Ma’naviy islohotlar mustahkamligi, iqtisod va siyosat sohalari - Manaviyat asoslari - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	30000UZS
Hajmi	121.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Manaviyat asoslari

Sotuvchi

Safarmurod

Ro'yxatga olish sanasi 13 Aprel 2025

3 Sotish

Ma’naviy islohotlar mustahkamligi, iqtisod va siyosat sohalari

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA LIM, FAN VAʼ
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT PEDAGOGIKA
INSTITUTI, PEDAGOGIKA VA IJTIMOIY FANLAR
FAKULTETI, MILLIY G'OYA, MANAVIYAT ASOSLARI VA HUQUQ
TA`LIMI YO`NALISHI 3-KURS TALABASI SHODMONOVA SHAHLO
TAYYORLAGAN
KURS ISHI
MAVZU: MA’NAVIY ISLOHOTLAR MUSTAHKAMLIGI, IQTISOD VA
SIYOSAT SOHALARI
Bajarauvchi: Shodmonova Shahlo
Tekshuruchi: Hamroyev.Sardor
Termiz 2025

Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 3
I. Ma’naviy Islohotlarning Mustahkamligi .................................................................................................... 7
1.1 Ma’naviy islohotlarning asosiy yo‘nalishlari. ...................................................................................... 7
1.2 Ma’naviy qadriyatlarni saqlash va rivojlantirishdagi ahamiyat. ....................................................... 11
1.3 Mustahkam ma’naviyatli jamiyat shakllantirishning ijtimoiy va siyosiy taraflari. ............................. 14
II. Iqtisodiy Soha: Ma’naviy Islohotlar Va Iqtisodiy Rivojlanish .................................................................. 16
2.1 Iqtisodiy islohotlar va ma’naviy qadriyatlar o‘rtasidagi bog‘liqlik. ................................................... 16
2.2 Iqtisodiy islohotlar orqali ma’naviy va meros tiklanishning ta’siri .................................................... 22
2.3 Milliy iqtisodiyotda ma’naviyatning roli va uning iqtisodiy rivojlanishdagi o‘rni. ............................. 26
III. Siyosat Soha: Ma’naviy Islohotlar Va Siyosiy Barqarorlik ...................................................................... 32
3.1 Siyosiy tizimda ma’naviy islohotlarning o‘rni. .................................................................................. 32
3.2 Siyosat va ma’naviyatning o‘zaro ta’siri. .......................................................................................... 37
3.3 Ma’naviy islohotlar siyosiy barqarorlikni ta’minlashda qanday yordam beradi. .............................. 39
Xulosa ........................................................................................................................................................ 44
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 45
Kirish
Mamlakatimiz mustaqillikka erishgandan so ` ng o ` z oldimizga asosiy maqsad
sifatida ― Ozod va obod Vatan , erkin va farovon hayot barpo etish g ` oyasini
belgilab oldik . Bu xalqni davlatdan va o ` z - o ` zidan begonalashuvini bartaraf
etishdagi birinchi qadam bo ` ldi . Insonlarda yangicha tafakkurni shakllantirish
maqsadida bir qator ishlarni amalga oshirish vazifasi belgilab olindi. Islohot
samarasi uni anglagan jamiyat va insonlar uchun bo‘ladi albatta. Inson borki,
3

jamiyat bilan, yaqinlari bilan, oila davrasida baxtiyor bo`ladi. Hayotidan ko`ngli
to`q, ertangi kuniga ishonchi kuchli inson begonalashuv muammosiga nafaqat
yo`liqmaydi, yaqinlarini ham himoya qilib yashaydi. Insonlarga bunday imkoniyat
ijtimoiy muhit orqali yetkaziladi.
Ma’naviy yangilanish – ma’naviyatning o‘zgarishi, rivojlanishi va boyib borishi
jarayonini ifodalovchi tushuncha. Kishilar hayotida, umuman jamiyatda yuz
berayotgan voqea-hodisalar shaxs ongi va ma’naviyatida muayyan o‘zgarishlarni
keltirib chiqaradi. Ikkinchi tomondan, ma’naviyat voqelikdagi o‘zgarishlarning
kelib chiqishi va sodir bo‘lishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Yangilanish
ma’naviyatning tub mohiyati bilan bog‘liq hodisa. Agar ma’naviyat yangilanib,
boyib turmasa, juda tez orada eskirib, taraqqiyotga yordam berish u yoqda tursin,
unga xalaqit beradigan, to‘siq bo‘ladigan hodisaga aylanib qolar edi. Jamiyat
taraqqiyotidagi burilish, tub islohotlar davrida ma’naviyatda ham jiddiy
o‘zgarishlar yuz beradi va ayni paytda ma’naviyatning jamiyatda yuz berayotgan
jarayonlarga ta’siri kuchayadi. Bunday pallalarda ma’naviy yangilanish sur’atlari
ham tezlashadi. Masalan, O‘zbekiston mustaqillikni qo‘lga kiritgandan keyin
unutilib ketayozgan milliy ma’naviy qadriyatlarni tiklash, ularni yoshlar, aholi
ongiga singdirishga katta e’tibor berila boshlandi. Ma’naviy yangilanishga katta
e’tibor berilishi xalqning ongi, turmush tarzi, jamiyatdagi voqea-hodisalarga
munosabatining o‘zgarishiga kuchli ta’sir o‘tkazdi. Ma’naviyatni yangilash
sohasida olib borilgan va borilayotgan har tomonlama chuqur o‘ylangan siyosat
mamlakatda ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlashning muhim omillaridan biri
bo‘ldi.
Insoniyat tarixidan ma’lumki, ma’naviy yangilanish silliq o‘tadigan jarayon
emas. Eski tuzum sarqitlari ma’naviyatda muayyan davrgacha saqlanib qoladi va
kishilarning xulq-atvoriga, turmushiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Bunday holat fanda
ma’naviyat ambivalentligi, deb ataladi. Bu tushuncha ma’naviyat tarkibida bir
paytning o‘zida bir-biriga mos kelmaydigan, o‘zaro zid tushuncha va
tasavvurlarning ma’lum bir vaqt mobaynida yonma-yon mavjud bo‘lib turishini
4

anglatadi. Ma’naviyatdagi bunday ziddiyat og‘riqli kechadi. Mamlakat osoyishta
taraqqiyot davrini boshdan kechirayotgan paytda ma’naviy ambivalentlik deyarli
bo‘lmaydi yoki juda past darajada bo‘ladi. Taraqqiyotdagi burilish pallalarida esa
ambivalentlik ko‘proq namoyon bo‘ladi. Bu holatni odamlar ma’naviyati va xulq-
atvorida yangiliklarga hozirjavoblikni tarbiyalash asosida bartaraf qilish mumkin.
Hozirgi kunda ma’naviy yangilanish, avvalo, qadriyatlarning yangilanishi shaklida
namoyon bo‘ladi. Bu borada milliy o‘zlikni anglash, avlodlar merosini tiklash,
asrab-avaylash, yangi zamon qadriyatlarini ko‘pchilik ongiga yetkazish va
singdirish uchun harakat qilish muhim ahamiyatga ega. Shu bilan birga, mazkur
yo‘nalishda jahon xalqlari yutuqlaridan foydalanish, mamlakat hayotini
erkinlashtirish va modernizatsiyalash, ma’naviyatni yuksaltirish ushbu jarayonning
tarkibiy qismidir.
Ma’naviy yangilanish sur’atlari turmushdagi ijobiy o‘zgarishlar, jamiyatdagi
insonlararo munosabatlarning takomillashuvi va ma’naviyat sohasida olib
borilayotgan targ‘ibot ishlarining samarasi bilan belgilanadi. Bu jarayonda OAV,
ta’lim-tarbiya tizimi, teatr, kino, badiiy adabiyot, san’at, falsafa, axloqshunoslik va
boshqalar alohida o‘rin tutadi. Ular ayni paytda ma’naviyatning tarkibiy qismlari
ham hisoblanadi. Jamiyat va xalq ma’naviyatida yangi ijobiy qadriyatlar, yangi
tuzum va yangi turmush g‘oyalari qanchalik tez qaror topsa, ular qanchalik
samarali va ta’sirchan usullar bilan targ‘ib etilsa, ma’naviy yangilanish shunchalik
samarali amalga oshadi. Ma’naviy yangilanish sur’atlari ko‘p jihatdan davlat va
jamoat tashkilotlari, shu soha xodimlarining irodasi va amaliy harakatlariga ham
bog‘liq bo‘lib, bu sohadagi o‘zgarishlar O‘zbekistonda jamiyat taraqqiyotining
ustuvor yo‘nalishiga aylangan.
1. Ma’naviy islohotlar tushunchasi va uning jamiyatdagi o‘rni
Ma’naviy islohotlar — bu jamiyatda ma’naviyat, axloq, qadriyatlar va
dunyoqarashni yangilash, yaxshilash va mustahkamlashga qaratilgan keng
qamrovli chora-tadbirlar to‘plamidir. Ular, asosan, ijtimoiy adolatni ta’minlash,
xalqning ma’naviy qadriyatlarini rivojlantirish, tinchlik va barqarorlikni
5

mustahkamlashni maqsad qilgan. Ma’naviy islohotlar jamiyatning ma’naviy
asosini shakllantirib, uning iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotiga ijobiy ta’sir
ko‘rsatadi. Ma’naviy qadriyatlarni qayta tiklash va mustahkamlash jamiyatni
yanada barqaror qilishga yordam beradi. Bu, o‘z navbatida, milliy birdamlikni
kuchaytiradi, ijtimoiy va siyosiy muammolarni bartaraf etishda muhim ahamiyatga
ega bo‘ladi.
2. Ma’naviy islohotlar va ularning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalarga
ta’siri
Ma’naviy islohotlar iqtisodiy sohada ham sezilarli ta’sir ko‘rsatadi.
Ma’naviyatni mustahkamlash orqali xalqning ishga bo‘lgan mas’uliyat hissi,
samarali mehnatga bo‘lgan ehtiyoji ortadi, bu esa o‘z navbatida iqtisodiy o‘sishga
olib keladi. Siyosiy sohada ma’naviyatning roli ham juda katta: axloqiy qadriyatlar
va adolat tamoyillarini ta’minlash orqali siyosiy barqarorlikni saqlash mumkin
bo‘ladi. Jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlar ham ma’naviy islohotlar orqali
yaxshilanadi, bu esa fuqarolarning huquq va erkinliklarini ta’minlashda yordam
beradi.
Iqtisodiy va siyosiy islohotlar ma’naviy islohotlar bilan bog‘liq bo‘lganida,
jamiyatda ishonch, barqarorlik va rivojlanishga erishiladi. Shuningdek, ma’naviy
islohotlarning ijtimoiy sohalarda ta’siri jamiyatdagi axloqiy va ruhiy ahvolni
yaxshilash, jinoyatchilikni kamaytirish, ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimlarida
sifatni oshirishga yordam beradi.
3. Kurs ishining maqsadi va vazifalari
Maqsad : Ushbu kurs ishining maqsadi — ma’naviy islohotlar va ularning
jamiyatdagi iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalarga ta’sirini o‘rganish, ma’naviy
islohotlarning mustahkamligi va ularning jamiyat rivojidagi o‘rni haqida chuqur
tushuncha hosil qilishdir.
Vazifalar :
6

o Ma’naviy islohotlar tushunchasini aniqlash va ularning jamiyatdagi
o‘rni haqida tushuncha berish.
o Ma’naviy islohotlarning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalarga
bo‘lgan ta’sirini o‘rganish.
o Ma’naviy islohotlarning jamiyatda barqarorlikni ta’minlashdagi
ahamiyatini tahlil qilish.
o O‘zbekiston misolida ma’naviy islohotlarning rivojlanishiga ta’sir
qiluvchi omillarni aniqlash.
o Kelajakda ma’naviy islohotlarning istiqbollarini va ulardan qanday
foydalanish mumkinligini ko‘rib chiqish.
Bu kirish bo‘limi orqali kurs ishining asosiy yo‘nalishlari va maqsadlari
aniqlanadi. Agar qo‘shimcha ma’lumot yoki izoh kerak bo‘lsa, yordam bera
olishim mumkin.
 Ma’naviy islohotlar tushunchasi va uning jamiyatdagi o‘rni.
 Ma’naviy islohotlar va ularning iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy sohalarga
ta’siri.
 Kurs ishining maqsadi va vazifalari.
I. Ma’naviy Islohotlarning Mustahkamligi
1.1 Ma’naviy islohotlarning asosiy yo‘nalishlari.
Jamiyatda yuksak ma’naviy fazilatlarni kamol toptirish, milliy mafkurani
shakllantirish, yoshlarni boy madaniy merosimiz, tarixiy an’analarimizga,
umuminsoniy qadriyatlarga hurmat, Vatanga muhabbat, istiqlol g‘oyalariga
sadoqat ruhida tarbiyalash mamlakatimizda amalga oshirilayotgan barcha
islohotlarning hal qiluvchi omilidir.
Odamlarning o‘zliklarini chuqur anglashini, mustaqillikning qadrini tobora
teran tushunishini, milliy tafakkurning kengayishi va takomillashuvini, tarixiy
hurlik, mustaqillik ruhining uyg‘onishini ta’minlash ma’naviyat sohasidagi
7

siyosatimizning asosiy maqsadiga aylanishi lozim. Ammo hanuz joylarda
ma’naviyatning mohiyatini, uning olg‘a siljishimiz, farovon jamiyatga tezroq
yetishimizdagi qimmatini chuqur idrok etmaslik hollari mavjud.
Ayrim katta-kichik rahbarlar eski mustabidlik, zo‘ravonlik mafkurasining
sarqitlaridan haligacha qutula olmay, bu borada kechirib bo‘lmaydigan oqsoqlik
qilib ma’naviyatning asl mohiyatini tushunib yetmaslik tufayli unga ikkinchi
darajali ish sifatida qaramoqdalar. Ma’naviy-ma’rifiy ishlarga bo‘lgan bunday
e’tiborsizlik kelajagi buyuk demokratik, ozod davlat qurishdek ezgu maqsadimiz
ro‘yobi uchun mutlaqo ziddir.
Ma’naviyat sohasida olib borayotgan ishlarimizni yanada takomillashtirish
va samaradorligini oshirish maqsadida:
1. Ma’naviy-ma’rifiy islohotlar davlat siyosatining asosiy, ustuvor yo‘nalishi
deb hisoblansin. 1
Joylarda ma’naviyat bilan bog‘liq ishlarning amalga oshirilishi uchun butun
mas’uliyat shaxsan Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi raisi, viloyat,
shahar va tuman hokimlari, respublikamizdagi barcha vazirliklar, idoralar,
tashkilotlar birinchi rahbarlarining zimmasiga yuklansin.
Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazining joylardagi
bo‘limlari ishini yanada yaxshilash maqsadida hokimliklar ularni ikki oy muddat
ichida tegishli bino, zamonaviy jihozlar, transport va texnika vositalari bilan
ta’minlasinlar.
2. Yoshlarimiz ongiga ona — Vatanga, buyuk ajdodlarimiz merosi va
xalqimizning bugungi misli ko‘rilmagan bunyodkorlik ishlariga yuksak ehtirom
tuyg‘ularini singdirish maqsadida ularni dunyoni hayratga solgan qadimiy
yodgorliklar va mustaqillik davrida bunyod etilgan ulkan inshootlar, ma’rifat
maskanlari, yurtimizning go‘zal tabiati bilan muntazam tanishtirib borish uchun
maxsus tanishtiruv sayohatlar tashkil etish barcha hokimlar zimmasiga yuklatilsin.
1
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
8

Bu maqsadda hokimliklar va “Ma’naviyat va ma’rifat” markazi, Madaniyat
ishlari vazirligi, “O‘zbekturizm” milliy kompaniyasi, “Kamolot” yoshlar
jamg‘armasi tegishli tavsiyalarni 2 oy muddat ichida ishlab chiqsin va amalga
oshirishga kirishsin. 2
3. Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” markazi, uning Qoraqalpog‘iston
Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar bo‘limlarini istiqlol g‘oyalarini, milliy
qadriyatlarni teran anglaydigan, fidoyi, tashkilotchi, tashabbuskor xodimlar bilan
mustahkamlash uchun ularning rahbarlari shu yilning oxiriga qadar qayta sinovdan
o‘tkazilsin.
4. Belgilab qo‘yilsinki, hududiy bo‘limlar rahbarlari tegishli hokimliklar
tavsiyasiga binoan respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” markazi tomonidan
tayinlanadi.
5. Yosh avlodni buyuk an’analarimizga, yuksak ma’naviy qadriyatlarimizga
sodiqlik va porloq kelajak egalari ekanliklariga qat’iy ishonch ruhida tarbiyalash
maqsadida 1997-yildan boshlab 1-oktabr “O‘qituvchilar va murabbiylar” kuni deb
e’lon qilinsin hamda dam olish kuni hisoblansin.
Bu bayramda o‘tkaziladigan barcha tadbirlar o‘qituvchilar, murabbiylar,
tarbiyachilar, umuman bolalar bilan ishlashga, ularning sog‘lig‘ini himoyalashga,
jismonan va ruhan sog‘lom kamol toptirishga o‘z hayotini baxshida etgan
insonlarni ulug‘lashga bag‘ishlansin.
6. Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” markazi nashri “Tafakkur” jurnalini
joylarda keng yoyish uchun mahalliy hokimiyatlar uning obunasiga har tomonlama
yordam ko‘rsatsinlar.
7. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi, Davlat Matbuot qo‘mitasi
Markazning “Ma’naviyat” nashriyotini tashkil etish, bu nashriyotning va
“Tafakkur” jurnalining mualliflik qalam haqi miqdorlarini amaldagidan oshirish
masalasini ko‘rib chiqsin va hal etsin.
2
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
9

8. Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi, uning
joylardagi bo‘limlari, xo‘jalik hisobidagi korxonalari hamda “Tafakkur” jurnali
Nizomida ko‘rsatilgan maqsadlar va vazifalarga qat’iy mos keladigan faoliyat
yo‘nalishlari bo‘yicha barcha turdagi soliqlardan besh yil muddatga ozod etilsin.
9. Toshkent shahar hokimi zimmasiga ikki oy muddatda Markazning asosiy
binosini milliy uslubda ta’mirlash va zamonaviy jihozlash yuklatilsin. 3
10. Moliya vazirligi Markazga maxsus audio, video, foto va boshqa zarur
texnik uskunalar xarid qilish uchun kerakli miqdorda mablag‘ ajratsin.
11. Respublika “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik markazi qoshida
“Oltin meros” xalqaro xayriya jamg‘armasi tuzilganligi e’tiborga olinsin.
Ushbu Farmonda Markazga berilayotgan imtiyozlar uning “Oltin meros”
jamg‘armasiga ham taalluqli ekanligi belgilab qo‘yilsin.
Vazirlar Mahkamasi jamg‘armani qo‘llab-quvvatlash to‘g‘risida tegishli
qaror qabul qilsin.
12. O‘zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi bir hafta muddatda
O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonun hujjatlariga zarur o‘zgartishlar
kiritish to‘g‘risidagi takliflarni ishlab chiqsin.
13. Ommaviy axborot vositalariga “Ma’naviyat va ma’rifat” jamoatchilik
markazi, uning “Oltin meros” jamg‘armasi faoliyatini keng yoritish, doimiy
maxsus ruknlar ochish tavsiya etilsin.
O‘zbekiston teleradiokompaniyasi Markaz bilan hamkorlikda maxsus
“Ma’naviyat va ma’rifat” ijodiy guruhini tashkil qilsin, muntazam ko‘rsatuvlar va
eshittirishlarni yo‘lga qo‘ysin.
14. Mazkur masalalarni amalga oshirish uchun tegishli idoralar vakillaridan
iborat maxsus ishchi guruhi tashkil etilganligi e’tiborga olinsin.
3
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
10

1.2 Ma’naviy qadriyatlarni saqlash va rivojlantirishdagi ahamiyat.
Madaniy - ma’naviy qadriyatlar, ularni inson va jamiyat hayotidagi o‘rni .
1. Ilm - fan yutuqlari qadriyat sifatida
2. O‘zbekistondagi arxitektura, madaniy obida va yodgorliklar, adabiyoti
san’at asarlari va ularni jamiyatimiz ma’naviy rivojidagi roli.
3. O‘zbekistonning ilmiy-texnikaviy va intellektual salohiyati uni ilg’or
mamlakatga aylanishining zamini ekanligi.
4. Madaniy va ma'naviy qadriyatlar zamonaviy, globalizatsiyalashgan
dunyoda. 4
1. Ilm - fan yutuqlari qadriyat sifatida. Ilm-fanning z amonaviy j amiyatdagi
r oli . Ilm-fan har doim insoniyat tsivilizatsiyasini shakllantirishda muhim rol
o'ynagan va hozirgi kunda butun dunyo bo'ylab jamiyatlarning rivojlanishiga katta
hissa qo'shmoqda. 21-asrga qadam qo'yganimiz sayin, ilm-fanning yutuqlari har
zamankidan ko'proq ahamiyatga ega bo'lib, deyarli har bir sohada o'z ta'sirini
ko'rsatmoqda. Tibbiyotdan tortib texnologiya, atrof-muhitni muhofaza qilishdan
kosmik tadqiqotlargacha ilmiy tadqiqotlar orqali amalga oshirilgan yangiliklar
dunyoni va bizning uning ichidagi o'rnimizni tushunishimizga katta ta'sir ko'rsatdi.
Ilm-fanning asosiy mohiyati bilimni o'rganish, ushbu bilimlarni hayotni
yaxshilashga tatbiq etish va insoniyatning eng muhim ehtiyojlarini qondirishga
qaratilgan texnologiyalarni rivojlantirishdir. Bu yutuqlar faqat alohida kashfiyotlar
emas, balki bizning qiziqish, tadqiqot va muammolarni hal etishga bo'lgan
qadriyatlarimizning aksidir. Fizika, biologiya va kimyo kabi sohalardagi yutuqlar
nafaqat tabiiy dunyoni tushunishga, balki ushbu tushunchalarni jamiyatni
yaxshilash yo'lida amaliy o'zgarishlar qilish uchun ishlatishga qaratilgan. Ilm-
fanning eng muhim yutuqlaridan biri tibbiyot sohasida amalga oshirildi.
Vaksinalar, antibiotiklar va ilg'or jarrohlik usullari rivojlanishi millionlab
4
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
11

hayotlarni saqlab qolgan va sifatli hayotni yaxshilagan. Ushbu tibbiy yutuqlar
insoniyatga uzoqroq va sog'lomroq umr ko'rish imkonini berdi, dunyo bo'ylab
umrning uzayishi oshdi. Bundan tashqari, genetik tadqiqotlar sohasidagi yutuqlar
shaxsiylashtirilgan tibbiyotga yangi eshiklar ochdi, bu esa ilgari mumkin deb
hisoblanmagan davolash usullarini taklif qilmoqda. Texnologiya ham ilmiy
taraqqiyot orqali inqilob qilindi. Telefonni ixtiro qilishdan tortib internetni
yaratishga qadar, ilm-fan doimiy ravishda yangiliklarni amalga oshirdi. Raqamli
asr bizning muloqot qilish, o'rganish va ish yuritish usullarimizni tubdan
o'zgartirdi. Har bir katta texnologik yutuq jamiyatda chuqur ta'sir ko'rsatdi, bu
aloqalarni yaxshilash, samaradorlikni oshirish yoki ma'lumotlarga kirishni
yaxshilash bo'lishi mumkin. 5
Biz sun'iy intellekt, kvant hisoblash va biotexnologiya sohalarini o'rganishda
davom etar ekanmiz, ilm- fanning yutuqlari kelajakni tasavvur qilib bo'lmaydigan
tarzda shakllantirishi aniq. Ilm-fan – m adaniy va e tik q adriyat s ifatida . Ilm-fan
faqat jamiyatga amaliy hissa qo'shishdan tashqari, zamonaviy dunyoda muhim
qadriyatga ham aylangan. Ilmiy usul, ya'ni dalilga asoslangan fikrlash va tizimli
tadqiqotlar olib borish uslubi jamiyatimizda muammolarga yondashuvimizni,
qarorlar qabul qilishni va atrofimizdagi dunyoni tushunishimizni tubdan
o'zgartirdi. Ushbu usul zamonaviy jamiyatlarimizning etik va falsafiy
poydevorlariga ham ta'sir etdi, bizni mantiq, ob'ektivlik va tanqidiy fikrlashga
undadi. Ilm-fanning qadriyatlari faqat uning amaliy natijalariga bog'liq emas, balki
ilmiy tadqiqot va skeptitsizm ruhini rivojlantirishdagi o'rniga ham bog'liqdir.
Bugungi kunda, aholida noto'g'ri ma'lumotlar va pseudotadqiqotlar ko'paygan bir
paytda, ilmiy tadqiqot prinsiplariga rioya qilish har qachongidan muhimroqdir.
Tanqidiy fikrlashni rag'batlantirish va tasdiqlanmagan da'volarni savolga qo'yish
ilm-fanning asosiy printsipi bo'lib, u haqiqatni va mas'uliyatni izlashga yordam
beradi. Ilm, shubhasiz, bizni har doim yangi dalillar bilan o'z tushunchalarimizni
5
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
12

qayta baholashga va adaptatsiya qilishga undaydi. Shuningdek, ilm-fan qadriyat
sifatida rivojlanish va doimiy yaxshilanish g'oyasini ilgari suradi. 6
Har bir ilmiy sohada, bilimning doimiy o'zgaruvchanligi tan olinadi va har
doim o'sish uchun joy borligi ta'kidlanadi. Ilmiy kashfiyotlarda, har bir javob yangi
savollarni keltirib chiqarishi kabi, insonlar o'zlarini doimiy ravishda
takomillashtirishga va qat'iyatli bo'lishga harakat qilishlari kerak. Ilm-fan
rivojlanishda davom etar ekan, uning qo'llanilishiga nisbatan etik yondashuv
yanada muhimlashib bormoqda. Genetik muhandislik, sun'iy intellekt va
nanoteknologiya kabi texnologiyalar juda tez rivojlanayotgan hozirgi davrda katta
etik muammolarni yuzaga keltiradi. Ilm-fanni mas'uliyatli tarzda qo'llash,
insonning sha'ni, atrof-muhitni saqlash va global tenglikni ta'minlash borasidagi
savollar, ilm-fanning yaxshi tomonlarini saqlab qolish uchun zarurdir. Shunday
qilib, ilm-fan o'zining yutuqlari bilan nafaqat ijtimoiy, balki axloqiy qadriyatlar
bilan ham chambarchas bog'liqdir. Bundan tashqari, ilm-fan universumdagi
birlashtiruvchi bir tildir. Ilmiy tadqiqotlarning hamkorlik jihati davlatlar va
jamoalar o'rtasida hamkorlikni rag'batlantiradi, global muloqot va tushunishni
rivojlantiradi. Ilmiy almashuv orqali tadqiqotchilar bilim va tajribalarni
o'rtoqlashib, birgalikda global muammolarni, masalan, iqlim o'zgarishi, sog'liqni
saqlash muammolari va qashshoqlikni hal qilishga intiladilar. Shu tarzda ilm-fan
insoniyatni birlashtiruvchi ko'prik sifatida xizmat qiladi, umumiy maqsadlarimiz
va jamiyatni yaxshilashdagi umumiy mas'uliyatni ko'rsatadi.
Qisqa qilib aytganda, ilm-fanning yutuqlari faqat texnologik yutuqlar yoki
ilmiy g'alabalar emas; ular qiziquvchanlik, tadqiqot va taraqqiyot kabi qadriyatlar
bilan chuqur bog'liqdir. Ilm-fan bizning dunyomizni shakllantirishda davom
etayotgan bir paytda, uning nafaqat yangilik yaratish vositasi, balki zamonaviy
axloqiy, madaniy va intellektual asoslarning poydevori sifatida o'rnini tan olish
juda muhimdir. Ilmiy bilimlarni izlashda yotgan qadriyatlar insoniyatning
farovonligini oshirish, barqaror kelajakni ta'minlash va global jamiyatni hamkorlik,
6
O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
13

