LabVIEW dasturi. LabVIEW dasturida virtual asboblar yaratish - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	2.5MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	15 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

9 Sotish

LabVIEW dasturi. LabVIEW dasturida virtual asboblar yaratish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Mavzu: LabVIEW dasturi. LabVIEW dasturida virtual asboblar yaratish
Mundarija
Kirish ...................................................................................................................................................................... 2
I BOB. LabVIEW dasturi va uning imkoniyatlari ...................................................................................................... 4
1.1. LabVIEW dasturining nazariy asoslari ............................................................................................................. 4
1.2. LabVIEW dasturida tizimlarni modellashtirish va ma’lumotlarni tahlil qilish ................................................ 11
II BOB. Virtual anjomlar ba’zasida tizimlarni loyihalash asoslari .......................................................................... 26
2.1. LabVIEW muhitida muhandislik masalalarini yechishni amaliy misollari ...................................................... 26
2.2. LabVIEW mushitida tsiklik algaritmlarni tashkil qilish ................................................................................... 40
Xulosa .................................................................................................................................................................. 46
Foydalanilgan adabiyotlar .................................................................................................................................... 46
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Kompyuter texnoligiyalarining jadal suratlarda
rivojlanishi axborot o’lchas tizimlarining rivojlanishiga olib keldi, bu kompyuter bilan
bo’g’liq katta imkoniyatlarni amalga oshirish, xususan, muhandislik masalalarini sifatli
echish, o’lchash natijalarini tezkor ravishda qayta ishlash, ish jarayonida tizim
2

parametrlarini keng miqyosda o’zgartirish imkonini berdi. Bu texnologiyalarning eng
yangilaridan biri – bu o’lchov asboblari va tizimini yaratish imkonini beruvchi Lab
VIEW amaliy dasturlar to’plami ishlab chiqildi.
LabVIEW ham C, PASKAL va BASIC tilidagi dasturlash tizimlariga o’xshagan.
Lekin yuqorida aytilgan matn asosida kiritiladigan dasturlardan farqli o’laroq
LabVIEW da grafika tilidan foydalaniladi ( G- Graphics ).
Yaratilgan dastur strukturaviy sxema shaklidan foydalanish uchun mo’ljallangan.
Lab VIEW juda kengaytirilgan funksiya kutubxonasini va instrumentlar
vositalarini o’z ichiga oladi , u ma’lumotlarni yig’ish va tizimlarni avtomatik
boshqarish uchun mo’ljallab yaratilgan. Dasturning oxirgi versiyalarida turli xil
tulkitlar, jumladan Multisim bilan birgalashib ishlash imkoniyatlari yaratilgan.
Shuningdek, Lab VIEWda standart instrumentlar vositalari ham dasturga kiritilgan.
Uning yordamida kontrol nuqtasini o’rnatishimiz, dastur bajargan ishlar yordamida
kompyuter animatsiyasidan foydalanishimiz mumkin, ma’lumotlarning dastur orqali
qanday almashayotganini yaqqol ko’rishimiz mumkin.
Kurs ishining maqsadi: LabVIEW dasturi va uning imkoniyatlarini yoritib
berish, LabVIEW dasturi. LabVIEW dasturida virtual asboblar yaratish asoslari hamda
bu sohadagi muammolar va ularning yechimlari yuzasidan amaliy takliflar va
tavsiyalarni berishdan iborat.
Kurs ishining obyekti: LabVIEW dasturi. LabVIEW dasturida virtual asboblar
yaratish ning amaliy va nazariy masalalari
Kurs ishining predmeti: LabVIEW dasturida virtual asboblar yaratish .
LabVIEW muhitida muhandislik masalalarini yechishni amaliy misollari.
Kurs ishining nazariy va uslubiy asoslarini xorijlik yetakchi olimlarning
amaliy ishlanmalari, ilmiy maqola va konseptual nazariyalari tashkil etadi.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli ravishdaʻ
ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga qo yilgan maqsadga erishishi
ʻ
uchun to plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va elektron manzillari keltirildi.
ʻ
3

I BOB. LabVIEW dasturi va uning imkoniyatlari
1.1. LabVIEW dasturining nazariy asoslari
Lab VIEW (Laboratory Vertual Instrumentation Engineering Workbench) —
National Instruments (AQSh) firmasi tomonidan “G” grafik dasturlash tilida yaratilgan
dastur hisoblanadi. LabVIEW dasturining birinchi versiyasi 1986-yilda Apple
Macintosh uchun ishlab chiqilgan bo’lib, hozirda uning UNIX, GNU/Linux, Mac OS
versiyalari yaratilgan. Ayniqsa uning Microsoft Windows ga yaratilgan versiyasi ancha
rivojlangan va mashhur hisoblanadi.
4

LabVIEW ma’lumotlarni qayta ishlash va tizimlarni yig’ishda, shuningdek
texnologik obyektlarni va jarayonlarni boshqarishda ishlatiladi. LabVIEW SCADA-
tizimga juda yaqin bo’lib, lekin undan farqi o’laroq texnologik jarayonlarni
avtomatlashtirish va boshqarish tizimlari (TJABT) doirasidagi masalalarni emas, balki
avtomatlashtirish tizimlarini ilmiy tekshirish (ATIT) doirasidagi masalalarni yechishga
mo’ljallangan.
LabVIEWdasturida foydalanilgan “G” grafik dasturlash tili ma’lumotlar oqimi
arxitekturasiga asoslangan. Bunday dasturlash tilida operatorlar ketma-ket bajarilish
tartibida (imperativ dasturlash singari) emas, balki mavjud ma’lumotlarni bu
operatorlarga kirishi orqali aniqlanadi.
LabVIEW dasturining asosini vertual qurilmalar (Vertual Instruments) tashkil
qiladi. Dasturning old panelida dasturni boshqarish elementlari - tugmalar, grafiklar va
boshqa shu kabilar joylashgan bo’ladi.
Blok-sxema - bu dastur hisoblanadi. Dastur yozishda (aniqrog’i yaratishda)
“ma’lumotlar oqimi” (Data Flow) tushunchasi ishlatiladi. Uning mohiyati shundaki,
hamma dasturning elementlari (grafik ko’rinishda berilgan) bir-biri bilan (tarmoq, sim
orqali) bog’lanadi va shu orqali ma’lumotlar o’tadi. Bu quyidagi ramsda keltirilgan:
5

1-rasm Oddiy panel.
Raqamli belgilanishlar:
^ 1- dasturning elementlari (Nodes);
^ 2-indikator terminallari (Indicator Terminals);
^ 3-bog’lanishlar (Wires);
^ 4-boshqarish elementlarining terminallari (Control Terminals)
LabVIEW dasturida boshqarish elementlari va indikatorlar yordamida
foydalanuvchi interfeys (old panel) yaratiladi. 1
Boshqarish elementlari - bu tugmalar, ishga tushirish maydoni va qurilmalaridir.
Indikatorlar - bu grafiklar, shkalalar, chiroqlar, matnli maydon va shunga
kabilardir. Foydalanuvchi interfeys yaratilgandan so’ng, old paneldagi obyektlarni
boshqarish uchun dasturiy kod qo’shiladi. Bu kod (blok diagram) sxemasida joylashadi.
Bu kod blok-sxemani eslatadi, lekin undan ancha farq qiladi.
Lab VIEW dasturidan ma’lumotlarni yig’ish qurilmalari, turli-xil datchiklar,
kuzatish qurilmalari, harakatlantiruvchi (masalan: qadamli motorlar) va GPIB, PXI,
VXI, RS-232 b RS-484 qurilmalarni boshqarishda foydalaniladi.
1
LabVIEW: практикум по электронике и микропроцессорной технике: Учеб_ное пособие для вузов. – М. : ДМК
Пресс, 2005. – 182 с.: ил.
6

LabVIEW dasturida yana LabVIEW Web Server va turli standart protokol va
vositalar TCP/IP va ActiveX lardan foydalanib, yaratilgan dasturlarni tarmoqqaga ulash
ham mumkin.
Lab VIEW dasturining afzalliklari:
^ mukammal dasturlash tili;
^ grafik dasturlashning aniq jarayoni;
^ ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish, uskunalarni boshqarish va
ma’lumotlarni tarmoqli inerfeys orqali almashinishining mavjudligi;
^ drayverlari 2000 dan ortiq asboblarga mo’ljallangan;
^ mingdan ortiq ilovalar shablonli misollar;
^ Windows2000/NT/XP, Mac OS X, Linux va Solaris operatsion tizimlariga mos
kelishi.
LabVIEW o’zida turli xil ishlab chiqaruvchilarning katta spektrdagi uskunalarini
va ko’p sonli kutubxona komponentlarini mujassamlashtiradi:
 keng tarqalgan interfeys va protokol (RS-232, GPIB 488, TCP/IP va boshq.) ni
tashqi qurilmaga ulash;
 tajriba ishlarini masofadan turib boshqarish;
 mashina doirasida robot va tizimlarni boshqarish;
 signallarni raqamli qayta ishlash va generatsiyalash;
 ma’lumotlarni qayta ishlashda turli xil matematik usullarni qo’llash;
 ma’lumot va natijalarni vizual holati va ularni qayta ishlash (3D-modelni
qo’shib);
 murakkab tizimlarni modellashtirish;
 ma’lumotlar ba’zasida ma’lumotlarni saqlash.
Ayni vaqtda Lab VIEW juda oddiy va tushunish mumkin bo’lgan tizim
hisoblanadi. Hali yaxshi bilmaydigan foydalanuvchi dasturchi bo’lmasdan turib ham,
qisqa vaqt ichida qulay HMI (odam-mashina interfeys) ga ega obyektlarni boshqarish va
ma’lumotlar bazasini tuzish uchun murakkab dasturni yarata oladi. Masalan: LabVIEW
vositasi yordamida eski kompyuterni qudratli o’lchov laboratoriyasiga aylantirish
7

mumkin. LabVIEW dasturining mahsus komponenti Application Builder to’liq ishlab
chiqish muhiti o’rnatilmagan kompyuterlarda dastur yaratishga mo’ljallangan.
8

