Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 80000UZS
Hajmi 7.8MB
Xaridlar 8
Yuklab olingan sana 22 May 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Informatika va AT

Sotuvchi

Zafar Nurullayev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2023

66 Sotish

Linux operatsion tizimida lokal tarmoq kompyuterlarini boshqarish.

Sotib olish
Mavzu:Linux operatsion tizimida lokal tarmoq kompyuterlarini boshqarish.
MUNDARIJA
KIRISH
I.BOB. LINUX OPERATSION TIZIMI  HAQIDA .  LINUX 
DISTRIBUTIVALARI.
1.1. Linux operatsion tizimi haqida .
1.2. Linux operatsion tizimining asosiy  va umumiy xususiyatlari.
II.BOB. LINUX   OPERATSION   TIZIMI     DISTRIBUTIVALARI     FAYL
TIZIMI BOSHQARISH.
2.1.Linux distributivalari.
2.2.Linuxni operatsion tizimi grafik interfeysi elementlari.
2.3.Linux yadrosi. Linux fayl tizimi.
XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR Kirish
Mavzuning   dolzrbligi. Linux   operatsion   tizimi   keng   jamoatchilikka   ikki
yildan   ko'proq   vaqt   oldin   ma'lum   bo'ldi.   Uzoq   vaqt   davomida   yuqori
texnologiyalar   dunyosidagi   yangiliklarga   qiziqqan   va   vaqti-vaqti   bilan   "telba
dasturchi"   zotining   vakillari   bilan   (ingliz   tilida   -   geek   yoki   nerd)   muloqot
qiladiganlar   1995   yildan   beri   yilning   Linux   so'zini   yaxshi   bilishadi.   Shunisi
ajablanarli   emaski,   Linuxning   ko'plab   jabhalarda   -   tijoratdan   "g'oyaviy"   gacha
bo'lgan   muvaffaqiyatlari   ko'pchilik   uchun   juda   hayratlanarli   va   tezkor   bo'lib
tuyuladi.   Windows-ni   altavista.com   so'rovlar   oynasiga   kiriting   va   8,670,139   ta
havolani olasiz. Sakkiz oy oldin ularning nisbati taxminan 6 500 000 dan 900 000
gacha bo'lgan  Linux so'zi  bilan ular  2 989 363 ga sakrab chiqadilar. Juda  ajoyib,
shunday   emasmi?   Xo'sh,   bu   Linux   qayerdan   paydo   bo'ldi   va   nima   uchun   u
muvaffaqiyatli? Ipni kim tortdi? Biz nimani va nima uchun olqishlaymiz? Keling,
o'ttiz yilga bir soniya orqaga qaytib, bir oz yuguraylik - bu osonroq bo'ladi. Ushbu
voqea   dunyo   so'nggi   o'n   yillikning   eng   muvaffaqiyatli   dasturiy   ta'minotini
yaratuvchisi Linus Torvalds haqida bilishidan ancha oldin boshlangan. 1971 yilda
yosh dasturchi va tadqiqotchi Richard Stallman mashhur Massachusets texnologiya
institutida   ish   boshladi.   O'sha   paytlarda,   "katta   kompyuterlar"   davrida,   dasturiy
ta'minot   ko'pincha   dasturchilarning   bepul   assotsiatsiyalari   tomonidan   ishlab
chiqilgan   va   unga   muhtoj   bo'lgan   boshqa   foydalanuvchilarga   bepul   tarqatilgan.
Hatto   yirik   firmalar   ham   buni   ko'pincha   qilishgan.   Masalan,   bunday   kompaniya
AT&T,   aniqrog'i   Bell   Labs   edi.   Unga   kompyuter   sohasida   ish   olib   borish
taqiqlangan   edi,   shuning   uchun   Unix   operatsion   tizimini   ishlab   chiquvchilar   Ken
Tompson   va   Dennis   Ritchi   o'zlarining   ish   joylaridan   Unix   lentalarini   faqat
sarflanadigan   materiallar   narxi   evaziga   yuborishdi.   1983   yilga   kelib   vaziyat
o'zgardi - shaxsiy kompyuterlar davri keldi, tijorat dasturlari va operatsion tizimlari
(xususan,   Microsoft   DOS)   butun   dunyo   bo'ylab   g'alabali   yurishini   boshladi   va
ochko'zlikning   zanglari   "katta"   mashinalar   va   "jiddiy"   dasturlash   dunyosiga   kirib
bordi.   Shunday   qilib   Stallman   yuragida   qayg'u   chekib,   GNU   loyihasini
(www.gnu.org) tashkil qildi, uning maqsadi yaxshi kunlarni qaytarish edi. GNU -
2 bu   "bepul"   (yoki   "ochiq   manbali")   dasturiy   ta'minot   to'plamini   o'z   ichiga   olgan
UNIX-ga mos tizim.
"Bepul"   dasturiy   ta'minotning   asosiy   tushunchasi   haqida   to'xtalib   o'tishga
arziydi.   GNU   Manifestida   juda   ko'p   joy   "bepul"   va   "bepul"   dasturiy   ta'minot
o'rtasidagi farqga bag'ishlangan - rus tilida bu juda qisqa bo'lishi mumkin, chunki
bu tushunchalar ingliz tilida bo'lgani kabi, bitta "bepul" so'zi bilan belgilanmagan.
"Bepul"   dasturini   olgan   yoki   sotib   olgan   holda   siz   quyidagilarni   qilishingiz
mumkin:
 xohlagancha nusxa oling, xohlagancha tarqating;
 uning   manba   kodini   o'zgartirish   yoki   takomillashtirish   (GNU   "ommaviy
litsenziyasi"   bo'yicha   tarqatiladigan   dastur   har   doim   ishlab   chiquvchining
manba   kodi   bilan   birga   keladi   -   bu   tijorat   dasturining   eng   qat'iy
himoyalangan va hech qachon oshkor qilinmaydigan qismidir);
 nihoyat,   siz   o'zgartirilgan   versiyani   bemalol   tasarruf   etishingiz   mumkin   -
hatto uni bepul berib yuboring, hatto buning uchun milliard so'rang.
Ammo   bunday   dasturiy   ta'minot   foydalanuvchisi   har   qanday   holatda   bitta
narsaga   haqli   emas.   U  keyingi   tarqatish   paytida   dasturning   manba  kodini   yashira
olmaydi,   o'zini   "egasi"   deb   e'lon   qiladi   va   shu   bilan   uni   to'xtatadi,   dastur,   bepul
takomillashtirish   va   rivojlanish.   Ayniqsa,   bunday   dasturlar   uchun   GNU   Project
"copyleft"   tushunchasini   taqdim   etdi   ("mualliflik   huquqi"   dan   farqli   o'laroq,
mahsulot yaratuvchisi har qanday sharoitda unga deyarli barcha mualliflik va mulk
huquqlarini   o'zida   saqlab   qolganda   -   hatto   uni   butunlay   bepul   tarqatsa   ham).
Shubhasiz,   "bepul"   dasturiy   ta'minotda   qaroqchilik   muammosi   oddiygina   mavjud
emas.
GNU   hali   ham   muvaffaqiyatli   mavjud.   Stallman   tomonidan   ixtiro   qilingan
GPL   (Umumiy   jamoat   litsenziyasi)   ham   muvaffaqiyatli   emas,   shu   tufayli   Linus
Torvalds tomonidan ixtiro qilingan Linux o'zining to'rt yillik faoliyati davomida 20
milliondan ortiq foydalanuvchini yutdi.
3 O'tgan  yilning  oxiriga  kelib  ushbu  operatsion  tizim   ostida  ishlaydigan  veb-
serverlar   soni   Windows   platformasida   ishlaydigan   serverlar   sonidan   oshib   ketdi.
Xususiy   foydalanuvchilar   sonini   aniq   taxmin   qilishning   iloji   yo'q   -   axir,   Linux
tarqatish,   umuman   tijorat   dasturlaridan   farqli   o'laroq,   do'stlar   yoki   notijorat
distribyutorlardan   butunlay   bepul   olinishi   mumkin,   shuningdek   Linux   bilan
muvaffaqiyatli   savdo   qiladigan  o'sha   kompaniyalarning   FTP-serverlaridan   yuklab
olish   mumkin.   Oddiy   kapitalizm   nuqtai   nazaridan   tasavvur   qilib   bo'lmaydigan
sxema   barcha   ishtirokchilarga   mos   keladi.   "Linus   Torvalds   o'zi   uch   yil   oldin
Finlyandiyadan   AQShga,   Kaliforniyaning   Santa-Klara   shahriga   ko'chib   o'tdi   va
sirli Transmeta kompaniyasiga qo'shildi (uning mikroprotsessorlari alohida hikoya
uchun   mavzu).   Ammo   Linus   Linux   yadrosida   ishlashni   tark   etmaydi   "va   Linus
ketmaydi,   yangi   versiyalar   havas   qilarli   darajada   muntazam   ravishda
chiqarilmoqda,   endi   unga   Linuxni   takomillashtirishda   yordam   berilmoqda"   va   -
GNU tamoyillariga to'liq mos ravishda - dunyo bo'ylab o'nlab emas, balki minglab
ishlab chiquvchilar.
