bahorning boshida va o'rtalarida hijob qozonlariga eking va
sovuq xavfi o'tmaguncha ularni yopiq joyda saqlang.
Agar siz ularni ochiq havoda ekishni afzal ko'rsangiz:
 Yaxshi qurigan tuproqli joyni tanlang va urug'larni bahorning oxiri va
yozning boshida to'g'ridan-to'g'ri erga seping.
 Tuproqqa taxminan bir dyuym chuqurlikda urug'larni eking.
 Ekishdan oldin kompostni tuproqqa aralashtiring yoki ekishdan so'ng
kompost qo'shing.
 Urug'lar unib chiqquncha har kuni suv.
 O'sha paytdan boshlab sizning o'simliklaringizga haftasiga bir dyuym
yomg'ir kerak bo'ladi. Agar kerak bo'lsa, sug'orish orqali to'ldirishni
rejalashtiring.
Urug' va ko'chatlarni himoya qilish
Ko'p jonzotlar kungaboqar ko'chatining mazali taomidan bahramand bo'lishadi va
ular hatto urug'ini qazishadi. Chipmunklar, sincaplar, quyonlar va sichqonlar yangi
ekilgan kungaboqar urug'larini ovlaydi yoki paydo bo'lgan ko'chatlarni tishlaydi.
Ayçiçek hasharotlarni, ayniqsa chigirtkalarni ham o'ziga jalb qilishi mumkin. Ular
kungaboqar o'simliklarini o'ldirish ehtimoli bo'lmasa-da, ular barglarda katta
teshiklarni qoldirishi mumkin. Shunday qilib, siz yangi paydo bo'lgan ko'chat
atrofiga himoya yengini qo'yishingiz mumkin.
Yenglarni yasash uchun:
 Bir paket qog'oz stakan sotib oling.
 Har bir piyola tagini olib tashlamaguningizcha ehtiyotkorlik bilan qirqib
oling.
 Asosiylarni olib tashlang va har bir ko'chat ustiga bir stakan surting.
Kungaboqarni yig'ishtirish
Uzoq va tiniq yoz oylarida kungaboqarlar to'liq o'sadi. Kungaboqarlar hayratlanarli
darajada balandlikda bo'ladi, balandligi olti futdan oshgan gigantlardan mitti

kungaboqargacha bir yoki ikki fut balandlikda. Gullar yoz oxirida va kuzning
boshida rivojlanadi va gullaydi.
Hosilni yig'ish vaqti keldi
Agar siz kungaboqar urug'ini yig'ib olishni istasangiz, ularni gazak sifatida iste'mol
qilmoqchi bo'lsangiz yoki kelgusi bahorda yana ekish uchun urug'larni saqlab
qolmoqchi bo'lsangiz, gul boshlari o'lib, jigarrangga aylansin. Ularni erta kesib
tashlamang, chunki urug'lar hali o'rim-yig'im uchun etarlicha etuk emas. Agar siz
qushlar va sincaplar sizdan oldin ularga etib borishidan xavotirda bo'lsangiz,
gullarni jigarrang qog'oz sumkalar bilan yopishingiz mumkin. X altalar urug'larni
himoya qiladi, shuningdek, ular gul boshlarini mog'orlashdan saqlaydigan etarli
havo oqimini ta'minlaydi.
Gullarning etukligini ko'rsatadigan belgilarga quyidagilar kiradi:
 Guldan gulbarglari tushadi.
 Gulning orqa tomoni quruq va jigarrang ko'rinadi.
 Urug'lari to'la va sezilarli.
 Ular qora va siz jigarrang chiziqlarni ko'rishingiz mumkin.
Urug'larni yig'ish
Boshchalar tayyorligini aniqlaganingizdan so'ng, ularni yig'ish uchun quyidagi
amallarni bajaring.
1. Kungaboqar o'simligidan urug' boshlarini kesib oling, taxminan bir fut
poyasini bog'lab qo'ying.
2. Urug' boshlarini issiq va quruq joyda yana bir necha hafta quritishga ruxsat
bering. Ular qanchalik quruq bo'lsa, urug'larni olib tashlash shunchalik oson
bo'ladi.
3. Urug' boshlari yaxshi va quruq bo'lsa, erga gazeta yoying.
4. Har bir urug' boshini qog'oz ustida ushlab, qo'lingizni urug' boshiga surting.
Quruq urug'lar tabiiy ravishda gazetaga tushadi.
5. Barcha urug'lar yig'ib olinganda, chigit boshini kompost qiling yoki
tashlang.
6. Gazetadan voronka yasang va urug'larni toza idishga soling.