Interfeysli panel - bu foydalanuvchi interfeysidir. Hosil bo’lgan interfeys paneli
yordamida grafik elementlarni boshqarish va kirish-chiqish elementlari bilan
bog’langan turli xildagi indikator asboblari o’rnatiladi.
Boshqarish elementlari- bu rostlagichlar, polzunli qurilmalar, tugma va boshqa
ishga tushirish vositalari.
Indikatorlar- bu grafiklarni qurish va natijalarini olish, signallash qurilmalari va
boshqa elementlar.
Old oynaga o’rnatilgan boshqarish elementlari va indikatorlar ikkinchi
diagrammani tahrirlash oynasida ularga mos ikonkalar bilan ifodalanadi, ya’ni har bir
interfeys panelida o’rnatilgan elementga, tahrirlash oynasida mos ikonka (terminal)
mavjud bo’ladi. Bu oynada dastur yoziladi va grafik kod VI yaratiladi. Interfeys
oynadagi boshqarish elementi o’chirilsa, diagrammani tahrirlash oynasidagi unga mos
ikonka (terminal) ham yo’qoladi. 2
Ikonka yoki terminallar - boshqarish elementlari yoki indikator
ma’lumotlarining turini ko’rsatadi. Terminallar interfeyslar paneli va diagrammalar
o’rtasidagi bog’liqlikni amalga oshiradi.
Funksiya – bu bir yoki bir qancha kirish va chiqishlari ega bo’lgan
diagrammalarni tahrirlash oynasining obyektidir. LabVIEW funksiyalariga analogli
ifoda, operator, protsedura va matnli dasturlash tilidagi funksiyalar kiradi.
Bog’lanishlar – bu ikonka (terminal) lar orasidagi bog’lovchi chiziqlar bo’lib,
ular oddiy dasturlash tillaridagi analogli o’zgaruvchilar hisoblanadi. Ma’lumotlar faqat
bitta yo’nalish bo’yicha, ya’ni terminal-manbadan bir yoki bir necha terminal
priyomnikka beriladi. Bog’lanishlarning turli xildagi rang va ko’rinishlari berilayotgan
ma’lumotlarning turli turiga mos keladi. Terminallarni noto’g’ri yoki bog’lanishning
tugallanmaganligi shtrix chiziqlarda ifodalanadi.
Strukturalar – bu matnga yo’naltirilgan dasturlash tillaridagi operator va sikllar
tanlanishining grafik ko’rinishidir. LabVIEW dasturlash tilining sintaksislariga
terminallar, funksiyalar, bog’lanishlar va strukturalar kiradi.
2
Б. Патон. LabVIEW: Основы аналоговой и цифровой электроники. Издательство NationalInstruments, 2002. - 192 с .
9

Uskunalar paneli. Interfeys va diagramalarni tahrirlash oynasi vertual
qurilmalarni nazorat qilish uchun o’zida xizmat tugmachlari (knopki) va indikatorlariga
ega bo’lgan
10

uskunalar paneliga ega. Uskunalar panelidan biri doim mavjud bo’lib, uning
ko’rinishi qaysi oynada bo’lishiga bog’liq. Agar qandaydir sabab bilan dastur
bajarilmasa, u holda uskunalar paneli quyidagi ko’rinishda bo’ladi:
2-rasm. Dastur bajarilmagandagi uskunalar panelining ko’rinishi.
Dasturni tahrirlash oynasining uskunalar paneli interfeys paneli kabi
dasturni sozlashga mo’ljallangan tugmalarga ega:
3-rasm. Dasturni tahrirlash oynasining uskunalar paneli
1 – bu tugma bosilganda, bajarilishdagi dastur ishga tushadi, bunda obyektlar
o’rtasidagi ma’lumotlarni o’tishini dastur orqali kuzatish va tuzatish mumkin;
2 – saqlangan qiymatlar aloqalarini yoqish va o’chirish;
3 –bu tugmani bosish bilan sozlash strukturalariga masalan, sikllar va dastur
ichiga kiriladi.
4 – bu tugma bosilganda, sozlashlarning qadamli rejimi ishga tushadi, bunda
ma’lumotlar ikonkadan ikonkaga beriladi va dastur to’xtatiladi, bunda joriy
element yorishadi va keyingi qadamni to bu tugma bosilgunga qadar kutadi.
5 – bu tugmani bosish bilan sozlash strukturalaridan masalan, sikllar va dastur
ichidan chiqiladi va keyingi uzelga o’tiladi.
1.2. LabVIEW dasturida tizimlarni modellashtirish va ma’lumotlarni tahlil
qilish
LabVIEW dasturidagi amaliy dasturlar asosida muhandislik sohasiga
o’qitiladi. Bunda zamonaviy muhandislik tartibotlari va ilmiy uslublarini o’rgatish,
yuqori axborot texnologiyalaridan foydalanish amalga oshiriladi. Buning uchun
o’quv laboratoriya va demonstratsiya ishlari ko’p faktorli tekshirish orqali
bajariladi va matematik modellashtirish amalga oshiriladi. Amaliyotga qo’yilgan
11

bunday qadam turli fizik va texnologik parametrlar jumladan, harakat tezligi,
harorat, statik va dinamik bosim, sarf, satx kabilarni bir vaqtning o’zida va
uzluksiz ravishda o’lchashni talab qiladi. Bunday vazifalarni bajarishdagi asosiy
vositalardan biri LabVIEW grafik dasturlash tili hisoblanadi.
LabVIEW dasturida avtomatlashtirish tizimlarini qurish, tajriba
ma’lumotlarini qayta ishlashda oddiy kompyuterlardan tortib to yuqori darajadagi
metrologik xarakterli ko’p kanalli axborot-o’lchash tizimlari xizmat qiladi (1-
rasm).
Laboratoriya qurilmalarini avtomatlashtirishda foydalaniladigan texnik va
dasturiy vositalar platformasining birinchi bosqichi - bu obyektlarni, ya’ni fizik
qiymatlarni elektrik signallarga o’zgartiruvchi o’lchov asboblari bo’lgan alohida
laboratoriya qurilmalarini o’rganishdir. 3
Ikkinchi bosqichga - datchiklarning analog signallarini raqamli kodga
aylantiruvchi o’zgartirgichlar ma’lumotlarini yig’uvchi avtomatlashtirilgan
platalar, kompyuter va o’lchash servislari kiradi. Shuningdek, dasturiy modular
ham aks ettirilib, ularning tarkibiga o’lchov asboblari va yordamchi qurilmalarning
drayverlari kiradi.
Uchinchi bosqich- dasturiy muhitni, ya’ni avtomatlashtirish jarayonlarida
ma’lumotlarni o’lchash, qayta ishlash modullarining yaratilishi va ishlashini aks
ettiradi.
Qayta ishlanmagam ma’lumot kamdan-kam hollarda foydali axborotlarni
saqlab qoladi.Boshida ularni tahlil uchun qulay ko’rinishga o’zgartirish kerak.
Buning uchun shovqinli buzilishlarni olib tashlash, qurilmaning xatoliklarini
kamaytirish va g’alayonlanuvchi ta’sirni kompensatsiyalash zarur.
So’ngra tajribani va massivlar orqali olingan axborotni boshqaradigan, har
bir laboratoriya ishlari uchun ma’lumotlarni ko’rsatish yo’lini aniqlovchi maxsus
dasturlar yaratiladi. Bu platformaning to’rtinchi bosqichi
hisoblanadi.Avtomatlashtirilgan laboratoriya qurilmalarini navbat bilan ulanishi
bitta kompyuter orqali amalga oshiriladi.
3
Irkabayev Dj.U. Information technologies in teaching physics in a technical higher education institution //
Multidiscip. Res. J. 2021. Vol. 11, № 4.
12

