Dokument ma'lumotlari

Narxi 150000UZS
Hajmi 785.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 05 Iyul 2024
Kengaytma doc
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Texnika va texnologiya

Sotuvchi

Aslanbek

Ro'yxatga olish sanasi 23 May 2024

1 Sotish

LF5832 markali releli bosim datchik

MUNDARIJA KIRISH I. NAZARIY QISM………………………………………………….……. 1.1 O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar ……………………… 1.2 Bosim, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati ................ 1.3 Bosim turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari ……………..….. II. TEXNIK QISM…….……………………… 2.1 LF5832 markali releli bosim datchikning ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari ………………………………………………………………… 2.2 LF5832 markali releli bosim datchikning metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash…………………………………………….………………… XULOSA ADABIYOTLAR. KIRISH Metrologiya — o‘lchashlar, uni ta’minlash usullari va vositalari hamda talab etilgan aniqlikka erishish yullari haqidagi fan. Metrologiyaning asosini o‘lchashning umumiy masalalari, fizik kattaliklar birligi va ularning tizimlari haqidagi ma’lumotlar, o‘lchashning usul va vositalari, o‘lchash natijasining to‘g‘riligini aniqlash usullari va hokazolar hosil qiladi. O‘lchashga doir fizik kattaliklar mexanik, elektr, issiqlik, optik, akustik bo‘lishi mumkin. Bu kattaliklarning bir turi texnologik jarayon rivojlanishining bevosita ko‘rsatkichi bo‘lsa, boshqalari shu jarayon bilan funksional bog‘langan bo‘ladi.Fizik hodisalarni o‘rganish va ulardan amalda foydalanish turli fizik kattaliklarni o‘lchash, ya’ni ma’lumot olish bilan bog‘lik. Ma’lumot qancha to‘la va xolisona bo‘lsa, fizik xodisalarning tub ma’nosini tushunish shunchalik chuqur bo‘ladi. Fizik kattalikning muayyan qiymati texnologik jarayonning rivojlanishi hakidagi ma’lumotning muhim qismidir. Turli usul va asboblar orqali ifodalangan texnologik jarayonning holati haqidagi axborotlarni ma’lumot, ya’ni informatsiya deb bilamiz. Informatsiyalar, asosan, o‘lchash asboblari va qurilmalari yordamida olinadi.Fizik ob’ektning sifat jihatdan umumiy, lekin miqdor jihatdan har bir ob’ekt uchun alohida xususiyati fizik kattalik deb ataladi. SHunday qilib, har bir fizik kattalik aynan shu kattalikning sonli qiymati birligiga kupaytmasidan iborat bo‘lgan individual qiymati bilan ifodalanadi.Bir-biriga muayyan erksizlik bilan bog‘langan kattaliklar yig‘indisi fizik kattaliklar tizimi deyiladi. Fizik kattaliklar tizimi asosiy, qo‘shimcha va hosila kattaliklardan iborat. Tizimga kirgan va boshqa tizimlarga nisbatan shartli ravishda erkin hisoblangan fizik kattalik asosiy fizik kattalik deb ataladi.Xalqaro birliklar tizimi — SI (Sisteme International - SI) fan va texnikaning barcha sohalari uchun fizik kattaliklarning universal tizimi bo‘lib, 1960 yilning oktyabr oyida O‘lchov va tarozilar XI Bosh konferensiyasida qabul qilingan.SI ning joriy etilishi shu tizimda nazarda tutilgan va uning tarkibiga kirmaydigan (ammo hozir o‘lchov birliklari sifatida qo‘llanilayotgan) birliklarning ilmiy-tadqiqot natijalarini hisoblashda, ishlab chiqarish vositalari va asbob uskunalarini loyihalashda, qurilish hamda qurilgan ob’ektlardan foydalanishda, shuningdek o‘quv-ta’lim ishlarida ko‘p qiyinchiliklar tug‘dirayotgan o‘lchov Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana birliklaridagi turli hillikka barham beradi. SI ning hozirgi qo‘llanilayotgan ayrim o‘lchov tizimlariga nisbatan muhim afzalligi shundaki, u —universal; o‘lchov birliklarini birxillashtirgan; asosiy, qo‘shimcha va o‘z hosilaviy birliklarini amaliyot uchun qulay o‘lchamlarga mujassamlashtirgan; kogerent, ya’ni hosilaviy birliklar o‘lchamlarini aniqlovchi fizik tenglamalardagi mutanosiblik koeffitsientlarini tugatgan tizimidir. Uning tatbiqi bilan hisoblash tenglamalarining yozilishi ancha soddalashdi. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana NAZARIY QISM. 1.O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar O‘lchash — fizik kattaliklar qiymatlarini tajribada maxsus texnik vositalar yordamida aniqlash.Ko‘p hollarda o‘lchash jarayonida o‘lchanayotgan kattalikni shunday fizik kattalik bilan takqoslanadiki, unga 1 ga teng bo‘lgan qiymat beriladi va u fizik kattalik birligi yoki o‘lchov birligi deyiladi. O‘lchash natijasi — kattalikning o‘lchash usuli bilan, masalan, kattalikni o‘lchov birligi bilan taqqoslash yordamida topilgan qiymatidan iborat. O‘lchash natijasini tenglama ko‘rinishida quyidagicha yozish mumkin: bu erda, Q—o‘lchanayotgan fizik kattalik, U — o‘lchash natijasi yoki o‘lchanayotgan kattalikning son qiymati, q — fizik kattalik birligi. (1) tenglama o‘ lchashning asosiy tenglamasi deyiladi. Uning o‘ ng tomoni o‘ lchash natijasi deb yuritiladi. O‘ lchash natijasi doimo o‘ lchamli kattalik b o‘ lib, u o‘ z nomiga ega b o‘ lgan q birlikdan h amda ayni birlikdan o‘ lchanayotgan kattalikda nechta borligini anglatadigan U sondan tashkil topgan. O‘ lchanayotgan kattalikning son q iymati bevosita, bilvosita, birlashtirib va birgalikda o‘ lchash usullari yordamida topiladi. Laboratoriya amaliyotida va ilmiy tekshirishlarda birlashtirib va birgalikda o‘ lchash usullaridan foydalaniladi.Bevosita o‘ lchash deb shunday o‘ lchashga aytiladiki, unda o‘ lchanayotgan kattalikning izlanayotgan q iymati tajriba ma’lumotlaridan bevosita ani q lanadi. Masalan, harorat n i termometr bilan, bosimni manometr bilan, uzunlikni chiz g‘ ich bilan o‘ lchash va h okazo bevosita o‘ lchashdan iborat. Bevosita o‘ lchash tenglamasi q uyidagi k o‘ rinishga ega: (2) bu erda, Q bev — o‘lchanayotgan kattalnkning uning uchun qabul qilingan o‘lchov birliklaridagi qiymati; S—raqamli hisoblash qurilmasi shkalasi bo‘linmalarining yoki bir marta ko‘rsatishining o‘lchanayotgan kattalik birliklaridagi qiymati; n — shkala bo‘linmalarining hisobida indikatorli qurilma bo‘yicha olingan sanoq. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana Bilvosita o‘lchash deb shunday o‘lchashga aytiladiki, unda o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalik bilan ma’lum munosabat yordamida bog‘langan kattaliklarni bevosita o‘lchashga asoslangan bo‘ladi. Bilvosita o‘lchash tenglamasi quyidagi ko‘rinishga ega: (3) bu erda, Q bil . — o‘lchanayotgan kattalikning izlangan qiymati; Q 1 ,Q 2 ,…,Q n bev — bevosita o‘lchanadigan kattaliklarning son qiymatlari. Bilvosita o‘lchashga o‘tkazgichning solishtirma elektr qarshiligini uning qarshiligi, uzunligi va kundalang kesimini yuzi bo‘yicha topish; modda zichligini uning massasi va xajmini o‘lchash natijasi bo‘yicha topish va boshqalar misol bo‘la oladi. Bilvosita o‘lchashlar bevosita o‘lchashlarning iloji bo‘lmagan ishlab chiqarish jarayonlarini nazorat qilishda keng qo‘llanadi.Birlashtirib o‘lchash bir necha bir nomli kattaliklarni bir vaqtda o‘lchashdan iboratki, unda izlangan kattaliklarning qiymatlari bevosita o‘lchashda hosil qilingan tenglamalar tizimidan topiladi.Bir vaqtda ikki yoki bir necha nomli turli kattaliklarni, ularning orasidagi funksional munosabatlarni topish uchun olib borilgan o‘lchashlar birgalikda o‘lchash deyiladi. Jumladan o‘lchash rezistorining 20°S dagi elektr qarshiligi va harorat koeffitsientlari uning qarshiligini turli haroratlarda bevosita o‘lchash ma’lumotlari bo‘yicha topiladi.O‘lchashlar yana mutlaq va nisbiy o‘lchashlarga bo‘linadi.Bitta yoki bir necha asosiy kattaliklarni fizik konstantalar qiymatlaridan foydalanib yoki foydalanmasdan bevosita o‘lchash mutlaq o‘lchash deb ataladi. Masalan, shtangensirkul yordamida bajarilgan o‘lchashlar mutlaq o‘lchashdir, chunki unda o‘lchanayotgan kattalik qiymatini bevosita olinadi.Biror kattalikning shu ismli birlik vazifasini bajarayotgan kattalikka nisbatini o‘lchash yoki kattalikni shu ismli birlik kattalik deb qabul qilingan kattalik bo‘yicha o‘lchash nisbiy o‘lchash deb ataladi. Masalan, haroratni termoelektr effektdan foydalanishga asoslangan o‘lchash yoki massani tortish usuli bilan, ya’ni massaga mutanosib bo‘lgan og‘irlik kuchidan foydalanish usuli bilan o‘lchash nisbiy o‘lchashdan iborat. Nisbiy o‘lchashdan katta aniqlik zarur bo‘lgan hollarda foydalaniladi.O‘lchashlar o‘lchash asosini aniqlab beradigan fizik hodisalarga asoslanib olib boriladi. Masalan, moddaning kengayishi bo‘yicha haroratni o‘lchash, Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana muvozanatlashtiruvchi suyuqlik ustunining ko‘tarilishi bo‘yicha siyraklanish (vakuum)ni o‘lchash. O‘ lchashning biror asosini amalga oshirish uchun turli texnik vositalar qo‘ llaniladi. O‘ lchashlarda qo‘ llaniladigan va normallashgan metrologik xossalarga ega bulgan texnik vositalar o‘ lchash vositasi deyiladi. O‘ lchash asosi va vositasini belgilab beradigan usullar majmui o‘ lchash usuli deyiladi. O‘ lchashlarda bevosita ba h olash, differensial, o‘ lchov bilan ta qq oslash va nol (kompensatsion) usullar keng tar q a l gan. Bevosita baholash usuli o‘lchanayotgan kattalik miqdorini bevosita o‘lchash asbobining hisoblash qurilmasi bo‘yicha bevosita topish imkonini beradi. Masalan, bosimni prujinali manometr bilan, massani siferblatli tarozida, tok kuchini ampermetr bilan o‘ lchash va h okazo. Bu usulda o‘ lchash ani q ligi uncha katta b o‘ lmasa h am, o‘ lchash jarayonining tezligi uni amalda qo‘ llanishda tengi yu q usulga aylantiradi.Differensial usul o‘ lchanayotgan va ma’lum kattaliklarning ayirmasini o‘ lchashni xarakterlaydi. Masalan, gaz aralashmasi tarkibini h avoning issi q o‘ tkazuvchanligiga ta qq oslash y o‘ li bilan issi q o‘ tkazuvchanlik b o‘ yicha o‘ lchash. G‘ oyatda ani q o‘ lchashlarda o‘ lchov bilan ta qq oslash usuli qo‘ llanadi. Bunda o‘ lchanayotgan kattalik o‘ lchov yordamida topilgan kattaliklar bilan tak q oslanadi. Masala n , o‘ zgarmas tokning kuchlanishini elektr yurituvchi kuchi normal el e ment EYUK iga teng b o‘ lgan ta qq oslash kompensatorida o‘ lchash yoki massani pishangli tarozlarda muvozanatlashtiruvchi toshlar bilan o‘ lchash. Bu usul ta’sir etuvchi kattaliklarning o‘ lchash natijasiga ta’sirini kamaytirishga imkon beradi .Nol (kompensatsion) usul o‘lchanayotgan kattalikni qiymati ma’lum bo‘lgan kattalik bilan taqqoslashdan iborat, ammo ular orasidagi ayirma ma’lum kattalikni o‘zgartirish usuli bilan nolga keltiriladi. Potensiometrlar, muvozanatlashtirilgan ko‘priklar va boshqalar nol usulga asoslangan asboblarga misol bo‘la oladi. Nol usul o‘lchashning yuqori aniqligini ta’minlaydi. O‘lchash xatoliklari haqida ma’lumotlar O‘lchash natijasida, odatda, o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan farq qiladigan qiymati topiladi. Qo‘pincha, fizik kattalikning haqiqiy qiymati noma’lum bo‘ladi va shu kattalikning qiymati o‘rnida uning tajriba yordamida topilgan qiymatlaridan foydalaniladi. Bu qiymat kattalikning haqiqiy qiymatiga Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana shuncha yakin bo‘ladiki ko‘zda tutilgan maqsad uchun undan foydalanish mumkin. Kattalikning o‘lchash usuli bilan topilgan qiymati o‘lchash natijasi deyiladi. O‘lchash natijasi bilan o‘lchanayotgan kattalikning haqikiy qiymati orasidagi farq o‘lchash xatoligi deyiladi. O‘lchanayotgan kattalik birliklarida ifodalangan o‘lchash xatoligi o‘lchashning mutlaq xatoligi deyiladi: ∆X=X-X h (4) bu erda, ∆X — mutlaq xatolik; X—o‘lchash natijasi; X h — o‘lchanayotgap kattalikning xakiqiy kiymati. O‘lchash mutlaq xatoligining o‘lchanayotgan kattalikning hakiqiy qiymatiga nisbati o‘lchashning nisbiy xatoligi deyiladi. O‘lchash xatoliklari ularning kelib chiqishi sabablariga ko‘ra muntazam, tasodifiy va qo‘pol xatoliklarga bo‘linadi. Muntazam xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchaganda o‘zgarmas bo‘lib qoladigan yoki biror qonun bo‘yicha o‘zgaradigan o‘lchash xatoligi tushuniladi. Ular aniq qiymat va ishoraga ega bo‘ladi, ularni tuzatmalar kirtish bilan yo‘qotish mumkin. Kattalikni o‘lchash natijasida olgan qiymatga muntazam xatolikni yo‘qotish maqsadida qo‘shiladigan qiymat tuzatma deb ataladi. Odatda, muntazam xatoliklar instrumental (o‘lchash asboblari), o‘lchash usullari, sub’ektiv (noaniq o‘qish), o‘rnatish, uslubiy xatoliklarga bo‘linadi. Instrumental xatolik deyilganda qo‘llanayotgan o‘lchov asboblari xatoliklariga bog‘liq bo‘lgan o‘lchash xatoliklari tushuniladi. Yuqori aniqlikda o‘lchaydigan asboblar qo‘llanganda o‘lchov asboblarining takomillashmagani orqasida kelib chiqadigan instrumental xatoliklar tuzatma kiritish usuli bilan yo‘qotiladi. Texnik o‘lchov asboblarining instrumental xatoliklarini yo‘qotib bo‘lmaydi, chunki bu asboblarni tekshirilganda tuzatmalar bilan ta’minlanmaydi. O‘lchash usuli xatoligi deyilganda usulning takomillashmaganligi orqasida kelib chiqadigan xatolik tushuniladi. Ular, ko‘pincha, yangi usullar qo‘llaganda, qiymatlar orasidagi haqiqiy bog‘lanishni taxminiy apporoksimatsiya qiluvchi tenglamalardan foydalanilganda paydo bo‘ladi. O‘lchash usuli xatoligi o‘lchov Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana vositasi, xususan, o‘lchash qurilmasi, ba’zida esa, o‘lchash natijasi xatoliklarini baholashda e’tiborga olinishi lozim. Sub’ektiv