Mavzuning   maqsadi . Linux   operatsion   tizimida   lokal   tarmoq   kompyuterlarini
boshqarish   integratsiyasi ning zarurati, mohiyati,ko’rinishlari va ularning miqdorini
aniqlovchi   omillar   haqida   tushunchaga   ega   bo lish   va   ularga   qo yiladigan   asosiyʻ ʻ
talablar haqida umumiy xulosa chiqarish.
Mavzuning   ob'yekti -Linux   operatsion   tizimida   lokal   tarmoq   kompyuterlarini
boshqarish shakllarining  tarkibiy qismilarini   hisoblash tizimi.
Ishning   predmeti -Linux   operatsion   tizimida   lokal   tarmoq   kompyuterlarini
boshqarishning tarkibiy qismilari.
Mavzuni  o rganish	
ʻ  vazifalari:
- Linux   operatsion   tizimida   lokal   tarmoq   kompyuterlarini   boshqarishga   oid
metodik adabiyotlarni o’rganish va tahlil qilish;
4 -   Linux operatsion tizimida lokal tarmoq kompyuterlarini boshqarish   oid   metodik
adabiyotlarni tahlil qilish;
-Hozirgi   Linux   operatsion   tizimida   lokal   tarmoq   kompyuterlarini   boshqarish
integratsiyasini  muvofiqlashtirishning    yangi qirralarini topish.
Kurs ishining tuzilish tarkibi : Mazkur kurs ishi kirish,ikkita bob va uning
tarkibiga   kiruvchi   beshta   bo’lim,xulosa   va   foydalanilgan   adabiyotlar   ro’yxatidan
tarkib topgan.
5 1.BOB. LINUX OPERATSION TIZIMI  HAQIDA .  LINUX
DISTRIBUTIVALARI .
1.1. Linux operatsion tizimi haqida .
Operatsion tizim - bu bir-biri bilan bog'langan tizimli dasturlar majmuasidir,
uning   maqsadi   foydalanuvchilarning   kompyuter   bilan   o'zaro   aloqasini   va   boshqa
barcha dasturlarning bajarilishini tashkil etishdir.
Operatsion   tizim   kompyuter   uskunalari   va   foydalanuvchi   bajariladigan
dasturlar o'rtasida bog'lovchi vazifasini bajaradi.
Dunyodagi   eng   mashhur   operatsion   tizimlar   Microsoft   koorporatsiyasidan
taklif   qilingan   va   qo’llab   quvatlanadigan   Windows   operatsion   tizimidir .   Uning
barcha   foydalanuvchilar   operatsion   tizimlar i   orasidagi   o'rtacha   ulushi   9 0 % dan
ko’proq ni  tashkil  qiladi. Ko'pchilik foydalanuvchilar    kompyuterda  ishlash  uchun
Windows   operatsion   tizimi   o'rnatilgan   bo'lishi   kerak   deb   hisoblaydi.   Hamma
foydalanuvchilar   ham   muqobil   yoki   boshqa   operatsion   tizimlar     haqida
bilishmaydi,   lekin   oxirgi   besh   yillikda     foydalanuvchilar,   ayniqsa   axborot
texnologiyalari   sohasida   ta’lim   oluvchi   talabalar   va   ishlovchi   xodimlar   Linux
operatsion tizimidan foydalanishga o’tishmoqda.
Linux   operatsion   tizimi   1991   yil   Xеlsinkidagi   univеrsitеtlardan   birida   taxsil
oluvchi   talaba   Linus   Torvaldsning   disеrtatsiya   ishi   natijasida,   UNIX   opеratsion
tizimi   asosida   yangi   opеratsion   tizimi   sifatida   yuzaga   kеldi.   Avvaliga   Torvalds
yangi   operatsion   tizimni   Freax   (inglizcha   "free",   "freak"   so’zlari   hamda   UNIX
oilasiga   mansubligini   bildiruvchi   "X"   xarflari   birlashmasi)   deb   atamoqchi   edi.
Biroq   kernel   birinchi   bor   joylashtirilgan   FTP   serverning   administratori   hamda
Torvaldsning do’sti Ari Lemka kernelga tegishli jildni linux deb nomladi. Shu-shu
bu operatsion tizim ushbu nom bilan atala boshlandi.
Opеratsion   tizim   Intеrnеt   tarmog’iga   joylashtirishi   natijasida   tеz   orada   o’z
foydalanuvchilari   va   muxlislariga   ega   bo’ldi   va   ko’pgina   dasturchi
(programmist)larni   o’ziga   jalb   qilishi   Linux   opеratsion   tizimining   kеskin
rivojlanishi uchun katta omil sifatida xizmat qildi.
6 1991   yilda   Linux   ning   0.01   versiyasi   vujudga   kelgan.   Linux   OT   turli
mamlakatlarning dasturchilari tomonidan yaratilgan bo'lib, ochiq kodli  operatsion
tizim bo'lib, internet mahsuloti hisoblanadi.
OT quyi darajadagi dasturiy ta'minot bo'lib, ma'lumotlarni saqlash va printer,
ekran,   klaviatura,   sichqoncha,   printer   kabi   periferiya   qurilmalariga   interfeysni
ta'minlab   beradi.   OT   ikki   qismdan   iborat:   yadro   va   tizim   dasturlari.   Yadro
kopmyuterdagi   barcha   dasturlar   uchun   CPU,   qattiq   diskdan,   tezkor   hotira   kabi
mashina   resurslarini   taqsimlab   beradi.   Tizim   dasturlari   yuqori   darajadagi
topshiriqlarni, klient/server qismiga oid vazifalarni bajaradi.
Bugungi   kunda   dunyo   miqyosidagi   opеratsion   tizimlar   ichida   o’ziga   xos
o’riniga  egadir.   Buning   asosiy   sabablaridan   biri   shuki,   Linux  erkin  tarqatiladigan
ta’minotlardan   biridir,   ya’ni   har   bir   foydalanuvchi   dastlabki   tizim   kodlarini
Intеrnеt   tarmog’i   orqali   yoki   bo’lmasa   kompakt-diskdagi   nusxasini   sotib   olish
imkoniyatiga   ega.   Bu   opеratsion   tizimning   2   ta   ishlash   uchun   mo’ljallangan
intеrfеyslari bo’lib, ular GUI (Graphic User Interface) - grafikali intеrfays hamda
CLI (Command Line Interface) - konsol, ya’ni komandalar qatoridan iboratdir.
So'ngi   yillarda   Linux   OT,   Unix   oilasiga   mansub   OTning   innovatsion
mahsulotlari ichida eng yaxshisi bo'lib kelmoqda. Linux OT ning avzalliklari:
Ilovalar:   Linux   OT   ning   pullik   va   pulsiz   versiyalari   uchun   keng   ko'lamda
ilovalarning mavjudligi hamda web server, tarmoq havsizligi, administratsiyalash,
grafik   instrumentlarining   keng   mashtabdaligi   bilan   avzal   hisoblanadi.   Dunyoning
yirik   kompaniyalari   Linux   ilovalarining   doimiy   yangilab   borishini,   Linuxning
yadrosiga  doimiy  qo'shimchalar   kiritib  borish  qiziqishlarini   bildirishgan.  Masalan
IBM   kompaniyasi   Linuxning   doimiy   hamkori   hisoblanadi.   Linux   POSIX
standartining barcha talablariga javob beradi.
Periferiya  qurilmalari:   Barcha   kompyuter   qurilmalari   bilan   tez   oson   ulanishi
bilan ajralib turadi.
Dasturiy   ta'minot:   Foydalanuvchilarga   dasturiy   mahsulotlardan   foydalana
olish   imkoniyati,   nafaqat   dastur   kodi   (source   code)   balki   uning
kompilyatsiyalangan   versiyasi,   dasturlarning   oson   or'natilishi   va   tezda   ishga
7 tushishi  bilan muhim  hisoblanadi. Bunday dasturlarga Java  ni  qo'llab quvatlovchi
ochiq   kodli   dasturiy   ta'minot   Netscape   ni   keltirishimiz   mumkin.   Shu   bilan
birgalikda Mozilla, Thunderbird, Firefox ham ular qatorig kiradi.
Platforma:   Linux   nafaqat   Intel   bazasidagi   platformalar   uchun   balki,   Apple
(PPC Linux), Compaq's alfa, MIPS, Motorola 68K asoslangan mashinalar, 64 bitli
tizimlar va IBM S/390x platformalari uchun mo'ljallangan. Linux ko'pprotsessorli
hisoblash mashinalarida ishlaydi.