O’lchash tizimini haqiqiy amaliyotda qo’llash, bir vaqtda 8 ta turli
parametrni o’zgartiradi va tajribani boshqarish 2 ta kanal bo’yicha amalga
oshiriladi.
Elektrik signallar va datchiklar USB chiqish bilan 12 razryadli analog-
raqamli o’zgartirgichga beriladi. Ma’lumotlarni yig’ish platasi tok va
o’lchanayotgan kuchlanishni amaldagi qiymatdan 0,5 % gacha aniqlikdagi raqamli
kodga o’zgartiradi.
Olingan raqamli signal LabVIEW dasturida qayta ishlanadi.
O’lchash natijalari oddiy strelkali yoki raqamli ko’rsatkichli, osillograf va
o’ziyozar qurilmalar ko’rinishida multimediya ekrani yoki kompyuter
monitoringining old paneliga kiritiladi. Bevosita tajriba vaqtida vaqt bo’yicha
parametrlar o’zgarishini ifodalovchi grafiklar quriladi va ular bir-biriga bog’liq
bo’ladi.
Avtomatlashtirish tizimlarini loyihalash vositalarining asosiylari elektron
hisoblash mashinalari (EH М ) hisoblanib, tizimli yondashuv imkoniyatlarini
rivojlanishi uchun zaruriy asos sifatida ularni boshqaruvchi boshqa texnik vositalar
yaratiladi. LabVIEW dasturi avtomatlashtirish tizimlarini loyihalashda bir vaqtning
o’zida ko’plab elektr o’lchov qurilmalarining (ossilograflar, chastotali qurilmalar)
vazifalarini amalga oshirishga, shuningdek, o’lchov natijalarini qayta ishlash
uchun mahsus matematik ta’minot vazifalarini, ayniqsa tekshiruvchi talablarini
ta’minlashga imkon beradi.
Fizik obyektdan ma’lumotlar xuddi real vaqtdagi rejim ma’lumotlaridek fayl
ko’rinishidagi ma’lumotlardan olinadi.
Universal obyekt-o’lchov majmuasini soddalashtirish va tayyorlash
imkoniyati LabVIEW dasturida amalga oshiriladi. Turli o’lchov asboblarining
vazifalari va o’lchov natijalarini qayta ishlashni anolog-raqamli o’zgartirgichlar va
dasturga mos vositalar amalga oshiradi. Bularning barchasining xarakterli
xususiyati vertual qurilmalar hisoblanadi. Ma’lumotlar massividagi xotiralar
imkoniyati tajriba natijalarini yodda saqlashga, retrospektiv tahlillar o’tkazishga va
statik qayta ishlashga imkon beradi.
13

LabVIEW dasturi amaliy - dasturiy vositalar kabi o’zining mantiqiy
strukturasi bilan yuqori darajadagi konstruksiyali tiliga yaqin. Odatda dastur
yaratishda keng doiradagi foydalanuvchilar uchun obyektga yo’naltirilgan
dasturlash tiliga o’xshash grafik dasturlash tilidan foydalaniladi.dasturlashning
universal tizimi kabi LabVIEW dasturi tashqi qurilmalar bilan ishlash, qayta
ishlash, tahlillash va ma’lumotlarni ko’rsatish uchun keng qamrovli kutubxonaga
ega.
LabVIEW da dasturni amalga oshirish vertual qurilmalar yoki vertual
asboblar deb nomlanib, ularning bir qancha grafik namoyishlari, real fizik
qurilmalar ishlashiga o’xshash bo’lgan ishlash usuli hamda o’lchov xarakteristika
natijalari mavjud.
LabVlEW dasturining old paneli ko’rinishida foydalanuvchining interaktiv
interfeysi ko’rsatiladi, dasturning blok-sxemasini qurish funksional panelda amalga
oshiriladi. Blok-sxemada dasturiy vazifalarning grafik ko’rinishi vavertual
qurilmalarning boshlang’ich kodlarda ishlashi aks ettiriladi.
Vertual qurilmalarni dasturiy amalga oshirishda o’zining ieararxik va modulli
ishlash prinsiplari foydalaniladi. Suningdek, LabVIEW dasturida
vertualqurilmalarning mavjud imkoniyatlari alohida dasturosti ko’rinishida
ifodalanib, dasturosti deb ataladi-SubVI.
4-rasm. SubVi - Sub_ReadFile_1.vi tarkibiga kiruvchi diagramma.
14

Lab VIEW da ishchi asboblar
Asbobla r – sichqoncha kursorining maxsus rejimi, biz asboblardan ma’lum
bir funksiyani bajarish uchun foydalanamiz.
Lab VIEW da ko’p asboblar Tools palitrasida joylashgan bo’ladi
(Windows>>Show>> Tools Palette). Siz yana vaqtinchalik Tools palitrasidan
foydalanishingiz mumkin, klaviaturada <Ctrl-Shift> bosilgan holda sichqonchani
bossangiz paydo bo’ladi.
Siz redactor rejimida bir instrumentni boshqa bir instrumentga
alishtirishingiz mumkin. 4
Tools palitrasidan sichqonchani bosgan holda kerakli asbobni olish mumkin.
<Tab>klavishidan foydalangan holda ketma - ket va tez- tez ishlatiladigan
asboblarni alishtirishimiz mumkin.
Probelni bosib qo’lcha yoki strelka holatiga o’tish mumkin, qachonki old panelda
yoki strukturaviy sxemada g’altak yoki strelka kerak bo’lganda .
4
Загидуллин Р.Ш. LabVIEW в исследования и разработках. – М.: Горячая линия-Телеком, 2005. – 352 с.: ил.
15

Ishchi
asboblar Asl nomi O ’ zbekcha
nomi Asboblarni funksiyasi
Operating
tool
Positioning
tool
Labeling tool “Qo’l ”harakati
asbobi
Pozitsiyali
asbob-
“ Strelka”
Nom beruvchi
asbob Controls va Functions
palitrasidan obyektlarni old
panelga va strukturali
sxemaga ko’chiradi.
Obyektlarni
ko’chiradi,ularni tanlaydi va
hajmini o’zgartiradi.
Obyekt matnini taxrir qiladi
va belgi nom yaratadi.
16

Wiring tool
Object pop-
up menu tool
Scroll tool
Breakpoint
tool
Probe tool
Color Copy
tool
Color tool Mantaj asbobi-
“G’altak”
Obyekt
menyusini
asbobi
Suruvchi
asbob
Nazorat nuqtasi
asbobi
Sinash asbobi
Rang nushasi
asbobi
“tomizgich”
Rang asbobi
“Kist” Strukturali sxemada
obyektlarni bir biriga
bog’laydi.
Obyekt menyusini
chaqiradi.
Darchani hech narsani
o’zgartirmay suradi.
VI, funksiyada,sikllarda,
strukturalarda nazorat
nuqtasini o’rnatadi.
Simlarda sinovchi o’lchov
asboblarni hosil qiladi.
Rang asbobi yordamida
ranglarni nushasini oladi.
Keyingi plan uchun va fon
uchun ranglarni o’rnatadi.
Boshqarish paneli va Funksional panel
Boshqarish paneli va Funksionalniy panel bular Strukturali to’plamlar
ko’rinishida menyuda butlangan bo’ladi. Bu biblioteka interfeysi elementlaridan
foydalanish uchun vosita hisoblanadi. Qachonki biron bir darcha taxriridan
boshqasiga va interfeys paneli o’zgarganda , kerakli panel avtomatik ravishda
namoyon bo’ladi.
Boshqarish panelidan foydalanib, siz boshqarish elementi va indikatorlarni
o;rnatishingiz qo’shishingiz mumkin. Butlangan menyuda har bir element tog’ri
kelgan obyektda menyu ostida joylashgan bo’ladi. Buni chaqirish uchun
View>Controls Palette.

17

Boshqarish paneli
Funksional panel elementlari diagrammalar yaratishda, ishchi algaritmlar
tuzishda ishlatiladi. Funksionalniy panel ishlash uchun kerak bo’lgan eng asosiy
turli xil tipdagi funksiyalarni va strukturali ma’lumotlarni o’z ichiga oladi.
Shuningdak u turli xil eng oddiy algaritmdan tortib murakkab xisoblash
algaritmlarini ham amalga oshirishga qodir. 5
Uni chaqirish uchun asosiy menyudan View>Show Functions palette

Funksional panel
Lineyka asbobi
5
Бутырин П.А., Васьковская Т.А., Каратаев В.В., Материкин С.В. Автоматизация физических исследований
и эксперимента: компьютерные измерения и виртуальные приборы на основе LabVIEW 7/ Под ред.
18

Bu qatorda virtual asbob uchun kerak bo’lgan ishchi knopkalar , indicator
holati , virtual asbobni boshqarish uchun kerak bo’lgan hamma zarur elementlar
mavjud. Bu lineyka asbobi har doim mavjud turadi. Uni ko’rinishi siz qaysi
darchada turishingizga bo’g’liq bo’ladi. Lineyka asbobi 8 ta knopkadan tashkil
topgan bo’ladi.

Interfeys darchasida lineyka asbobi
1.
Programmani ishga tushirish knopkasi, jarayon bajarilayotganda belgi
o’z ko’rinishini o’zgartiradi.

2. Programmani sikl rejimida ishga tushirish knopkasi, jarayon
bajarilayotganda belgi o’z tashqi ko’rinishini o’zgartiradi.

3.
Qachonki jarayon ishga tushganda ,bu knopka aktiv holatda bo’ladi.
Bu knopka orqali biz jarayonni to’xtatishimiza mumkin.