xatoliklar kuzatuvchining shaxsiy xususiyatlaridan masalan, biror signal berilgan paytni kayd qilishda kechikish yoki shoshilishdan, shkala bir bo‘limi chegarasida ko‘rsatuvni noto‘g‘ri yozib olishdan, parallaksdan va hokazodan kelib chiqadi. Parallaksdan hosil bo‘lgan xatolik deyilganda sanash xatoligiga kiradigan, shkala sirtidan biror masofada joylashgan strelka shu sirtga perpendikulyar bo‘lmagan yo‘nalishda vizirlash (belgilash) natijasida kelib chikadigan xatolik tushuniladi. O‘rnatish xatoligi o‘lchov asbobi strelkasining shkala boshlang‘ich belgisiga noto‘g‘ri o‘rnatilishi natijasida yoki o‘lchash vositasini e’tiborsizlik bilan, masalan, vertikal yoki gorizontal bo‘yicha o‘rnatilmasligi natijasida kelib chiqadi. O‘lchash uslubi xatoliklari kattaliklarni (bosim harorat va b. ni) o‘lchash uslubi bilan bog‘liq bo‘lgan va qo‘llanayotgan o‘lchash asboblariga bog‘liq bo‘lmagan xatoliklaridan iborat. O‘lchashlarni, ayniqsa, aniq o‘lchashlarni bajarishda o‘lchash natijasini muntazam xatoliklar anchagina buzishi mumkin. SHuning uchun, o‘lchashlarni bajarishga kirishishdan avval bu xatoliklarning barcha manbalarini aniqlash va ularni yo‘qotish choralarini ko‘rish zarur. Ammo muntazam xatoliklarni topish va yo‘qotish uchun uzil-kesil qoidalar berish amalda mumkin emas, chunki turli kattaliklarni o‘lchash usullari g‘oyatda turli-tumandir. Tasodifiy xatolik deyilganda faqat bitta kattalikni qayta-qayta o‘lchash mobaynida tasodifiy o‘zgaruvchi o‘lchash xatoligi tushuniladi. Tasodifiy xatolikning borligini faqat bitta kattalikni bir xil sinchkovlik bilan qayta-qayta o‘lchangandagina sezish mumkin. Agar xar bir o‘lchash natijasi boshqalardan farq qilsa, u holda tasodifiy xatolik mavjud bo‘ladi. SHu xatoliklarni baholash ehtimollar nazariyasi va matematik statistika nazariyasiga asoslangan bo‘lib, ular o‘lchash natijasi o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga yaqinlashish darajasini baxolash usullarini, xatolikning ehtimoliy chegarasini baholash imkonini beradi, ya’ni natijani Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana aniqlash, boshqacha aytganda, o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatiga anchagina yaqin qiymatini topish va kuzatish natijasini topish imkonini beradi. O‘lchashning qo‘pol xatoligi deyilganda berilgan shartlar bajarilganda yuz beradigan, kutilgan natijadan tubdan farq qiladigan o‘lchash xatoligi tushuniladi. O‘lchashdan ko‘zda tutilgan maqsad va o‘lchash aniqligiga qo‘yiladigan talablarga qarab o‘lchashlar aniq (laboratoriya) va texnik o‘lchashlarga bo‘linadi. O‘lchash natijasining o‘lcha-nayotgan kattalik haqiqiy qiymatiga yaqinligini ifodalovchi o‘lchash sifati o‘lchash aniqligi deb ataladi. Aniqlikni oshirishga intilib, biz o‘lchash xatoligini kamaytirishimiz lozim. Ammo aniqlikni oshirish usullari, ko‘pincha, murakkab bo‘ladi va qimmat turadi. SHuning uchun, avval o‘lchashning konkret shart-sharoitlari va maqsadlarga bog‘liq bo‘lgan maqbul aniqlikni baholab olish va zarur bo‘lsa, so‘ngra aniqlikni oshirish choralarini ko‘rish lozim. O‘lchashni bajaruvchi asboblarning ko‘rsatishi o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymatidan farq qiladi. SHuning uchun, o‘lchov asbobining ko‘rsatishi va haqiqiy ko‘rsatishi degan tushunchalar mavjud. Kattalikning sanoqqa ko‘ra topilgan qiymati o‘lchov asbobining ko‘rsatishi deyiladi. Bu kattalikning namuna asboblar orqali aniqlangan ko‘rsatishi haqiqiy ko‘rsatishi deyiladi. Asbobning ko‘rsatishi va o‘lchanayotgan kattalikning haqiqiy qiymati orasidagi farq o‘lchov asbobining xatosi deyiladi. Kattalikning haqiqiy qiymatini aniqlash mumkin bo‘lmagani sababli, o‘lchov texnikasida namuna asbobning ko‘rsatishi shu kattalikning haqiqiy kiymati deb qabul qilinadi. Agar X k bilan sanoq ko‘rsatishidagi qiymatni, X h bilan haqiqiy qiymatni belgilasak, quyidagi ifodadan ∆X mutlaq xatolikni topamiz: (5) O‘lchov asbobining mutlaq xatoligi deb, shu asbobning ko‘rsatishi bilan o‘lchanayotgan kattalikning hakiqiy qiymati oradagi farqqa aytiladi. Bu erda, xatol iklar plyus yoki minus ishorasi bilan kattalikning birliklarida ifodalanadi. Mutlaq xa tolik kattaligining haqiqiy qiymatiga nisbati nisbiy xatolik deb ataladi. Nisbiy xatolik orqali o‘lchashning aniqlik darajasini ifodalash juda qulay. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana (6) Odatda, hakiqiy qiymat — X q va topilgan qiymatlar X k ga nisbatan ∆X juda kichik bo‘ladi, ya’ni SHuning uchun, quyidagi ifoda ni yozish mumkin: (7) SHunday qilib, nisbiy xatolikni hisoblashda mutlaq xatolikning asbobning ko‘rsatishiga nisbatini olish mumkin. Nisbiy xatolik % larda ifodalanadi. Kattalikning haqiqiy qiymatini aniqlash uchun o‘lchov asbobinnng ko‘rsatishiga tuzatish kiritiladi. Uning son q iymati teskari ishora b i lan olingan mutlaq qi ymatga teng: T=X h -X k yoki T=-∆X (8) bu erda, T-tuzatma. Asbobning xatoligi shkala diapazonining foizlarida ifodalanadi. Bunday xatoliklar keltirilgan xatolik deyiladi va mutlaq xatolikning asbob o‘lchash chegarasiga nisbatiga teng, ya’ni (9) bu erda, N — asbobning o‘lchash chegarasi . Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 1.2.Bosim, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati. Bosim texnologik jarayonlarning asosiy parametrlaridan biridir. Ishlab chiqarish jarayonlarining to‘g‘ri olib borilishi, ko‘pincha, bosim kattaligiga bog‘liq bo‘ladi. Tekis sirtga normal ta’sir ko‘rsatuvchi tekis taqsimlangan kuch bosim deb ataladi: , (10) bu erda, S — tekislik yuzi; G‘ — shu tekislik yuziga tekis va tik ta’sir qiladigan bosim kuchi. Bosim xalqaro birliklar tizimida paskal (Pa) bilan o‘lchanadi. 1 Pa qiymati jihatidan kuchga perpendikulyar bo‘lgan 1 m 2 yuzaga tekis taqsimlangan 1 N kuch hosil qilgan bosimga teng (N/m 2 ). Karrali kPa va MPa birliklar keng qo‘llaniladi, kgk/sm 2 , bar, kgk/m 2 (mm suv ust.) , mm sim. ust. kabi birlik lar dan ham foydalanish mumkin. 3.1-jadvalda ko‘p uchraydigan bosim birliklarining nisbati keltirilgan. 