  Emulyator:   Linux   boshqa   OT   uchun   mo'ljallangan   dasturlarni,   Linux
muhitida   ishlashini   ta'minlab   beruvchi   emulyator   dasturlarini   qo'llab   quvatlaydi.
Emulyator   yordamida   DOS,   Windows   va   Macintosh   dasturlarini   Linux   ostida
ishlatishni   ta'minlaydi.   Ochiq   kodli   dastur   bo'lgan   Wine   Unix/Linux   oilasiga
mansub   bo'lgan   x86   arxitekturali   tizimlarda   Windowsning   16-32-64   bitli
ilovalarini ishlatishni amalga oshirib beradi.
Linux   ixcham   (portable)   tizim   hisoblanib,   har   xil   hisoblash   mashinalarida
ishlashi   mumkin.   Linux   oilasiga   mansub   barcha   OT   ning   95   foizi   C   dasturlash
tilida   yozilgan   bo'lib,   hisoblash   mashinasiga   bo'g'liq   bo'lmagan   dasturlash   tili
hisoblanadi.
Linux portativ hisoblangani uchun, turli xil hisoblash mashinalarning asosiy
talablariga to'liq javob bergan holda moslashadi. Masalan Linux mobil telefonlar,
Televizor   kabel   qurilmalari   kontrollerlariga   o'rnatish   mumkin.   Fayl   tizim
strukturasi   qattiq   disk   bilan   tez   ishlashi   uning   ustunligi   hisoblanadi.   Linux   OT
ko'pfoydalanuvchi OT sifatida qaraladi. 
Linux   ОT   Internet   tarmog’idagi   ochiq   sistemalar   va   protokollar
standartlarini   qo’llab-quvvatlaydi   hamda   Unix,   Dos,   MS   Windows   sistemalariga
mos keladi. Sistemaning barcha komponentiari, dastlabki matnlar bilan birgalikda
chegaralanmagan holda barcha  foydalanuvchilarga ochiq nusxa  olish va  o’rnatish
uchun litsenziya bilan birga tarqatiladi.
Linux ОT Internet PC Pentium Pro platformalarida keng tarqalgan va qator
boshqa   platformalarda   ham   joy   egallamoqda   (DEP   AXP,   Power   Macintosh   va
h.k.).
8 1.2.Linux operatsion tizimining asosiy  va umumiy xususiyatlari
Linux   manba   kodi   bepul   va   ommaga   ochiq   bo'lganligi   sababli,   tizimni
rivojlantirishga boshidanoq ko'plab mustaqil ishlab chiquvchilar jalb qilingan. Shu
tufayli Linux hozirda eng zamonaviy, barqaror va tez rivojlanayotgan tizim bo'lib,
deyarli bir zumda eng so'nggi texnologik yangiliklarni o'z ichiga oladi. UNIX kabi
zamonaviy   to'liq   ishlaydigan   operatsion   tizimlarga   xos   bo'lgan   barcha
xususiyatlarga ega. 
Haqiqiy ko'p vazifali
Barcha   jarayonlar   mustaqil;   ularning   hech   biri   boshqa   vazifalarga   xalaqit
bermasligi   kerak.   Buning   uchun   yadro   protsessor   vaqtini   taqsimlash   rejimini
amalga oshiradi va har bir jarayon uchun vaqt oralig'ini navbat bilan taqsimlaydi.
Bu jarayon Windows o'zi protsessorni boshqa jarayonlarga "berib yuborishi" kerak
bo'lgan   (va   ularning   bajarilishini   juda   kechiktirishi   mumkin)   Windows   95-ning
"ko'p vazifalarni bajaruvchi" rejimidan sezilarli darajada farq qiladi.
Ko'p foydalanuvchili kirish
Linux - nafaqat ko'p vazifali operatsion tizim, bir vaqtning o'zida bir nechta
foydalanuvchini   ishga   tushirish   qobiliyatini   qo'llab-quvvatlaydi.   Bunday   holda,
Linux   turli   xil   masofaviy   terminallar   orqali   xost   bilan   ishlaydigan
foydalanuvchilarga barcha tizim resurslarini taqdim etishi mumkin.
Linux operatsion tizimining umumiy xususiyatlari
So'nggi   paytlarda   rossiyalik   shaxsiy   kompyuter   foydalanuvchilari   tobora
ko'proq   Linuxni   Microsoft   Windowsni   bozordan   almashtirishga   qodir   operatsion
tizim   sifatida   gapira   boshladilar,   agar   bo'lmasa,   aksariyat   uy   shaxsiy
kompyuterlarida   uni   to'liq   almashtirishadi.   Shu   bilan   birga,   Linux   haqida   rus
tilidagi   kirish   ma'lumotlari   juda   oz:   ushbu   mavzu   bo'yicha   sotiladigan
adabiyotlarning   aksariyati   juda   qimmat   va   u   asosan   mutaxassislar   va   tajribali
foydalanuvchilar   uchun   mo'ljallangan   bo'lib,   oddiy   iste'molchini   texnik
9 terminologiyaning   ko'pligi   bilan   qo'rqitmoqda.   Boshqa   tomondan,   Internetda
taqdim   etilgan   hujjatlar   sezilarli   darajada   parchalanib   ketgan   va   to'liq   emas.   Shu
sababli,   mahalliy   shaxsiy   kompyuterlar   egalarin ing   fikriga   ko'ra,   Linux   tanlab
olinadigan   va   erishib   bo'lmaydigan   narsa   bo'lib   tuyuladi,   unga   faqat   tanlanganlar
qo'shilishlari   kerak   bo'lgan   sir.   Noma'lum,   tushunarsiz,   ishlatish   va   sozlash   qiyin
bo'lgan narsaga duch kelish qo'rquvi bizning vatandoshlarimizni ushbu tizimni o'z
kompyuterlariga o'rnatish va ulardan foydalanish tashabbusini to'xtatadi. Shu bilan
birga,   bu   erda   "oliy   matematika"   mavjud   emas.   Linux   juda   sodda,   ishonchli   va
foydalanuvchilar   uchun   qulay   bo'lgan   operatsion   tizimdir.   Linux   server   tizimi
sifatida   juda   ham   keng   ishlatiladi   va   shu   bilan   birga   asta-sekin   idora   va   uyda
ishlatiladigan     operatsion   tizim   sifatida   ham   o’z   rnini   topmoqda.Bundan   tashqari
Linux operatsion tizimi ta’limda ham o’z o’rniga ega.
Linuxning rivojlanishi  va evolyutsiyasi  bugungi  kungacha davom etmoqda,
har oyda yangi yadro versiyalari, yangi  oyna menejerlari va yangi Linux dasturiy
ta'minoti paydo bo'lmoqda.
Linux   va   Windows   o'rtasidagi   asosiy   farq   -   bu   grafik   interfeyssiz   ishlash
qobiliyatidadir.   Linux   va   Mac   OS   va   Windows   o'rtasidagi   eng   asosiy   farq
shundaki, Linux - bu bepul dasturiy ta'minot. Oddiy foydalanuvchi uchun bu shuni
anglatadiki, Linuxning ko'p distributivlari  bepul, dasturchilar uchun esa Linuxning
ham,   unga   kiritilgan   dasturlarning   ham   dastur   kodini   erkin   va   tekin   ishlatish
imkoniyati   mavjudligida   va   bu   kodlardan   foydalanib(ular   asosida)   o’z
mahsulotlarini yaratish mumkinligidadir.
Linux   va   Windows   o'rtasidagi   yana   bir   muhim   farq   shundaki,   Linux
distributivlarida   keng   ko'lamli   amaliy   dasturlar   mavjud.   Ya'ni,   kompyuterga
o'rnatilgandan so'ng, undan to'liq foydalanishga tayyor tizim mavjud.
Yuqoridagilardan tashqari, Linux juda qudratli va barqaror operatsion tizim.
Uni Internetda ishlatish o'z samarasini beradi va uni buzish oson emas.
10 II.BOB. LINUX OPERATSION TIZIMI  DISTRIBUTIVALARI  FAYL
TIZIMI BOSHQARISH.
2.1. Linux distributivalari.
Linuxning   dastlabki   versiyalari   ikkita   floppi-disklarga   to'g'ri   kelardi.
Birinchi   disket   yuklovchi   va   yadroni   o'z   ichiga   olgan   bo'lsa,   ikkinchisida   GNU
loyihasi   tomonidan   ishlab   chiqilgan   root   fayl   tizimi   va   asosiy   yordam   dasturlari
mavjud edi. Tizimni o’rnatish va sozlash jarayoni qo'lda amalga oshirilardi va ko’p
bilimlarni   talab   qilardi.   Linuxni   nafaqat   mutaxassislarga   taqdim   etish,   balki   uni
ko’pchilik   foydalanuvchilarga   taqdim   etish   uchun   uning   distributivlari   ishlab
chiqila boshlandi.