4. Pauza –knopkasi. Jarayonni vaqtinchalik to’xtatadi.

5. Bu shrift o’lchami, uni taxriri, rangi,uslubi va
toifasi.

6. bunda biz old panelda obyektlarni
to’g’irlashimiz, grafik obyektlarni joylashtirishimiza mumkin.
19

7. Agar siz obyekt ustiga boshqa bir obyektni olib kelib joylashtirsangiz
u holda tagida qolgan obyekt ishlamay qolishi mumkin. Bu piktogrammadan
foydalanib siz obyektni hohlagan joyga joylashtirishingiz mumkin.
Agar jarayon qandaydir sabab bila ishga tushmay qolsa u holda sineyka asbobi
quyidagi ko’rinishda bo’ladi
Lineyka asbobi. Programma ishga tusha olmaydi.
Lineyka asbobi interfeys panelida ko’rsatilgandan tashqari ya’na o’zining
q’shimcha belgilariga ega
Lineyka asbobi. Taxrir diagramma darchasi.
1. Bu knoplani bossangiz va programma ishga tushmasa , siz obyektlarni ko ’ rib
chiqishingiz va tuzatshingiz mumkin .
1. Siz saqlab qo’ylgan aloqa belgisini yoqishingiz yoki o’chirishingiz mumkin.
2. Bu knopkani bosib siz strukturani ichiga kirib jarayonni to ’ g ’ irlashingiz
mumkin .
3. Bu knopkani bosib siz to’g’irlash rejimiga o’tasiz. Ma’lumotal bir sanamdan
boshqasiga o’tib ketavaradi. Bir sanam yongandan so’ng boshqasiga o’tish
uchun ya’na shu tugmani bosamiz.
4. Bu knopkani bossangiz strukturadagi to’g’irlanayotgan jarayondan chiqib,
boshqa siklga o’tadi.
Old panelda ob’yektlarni hosil qilish
Avvaliga yangi ob’yekt hosil qilishda VI yoki ekranda mavjud zagruzkadan
so’ng old panelda paydo bo’ladi. Old paneldan strukturaviy sxemaga o’tish uchun
menyudan Windows>>show panelni tanlaymiz. Biz old panelda yangi ob’yekt
hosil qilishda Controls palitrasini tanlaymiz (Windows>>show>>controls palette).
Agar siz strelkani ob’yekt palitrasiga keltirsangiz, tepasida ob’yektning nomi
20

paydo bo’ladi. Sichqoncha knopkasini bosib siz obyektni tanlaysiz va uni old
panelga xoxlagan joyingizga ko’chirishingiz , joylashtirishingiz mumkin. Va
strukturaviy sxemada mos kelgan terminal hosil bo’ladi.
Ob’yektni tanlashda strelkani ob’yektga olib keling va bosing, yoki to’g’ri
burchak shaklida tanlang, va kursorni bosib turib kerakli joyga olib keling va
qo’yib yuboring. 6
Siz ko’p obyektlarning hajmini o’zgartirishingiz mumkin. Uning uchun
sichqonchani ob’yektning hohlagan burchagiga olib kelib, bosib, yon tomonga
yoki tepaga , pastga sursangiz tasvir kattalashadi.
Obyektni o’chirib tashlash uchun strelkani ob’yektga olib kelib tanlab,
“”Delete” klavishini bosamiz.
Old panelda hosil qilingan ob’yektda to’g’ri burchakli belgi hosil bo’ladi, va
unga hohlagan matnni kiritishimiz mumkin. U indicator nomi yoki boshqariluvchi
organ nomi bo’lishi mumkin. Agar matn kiritmasak, belgi o’z - o’zidan yo’qoladi.
Agar uni qaytadan chiqarmoqchi bo’lsak, old paneldan ob’yekt menyusini
tanlaymiz, undan Show >> Label tanlanadi.
Ob’yekt menyusi qachonki sichqoncha kursori, qo’lda yoki strelka holatida
ob’yektda bo’lganida,sichqoncha kursorini o’g knopkasini bosgan holda hosil
qilamiz. Agar biz hosil qilib bo’lingan ob’yetni qayta nomlamoqchi bo’lsak ,Tools
palitrasidan nom beruvchi belgini tanlaymiz va mavjud bo’lgan belgiga olib
boramiz. Va belgi maydonchasiga sichqonchani bosamiz. Matnni kiritib
bo’lgandan so’ng <enter> tugmasini bosamiz. Biz o’lchamini va shriftini
o’zgartirishimiz mumkin <Shrift> darchasi yordamida. U old panelning va
strukturaviy sxemaning tepa qismida joylashgan bo’ladi. Siz old panelda ob’yektni
qandaydir o’q bo’yicha to’g’irlashingiz mumkin. Buning uchun srelka bilan
to’g’irlanuvchi ob’yektni tanlab turib , uning sozlovchisidan <Align objects>
(ob’yektni to’g’irlash) yoki <Distribute Objects>(obyektlarni taqsimlash) ni
tanlaymiz.
6
Sabirov L.M. et al. Temperature and Concentration Dependences of the Landau–Placzek Ratio in Aqueous
Solutions of γ -Picoline // Opt. Spectrosc. 2021. Vol. 129, № 1.
21

Agar siz bir nechta ob’yektlarni tanlamoqchi bo’lsangiz , ikki xil usuldan
foydalanishingiz mumkin.
1-chisi - sichqonchani chap tugmasini bo’sh joyga bosib, uni qo’yib
vubormasdan to’g’ri burchak shaklda kengaytirasiz va tugmani qo’yib yuborasiz.
2 – chisi - <Shift> klavishini bosgan holda har bir ob’yektni bosib chiqasiz.
Siz old panelda indicator yoki boshqariluvchi organning rangini
o’zgartirishingiz mumkin. Uning uchun <Tools> palitrasidan < cho’tka - kistni>
tanlaysiz va uni qandaydir ob’yekt ustiga joylashtirasiz va sichqonchanng o’ng
tugmasini bosasiz, rangli palitra hosil bo’ladi. Va hohlagan rangni tanlashisiz
mumkin.
Strukturaviy sxemada ob’yekt hosil qilish
Old paneldan strukturaviy panelga o’tish uchun <Windows>>Show
Diagram> tanlaysiz. Strukturaviy sxemada old paneldagi hamma boshqariluvchi
organlar yoki indikatorlar terminallari mavjud.
Siz strukturaviy sxemada ob’yekt hosil qilish uchun <Functions> palitrasini
tanlang. (Windows>>Show Functions Palette ).
Strukturaviy sxemada ko’p ob’yektlarning olchamlarini o’zgartirib
bo’lmaydi.
Shuningdek old paneldagi terminallarni strukturaviy sxemada o’chirib
o’zgartirib bo’lmaydi. Uning uchun old panelning o’zidan boshqariluvchi
organlarni yoki indikatorlarni o’chirish kerak. 7

Strukturaviy sxemada ob ’ yektlarni montaj qilish Montajning asosiy
amaliyoti
Siz g’altakdan strukturaviy sxemada ob’yektlar terminallarini ishga
tushirish uchun foydalanasiz.G’altakning o’tkir uchi bu o’ralgan simlarning uchi
hisoblanadi. Bir terminalni boshqa terminalga ulash uchun sichqoncha tugmasini
bilan g’altakni birinchi terminalga qo’yib, bosib keyin ikkinchi terminalga olib
borib, sichqoncha tugmasini ya’na bosasiz. Terminal maydoni montaj asbobi
7
LabVIEW: стиль программирования. Пер. с англ. под ред. Михеева П.– М.: ДМК Пресс, 2008 – 400 с. : ил.
22

to’g’ri ulangandagina yonib o’chadi. Terminal yonida uning nomi paydo bo’ladi.
Sichqonchani bossak o’tkazgan simimiz terminalni yoqadi.
Siz birinchi yoqqaningizda Lab VIEW o’tkazgan sim bo’yicha kuzatadi va
kursorni strukturaviy sxemaga o’tkazsangiz xuddi g’altakni yechayotgandek
bo’ladi, kursorni ushlab turishingiz kerak emas. Agar siz mavjud o’tkazuvchi
simlarni bir- biriga ulamoqchi bo’lsangiz yozma operatsiyani bajaring. Mavjud
bo’lgan simning ustiga kursorni olib kelib bosing. O’tkazgich agar montaj asbobi
to’g’ri ulangan bo’lsa, sim yonib o’chadi.
Siz o’tkazgichni biron- bir terminaldan tashqi boshqa bir terminalga , y’ani
boshqa bir qurilmaga o’tkazishingiz mumkin. Bunda Lab VIEW tunnel (lahm)
hosil qiladi, o’tkazgich struktura chegarasidan kesib o’tadi.
Shuningdek o’tkazgichni siz sichqonchani bosgan holda bukishingiz
mumkin. Yana siz simning yo’nalishini o’zgartirishingiz mumkin, <Probel>ni
bosgan holda gorizontal va vertical holatga.
Siz oxirgi belgilab qo’yilgan yo’lni ham olib tashlashingiz mumkin, <Ctrl>
sichqoncha tugmasini bosgan holda. Agar avvaliga terminal yoki simni belgilab
bosib qo’yilgan bo’lsa, o’chirmoqchi bo’lsangiz sim yoki terminal butunlay o’chib
ketadi. Montaj instrumentni siz 2 marta bossangiz sim o’tkazishni boshlashingiz
yoki tugatishingiz mumkin.
Murakkab VI montaj qilish
Agar siz murakkab yaxlit,to’liq tugunlarni hosil qilmoqchi bo’lsangiz ,
o’tkazgich simining uchiga va yozuviga e’tibor berishingiz kerak, bu holat montaj
asbobi VI ni piktogrammasiga yaqinlashganda paydo bo’ladi. O’tkazgichning
oxirgi uchida piktogramma atrofida VI ning ma’lumot turi , o’zining shaklini ,
qalinligini , rangini korsatadi. O’tkazgich simning uchida ko’rish yo’li korsatiladi.
Chiqishda esa bunday holat ko’rsatilmaydi. Bu o’tkazgich uchi yo’nalishini
topishda u taxminan o’zi o’tkazgichni ulash uchun yo’l ko’rsatadi.
Agar terminal ishga tushsa, o’tkazgich simning uchi bu terminalga boshqa
yonmaydi. Va terminalning kirishida va chiqishida o’z nomi yozuvini ko’rsatadi.
Simlarni cho’zish, uzaytirish
23