Hosilingiz bilan nima qilish kerak
Kungaboqar urug'laridan ko'p maqsadlarda foydalanish mumkin.
Kelgusi yil uchun urug'lar
Siz kungaboqarni boshlash uchun keyingi yil saqlangan urug'lardan
foydalanishingiz mumkin. Faqat yig'ib olingan urug'ni yig'ib, salqin va quruq joyda
idish yoki idishda saqlang. Saqlagan narsangizni esdan chiqarmaslik uchun idishni
belgilang.
Yodda tutingki, kungaboqar ochiq changlanishi, gullari esa bir-biri bilan kesishishi
mumkin. Bu shuni anglatadiki, kelgusi yil o'sadigan o'simliklar o'tgan yili o'sgan
narsangizga o'xshash yoki o'xshamasligi mumkin. Hammasi sizning bog'ingizda
yoki qo'shningizning bog'ida boshqa kungaboqar turlari o'sayotganiga bog'liq.
Qush urug'i
Bog'da yetishtirilgan kungaboqar urug'laridan yovvoyi qushlar uchun qush yemi
sifatida foydalanish mumkin. Ayçiçek urug'ini yig'ib olgandan so'ng, ularni faqat
yopiq idishda saqlang. Qattiq qopqoqli idishdan foydalanganingizga ishonch hosil
qiling va urug'ni bog'da, garajda yoki qushlarni oziqlantiruvchi uchun qulay joyda
saqlang. Quritilgan kungaboqar urug'lari sichqonlar, chipmunklar, sincaplar va
kalamushlarning sevimlisidir, shuning uchun mahkam yopishgan qopqoqni
ishlating, aks holda bir necha kundan keyin sizda juda semiz kemiruvchilar va juda
bo'sh idish bo'ladi!
Snacks
Kungaboqar urug'lari mazali va to'yimli bo'lib, juda ko'p iste'mol qilish mumkin
bo'lsa-da, ular hali ham yaxshi ovqatlanish va boshqa gazaklar uchun sog'lom
alternativa bilan to'la.
Agar siz qovurilgan kungaboqar urug'ini yaxshi ko'rsangiz, ularni qanday
qovurishingiz mumkin:
 Yuqoridagi maslahatlarga ko'ra hosil yig'ing.
 Pochni 300 daraja Farangeytgacha qizdiring.
 Kungaboqar urug'larini sayoz qovurilgan idishga soling.

 Bir tomoni kuyib ketmasligi uchun 30-40 daqiqa qovurib, aralashtiramiz
yoki tovani silkiting
 Ularni pechdan chiqarib sovushini kuting. Ularni toza idishda saqlang va
rohatlaning.
Kungaboqarni gazak sifatida iste'mol qilish uchun saqlashning yana bir usuli -
ularni tuzlash. Tuzli kungaboqar urug'larini yaratish uchun siz do'konda xarid
qilishingiz mumkin:
 Katta qozondagi 2 litr suvga ½ stakan tuz qo'shing.
 Kungaboqar urug'ini qo'shing. Suv deyarli tepani qoplashi kerak.
 qaynatib oling.
 Aralashma qaynayotganda, qaynatish uchun olovni kamaytiring. Ikki soat
qaynatib oling.
 Urug'larni to'kib tashlang va quritish uchun ularni qog'oz sochiqlarga
yoying.
 Qolgan sho'r suvni tozalash uchun qog'oz sochiqlardan foydalaning.
 Urug'lar quriganidan keyin ularni havo o'tkazmaydigan idishda saqlang va
rohatlaning.
Tabiatga o'z yo'liga ruxsat berish
Agar xohlasangiz, kungaboqarni bog'da qoldirib, qushlar va boshqa hayvonlardan
bahramand bo'lishingiz mumkin. Ularning ko'p qismini eyishadi, lekin ular yangi
kungaboqarlarga aylanishi mumkin bo'lgan bir nechtasini erga tushirishlari
mumkin. Bu qishning birinchi qorlari kelguncha go‘zal o‘simliklardan
zavqlanishning yaxshi usuli bo‘lishi mumkin.

Adabiyotlar:
1 . X.Atabayeva, O.Qodirxujayev O`simlikshunoslik, T.Yangi asr avlodi.2006 yil
(lotin alifbosida).
2. O.Mirzayev, T.Xudoyberganov Yem-xashak yetishtirish-Andijon 2003 y.
3. X.Atabayeva va boshq.O`simlikshunoslik, T.Mexnat.2004 y.
4. I.Karimov bir yillik va ko`p yillik Mustaqil yurt g`allasi, T.O`zbekiston 2003 y.
5. A.Omonov, X.Bo`riyev, L.G`afurova, A.Nurbekov Bir boshoq don.T.2004 y.
6. Z.Umarov, A.Atabayeva va boshq.Non rizqi rzo`imiz, T.Navruz 1994 y. 26 bet.
7. N.G.Andreyev Lugovoye i polevoye kormovorizvodstsvo M.Kolos 1989 g.495 s.
8. X.Atabayeva va boshq.Yem-xashak yetishtirish.T.mexnat 1997 y.
9. Bo`riyev X.CH., Atabayeva X.N., Qand lavlagi urug`chiligi (tavsiyanoma) 199 y.
10. Zaurov D.E., Sborshikova S., Risovodstvo T.Mexnat 1989 y.
11.D.Yormatova Dala ekinlari biologiyasi va yetishtirish texnologiyasidan amaliy
mashg`ulotlar.
12. Elektron darslik, ilmiy monografiya, maqolalar, nomzodlik va magistrlik
dissertatsiyalari, ilmiy Amaliy anjumanlari, ma`ruzalar to`plamlari, gazeta va
jurnallar, statistik ma`lumotlar, to`plamlar, mat`uraz matnlarining elektron
versiyasi.
13. Internet saytlari:
14. www.ziyonet.net

Kungaboqar moyini saqlash va qadoqlash

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Kungaboqar moyini saqlash va qadoqlash

O'xshash dokumentlar