Linux distributivi- bu operatsion tizimning asosiy qismlarini o'z ichiga olgan
dasturiy ta'minotlar  to'plami bo’lib, foydalanuvchi kompyuterida Linux operatsion
tizimini   o'rnatishga   imkon   beruvchi   o'rnatish   dasturi   va   tizimning   to’g’ri   ishlashi
uchun zarur bo'lgan dasturlar to'plamidir.
Foydalanuvchilarning   ko’p   qismi   Linuxni   o’rnatish   uchun   distributivlardan
foydalanishadi.   Distributiv   –   bu   nafaqat   programmalar   to’plamidir,   balki
foydalanuvchilarning   bir   qator   masalalarining   yechimi,   birlashtirilgan   yakka
sistemalar   markaziy   o’rnatgichi,   boshqarish   va   yangilash   paketlari,
moslashtirishlar va texnik yordamlar majmuasidir.
Distributivlar   juda   ko'p   mustaqil   dasturchilar   guruhlari   tomonidan   ishlab
chiqilganligi sababli, hozirda dunyoda yuzlab turli xil Linux distributivlari mavjud
va   doimo   yangilari   paydo   bo'lmoqda.   Yangi   distributivlar   asosan   noldan   emas,
balki mavjud distributivlardan biriga asoslanib yaratiladi . Distributivlar bir-biridan
quyidagi jihatlar bilan farq qiladi:
• o'rnatish dasturi;
11 • dasturiy   ta'minot   paketlarini   o'rnatish   uchun   ishlatiladigan   vosita
(paketlarni boshqarish tizimi);
• distributivga kiritilgan xizmatlar va dasturlarning tarkibi;
• yuklash skriptlari;
• apparat talablari.
Dunyoda eng ko’p tarqalgan distributivlar:
 amerikaliklarning Red Hat va uninig bepul vorisi Fedora Core;
 nemislarning SuSE;
 frantsuzlarning Mandriva (eski nomi Mandrake);
 ayni bir xalqqa ta’luqli bo’lmagan Debian GNU/Linux;
 keksa distributivlardan biri bo’lmish Slackware;
 nisbatan yosh va aktiv rivojlanuvchi Gentoo;
 juda yosh, lekin istiqbolli Ubuntu Linux.
Internetda   turli   nashrlardan   Linux   distributivlarining   ko'plab   reytinglarini
topishingiz mumkin.
Umuman olganda, ma'lum bir distributivni tanlash bizga kerak bo'lgan narsaga
bog'liq:   Windows   yoki   macOSga   o'xshash   grafik   interfeysi?   Xavfsizlik
yaxshiroqmi? Yadro va tizimning barcha jihatlarini nozik sozlash qobiliyati?
Turli   xil   Linux   distributivlari   ma'lum   turdagi   foydalanuvchilar   uchun
mo'ljallangan.   Masalan,   Ubuntudan   foydalanish   oson,   chunki   u   yangi
boshlovchilar   uchun   mo'ljallangan.   Boshqa   tomondan,   Arch   Linux   konsolga
buyruq yozishni yaxshi ko'radigan foydalanuvchilar uchun mo'ljallangan. 
Yangi boshlovchilar uchun eng yaxshi distributivlar:
 Ubuntu
 Linux Mint
 Boshlang'ich OS
 Manjaro
 Zorin OS
Tajribali mutaxassislar uchun eng yaxshi distributivlar:
 Gentoo Linux
12  Linux Linux
 Debian
 Fedora
 Slackware
Ba'zi   tajribali   foydalanuvchilar   yangi   interfeysdan   g'azablanishadi   -   ular   o'z
mashinalarini yaxshiroq boshqarishni xohlashadi. Bu faqat operatsion tizim ustidan
maksimal nazorat mavjud bo'lgandagina mumkin.
Tajribali   foydalanuvchilar   uchun   ideal   distributiv   -   bu   operatsion   tizimning
barcha   jihatlari   bilan   intensiv   o'zaro   aloqani   rag'batlantiradi   va   ideal   tizimni
yaratishning   asosiy   maqsadiga   erishishga   yordam   beradi.   Foydalanuvchi   tizimga
qaysi paketlarni o'rnatishni to'liq nazorat qiladi.
O'rnatish   paytida   Arch   va   Gentoo   standart   variantlarni   ham   taklif   qilmaydi,
shuning   uchun   siz   matn   muharriri,   veb   -brauzer,   PDF   o'quvchi   va   boshqalarni
qo'lda tanlashingiz kerak. Boshqa tarqatmalarda standart sozlamalar mavjud, lekin
ular sizga media fayllar uchun kodek va plaginlarni o'z ichiga olmaydi. uni o'zingiz
qo'shing.
Ushbu   distributivlarning   asosiy   afzalliklaridan   biri   shundaki,   ular   juda
moslashtirilgan.   Albatta,   barcha   distributivlarda   siz   ish   stoli   fonini,   ikonka
mavzusini   o'zgartirishingiz,   klaviatura   yorliqlarini   belgilashingiz,   quvvatni
boshqarishni   sozlashingiz   va   har   kimning   tashqi   ko'rinishi   va   hissiyotiga   boshqa
ko'plab   o'zgartirishlar   kiritishingiz   mumkin.   Ammo   estetik   konfiguratsiya   katta
rasmning   faqat   kichik   bir   qismidir.   Bu   erda   taqdim   etilgan   tarqatishlar
foydalanuvchilarga nafaqat kosmetik o'zgarishlarni, balki sizning ehtiyojlaringizga,
xususan, yadroga mos ravishda sozlanishi mumkin bo'lgan deyarli hamma narsani
sozlash imkoniyatini beradi. Bu oddiy tarqatishdan keskin farq qiladi, bu erda siz
o'rnatish   jarayonidan   o'tasiz   va   keraksiz   paketlar   va   sozlamalarni   olib   tashlaysiz.
Siz   hech   qachon   o'z   xususiyatlaringizga   ko'ra   noldan   qurilgan   kabi   yaxshi
(optimallashtirilgan) tizim qura olmaysiz.
Linux operatsion tizimini o’rnatish 
13 Linux   distributivining   ISO-obrazi   yuklab   olingandan   keyin,   uni   CD   yoki
USB flesh xotirasiga yozish kerak.
CD-diskga yozishni standart operatsion tizim vositalari yordamida amalga
oshirish   mumkin:   Windowsda   "Запись   образа   диска"   yoki   macOSda   "Disk
Utility". 
ISO obrazni  USB flesh-diskiga  yozish uchun maxsus  yordamchi  dasturlar
kerak   bo'ladi.   Windows   operatsion   tizimida   Rufus   dasturini,   macOS   operatsion
tizimida esa Etcher dasturini ishlatish mumkin. Bu dasturlar juda oddiy interfeysga
ega bo’lgani uchun ISO obrazni USBga yozish ko’p mehnat talab qilmaydi.
Yana   bir   usullaridan   biri   -   ISO   arxivining   tarkibini   USB   flesh   xotiraga
ochish.   Biroq,   bu   faqat   an'anaviy   BIOS   o'rniga   yangi   UEFIga   ega   bo'lgan
zamonaviy kompyuterlarda ishlaydi.
Disk bo'limini tayyorlash
Agar   kompyuterda   o’rnatilgan   tizimni   saqlagan   xolda,   Linuxni   ham
ishlatmoqchi   bo'lsangiz,   qattiq   disk   bo’limlarini     ikkinchi   operatsion   tizimni
o’rnatishga tayyorlsh kerak. Agar siz kompyuteringizni Linuxga to'liq o’tkazishga
yoki   operatsion   tizim(OT)ni   bo'sh   qattiq   diskka   o'rnatishga   qaror   qilsangiz,   bu
bo’limni o'tkazib yuboring.
14 Windowsda   Linuxni   o’rnatish   uchun   “ У правления   дисками”   vositasidan
foydalaniladi.   Linuxni   o'rnatish   uchun   joy   ajratmoqchi   bo'lgan   disk   yoki   bo'lim
tanlanadi.   Ko'pgina   distributivlar   uchun   xotirada   15   GB   bo’sh   joy   etarli   bo’ladi.
Ammo   agar   ko'plab   ilovalarni   o'rnatish   ehtiyoji   bo’lsa,   ko'proq   joy   ajratishga
to’g’ri   keladi.   Qattiq   disk   bo'limida   o'ng   tugmani   bosib   “Сжать   том”   buyrug’ini
tanlab,   keraklicha   o'lcham   kiritiladi   va   OK   bosiladi.Bunda   diskda   ma’lumotlarni
siqish   jarayoni   boshlanadi.Jarayon   sekin   davom   etishi   mumkin,   shuning   uchun
sabr qilib kutishga to’g’ri keladi.
Disk boshqaruvi bo'limlarning o'lchamlarini o'zgartirib bo'lgach, diskda qora
bilan   belgilangan   bo'sh   taqsimlanmagan   bo'sh   joy   paydo   bo'ladi.   Shu   joyga
Linuxni o'rnatish mumkin.