Siz ishlayotgan obyektlarni yakka yoki gruppavoy qilib ko’chirishingiz
mumkin , instrumentga oid strelka yordamida.
Simlar tanlangan obyekt bilan uzviy bo’g’liq. Agar obyektlarni ko’chirganizda
avtomatik ravishda u ham o’zgaradi.
Siz tanlangan obyektni qayta ishlamoqchi bo’lsangiz yoki ko’chirmoqchi
bo’lsangiz bir sxemadan boshqa bir sxemaga, u holda Lab VIEW ulangan simlarni
uzatadi .Agarda siz qolgan obyektlar bilan birga tanlamasangiz.
Diqqat : Bir xil paytlarda simlarni tortsangiz uzilish bo’lib qolishi mumkin
yoki uchi ulanmagn holda bo’lib qolishi mumkin. Siz VI ishga tushirishdan oldin
uzilgan joylarni o’chirib tashlashingiz kerak. Buni amalgam oshirish uchun eng
oson yo’li menyuga kirib Edit>>Remove Bad Wire.
Simlarni o ’ chirish yoki boshqa joyga ko ’ chirish.
Simlarni tanlash uchun strelkadan foydalaning. Sichqonchani knopkasini
bitta bossangiz o’tkachuvchi simni o’zini tanlaysiz , ikkita bossangiz ikkita
ulangan uchastkani uchta bossangiz butun simlarni tanlagan bo’lasiz.
Tanlangan simlarni o’chirmoqchi bo’lsangiz <Delete> yoki <Back pace>klavishini
bosasiz.
O’tkazuvchi simni qayta qo’ymoqchi bo’lsangiz strelkani yangi joyga
kochirin.siz bir yoki bir necha sigmentlarni ko’chirib yoki tanlash mumkin. Lab
VIEW o’xshash tanlanmagan sigmentlarni qo’shib tortishi mumkin.chunki
o’zgarishlarga to’g’ri kelishi uchun.
LabView da odatda tunelli joyini o’zgartirsangiz, tunellararo bog’lanishni
va tugunlar yoqilishini saqlab qoladi.
Siz bir vaqtning o’zida ichki va tashqi struktura siklining o’tkazuvchi
simlarni tanlamoqchi bo’lsangiz, strukturaning bir tomonidagi o’tkazuvchi simlarni
tanlang va <Shift> klavishini bosib turib strukturaning ikkinchi tomonini tanlang.
Ya’na siz oldindan tanlab qo’yilgan obyektlarni guruxga qo’shishingiz mumkin.
Uning uchun siz <Shift> klavishini bosib turasiz va shu vaqtning ichida boshqa
obyekt tanlaysiz.
24

Ya’na siz to’g’ri burchak shaklida hamma yerni egallab hamma o’tkazuvchi
simlarni baravariga egallashiz mumkin.
Struktura sxemasida obyektlarni almashtirish va qo’shish
Misol uchun siz struktura sxemasida Increment funksiyasidan
foydalanayapsiz. Lakin siz Decrement funksiyasidan foydalanishiz kerek edi. Siz
Functions palitrasidan foydalanib Increment funksiya bog’ini o’chirib
tashlashingiz mumkin,keyin Decrement funksiya bog’ini tanlaysiz va ularni
qo’shib qo’yasiz.
Siz ya’na obyekt menyusidan Replase sozlagichini tanlab Functions
palitrasini chaqirshingiz mumkin. Va Decrement funksiyasini tanlaysiz. Bu oarqali
LabView eski bo’g’ , tugun turgan joyga yangi tugunni qo’yishni oldini oladi. Va
hech qanday xatolik vujudga kelmaydi. Siz funksiyalarni hatr xilga
almashtirishingiz mumkin. Faqat terminallar raqami va ma’lumotlar toifasi har bir
funksional tugunda harxil bo’lishi kerak. Yo’qsa siz uzilgan bog’lanishga ega
bo’lib qolishingiz mumkin.
Siz ya’na Replace dan foydalanib, bir konstantani boshqa bir konstantaga
yoki strukturani boshqa bir o’xshash strukturaga alishtirishingix mukin. Misol
uchun While Loop (hozircha sikl) ni For Loop ( sikl uchun) ga.
O’tkazgichning obyekt menyusida Insert (qo’yish) bo’limi mavjud. Insert
bo’limini tanlasangiz Functions palitrasiga chiqasiz va bu yerda siz hoxlagan
funksiyangizni tanlaysiz. Siz o’tkazgich orqali menyuga murojat qilganiz uchun
LabView tugunlarni ulaydi. Lekin siz hushyorro bo’lishingiz kerek. Chunki
tugunda bir qancha kirish va chiqishga ega terminal bo’lib qolsa simlar siz
kutgan terminalga emas aksincha boshqa terminalga ulanib qolishi mumkin.
25

II BOB. Virtual anjomlar ba’zasida tizimlarni loyihalash asoslari
2.1. LabVIEW muhitida muhandislik masalalarini yechishni amaliy misollari
Amaliy misollarni ado etishga kirishishdan oldin LabVIEW muhitida
tizimlarni ishlab chiqishni nazariy aspektlarini ba’zilarini qisqacha ko’rib
chiqamiz.
Juda quvvatli va loyihalashni ko’p funksiyali tizimi LabVIEW muhandisga
juda oddiy va intuitiv tushunarli interfeysni ishlab chiqishda bir qancha
fundamental namoish etishlarga tayanadi. Avvalda aytilganidek LabVIEW ni har
bir ilovasi virtual anjomdan (V1) iborat. Ilova tarkibiga grafik (vizual) boshqaruv
elementlari
(komoanentlari) va nazoratni shuningdek vizual bo’lmagan elemantlarni
komoanentlarilar o’z ichiga olishi mumkin. Rizual bo’lmagan elementlar
qandaydir funksiyani ado etadi (matematik, mantiqiy, o’zgartirish va signallarni
generatsiya qilish va boshqalar). Rizual va rizual bo’lmagan kompanentlar bir-biri
bilan ulanishlar orqali o’zaro ta’sirlashadi, ular orqali malumotlar oqimi o’tadi.
LabVIEW tizimi qandaydir amallarni bajarayotgan vaqtida grafik dasturlashni
oqimli muhiti kabi faoliyat yuritadi, bunda qandaydir amallarni bajarish uning
kirishiga (kompanenta berilgan malumotlarni bor yoki yo’qligi bilan bog’liq.
LabVIEW da foydalanilayotgan grafik dasturlashni tili G, malumotlar oqimi
arxitekturasiga asoslangan.Operator tomonidan bunday tilda ketma-ketlikni
bajarilishi ularni kirishlarida malumotlarni borligi bilan farq qiladi – bu yondashuv
klassik dasturlash tilidan (C Paskal va boshqalar) farq qiladi, ularda dasturni
bajarish yo’li ko’rsatma orqali bo’shqariladi (operator tomonidan). G – tilida
operatorlar malumotlarga bog’lanmagan bo’lsa erkin tartibda parralell bajariladi. 8
LabVIEW muhitini har qanday ilovasi ma`lumotlar bilan
manipulatsiyalanadi, kelayotgan yoki fizik (DAQ moduli o’lchov anjomlari va
boshqalar) yoki virtual qurilmalardan (signal simulyatorlari). LabVIEW dasturi
8
LabVIEW: стиль программирования. Пер. с англ. под ред. Михеева П.– М.: ДМК Пресс, 2008 – 400 с. : ил.
26