1 – jadval. Bosimning turli o‘lchov birliklari orasidagi nisbati . Birliklar Pa Bar kgk/sm 2 kgm/m 2 (mm suv. ust) mm sim. ust. 1 Pa 1 10 -5 1,0197·10 -5 0,10197 7,6006·10 -5 1 Bar 10 5 1 1,0197 1,0197·10 4 750,06 1 kgk/sm 2 9,8066·10 4 0,98066 1 10 4 735,56 1 kgk/m 2 (mm.suv. ust) 9,8066 0,98066·10 -4 10 -4 1 7,3566·10 -4 1 mm sim. ust 133,32 1,3332·10 -3 1,33595·10 - 3 13,595 1 Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana O‘lchashda mutlaq, ortikcha, atmosfera va vakuum bosimlar mavjud. R mut — mutlaq bosim — modda xolatining (suyuklik, gaz, bug‘) parametri bo‘lib, R atm — atmosfera va R ort — ortikcha bosimlar yig‘indisidan iborat: R mut =R atm +R ort (11) Ortiqcha bosim mutlaq va atmosfera bosimlari oralaridagi farqdan iborat: R ort =R mut -R atm (12) Atmosfera bosimi — er atmosferasidagi havo ustunining bosimi; uning qiymati barometrlar bilan o‘lchanadi, shuning uchun, bu bosim ko‘pincha barometrik bosim deb ataladi. Agar mutlaq bosim atmosfera bosimidan kichik bo‘lsa, vakuum ( siyraklanish) sodir bo‘ladi. R v =R atm -R mut (13) Bosim asboblari ishlash prinsipiga va o‘lchanayotgan kattalikning turiga ko‘ra quyidagi turlarga bo‘linadi. Bosim o‘lchaydigan asboblar ishlash prinsiplariga ko‘ra suyuqlikli, deformatsion (prujinali), yuk-porshenli, elektr, ionli va issiqlik turlariga bo‘linadi. O‘lchanayotgan bosim kattalikgining turiga ko‘ra o‘lchash asboblari quyidagi turlarga bo‘linadi: 1) manometr — mutlaq va ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 2) barometr — atmosfera bosimini o‘lchaydi; 3) vakuummetr — berk idish ichidagi suyuqlik va gaz bosimining siyraklanishini o‘lchaydi; 4) manovakuummetr — ortiqcha bosim va siyraklanish lar ni o‘lchaydi; 5) naporomer — kichik qiymatli ortiqcha bosimni o‘lchaydi; 6) tyagomer — kichik qiymatli siyraklanishni o‘lchaydi; 7) tyagonaporomer — kichik qiymatli bosim va siyraklanishlarni o‘lchaydi; 8) differensial manometr — ikki bosim ayirmasini (bosim lar farqini) o‘lchaydi. Quyida sanoatda eng ko‘p tarqalgan usullar va asboblar ko‘rib chiqilgan. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 1.3.Bosim turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari. Elektr asboblarning ishlash prinsipi bosimni u bilan funksional bog‘liq bo‘lgan biror elektr kattalikka bevosita yoki bilvosita o‘zgartirishga asoslangan. Bularga induktiv, sig‘imli, qarshilikli, pezoelektr va boshqa manometrlar kiradi. Bosim o‘lchashning eng ko‘p tarqalgan vositalari kuch kompensatsiyasi asosida qurilgan asboblar hisoblanadi. Biroq ular harorat xatoligi, tez ta’sirchanligi, gabarit o‘lchamlari va massasi bo‘yicha ancha mukammal induktiv, sig‘imli, tenzorezistorli, pezoelektrik o‘zgartkichlardan orqada qoladi. Bundan tashqari, kuch kompensatsiyali o‘zgartkichlarning va pishangli tizim larning tuzilishi da harakatlanuvchi qismlarning bo‘lishi o‘lchash vositalarining zarbga chidamliligiga qo‘yiladigan zamonaviy talablarning qondirilishini qiyiilashtiradi. Hozir mikroelementli texnikani keng joriy kilish xamda konstruktiv echimlarni takomillashtirish asosida yuqorida qarab chiqilgan bosimni o‘lchashning an’anaviy vositalari yanada zamonaviy kompleks qurilmalar bilan siqib chiqarilmoqda. Bu albatta, turli tarmoqlarda TJABT ni yaratishda shart va talablarning turli tumanligi sababli avval ishlab chiqarilgan bosimni o‘lchash o‘zgartkichlaridan (BO‘O‘)foydalanishdan to‘la voz kechish kerakligini anglatmaydi. Induktiv asboblarning ishlash prinsipi g‘altak induktivligining tashqi bosim ta’siridan o‘zgarishiga asoslangan. 1-rasmda induktiv o‘zgartiruvchi element bilan jihozlangan bosimni o‘lchash o‘zgartkichining sxemasi ko‘rsatilgan. Bosimni qabul qiluvchi membrana 1 o‘ramli elektromagnit 2 ning harakatlanuvchi yakori hisoblanadi. Ulchanayotgan bosim ta’sirida membrana siljiydi, bu induktiv o‘zgartkichli elementning elektr qarashiligini o‘zgartiradi. Agar g‘altakning aktiv qarshiligi, magnit oqimlari hisobga olinmasa va o‘zakda yo‘qotilsa, o‘zgartkich elementning L induktivligini quyidagi tenglama bo‘yicha aniqlash mumkin. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo SanaР 1 2 3 б 1 – Rasm . Induktiv manometer sxemasi. L=W 2 μ 0 ·S/ δ (14) bu erda, W — g‘altak o‘ramlari soni, μ0 — .havoning magnit singdiruvchanligi, S — magnit o‘tkazgich ko‘ndalang kesimining yuzi, δ—havo oraligining uzunligi. Membrananing deformatsiya kattaligi o‘lchanayotgan bosimga mutanosibligini e’tiborga olib , δ =K·P (15) 14) tenglamani quyidagi ko‘rinishga keltiramiz: L=W 2 · μ 0 ·S/K·P (16) (15) tenglama bosimni o‘lchash induktiv o‘zgartkichning statik xarakteristikasini ifodalaydi. L ni o‘lchash, odatda, o‘zgaruvchan tok ko‘priklari yoki rezonansli LC- konturlar tomonidan amalga oshiriladi. 0,5... 1,0 MPa bosimda membrananing qalinligi 0,1 ...0,3 mm, bosim 20...30 mPa bo‘lganda esa 1,3 mm. Membrananing siljishi millimetrning yuzdan bir ulushini tashkil etadi. Induktiv bosim o‘zgartkichlarning asosiy xatosi ± (0,2—5)%. Sig‘imli manometrlarning ishlash prinsipi bosim o‘ zgari shi bilan yassi kondensator qoplamalari orasidagi masofani o‘zgartirishi natijasida uning sig‘imining o‘zgarishiga asoslangan. Sig‘imli manometrning prinsipia l sxemasi 2-rasmda keltirilgan. O‘ lchanayotgan bosim asbobga nay ch a 1 orqali beriladi va membrana 2 orqali qabul qilinadi. Membrana 2 va elektrod 3 kondensator qoplamalarini hosil qiladi. Kondensator esa o‘lchash sxemasiga ulagich 4 lar orqali bajariladi. Kondensator sig‘imining qoplamalar o‘rtasidagi masofaga bog‘liqligi quyidagi tenglama bo‘yicha aniqlanadi (17) bu erda, S — qoplamalar yuzi; ε — qoplamalar orasidagi muhitning dielektrik singdiruvchanligi; l — qoplamalar orasidagi masofa. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana1 2 3 Р2 Rasm . Sig’imli manometr ssxemasi Сиғимли манометр схемаси Bosim ta’sirida membrana egilib, etektrod 3 ga yaqinlashadi. Membrananing egilishi natijasida l masofa o‘lchanayotgan bosimga nisbatan mutanosib o‘zgaradi. Qoplamalar yuzi va dielektrik singdiruvchanlik o‘lchash jaraenida o‘zgarmaydi. SHuning uchun, (3.24) ifodani quyidagicha yozish mumkin: C=K/ l (18) bu erda, K=S · ε SHunday qilib, kondensator s i g‘imi o‘lchanayotgan bosimga mutanosibd i r. S ni o‘lchov axboroti signaliga aylantirish uchun, odatda, o‘zgaruvchan tok ko‘priklaridan yoki rezonansli LC - konturlardan foydalaniladi. Sig‘imli asboblar 120 mPa gacha bo‘lgan bosimni o‘lchashda qo‘llanadn. Membrananing qali n ligi 0,05...1 mm. Ulardan tez o‘zgaruvchi bosimlarni o‘lchashda foydalaniladi. Sig‘imli manometrlarning ko‘rsatishiga atrof muhitning harorati ta’sir qiladi. CHunki harorat o‘zgarishi natijasida qoplamalar orasidagi masofa o‘zgaradi. Sig‘imli manometlarning yana bir kamchiligi parazit sig‘imlar ta’siridir. O‘ lchash xatoligi asbob shkalasining ±0,2...5% idan oshmaydi. Qarshilik manometrlarining ishlash prinsipi sezgir element qarshiligining tashqi bos i m ta’sirida o‘zgarishiga asoslangan. Sezgir elementlar qatoriga manganin, platina, ko n stantan, volfram, yarimo‘tkazgich va hokazolar kiradi. Qarshilik manometrlar i da qo‘llash uchun eng qulayi manganindir . Manganin ∆R elektr qarshilik orttirmasining R bosimga nisbatan chiziqli bog‘lanishiga ega: ∆R=K p ·R·P (19) bu erda, K r —manganin qarshiligining o‘zgarish koeffitsnenti, 1/Pa; R — qarshilik, Om. Manganin qarshiligining chiziqli bog‘lanishi tajriba ma’lumotlaridan 3000 mPa bosimgacha tasdiqlanadi. Bundan tashqari, manganin zlektr qarshiligining harorat koeffitsienti juda kichik. O‘zgartgich sezgirligining kichikligi bu manometrlarni juda yuqori (100 mPa dan ortiq) bosimlarni o‘lchash uchun qo‘llashga yo‘l qo‘ymaydi. Manganin uchun K r =22,95·10 -2 dan 24,61·10 -2 1/Pa gacha. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana O‘zgartgichdagi manganin qarshiligini o‘lchash uchun, odatda, ko‘priklar, aniq o‘lchovlar uchun esa potensiometrlar qo‘llanadi. Manganin qarshilikli manometrlarning yo‘l qo‘yadigan asosiy xatosi ± 1 % dan oshmaydi. Asbobsozlik sanoatida chiqarilayotgan MM-2500 manganinli manometrlar 2500 mPa gacha bosimni o‘lchaydi. Yarimo‘tkazgichli datchiklarning pezokoeffitsienti manganinnikidan ming marta ortiq, lekin datchiklar qarshiligining bosimga bo‘lgan bog‘lanishi nochiziqlidir. Bundan tashqari, katta miqdordagi gisterezis mavjud bo‘lib, harorat ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Yarimo‘tkazgichli qarshilik datchiklari mexanik jihatdan pishiq emas, ular 10 mPa dan ortiq bosimlarni o‘lchashga yaroqsiz. Elektr qarshilik usuli bo‘yicha bosimni o‘lchashda sezgir element sifatida tenzodatchiklar qo‘llaniladi. Tenzometrning ishlash prinsipi kuch yoki unga mutanosib bo‘lgan deformatsiyani deformatsiyalangan jismga yopishtirilgan sim qarshiligining o‘zgarishiga aylantirishdan iborat. Detaliga yopishtirilgan tenzodatchiklar o‘lchanayotgan bosim R ni elektr qarshilik o‘zgarishi bilan sezadi. Bu tenzosezgirlik koeffitsienta K T bilan baxolanadi: (20) Bunda ∆R/R— tenzometr qarshiligining nisbiy o‘zgarishi; ∆ l / l — cimning nisbiy deformatsiyasi; K t — koeffitsient qiymati metallar uchun 0,5 ... 4,0 chegarasida bo‘ladi. Yuqori metrologik va foydalanish xarakteristikalariga ega bo‘lgan tenzorezistorli bosimni o‘lchash o‘zgartkichlari bir qator afzalliklariga ko‘ra: gabarit o‘lchamlari va massasi kichik, vaqt bo‘yicha yuqori darajada barqaror, aniqligi yuqori, tebranishga chidamliligi, turli agressiv muhitlar bilan kontaktda ishlashi mumkinligi, uchqunga havfsiz qilib ishlaganiga ko‘ra yanada kengroq tarqalmoqda. Avtomatik nazoratning sanoat tizimlari uchun va o‘zgarmas tokning (0...5; 0...20 yoki 4...20 mA) standart chiqish signallari bilan ishlovchi mikroprotsessor texnikasi asosidagi TJABT tarkibidagi tizimlar uchun Sapfir turkumidagi elektr o‘lchov tenzometrik o‘zgartkichlari majmuasi ishlab chiqarilmoqda: odatdagicha ishlangan Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana Sapfir-22 va portlashdan himoyalangan turdagi Sapfir-22 Ex. O‘zgartkichlarning aniqlik sinfi 0,25 va 0,5. Sapfir turkumidagi o‘lchov o‘zgartkichlar majmuasi mutlaq va ortiqcha bosimni, siyraklanishni, shuningdek suyuqlik va gazlarning sarflanishini, kimyoviy aktiv, qovushoq va kristallanuvchi suyuqliklarning sath balandligini, suyuq muhit zichligini va bosim bilan bog‘liq boshqa kattaliklarni keng doirada nazorat qilishga imkon beruvchi datchiklar qatoriga kiradi. Sapfirning ishlash prinsipi kremniyning geteroepitaksial plyonkalaridagi tenzorezistiv effektdan foydalanishga asoslangan. O‘lchanayotgan parametrning ta’siri texnoplyonkali yarim o‘tkazgichli tenzorezistorli elementni deformatsiyalaydi. Tenzorezistorlar deformatsiyasi natijasida qarshilikning o‘zgarishi elektron qurilmalar yordamida me’yorlashtirilgan tokli chiqish signaliga aylanadi.Sapfir-22 o‘zgartkichi komplekti kuchaytiruvchi qurilmasi bo‘lgan o‘lchov blokidan va manba blokidan iborat. Sezgir element deformatsiyasi, o‘lchanayotgan parametrning mutanosib kattaligi kremniyli tenzorezistorlarning qarshiligini o‘zgartiradi. Elektron qurilma qarshilikning bu o‘zgarishini o‘zgarmas tokning me’yorlashtirilgan chiqish signaliga almashtiradi. 3. – rasm . Sapfir – 22 DD-EX bosimlar farqini o‘lchovchi o‘zgartkichning sxemasi . 3.- rasmda Sapfir-22 DD-Ex bosimlar farqini o‘lchovchi o‘zgartkichning sxemasi ko‘rsatilgan. Tenzoo‘zgartkich 4 metall membranadan iborat bo‘lib, unga yuqori tomondan nomuvozanat ko‘prikning elkalarini tashkil etuvchi to‘rtta kremniyli tenzorezistorlar bilan changlatilgan sapfirli membrana kavsharlangan. Tenzoo‘zgartkich 2 asosga mahkamlangan va o‘lchanayotgan muhitdan ikkita ajratuvchi metall membranalar 1 va 3 bilan bo‘lingan. Termoo‘zgartkich va membranalar orasidagi berk bo‘shliqlar polimetilsiloksanli suyuqlik bilan Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana to‘ldirilgan. Bosimlarning o‘lchanuvchi farqi R 1 —R 2 —tenzoo‘zgartkichlarga membrana va suyuqliklar orqali ta’sir qiladi. Tenzoo‘zgartkich germetik chiqishlar 5 orqali elektron qurilma 6 ga ulanadi. SHu qurilma yordamida tenzorezistorlar qarshiligining o‘zgarishi me’yorlashtirilgan tokli chiqish signaliga almashadi, u masofadan turib uzatish uchun havfsiz uch o‘tkazgichli sim bo‘yicha tam’inot bloki 7 ga uzatiladi. Ta’minot bloki portlashga havfsiz xonaga o‘rnatiladi va birlamchi o‘zgartkichning ikki o‘tqazgichli sim bo‘yicha ta’minotini ta’minlaydi. SHu liniyaning o‘zidan chiquvchi tokli signal uzatiladi. Ko‘rsatilgan vazifa bilan bir qatorda ta’minot bloki chiqish signalining quvvatini tashqi R H yuklanishni ulash uchun zarur qiymatgacha oshiradi va chiqish signalining berilgan qiymatini shakllantiradi (0...5, 0...20 yoki 4...20mA). Ortiqcha bosim, mutlaq bosim va siyraklanishlarni nazorat qilishda tenzorezistorli o‘lchov o‘zgartkichlaridan foydalaniladi. Farqi shundaki, o‘lchovchi o‘zgartkich, ob’ektga «plyusli kamera» bilan, «minusli kamera» orqali esa atmosfera bilan ulanadi. Mutlaq bosimni o‘lchovchi o‘zgartkichlarda minusli kamera vakuumlanadi. Ortiqcha bosimni, siyraklashish va bosimlar farqini o‘lchaydigan tenzorezistorli o‘lchovchi uzgartkichlarning aniqlik sinflari 0,6; 1,0; 1,5. O‘lchash chegaralari: ortiqcha bosim—0...10 -3 dan 0...60 mPa gacha; siyraklanish—1...0 dan — 10...0 kPa gacha; mutlaq bosim -0...2,5 kPa dan 0...2,5 mPa gacha; bosimlar farqi 0...1 kPa dan 0...2,5 mPa gacha. Pezoelektrik manometrlarning ishlash prinsipi ba’zi kristall moddalarning mexanik kuch ta’sirida elektr zaryad hosil qilish qobiliyatiga asoslangan. Bu hodisa pezoeffekt deb ataladi. Pezoeffekt kvars, turmalin, segnet tuzi, bariy titanat va boshqa moddalar kri s tallarida kuzatiladi. Bu t ur dagi asboblarda ko‘pincha kvars ishlatiladi. Kvarsning pezoelektr effekti +500°S gacha Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana5 1 2 3 4 Р4 rasm . Pizoelektrik manometer sxemasi манометр схемаси bo‘lgan haroratga bo g‘liq emas, lekin +570°S dan oshgan haroratda bu effekt nolga teng bo‘lib qoladi. G‘ kuch ta’sirida kristall plastinka yuzalarida paydo bo‘ladigan elektr zaryad ushbu tenglama bilan topiladi: Q=K p · F (21) bu erda, K p —pezoelektrik doimiy, Kl/N. K p ning qiymati plastinaning o‘l chami ga bo g‘ lik emas va kristallning tabiati b i lan belgilanadi. Kvars uchun K p =2, 1 · 10 -12 Kl/n. 4 - rasmda pezoelektrik manometrning sxemasi ko‘rsatilgan. O‘lchanayotgan bosimni 4 membrana kuchga ayla n tiradi, bu kuch esa d ia metri 5 mm va qalinligi 1 mm bo‘lgan kvars plastinalar 2 ning ustunlarini si q ilishga majbur qiladi. Vujudga kelayotgan Q elektr zaryad 1 chiqishlar orqali katta kirish q arshiligiga (10 13 Om) ega bo‘lgan elektron kuchaytirgich 5 ga uzatiladi. Zaryadning qiymati o‘lchanayotgan R bosim bilan quyidagicha bog‘langan: . Q=K p ·S·P (22) bu erda, S — membrananing samarali yuzi. Asbobning inersionalli gini kamaytirish uchun kamera 3 ning hajmi minimallashtiriladi. 100 mPa (1000 kgk/sm 2 ) gacha bosimlarni o‘lchashga imkon beruvchi pezokvarsli manometrlar tez o‘zgaruvchi bosimlarni o‘lchashda keng qo‘llanadi. Pezoeffektning afzalligi uning inersionsizligidir. Bu asboblar bosimlari tez o‘zgaradigan jarayonlarni (kavitatsiya, portlash) o‘rganishda juda qulay. Pezoelektr manometrlarning aniqlik sinfi 1,5; 2,0. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana II.O‘LCHOV QURILMASINING TAHLILI 2.1. LF5832 markali releli bosim datchikning ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalar. LF5832 seriyali bosim tartibga solish, kuzatish va signalizatsiya uchun mo'ljallangansanoat tizimlarida ortiqcha bosim suyuq yoki gazsimon muhit bilan. Ilova misoli: bo'yanish moslamasiga o'rni o'rnatish tizimdagi bosim 2 barga tushganda solenoid valfni ochish uchun signal berish va 3 barga yetganda yopiladi. Sensor tizimdagi bosimni o'lchaydi. Agar bosim belgilangan qiymatdan oshsa, sensor kontakti o'chadi (o'rni yopadi/ochadi), teskari o'tish quyidagicha sodir bo'ladi. faqat tizimdagi bosim qiymatga tushadi sozlamalar minus differentsial (javob bosimi va o'chirish bosimi o'rtasidagi farq). 5- Rasm Ko’rinish va o’lchami LF5832 ni. Diapazon quyidagi tarzda qayta sozlangan:o‘rnatish uchun “Bosim” sozlash vintini aylantiring belgilangan nuqta (diapazon) qiymatlari soat yo'nalishi bo'yicha, agar sozlashni kamaytirish kerak, va soat sohasi farqli o'laroq o'qlar, agar kerak bo'lsa, oshiring; “Differensial” sozlash vintini burangdifferentsial qiymatni o'rnatish (qaytish zonasi) zonani oshirish kerak bo'lsa, soat yo'nalishi bo'yicha qaytish, va sozlama bo'lsa, soat sohasi farqli o'laroq kamaytirish kerak. Agar boshqariladigan muhitning bosimi o'zgarganda zonadan kattaroq qiymat bilan belgilangan nuqtaga nisbatan Qaytish, elektr signali yo'q, siz: kabel kirishini va kabel o‘tkazgichlarini Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana yo‘qligini tekshiringkabel yadrolarining sinishi va kontaktli ulanishlarning ishonchliligi, kamchiliklarni bartaraf etish; sezgir tizimning nipelidagi teshikni tozalang mis yoki guruch sim.Umumiy sanoat bosim kaliti uchun ishlatiladi farq o'zgarganda elektr davrlarini almashtirish bilan agressiv bo'lmagan va kristallanmaydigan muhitning bosimi maksimal harorat 110 °C (havo, moy, suv) Ishlash printsipi Tizimdagi bosim ma'lum bir darajaga yetganda oldindan o'rnatilgan sozlama almashtiriladi bitta qutbli o'zgaruvchan kontakt va o'rni faollashtirilgan, elektr zanjirini yopish yoki ochish. Ayni paytda qachon bosim sozlanishi qiymatga qarab o'zgaradi differensial, o'rni dastlabki holatiga qaytadi. 6- Rasm Ko’rinish va o’lchami LF5832 ni. LF5832 bosim tizimni juda past assimilyatsiya bosimi yoki juda yuqori tushirish bosimidan himoya qilish uchun isitish va sovutish tizimlarida foydalanish uchun mo'ljallangan. O'rni, shuningdek, sovutish kompressorlarini, isitish va shamollatish tizimlaridagi nasoslarni va havo bilan sovutilgan kondensator fanatlarini boshqarish uchun ishlatiladi. Bosim kalitlari tizim bosimi belgilangan qiymatlardan o'zgarganda elektr zanjirini yopadigan yoki ochadigan o'rnatilgan kalitlarga ega. O'rnatish asboblar panelida yoki qavs yordamida amalga oshiriladi. Fitting o'rni to'g'ridan-to'g'ri yoki kapillyar naycha orqali chiziqqa ulash imkonini beradi. Xavfsiz kronshteyn o'rni sozlamalarini tasodifiy o'zgartirishni oldini oladi. O'rni korpusi IP30 himoyasini ta'minlaydi (alohida etkazib beriladigan aksessuarlar bilan IP42 yoki Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana IP55).Ishlash printsipi: Tizim bosimi oldindan belgilangan nuqtaga yetganda, bitta qutbli almashtirish kontakti o'zgaradi. Va keyin o'rni ishga tushiriladi, elektr pallasini yopadi yoki ochadi. Bosim sozlanishi differentsial miqdori bo'yicha o'zgarganda, o'rni kontaktni asl holatiga qaytaradi. Qurilmaning ko'p qirraliligi bosimning oshishi va kamayishi bilan ishlash qobiliyatidadir. Yagona qutbli almashtirish kontakti (SPTD) tez javob berish vaqtini va uzoq xizmat muddatini ta'minlaydi. O'rni bir qutbli o'zgaruvchan kontakt tizimi bilan jihozlangan O'qish diapazoni/differensial: 0,1…0,6(1)/0,1…0,4MPa Atrof-muhit harorati: -10… +110 °C Himoya darajasi: IP40 (yuqori qopqoqli IP42) Material: qopqoq - plastmassa, oq; moslashtirish va birlashma yong'oq - xrom po'lat 10; qavs va mexanizm - anodlangan po'lat 10; pufakchalar - mis qotishmasi; alyuminiy shkalasi, qora; shisha - organik. Ulanish usuli: G1/4 ip. 2.2. LF5832 markali releli bosim datchikning metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash. 7- Rasm LF5832 Ko’rinish.  O'lchov diapazoni LF5832 : 2 : -0,5…2 bar, -0,5…3 bar  O'lchov diapazoni LF5832 : -0,2…7,5 bar Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana  Differensial LF5832 : 0,2…0,7 bar, 0,35…1,5 bar  Differensial LF5832 0,7-4 bar  Maksimal ish bosimi: 16-46 bar (modelga qarab)  Nazorat qilinadigan muhit harorati: -20…+110 °C  Atrof-muhit harorati: -40…+65 °C  Qayta ishlab chiqarish: 2%  O'lchangan bosim turi: mutlaq / nisbiy  Aloqa kuchlanishi: SPDT 125…250V  Yuklanish oqimi: 125V = 20A, 220V = 10A  Tishli ulanish: HP, G1/4  Himoya darajasi: IP30 (IP42) 7- Rasm Prinsipyalni sxemasi ko’rinish. Qurilma asboblar paneliga o'rnatilgan yoki qavs yordamida. Kapillyar naycha biriktirilgan birlashtiruvchi gayka yordamida fittingga. Ilgari kapillyar trubkani yoqish kerak. Elektr Kabel diagrammaga muvofiq ulanadi:O'rnatish faqat malakali xodimlar tomonidan amalga oshirilishi kerak. Qoidalarga rioya qilishxavfsizlik choralari, sensorni o'rnatish, demontaj qilish yoki xizmat ko'rsatish bo'yicha ishlarni boshlashdan oldin tizimdagi bosimni o'chirish kerak va elektr uzilishi. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana Pulsni ulashga ruxsat berilmayditrubkani bitta kalit yordamida yoki sensor tanasini aylantirish orqali. 8- Rasm o’rnatishga ko’rsatmasi.  3. Elektr aloqasi.  YO'Q - odatda ochiq  NC - odatda yopiq  COM - umumiy  Nominal bosimda  qurilmada qisqa tutashuv terminallari mavjud  1 va 4. Tizim paydo bo'ladi  bosim tushishi (oqish), terminallar ichkarida  bosim pasayguncha bir xil holatda  qiymat sozlangan qiymatdan farqli qiymatga teng. Ochilish sodir bo'ladi  kontaktlar 1 – 4 va yopish kontaktlari 1 – 2. Qachon  bosimni yana bir qiymatga oshirish  sozlamalar 2 dan qaytadi  4-terminalga.  Kerakli bosimni o'rnatish. Vidalang Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana qulflash vintini 1 va qulflash plitasini olib tashlang2.Kerakli bosimni o'rnatish uchun (1-2 elektr kontaktlari ochiladi), aylantirish uchun Phillips tornavida foydalaning.sozlash vinti 3 va 4-shkaladagi bosim qiymati o'zgaradi. O'rnatishdan keyinqulflash plitasini 2 va 1 vintni o'rnating. 9- Rasm ichki ko’rinish. Differensial bosimni o'rnatish (differensial). Qulflash vintini 1 bo'shating va qulfni olib tashlang plastinka 2. Phillips tornavida yordamida, aylanuvchi vint 5, shkala bo'yicha kerakli differensial qiymatni o'rnating 6. Sozlagandan so'ng, qulflash plitasini 2 va vintni 1 o'rnating. 6. Qurilmani tekshirish — Impuls chizig'idagi sharli valfni ochib, qurilmani quvur liniyasiga ulang. — Impuls chizig'ida kerakli bosim hosil qiling (quvurdagi bosim o'lchagich kerak). — Belgilangan bosimga yetganda (shkala 4) 1 va 4 kontaktlari yopiladi. — Tizimdagi bosimni silliq ravishda pasaytiring. - bosim differensialdan pastga tushganda; 6-shkalada ko'rsatilgan bo'lsa, kontaktlar yopilishi kerak 1 va 2. Qurilmani o'rnating. Bosim kranining joylashuvi Impuls trubkasi bo'ylab bosim o'tkazgichga o'tish quvur liniyasining yuqori nuqtasida amalga oshirilishi kerak (xuddi shunday). chizma). Namlikning korpusga kirishiga yo'l qo'ymaslik uchun O'rnimizni vertikal ravishda o'rnatish kerak (ulanish pastga). Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana 10- Rasm Bosim krani joylashtirish ko’rinish. Ish paytida sensorga texnik xizmat ko'rsatish texnik ko'rikdan iborat bo'lib, u texnik xizmat ko'rsatuvchi xodimlar tomonidan kamida bir marta amalga oshiriladi. har 6 oyda va quyidagilarni o'z ichiga oladi:— datchikni tashqi tekshirish va tozalash; — datchik va kabelning mahkamlanishini tekshirish;- ulanishlarni chizish;- izolyatsiya qarshiligini tekshirish. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana HISOBIY QISM. Misol. Yuqorigi o‘lchash chegarasi 300 0 S bo‘lgan potensiometrning ko‘rsatishi X k = 240 0 S va o‘lchanayotgan haroratning haqiqiy qiymati X h = 241,2°S bo‘lganidagi mutlaq, nisbiy, keltirilgan xatoliklari topilsin.Mutlaq xatolik (1.6) ifoda bo‘yicha ∆X = — 1,2°S, nisbiy xatolik (1.8) ifoda bo‘yicha b = —-0,5%, keltirilgzn xatolik (1) ifoda bo‘yicha j = 0,4%. Xatolik qiymati o‘lchash asbobi aniqligini, demak, o‘lchash natijasini xam xarakterlaydi. O‘lchash aniq bo‘lishi uchun xatosi kichik bo‘lgan asboblardan foydalanish lozim. Ammo xatosiz asboblar tayyorlash mumkin emas. Xatosi kichik bo‘lgan asboblar bilan ishlashda katta ehtiyotkorlik talab etiladi. Texnik o‘lchashlar uchun belgilangan qiymatdan oshmaydigan yo‘l qo‘yiladigan xatosi bor asboblardan foydalaniladi. Asbob ko‘rsatishining standart yo‘l qo‘yadigan eng katta xatoligi yo‘l qo‘yiladigan xatolik deyiladi. Xatolik miqdori o‘lchashlar olib borilayotgan tashqi muhitga (atrof muhit harorati, atmosfera bosimi, tebranish va boshqalarga) bog‘liq bo‘lgani sababli asosiy va qo‘shimcha xatoliklar tushunchalari kiritiladi.O‘lchash asbobi uchun texnik sharoitlar imkon bergan, maxsus yaratilgan normal ish sharoitida yo‘l qo‘yilgan xato asosiy xatolik deyiladi. Atrof-muhiting normal holati deb 20°S harorat va 101325 N/m 2 (760 mm sim. ust) atmosfera bosimi qabul qilingan. Tashqi sharoit o‘zgarishining asboblarga bo‘lgan ta’siridan kelib chiqqan xato qo‘shimcha xatolikdir. O‘ lchov asboblarining sifati ularning xatoliklaridan tashqari asboblar variatsiyasi, sezgirligi va sezgirlik chegarasi bilan xarakterlanadi. Bir kattalikni ko‘p marta takroriy o‘lchashlar natijasida asbob ko‘rsatishlari orasidagi eng katta farq o‘lchov asbobining variatsiyasi deyiladi. Variatsiya o‘lchanayotgan kattalikni ma’lum bir miqdorgacha asta-sekin oshirib va kamaytirib aniqlanadi. Variatsiya o‘lchov asbobining mexanizmi, oraliqlari, gisterezisi va boshqa qismlardagi ishqalanishi sababli kelib chiqadi. Variatsiya (V) o‘lchov asbobi shkalasi Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana maksimal qiymatining foizi hisobida ifodalanib, asosiy yo‘l qo‘yiladigan xatolik qiymatidan oshib ketmasligi lozim: (1) bu erda, ∆N' — asbob ko‘rsatishidagi eng katta farq; N max va N min —asbob shkalasining yuqori va quyi qiymatlarn. Asbob ko‘rsatishining aniqligiga uning sezgirligi xam katta ta’sir qiladi. Asbob strelkasi chiziqli yoki burchak siljishining u siljishni xosil qilgan fizik kattalik o‘zgarishiga nisbati asbobning sezgirligi deyiladi: (2) bu erda, S — asbobning sezgirligi; ∆ n — strelka siljishining o‘zgarishi; ∆Q — o‘lchanayotgan kattalikning o‘zgarishi. Sezgirligi yuqori bo‘lgan asboblar asosan aniq o‘lchashlar uchun ishlatiladi. O‘lchanayotgan kattalik qiymatining asbob ko‘rsatishiga ta’sir qila oladigan eng kichik o‘zgarishi sezgirlik chegarasi deyiladi. SHkala va strelkaga ega bo‘lgan asboblar uchun asbobning sezgirligiga teskari bo‘lgan kattalik shkala bo‘linmasi qiymati deyiladi: (3) bu erda, S—shkala bo‘linm a sining q iyma t i . Ikkita yonma-yon belgi (shtrix yoki nuktalar) orasidagi farq — shkala bo‘linmasi deyiladi. Shkala bo‘linmasining q iymati strelkani bir bo‘linmaga siljitgan kattalik qiymatining o‘zgarishini xarakterlaydi . Ba’zan kattalikning xaqiqiy qiymatini topish uchun asbob ko‘rsatishini tuzatish koeffitsienti K ga ko‘paytiriladi: (4) O‘lchov asbobi ko‘rsatishining kechikishi uning inersiyasini, ya’ni kattalik o‘zgargan vaqtdan asbob ko‘rsatishining siljishigacha o‘tgan vaqtni xarakterlaydi. Asbob ko‘rsatishining kechikishi qancha kam bo‘lsa, asbobning sifati shuncha yuqori bo‘ladi. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana O‘lchash vositalarining umumlashgan xarakteristikasi asosiy va qo‘shimcha xatoliklarning chegaraviy qiymatlari bilan, shuningdek, o‘lchash vositalari aniqligiga ta’sir etuvchi boshqa parametrlar bilan ifodalanadigan aniqlik sinfidan iborat; parametrlarning qiymati o‘lchash vositalarining ayrim turlari uchun standartlarda belgilangan. O‘lchash vositalarining aniqlik sinfi ularning aniqlik xossalarini xarakterlaydi, ammo ular shu vositalar yordamida olib borilgan o‘lchashlarning bevosita ko‘rsatkichi bo‘la olmaydi.Chunki aniqlik o‘lchash usullariga hamda o‘lchash o‘tkazilayotgan sharoitga ham bog‘liq. Yo‘l qo‘yiladigan asosiy xatoliklar chegaralari keltirilgan (nisbiy) xatoliklar ko‘rinishida berilgan o‘lchash asboblari uchun quyidagi sonlar qatoridan olingan aniqlik sinfi beriladi: (1, 1,5; 2,0; 2,5; 3; 4; 5; 6)·10 n , bu erda, n = 1,0; — 1; -2 va hokazo. O‘lchash asbobining aniqlik sinfi foizlarda hisoblangan eng katta keltirilgan xatolikka teng: (5) Turli o‘lchov asboblari uchun Davlat standartida turli aniqlik sinflari qabul qilingan. Ular asbobning siferblatida ko‘rsatilgan. Masalan, shkalasi 0—100°S dan iborat bo‘lgan logometrni darajalash natijasida mutlaq xatolikning quyidagi qiymatlari olingan: SHkalasi belgisi, °S . . . 0 20 40 60 80 100 Mutlaq xatolik, ∆ x, °S ... 0,4 1,6 1,0 0,4 0 - 0,6 Bu erda, logometrning keltirilgan xatosi Yuqorida keltirilgan ma’lumotlarga ko‘ra aniqlik sinfini 2,0 ga teng deb olamiz (yaxlitlash kattalashtirish tomon olib boriladi). Yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari chegaralari foizlarda ifodalanadigan nisbiy xatoliklardan iborat asboblarning aniqlik sinflari qavs ichida yozilgan sonlar bilan belgilanadi (masalan, 5%), bu sonlar yo‘l qo‘yiladigan asosiy nisbi y xatoliklar qiymati bilan ustma-ust tushadi. Masalan, 2,5 aniqlik sinfidagi, shkalasi 0—100 mV Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana bo‘lgan millivoltmetr uchun shkalaning ixtiyoriy belgisida asosiy nisbiy xatolik ±2,5% dan oshmaydi, ya’ni shkalaning ixtiyoriy belgisida mutloq xatolik (mV larda) bu erda, X k — asbobning ko‘rsatishi. Yo‘l qo‘yiladigan xatoliklari shkala uzunligi bilan aniqlanadigan me’yorlovchi qiymatlarga bog‘liq foizlarda ifodalanadigan asboblarning aniqlik sinflari burchakcha bilan ajratib qo‘yilgan sonlar bilan belgilanadi (masalan, 05; 1,5), bu sonlar yo‘l qo‘yiladigan asosiy keltirilgan xatoliklar qiymati bilan ustma-ust tushadi. Masalan, shkalasi 5—50 mV va aniqlik sinfi 2,5 bo‘lgan millivoltmetr uchun yo‘l qo‘yiladigan asosiy mutlaq xatolik quyidagi ifoda bo‘yicha (mVlarda) hisoblanadi: bu erda, N H = N max - N min va N min a sbob sh kalasining oxirgi va b o shla n g‘ich qiymatlari. O‘lchash uchun asbob tanlashda uning aniqlik sinfi asosiy chegaraviy mutloq xatolik bilan aniqlanishin i e’tiborga oli sh lozim, bu xatolik shkalaning turli belgilarida nisbiy xatolikning turli qiymatlariga mos keladi. Masalan, shkalasi 0...150 mV va aniqlik sinfi 1,5 bo‘lgan millivoltmetr uchun asosiy chegaraviy mutl o q xatolik 2,25 mV ga teng bo‘lib, shkalaning 25 va 100 mV belgilarida nisbiy xatolik tegishlicha quyidagiga teng bo‘ladi (% larda) : Nisbiy xatolikni kamaytirish maqsadida o‘lchash asbobi sh kalasining yuqorigi chegarasini shunday tanlash lozimki, o‘ lchanayotgan kattalikning kutiladigan q iymati (ko‘rsatishi) uning oxirgi uchinchi qismida (yoki oxirgi yarmida) joylash ishi maqsadga muvofiq. O‘ lchash vositalarining xatoliklari statistik va dinamik xato liklarga bo‘linadi. Statistik hatolik o‘zgarmas kattalik larni o‘ lchash uchun foydalaniladigan o‘lchash Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana vositasi xatoli gidir. Agar o‘lchanayotgan kattalik vaqtning funksiyasi bo‘lsa, vositalarni dinamik xatoligi deb ataladigan umumiy xatolikning tashkil etuvchisi xosil bo‘ladi. Dinamik rejimda umumiy xatolik statistik va dinamik xatoliklar yig‘indisiga teng. Ikki yoki undan ortiq o‘lchov vositalariga ega bo‘lgan o‘lchash tizimi dan foydalanganda tizim ning mutlaq xatoligi (6) ifoda bilan aniqlanadi, bu erda, ∆X 1 , ∆X 2 ,..., ∆X n — tizimning 1-, 2-,..., n- o‘lchov vositasi. Tizimning nisbiy va keltirilgan xatoligi shunga o‘xshash aniqlanadi (7) (8) Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana XULOSA. Ushbu kurs ishini yoritish davomida men, LF5832 bosim R eleli datchik o’lchash asboblari haqida ko’plab ma’lumotlarga ega bo’ldim. Xususan, Bosimlar farqi o’zgaruvchan sarf o’lchagichlar, Bosimlar farqi o’zgarmas sarf o’lchagichlar, O’zgaruvchan sathli sarf o’lchagichlar, Elektromagnit gaz sarf o’lchagichlar, prinsipial sxemalari qo’llanilish sohalari, qo’llanilishdagi afzalliklari, kamchiliklari kabi ma’lumotlari bilan tanishib chiqdim. Bundan tashqari Elektromagnit gaz sarf o’lchash asbobi – LF5832 bosim Releli datchik qurilmasi priborini o’rganib chiqdim. LF5832 bosim Releli datchik qurilmasi o’lchov vositasining ishlash prinsipi, tuzilishi, texnik parametrlari, qo’llanilish sohalari, afzalliklari, kamchliklari, quvurlarda o’rnatilish tartibi kabilar haqida bilib oldim. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. N.R. Yusufbekov, V .L. Muxamedov, Sh.M. G’ulomov “Texnologik jarayonlarni nazorat qilish va avtomatlashtirish ” . -Toshkent: O ‘qituvchi, 2011. -576 b. 2. N.R.Yusufbekov, V.L.Muxamedov, SH.M G’ulomov. “ Texnologik jarayonlarni boshkarish sistemalari ” . -Toshkent: O’q ituvchi. 1997. -704 b. 3. Alan S. Moris, Reza Langari. Measurement and Instrumentation. -UK: Academic Press, 2016. -697p. 4.Ivanova G.M., Kuznetsov N.D., CHistyakov B.C. Teplotexnicheskie izmereniya i pribor i . -M.:MEI, 2005.-460s. 5. Rukovodstvo schyotchik rasxodomeri elektromagnitniye – MAGX2 Internet saytlari: 1. www.ziyonet.uz 2. www.elibrary-book.ru 3. www.books.ru/.../technologicheskie-izmereniya-i-priborv-dlya-khimiche 4. www.radiosovet.ru/.../5815-tehnologicheskie-izmereniya-i-pribory. Varoq O ’ lch Varaq Hujjat № Imzo Sana
  1. NAZARIY QISM………………………………………………….…….
 
 1.1O‘lchash. O‘lchash usullari haqida ma’lumotlar ……………………… 
 1.2Bosim, va uning texnologik jarayonlardagi ahamiyati................ 
 1.3Bosim turlar va ularning turlari, ishlash prinsiplari ……………..….. 
  1. TEXNIK QISM…….………………………
 
 2.1LF5832 markali releli bosim datchikning ishlash prinsipi va qo‘llanilish sohalari ………………………………………………………………… 
 2.2LF5832 markali releli bosim datchikning metrologik xarakteristikalari, o‘lchash diapazoni, aniqlik sinfi va yo‘l qo‘yiladigan xatoliklarini hisoblash…………………………………………….………………… 
XULOSA 
ADABIYOTLAR. 
Sotib olish