Keyinchalik, agar  Linux kerak bo'lmasa,  bo'limni  o'chirib tashlash  va bo'sh
joyni xuddi shu " У правления дисками" vositasi yordamida Windowsga qaytarish
mumkin.
Linuxni xotira qurilmasidan yuklash
Quyidagi   qadamlar   ketma-ketligida   Linuxning   Ubuntu   distributivini
o’rnatish qadamlari keltirilgan.Komyuterni  qayta ishga tushirish jarayonida BIOS
tizimiga   kirib(har   xil   komyuterlarda   Esc,   F2,   F3,   Del   tugmalari   bilan),   asosiy
yuklash vositasi sifatida Linuxni o’rnatishga tayyorlangan USB-disk yoki CD yoki
DVD   yuritgichni   tanlanadi.   BIOSdagi   o’zgarishlarni   saqlab,undan   F10   tugmasi
bilan   chiqib   ketish   mumkin.Bunda   komyuter   qayta   yuklanib,   tanlangan   xotira
qurilmasidan   Linuxni   o’rnatish   jarayoni   boshlanadi.O’rnatish   jarayoni   qaysi   tilda
davom ettirilishini tanlashni taklif qiluvchi quyidagi oyna ochiladi:
15 3-rasm.Operatsion tizim tilini tanlash oynasi.
Bu oynada kerakli til tanlanadi va quyidagi menyu ochiladi:
4-rasm.Linux Ubuntu operatsion tizimi o’rnatilishida ochiluvchi bosh menyu.
  Agar  Linux Ubuntuni  o’rnatmasdan  ishlatib ko’rish  yoki  uni  sinab ko’rish
kerak   bo’lsa,   « Запустить   Ubuntu   без   установки »   bo’limi   tanlanadi.   Operatsion
tizimni qattiq diskga o’rnatishni boshlash uchun menyudan « Установить  Ubuntu»
bo’limi   tanlanadi   va   Linux   Ubuntu   o'rnatuvchisi   ishga   tushadi.   Birinchi
ochiladigan  oynadan,  o’rnatilayotgan   operatsion   tizim   tili  tanlanishi   kerak,  bunda
oldindan 3-rasmda tanlangan til belilangan bo’ladi. 
16 5-rasm.Linux Ubuntu operatsion tizimi o’rnatilishida tilni tanlash oynasi.
«Продолжить»tugmasi   bosiladi   va   klaviatura   raskladkalarini   tanlashni   taklif
etuvchi quyidagi oyna(6-rasm) ochiladi:
6-rasm.Klaviatura raskladkasini tanlash oynasi
Klaviatura   raskladkalari   oldingi   oynalarda   tanlangan   tillarga   mos   ravishda
tanlangan   bo’ladi.   «Продолжить»   tugmasi   bosiladi   va   tizim   tarkibidagi   dastur,
ilova   va   yangilanishlarni   o'rnatish   parametrlarini   tanlash   imkoniyatini   beruvchi
oynaga o’tiladi(7-rasm).
17 7-rasm.   Tizim tarkibidagi dastur, ilova va yangilanishlarni o'rnatish
parametrlarini tanlash  oynasi
Bu oynada  o'rnatmoqchi  bo'lgan  tizim  tarkibida o’rnatilishi  mumkin bo’lgan
dastur   va   ilovalarni   tanlash   kerak.   Buning   uchun   dasturiy   ta'minotlarni
o'rnatishning quyidagi rejimlari taklif qilinadi:
“Обычная установка”(Oddiy o'rnatish) - bu standart ilovalar to'plamiga ega
tizimni o'rnatish. Oddiy kompyuter foydalanuvchilari uchun tavsiya etiladi, chunki
bu   holda   ishlash   uchun   zarur   bo'lgan   barcha   dasturlar   avtomatik   ravishda
o'rnatiladi;
“Минимальная   установка”(Minimal   o'rnatish)   -   bu   minimal   ilovalar
to'plamiga   ega   tizimni   o'rnatish.   Agar   faqat   asosiy   yordamchi   dasturlarga   ega
bo'lgan toza tizimni o’rnatish kerak bo’lsa, ushbu rejimdan foydalanish   mumkin,
bunda   boshqa   barcha   ilovalar   alohida   o’rnatilishi   kerak   bo’ladi.   Bu   rejim   tizimni
o'zi   uchun   sozlashni   yoqtiradiganlar   uchun,   ya'ni   faqat   uziga   kerak   bo'lgan
ilovalarni o'rnatishni xoxlovchilar uchun tavsiya etiladi.
Ko’p   xollarda   “Обычная   установка”(Oddiy   o'rnatish)   rejimini   tanlab,
Internetga   kirish   imkoni   bo'lsa,   «Загрузить   обновления   во   время   установки
Ubuntu»(Ubuntuni   o'rnatish   paytida   yangilanishlarni   yuklab   olish)   bayroqchasini
belgilab, «Продолжить» tugmasi bosiladi.
Qattiq diskda tizim uchun bo’limlar ajratish
Keyingi   qadamda,  kerakli  bo'limlar   yaratilishi   kerak.   Ushbu  bo’limda  Linux
Ubuntuni qattiq disk bo'sh bo’lganda, unda bo’limlar ajratib o’rnatish ko’rsatilgan.
Barcha kerakli amallar qo'lda bajariladi. Ya’ni tizimni o’rnatuvchiga qattiq diskda
bo'limlar yaratish va ularning hajmini belgilash imkoniyati beriladi. Buning uchun
8-rasmdagi oynadan «Другой вариант» bandini tanlash kerak.
18 8-rasm.   Tizim tarkibidagi dastur, ilova va yangilanishlarni o'rnatish
parametrlarini tanlash  oynasi
Shu   bilan   birga,   bu   oynada   diskni   qo'lda   bo'lish   bilan   ovora   bo'lishni
xohlamasdan,   o'rnatish   dasturi   yordamida   qattiq   diskni   avtomatik   ravishda
bo’limlarga ajrataish imkoniyatini beruvchi «Стереть диск и установить Ubuntu»
(Diskni o'chiring va Ubuntuni o'rnating) variantini  xam tanlash  mumkin. 
Agar kompyuterda allaqachon o'rnatilgan tizim bo'lsa, o'rnatuvchi dastur yana
bir   nechta   variantlarni   taklif   qilishi   mumkin,   masalan:   «Переустановить
систему»(Tizimni   qayta   o'rnatish),   «Удалить   систему   и   совершить
переустановку»(Tizimni olib tashlash va qayta o'rnatish) va «Установить Ubuntu
рядом   с   уже   установленной   системой»(Ubuntuni   o'rnatilgan   tizim   yonida
o'rnatish-bunda kompyuter yoqilganda, qaysi tizimni yuklashni tanlash mumkin).
Tizimni   o’rnatish   «Другой   вариант»   bandini   tanlab,   «Продолжить»   tugmasini
bosish bilan davom ettiriladi.
Odatda   bo'sh   qattiq   diskda   bo'limlar   bo’lmaydi,   shuning   uchun   ularni
yaratish   kerak.   Buning   uchun   keying   oynada   «Новая   таблица   разделов»(Yangi
bo'lim jadvali) tugmasi bosiladi.
19 9-rasm. Qattiq diskda bo’limlarni yaratish oynasi
O'rnatish   dasturi   yangi   bo'lim   yaratilishini   va   bu   diskdagi   mavjud   barcha
bo'limlar o'chirilishini ogohlantiradi, bo'sh qattiq disk holatida bo'limlar bo’lmaydi,
shuning uchun  keying oynada «Продолжить» tugmasi bosiladi.
Keyingi   oynada   yangi   bo'lim   yaratish   uchun   «Свободное   место»   bo’limini
tanlab  +  belgisi bosiladi.
10-rasm. Bo’lim  ro’yxatini ko’rish va ularni yaratish oynasi
20 Birinchidan, tizimning o'zi uchun tizim bo'limi (ildiz bo'limi) yaratilishi kerak.
Buning   uchun   keyingi   ochiladigan   oynada(11-rasm)   quyidagi   ma'lumotlarni
ko'rsatamiz:
Размер(Hajmi)   -   ildiz   bo'limi   uchun   kamida   10-15   Gigabayt   hajm   ko'rsatish
kerak, lekin ko'proq, masalan, 50 Gigabaytni ko'rsatish yanada yaxshiroq;
Тип нового раздела(Yangi bo'lim turi) - "Первичный" varianti tanlanadi;
Местоположение   нового   раздела (Yangi   bo'limning   joylashuvi)   -   " Начало
этого   пространства " varianti tanlanadi;
Использовать ка(Qo'llash) - Ext4 jurnalli fayl tizimini tanlash tavsiya etiladi,
chunki bu fayl tizimi ildiz bo'limiga eng mos keladi; 
Точка   монтирования(O'rnatish   nuqtasi)   -   ildiz   bo'limi   uchun   "/"   belgisini
qo'ying va "OK" tugmasi bosiladi.