qachonki tugunlardagi barcha malumotlar aniqlangan holda bajarila boshlaydi.
LabVIEW ilovasini yaratish jarayonida ishlab chiquvchi o’zgartirish amallari
ketma-ketligini malumotlar oqimidan blok sxema yordamida oladi.
Blok sxemada faol tugunlar joylashadi, ularning har biri rizual yoki rizual
bo’lmagan kompanentlardan iborat; tugunlarmi o’zi esa bir-biri bilan ulanishlar
vositasida o’zaro tasirlashadi.Shu vaqtda ulanishlar fizik interfeys sifatida albatta
ko’rib chiqilmaydi, ayniqsa u malumotlar oqimini tugundan manbagacha tugunga
qabul qilgichdan yo’nalishini ko’rsatadi. Tugun manba va tugun qabul qilgich bitta
turdagi malumot bilan monipulatsiya qilishlari kerak. Shu sababli bu aspect
ilovalarni ishlab chiqishda hisobga olinishi kerak.
Malumotlar oqimi LabVIEW ilovasini loyihalshni asosi bo’lsa ham
qo’shimcha egiluvchanlikni dasturlash imkoniyatini kengaytirishni taminlash
uchun LabVIEW muhitida shunday usullar qo’llaniladiki dasturlash uchun
harakterli bo’lgan buyruqlar oqimini boshqaradigan huddi klassik tilda
dasturlangan ado etilgani kabi, masalan, C/C++ kabi.
Ko’pincha, masalan LabVIEW ilovani ishlab chiqish zaruriyati paydo
bo’ladi va ular ma’lum silk bilan bajariladi.
Bunday ilovaga misol qilib signal generatorlari yoki o’lchov tizimi hizmat qilishi
mumkin, ularni har birida ma’lum algaritm uzluksiz takrorlanishi kerak (sikl
bilan).
LabVIEW da siklik jarayonlarni tashkil qilish vositalari ko’zda tutilgan,
shuningdek ma’lum shartlarni bajarish vaqtida dasturni tarmoqlanishi – biz bu
imkoniyatlarni keying misollarda ko’rib chiqamiz. Ushbu bobni barcha misollari
NI LabVIEW2011 muhitning shu bobida ado etilgan.
LabVIEW tizimini loyihalash asoslarini o’rganish uchun bir qator dasturlash
misollarini ko’rib chiqamiz. Dasturlash asosini va virtual namoish anjomlarini
ishlab chiqishda signal manbai sifatida LabVIEW tizimini vizual bo’lmagan
elemantlaridan (signal simulyatorlaridan) foydalaniladi.
27

Birinchi misolda virtual anjomni yaratilishi ko’rsatiladi, u simulyator
signalini ishlovini amalga oshiradi va uni natijalarini aks ettiruvchi virtual
qurilmaga (grafik indekatorga chiqaradi).
1-Misol. Har bir virtual tizimni kirishiga to’g’ri burchak shaklidagi chastota
diopazoni 100 dan 1000 Gs gacha va ampletudasi 1V bo’lgan signal beriladi deb
faraz qilamiz. Shuningdek faraz qilamiz chiqishdagi signal uchburchak shakliga
ega bo’lib uning ampletuda koeffitsenti 0,33 va faza siljishi kirayotgan signalga
nisbatan 180 o
bo’ladi. Ikkala signal ham egri chiziq shaklida bitta grafikda aks
etadi.
Bo’sh virtual anjom yaratamiz LabVIEW da (Blank VI), bunda menyuni
mos keladigan punkitini tanlaymiz (2.1-rasm da strelka bilan ko’rsatilgan).
Tizim bo’sh prayekt yaratadi unda ikkita paner bor: old paner’ (Pront Panel),
u foydalanuvchini grafik interfeys paneli deyiladi; ana shu panelda boshqarishni
vizual elementlarini joylashtirish mumkin (knopkalar, surgichlar (slayderlar) eng
ko’p virtual darchalari va boshqalar). 9
Ikkinchi panel (Blok Diagram) tarkibida bizning ilovani blok sxemasi
(funksional sxema); bu panel ma’nosiga ko’ra bizning virtual anjomimizni
interfeys dasturidir. Ishlab chiquvchi blok sxemani vizual bo’lmagan elementini
panelini joylashtirish mumkin, ular signallarga malumotlarga ishlov beradi,
shuningdek tizim kompanentlari orasida malumotlar oqimi yo’nalishini berishi
mumkin ulanishlar yordamida.
Old panel bilan ishlaganda biz uchun boshqaruv elementini Controls
paneliga kira olmiz. Agar biz blok sxema paneli bilan ishlasak Functions dasturiga
kirishga ruhsat olamiz. Uni yordamida qandaydir funksiyani ado etuvchi
elementlarini tanlash mumkin.Jim turishbo’yicha tizim grafik interfeys panelini
aks ettiradi old planda, funksional sxema panelini orqa planda. Agar qandaydir
sababga ko’ra funksional sxema paneliga kira olmasak, unga o’tish uchun
Windows menyusidagi
9
National Instruments LabVIEW Manual, National Instruments Corporate Headquarters, Austin, TX, 2002
28

Show Block Diagram opsiyasini tanlagandan keyin o’tish mumkin,
foydalanuvchini interfeys panelidan.
Bizni tizimni yaratishni rizual komponentlarini interfeys paneliga
joylashtirishdan boshlaymiz.Signalni aks ettirish uchun vizual komponentlar
panelidan grafik indekatorlardan birini olishimiz mumkin. Silver qo’yilishidan
Waverform Graph komponentni tanlaymiz (2.2-rasm.) shundan keyin interfeys
paneliga o’tamiz va u yerga tanlagan komponentimizni joylaymiz. Biz signalni
chastotasi va ampletudasini sozlamoqchimiz, shunda bizga ikkita sozlash elementi

Vizual komponentlarni Controls palitrasi kerak bo’ladi. Silver qo’yilishidan
Knob va Vertical Pointer Slide komponentlarini tanlab foydalanuvchi interfeysi
paneliga ularni joylashtiramiz, shundan keyin virtual anjomimizni Primer.vi
fayliga saqlaymiz. (2.3-2.5-rasm.)
29

2.1 -rasm

Doiraviy regulyator yordamida biz signal ampletudasini o’zgartra olamiz
Vertical Pointer Slide slayderi signalni talab qilingan chastotasini o’rnatish
imkonini beradi. Endi bizga boshqaruv elementlari parametrlarini o’rnatish kerak.
Birinchidan Knob sarlavhani Amplitude , V,Vertical Pointer Slide esa
Frequency, Hz ga almashtiramiz.
Test signali uchun uning chastotasi 100 dan 1000 Gs gacha o’zgaradi deb,
maksimal ampletudasi 1V dan oshmaydi deb faraz qilamiz. Shu holatda boshqaruv
elementlarini talab qilingan parametrlarini hususiyatlar beti orqali berish kerak
( Properties menyuni tushib qoluvchi opsiyasi).

2.2-rasm
30

2.3 -rasm
2.4-rasm
31

2.5-rasm

Knob doirali regulyator uchun Properties tanlaganimizdan keyin Scale
LabVIEW qo’yilishiga o’tishimiz kerak va sozlashni maksimal qiymatini
tanlaymiz ( Maximum ) u jim turish bo’yicha o’rnatilgan 1ga teng 10 ( 2.6-rasm )

32

2.6-rasm
Vertikal slayder uchun xossalar qo’yilishida minimal qiymatni 100 ga
maksimal qiymatni 1000 ga teng qilib o’rnatamiz ( 2.7-rasm )
2.7-rasm
Bizga kerak chastota qiymati raqam ko’rinishida aks etsin, buning uchun
sichqonchani o’ng tugmasini slaydlar kompanentidan Visible Items Digital
Display opsiyasini tanlaymiz. LabVIEW kompanentlar parametrini
o’rnatishda yana bir zarur moment malumotlar turini tanlash bilan bog’liq, ular
33

bilan bu komponent monuplyatsiya qilishi mumkin. slayder komponentasi uchun
malumotlar turi jim turish bo’yicha ikkilangan aniqlik bo’yicha (DBL) qayd
qilingan nuqtalar soni kabi beriladi. Ushbu holatda malumotlarni bu turini
almashtirish fikri to’liq raqamliga mavjud, chunki chastotani 1Gs aniqligida
tanlash yetarli. Malumotlar turini o’zgartirish uchuv hususiyatlar betidan Data
type qo’yilishini tanlab talab qilingan malumotlar turini o’rnatamiz – ushbu
holatda belgisiz butun son U38 (2.8- rasm)
2.8- rasm
Shunga o’xshash amalni doirali amletuda regulyatori uchun ham bajaramiz
Knob , ammo bu yerda malumotlarni aks etish razryadliligi bilan cheklanamiz.
Avvaliga raqamli displeyni chiqaramiz, shundan keyin aks ettiriladigan
malumotlarni turini ikkita qiymayli razryadlari, son kabi aks ettiramiz.
Foydalanuvchi interfeysni barcha modefikatsiyalaridan keyin bizning virtual
anjomimiz 2.9- rasmda ko’rsatilgani kabi ko’rinadi. 10

10
Бутырин П.А., Васьковская Т.А., Каратаев В.В., Материкин С.В. Автоматизация физических исследований
и эксперимента: компьютерные измерения и виртуальные приборы на основе LabVIEW 7/ Под ред.
34

2.9- rasm
Foydalanuvchi interfeysini yaratganimizdan keyin algoritmni ishlab
chiqishga kirishamiz, buning uchun bizning virtual anjomimiz blok sxemasi
paneliga o’tamiz. 2.10- rasmdan ko’rinib turibdiki blok sxemada 3 ta component
joylashgan, ular hozircha bir-biri bilan bog’lanmagan.
LabVIEW virtual anjomi blik sxemasiga o’tganimizda Function funksiya
paneli aks etadi, u vizual bo’lmagan elemantlar guruhi tarkibiga ega, ular
axborotlar ustidan u yoki bu amalni bajaradilar.Bu elemantlarni ko’pchiligi
interfeys panelida aks ettirilmaydi, bunday elementlar manipulatsiyasi uchun blik
sxema rejimida ishlash kerak.
2.10- rasm
Bizning VI uchun Function panelini bir necha elementi kerak bo’ladi.
Signal
35

manbai sifatida Simulate Signal elemaentidan foydalaniladi, u Function
Exspress Input toifada joylashgan. Bu elementni blok sxemaga joylashtirgandan
keyin Ampletude kirishga signal ampletudasi regulyatori chiqishi ulanishi zarur,
bu signal ampletudasini o’zgartirish imkonini beradi. Freuqency elementi kirishiga
o’xshash simulyator signalni vertikal slayder chiqishiga ulash lozim, u signal
chastotasini beradi. Simulate Signal elementining o’zida hususiyatlar panelida
signal parametrlarini o’rnatish kerak, u 2.11- rasm da ko’rsatilgan
To’g’ri burchak shaklidagi signal bilan ishlaganimiz uchun biz Signal Type
paramatrni Square kabi o’rnatamiz. Shundan keyi Ampletude parameter uchun
maksimal Ampletuda qiymatini 1ga teng deb o’rnatamiz. Signal parametrlarni
o’rnatishda LabVIEW ni signal sintezatorining vaqt hartakteristikalariga alohida
e’tibor bermoq kerak.
2.11- rasm
LabVIEW muhitida barcha analog (uzluksiz) signallar ma’lum chastotali
raqamli sempllarda sintezlanadi. O’zgartirish chastotasi qancha yuqori bo’lsa
boshqachasiga aytganda chastotasi diskret bo’lsa chiqishdagi signal shuncha
ishonchli bo’ladi. Shu vaqtda diskret chastota va sintezlanayotgan signal chastotasi
Naykvist teoremasiga ko’ra bo’g’langan, shundan kelib chiqadiki sintezlanayotgan
signal spektori zararli tashkil etuvchilarni tarkibiga olmaydi.
36

Agar diskretlar chastotasi signal spektoridagi eng katta garmonika
chastotalaridan ikki va undan ko’p marta katta bo’lsa, masalan, sinusoidani toza
qayta tiklash uchun uning chastotasi 1000Gs bo’lsa, diskretlash chastotasi 2000Gs
dan yuqori bo’lishi kerak. Kompleks signallar uchun tasvir ancha murakkab
bo’lishi mumkin chunki ularni tarkibiga yuqori garmoniklar kirishi mumkin.
To’g’ri burchakli impulslar ketma-ketligi 1000Gs chastota bilan kelsa uning
tarkibida 1000Gs chastotali asosiy garmonika va ampletudasi kamayib boruvchi
toq garminikalar bo’ladi ( 3000, 5000, 7000 Gs va boshqalar).
Bu holatda diskretlash chastotasi imkoniyatga ko’ra kattaroq bo’lishi kerak,
sintezlovchi signalni hiralashishini oldini olish uchun. Amalda bunday signal
uchun diskretlash chastotasini tanlash mumkin, masalan, 11- garmonika
chastotasidan ikki marta katta ya’ni 22kGs.
Garmonik tashkil etuvchini quvvati chastota ortishi bilan tez kamaya boradi,
11- va yuqori garmonikalar sintezlovchi signal spektoriga juda kichik hissa
qo’shdi. Ushbu holatda biz diskretlash chastotasni 20000 Gs qilib tanlaymiz – bu
shuni bildiradiki Samples maydonida shu qiymatni ko’rsatish kerak, Simulate
Signal darchasiga element hususiyatini (2.11- rasmga qarang). 11
To’g’ri burchakli signalni uchburchakli shaklga o’zgartirish uchun integrallash
amalidan foydalanish mumkin. Buning uchun Functions panelida Express > ®
Arithmetic & Comparison > ® Time Domain Math funksiyani tanlash kerak. Time
Domain Math elementi diferensiallash amalini va kirish signalini integrallash
imkonini beradi. Bu elementni blog sxema paneliga joylashtiramiz va hususiyatlar
darchasini ochamiz (2.12- rasm).
Mathematical Operation qo’yilish joyiga bekgini qo’yib Summation tugmasini
bosib (Sum[X]) yordamida funksional elemant chiqishida biz integrallangan kirish
signalini olamiz. To’g’ri burchakli o’zgarmas ampletudali signal uchun integral
chiziqli funksiya ko’rinishiga ega bo’ladi, ya’ni chiqish signali uchburchakli
shaklga ega bo’ladi.
11
Irkabayev Dj.U. Information technologies in teaching physics in a technical higher education institution //
Multidiscip. Res. J. 2021. Vol. 11, № 4.
37

O’zgartirish uchun paneldan Function yana bir elemantdan foydalanish
mumkin– bu yerda so’z Formula kompanent haqida boradi. Bu element o’sha > ®
Formula) toifasiga kiradi. Ushbu elemant yordamida analitik munosabatni oson
yaratish mumkin, avvaliga formula yordamida bu elementni chiqishda turli
signallarni olish mumkin.
Ushbu elementni joylashtirgandan keyin blog sxemani ochib qo’yiladigan
joyiga Pro perties qo’yib signalni o’zgartiramiz, u formula elementi kirishiga
beriladi, 2.13- rasmda ko’rsatilganidek.
Rasmdan ko’rininb turibdiki formula elementini chiqish signali nazorat qilish
formulasi: (-Input1)/3+ Input2)

2.12- rasm
38

2.13- rasm
Ushbu holatda chqish signali kirish signalini uchga bo’lingan inversiyasidan
yig’iladi, X1 va X1 X2 kirish signallari, bu yerda kirish signalini X1 ni Input1, X2
ni Imput 2 bilan belgilaymiz. Input 1 sifatida Time Domain Math elementi
chiqishidagi integrallangan signal ko’riladi, Input 2 sifatida esa 5 o’zgarmas
qiymatini (siljish olamiz). Konstantani yaratish uchun Numeric Constant
elementidan foydalanamiz, uni Function politrasida topish mumkin (Express > ®
Arithmetic & Comparison ® Express Numeric) toifasidan.
Shuning bilan bizning virtual anjomimizni kompanentlari paramtrlarini
sozlashni tugallaymiz. Ohirgi bosqichni blog sxemani tugunlar orasidagi
ulanishlarini bajarilgandan keyin qilgan ma’qul. Yakuniy variantda bizning blog
sxema 2.14- rasmda ko’rsatilgan kabi bo’ladi.

2.14- rasm
39

Bu yerda ikkala signal (Simulate Signal elementi chiqishidagi u Formula
chiqishidan o’zgartirilgan) boshlang’ich multipleksr elementi orqali uzatiladi
(Merge Signal) indekatorni kirishidagi Waveform Graph.
Run tugmasi bosilgach indekatorni virtual darchasida Waveform Graph
ikkala bizning signalimiz aks etadi (2.15- rasm).
Shuni qayd etish kerakki bizning ilovamiz algaritmga ishlov berilganidan
keyin darhol tugaydi. Ko’pchilik hollarda virtual anjom uzluksiz ishlashi lozim.
Bizning holimizda masalan, chastotani turli qiymatlarida signal tahlilini amalga
oshirgan yaxshi, shu sababli bir martali ish rejimi bu yerda ishlatilmaydi 12
.

2.15- rasm
2.2. LabVIEW mushitida tsiklik algaritmlarni tashkil qilish
12
Irkabayev Dj.U. Information technologies in teaching physics in a technical higher education institution //
Multidiscip. Res. J. 2021. Vol. 11, № 4.
40

LabVIEW muhitida tsiklik takrorlanuvchi masalalarni funksiya yordamida
yechish ko’zda tutilgan. Uning analogi bo’lib C/C++ tilda boshqariluvchi
operatorlar while(), for(), switch…case hisoblanadi. bunday funksiyalarga kirish
uchun Functions panelidan foydalanamiz Express ® Execution Control toifasi mos
keladigan funksional elementni tanlaydi. Hozir biz birinchi misolda yaratilgan
mukammallashtirilgan virtual anjomni unga uzliksiz ish rejimini ta’minlaymiz.
Misol 2. Virtual anjomni ikkinchi misoldagisini ishlab chiqishni Functions
paneldan boshlaymiz Express ® Execution Control tanlaymiz, shundan keyin
While Loop elementni blog sxemani panelini chap yuqori burchagiga o’tkazamiz
va sichqoncha yordamida kontrni kengaytiramiz, u bizni blog sxemani o’z ichiga
olsin (2.16- rasm) da strelka bilan ko’rsatilgan.
Blog sxema ko’ntr ichida qolganidan keyin sichqonchani tugmasini qo’yib
yuborish mumkin. Blog sxemada yangi boshqaruv elementi while(), paydo bo’ladi.
U uzluksiz ish rejimini ta’minlaydi (2.17- rasm da chiziqlar bilan o’ralgan.
Bu yerda qizil rangli kavadradli knopka o’rtada joylashgan ilovani bajarilish
sharoitini aniqlaydi. Bizning holatimizda Stop if True opsiyani ushbu kompanent
hossalari betiga qo’yiladi (odatda bu qiymat jim turish bo’yicha).