hamdardlik va umumiy taraqqiyot asosida rivojlantirishga yordam beradi. Madaniy
va ma'naviy qadriyatlar har bir jamiyatning asosiy poydevoridir, ular insonning
xulq-atvori, jamiyatdagi o'zaro munosabatlar va ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy
tizimlarning umumiy tuzilishini yo'naltiradi. Bu qadriyatlar – guruhning kimligini
va dunyoqarashini belgilovchi umumiy e'tiqodlar, urf-odatlar va normalardir. Ular
insonlarga hayotda ma'no va maqsad topishda yordam beradi, qarorlar, harakatlar
va munosabatlarni shakllantiradi. Madaniy va ma'naviy qadriyatlar jamiyatlarni
bog'laydigan ko'rinmas iplar sifatida faoliyat yuritadi: qadimiy an'analardan tortib,
zamonaviy axloqiy me'yorlargacha.
1.3 Mustahkam ma’naviyatli jamiyat shakllantirishning ijtimoiy va siyosiy
taraflari.
O‘zbekiston mustaqil taraqqiyotining yangi bosqichiga qadam qo‘ydi.
Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev boshchiligida amalga oshirilayotgan
yangilanishlar, keng ko‘lamli bunyodkorlik, xalqni rozi qilishga qaratilgan
islohotlar nafaqat mintaqamizda, balki butun dunyoda yuksak e’tirof etilmoqda.
Yangi O‘zbekistonni barpo etish, uchinchi Renessans poydevorini qo‘yish har bir
yurtdoshimizning hayotiy maqsadlari asosiga aylanmoqda, desak mubolag‘a
bo‘lmaydi.
Davlatimiz rahbari «Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi» kitobida
ta’kidlaganidek, «Yangi O‘zbekistonni barpo etish – bu shunchaki xohish-istak,
sub’yektiv hodisa emas, balki tub tarixiy asoslarga ega bo‘lgan, mamlakatimizdagi
mavjud siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma’naviy-ma’rifiy vaziyatning o‘zi
taqozo etayotgan, xalqimizning asriy orzu-intilishlariga mos, uning milliy
manfaatlariga to‘la javob beradigan ob’yektiv zaruratdir». 7
7
Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazida «Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi» va ma’naviyat:
jamoatchilik nigohida»
14

Bugun aynan “Harakatlar strategiyasidan Taraqqiyot strategiyasi sari” shiori
ostida Vatanimizdagi yangilanishlarning asosiy harakatlantiruvchi kuchi bo‘lgan,
jamiyatimizning bor bilim va salohiyatini, kuch va imkoniyatini ishga solgan bu
ezgu harakat umummilliy ahamiyat kasb etmoqda. Yangi O‘zbekistonni jahon
maydonida kuchli salohiyat, munosib obro‘-e’tiborga ega, har tomonlama obod va
farovon davlatga aylantirish borasidagi bu katta harakatda iqtisodiy omil bilan
birgalikda ma’naviy omillar ham muhim o‘rin tutishi kitobda alohida ta’kidlab
o‘tilgan: “Ma’naviyat – insonlar o‘rtasidagi o‘zaro ishonch, hurmat va e’tibor, xalq
va davlat kelajagini birgalikda qurish yo‘lidagi ezgu intilishlar, ibratli fazilatlar
majmuasidir. Boshqacha qilib aytganda, ma’naviyat jamiyatdagi barcha ijtimoiy-
siyosiy munosabatlarning mazmuni va sifatini belgilaydigan poydevordir. Bu
poydevor qancha mustahkam bo‘lsa, xalq ham, davlat ham shuncha kuchli
bo‘ladi”.
– Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevning «Yangi O‘zbekiston taraqqiyot
strategiyasi» kitobi va undan ma’naviyatchilar uchun kelib chiqadigan vazifalar,
sohada nimalar amalga oshirilishi lozimligini muhokama qilib olishimiz kerak. Shu
bois bugungi anjuman dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Birinchi o‘rinda shu narsani ta’kidlar edimki, davlatimiz rahbarining «Yangi
O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi» kitobi Prezidentimiz shu lavozimga
kirishgandan keyingi yozgan birinchi fundamental asaridir. Bu kitobda davlatimiz
rahbarining har tomonlama o‘ylangan fikrlari, xalq bilan muloqotlari, dardlari
mujassam.
E’tiboringizni ayrim raqamlarga qaratmoqchiman. Taraqqiyot
strategiyasining yetti yo‘nalishida 17 ta konsepsiya, 8 ta dastur, 15 ta strategiya, 12
ta tubdan yangi kodeks, 36 ta yangi qonun qabul qilinishi kerak. Ma’naviyat
masalasi faqat bitta, ya’ni beshinchi yo‘nalish bilan cheklanmaydi. Birinchi
yo‘nalishdan to yettinchigacha, hammasi ma’naviyatga asoslanishi taqozo etiladi. 8
8
Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazida «Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi» va ma’naviyat:
jamoatchilik nigohida»
15

– Prezidentimiz inson qalbining chegarasi bor, bu chegarani asrash kerak
deb bejiz aytmagan. Masalan, O‘zbekistonning sarhadlari 6200 kilometrdan oshiq,
uni qo‘riqlash uchun maxsus xizmatlar tashkil etilgan. Men yurtimiz sarhadlarini
alohida bir shaxsning qalbidagi chegaralar bilan taqqoslagim keladi. Inson
qalbining chegaralarini qo‘riqlash mamlakat chegarasini qo‘riqlashdan og‘irroq,
degan bo‘lardim. Sababi, bu chegarani biz ko‘zimiz bilan ko‘rmaymiz, qo‘limiz
bilan ushlamaymiz. Davlat chegaralarini harbiylar qo‘riqlasa, inson qalbini biz –
ma’naviyatchilar asraymiz. Bizning vazifamiz ham askarlarnikidan kam emas.
O‘zbekiston fuqarosining ma’naviy qiyofasi qanday bo‘lishi kerak? Uni
o‘lchaydigan tarozisi bormi? Buning amaliyotini Ma’naviyat va ma’rifat markazi
turli hududlarda amalga oshirdi. Lekin takomiliga yetishi uchun hali ancha ter
to‘kishga to‘g‘ri keladi. “Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi” kitobida
keltirilgan ustuvor yo‘nalishlar esa jamiyatimizning ma’naviy-axloqiy manzarasini
belgilab beradi. Bu kitob hammamizning qo‘limizda turadigan dasturulamal
bo‘lishi lozim.
II. Iqtisodiy Soha: Ma’naviy Islohotlar Va Iqtisodiy Rivojlanish
2.1 Iqtisodiy islohotlar va ma’naviy qadriyatlar o‘rtasidagi bog‘liqlik.
Poytaxtimizda O‘zbekiston hukumati, shuningdek, Jahon savdo tashkiloti,
Jahon banki va Xalqaro valyuta jamg‘armasi ko‘magida “O‘zbekistonda amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar va Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish
jarayoni” mavzusida yuqori darajadagi konferensiya bo‘lib o‘tdi. Ushbu muhim
16

voqea JST Bosh direktori Ngozi Okonjo-Iveala xonimning O‘zbekistonga rasmiy
tashrifi doirasida tashkil etildi. Konferensiya mamlakatimiz iqtisodiy taraqqiyotini
yanada jadallashtirish bo‘yicha so‘nggi 7 yil davomida respublikada amalga
oshirilgan keng ko‘lamli iqtisodiy islohotlar, shuningdek, O‘zbekistonning JSTga
a’zo bo‘lish jarayonini muhokama qilishga bag‘ishlandi. Anjumanda 2017–2023-
yillarga mo‘ljallangan Harakatlar strategiyasiga muvofiq mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar, O‘zbekistonning 2030-yilgacha bo‘lgan
strategiyasida nazarda tutilgan keyingi chora-tadbirlar muhokama qilindi.
Anjumanda savdo jarayonlarini soddalashtirish va jadallashtirish, oziq-ovqat
xavfsizligi xalqaro standartlarini joriy etish maqsadida bojxona tartib-qoidalari
sohasida allaqachon qabul qilingan qonun hujjatlari muhimligi
ta’kidlandi.Tomonlar yashil iqtisodiyot, elektron tijoratni rivojlantirish va raqamli
xizmatlar eksportini oshirish bo‘yicha hamkorlikni yo‘lga qo‘yish muhimligini
ta’kidladilar. O zbekistonlik mutaxassislarning xalqaro savdoni tartibga solishʻ
borasidagi salohiyatini oshirishga alohida e tibor qaratilmoqda. Shu nuqtai
ʼ
nazardan, O‘zbekistonda JST ko‘magida savdo siyosati sohasidagi vakolatlar
markazini tashkil etish taklif etildi. Ngozi Okonjo-Iveala O‘zbekistonning JSTga
a’zo bo‘lish borasidagi sa’y-harakatlarini qo‘llab-quvvatladi. 9
Konferensiya ishtirokchilari O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining bozor
islohotlarini yanada jadallashtirish va O‘zbekiston Respublikasining milliy
qonunchiligini JST kelishuvlariga muvofiqlashtirish to‘g‘risidagi Farmonining o‘z
vaqtida va dolzarbligini alohida ta’kidladilar. (2024 yil 3 iyunda tugatilgan).
Mazkur Farmon mamlakatimizda amalga oshirilayotgan tizimli islohotlarning
davomi bo‘lib, O‘zbekistonning JSTga a’zo bo‘lish jarayonini jadallashtirishga
xizmat qiladi. Prezident yordamchisi Saida Mirziyoyevaning ta’kidlashicha,
imzolangan farmon “bir qator tarmoqlar, jumladan, qora va rangli metallarni qayta
ishlash, kimyo sanoati, telekommunikatsiya va energetika sohalarida yangi sahifa
ochadi”.
9
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
17

“Biz Jahon Savdo Tashkilotining asosiy tamoyillaridan biri – hamma uchun
teng va raqobatbardosh o‘yin maydonini qo‘llab-quvvatlab, unga a’zo bo‘lish
uchun ustuvor yo‘nalishlarimizni yana bir bor namoyish etmoqdamiz”, deb yozadi
u.
O‘zbekiston 2026 yilgacha Jahon savdo tashkilotiga a’zo bo‘lish jarayonini
yakunlab, iqtisodiyotni liberallashtirish va global savdo oqimlariga
integratsiyalashuvga sodiqligini yana bir bor tasdiqlamoqchi. Bu haqda 24 may
kuni Jenevada bo lib o tgan O zbekistonning JSTga a zo bo lish bo yicha ishchiʻ ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ
guruhining sakkizinchi yig ilishida Bosh vazir o rinbosari Jamshid Xo jayev
ʻ ʻ ʻ
ma lum qildi. Jahon savdo tashkiloti shafeligida tashkil etilgan mazkur uchrashuv
ʼ
O‘zbekistonning ushbu nufuzli xalqaro tashkilotga a’zo bo‘lish yo‘lidagi muhim
bosqich bo‘ldi. O zbekistonning JSTga a zo bo lish jarayoni 2020-yil iyul oyida
ʻ ʼ ʻ
rasman qayta tiklandi.
2020-yil mart oyida Toshkent va Vashington 1974-yilda Jekson-Venikning
AQSh Savdo qonuniga kiritilgan “savdoda eng qulay davlat rejimini ta minlash
ʼ
bo yicha JSTning asosiy qoidalariga zid” tuzatishni bekor qilish masalasini
ʻ
muhokama qildi. Hozircha O‘zbekistonga nisbatan o‘zgartirishdan vaqtinchalik
ozod qilish (voz etish) qo‘llaniladi.
Shu kundan boshlab ishchi guruhning yettita yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi, unda
tomonlar O‘zbekistonning tashkilotga a’zo bo‘lishining turli jihatlarini atroflicha
muhokama qildilar, hozirda a’zo davlatlar bilan faol muzokaralar olib borilmoqda,
iqtisodiyot tarmoqlarini qo‘llab-quvvatlash shartlari muhokama qilina boshladi,
milliy qonunchilikni tashkilot normalari va qoidalariga muvofiqlashtirish bo‘yicha
ish olib borish.
Hozirda O‘zbekistonning Jahon savdo tashkilotiga (JST) a’zo bo‘lishi
bo‘yicha muzokaralar yakunlanmoqda. JSTning 14-Vazirlar konferensiyasigacha
muzokaralar jarayoni yakunlanishiga umid bildirgan Toshkent 2026-yilgacha
to laqonli a zo maqomini olishni kutmoqda. O‘zbekistonning tashkilotga a’zo
ʻ ʼ
18

bo‘lishi mamlakat iqtisodiyoti uchun yangi ufqlarni ochib, 164 ishtirokchi
davlatning jahon bozoriga chiqish imkonini beradi. Tashkilotga a’zo bo‘lish tayyor
mahsulotlarni eksport qilish imkoniyatlarini kengaytiradi va O‘zbekiston
iqtisodiyotining xorijiy investorlar uchun jozibadorligini oshiradi. 10
Iqtisodiy islohotlarning mazmuni
So‘nggi yillarda mamlakatimizda izchil olib borilayotgan islohotlar
natijasida Yangi O‘zbekiston rivojlanishning yangi bosqichiga o‘tdi desak
mubolag‘a bo‘lmaydi. Ayniqsa, yaxshi qo‘shnichilik siyosatini olib borish, Jahon
xalqaro savdo tashkilotiga a’zo bo‘lishga intilish orqali milliy iqtisodiy rivojlanish
strategiyamizni shakllanib borayotganligi kishini quvontiradi.
Davlatimiz rahbari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat
Mirziyoyev tomonidan olib borilayotgan, ko‘p vektorli iqtisodiy siyosatdan
ko‘zlangan maqsad xalqimiz farovonligini, mamlakatimiz qudratini oshirishga
qaratilganligi yuqoridagi fikrimizni tasdiqlaydi.
Jumladan, davlatimiz rivoji uchun “O‘zbekiston – 2030” – xalq
strategiyasi”ning ishlab chiqildi hamda va ushbu strategiyaning asosiy
yo‘nalishlari sifatida quyidagilar belgilandi:
Har bir insonga o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi uchun munosib
sharoitlarni yaratish;
Barqaror iqtisodiy o‘sish orqali aholi farovonligini ta’minlash;
Suv resurslarini tejash va atrof-muhitni muhofaza qilish;
Qonun ustuvorligini ta’minlash, xalq xizmatidagi davlat boshqaruvini tashkil
etish;
«Xavfsiz va tinchliksevar davlat» tamoyiliga asoslangan siyosatni izchil
davom ettirish.
10
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
19

“O‘zbekiston – 2030” – xalq strategiyasi”ning nomi ham, mazmuni ham
ko‘rsatib turibdiki, Yangi O‘zbekistonda olib borilayotgan islohotlar xalq
farovonligini ta’minlashga, har bir insonning shaxs sifatida qadrlanishiga,
shuningdek, jamiyatdagi ijtimoiy munosabatlarda adolatli huquqiy tizim yaratish
orqali kuchli davlatchilik tuzishga qaratilgan.
Iqtisodiy rivojlanishda moliyaviy nazoratning o‘rni
Shubhasiz mamlakatning rivojlanishi, geosiyosiy maydonda o‘z so‘ziga ega
bo‘lishida uning iqtisodiy qudrati muhim ahamiyat kasb etadi. So‘nggi yillarda
tadbirkorlikka keng imkoniyatlar yaratilishi, xorijiy investitsiyalarni jalb qilishga
qaratilgan xalqaro anjumanlarning tashkil etilayotganligi, tadbirkorlarga
ko‘rsatiladigan davlat xizmatlari ko‘rsatish tizimining qulaylashtirilishi
“O‘zbekiston – 2030” – xalq strategiyasi”da belgilangan vazifalarni amalga
oshirishga tamal toshi bo‘ldi deb bemalol ayta olamiz.
Tadbirkorlik sub’yektlari, mamlakat fuqarolari, chet ellik sub’yektlar va
davlat o‘rtasidagi iqtisodiy munosabatlarda soliqqa tortish masalasi yuzaga keladi.
Soliqlar davlat byudjeti daromadlarining asosiy manbasi bo‘lganligi tufayli,
ularning yig‘ilishi ustidan moliyaviy nazorat o‘rnatilishi ham mantiqiydir.
Masalaning nozik jihati shundaki, soliqlarni yig‘ish davomida xarajatlar kam
bo‘lishini ta’minlash, vakolatli davlat organlarining tadbirkorlik sub’yektlari
faoliyatiga asossiz aralashuvini oldini olish lozim. Shunday ekan, moliyaviy
nazoratni mamlakat iqtisodiy mashinasining boshqaruv apparati deb aytishimiz
mumkin. Demak, moliyaviy nazorat tizimi qanchalik to‘g‘ri bo‘lsa, mamlakat
iqtisodiyoti ham to‘g‘ri yo‘lda rivojlanadi, aksincha bo‘lsa, yashirin iqtisodiyot
rivojlanishiga sabab bo‘ladi.
Milliy iqtisodiyotimizni rivojlantirishga qaratilgan yana bir e’tiborli voqelik
sifatida tadbirkorlik faoliyatiga davlat organlarining asossiz aralashuviga qarshi
qaratilgan chora-tadbirlarning izchil ravishda ishlab chiqilayotganligini qayd
etamiz. Rivojlangan davlatlar misolida ko‘rishimiz mumkinki, tadbirkorlik
20

sub’yektlarida olib boriladigan davlatning moliyaviy nazorat funksiyasini mustaqil
auditorlik tashkilotlariga o‘tkazilish orqali xarajatlar kamayishi bilan bir qatorda,
sifatli moliyaviy xizmatlar bozori shakllanadi.
Bu borada yurtimizda ham so‘nggi yillarda ko‘plab normativ-huquqiy
hujjatlar qabul qilindi. 2018 yilning 19 sentyabrida imzolangan “O‘zbekiston
Respublikasida auditorlik faoliyatini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida”gi PQ-3946-sonli O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori
yurtimizda audit sohasi rivojlanishi yo‘lida tashlangan katta qadam bo‘ldi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ-3946-sonli Qarori yillar davomida
audit sohasi rivojlanishiga to‘siq bo‘lib kelayotgan bir qator ma’muriy to‘siqlarga
yechim bo‘luvchi yangi tahrirdagi qonun ishlab chiqilishiga olib keldi.
“Auditorlik faoliyati to‘g‘risida”gi O‘RQ-677-sonli O‘zbekiston
Respublikasining Qonunining qabul qilinishi natijasida moliyaviy nazoratning
ushbu shakli rivojiga yo‘l ochildi. Xususan, auditning xalqaro standartlariga
o‘tilishi, auditorlarga qo‘yiladigan malaka talablari kuchaytirilishi, auditorlik
tashkilotini ochish sharoitlar kengayganligi natijasida yurtimizda xalqaro
darajadagi auditorlik xizmatlarini ko‘rsatish imkoniyati yuzaga keldi.
Dunyoda auditorlik xizmatlaridan foydalanish rivojlanib boryapti. Xususan,
IFAC – Xalqaro buxgalterlar federatsiyasining rasmiy hisobotiga ko‘ra, 130 ga
yaqin davlatda 175 dan ziyod professional buxgalterlar uyushmasi, 3 milliondan
ziyod professional auditor, 100 mingdan ortiq auditorlik tashkiloti mavjud.
Olib borilgan islohotlar natijasida tadbirkorlik sub’yektlari va auditorlik
tashkilotlari o‘rtasida moliyaviy xizmat ko‘rsatish yangi darajaga olib chiqildi.
Natijada, auditorlik tashkilotlari reyestriga kirish orqali faoliyat yuritish talabiga
asosan, tashkilotlarning soni 2023 yilning yakunida o‘tgan yilga nisbatan 12 taga
oshib 138 taga yetdi. Bundan tashqari, auditorlar soni 2023 yilning yakunida
o‘tgan yilning shu davriga nisbatan 122 nafarga oshib, 1003 nafarga yetdi. Ulardan
21

24 foizi ayol, 76 foizi erkak auditorlar, 120 nafardan ortig‘i esa xalqaro sertifikatga
ega auditorlardir. Sohadagi o‘sish sur’atlarini quyidagi rasmda keltirib o‘tamiz:
2.2 Iqtisodiy islohotlar orqali ma’naviy va meros tiklanishning ta’siri
Ma’naviy meros – ma’naviy taraqqiyot mahsuli, inson aql-zakovati bilan
yaratilgan, kelajak avlodni ezgu taraqqiyot sari yetaklash xususiyatiga ega bo‘lgan,
kishilarning ongi va dunyoqarashining o‘sishi, olamni bilish va o‘zlashtirish
borasidagi sa’y-harakatlariga kuch-quvvat beradigan ajdodlardan avlodlarga o‘tib
kelayotgan azaliy qadriyatlar majmuini ifodalaydigan tushuncha. Ma’naviy meros
ajdodlar tajribasi, qoldirgan ma’naviy boyliklarining kelgusi avlodlarning amaliy
faoliyati, tafakkur tarzida qanday ahamiyat kasb etishiga ko‘ra, yakka shaxs,
alohida guruh yoki muayyan millat vakillariga tegishli bo‘lishi mumkin. Ular
ma’lum milliy tilda yaratilgani, milliy madaniy-ma’naviy an’analar, qarashlarni
aks ettirishiga ko‘ra millatga, ma’lum bir hududda istiqomat qiluvchi turli
millatlarni qamrab olishi xusyatiga ko‘ra jamiyatga, ma’lum bir davlat hokimiyati
amal qilib turgan davrda yaratilganiga ko‘ra davlatga, insoniyat tarixida tutgan
yuksak o‘rniga ko‘ra sivilizasiyaga xos bo‘lishi ham mumkin. Shuningdek,
ma’naviy meros bir vaqtning o‘zida millat, davlat, mintaqa va butun imkoniyatga
tegishli bo‘lishi ham mumkin. Masalan, Imom Buxoriy va Imom Termiziyning
diniy-ma’rifiy merosi, Abu Ali ibn Sinoning tibbiyotga oid yoki Mirzo
Ulug‘bekning astronomiyaga doir kashfiyotlari, nafaqat millatimiz va
mintaqamizda istiqomat qilayotgan xalqlar, balki jahon sivilizasiyasi,
madaniyatidan o‘rin olgan bebaho ma’naviy meros hisoblanadi. 11
Ma’naviy meros moddiy merosdan farqli ravishda olamda va insonning
ichki dunyosida ro‘y bergan, berayotgan yoki berishi mumkin bo‘lgan intellektual
va psixologik holatlar, xatti-harakatlar, amaliy faoliyat va uning natijalarini
anglashga keng imkoniyatlar yaratishi bilan qadrlidir. Shu bilan birgalikda,
ma’naviy merosni moddiy merosga qarama-qarshi qo‘yib bo‘lmaydi. Chunki
11
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
22

bizgacha yetib kelgan moddiy myeros insonning ongiga ta’siri nuqtai nazaridan
ayni vaqtda ma’naviy merosga aylanishi ham mumkin. Masalan, bizga qadar yetib
kelgan uzoq o‘tmishda yaratilgan tarixiy obidalar moddiy merosga mansub bo‘lsa-
da, ulardagi muhandislik, bezak ishlari, qurilish tarixi va unga oid ashyolarining
tayyorlanishi, bunyodkorlari va boshqa jihatlariga ko‘ra ma’naviy merosga
aylanadi. Xuddi shuningdek, moddiy ne’matlar ishlab chiqarish texnologiyalari va
uskunalari moddiy merosga mansub bo‘lsa-da, bu boradagi an’analarning
ajdodlardan avlodlarga o‘tishi ma’naviy meros tarzida amalga oshadi. Shu jihatdan
olib qaraganda, insoniyatning yozma manbalarda aks etmagan ko‘plab tabiiy
ko‘nikmalari ma’naviy meros tarzida ajdodlardan avlodlarga o‘tib keladi.
Yozuvning paydo bo‘lishi ma’naviy merosni saqlash va boyitish yo‘lidagi
insoniyat erishgan eng katta yutuq hisoblanadi. Yozuv tufayli hozirgi ilm-fanda
inson taraqqiyoti, jumladan, ma’naviy merosining besh ming yildan ortiq tarixi,
Yer va koinot jismlarining bir necha million yillik davri haqidagi ma’lumotlar
jamlangan.
Kishilar ongi, ichki dunyosi, tafakkur tarzi, his-tuyg‘ulariga ta’sir etib, ularni
boyitish, rivojlantirish, yangi g‘oyaviy yo‘nalishlarga boshqarish ma’naviy
merosning asl mohiyatini ifodalaydi. Shuningdek, bugungi kunda ma’naviy
merosning odamlar hayot tarziga chuqur ta’sir etadigan qadriyat sifatida ahamiyati
tobora yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Jamiyat tafakkuridagi g‘oyaviy, mafkuraviy,
ma’rifiy, madaniy, diniy va axloqiy qadriyatlar, dunyoqarash, urf-odat, an’analar
va munosabatlar kelajak avlodning ma’naviy merosini belgilaydi. 12
Madaniy
qadriyatlar va ma’naviy meros ming yillar mobaynida xalqimiz uchun qudratli
ma’naviyat manbai sifatida xizmat qilib kelgan. Uzoq vaqt davom etgan kuchli
mafkuraviy tazyiqqa qaramay, O‘zbekiston xalqi avloddan avlodga o‘tib kelgan
o‘z tarixiy va madaniy qadriyatlarini hamda o‘ziga xos an’analarini saqlab
qolishga muvaffaq bo‘ldi. Mustaqilligimizning dastlabki kunlaridanoq
ajdodlarimiz tomonidan ko‘p asrlar mobaynida yaratib kyelingan g‘oyat ulkan,
12
Karimov I. A., O zbekiston — bozor munosabatlariga o tishning o ziga xos yo li, T., 1993; Makkonnel K.R., ʻ ʻ ʻ ʻ
Bryu S . L ., Ekonomiks: Prinsipi, problemi i politika. V 2 t. Per.s angl. t. 1., 1993; Tux liyev N.T., Taksanov A.,
Natsionalnaya ekonomicheskaya model O zbekistana, T., 2000.
ʻ
23

bebaho ma’naviy va madaniy merosni tiklash davlat siyosati darajasiga ko‘tarilgan
nihoyatda muhim vazifaga aylandi. O‘zbekistonni yangilash va rivojlantirishning
o‘z yo‘li ma’naviy meros nuqtai nazaridan to‘rtta asosiy negizga asoslanadi. Bu
negizlar: umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; xalqimiz ma’naviy merosini qayta
tiklash, mustahkamlash va rivojlantirish; insonning o‘z imkoniyatlarini erkin
namoyon qilishi; vatanparvarlik.
Hozir O‘zbekiston deb ataluvchi hudud, ya’ni bizning Vatanimiz nafaqat
Sharq, balki umumjahon sivilizasiyasi beshiklaridan biri bo‘lganini butun jahon tan
olmoqda. Bu qadimiy va tabarruk tuproqdan buyuk allomalar, fozilu fuzalolar,
olimu ulamolar, siyosatchilar, sarkardalar yetishib chiqqan. Diniy va dunyoviy
ilmlarning asoslari mana shu zaminda yaratilgan, sayqal topgan. Milodgacha va
undan keyin qurilgan murakkab suv inshootlari, shu kungacha ko‘rku fayzini,
mahobatini yo‘qotmagan osori atiqalarimiz qadim-qadimdan yurtimizda
dyehqonchilik, hunarmand chilik madaniyati, me’morchilik va shaharsozlik san’ati
yuksak bo‘lganidan dalolat beradi. Beshafqat davr sinovlaridan omon qolgan, eng
qadimgi toshyozuvlar, bitiklardan tortib, bugun kutubxonalarimiz xazinasida
saqlanayotgan 20 mingdan ortiq qo‘lyozma, ularda mujassamlashgan tarix,
adabiyot, san’at, siyosat, axloq, falsafa, tibbiyot, matematika, fizika, kimyo,
astronomiya, me’morchilik, dehqonchilikka oid o‘n minglab asarlar bizning
beqiyos ma’naviy boyligimiz, iftixorimizdir. Bu qadar katta merosga ega bo‘lgan
xalq dunyoda kam topiladi. Xalqimizning haqiqiy ma’naviy merosi bo‘lmish
iymon, insof, mehr-oqibat, andisha, or-nomus, kattaga hurmat, kichikka izzat,
mehmondo‘stlik, yurtga va xalqqa sadoqat kabi fazilatlarini asrab-avaylab, kelajak
avlodning qon-qoniga singdirish, jamiyat kundalik hayotida doimo ustuvorlik kasb
etishi to‘g‘risida so‘z ketar ekan, avvalambor, dindorlar, din peshvolari bilan
yaqindan hamkorlikda, hamjihatlikda ish olib borish zaruriyati hisobga olinishi
kerak bo‘ladi. Insonning ruhiy poklanishi, axloqiy tarbiyasi, elyurti tinchligini
o‘ylashi, osoyishta faoliyat yuritishi va millatlar totuvligini saqlashi bilan bog‘liq
qadriyatlarni ifodalovchi ma’naviy merosni o‘zlashtirishda din bilimdonlarining
24

o‘rni yaqqol ko‘rinib turadi. Bundan tashqari, diyorimiz xalqi qadim zamonlardan
o‘zlariga ma’lum bo‘lgan insoniyat bilan hamfikr bo‘lib keldilar, yaqindan aloqa
bog‘lab yashadilar. Bunga ko‘pdan-ko‘p misollar bor. Osiyoning qa’ridan Yaqin
Sharqqa, Yevropa va Afrikaga olib boradigan Buyuk Ipak yo‘li, butun madaniy
olamga taniqli olimlar va mutafakkirlar, Samarqand, Buxoro, Shahrisabz, Xiva
singari davlatlar va shaharlar yaratuvchilari bo‘lmish ulug‘ ajdodlarimizning
ijodiyoti o‘zining ulug‘vorligi va go‘zalligi bilan hozirgacha hammani lol
qoldirgan ma’naviy merosni yetkazib berdi.
Ajdodlarimizning ruhi poklari va urf-odatlari, bizning eng yaxshi
an’analarimiz, ma’naviy merosimizning qayta tiklanishi islohotlarning
muvaffaqiyatga erishishi, mamlakatimiz taraqqiyotining muhim omillari ekanini
alohida ta’kidlash mumkin. Ma’lumki, asrlar mobaynida xalqimizning yuksak
ma’naviyat, adolatparvarlik, ma’rifatsevarlik kabi ezgu fazilatlari Sharq falsafasi
va islom dini ta’limoti bilan uzviy ravishda rivojlandi. O‘z navbatida, bu falsafiy-
axloqiy ta’limotlar ham xalqimiz dahosidan bahra olib boyib bordi. Bugun
yaratilayotgan ma’naviy merosimiz ana shu falsafaga uyg‘un holda Xoja Ahmad
Yassaviy, Xoja Bahouddin Naqshband, Imom Buxoriy, Imom Termiziy, Amir
Temur, Mirzo Ulug‘bek, Alisher Navoiy, Bobur Mirzo singari mutafakkir
ajdodlarimizning dono fikrlariga uyg‘un holda shakllanishi lozim. O‘zbekiston
xalqi minglab yillar davomida barpo etilgan ulkan ma’naviy meros bilan
faxrlanadi. Samarqand, Toshkent, Buxoro, Xiva, Shahrisabz, Termizning noyob
tarixiy yodgorliklari, Buyuk Sharq mutafakkirlari al-Buxoriy, at-Termiziy, Ahmad
Yassaviy, Bahouddin Naqshband, al-Beruniy, Abu Ali ibn Sino, Muhammad
Xorazmiy, Ahmad Farg‘oniy, Alisher Navoiy, Mirzo Ulug‘bek, Bobur asarlari
butun bashariyatning bebaho mulki bo‘lib qoldi. Xalqning tarixiy ruhi
uyg‘onmoqda, ma’naviyatning ko‘zi ochilmoqda, shu tufayli odamlar qalbida
milliy g‘urur, ona zaminga mehr-muhabbat tuyg‘ulari kamol topmoqda.
Xalqimizning Beruniy, Ibn Sino, Xorazmiy, Farg‘oniy, Imom Buxoriy, Imom
Termiziy, Bahouddin Naqshband, Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Bobur, Pahlavon
25

Mahmud, Sulton Vays, Nosiriddin Rabg‘uziy, Sulaymon Boqirg‘oniy, Bahouddin
Valad va uning buyuk farzandi Jaloliddin Rumiy, Abulqosim Ali Xorazmiy, Ismoil
Jurjoniy, Sirojiddin Sakkokiy, Munis, Ogahiy, Bayoniy, Safo Mug‘anniy, Chokar,
Sheroziy, Hojixon, Bola baxshi, Abdulla Qodiriy, Cho‘lpon, Fitrat, Behbudiy,
Usmon Nosir singari o‘nlab va yuzlab buyuk farzandlari ma’naviy merosining –
abadiyatining xalqqa qaytarilishi mustaqil O‘zbekistonning eng yorqin yutuqlari
qatoridan joy oldi. Shunga ko‘ra aytish mumkinki, biron-bir jamiyat ma’naviy
imkoniyatlari, odamlar ongida ma’naviy va axloqiy qadriyatlarni rivojlantirmay
hamda mustahkamlamay turib, o‘z istiqbolini tasavvur eta olmaydi. Urf-odatlar,
an’analar, xalq og‘zaki ijodi, fan, adabiyot, san’at va boshqa ham ma’naviy meros
tarkibida muhim ahamiyat kasb etadi.
2.3 Milliy iqtisodiyotda ma’naviyatning roli va uning iqtisodiy rivojlanishdagi
o‘rni.
Milliy iqtisodiyot - ijtimoiy iqtisodiyotning mavjudlik shakli; mamlakat,
davlat qududida yashovchi millat (xalqlar)ning tarixan shakllangan yoki tubdan
yangilanayotgan, o zgarayotgan va rivojlanayotgan mulkiy va boshqaʻ
ijtimoiyiqtisodiy munosabatlari, ular bilan shartlangan, mahalliy xususiyatlarga
ham ega bo lgan iqtisodiy faoliyat sohalari, tarmoqlari, tashkilotlari, korxonalari,
ʻ
hududlari va mintaqalari sistemasi. Imkon darajasida tashqi bozor ta siridan xoli
ʼ
bo lgan milliy xo jalik sistemasi. Milliy iqtisodiyot kapitalizmning vujudga kelishi
ʻ ʻ
va qaror topishi bilan bog liq bo lib, eng avvalo, Angliyada shakllandi. Hozirgi
ʻ ʻ
paytda Milliy iqtisodiyotning kapitalistik, sotsi-alistik, postsotsialistik va kam
rivojlangan mamlakatlardagi kapitalistik yo nalishli kabi turlari ma lum. Shu bilan
ʻ ʼ
birga har bir muayyan turdagi iqtisodiyotining o z milliy modellari va shakllari
ʻ
bor. Mas, kapitalistik Milliy iqtisodiyotning amerikacha, yevropacha va yaponcha
turlari, milliy modellari va ularning "aralash iqtisodiyot" deb atalayotgan
zamonaviy shakli bor (qarang Iqtisodiy taraqqiyot modeli). Rivojlangan
mamlakatlardagi "aralash iqtisodiyot" xususiy va davlat kapitallariga asoslangan
26

hamda bozor va davlat tomonidan tartiblanadigan, boshqariladigan,
umumdemokratik tamoyillar ham karor topa borayotgan kapitalistik Milliy
iqtisodiyotdir (qarang Davlat kapitalizmi). 13
Zamonaviy sotsialistik Milliy iqtisodiyot Xitoy, Vyetnam va Kubada mavjud
bo lib, unga eng muhim tarmoqlarda sotsialistik davlat mulkini va korxonalariniʻ
saqlab qolgan holda, xususiy mulkchilikka, tovarli-pulli xo jaliklarga va bozor
ʻ
munosabatlariga keng yo l ochilmoqda (qarang Davlat sotsializmi).
ʻ
Sharqiy Yevropa mamlakatlarida va SSSRda o ta markazlashgan
ʻ
ma muriydavlat sotsializmi inqirozga uchrab, parchalanishi natijasida vujudga
ʼ
kelgan yangi mustaqil davlatlarda (Polsha, Rossiya va boshqalarda) postsotsialistik
Milliy iqtisodiyotga aylanmoqda. Boshqa ba zi postsotsialistik mamlakatlarda,
ʼ
jumladan, O zbekistonda o ziga xos demokratik, bozorga asoslangan
ʻ ʻ
umumdemokratik Milliy iqtisodiyot shakllantirilmoqda. O zbekiston
ʻ
mustaqilligining dastlabki o n yilida mamlakatda umummilliy va xususiy
ʻ
mulkchilikka asoslangan ko p ukladli Milliy iqtisodiyot — xilma-xil xususiy va
ʻ
davlat xo jaliklari sistemasi shakllandi. Unda xususiy sektor ustuvor o ringa,
ʻ ʻ
asosiy mavqega ega bo ldi. Xo jalik yurituvchi sub yektlarning mutlaq
ʻ ʻ ʼ
ko pchiligini yakka shaxsiy, guruhiy, shirkat, jamoa, aksiyali korxonalar, fermer va
ʻ
dehqon xo jaliklari tashkil etadi; ularning yalpi ichki mahsulotdagi ulushi uchdan
ʻ
ikki qismdan oshib ketdi va tobora o smoqda.
ʻ
Milliy ehtiyojlarni yaxshiroq qondirish zarurati iqtisodiy resurslardan
samarali foydalanishni, tovarlar va xizmatlarning ijtimoiy zarur maksimal
hajmlariga erishishni taqozo etadi. Ayniqsa, ijtimoiy zarur mahsulot (tovar) ishlab
chiqarish, uni zarur mik,dorlarda va sifatlarda, tabiatni asrab-avaylab, ekologiyani
yaxshilab ishlab chiqarish har qanday Milliy iqtisodiyotning asosiy krnunidir.
Milliy iqtisodiyotning ishlab chiqarish va no-ishlab chiqarish sohalari o rtasida
ʻ
maqsadga muvofiq nisbati ta minlanishining , ishlab chiqariladigan
ʼ
13
Karimov I. A., O zbekiston — bozor munosabatlariga o tishning o ziga xos yo li, T., 1993; Makkonnel K.R.,
ʻ ʻ ʻ ʻ
Bryu S . L ., Ekonomiks: Prinsipi, problemi i politika. V 2 t. Per.s angl. t. 1., 1993; Tux liyev N.T., Taksanov A.,
Natsionalnaya ekonomicheskaya model O zbekistana, T., 2000.
ʻ
27

mahsulotlarning va ko rsatiladigan xizmatlarning mumkin qadar ijtimoiy zarurʻ
yuqori hajmlarda bo lishining muhim sharti fantexnika taraqqiyotini tezlashtirish,
ʻ
zamonaviy va samarali texnologiyalarni qo llash, kadrlar tayyorlash sifatini
ʻ
oshirish, ishlashni xoxlovchi barcha mehnatga qobil kishilarning ish bilan
ta minlanishiga erishishdir. Birinchi navbatda, moddiy ishlab chiqarish sohasini
ʼ
intensiv rivojlantirish, mahsulot hajmini, ayniqsa, sof mahsulot hajmini sarf-
harajatlarning va aholining o sishiga nisbatan tezroq o stirishdir.
ʻ ʻ 14
Milliy iqtisodiyot va iqtisodiy taraqqiyot muammolarini hal etishning , uni
uzluksiz yuksaltirishning bosh yo lidir. Bundan tashqari Milliy iqtisodiyotning
ʻ
sanoat, qishloq xo jaligi, qurilish, transport, aloqa va boshqa tarmoqlari ichida
ʻ
hamda shu tarmoqlar o rtasida barqaror, o suvchan tarkibiy o zgarishlar va
ʻ ʻ ʻ
maqsadga muvofiq nisbatlar, mutanosibliklar bo lishi muhimdir. Fuqaroviy va
ʻ
harbiy ishlab chiqarishlar nisbati ham to g ri, me yorida bo lishi kerak. Ishlab
ʻ ʻ ʼ ʻ
chikarilayotgan tovarlarning va ko rsatilayotgan xizmatlarning asosiy qismi,
ʻ
birinchi navbatda, ichki bozor talab-ehtiyojlarini qondirishga yo naltirilishi, eng
ʻ
avvalo ichki bozorni sifatli va arzon milliy tovarlar bilan to yin-tirish (to ldirish)
ʻ ʻ
maqsadga muvofiqsir. Shu bilan birga tashqi iqtisodiy aloqalarni har tomonlama
kengaytirish, jahon iqtisodiyotiga tobora qo shilib borish, uning imkoniyatlaridan
ʻ
samarali foydalanish obyektiv zaruratdir, xo jalik yurituvchi sub yektlarga, aholiga
ʻ ʼ
soliq yukini yengillatish, davlat byudjetini va undan qilinadigan sarf-harajatlarni
optimallashtirish, inflyasiyani jilovlash kabilar Milliy iqtisodiyotning
rivojlanishiga jidsiy va ijobiy ta sir etadi.
ʼ
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va rivojlantirish, ishbilarmonlik muhitini
yaxshilash, iqtisodiyot tarmoqlarining raqobatbardoshligini oshirish bo‘yicha tub
islohotlarni amalga oshirishga qaratilgan 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston
Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha amalga
14
Karimov I. A., O zbekiston — bozor munosabatlariga o tishning o ziga xos yo li, T., 1993; Makkonnel K.R.,
ʻ ʻ ʻ ʻ
Bryu S . L ., Ekonomiks: Prinsipi, problemi i politika. V 2 t. Per.s angl. t. 1., 1993; Tux liyev N.T., Taksanov A.,
Natsionalnaya ekonomicheskaya model O zbekistana, T., 2000.
ʻ
28

oshirish mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishining barqaror, ijobiy o‘sishini
ta’minlamoqda.
Respublikamizda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, valyuta bozorini
erkinlashtirish, yuqori likvidli tovarlarni sotishning bozor usullarini joriy etish,
tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish bo‘yicha amalga oshirilgan
chora-tadbirlar aholining keng qatlamlarini tadbirkorlik faoliyatiga faol jalb qilish
uchun qulay shart-sharoitlar yaratdi hamda iqtisodiy islohotlarni izchil davom
ettirish uchun mustahkam zamin yaratdi.
Iqtisodiyot tarmoqlarida chuqur tarkibiy o‘zgartirishlarni amalga oshirish,
tovarlar va xizmatlarning sifatli bozorini shakllantirgan holda raqobatbardosh
bozor iqtisodiyotiga o‘tish jarayonini jadallashtirish, aholini ijtimoiy himoya qilish
tizimini takomillashtirish va mustahkamlash, davlat aktivlarini boshqarishda bozor
tamoyillarini joriy etish mamlakat iqtisodiy taraqqiyotining yangi bosqichida
muhim ahamiyat kasb etadi.
Iqtisodiyotni yanada erkinlashtirish va rivojlantirish, iqtisodiy salohiyatni
kengaytirish bo‘yicha chora-tadbirlarni izchil amalga oshirish, tadbirkorlik
subyektlari raqobatbardoshligi va faoliyati samaradorligini kuchaytirish asosida
aholi turmush darajasini oshirish maqsadida, shuningdek, 2017 — 2021-yillarda
o‘zbekiston respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishlari
bo‘yicha harakatlar strategiyasiga muvofiq:
1. Jahon banki va boshqa xalqaro moliyaviy institutlar bilan hamkorlikda
ishlab chiqilgan 2019 — 2021-yillarda o‘zbekiston respublikasida tarkibiy
islohotlar asosiy yo‘nalishlarining “yo‘l xaritasi” (keyingi o‘rinlarda — “islohotlar
yo‘l xaritasi”) .
Makroiqtisodiy barqarorlikni saqlab turish, samarali fiskal siyosatni yuritish,
soliqqa tortish tizimi va soliq ma’muriyatchiligini tubdan isloh qilish;
29

Asosiy resurslarni taqsimlashda bozor tamoyillarini keng joriy qilish asosida
respublikaning raqobatbardosh bozor iqtisodiyotiga o‘tishi jarayonlarini
tezlashtirish; 15
Fuqarolarning ijtimoiy himoyasi va ularga davlat xizmatlarini ko‘rsatish
tizimini mustahkamlash, aholining ijtimoiy ko‘makka muhtoj qatlamlarini himoya
qilish hajmlari va turlarini ko‘paytirish;
Davlat boshqaruvi tizimi samaradorligini yanada oshirish, xususiy sektorni
rivojlantirish va tadbirkorlik subyektlarini qo‘llab-quvvatlash;
Tabiiy boyliklardan foydalanish samaradorligini oshirish, atrof-muhit
muhofazasini ta’minlash, suv resurslarini boshqarishni takomillashtirish, irrigatsiya
va melioratsiya tizimlarini modernizatsiya qilish.
2. Quyidagilar:
2019 — 2021-yillarda o‘zbekiston respublikasida tarkibiy islohotlar asosiy
yo‘nalishlarining “yo‘l xaritasi”ni amalga oshirishni ta’minlash bo‘yicha iqtisodiy
kengash (keyingi o‘rinlarda — iqtisodiy kengash).
Iqtisodiy kengash huzurida “islohotlar yo‘l xaritasi”dagi aniq chora-
tadbirlarning eng muhim yo‘nalishlarini ekspertizadan o‘tkazuvchi, xorijiy
mutaxassislardan iborat xalqaro ekspertlar guruhi tashkil etilsin.
Iqtisodiy kengash (a. Aripov) o‘zbekiston respublikasi prezidenti
administratsiyasi bilan kelishilgan holda bir hafta muddatda “islohotlar yo‘l
xaritasi”da nazarda tutilgan tarkibiy islohotlarning asosiy yo‘nalishlari bo‘yicha
ekspert guruhlari tarkiblarini tasdiqlasin hamda ularni vazirlik va idoralarning
mas’uliyatli, istiqbolli va yuksak kasbiy mahoratga ega yosh kadrlar bilan
to‘ldirsin.
3. Quyidagilar iqtisodiy kengashning asosiy vazifalari etib belgilansin:
15
Karimov I. A., Oʻzbekiston — bozor munosabatlariga oʻtishning oʻziga xos yoʻli, T., 1993; Makkonnel K.R., Bryu S . L
., Ekonomiks: Prinsipi, problemi i politika. V 2 t. Per.s angl. t. 1., 1993; Tux liyev N.T., Taksanov A., Natsionalnaya
ekonomicheskaya model Oʻzbekistana, T., 2000.
30

Ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishga to‘sqinlik qilayotgan
muammolarni va xatarlarni tahlil qilish va aniqlash, tahlil natijalari asosida
ijtimoiy-iqtisodiy sohalarda kelgusida amalga oshiriladigan yangilanishlar
yuzasidan takliflar tayyorlash;
“islohotlar yo‘l xaritasi”ning aniq yo‘nalishlari bo‘yicha strategiyalar,
konsepsiyalar, dasturlar, “yo‘l xaritalari” va boshqa hujjatlarning belgilangan
muddatlarda ishlab chiqilishini ta’minlash hamda kompleks masalalarni puxta
o‘rgangan holda hal etib borish;
Iqtisodiy kengash huzuridagi xalqaro ekspertlar guruhi, uning a’zolari va
jalb qilingan mutaxassislar faoliyatini tashkil etish, “islohotlar yo‘l xaritasi”da
nazarda tutilgan eng muhim dasturlar va chora-tadbirlarni ekspertizadan
o‘tkazishni ta’minlash;
“islohotlar yo‘l xaritasi”ni ijro etish davomida ishlab chiqiladigan normativ-
huquqiy hujjatlar loyihalarini idoraviy ko‘lamda va keng jamoatchilik ishtirokida
har tomonlama muhokama qilinishini ta’minlash;
Mutasaddi vazirlik va idoralar faoliyatini muvofiqlashtirish, “islohotlar yo‘l
xaritasi”ning amalga oshirilishi ustidan tizimli monitoring olib borilishi va nazorat
qilinishini tashkil etish, zarur hollarda belgilangan chora-tadbirlarning so‘zsiz
bajarilishi uchun tezkor choralar ko‘rish;
31

III. Siyosat Soha: Ma’naviy Islohotlar Va Siyosiy Barqarorlik
3.1 Siyosiy tizimda ma’naviy islohotlarning o‘rni.
Jamiyatning siyosiy tizimi — davlat sifatida tashkil topgan jamiyatning
muayyan siyosiy vazifalarni amalga oshiruvchi ijtimoiy muassasalari majmui.
Davlat, partiyalar, kasaba uyushmalari, diniy tashkilotlar, shuningdek, siyosiy
maqsadlarni ko zlovchi barcha tashkilot va harakatlarni o z ichiga oladi.ʻ ʻ
Jamiyatning siyosiy tizimining bosh bug ini davlatdir. Davlat jamiyatning ijtimoiy
ʻ
muassasalari huquqlari va qonuniy manfaatlariga rioya etilishini ta minlaydi,
ʼ
ularga ijtimoiy hayotda ishtirok etish uchun teng huquqiy imkoniyatlar yaratadi.
Siyosiy tizim — davlat ichki tuzilishi jihatlarining o zaro aloqalari va ta sirining
ʻ ʼ
eng muhim, doimiy xususiyatlarini ifodalovchi ijtimoiy-siyosiy munosabatlar
tizimi ham bo lib, siyosiy hokimiyatni, umuman davlat muassasalari tizimini va
ʻ
ularning asosiy tashkiliy shakllarini belgilab beradi. Siyosiy tizim har bir
mamlakatning mavjud shart-sharoitlari bag rida shakllanadi, odatda, mamlakat
ʻ
konstitutsiyasida va boshqa qonun hujjatlarida mustahkamlab qo yiladi.
ʻ 16
Jamiyat
demokratlasha borgan sari siyosiy tizimning xilma-xil ko rinishlari o z faoliyatini
ʻ ʻ
namoyon eta boradi. Xalqning keng qatlami va turli yosh, kasb hamda soha
vakillarining bu tizimda ishtirok etish imkoniyati kuchayadi.
O zbekistonning siyosiy tizimi O zbekiston Respublikasining
ʻ ʻ
Konstitutsiyasida, shu asosda qabul qilingan qonunlar hamda boshqa rasmiy
hujjatlarda o z ifodasini topgan, hokimiyatni qonun chiqaruvchi hokimiyat, iekro
ʻ
16
O zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
ʻ
32

etuvchi hokimiyat va sud hokimiyatita taqsimlash tamoyili asosida tuzilgan.
O zbekistonda qonunda belgilangan tartibda ro yxatdan o tkazilgan kasabaʻ ʻ ʻ
uyushmalari, siyosiy partiyalar (O zbekiston Xalq demokratik partiyasi (XDP),
ʻ
O zbekiston Milliy tiklanish demokratik partiyasi, O zbekiston Fidokorlar milliy
ʻ ʻ
demokratik partiyasi, O zbekiston „Adolat“ sotsialdemokratik partiyasi), „Xalq
ʻ
birligi“ harakati, Yoshlarning „Kamolot“ ijtimoiy harakati, diniy tashkilot va
birlashmalar, ijtimoiy jamg armalar faoliyat ko rsatadi. Inson huquqlari bo yicha
ʻ ʻ ʻ
vakil (ombudsman), inson huquqlari bo yicha respublika milliy markazining
ʻ
faoliyati inson huquqlariga rioya etishni umummillat darajasida rivojlantirishga
qaratilgan. O zbekistonning siyosiy tizimi hozirgi davrdagi ilg or demokratik
ʻ ʻ
davlatlar tajribasini o zida aks ettiradi.
ʻ
Siyosiy tizim - jamiyatda siyosiy hokimiyatni amalga oshiruvchi ijtimoiy
muassasalar majmui. Siyosiy tizim ayni vaqtda, turli siyosiy g oyalar, qarashlar,
ʻ
tasavvurlarni, siyosiy hayotni tartibga soluvchi va belgilovchi siyosiy normalar,
axloqiy tamoyillar, an analarni ham o zida ifoda etadi (qarang Jamiyatning siyosiy
ʼ ʻ
tizimi).
SIYOSIY TIZIM (yunoncha: systema - bo lakdan iborat tarkib, tuzilma,
ʻ
politike - siyosat) - siyosatni shakllantirish va amalga oshirish bilan bog liq
ʻ
munosabatlar, harakatlar, tashkilotlar, me‘yorlar, qadriyatning umumlashgan
ifodasidir. Siyosiy tizim sub'ektlarini hokimiyat, davlat, siyosiy partiyalar,
ijtimoiy-siyosiy harakatlar, shaxs, siyosiy lider kabilar tashkil etadi. Siyosiy ong,
siyosiy madaniyat, siyosiy faoliyat kabi tushunchalar esa siyosiy tizim in‘ikosi
hisoblanadi. Siyosiy tizimni institutsional, normativ, funksional va kommunikativ
kabi elementlar tashkil etadi. XX-asrning 50-60-yillarida siyosiy tizimning klassik
modellari amerikalik olim D.Iston, G.Almond va K.Doychlar tomonidan ishlab
chiqildi. D.Iston nazariyasi asosida - talab manbalarning taqsimlanishiga doir
hokimiyatga qaratilgan norozilik yoki rozilik impulslaridir. Madad esa
hokimiyatning faoliyatini qo llab - quvvatlovchi impulslar, ularning ko payishi
ʻ ʻ
siyosiy tizim kuchayishini, kamayish esa aksincha, zaiflashishini anglatadi.
33

Madadning shakllari xilma-xil: ular soliqlarni vaqtida to lash, harbiy burchni adoʻ
etish, qonunlarni hurmat qilish kabilardan iborat. Talab va madad impulslarining
haddan tashqari, ortib yoki kamayib ketishi tizim faoliyatini yomonlashtiradi.
Apatiya siyosiy loqaydlik; siyosiy voqea - hodisalarga nisbatan befarqlikni
anglatadi. U siyosiy jarayonlarga ta‘sir ko rsatish imkoni va qobiliyati
ʻ
yo qolganida tug iladi. Siyosiy qarorlar kirishdagi talab, madad va partiyaga
ʻ ʻ
siyosiy tizim javobi tarzida vujudga keladi. U qonunlar, imkoniyatlar va maqsadlar
haqidagi bayonnomalar shaklida bo ladi. Qarorlar bajarilishiga oid hokimiyatning
ʻ
xatti-harakatlari ham belgilab beriladi. Siyosiy tizim nazariyalari mualliflaridan
biri Gabriel Almondga ko ra siyosiy tizimlar quyidagi vazifalarni bajaradi: siyosiy
ʻ
ijtimoiylashuv, manfaatlar artikulyatsiyasi, manfaatlarni umumlashtirish va
e‘tirozlarni, talablarni kelishtirish orqali ularni bir siyosiy platforma, siyosiy
bayonot ko rinishiga keltirish, siyosiy muloqot, fuqarolar va siyosiy tizim
ʻ
institutlari, tashkilotlari faoliyatini tartibgasoluvchi normalarni ishlab chiqish.
Siyosiy tizim 3 tip: demokratik, avtoritar va totalitar siyosiy rejimlardan iborat. 17
Hozirda dunyoning ko'pchilik mamlakatlarida yoshlar davlat hokimiyatini
shakllantiruvchi, uning faoliyatida ishtirok etuvchi, mamlakatning ichki va tashqi
siyosatiga ta'sir ko'rsatuvchi asosiy kuchga aylandi. Davlat va jamiyatning o'zaro
munosabatlarida yoshlarning roli sezilarli darajada oshib bormoqda.
O'zbekistonda yoshlarga oid davlat siyosatining markazida yoshlarga ta'lim-
tarbiya berish jarayonlarini tubdan takomillashtirish va zamonaviylashtirish,
barkamol avlodni voyaga yetkazish, yoshlarni kuchli ijtimoiy himoya qilish
masalalari turadi. Davlatimiz rahbaritashabbusi bilan ishlab chiqilgan “Ta'lim
to'g'risida”gi qonun, “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” mamlakatimizda amalga
oshirilayotgan yoshlarga oid davlat siyosatida muhim ahamiyatga molik bo'lgan
hujjatlardir. Shuni alohida ta'kidlash joizki, respublikamizda olib borilayotgan
yoshlarga doir siyosat o'zining izchilligi bilan alohida ajralib turadi.
17
O zME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil
ʻ
34

Jumladan, mamlakatimizni modernizatsiya qilish, jamiyatimiz hayotining
ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy sohalarini liberallashtirish vazifasi jamiyat va davlat
hayotida yoshlarning roliga yangicha yondashuvlarni qaror toptirish va
rivojlantirish bugungi kunning bahs mavzusiga aylandi.
Yurtimiz mustaqillikni qo'lga kiritgan dastlabki kunlardanoq O'zbekistonda
yoshlar siyosatiga alohida e'tibor qaratilib, 1991 yil 20 noyabrda “O'zbekiston
Respublikasida yoshlarga oid davlat siyosatining asoslari to'g'risida”gi qonunning
qabul qilinishiva uning 2016 yil 14 sentyabrda yangi tahrirda tasdiqlanishi
mamlakatimizda yoshlar siyosatiga bo'lgan e'tibor va g'amxo'rlikni yangicha
bosqichga ko'tarishi bilan muhim ahamiyatga ega.
O'zbekiston Respublikasi Prezidenti SH.M.Mirziyoevning 2017 yil 5 iyulda
«Yoshlarga oid davlat siyosati samaradorligini oshirish va O'zbekiston yoshlar
ittifoqi faoliyatini qo'llab-quvvatlash to'g'risida»gi Farmoni va 2017 yil 18 iyulda
«O'zbekiston yoshlar ittifoqi faoliyatini takomillashtirishga doir kompleks chora-
tadbirlar to'g'risida»gi Qarori qabul qilindi. Ushbu meyoriy hujjatlarda
yoshlarning ilmiy va innovatsion faoliyatini qo'llab-quvvatlash mamlakatni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishda yosh olimlarning jahon ilmiy maydonida
raqobatbardoshliligini shakllantirish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish,
yoshlarning intellektual mulk ob'ektlarini respublikaning iqtisodiy va ijtimoiy
tarmoqlariga joriy etish nazarda tutilgan.
Bundan tashqari, O'zbekistondagi siyosiy partiyalar huzurida yoshlar
masalalari bilan shug'ullanuvchi “Yoshlar qanoti” tashkil etilgan.Bulardan
ko'zlangan asosiy maqsad – mamlakatning jahon hamjamiyatidan munosib o'rin
olishida yoshlarning faol ishtirokini ta'minlash, yoshlarning ongiga milliy istiqlol
g'oyasini singdirish, ularda jamiyatimiz taraqqiyotiga to'siq bo'layotgan turli xil
g'oyaviy tahdidlarga qarshi mafkuraviy immunitetni shakllantirish, milliy urf-
odatlar, qadriyatlar va an'analarimizni e'zozlash, fuqarolik jamiyatini
shakllantirishda yoshlarni faol ishtirok etishga chaqirish, barcha bo'g'inlardagi
partiya organlariga saylanish, hokimiyat vakillik organlariga nomzodini ko'rsatish,
35

partiya yig'ilishlarida muhokama kilinayotgan masalalar yuzasidan fikr-
mulohazalar bildirish, takliflar kiritish, dasturiy maqsadlarni hayotga tatbiq etish
jarayonlarida bevosita yoshlarning faol ishtirok etishini ta'minlashga intilish,
yoshlar orasida yaratuvchanlik g'oyalarini ilgari surishi hamda ularni hayotga
tatbiq etish yuzasidan amaliy taklif va mulohazalar ishlab chiqish kabilardan iborat
Umuman olganda, o'sib kelayotgan yosh avlodni har tomonlama yetuk,
yuksak ma'naviyatli, mustaqil va erkin fikrlaydigan, zamonaviy ilm-fan yutuqlarini
puxta o'zlashtirgan sog'lom va barkamol etib voyaga yetkazishga hamda yoshlarni
yuksak ma'naviyatli va yuqori malakali kadrlar qilib tayyorlashga, shuningdek
Vatanga xurmat ruhida tarbiyalashga katta e'tibor qaratib kelinmoqda. Davlatimiz
mustaqillikka erishganidan so'ng o'tgan qisqa fursat davomida yoshlar siyosatiga
doir amalga oshirilgan keng ko'lamli ishlar va ularning ijobiy natijasi bilan har
qancha fahrlansak arziydi.
Xulosa qilib aytganda O'zbekistonda yoshlar siyosati natijasida olib borilgan
samarali tadbirlar natijasida mamlakat yoshlari jahon arenalarida ham ulkan
yutuqlarni qo'lga kiritmoqda. Bu yoshlarning iqtisodiyot, siyosat, sport,
ma'naviyat, ilm-fan sohalaridagi yutuqlarida namoyon bo'ladi. Biroq mamlakat
ilm-fanida yoshlar tashkilotlarining tashkil topishi, rivojlanishi, faoliyati tarixi
alohida tadqiq qilinmagan. Bizningcha, O'zbekistonda yoshlar tashkilotlari
faoliyati fanlararo yo'nalishda alohida-alohida va umumiy xususiyatlariga ko'ra
tadqiq etilishi ular oldida turgan muammolarni aniqlashda, bu muammolarga
yechim topishda muhim ahamiyat kasb etadi. Bu masalalar tarix, sotsiologiya,
siyosatshunoslik, huquqshunoslik, pedagogika kabi ijtimoiy fanlarning oldida
turgan dolzarb muammolardan hisoblanadi. Chunki, yoshlar muammolarini
aniqlash va ularga yechim topish mamlakat barqaror rivojlanishining muhim
kafolatidir.
36

3.2 Siyosat va ma’naviyatning o‘zaro ta’siri.
Siyosat – bu qarorlar qabul qilish va oqilona natijalarga erishish uchun
ataylab ishlab chiqilgan ko rsatmalar tizimidir. Siyosat niyat bayonoti bo lib, ʻ ʻ
protsedura yoki protokol sifatida amalga oshiriladi. Siyosat, odatda, tashkilot
ichidagi boshqaruv organi tomonidan qabul qilinadi. Siyosat sub’ektiv va ob’ektiv
qaror qabul qilishda yordam berishi mumkin. Subyektiv qarorlar qabul qilishda
qo llanadigan siyosatlar, odatda, yuqori boshqaruvga bir qator omillarning nisbiy
ʻ
afzalliklariga asoslanishi kerak bo lgan qarorlar qabul qilishda yordam beradi va
ʻ
natijada ob’ektiv ravishda sinab ko rish qiyin, masalan, ish va hayot muvozanati
ʻ
siyosati. Bundan tashqari, hukumatlar va boshqa institutlar qonunlar, qoidalar,
tartiblar, ma muriy harakatlar, rag batlantirish va ixtiyoriy amaliyotlar
ʼ ʻ
ko rinishidagi siyosatlarga ega. Ko pincha resurslarni taqsimlashda siyosat
ʻ ʻ
qarorlari aks etadi.
Siyosat tabiatan takrorlanadigan/odatiy bo lgan tashkiliy faoliyatning
ʻ
rejasidir. Bundan farqli o laroq, ob’ektiv qarorlar qabul qilishda yordam beradigan
ʻ
siyosatlar, odatda, operatsion xususiyatga ega va ob’ektiv ravishda tekshirilishi
mumkin, masalan, parol siyosati bunga misol bo la oladi. Bu atama hukumat,
ʻ
jamoat sektori tashkilotlari va guruhlariga, shuningdek, shaxslarga nisbatan
qo llanishi mumkin, Prezidentning farmoyishlari, korporativ maxfiylik siyosati va
ʻ
parlament tartib qoidalari siyosatga misoldir. Siyosat qoidalar yoki qonunlardan
farq qiladi. Qonun xatti-harakatlarni majburlashi yoki ta qiqlashi mumkin bo lsa-
ʼ ʻ
da (masalan, daromad solig ini to lashni talab qiluvchi qonun), siyosat faqat
ʻ ʻ
kerakli natijaga erishish ehtimoli yuqori bo lgan harakatlarga yo naltiradi.
ʻ ʻ 18
Siyosat yoki siyosatni o rganish, shuningdek, muhim tashkiliy qarorlarni
ʻ
qabul qilish jarayoniga, jumladan, dasturlar yoki xarajatlarning ustuvor
yo nalishlari kabi turli xil muqobilliklarni aniqlash va ularning ta siri asosida
ʻ ʼ
orasidan tanlashga ham tegishli bo lishi ham mumkin. Siyosatni aniq maqsadlarga
ʻ
18
Althaus, Catherine; Bridgman, Peter; Davis, Glyn. The Australian Policy Handbook, 4th, Sydney: Allen & Unwin,
2007.
37

erishish uchun tuzilgan siyosiy, boshqaruv, moliyaviy va ma muriy mexanizmlar ʼ
deb tushunish mumkin. Davlat korporativ moliyasida muhim buxgalteriya siyosati
– bu firma/kompaniya yoki sanoat uchun juda yuqori sub’ektiv elementga ega
bo lgan va moliyaviy hisobotga jiddiy ta sir ko rsatadigan siyosatdir.
ʻ ʼ ʻ
Mo ljallangan ta sirlar va siyosat-dizayni
ʻ ʼ
Siyosatning mo ljallangan ta siri tashkilotga va ular yaratilgan kontekstga
ʻ ʼ
ko ra juda katta farq qiladi. Umuman olganda, siyosat odatda tashkilotda
ʻ
kuzatilgan ba zi salbiy ta sirlarning oldini olish yoki ijobiy foyda olish uchun
ʼ ʼ
o rnatiladi.
ʻ
Siyosiy tadqiqotlarning meta-tahlili shuni ko rsatdiki, global hamkorlikni
ʻ
rivojlantirishga qaratilgan xalqaro shartnomalar asosan global muammolarni hal
qilishda o zlariga mo ljallangan ta sirni ko rsata olmadi va ba zida kutilmagan
ʻ ʻ ʼ ʻ ʼ
zararli yoki aniq salbiy oqibatlarga olib kelgan holatlari ham bo ldi. Tadqiqot shuni
ʻ
ko rsatadiki, samaradorlikni oshirish salohiyatiga ega bo lgan „yagona
ʻ ʻ
o zgartirilishi mumkin bo lgan shartnoma dizayni tanlovi“ ijro mexanizmlarida aks
ʻ ʻ
etdi.
Korporativ sotib olish siyosati tashkilotlarning salbiy ta sirlardan qochishga
ʼ
harakat qilishiga misol bo ladi. Ko pgina yirik kompaniyalarda ma lum qiymatdan
ʻ ʻ ʼ
yuqori bo lgan barcha xaridlar sotib olish jarayoni orqali amalga oshirilishi kerak
ʻ
bo lgan siyosat mavjud. Ushbu standart sotib olish jarayonini siyosat orqali talab
ʻ
qilishi tashkilot chiqimlarni cheklashi va sotib olish usulini standartlashtirishi
mumkin bo ladi.
ʻ
Kaliforniya shtati foyda olishga intilayotgan siyosatning namunasini taqdim
etdi. So nggi yillarda Kaliforniyada gibrid avtomobillar soni keskin ko paydi, bu
ʻ ʻ
qisman federal qonunchilikdagi siyosat o zgarishlari bilan bog liq bo lib, 1500
ʻ ʻ ʻ
AQSh dollari miqdoridagi soliq imtiyozlari (to xtatilganidan beri) hamda gibrid
ʻ
avtomobil egalariga ko p tarmoqli bo lgan avtomobil yo llaridan foydalanishni
ʻ ʻ ʻ
ta minladi. (loew gibrid transport vositalariga emas). Bunday holda, tashkilot (shtat
ʼ
38

va yoki federal hukumat) siyosat (soliq imtiyozlari, avtomagistral yo llari) orqali ʻ
ta sirini (gibrid transport vositalariga egalik qilish va ulardan foydalanishni
ʼ
oshirish) o tkaza oldi.
ʻ
Kutilmagan oqibatlari
Siyosat ko pincha nojo ya ta sirlar yoki kutilmagan oqibatlarga olib keladi .
ʻ ʻ ʼ
Siyosat ta sir o tkazmoqchi bo lgan yoki manipulyatsiya qilmoqchi bo lgan
ʼ ʻ ʻ ʻ
muhitlar odatda murakkab moslashuvchan tizimlar (masalan, hukumatlar,
jamiyatlar, yirik kompaniyalar) bo lganligi sababli, siyosatni
ʻ
o zgartirish
ʻ intuitiv natijalarga olib kelishi mumkin. Misol uchun, hukumat
umumiy soliq tushumlarini oshirish umidida soliqlarni oshirish bo yicha siyosiy
ʻ
qaror qabul qilishi mumkin. Soliq o sishi hajmiga qarab, bu kapital qo zg alishiga
ʻ ʻ ʻ
sabab bo lgan yoki fuqarolar soliqqa tortiladigan pulni olishdan to sqinlik
ʻ ʻ
qiladigan darajada yuqori stavka yaratish orqali soliq tushumlarini kamaytirishning
umumiy ta siriga ega bo ladi.
ʼ ʻ 19
Siyosatni shakllantirish jarayoni nazariy jihatdan siyosatning yashirin ta sir
ʼ
doiralarini imkon qadar ko proq baholashga urinishni o z ichiga oladi
ʻ ʻ , bu esa
ma lum bir siyosatning kutilmagan oqibatlarga olib kelishi ehtimolini kamaytiradi
ʼ .
3.3 Ma’naviy islohotlar siyosiy barqarorlikni ta’minlashda qanday yordam
beradi.
O'zbekiston zamini — buyuk allomalar yurti. Bu makondagi dunyoviy va
diniy ilmlar rivoji asrlar oshsa-da, o'z ahamiyatini yo'qotmagan va ular yaratgan
ilmiy asarlar insoniyat taraqqiyotiga katta hissa qo'shib kelmoqda. XI asrda yashab
o'tgan Yusuf Xos Hojib “Qutadg'u bilig” asarida shunday yozadi:
“Hukmdorlarning qaysi birida bilim bo'lsa, bilimga e'tibor kuchli bo'lsa, o'sha
yaxshi, ezgu ishlarni amalga oshiradi, mamlakatda qonun-tartibotlarga, adolat va
bunyodkorlikka rivoj beradi”.
19
Althaus, Catherine; Bridgman, Peter; Davis, Glyn. The Australian Policy Handbook, 4th, Sydney: Allen & Unwin,
2007.
39

Bugungi yangilanayotgan O'zbekiston ham o'z taraqqiyotining yangi
bosqichida ilm-fan rivojiga katta e'tibor qaratayotgani ham bejiz emas, albatta.
Shuning uchun ham Uchinchi Renessansni barpo etish bo'yicha milliy taraqqiyot
istiqbollari g'oyasi ilgari surilib, amaliy harakatlar olib borilyapti. Mamlakatimizda
“Inson qadri ustuvor bo'lgan jamiyat va xalqparvar davlat” g'oyasi negizida yangi
O'zbekiston barpo etilmoqda.
Ta'kidlash joizki, bundan besh yil oldin davlatimiz rahbari xalqimiz bilan
bamaslahat “Harakatlar strategiyasi”ni qabul qilgan edi. O'tgan davr mobaynida
ushbu strategiya asosida keng ko'lamli ishlar amalga oshirildi. Barchamiz bu
jarayonlarda bevosita ishtirok etib, islohotlarning amaliy natijasini o'z hayotimizda
his qilganimiz ham bor gap.
Oradan muayyan vaqt o'tib, Yangi O'zbekistonning 2022–2026 yillarga
mo'ljallangan Taraqqiyot strategiyasi ishlab chiqildi va keng jamoatchilik
muhokamasiga qo'yildi. Unda “Harakatlar strategiyasidan—Taraqqiyot strategiyasi
sari” tamoyili ilgari surilib, keyingi besh yillikda mamlakatimizda amalga
oshiriladigan islohotlarning zarur siyosiy-huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy va ilmiy-
ma'rifiy asoslari belgilab olingan.
Mazkur strategiyada 7 ta ustuvor yo'nalishdagi masalalar qamrab olingan
bo'lib, ular quyidagilardan iborat:
— inson qadrini yuksaltirish va erkin fuqarolik jamiyatini yanada
rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo etish;
—mamlakatimizda adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini taraqqiyotning
eng asosiy va zarur shartiga aylantirish;
—milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, uning o'sish sur'atlarini zamon talablari
darajasida ta'minlash;
—adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish;
40

— ma'naviy taraqqiyotni ta'minlash, ushbu sohani tubdan isloh etish va
yangi bosqichga olib chiqish;
— umumbashariy muammolarga milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda
echim topish;
— mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq va
pragmatik, faol tashqi siyosat olib borish.
2022–2026 yillarga mo'ljallangan Taraqqiyot strategiyasi va uni 2022 yilda
amalga oshirish bo'yicha “yo'l xaritasi”ni tasdiqlashni nazarda tutuvchi O'zbekiston
Respublikasi Prezidenti farmoni loyihasi tayyorlandi. Unda mutlaqo yangi
yondashuv qo'llanilib, rejalashtirilgan islohotlar natijadorligini taraqqiyotning
maqsadlariga erishganlik darajasi asosida baholash tizimi joriy etilmoqda.
Birgina 2022 yilda amalga oshirish bo'yicha “yo'l xaritasi”da
mamlakatimizni rivojlantirishning 7 ta ustuvor yo'nalishi doirasida qariyb 100 ta
maqsadga erishish nazarda tutilmoqda. Bundan tashqari inson qadrini yuksaltirish
va erkin fuqarolik jamiyatini yanada rivojlantirish orqali xalqparvar davlat barpo
etish yo'nalishida 41 ta, adolat va qonun ustuvorligi tamoyillarini taraqqiyotning
eng asosiy va zarur shartiga aylantirish yo'nalishida 28 ta, iqtisodiyotni
rivojlantirish, uning o'sish sur'atlarini zamon talablari darajasida ta'minlash
yo'nalishida 133 ta, adolatli ijtimoiy siyosat yuritish, inson kapitalini rivojlantirish
yo'nalishida 55 ta, ma'naviy taraqqiyotni ta'minlash, ushbu sohani tubdan isloh
qilish va yangi bosqichga olib chiqish yo'nalishida 33 ta, umumbashariy
muammolarga milliy manfaatlardan kelib chiqqan holda echim topish yo'nalishida
39 ta, mamlakatimiz xavfsizligi va mudofaa salohiyatini kuchaytirish, ochiq va
pragmatik, faol tashqi siyosat olib borish yo'nalishida 77 ta chora-tadbir
belgilangan.
Yangi O'zbekistonni barpo etish bu shunchaki, xohish-istak, sub'ektiv hodisa
emas, balki tub tarixiy asoslarga ega bo'lgan mamlakatimizdagi mavjud siyosiy-
huquqiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ma'naviy-ma'rifiy vaziyatni o'zida mujassam
41

etayotgan, xalqimizning asriy orzu-intilishlariga mos, uning milliy manfaatlariga
to'la javob beradigan ob'ektiv zaruratdir.
Yangi O'zbekiston rivojini, aholi farovonligini ta'minlashda hal qiluvchi
o'rin egallaydigan tadbirkor va mulkdorlar huquqlarini har tomonlama himoya
qilishga katta e'tibor qaratilyapti. Shu bois xususiy mulk ustuvorligi O'zbekiston
qonunchiligida asosiy tamoyil sifatida belgilanishi, davlat idorasi ma'lumotiga
ishonib mol-mulk sotib olgan shaxsning huquqi buzilmasligi kafolatlanganligi va
bu qonunlar yanada takomillashib borishi amaliy bosqichga chiqdi. Adolat va
qonun ustuvorligi — xalqchil davlat qurish, inson qadr-qimmatini ta'minlashning
eng asosiy va zaruriy sharti ekanligi qat'iy belgilab olindi.
Davlatimiz rahbari ta'biri bilan aytganda: “Biz o'tgan besh yilda katta tajriba
orttirdik. Xalqimiz bizga ishondi va inondi. Ayni vaqtda el-yurtimiz bizdan yangi
reja va dasturlarni amalga oshirishni kutmoqda”
Shu bois ham iqtisodiyotda yuqori o'sish sur'atlariga erishish uchun, avvalo,
makroiqtisodiy barqarorlikni ta'minlash, inflyatsiya darajasini belgilangan 5
foizgacha pasaytirish choralari amalga oshirilishi, byudjet va tashqi qarz
barqarorligini ta'minlash, mahalliy byudjetlarning imkoniyatlarini kengaytirishga
islohotlarimizning birinchi darajali ustuvor vazifasi sifatida qaratilayotir. Milliy
iqtisodiyotni, uning o'sish sur'atlarini zamon talablari darajasida rivojlantirish
ustuvor vazifalar bo'lib, mavjud resurs va imkoniyatlarni safarbar etgan holda,
aholi jon boshiga to'g'ri keladigan yalpi ichki mahsulot hajmini yanada oshirish
maqsad qilingan.
Xususan, 2030 yilga borib, O'zbekiston jon boshiga hisoblaganda, aholi
daromadlari o'rtacha ko'rsatkichdan yuqori bo'lgan davlatlar qatoridan o'rin
egallashi, bunda xususiy sektorni rag'batlantirish va uning ulushini oshirish hamda
to'g'ridan-to'g'ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish hisobidan erishish ko'zda
tutilayotgani ta'kidlanadi. Bu borada “xomashyodan — tayyor mahsulotgacha”
42

tamoyili asosida drayver sohalarda klaster tizimini rivojlantirish muhim ahamiyat
kasb etadi.
Yurtimizda ish bilan bandlikni ta'minlashda mehnat bozorida tadbirkorlik
faoliyati asosiy maydon bo'lib xizmat qilmoqda. Shu bois tadbirkorlik va biznesni
yanada qo'llab-quvvatlash, soliq yukini kamaytirish, hammaga teng bo'lgan biznes
muhitini va zarur infratuzilma yaratish bo'yicha boshlangan islohotlarning qat'iy
davom ettirilishi juda katta ma'no-mazmunga ega.
Yangi O'zbekiston strategiyasida aholi bandligini ta'minlash, yoshlar va
ishsiz fuqarolarni davlat hisobidan malakali kasb-hunarga o'qitish, oilaviy
tadbirkorlikni rivojlantirish, ehtiyojmand aholini manzilli qo'llab-quvvatlash orqali
2026 yilgacha kambag'allikni ikki barobar qisqartirish ko'zda tutilmoqda. Shu bilan
birga, ijtimoiy himoya sohasida boshqaruv tizimi isloh qilinib, ijtimoiy
xizmatlarning sifati yaxshilanadi va ko'lami kengaytiriladi.
Aholimiz tabiatan olganda uy-joy bilan o'zini baxtli his qiladigan, orzu
havaslari ezgulik bilan yo'g'rilgan millatlar sirasiga kiradi. Shuning uchun ham eng
muhim masalalardan biri sifatida turar-joy masalasini ham hal etish, aholiga qulay
yashash sharoitlarini yaratish doimiy e'tibor markazida.
Aholini uy-joy bilan ta'minlash borasida qabul qilgan dasturlar, aynan arzon
uy-joylar dasturi asosida so'nggi besh yilda 140 mingdan ziyod yangi kvartira va
yakka tartibdagi uy-joylar barpo etilgan. Bu — oldingi besh yilga nisbatan 10
barobar ko'p uy-joy quriladi, degani.
Ana shunday ishlar ko'lamini yanada kengaytirib, kelgusida hududlarimizda
1 milliondan ortiq aholi uchun barcha qulaylik va ijtimoiy infratuzilmaga ega
bo'lgan “Yangi O'zbekiston” massivlarining bunyod etilishi xalqimiz uchun katta
yangilik bo'ldi.
43

Xulosa
Ma’naviy islohotlar har qanday jamiyatning barqaror taraqqiyoti, ijtimoiy
adolat va inson qadriyatlarining tiklanishida muhim o‘rin tutadi. Ushbu kurs ishida
olib borilgan tadqiqotlar asosida shuni ta’kidlash mumkinki, ma’naviy islohotlar
faqat ma’naviyat sohasigina emas, balki iqtisodiy va siyosiy sohalarga ham
bevosita ta’sir ko‘rsatadi. Ayniqsa, aholi ongida vatanparvarlik, adolat, halollik
kabi qadriyatlarning shakllanishi, fuqarolarning ijtimoiy mas’uliyatini oshiradi.
O‘zbekiston tajribasida ma’naviy sohadagi islohotlar mustaqillik yillarida
yangi bosqichga ko‘tarilib, davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biriga
aylangani kuzatilmoqda. Prezidentimiz tomonidan ilgari surilgan “Yangi
O‘zbekiston – ma’naviyatli jamiyat” tamoyili asosida ko‘plab ijtimoiy, iqtisodiy va
siyosiy loyihalar amalga oshirilmoqda. Bularning barchasi ma’naviy yuksalishning
jamiyat taraqqiyotidagi o‘rnini yanada mustahkamlab bermoqda.
Kurs ishida shuningdek ma’naviy islohotlarning iqtisodiy o‘sishga ta’siri,
ishbilarmonlik muhitining sog‘lomlashuvi va samarali siyosiy boshqaruv bilan
uzviy bog‘liqligi ham tahlil qilindi. Fuqarolik jamiyatining shakllanishida
ma’naviyatning ijobiy ta’siri, inson huquqlarini hurmat qilish va qonun
ustuvorligini ta’minlashda ma’naviy qadriyatlarning roli alohida o‘rin tutadi.
Xulosa qilib aytganda, ma’naviy islohotlar barqaror iqtisodiy rivojlanish va
siyosiy mustahkamlikning asosi bo‘lib xizmat qiladi. Shu sababli, bu yo‘nalishdagi
ishlarni yanada chuqurlashtirish, yoshlar orasida milliy qadriyatlar va axloqiy
normalarni keng targ‘ib qilish, jamiyatda sog‘lom muhitni yaratishga xizmat
qiladi.
44

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV O‘zbekiston
Respublikasi
Prezidentining 1996-yil 9-sentabrdagi PF-1559-sonli Farmoniga
2. Karimov I. A., O zbekiston — bozor munosabatlariga o tishning o ziga xosʻ ʻ ʻ
yo li, T., 1993; Makkonnel K.R., Bryu S . L ., Ekonomiks: Prinsipi,
ʻ
problemi i politika. V 2 t. Per.s angl. t. 1., 1993; Tux liyev N.T., Taksanov
A., Natsionalnaya ekonomicheskaya model O zbekistana, T., 2000.
ʻ
3. Althaus, Catherine; Bridgman, Peter; Davis, Glyn. The Australian Policy
Handbook, 4th, Sydney: Allen & Unwin, 2007.
4. Blakemore, Ken. Social Policy: an Introduction. Buckingham; Philadelphia:
Open University Press, 1998.
5. Dye, Thomas R.. Policy Analysis. University of Alabama Press, 1976.
6. Greenberg, George D. (December 1977). "Developing Public Policy Theory:
Perspectives from Empirical Research". American Political Science Review
71 (4): 1532–1543. doi:10.2307/1961494.
7. Heckathorn, Douglas D.; Maser, Steven M. (1990). "The Contractual
Architecture of Public Policy: A Critical Reconstruction of Lowi's
Typology". The Journal of Politics 52 (4): 1101–1123.
doi:10.2307/2131684.
45

Sotib olish