11-rasm. Yangi bo’lim  yaratish oynasi
Tizim   bo'limi   yaratiladi,  endi   foydalanuvchi   ma'lumotlari   saqlab   turish   uchun
alohida   bo'lim   yaratilishi   kerak.   Bu   bo’lim   tizimni   qayta   o'rnatishda   yoki   hatto
Linux   distributivi   o'zgartirilayotganda,   foydalanuvchining   barcha   shaxsiy
ma'lumotlarini   (hujjatlar,   rasmlar,   videolar)   o'z   joyida   saqlab   qolish   uchun   kerak
bo’ladi.Buning   uchun,   10-rasmdagi   oynada   «Свободное   место»   bo’limini   tanlab
yana   +   belgisi   bosiladi   va   ochiladigan   oynada(11-rasm)   quyidagi   ma’lumotlar
kiritiladi.
Размер(Hajmi)   -   iloji   boricha   ko’proq,   boshqacha   qilib   aytganda,   qolgan
hamma bo’sh joyni ko'rsatish mumkin;;
Тип нового раздела(Yangi bo'lim turi) - "   Логический" varianti tanlanadi;
21 Местоположение   нового   раздела (Yangi   bo'limning   joylashuvi)   -   " Начало
этого   пространства " varianti tanlanadi;
Использовать ка(Qo'llash) - Ext4 jurnalli fayl tizimi tanlanadi; 
Точка   монтирования(O'rnatish   nuqtasi)   -   bo'limi   uchun   " /home "   yozuvi
kiritiladi va "OK" tugmasi bosiladi.
11-rasm.
Shu   yo’l   bilan   qattiq   diskda   Tizim   fayllari   va   foydalanuvchi   ma’lumotlari
uchun   ikkita   bo’laklar   yaratiladi,   endi   distributivni   o'rnatishni   boshlash   mumkin.
Buning uchun «Установить сейчас»(12-rasm) tugmasini bosing.
12-rasm.
Shundan   keyin,   Ubuntu   o'rnatuvchisi   diskdagi   barcha   o'zgarishlarni
saqlashni  so'raydi(13-rasm), aynan shu joygacha oldin qilingan barcha ammalarni
22 bekor   qilish   mumkin,   tizimni   o’rnatishni   davom   ettirish   uchun   «Продолжить»
tugmasini bosish kerak.
13-rasm.Qattiq diskda qilingan o’zgarishlarni saqlash oynasi
Shundan   so'ng,   vaqt   mintaqasini   tanlash   taklif   etiladi(14-rasm),kerakli   mintaqa
tanlanib, «Продолжить» tugmasi bosiladi.
14-rasm.Vaqt bo’yicha mintaqani tanlash oynasi
Keyingi   qadamda   tizim   foydalanuvchilari   yaratilishi   kerak.   Ochiladigan
oynada(15-rasm) foydalanuvchi ma’lumotlari: Ismi, kompyuter nomi, login, parol
kiritiladi   va     tasdiqlanadi.   Xavfsizlik   nuqtai   nazaridan   «Требовать   пароль   для
входа   в   систему»(Kirish   uchun   parolni   talab   qilish)   bayroqchasi-parametrini
yoqilgan holda qoldirish tavsiya qilinadi. Agar har safar tizimga kirilganda parolni
kiritish   ehtiyoji   bo’lmasa,   «Входить   в   систему   автоматически»(tizimga
avtomatik   kirish)   bandini   tanlash   mumkin   (kompyuterdan   aniq   faqat   bitta
foydalanuvchi foydalangan holda tavsiya etiladi).
23 15-rasm.Tizim foydalanuvchisi ma’lumotlarini kiritish oynasi
Ma'lumotni kiriting va «Продолжить» tugmasini bosing.
Linux   Ubuntuni   o'rnatish   jarayoni   boshlanadi   va   taxminan   10-15   daqiqa   davom
etadi.
Tizimni o’rnatish quyidagi xabar oynasi paydo bo’lganda tugallanadi. 
24 «Перезагрузить»(Qayta   ishga   tushirish)   tugmasini   bosish   bilan   yangi
o’rnatilgan   tizimni   qaytadan   yuklash   mumkin.Yangi   o’rnatilgan   tizim   ish   stoli
quyidagi ko’rinishga ega:
16-rasm.Ubuntu ish stoli
2.2.Linuxni operatsion tizimi grafik interfeysi elementlari.
Ish stoli.
Linux   operatsion   tizimi   yuklanganidan   so'ng,   ish   stoli   muhitini-ya’ni   ish
stoli, panellar, oyna menejeri, fayl menejeri va bir qator tizim  dasturlarini  ko'rish
va ulardan foydalanish mumkin.
Linux Ubuntu uchun bir nechta ish stoli muhiti mavjud:
 Birlik
 KDE
 GNOME
 Xfce
 Mate
 LXDE
 GNOME Flashback
25 GNOME-ish stoli muhiti
GNOME-bu   foydalanuvchilarga   operatsion   tizimning   barcha   vositalaridan
eng   sodda   va   qulay   foydalanishni   ta'minlash   maqsadida   ishlab   chiqilgan   yuqori
qulaylikdagi   moslashuvchan   va   yengil   interfeys.   Fedorada   va   Ubuntu
distributivlarida   u   avtomatik   tarzda   tizim   o’rnatilgandan   keyin   ishlatilishni
mumkin bo’lsa, Linuxning boshqa versiyalarida foydalanuvchi kirish ekranida ish
muhitini o'zi tanlashi mumkin.Birinchi ishga tushganda GNOME foydalanuvchini
ekranning yuqori qismida joylashgan an'anaviy boshqaruv paneli va toza ish stoli
bilan kutib oladi(16-rasm).
Ushbu   ish   stolining   o'ng   tomonida   asosiy   funktsiyalarni   boshqarish   uchun
piktogrammalar   quvvat   manbai,   internetga   ulanish,   ovoz   regulyatori   kabilarni
ko'rish mumkin (17-rasm).
17-rasm.Ubuntu ish stoli
Ekranning   chap   tomonida   «Обзор»tugmasi   joylashgan   bo'lib,   u   ishlab
turgan   ilovalar   oynasiga,   qidiruvga,   tanlangan   dasturlar   va   dinamik   ish   stoliga
yorliqlar   joylashgan   “Tez   ishga   tushirish   paneli”   paneliga   kirishga   imkon
beradi(18-rasm).
26 18-rasm.   Tez ishga tushirish paneli
Klaviaturada   bu   panelni   Linuxda   “Super”   tugma   deb   nomlanuvchi   Win
tugmasidan foydalanib xam ochish mumkin.
Tez   ishga   tushirish   paneli,   o'z   navbatida,   sichqoncha   g'ildiragi   yordamida
yoki   maxsus   oq   nuqta   shaklida   tugmachalar   bilan   yuqoriga   va   pastga   siljish
mumkin   bo'lgan   lenta   ko'rinishida   bo’lib,   tizimda   o'rnatilgan   barcha   ilovalarning
yorliqlariga tezda o'tishga xizmat qiladi(19-rasm). Har xil distributivlarda ilovalar
to'plami turlicha bo'lishi mumkin, tizimning asosiy yordamchi dasturlari, terminal,
nautilus,   Mozilla   Firefox   brauzeri,   ofis   muharrirlari   va   ilovalar   markazi
o'zgarmaydi. 
19-rasm.   Tez ishga tushirish paneli  yorliqlari
GNOMEning barcha versiyalarida yordam olish-ma'lumotnoma oynasi ham
mavjud(20-rasm).
27 20-rasm.   Yordam olish-ma'lumotnoma oynasi
Dasturlarni ishga tushirish usullari.
Tez ishga tushirish paneli orqali dasturlarni ishga tushirish
Ekranning   chap   tomonida   joylashgan   “Tez   ishga   tushirish   paneli”ni   ochish
va unda kerakli dastur yorlig’ini tanlash.
          Menyudan qidirish maydoni orqali dasturlarni ishga tushirish
Tez   ishga   tushirish   panelini   ochib,   qidiruv   maydoniga   dastur   nomini
yozishni   boshlash   bilan   kiritilgan   harflarga   qarab   mavjud   dasturlar   ro'yxati   taklif
qilinadi.   Bu   ro’yxatdan   kerakli   dastur   nomi   tanlab,   uni   ishga   tushirish   mumkin
bo’ladi(21-rasm).
Shuningdek   ekranning   pastki   qismidagi   "Vikipediya"   yoki   "Google"
tugmalarini   bosib,   qidiruv   maydonidagi   so'zni   qidiradigan   saytlarni   xam   ochish
mumkin bo’ladi.
28 21-rasm.   Dasturlarni nomi bo’yicha saralab ishga tushirish oynasi 
Xuddi shunday usulda fayllarni xam topib, ochish mumkin(22-rasm).