2.16- rasm
41

2.17- rasm
Bu maniplyatsiyalar bajarilganidan keyin interfeys panelini chap yuqori
burchagida to’g’ri burchagli Stop tugmasi paydo bo’ladi (2.18- rasm)
Qulaylik uchun Stop tugmasini interfeys panelini chap past burchagiga
ko’chirish mumkin. Shundan ishga tushirilishda ilova uzluksiz bajariladi, Stop
tigmasi bosilguncha. Ilovani tugallanishini bu yo’li ustunroq Abort Execution
boshqaruv panelidagi tugmani bosib to’htatganga nisbatan yaxshiroq. Ilova
tugatilganidan keyin Abort Execution tugmasi bosilgandan keyin ma’lumotlarni
hammasi yoki bir qismi noaniq holatda bo’lishi mumkin. Shu vaqtda tsikldan Stop
tugmasini bosish bilan chiqish aytib bo’lmaydigan oqibatlarga keltirmaydi. 13

2.18- rasm
13
LabVIEW: стиль программирования. Пер. с англ. под ред. Михеева П.– М.: ДМК Пресс, 2008 – 400 с. : ил.
42

Tsikldan foydalanish while uni eng oddiy shaklida ko’plab ilovalarga mos
keladi. Ammo murakkab algaritmlarni tarmoqlari bilan ado etilishida turli
shartlarni tekshirish zaruriyati paydo bo’ladi, faqat Stop tugmasini bosish emas.
Oldingi misolni modifikatsiyalab shunday qilib ilova ishini quyida keltirilgan
shartlar bo’yicha ishni tugatishini ko’rib chiqamiz:
• Stop tugmasi bosilgan (shart 1)
• Kirish signalini chastotasi 600Gs dan oshadi (2-shart).
3- misol. Virtual anjomni ishlab chiqishdan oldin avvaliga yuqorida
keltirilgan ikkala shartni tahlil qilamiz – bu mantiqiy qurilishni tushunishga
yordam beradi, ularni virtual anjom blog sxemasiga kiritish kerak.
1-shart tushunarli: Biz uni oldingi misolimizda ado etganmiz. 2 – shartni
tekshirish uchun kirish signali chastotasini 600 qiymat bilan solishtirib, mos kelishi
yoki kelmasligini bekgisini o’rnatamiz, ilova bu belgini tekshirishi kerak. Har bir
yuqorida sanab o’tilgan shartlar ilovani tugashiga olib kelishi kerak. Unda bizga
mantiqiy amal kerak bo’ladi. YOKI (OR) uning natijasi bo’lib “chin” (true) agar
bitta mantiqiy shart chin bo’lsa.
Shartlarni berilgan kombenatsiyasi ado etish uchun bizga ikki element kerak
bo’ladi. Ular Functions panelida joylashgan. Ulardan biri solishtirish funksiyasini
ado etadi (Greater or Equal – katta yoki teng), ular Functions > Express >
Arithmetic & Comparison > Express Comparison, ikkinchisi mantiqiy yoki
(OR) funksiyasini ado etadi. Ularni Functions > Express > Arithmetic &
Comparison > Express Bolean toifasidan topish mumkin.
2.19-rasm va 2.20-rasmlarda biz ko`rib chiqqanquyidagi misollarning biri
keltirilgan. Old panel (2.19-rasm) ko’cha svetaforining bir tarafini ifoda etuvchi
tasvirga ega. 2.20-rasmda esa shu misolning Blok Diagrammasi keltirilgan. Bu
misol svetoforning real vaqt masshtabida siklik ishlashini ko’rsatadi.Bu virtual
asbobning ishlashini Svetofor.vi faylini yuklash orqali ko’rishimiz mumkun.

43

2.19-rasm
2.20-rasm
Keyingi misolda (2.21-rasm va 2.22-rasm) nir necha egri chiziqlarni bitta
grafikka keltirish imkoniyati berilgan buning uchun Strip Chart , Scope Chart ,
44

Sweep Chart rejimlari qo’llaniladi. Blok Diagrammani ko’rib chiqqanimizda
Bundle funksiyasi Sin funksiyasi bilan tasodifiy sonlar generatorini bitta klasterga
birlashtirib Wareform Chart grafigida namoyish etadi. Elektronika masalalarini
ko’rib chiqish paytlarida faqat 1 argumentni o’zgartirib funksional bog’liqlikning
bir turkum egri chiziqlarini shu klaster orqali bajarish mumkun. 14

2.21-rasm

2.22-rasm.
14
LabVIEW: стиль программирования. Пер. с англ. под ред. Михеева П.– М.: ДМК Пресс, 2008 – 400 с. : ил.
45

Xulosa
LabVIEW (Laboratory Virtual Instrument Engineering Workbench) –
National Instruments (AQSH) firmasi tomonidan yaratilgan kompleks dasturiy
ta’minot. Unda intuitiv grafik dasturlash tili G dan foydalanilgan, uni o’zlashtirish
uchun an’anaviy dasturlash tillarini bilish talab qilinmaydi. LabVIEW dasturi
hisoblash ishlarini bajarishda va matematik modellashtirishda juda keng
imkoniyatlarga ega bo’lganligi bois MATLAB, MathCAD, Mathematica, MAPLE
kabi mashhur matematik kompleks dasturlar bilan bemalol raqobatlasha oladi.
Juda quvvatli va loyihalashni ko’p funksiyali LabVIEW tizimi muhandisga
juda oddiy va intuitiv tushunarli interfeysni ishlab chiqishda bir qancha
fundamental namoish etishlarga tayanadi.
LabVIEW dasturining afzalliklari:
 mukammal dasturlash tili;
 grafik dasturlashning aniq jarayoni;
 ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilish, uskunalarni boshqarish va
ma’lumotlarni tarmoqli inerfeys orqali almashinishining mavjudligi;
 drayverlari 2000 dan ortiq asboblarga mo’ljallangan;
 mingdan ortiq ilovalar shablonli misollar;
 Windows2000/NT/XP, Mac OS X, Linux va Solaris operatsion
tizimlariga mos kelishi 15
LabVIEW o’zida turli xil ishlab chiqaruvchilarning katta spektrdagi
uskunalarini va ko’p sonli kutubxona komponentlarini mujassamlashtiradi.
Ayni vaqtda LabVIEW juda oddiy va tushunish mumkin bo’lgan tizim
hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning. 2021 yil 19 martdagi
№ PQ-5032 qarori asosida «Fizika sohasida ta’lim sifatini oshirish va ilmiy
tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori.
15
LabVIEW: практикум по электронике и микропроцессорной технике: Учеб_ное пособие для вузов. – М. :
ДМК Пресс, 2005. – 182 с.: ил.
46

2. Irkabayev Dj.U. Information technologies in teaching physics in a technical higher
education institution // Multidiscip. Res. J. 2021. Vol. 11, № 4.
3. Ibadov R. et al. Wormhole solutions with NUT charge in higher curvature
theories // Arab. J. Math. 2021.
4. Ibadov R., Murodov S. Eynshteyn tenglamalarining sferik simmetrik va statik
yumronqoqoziq inlariga olib keluvchi yechimlari // Sci. Educ. 2020. Vol. 1, № 2.
P. 33–38.
5. Sabirov L.M. et al. Temperature and Concentration Dependences of the Landau–
Placzek Ratio in Aqueous Solutions of γ -Picoline // Opt. Spectrosc. 2021. Vol.
129, № 1.
6. Б. Патон. LabVIEW: Основы аналоговой и цифровой электроники.
Издательство NationalInstruments, 2002. - 192 с.
7. LabVIEW: стиль программирования. Пер. с англ. под ред. Михеева П.– М.:
ДМК Пресс, 2008 – 400 с. : ил.
8. LabVIEW: практикум по электронике и микропроцессорной технике:
Учеб_ное пособие для вузов. – М. : ДМК Пресс, 2005. – 182 с.: ил.
9. National Instruments LabVIEW Manual, National Instruments Corporate
Headquarters, Austin, TX, 2002
10. Загидуллин Р.Ш. LabVIEW в исследования и разработках. – М.: Горячая
линия-Телеком, 2005. – 352 с.: ил.
11. Бутырин П.А., Васьковская Т.А., Каратаев В.В., Материкин С.В.
Автоматизация физических исследований и эксперимента: компьютерные
измерения и виртуальные приборы на основе LabVIEW 7/ Под ред. Бутырина
П.А. – М.: ДМК-Пресс, 2005. - 264 с.: ил.
12. Безопасность жизнедеятельности: Учебник/ под ред. Белова С.В. 2-е изд.,
перераб. и доп. - М.: Высшая школа, 2002.- 358с.
47

LabVIEW dasturi. LabVIEW dasturida virtual asboblar yaratish

I BOB. LabVIEW dasturi va uning imkoniyatlari 4

1.1. LabVIEW dasturining nazariy asoslari 4

1.2. LabVIEW dasturida tizimlarni modellashtirish va ma’lumotlarni tahlil qilish. 10

II BOB. Virtual anjomlar ba’zasida tizimlarni loyihalash asoslari 25

2.1. LabVIEW muhitida muhandislik masalalarini yechishni amaliy misollari 25

2.2. LabVIEW mushitida tsiklik algaritmlarni tashkil qilish. 39

Foydalanilgan adabiyotlar 45

Sotib olish