22-rasm.   Fayllarni nomi bo’yicha saralab ishga tushirish oynasi 
Ishga tushirish vidjeti orqali dasturlarni ishga tushirish
Agar Win+R yoki Alt+F2 tugmalari bosilsa, dasturni ishga tushirish vidjeti
ochiladi(23-rasm),   unda   dastur   nomini   kiritib,   Enter   tugmasini   bosish   bilan   uni
ishga tushirish mumkin.
29 23-rasm.   Dasturni ishga tushirish vidjeti
Bu   vidjet   ilgari   kiritilgan   buyruqlarni   saqlaydi,   ularni   klaviaturadagi
“yuqoriga” va “pastga” tugmachalari bilan tanlash mumkin.
Global menyu orqali dasturlarni ishga tushirish
Global menyudan foydalanish biroz qiyin, buning uchun quyidagi amallarni
bajarish kerak(24-rasm):
1. Navigatsiya maydonini ochish.
2. " Приложения " bo’limini ochish.
3. Keyin kerakli kategoriyani ochish va undan kerakli dasturni topish.
Agar klaviatura yordamida bajarilsa:
1. Navigatsiya   maydonini   ochish   (Win   yoki   Alt   +   F1   tugmalari
yordamida)
2. Ctrl   +   Alt   +   Tab   tugmachalarini   bosish   va   Tab   yoki     “yuqoriga”   va
“pastga” tugmalarini bosib kerakli "Программы" bo’limini tanlash.
3. Tab   yoki   “yuqoriga”   va   “pastga”   tugmalaridan   foydalanib,   kerakli
dasturni topib, uni ishga tushirish.
24-rasm. Global menyu orqali dasturlarni ishga tushirish
30 2 .3. Linux yadrosi. Linux fayl tizimi.
Linux   operatsion   tizimining   asosiy   qismi   odatda   yadro   deb   ataladi.   Yadro
operatsion   tizim   funktsiyalarining   eng   past   darajasini   o'z   ichiga   oladi,   masalan,
apparatni boshqarish, qurilma drayverlarini boshqarish, fayl tizimlarini boshqarish,
jarayonlarni   yaratish,   xotirani   boshqarish   va   boshqa   asosiy   funktsiyalar.   Linux
yadrosi UNIX yadrosiga juda o'xshaydi.
Linux   -   xuddi   shu   nomdagi   yadroga   asoslangan   Unix-ga   o'xshash   tizim.
Yadro   ochiq   manbali,   bepul   dasturiy   ta'minotni   ishlab   chiqishga   mos   ravishda
yaratilgan. Umumiy nom hech qanday paketni anglatmaydi; foydalanuvchilarning
ehtiyojlariga   moslashtirilgan   o'zlarining   amaliy   dasturlari   bilan   asosan   bepul
tarqatiladi.
Dastlab,   Linux   ixlosmandlari   tomonidan   bepul   ishlab   chiqilgan,   ammo
Linuxning   muvaffaqiyati   va   uning   keng   qo'llanilishi   bilan   turli   kompaniyalar
takomillashtirishga   o'z   hissalarini   qo'sha   boshladilar.   Dağıtımdaki   dasturlarning
aksariyati   hozir   ham  mavjud.  73 ming  kishi-yiliga  teng  bo'lgan Linux tizimlarida
mehnat aks ettirilgan.
Hozirda   Linux   smartfonlar   bozorida   etakchilik   qilmoqda.   Linux   uy
kompyuterlari   bozori   3-o'rinni   egallaydi,   tegishli   qurilmalar   orasida   Linux   ulushi
taxminan 43% ni tashkil qiladi.
Linux   yadrosi   x86   kompyuterlari   uchun   yaratilganidan   beri   u   ko'plab
platformalarda   o'rnatildi.   Linux   televizorlarda,   routerlarda,   o'yin   konsollarida
o'rnatiladi. OS yaxshilanishda davom etmoqda, masalan, yadroning yangi versiyasi
har 2-3 oyda paydo bo'ladi.
Linux yadrosi mutlaqo noyob bo'lgan bir nechta xususiyatlarga ega:
 yadro   modul   asosida   qurilgan   bir   vaqtning   o'zida   bitta   kompyuterga   bir
nechta yadrolarni o'rnatish mumkin;
 linux yadrosi rivojlanishi markazlashgan holda boshqariladi.
Linux   yadrosi   monolitik   birlik   emas,   uning   ba'zi   qismlari   ishlash   paytida
yuklanishi   mumkin,   bunday   qismlar   modullar   deb   ataladi.   Agar   hozirda   ba'zi
31 funktsiyalar   talab   qilinmasa,   unda   ular   uchun   mas'ul   modullar   yuklanmaydi   va
xotirani   egallamaydi.Bir   vaqtning   o'zida   bitta   kompyuterga   bir   nechta   yadrolarni
o'rnatish mumkin, ammo ularning bittasi bir vaqtning o'zida ishlaydi. Bu xususiyat
sizga yadroning yangi versiyalarini sinab ko'rish, yanada mosroq konfiguratsiyani
yaratish   va   shu   bilan   birga   ishlashga   kafolatlangan   eski   versiyaga   juda   osonlik
bilan   qaytish   imkoniyatini   beradi.Linux   yadrosi   rivojlanishi   hali   ham   afsonaviy
Linus   Torvalds   tomonidan   boshqariladi.   Bu   shuni   anglatadiki,   yadroning   har   bir
versiyasi   bitta   bitta   ob'ektdir.Ilovalarning   o'zaro   muvofiqligi   yoki   bitta   katta
dasturmi?   Linux   operatsion   tizimi   Windows   operatsion   tizimidek   mahkam
birlashtirilmagan.   Deyarli   har   bir   tarqatish   yadrodan   va   shu   yadro   bilan   bog'liq
yuzlab,   hatto   minglab   alohida   dasturiy   ta'minot   paketlaridan   iborat.   Barcha
dasturlar   dastlab   o'zaro   yaqin   aloqalarni   ta'minlash   uchun   ishlab   chiqilgan   va
ishlab chiqilgan, aks holda tizim ishlay olmaydi. Ammo bu ular o'zaro ta'sir qilishi
kerak   degani   emas,   ular   o'rtasida   hech   qanday   integratsiya   bo'lmasligi
mumkin.Ba'zi   hollarda,   bu   past   darajadagi   majburiy   integratsiyaning   etishmasligi
kamchilik bo'lib tuyulishi mumkin, ammo bu sifat yuqori dasturiy ta'minot ishlab
chiqaruvchilarga   past   darajadagi   dasturlarni   tanlash   erkinligini   va   keyinchalik
ularni   almashtirish   imkoniyatini   beradi.Linux   yadrosi   va   deyarli   barcha   mavjud
dasturlar   ochiq   standartlarga   asoslanganligi   sababli,   ikkalasining   birlashishi   oson
va ular birgalikda ishonchli ishlaydi.
Linux   yadrosi   o'rnatilgan   xavfsizlik   devoriga   ega,   bu   sizning
kompyuteringizni   tashqaridan   ruxsatsiz   kirishdan   himoya   qiladi   va   xavfsiz
foydalanuvchi tajribasi va ma'lumotlar yaxlitligini ta'minlaydi.
Linux fayl tizimi.
Fayl-tizimi-axborot tashuvchisi  yoki uning bo'limidagi ma'lumotlarni saqlash
va   ularga   kirishni   tashkil   qilish   usuli.   Klassik   fayl   tizimi   ierarxik   tuzilishga   ega
bo'lib, unda fayl ungacha bo’lgan to'liq yo'l bilan aniqlanadi.
32 Foydalanuvchi nuqtai nazaridan, fayl tizimi - bu fayllar joylashgan "bo'shliq",
fayl   tizimining   mavjudligi   nafaqat   "fayl   nima   deb   nomlangan",   balki   "qaerda
joylashganligini" aniqlash imkonini beradi.
Fayl   tizimining   turini   va   parametrlarini   har   safar   ahamiyatsiz   narsa   qilish
kerak   bo'lganda   tanlash   kerak.   Masalan,   siz   tez   -tez   uchraydigan   fayl
operatsiyalarini   tezlashtirishni   xohlaysiz.   Fayl   tizimi   darajasida   bunga   erishish
mumkin   har   xil   yo'llar:   Indekslash   tezkor   qidiruvlarni   ta'minlaydi   va   bo'sh
bloklarni   oldindan   bron   qilish   tez-tez   o'zgarib   turadigan   fayllarni   qayta   yozishni
osonlashtiradi.   Ma'lumotni   oldindan   optimallashtirish   tasodifiy   kirish   xotirasi
kerakli kiritish -chiqarish operatsiyalari sonini kamaytiradi.
Fayl   tizimlari   ma'lumotlarning   qanday   saqlanishini   aniqlaydi.   Ular
foydalanuvchi  qanday cheklovlarga duch kelishini, o'qish va yozish qanchalik tez
bo'lishini   va   disk   qancha   vaqt   uzilishlarsiz   ishlashini   aniqlaydi.   Bu,   ayniqsa,
byudjetli   SSD   disklar   va   ularning   akalari   -   flesh   -disklarga   to'g'ri   keladi.   Bu
xususiyatlarni   bilib,   siz   har   qanday   tizimdan   maksimal   darajada   foydalanishingiz
va uni aniq vazifalar uchun ishlatishni optimallashtirishingiz mumkin.
Fayl   tizimi   o'zida   bir   qancha   ma'lumotlar   strukturasi   namoyish   etgan   xolda,
disk   bo'lagida   bo'ladi   hamda   o'zida   fayllar   katalogini   saqlab   turadi.   Fayl   tizimlar
asosiy foydalanuvchi ma’lumotlarini, shu bilan birga uning ishlashi uchun zaruriy
ma'lumotlarni saqlaydi.
Linux   fayl   tizimida,   Windows   foydalanuvchilariga   tanish   bo'lgan   C,   D
disklari   va   boshqalar   yo'q,   Linux   fayl   tizimi   daraxt   tuzilishiga   ega   va   "/"   belgisi
bilan ko'rsatilgan ildiz katalogiga asoslangan.
Linux   har   xil   turdagi   fayl   tizimlari   bilan   ishlashi   mumkin,   ular   qo'llab   -
quvvatlanadigan   xususiyatlari,   har   xil   holatlarda   ishlashi,   ishonchliligi   va   boshqa
xususiyatlari   bilan   farq   qiladi.   Linux   va   Unixdagi   fayl   tizimlari   ierarxik,   daraxt
tuzilmasi   printsipialida   tashkil   etilgan.   Linuxdagi   fayl   tizimi   ierarxik:   fayllar
kataloglarga   joylashtirilgan   (Windows   papkasida   bo'lgani   kabi),   bu   kataloglarni
boshqa   kataloglarga   joylashtirish   mumkin.   Biroq,   disk   nomlari   yo'q   va   "/"   bilan
33 belgilangan faqat bitta ildiz katalog mavjud. Boshqa barcha kataloglar shu asosiy
katalogda joylashgan bo’ladi.
25-rasm.Windows(chapda) va Linux(o’ngda)da kataloglar joylashuvi.
XULOSA
Masofadagi   foydalanuvchilarga   tizim   ma'murining   etiboridan   mahrum   bo'lishiga
yo'l qo'ymaslik, masofaviy ish stantsiyasidan foydalanishning dinamikasi markaziy
ofis kompyuteridan foydalanish dinamikasidan farq qilishi kerak ekan.O'zining IT-
xodimlariga ega bo'lmagan mahalliy kompyuter foydalanuvchilari o'zlariga ko'proq
ishonishlari   mumkinligiga   qaramasdan,   sysadmin   markaziy   bo'limi   tashlandiq
bo'lib   qolmaslik   uchun   ehtiyot   bo'lishi   kerak   va   sifatli   texnik   xizmat   ko'rsatish
ishonchli axborot texnologiyalari tizimini yaratishda juda muhimdir hisoblanadi.
34 Masofaviy   boshqaruv   funktsiyalari   boshqa   operatsion   tizimlarda   ham   amalga
oshiriladi.   Biz   Linuxni   masofadan   turib   OpenSSH   vositalari   yordamida
boshqaramiz.   Bu   masofaviy   boshqaruvni   amalga   oshirishga   imkon   beradigan
dasturlarning   to'liq   to'plami.   Ushbu   operatsion   muhitda   tarmoq   va   tizim
xizmatlarini   yanada   sozlash   uchun   masofaviy   ish   stoliga   (Uzoq   ish   stoliga
o'xshash)   kirishni   ta'minlovchi   YaST   yoki   Nomad   kabi   bir   qator   boshqa
dasturlardan   foydalaniladi.   Ubuntu-ni   masofadan   boshqarish   maxsus   ishlab
chiqilgan   Ubuntu   Server   kompleksi   tufayli   amalga   oshiriladi.   Bu   erda,   xuddi
Linuxda   bo'lgani   kabi,   mashhur   OpenSSH   dasturlari,   shuningdek,   o'zaro   faoliyat
platformasi sifatida sozlanishi mumkin bo'lgan Zentyal kichik biznes uchun Linux-
server o'zaro faoliyat platformasi qo'g'irchoq ramkasi ishlatiladi.
Serverlar   va   mahalliy   tarmoqlarga   masofadan   turib   xizmat   ko'rsatishning
yuqoridagi   modellaridan   tashqari   biz   o'z   ishimizda   ko'p   tizimli   echimlardan
foydalanamiz.   Masofaviy   boshqaruv   uchun   dasturiy   echimlarning   aksariyati   turli
xil   muhitda   ishlashga   mo'ljallanganligi   sababli,   biz   sizning   ofisingiz   uchun
individual va tegishli boshqaruv sxemasini tanlashimiz mumkin.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Зубков   К.   Н.,   Диасамидзе   С.   В.   Проблемы   защиты   информации   в
приложениях для мобильных систем. Ж. Интеллектуальные технологии
на транспорте. 2017. № 2.
2. А.   С.   А.   Мутханна,   А.   А.   Атея,   М.   И.   Филимонова.   Исследование
облачных вычислений в сотовых сетях. Информационные технологии и
телекоммуникации. 2017. Т. 5. № 3. Санкт-Петербург.
3. Скабцов   Н.   "Аудит   безопасности   информационных   систем".
Издательский дом "Питер", 2017 г.
35 4. С.К.   Ганиев,   М.М.Каримов,   З.Т.Худайкулов,   М.М.Кадыров.   Толковый
словарь терминов и понятий по безопасности информации на русском,
узбекском и английском языках-Т.: "Iqtisod-moliya" - 2017. 480 c.
5. Сафин Л. К. Исследование информационной защищенности мобильных
приложений. Ж. Вопросы кибербезопасности №4(12) - 2015.
6. Безопасность   мобильных   технологий   в   корпоративном   секторе   общие
рекомендации.   Ассоциация   руководителей   служб   информационной
безопасности. Москва, 2015.
7.   Лукашов Р. В. «Анализ опыта развития мобильных платежей в мире»
ЗАО "Интервэйл", Российская Федерация, 2014 г.
8. Престон   Кокс   (Preston   Cox).   Мобильные   облачные   вычисления:
Устройства, тенденции, проблемы и технологии. IBM. Developer Woks.
2014/
9. Мобильные   платежи.   [Электронный   ресурс].   Дата   обновления:
03.12.2012.   –   URL:   http://ru.wikipedia.org/Мобильные_платежи   (дата
обращения: 10.03.2013).
10. Мобильные платежи в контексте СТО БР ИББС и требований по ИБ в
НПС.   [Электронный   ресурс].   Дата   обновления:   23.04.2012.   –   URL:
http://slideshare.net/lukatsky/ss-12660626 (дата обращения: 10.03.2013).
11. SMS-платежи:   как   это   работает.   [Электронный   ресурс].   Дата
обновления:   11.02.2013.   –   URL:   http://habrahabr.ru/post/168987/   (дата
обращения: 15.03.2013).
12. Мобильная   коммерция.   [Электронный   ресурс].   Дата   обновления:
5.05.2011.   –   URL:   http://habrahabr.ru/sandbox/28612/   (дата   обращения:
15.03.2013).
13. Бесконтактные   платежи.   [Электронный   ресурс].   Дата   обновления:
30.04.2012.   –   URL:   http://habrahabr.ru/company/blog/128564/   (дата
обращения: 18.03.2013).
14. Платежи   с   использованием   мобильного   телефона.   [Электронный
ресурс].   Дата   обновления:   12.06.2012.   –   URL:
36 http://mgovservice.ru/technologies/payment/   (дата   обращения:
25.03.2013).
15. Мобильный   банкинг.   [Электронный   ресурс].   Дата   обновления:
31.08.2011.   –   URL:   http://bankir.ru/publikacii/s/mobilnyi-banking-
10000394/ (дата обращения: 16.03.2013).
Internet manbalari
1. http://www.tayle.com – сайт компании ТАЙЛЕ. 
2. http://www.airdata.ru – сайт компании Air Data Communications. 
3. http://www.dlink.ru – сайт компании D-LINK. 
4. http://wifi-wiki.ru 
5. http://www.wireless.bape3.org 
6. http://www.alpha-teleport.info – сайт компании alpha-teleport.info. 
37

36

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Access dasturi yordamida “dorixona” ma‘lumotlar bazasini yaratish
  • Agile va Scrum metodologiyalari dasturiy ta'minot ishlab chiqish
  • Tashkilot miqyosida masofadan muloqot qilish.
  • Talabalar haqida ma'lumot saqlovchi tizim
  • HTML tili, uning asosiy elementlari. Jadval va rasm hosil qilish. Gipermatn va freymlar joylashtirish

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский