Madaniyat va sanʻat muassasalari buxgalteriyasini boshqarishning nazariy asoslari - Madaniyatshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	54.5KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	26 Fevral 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Madaniyatshunoslik

Sotuvchi

Zafar Nurullayev

Ro'yxatga olish sanasi 22 May 2023

43 Sotish

Madaniyat va sanʻat muassasalari buxgalteriyasini boshqarishning nazariy asoslari

Sotib olish

Mavzu: Madaniyat va san at muassasalariʻ
buxgalteriyasini boshqarishning nazariy asoslari.

Mundarija:
KIRISH…………………………………………………………………………....3
I.BOB.MADANIYAT VA SAN AT SOHASI, UNI BYUDJETDANʻ
MOLIYALASHTIRISH………………………………………………………….5
1.1. Madaniyat va san’at sohasi, uni byudjetdan moliyalashtirish tizimini
tashkil etish, moliyalashtirish printsiplari………………………………..…….5
II.BOB.MADANIYAT VA SAN AT MUASSASALARI
ʻ
BUXGALTERIYASINI BOSHQARISHNING O‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI………………………………………………………..……..11
2.1. Madaniyat va san’atga ajratiladigan byudjet xarajatlarining
mazmuni…………………………………………………………………………11
2.2.Madaniyat va san’at tashkilotlarida aylanma mablag‘larning
buxgalteriya hisobi va soliq hisobi tizimini shakllantirish xususiyatlari……17
2.3.О‘zbekistonda madaniyat sohasini byudjetdan moliyalashtirish joriy
holati tahlili………………………………………………………………………22
XULOSA…………………………………………………………………………30
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI………………………….32
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Buxgalteriya nazariyasi, madaniyat va san'at
muassasalari uchun juda muhimdir. Bu sohada amaliyotni rivojlantirish uchun bir
nechta asosiy printsip va qoidalarga e'tibor bermoq kerak. Bunday muassasalarda
buxgalteriyani boshqarishning nazariy asoslari quyidagilar bo‘lishi mumkin:
Transparensiya: Buxgalteriya, ma'lumotlarni ochiq va tushunarli ko‘rinishda
saqlash lozim. Transparensiya, muassasalarning moliyaviy holatini tushunish va
hisob-kitoblarni rivojlantirishda yordam bera oladi.
Integratsiya: Buxgalteriya tizimini boshqarishda muassasalarning barcha
qismlari o‘rtasida integratsiya muhimdir. Bu, ma'lumotlar o‘rtasida samarali
almashishni va to‘g‘ridan-tog‘ri hisob-kitoblarni yuritishni ta'minlaydi.
Hisob-kitobning tamoyilligi: Buxgalteriya jarayonlarini amalga oshirishda
hisob-kitobning to‘g‘ridan-to‘g‘ri va tamoyillikda yuritilishi kerak. Bu, moliyaviy
hisobotlarni tuzish va muassasalarning moliyaviy natijalarini tahlil qilishga imkon
beradi.
Mudofaa: Buxgalteriyani boshqarishda muassasalarning moliyaviy risklarga
qarshi mudofaa tizimini rivojlantirish lozim. Bu, muassasalar uchun moliyaviy
xavf va afatlar bilan bog‘liq bo‘lgan jarayonlarni avtomatlashtirish va mudofaa
qilishni ta'minlaydi.
Qonun va boshqaruv: Buxgalteriya jarayonlarini o‘z ichiga olgan qonun va
boshqaruvlar bo‘yicha amalga oshirish muhimdir. Bu, muassasalar uchun
moliyaviy tartibni saqlash, soliqlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri to‘lash va boshqa moliyaviy
masalalarni hal qilishni ta'minlaydi.
Bu asoslar, madaniyat va san'at muassasalari uchun buxgalteriya jarayonlarini
to‘g‘ridan-to‘g‘ri boshqarishda muhimdir. Bu jarayonlar yordamida muassasalar
moliyaviy rivojlanish va sodda, aniq hisobotlar tuzishlari mumkin.
3

Mavzuning maqsadi madaniyat va san’at sohasini moliyalashtirish yo‘llarini
tahlil qilishdan iborat.
Mavzuning vazifalari:
1. madaniyat muassasalarini byudjetdan moliyalashtirish xususiyatlarini
tavsiflash;
2. madaniyatni moliyalashtirishning byudjetdan tashqari manbalarini ko‘rib
chiqish;
3. 2022-yilda Respublika byudjetdan madaniyatni moliyalashtirish
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni tahlil qilish.
Mavzuning o‘rganish ob’ekti byudjet muassasalarini moliyaviy ta’minlash,
sub’ektlar - madaniyat muassasalarini moliyalashtirishdir.
Mavzuning maqsadi : bozor biznes modeli kontekstida madaniyat
muassasalarini moliyalashtirish xususiyatlarini ko‘rib chiqish.
Mavzuning predmeti -Soliqlarni hisoblash va to‘lash tartibi va uning
institutsional tabiatining tarkibiy qismilarini o`rganish mazmuni, shakl va
usullarini to‘liq o‘rganish va mohiyatini ochib berish.
4

I.BOB.MADANIYAT VA SAN AT SOHASI, UNI BYUDJETDANʻ
MOLIYALASHTIRISH
1.1. Madaniyat va san’at sohasi, uni byudjetdan moliyalashtirish tizimini
tashkil etish, moliyalashtirish printsiplari
Ma’lumki, 2020-2021-yillarda mamlakatimizda madaniyat sohasida 18
yoshgacha bо’lgan yoshlar 18 million 720 ming nafarni yoki umumiy aholining
taxminan 40 foizini, 30 yoshgacha bо’lganlar esa 14 million 80 ming nafarni yoki
64 foizni tashkil etgan edi. О’z-о’zidan ayonki, aholimizning aksariyat qismini
tashkil etadigan yoshlarimizning hali-beri yechilmagan muammolariga
e’tiborimizni jalb etish, ularni hayotimizda haqiqatdan ham hal qiluvchi kuchga
aylantirish masalasi jamoatchiligimizning diqqat markazida turibdi. 1
Zero, Birinchi Prezidentimiz SHavkat Mirziyoyev ta’kidlaganlari dek
“Oldimizda nihoyatda muhim, kelajagimizni hal qiluvchi yangi vazifa turibdi. Bu
vazifa erkin fuqarolik jamiyatining ma’naviyatni shakllantirishda, boshqacha
aytganda, ozod, о’z haq-huquqini yaxshi taniydigan, boqimandalikning о’zi uchun
or deb biladigan, о’z kuchi va aqliga ishonib yashaydigan, ayni zamonda о’z
shaxsiy manfaatlarini xalq , Vatan manfaatlari bilan uyg‘un holda kо’radigan
komil komil insonlarni tarbiyalashdan iborat”. Ma’lumki, tarbiya inson shaxsi
ma’naviyatini, e’tiqodini, о’zini anglash, yonatrofga bо’lgan munosabatini
shakllantirishga qaratilgan jarayondir.
Shunday ekan, madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirishda ushbu
jarayon mutanosibligini ta’minlashda ta’lim-tarbiya ishini uyg‘un tarzda olib
borish lozim bо’ladi. Ta’lim orqali yoshlar haytida о’z о’rinlarini topishda ma’lum
bir kasb- hunarni о’rganish bilan birga, о’zlarini bо’lajak hayotga tayyorlab
boradilar. Xalqning ma’naviyati va madaniyati, uning haqiqiy tarixi va о’ziga
xosligi, qayta tiklanayotganligi, jamiyatimizni yangilash va taraqqiy ettirish yо’lida
muvaffaqiyatli ravishda olg‘a siljitishda hal qiluvchi, ta’bir joiz bо’lsa, boshlovchi
ahamiyatga egadir. Mustaqillik esa ana shu vazifani amalga oshirishning muhim
1
Ahmedov F. “Ommaviy bayramlar rejissurasi asoslari”. T.: “Aloqachi”. 2008.
5

sharti hisoblanadi. Xalq yoki millat о’z taqdirini о’zi belgilash huquqiga ega
bо’lsagina, о’zining mustaqil taraqqiyot yо’lini erkin belgilab olishi, yoshlarni о’z
milliy qadriyatlari negizida tarbiyalash mumkin. Biroq jamiyat hayotining barcha
jabhalarini erkinlashtirmasdan haqiqiy erkinlikka erishib bо’lmaydi. Erkinlik
g‘oyasi va xalqning ma’naviy merosi ming-yillar mobaynida Sharq xalqlari uchun
yuksalishning qudratli manbai bо’lib xizmat qilgan. Sharqda shaxs erkinligi va
huquqlari, xatti-harakati, xulq-atvori, jamiyatdagi о’rni, ma’suliyatini idrok etish
darajasiga baho berilganda muayyan guruh, etnos, xalq, millat, jamiyatning
manfaatlari, huquqlariga alohida qadriyat va an’analardan kelib chiqqan holda
yondashiladi.
Madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirishda yoshlar dunyoqarashida
milliy-ma’naviy qadriyatlarga tayanish, uning talqini va jamiyatimizda iqtisodiy-
siyosiy islohotlarni amalga oshirishda tutgan о’rni bugungi muhim muammolar
jumlasidandir. Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev “Millat uchun erkinlik adolat
tantanasining oliy ifodasidir. Erkinlik birovni о’ziga qaram qilishga, birovning
mol-mulkini talon-taroj etishga, birovga xiyonat qilishga, birovni о’ldirishga yoki
zarar yetkazishga yо’l qо’ymaydi” deb ta’kidlaydilar.
Madaniyat sohasida byudjetdan moliyashtirish erkinlik qonunga asoslanadi:
qonun doirasida olib yuborilgan ishlar va xatti- harakatlar ahloqiy hamda huquqiy
qadriyatlar jihatidan haqli hisoblanadi. Kundalik turmushda, о’zaro
munosabatlarda inson erkinligi qonun hamda axloqiy normalar bilan cheklangan
bо’ladi. Erkinlikni tо’g‘ri tushunib, uni hayotimizga tо’hri tatbiq etganimizdagina,
bu buyuk ne’mat-adolat va erkinlikni saqlab qolishimiz va undan keyingi
avlodlarimiz ulardan bahra olishlari mumkin. I.Ergashev Yoshlar dunyoqarashida
milliy – ma’naviy qadriyatlarga tayanish muayyan maqsad va vazifalarni о’z
ichiga oladi.
Ular quyidagilar:
6

• Yoshlar о’z dunyoqarashida milliy – ma’naviy qadriyatlarga tayanmasa,
ularning ongi va tafakkuridan mutlaqo begona qadriyatlar joy oladi. О’zining
milliyma’naviy qadriyatlariga nisbatan bepisandlik bilan qarash shakllanadi.
• Yoshlarning milliy- ma’naviy qadriyatlarga bо’lgan munosabatinig hozirgi
holatini о’rganish, ularning amaliy faoliyatlarida kо’proq qaysi qadriyatlar ustivor
bо’lib borayotganini aniqlashga yordam beradi. Bundan kо’zlangan asosiy maqsad
ularning milliy-madaniy meros va qadriyatlarga nisbatan ishonch va e’tiqodni
mustahkamlashdan iborat.
• Yoshlarning milliy-ma’naviy qadriyatlarga nisbatan ishonch va e’tiqodining
mustahkam bо’lishi О’zbekiston tanlagan о’ziga hos va mos taraqqiyot yо’li
talablaridan kelib chiqadi hamda yoshlar oldiga aniq vazifalarni qо’yadi.
I.Ergashev jamiyat ma’naviy hayotida milliy qadriyatga munosabat muammolarini
quyidagi omillarga bog‘laydi :
Mustaqillik ulug‘ ne’mat va qadriyat ekanini chuqur idrok etgan holda,
umummaqsad yо’lida yoshlar ozod shaxs va erkin fuqaro sifatida jamiyat oldidagi
о’z ma’suliyatini chuqur anglab, faollik kо’rsatishi ularning qalb amriga aylanishi
lozim. 2
Jamiyatni erkinlashtirish va ma’naviyat demokratiya hamda yoshlar
dunyoqarashidagi milliy- ma’naviy qadriyatlarga tayanish bilan ham uzviy bog‘liq.
Mamlakat, xalq, millatning buguni va kelajagiga daxldor bо’lgan qadriyatlar
haqida о’z fikrini ochiq va erkin bildirish ayrim salbiy holatlarning oldini oladi.
Eng muhimi, fikrni erkin aytish muhiMadaniyat Yoshlar fikriga hurmat bilan
qarash, о’zgalar fikriga tayanish, milliy- ma’naviy qadriyatlarni tiklash orqali
jamiyatda siyosiy- huquqiy madaniyat yuksalib boradi. Demokratik jamiyatda
milliy- ma’naviy qadriyatlarni tiklashga ehtiyoj ortib, fikrlar xilma- xilligi,
munozara madaniyati shakllanadi. Faqat о’z fikrini о’tkazish, о’zgalar fikrini
bо’g‘ib qо’yish hollariga barham beriladi. Milliy – ma’naviy qadriyatlarning
2
Qoraboyev U. “О‘zbek xalqi bayramlari”. T.: “Sharq” nashriyot-matbaa aksiyadorlik kompaniyasi bosh
tahririyati. 2002.
7

tiklanishi tufayli yoshlar о’z erkinligi va mustaqilligini qadrlaydigan, unga hurmat
bilan qaraydigan, shu tuyg‘uga kо’proq ehtiyoj sezadigan bо’lib boradi. Madaniy
merosga nisbatan befarqlik va loqaydlik kabi ayrim illatlar barham topadi.
Madaniyat sohasini byudjetdan moliyashtirish bugun rahbarlik lavozimlarida
ishlayotgan ayrim shaxslar faoliyatida uchraydigan, qadriyatlarimizga tо’g‘ri
kelmaydigan salbiy illatlarga barham berish imkoniyati tug‘iladi. Mustaqil
mamlakatda har bir yoshning qaysi sog‘ada ishlashidan qat’i nazar, avvalo, ozod
va erkin shaxs, inson sifatida о’zligini anglamog‘i zarur bо’ladi. О’zlikni anglash
esa ma’naviy qadriyatlarni chuqur о’rganish, asrab-avaylab rivojlantirish orqali
amalga oshadi. Mustaqil О’zbekistonning kuchli davlatdan kuchli jamiyat sari
taraqqiyoti davrida, asriy ma’naviy merosimiz, milliy qadriyatlarimiz, buyuk
ajdodlarimizning tarixiy tajribalaridan tо’g‘ri foydalanib, ularning ibratli ishlaridan
saboq olish mamlakatimizda fuqarolik jamiyati qurilishi vazifalarini amalga
oshirishga, xalqimizning ma’nan yuksalishiga xizmat qiladi. Xalqimiz
mustaqillikning о’z hayotida va taqdirida hal qiluvchi ahamiyat kasb etganini
tobora teranroq anglab yetmoqda.
Bugun О’zbekistonda yashayotgan har bir yosh mustaqillikning bergan
ne’matidan barhamand bо’lmoqda, deb ayta olamiz. Mustaqillik tufayli
О’zbekiston yoshlari о’z taqdirini о’zi hal etish huquqini qо’lga kiritda. Bugun
О’zbekiston birovga qaram emas, о’z taraqqiyot yо’lini о’zi belgilab, mustaqil
ichki va tashqi siyosat olib bormoqda. Yoshlar kо’z о’ngida iqtisodiy hayot
о’zgarmoqda. Mulkning xilma-xilligiga о’tilgani har bir yoshga о’z xohishiga
kо’ra iqtisodiy faoliyat bilan shug‘ullanish imkoniyatini berdi. Bir tomonlama,
rejali iqtisodiyot о’rnida bozor iqtisodiyotiga asoslangan erkin mehnat faoliyati
shakllanmoqda.
Tadbirkorlik, fermerlik, kichik va о’rta biznes bilan shug‘ullanish uchun
imkoniyatlar yaratilmoqda. Bugun О’zbekiston о’ziga qarashli bо’lgan, xalqning
mehnati bilan yaratilgan boylikni о’zi о’z ixtiyori bilan tasarruf etmoqda. Unga
о’zi egalik qilmoqda. Bugun izlanuvchan, tadbirkor, yangicha fikrlaydigan har bir
8

kishining hayot tarzi ham о’zgarib borayotgani shubhasiz. Bu borada davlatimiz
raxbari tomonidan mamlakatimizda 2021-yilni “Yoshlarni qo‘llab-quvvatlash va
aholining sog‘lig‘ini mustahkamlash-yili” deb e’lon qilinishi ayniqsa diqqatga
sazovordir. О’zbekiston respublikasi “Ijtiomiy fikr” jamoatchilik fikrini о’rganish
Markazi tomonidan о’tkazilgan sotsiologik sо’rov natijalariga kо’ra, milliy
о’zlikni anglash bо’yicha sо’ralgan 46,6 foiz yoshlar xalqning urf- odatlari va
an’analariga, 28,9 foizi О’zbekistonning milliy mustaqilligiga, 28,4 foizi о’z
xalqining boy tarixiga, 21,7 foizi ona tili va milliy madaniyatiga, 19,5 foizi о’z
millatining ma’naviy о’ziga xosligi, 16,6 foizi о’tmish avlodlarning buyuk
merosiga tayanish muhim ahamiyat ega ekanini bildirishgan. 3
Demak, О’zbekiston yoshlari xalqining tarixi va an’analari, milliy
madaniyati, avlodlar о’rtasidagi aloqa, о’zlikni anglash va о’ziga xoslikni muhim
omil sifatida baholaydi. Mustaqillik sharoitida yoshlar о’z hayotiy tajribalarida
mustaqillikning afzalligini his etib, unga ishonch bildirmoqda. Mustaqillik milliy
о’zlikni anglashning muhim sharti sifatida qadrlanmoqda hamda о’zligini
namoyon etish omili sifatida baholanmoqda.
Masalan, respublikamizda yashayotgan axolining 20-24 yoshdagilarining 30,6
foizi, о’zbeklarning 30,3 foizi, markaziy osiyo xalqlari vakillarining 32,4 foizi,
tо’liqsiz о’rta ma’lumotlilarning 30,1 foizi milliy о’z- о’zini anglashni
О’zbekistonning milliy mustaqilligi bilan bog‘lab, uni muhim omil deb biladi.
Ayni paytda mamlakatimizda istiqomat qilayotgan slavyan millatiga mansub
yoshlarning 8,9 foizi, boshqa millat vakillarining 14,4 foizi ham milliy о’zlikni
anglashni ona tili va milliy madaniyat bilan (51,1 foiz), xalq urf-odatlari bilan
(33,8 foiz) bog‘laydilar. Jamiyatda yoshlar tarbiyasi muammolari har doim
kunning birinchi darajali mavzularidan biri bо’lib kelgan.
Ayni paytda, dunyoda globallashuv jarayoni tezlashmoqda. Dunyo xalqlari,
davlatlar о’rtasida о’zaro aloqalar kuchaymoqda. О’zbekiston ham undan chetda
turgani yо’q. Turli xalqlarga xos bо’lgan qadriyatlar О’zbekiston yoshlari hayotiga
3
Dushamov J. “Ommaviy tadbirlar rejissurasi”. T. G‘.G‘ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti. 2002.
9

ham ta’sir kо’rsatmoqda. Bunday muhit xalqaro axborot tizimi, internet, OAV,
reklama, turli xil kino kо’rsatuvlari bilan bog‘liq asarlar yoshlar ma’naviy hayotiga
ta’sir kо’rsatishi, turli xil qadriyatlarning kirib kelishiga sharoit hozirlaydi. Uning
qaysi jihatlaridan foydalanish yoki foydalanmaslikni yoshlar yaxshi bilishlari
loziMadaniyat Qadriyatlarni bir-biridan farqlash, milliy qadriyatlarni yо’qotmagan
holda munosabatda bо’lishlari muhimdir. Ijtimoiy hayotda, ayrim yoshlarning
xatti-harakatlarida milliy qadriyatlarimizga mutlaqo tо’g‘ri kelmaydigan holatlarni
kuzatish mumkin.
Ayrim yoshlarning diniy ekstremizm, aqidaparastlik g‘oyalarining tarafdori
bо’lib sodir etgan qilmishlari bilan milliy qadriyatlarimiz о’rtasida о’zaro tо’g‘ri
kelmaydigan holatlarni kuzatish mumkin. Toshknet, Buxoro, Andijonda bо’lib
о’tgan voqealar oldimizda yoshlar dunyoqarashiga milliy qadriyatlarimizni
singdirish va unga sodiq qilib tarbiyalash kabi muhim vazifalar turganini
kо’rsatadi. Aksariyat yoshlarimiz esa milliy va umuminsoniy qadriyatlarga
nisbatan о’zlarining tо’g‘ri munosabatlarini shakllantirgan. Qadriyatlarni targ‘ib
etadigan urinishlarga, xususan, aqidaparastlikka nisbatan о’zlarining salbiy
munosabatlarini bildirishlarini yuksak baholash loziMadaniyat Bugun jahon
axborot maydonida yoshlarni milliy qadriyatlarga qarshi tarbiyalashga urinish
kuchaymoqda. Qadriyatlarga munosabatni о’zgartirmasdan demokratik jamiyat
qurib bо’lmasligi tо’g‘risidagi fikrlar ostida qanday yashirin maqsadlar yotgani
tobora ayon bо’layotir.
Bunday harakatlar yoshlarni о’z xalqi, vatani va milliy qadriyatlarga nibatan
bepisand ruhda tarbiyalashga qaratilgan bо’lib, ularda kо’proq g‘arbona
qadriyatlarga moyillikni uyg‘otishga bо’lgan yashirin maqsadlar mujassam bо’ladi.
Yoshlar hayotida milliy va umuminsoniy qadriyatlarning о’rni muhim; milliy
qadriyatlarni yaxshi bilmagan yoshlarning xatti- harakatlarida nosog‘lom
aqidaparastlik holatlari tezroq joy oladi. Mustaqillik yangi qadriyatlar tizimiga,
milliymadaniy meros va an’analarga tayanish orqali yoshlarni umuminsoniy
qadriyatlarni tо’g‘ri baholashlari yangi imkoniyatlar ochib bermoqda.
10

II.BOB. MADANIYAT VA SAN AT MUASSASALARIʻ
BUXGALTERIYASINI BOSHQARISHNING O‘ZIGA XOS
XUSUSIYATLARI
2.1. Madaniyat va san’atga ajratiladigan byudjet xarajatlarining
mazmuni.
Madaniyatning ijtimoiy-iqtisodiy mazmuni bo‘yicha vazifalari insonni
ma’naviy boyitish va bu orqali yakuniy iqtisodiy natijalarga ta’sir qilishdan
iborat. Madaniy majmua - bu shaxsning rivojlanishi va o‘zini o‘zi anglashi,
jamiyatni insonparvarlashtirish va xalqlarning o‘ziga xosligini saqlash bo‘yicha
aniq vazifalarni hal qiladigan korxonalar, muassasalar va tashkilotlar
majmuidir. Milliy madaniyatni saqlash va rivojlantirishning huquqiy asosi
O‘zbekiston Respublikasining bir qator qonunlari bo‘lib, ular orasida O‘zbekiston
Respublikasining 2018-2021-yil 9 oktyabrdagi 3612-1-sonli "Madaniyat asoslari
to‘g‘risida" gi qonuni etakchi rol o‘ynaydi. O‘zbekiston Respublikasining
madaniyat to‘g‘risidagi qonun hujjatlari. Kutubxonalar, muzeylar, teatrlar, kino
sanoati faoliyati qo‘shimcha ravishda qabul qilingan maxsus qonunlar bilan
tartibga solinadi.Madaniyat sohasidagi amaldagi qonunchilikda davlat madaniy
faoliyat, madaniy qadriyatlar va imtiyozlar fuqarolar uchun ochiq bo lishini
ʻ
ta minlash majburiyatini oladi, buning uchun davlat:
ʼ 4
 davlat va zarur hollarda nodavlat madaniyat tashkilotlarini byudjetdan
moliyalashtirishni amalga oshiradi;
 ushbu maqsadlarga o‘z mablag‘larini kiritayotgan korxonalarga, jismoniy
shaxslarga soliq imtiyozlari berish orqali byudjetdan moliyalashtirishni
rag‘batlantirish;
 notijorat madaniyat tashkilotlariga soliq solishning alohida tartibini
belgilash;
4
Abankina T.V. Boshqaruvni modernizatsiya qilish:radikal choralar zarurmi? T.V. Abankina,
M.B.Gnedovskiy, E.L.Ignatieva va boshqalar Madaniyat muassasasi rahbarining qo'llanmasi. - 2018. - No 5. - S. 7 -
18.
11

 madaniyat sohasida xayriyani rivojlantirishga ko‘maklashish;
 kam ta’minlangan fuqarolarni qo‘llab-quvvatlash.
Mulkdoriga qarab madaniyat muassasalari davlat, munitsipal, nodavlat,
aralash mulkchilik shaklidagi bo‘lishi mumkin. Davlat va munitsipal muassasalar
muassis (muassislar) tomonidan tuziladi, ularning ustavlarini ro‘yxatdan o‘tkazadi
va moddiy moliyaviy resurslardan foydalanish tartibini ko‘rsatuvchi tomonlarning
shartnoma majburiyatlarini tuzadi. Muassasalarni belgilangan standartlarga
muvofiq moliyalashda qo‘shimcha moliyalashtirish manbalarini olish huquqi
cheklanmaydi. Shuni ta’kidlash kerakki, madaniyat muassasalari uchun ta’limdan
farqli o‘laroq, O‘zbekiston Respublikasi hukumati ularning faoliyati va
moliyalashtirish tartibini tartibga soluvchi standart qoidalarni tasdiqlamadi. Shu
bilan birga, byudjetni moliyalashtirish O‘zbekiston Respublikasida madaniyatni
saqlash va rivojlantirish uchun davlat kafolatlarining asosidir.
 Bir kishi va aholiga to‘g‘ri keladigan byudjetdan moliyalashtirish normasi
asosida;
 mintaqada hosil qilingan milliy daromad miqdorining foizi asosida;
 jami byudjet xarajatlarining ma’lum foizi asosida.
Ushbu yondashuv "Madaniyat to‘g‘risidagi O‘zbekiston qonunchiligining
asoslari to‘g‘risida" Respublika qonunida qabul qilingan. Respublika byudjetning
kamida 2 foizi va hududiy byudjetlarning 6 foizi madaniyatga yo‘naltirilishi
kerakligi ko‘rsatilgan. Inflyatsiya jarayonlari tufayli qo‘shimcha xarajatlarni
qoplash uchun moliyalashtirish hajmini muntazam ravishda aniqlashtirish zarurati
ko‘zda tutilgan.
Haqiqiy amaliyotda na respublika, na mintaqaviy hokimiyatlar byudjet
taqchilligi tufayli qonun talablariga rioya qilmaydi. Ijtimoiy zarur xarajatlarni
(byudjetdan ajratmalarni) aniqlash usullari madaniy tadbirlar emas, balki muayyan
madaniyat tashkilotlari (muassasalari) tomonidan moliyalashtirilayotganiga
asoslanadi. Byudjet mablag‘lari faoliyatning tijorat shakllariga yo‘naltirilmagan
12

muassasalarga ajratiladi, garchi ular boshqaruvning bozor elementlaridan
foydalansalar ham.
Ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan boshqa sohalarda bo‘lgani kabi, byudjet
madaniyat muassasalarida ham joriy xarajatlar qat’iy tartibga solinadi va batafsil
yoritiladi.
Shuni yodda tutish kerakki, tarmoq xarajatlari tarkibi moliyalashtirish
manbalari, byudjet darajalari, faoliyat sohalari va boshqalar orqali ifodalanishi
mumkin.
Misol sifatida, 2018-2021gi respublika byudjet xarajatlarining asosiy turlarini
ko‘rib chiqing.2021-yil davomida jami 15-bo‘lim "Madaniyat, san’at va
kinematografiya" 14 milliard dollorni tasdiqladi, shundan 12 milliard dollor
madaniyat va san’atga, 7,5 milliard dollor ajratildi. O‘zbekiston xalqlari madaniy
aholisining ayniqsa qimmatli ob’ektlarini, muzeylar, kutubxonalar va boshqa
muassasalarni saqlashga qaratilgan; 3,1 milliard dollor - sirklarni, teatrlarni,
filarmoniyalarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlash uchun; 1,4 milliard
dollor "O‘zbekiston madaniyati" respublika maqsadli dasturini amalga oshirish
uchun ajratilgan. 2 milliard dollor miqdorida xarajatlar. ham asosan o‘quv
dasturlarini amalga oshirish uchun mo‘ljallangan.
16-bo‘lim "Ommaviy axborot vositalari" 12 milliard dollorni nazarda
tutadi. Asosan, bu mablag lar davlat teleradiokompaniyalari, nashriyotlar, gazetaʻ
va jurnallar tahririyatlari va boshqalarni subsidiya va subvensiya shaklida davlat
tomonidan qo llab-quvvatlashga mo ljallangan.
ʻ ʻ ommaviy axborot vositalari.
Muassasa va tashkilotlar faoliyatini tasniflash maishiy madaniyatni davlat
tomonidan moliyalashtirish masalasini hal qilishda muhim ahamiyatga
ega. Funktsiyalarni ijtimoiy ahamiyatga ega va ko‘ngilochar-dam olish
funktsiyalariga guruhlash sanoat xarajatlarini qoplashda davlat ishtiroki darajasini
aniqlash imkonini beradi. Albatta, ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan faoliyat
13

moliyalashtiriladi va ko‘rsatilayotgan xizmatlarni tijoratlashtirishning mumkin
bo‘lgan darajasi aniqlanadi.
Madaniyat tashkilotining moliyaviy resurslari quyidagilar hisobidan
shakllantiriladi: 5
 byudjetdan ajratmalar va muassisdan boshqa tushumlar;
 madaniy faoliyatning pullik shakllaridan olinadigan daromadlar;
 yuridik va jismoniy shaxslar bilan tuzilgan shartnomalar bo‘yicha
xizmatlar ko‘rsatish uchun to‘lovlar;
 ixtiyoriy xayriyalar, subsidiyalar, vasiyatnoma bo‘yicha olingan
mablag‘lar;
 banklar va boshqa kredit tashkilotlarining kreditlari;
 O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga muvofiq boshqa daromadlar va
tushumlar.
Shunday qilib, madaniyat sohasidagi davlat siyosati, birinchi navbatda,
O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarining ijod erkinligi, madaniy hayotda ishtirok
etish va madaniy muassasalardan foydalanish, madaniyat va madaniyat
muassasalaridan foydalanish erkinligiga bo‘lgan konstitutsiyaviy huquqlarini
amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlarni ta’minlashga qaratilgan. aholini
madaniy qadriyatlarga.
O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksida e’lon qilingan, yagona
qonunchilik bazasi, yagona byudjet tasnifi va byudjet hujjatlari shakllarining birligi
bilan ta’minlangan byudjet tizimining birligi printsipi madaniyat tizimiga bevosita
ta’sir ko‘rsatdi. 6
O‘zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi, davlat madaniyat
tashkilotlarining katta qismi byudjet muassasalari maqomini oldi, chunki ularning
faoliyati daromadlar va xarajatlar smetasi asosida moliyalashtiriladi. Madaniyatda,
ijtimoiy sohaning boshqa sohalarida bo‘lgani kabi, budjet mablag‘larini
taqsimlashning me’yoriy emas, balki moddama-modda tamoyili mavjud. Har bir
5
Galutskiy G.M. Madaniy faoliyatni moliyalashtirish va moliyalashtirish asoslari G.M. Galutskiy. - M .:
Do'st. Iqtisodiyot, 2020. - 225 b., tab.
6
O’zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi 161-modda qoidalariga muvofiq.
14

maqolaning o‘ziga xos metodologiyasi mavjud. Muzeylar faoliyati uchun shart-
sharoitlarning juda xilma-xilligi va daromadlarni oldindan aytib bo‘lmaydiganligi
sababli kelajakdagi xarajatlarni baholash va byudjet mablag‘larining zarur
miqdorini aniqlashda eng katta qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi.
Xarajatlarning tarkibi juda o‘ziga xos bo‘lishiga qaramay, ularni
rasmiylashtirish va tartibga solish mumkin emas. Ish haqini aniqlashda muzey
mutaxassislarining shtatlarini umumiy maxrajga qisqartirish mumkin
emas. Masalan, muzey fondi kuratorlari soni uning tuzilishiga, ashyolar tarkibiga,
ularning qiymatiga, holatiga bog‘liq; qo‘riqchilar soni - ko‘rgazma zallari
hududidan, eksponatlarga kirish darajasidan, qo‘riqlash signalizatsiyasining
mavjudligi. Xuddi shunday holat muzey eksponatlarini sotib olish va
ekspozitsiyalarni loyihalash uchun mablag‘larni rejalashtirish, kutubxona
fondlarini kutubxonalarga sotib olish bilan bog‘liq. tadbirlar uchun rekvizit va
materiallarni sotib olish va boshqalar. Muassasa tomonidan qanday miqdorda
mablag‘ hisoblanishidan qat’i nazar,smetani tasdiqlashda uning bir necha-
yillardagi amaldagi ijrosi va byudjet mablag‘lari hajmi hisobga olinadi. 7
Muzeylar faoliyati va byudjetdan moliyalashtirish huquqini olishning muhim
sharti ularning faoliyatini litsenziyalash hisoblanadi. Qonunga muvofiq, davlat
muzeylarining nizomlari O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan
tasdiqlanishi kerak. Qimmatbaho ashyolarning saqlanishini ta’minlaydigan
hujjatlar qatorida ma’lum o‘rinni Muzey fondining Davlat katalogi egallashi kerak.
Muzeylar uchun ham, boshqa turdagi madaniyat muassasalari va tashkilotlari
uchun ham byudjet xarajatlarini rejalashtirishdan oldin muassasaning o‘z-o‘zini
moliyalashtirishni ta’minlash uchun daromad olish qobiliyatini aniqlash,
ob’ektning madaniy va tarixiy ahamiyatini aniqlash, ijtimoiy guruhlar doirasini
aniqlash kerak. ushbu madaniyat muassasasi xizmatlaridan foydalanayotgan
aholi. Qoida tariqasida, byudjet manbalari hisobidan moliyalashtirish muassasalar
7
Gurvich M.M. AQShda madaniy faoliyatni moliyaviy qo'llab-quvvatlash M.M. Gurvich Madaniyatni
moliyalashtirish institutlari: xorijiy mamlakatlar tajribasi RAS. Ying - t xalqaro. iqtisodiyot va siyosiy. Issled.,
Ijtimoiy iqtisodiyot instituti; javob. ed. VA MEN. Rubinshteyn. - M., 2020. - 194 b.
15

aholiga pullik xizmatlar ko‘rsatish orqali o‘z daromadlarining o‘sishini kafolatlay
olmagan hollarda amalga oshiriladi. Ularning asosiy faoliyati jamoat tovarlari,
xususan, davlat kutubxonalari faoliyatining aniq xususiyatiga ega. Moddiy-
texnikaviy va axborot texnologiyalarini rivojlantirish uchun byudjet mablag‘lari
hisobidan moliyalashtirish amalga oshirilishi mumkin.
Teatrlar va kontsert tashkilotlari uchun byudjet mablag‘lari miqdorini
hisoblashda kutilayotgan daromadlar hajmi ham belgilanadi, bu xizmat
ko‘rsatilayotgan tomoshabinlar soni va chiptaning o‘rtacha narxiga
bog‘liq. Tomoshabinlar sonini hisoblash uchun auditoriya sig‘imini rejalashtirilgan
chiqishlar soniga va ularning o‘rtacha tashrifiga ko‘paytirish kerak. Barcha
chiqishlar ertalab, tushdan keyin va kechqurun bo‘linadi. Chipta narxi spektakl
vaqtiga bog‘liq. Teatrlar spektakllardan tushgan daromaddan tashqari, aholiga
xizmat ko‘rsatishdan ham daromad olishlari mumkin. Xarajatlarning asosiy
moddalari bo‘yicha xarajatlarni hisoblash metodologiyasi o‘ziga xos
xususiyatlarga ega emas. San’at va san’at xodimlarining ish haqi fondi to‘liq
stavkada ishlaydigan va taklif qilingan xodimlarning ish haqi fondiga
bo‘linadi. Yangi mahsulotlar, chiptalar sotish, reklama xarajatlari, boshqa
xarajatlar daromadlar va byudjet tushumlari hajmi bilan tartibga solinadi. Byudjet
mablag‘lari odatda subsidiyalar shaklida ajratiladi. Teatr smetasi ikki bo‘limdan
iborat moliyaviy rejadir: daromadlar va tushumlar; xarajatlar va
ajratmalar. Birinchi bo‘limda asosiy faoliyat uchun to‘lovlar, boshqa daromadlar,
byudjet subsidiyalari hisobga olinadi. Ikkinchisida - qoplash manbalaridan qat’i
nazar, barcha xarajatlar.
Teatrlardan farqli o‘laroq, kontsert faoliyati turli janrlarni - estrada,
filarmoniya va boshqalarni o‘z ichiga oladi. Filarmoniyaga davlat moliyaviy
yordami ko‘rsatiladi, chunki u o‘ziga xosligi tufayli eng zararli
hisoblanadi. Konsert tashkilotlarini moliyalashtirish uchun hisob-kitoblar va
asoslar teatrga o‘xshash.
16

2.2.Madaniyat va san’at tashkilotlarida aylanma mablag‘larning
buxgalteriya hisobi va soliq hisobi tizimini shakllantirish xususiyatlari
Har bir ijodiy mahsulotning, shu jumladan kino asarining asosi muallifning
g‘oyasi bo‘lib, u muqarrar ravishda tashkilotning nomoddiy aktivlarining bir qismi
sifatida mualliflik huquqlarini baholash va hisobga olish masalalariga olib keladi.
Audiovizual asarni suratga olish uskunalari, kamera uskunalari, yoritish
uskunalarisiz yaratish mumkin emas; suratga olish ko‘pincha maxsus
pavilyonlarda amalga oshiriladi; joylarda suratga olish uchun maxsus transport
vositalaridan foydalaniladi - bu borada katta hajmdagi materiallarni baholash va
hisobga olish kerak. asosiy vositalar assortimenti.
Madaniyat tashkilotlarida asosiy fondlar va nomoddiy aktivlar qiymati
korxona aktivlari umumiy qiymatining muhim qismini tashkil qilishi mumkin. Shu
munosabat bilan tashkilotning hisob siyosati bilan tasdiqlangan asosiy vositalar va
nomoddiy aktivlarni hisobga olish metodologiyasi tashkilotning moliyaviy
natijalariga sezilarli ta'sir ko‘rsatadi.
Mahalliy buxgalteriya hisobini isloh qilish va buxgalteriya hisobining xalqaro
standartlariga o‘tish sharoitida nomoddiy aktivlar va asosiy vositalarni hisobga
olishni tartibga soluvchi qonun hujjatlari doimiy ravishda o‘zgarmoqda. Shu
munosabat bilan madaniy tashkilotlarning buxgalteriya hisobi xodimlarini o‘z
vaqtida qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish dolzarb vazifalardan biri
bo‘lib, bu aylanma mablag‘larni hisobga olish va soliq hisobini yuritishning
maqbul tizimini shakllantirish orqali tashkilotlarning moliyaviy holatini yaxshilash
imkonini beradi.
Madaniyat tashkilotlarida aylanma mablag‘larning buxgalteriya hisobi va
soliq hisobini yuritish tizimini optimallashtirish yo‘nalishlaridan biri tarmoqdagi
xo‘jalik yurituvchi sub’yektlar faoliyatining o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga
olgan holda asosiy vositalar bilan amalga oshiriladigan turli operatsiyalarni
hisobga olish, ularni hisoblashning dolzarb masalalari hisoblanadi. amortizatsiya,
17

qayta baholash, asosiy vositalarni tiklash, shuningdek, mol-mulk solig‘i va
daromad solig‘ini optimallashtirish masalalari.
Joriy bo‘lmagan buxgalteriya va soliq hisobi tizimini optimallashtirishning
yana bir yo‘nalishi madaniyat tashkilotlaridagi muhim aktivlar nomoddiy
aktivlarni hisobga olish va soliqqa tortishning xususiyatlari, xususan, madaniyat
tashkilotlarining nomoddiy aktivlari sifatida mualliflik huquqi va turdosh
huquqlarni tartibga solishning qonunchilik asoslari, shuningdek, mualliflik
huquqlarini olish va o‘tkazishni hisobga olish masalalari.
Asosiy vositalarning buxgalteriya hisobi va soliq hisobi xususiyatlarini
o‘rganish natijalariga ko‘ra, tarmoqdagi xo‘jalik yurituvchi sub'ektlar faoliyatining
o‘ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan holda, tashkilotning asosiy vositalarga
nisbatan hisob siyosatining quyidagi tegishli jihatlari. aniqlash mumkin.
Asosiy vositalarning minimal boshlang‘ich qiymati.
Muhimlik mezoni bo‘lib, unda turli xil foydali xizmat muddatiga ega bo‘lgan
asosiy vositalarning alohida komponentlari bitta inventar ob'ektiga birlashtirilishi
mumkin.
Amortizatsiyani hisoblash usuli (asosiy vositalar guruhlari bo‘yicha).
Amortizatsiyani kamaytirish qoldig‘i usulidan foydalangan holda hisoblashda
kam eskirgan qiymatni hisobdan chiqarish tartibi.
Asosiy vositalarni tekin olish bilan bog‘liq daromadlarni aks ettirish tartibi.
Asosiy vositalarni qayta baholashning o‘ziga xos xususiyatlari: qayta
baholashda qayta baholash usulini, muntazam qayta baholash o‘tkaziladigan
muhimlik mezonini va qayta baholanishi kerak bo‘lgan asosiy vositalar guruhlarini
belgilash kerak.
Modernizatsiya va qo‘shimcha uskunalar xarajatlarini hisobga olish usuli.
18

Imtiyozli va imtiyozli bo‘lmagan mulkni alohida hisobga olish usuli, agar
tashkilot mol-mulk solig‘i bo‘yicha imtiyozlarni qo‘llash huquqiga ega bo‘lsa.
Inventarizatsiya tartibi.
Yuqoridagilardan tashqari, asosiy vositalarni hisobga olish tizimini ishlab
chiqishda, buxgalteriya siyosatida asosiy vositalar bo‘yicha hujjat aylanishi
tartibini belgilash tavsiya etiladi. Ushbu maqsadlar uchun biz kerak hujjat aylanishi
uchun mas'ul shaxslarni belgilaydi, asosiy vositalarni hisobga olish va tugatishga
qabul qilish komissiyalarini tuzadi, inventarizatsiyani o‘tkazish tartibini va
inventarizatsiya komissiyasining tarkibini tasdiqlaydi. Birlamchi hujjatlarni
tayyorlashga alohida e'tibor berilishi kerak, chunki, masalan, asosiy vositalarni
qabul qilish va topshirish dalolatnomasining yo‘qligi yoki noto‘g‘ri
rasmiylashtirilganligi (birlashtirilgan shakl OS-1) amortizatsiya to‘lovlarini olish
uchun to‘siq bo‘lishi mumkin. xarajatlar sifatida hisobga olinadi, bu esa oxir-
oqibat daromad solig‘i miqdorini oshiradi. 8
Alohida ta'kidlash kerakki, hozirgi vaqtda Rossiya Federatsiyasi Moliya
vazirligi tomonidan Moliyaviy hisob va hisobot standartlari milliy tashkiloti bilan
birgalikda ishlab chiqilgan "Asosiy vositalarni hisobga olish" yangi Buxgalteriya
nizomi (PBU) loyihasi mavjud. Ushbu loyihaning mavjudligi yaqin kelajakda joriy
PBU 6/01 "Asosiy vositalarni hisobga olish" o‘rniga kuchga kirishini nazarda
tutadi. Ushbu PBU loyihasini o‘rganish bizga asosiy vositalar, shu jumladan
madaniyat tashkilotlari uchun hisob tizimini optimallashtirishning istiqbolli
yo‘nalishlarini oldindan aniqlash imkonini beradi. "Asosiy vositalarni hisobga
olish" PBU loyihasi amaldagi PBU 6/01 bilan deyarli bir xil tuzilishga ega, ammo
tarkibda quyidagi asosiy farqlar mavjud:
• asosiy vositalar tushunchasi va tasnifi;
• inventarizatsiya ob'ektlarini birlashtirish;
8
https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-formirovaniya-sistemy-buhgalterskogo-i-nalogovogo-ucheta
vneoborotnyh-aktivov-v-organizatsiyah-sfery-kultury
19

• asosiy vositalar tarkibidan ijara daromadlarini olishga mo‘ljallangan
aktivlarni chiqarib tashlash;
• asosiy vositalar ob'ektining foydalanish muddatini aniqlashda ma'naviy yoki
tijorat eskirish mezoni;
• asosiy vosita foydalanishga topshirilgan oydan boshlab amortizatsiyani
hisoblash;
• hech bo‘lmaganda har bir hisobot-yilining oxirida foydali xizmat muddatini,
amortizatsiyani hisoblash usulini va taxminiy qutqaruv qiymatini ko‘rib chiqish;
• kelajakning dastlabki qiymatiga (va keyingi amortizatsiya) kiritish asosiy
vositalarni demontaj qilish va tugatish va atrof-muhitni tiklash xarajatlari;
• texnik holatni muntazam tekshirish yoki kapital ta'mirlash xarajatlarini
boshlang‘ich tannarxga (va keyingi amortizatsiya) kiritish;
• tashkilot tanlash uchun asosiy vositalarni qayta baholashning ikkita modeli.
Bo‘lajak innovatsiyalar ro‘yxati, shubhasiz, madaniyat tashkilotlarining
moliyaviy ko‘rsatkichlariga, xususan, kino tashkilotlari faoliyatini baholashga
sezilarli ta'sir ko‘rsatadi, chunki ularning faoliyati juda ko‘p miqdordagi
qimmatbaho asosiy vositalardan foydalanishni o‘z ichiga oladi.
Muallifning so‘zlariga ko‘ra, umuman olganda, loyiha asosiy vositalarni
baholash va hisobga olish sohasida tashkilotlarga ko‘proq erkinlik beradi, chunki
taxminiy tugatish qiymati, foydali xizmat muddati va amortizatsiya usulini har-yili
qayta ko‘rib chiqish korxonadagi o‘zgarishlarga nisbatan moslashuvchan
munosabatda bo‘lishga imkon beradi. madaniy tashkilotlar uchun ayniqsa muhim
bo‘lgan ish sharoitlari. Shu bilan birga, PBU loyihasining qoidalari, PBU 6/01
bilan solishtirganda, buxgalterdan ko‘proq darajada professional mulohazani
qo‘llashni talab qiladi, bu esa madaniy tashkilotlarda buxgalteriya xizmati
20

xodimlarini qayta tayyorlash va malakasini oshirish masalasini yanada
murakkablashtiradi. ko‘proq tegishli.
Asosiy vositalardan farqli o‘laroq, nomoddiy aktivlar jismoniy shaklga ega
emas, monetar bo‘lmagan xarakterga ega va ba'zi hollarda moddiy tashuvchilar
vositachiligida bo‘lmagan o‘ziga xos xususiyati tufayli ularning aniq qiymatini
aniqlash juda qiyin. Nomoddiy aktivlardagi bu farqlarning barchasi ularni hisobga
olish xususiyatlarini, shu jumladan madaniy tashkilotlarda ham belgilaydi.
Madaniy tashkilotlarda nomoddiy aktivlar bilan turli operatsiyalarni hisobga
olish va soliq hisobini yuritish xususiyatlarini o‘rganish bizga nomoddiy aktivlarga
nisbatan tashkilotning hisob siyosatining quyidagi dolzarb jihatlarini ajratib
ko‘rsatish imkonini beradi.
Nomoddiy aktivlarning tasnifi.
Nomoddiy aktivning qiymatini baholash usullari va ulardan madaniyat
tashkilotlarida foydalanishning maqsadga muvofiqligi.
Buxgalteriya hisobida nomoddiy aktivlarni tan olish shartlari.
Soliq hisobida nomoddiy aktivlarni tan olish shartlari.
Nomoddiy aktivlarning foydali xizmat muddatini aniqlash.
Nomoddiy aktivlarning amortizatsiyasi.
97-“Kechiktirilgan xarajatlar” hisobvarag‘idan foydalanish bo‘yicha qonun
hujjatlaridagi qarama-qarshiliklar va undan nomoddiy aktivlarni hisobga olishda
foydalanishning qonuniyligi.
Shuni ta'kidlash kerakki, buxgalteriya hisobi tizimida nomoddiy aktivlarni
tasniflash ularni baholash uchun ayniqsa muhimdir, chunki xo‘jalik yurituvchi
sub'ektning faoliyati to‘g‘risidagi iqtisodiy ma'lumotlarning 90% dan ortig‘i
bevosita buxgalteriya tizimida shakllantiriladi.
21

Hozirgi vaqtda nomoddiy aktivlarni hisobga olish PBU 14/07 bilan tartibga
solinadi, unga ko‘ra intellektual faoliyatning bir nechta himoyalangan natijalarini
o‘z ichiga olgan murakkab ob'ekt nomoddiy aktivlarning inventar ob'ekti sifatida
ham tan olinishi mumkin:
• kino;
• boshqa audiovizual ishlar;
• teatrlashtirilgan va ko‘ngilochar tomosha;
• multimedia mahsuloti;
• yagona texnologiya.
2.3.О‘zbekistonda madaniyat sohasini byudjetdan moliyalashtirish joriy
holati tahlili.
О‘zbekistonda madaniyat sohasini byudjetdan qoplash O‘zbekiston
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmonining 8-
ilovasiga ko‘ra qabul qilingan 2017-2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini
rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasini
«Xalq bilan muloqot va inson manfaatlari-yili»da amalga oshirishga oid davlat
dasturining 52-bandida fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlarida fuqarolar
yig‘ini raisining o‘rinbosari-keksalar va faxriylar ishlari bo‘yicha maslahatchilari
uchun turkum tadbirlar dasturini amalga oshirish, o‘quv-seminarlarini o‘tkazish,
ularning ish faoliyati samaradorligini ta’minlash maqsadida uslubiy qo‘llanmalar
ishlab chiqish belgilab qo‘yilgan. Bundan ko‘zlangan maqsad esa keksa yoshdagi
fuqarolarning mamlakat ijtimoiy-siyosiy hayotida keng qamrovli ishtirok etishi
uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, jamiyat, oilalar va mahallalarda tinchlik va
osoyishtalikni ta’minlash, shuningdek yosh avlodni xalqimizning ko‘p asrlik
an’analarini hurmat qilish ruhida tarbiyalash ishidagi rolini oshirishdir.
22

Bir so‘z bilan aytganda harakatlar strategiyasida ko‘zda tutilgan maqsadlarga
erishishda san’at va madaniyat faoliyatning muhim o‘rni bor. Bu o‘z navbatida
faoliyatning samarali tashkil etilishi nafaqat mamlakat aholini madaniy
ehtiyojlarini qondirish, ong - tafakkur darajasini bugungi taraqqiyotga monand
oshirish bilan chegaralanib qolmay, ulkan bunyodkor xalqni ozod va obod vatan,
erkin va farovon hayot qurishdek ezgu maqsad yo‘lida birlashtiradi. San’at va
madaniyat sohasidagi siyosatining konseptual negizlari va uning mamlakat
taraqqiyotiga ta’siri.
О‘zbekistonda madaniyat sohasini O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasining 24-yilligiga bag‘ishlangan tantanali yig‘ilishda so‘zlagan
ma’ruzasida Prezidentimiz Sh.Mirziyoev jumladan shunday dedi: “Bugun
hayotimizning o‘zi Konstitutsiyamizda ifodasini topgan eng oliy maqsad-inson
manfaatlarini hartomonlama ta’minlash masalasini dolzarb vazifa qilib qo‘ymoqda.
Inson manfaatlarini ta’mindash uchun eng avvalo odamlar bilan, xalq bilan
muloqot qilish, ularning dardu tashvishlari, orzu niyatlari, hayotiy muammo va
ehtiyojlarini yaxshi bilish kerak”. O‘tgan 2016-yili sentyabr oyida Internet
tarmog‘ida Respublika Bosh vazirining electron qabulxonasi ish boshlaganidan
so‘ng nisbatan qisqa muddat ichida respublika aholisidan 218 mingdan ortiq
murojaat tushgan.
Xarajatlar summasini hisoblashda “Asosiy vositalar bo‘yicha xarajatlar”
(dekoratsiyalar, mebel va rekvizitlar, butaforiya, teatr kostyumlari, poyabzallar,
pariklar va boshqalar1) hisobga olinmaydi.
Budjet subsidiyalari yuqorida ko‘rsatilgan miqdorda ajratiladi, biroq o‘z
foydasi bilan qoplanmagan xarajatlar prognozining bir qismidan ortiq emas.
О‘zbekistonda madaniyat sohasida murojaatlarning ko‘pchilik qismi hayotning
ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy sohalarida mavjud bo‘lgan turli byurokratik to‘siqlar,
qonunga zid bo‘lgan idoraviy o‘riqnomalar, tadbirkorlik bo‘yicha noqonuniy
tekshirishlar, stavkasi optimal bo‘lgan bank kreditlari ajratish, huquq va tartibot
idoralarining faoliyati haqida, shuningdek, aholining uy-joy qurilishi, kommunal,
23

transport, savdo xizmati, energiya ta’minoti, yo‘llarning holatini yaxshilash va
boshqalar xususida bo‘lgan.
Mamlakatimiz Prezidenti o‘z so‘zida davom etib, xalq bilan muloqot qilib,
ularni o‘ylantirayotgan muammolar yechimini topish bugungi kun talabi ekanligini
ta’kidlab shunday dedi: “Xalq davlat idoralariga emas, davlat idoralari xalqimizga
xizmat qilishi kerak va bu haqiqatni avvalo barcha bo‘g‘imdagi rahbarlar yaxshi
tushunib olishi darkor”. Prezidentimizning taklifi bilan 2017-yilni “Xalq bilan
muloqot va inson anfaatlari-yili” deb e’lon qilinishi, shu bilan davlat Dasturini
ishlab chiqilishi, 2017-yildan boshlab barcha darajadagi hokimlar, prokuratura va
ichki ishlar organlari rahbarlarining aholi oldida hisobot berishi tizimini joriy
etilishi, har bir tuman va shaharda “Xalq qabulxonalarini” tashkil etish va ularni
to‘laqonli faoliyat o‘rsatishi, kelgusida mahalliy hokimlarni bevosita xalq
tomonidan saylash tizimini yo‘lga qo‘yilishi jamiyatimizda erkin demokratik
fuqarolik jamiyati qurishda oldinga tashlangan keskin qadam desak, mubolag‘a
bo‘lmaydi. Mamlakatimiz ana shu taraqqiyot yo‘lidan rivojlanish jarayonida-
yildan-yilga katta yutuqlarga yarishmoqda.
O‘zbekiston tanlab olgan taraqqiyot yo‘li demokratiya va erkinlikning
umume’tirof etilgan tamoyillariga asoslanadi. Bu yo‘ldan rivojlanishdan asosiy
maqsad esa mamlakatimizda demokratik davlat va fuqarolik jamiyati barpo
etishdan iborat. Ana shunday buyuk maqsadga erishish yo‘lida jamiyatimizning
ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy va ma’naviy sohalarida tub islohotlar o‘tkazilishi
jarayoni davom etmoqda. Shu narsani ta’kidalsh kerakki, mamlakatimizda barpo
etilayotgan yangi jamiyatning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, huquqiy va ma’naviy-
axloqiy negizlarini yaratish borasida tub o‘zgariShlar amalga oshirilmoqda.
Mustaqil O‘zbekistonni rivojlantirishning ma’naviy-axloqiy negizlari haqida
marhum birinchi Prezidentimiz Islom Abdug‘anievich Karimov quyidagi to‘rt
asosni alohida ko‘rsatib o‘tadi:
•Umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik;
24

•Xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish;
•Insonning o‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilish;
•Vatanparvarlik; Albatta, jamiyat taraqqiyotining ma’naviy-axloqiy negizlari
masalasi o‘z mazmuni va mohiyatiga ega. Shu narsa ma’lumki ma’naviy-axloqiy
ushunchasi eng avvalo ma’naviyat, uning turli shakllarda namoyon bo‘lishi va
amal qilishi, ma’naviymafkuraviy munosabatlar va vazifalar hamda ularni
turmushga tadbiq etish bilan bevosita bog‘liq bo‘lgan ijtimoiy tuzilmalar
faoliyatini o‘z ichiga oladi.
O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar istiqlolning dastlabki-yillarida
ishlab chiqilgan o‘zbek modeli asosida amalga oshirmoqda. Bu model boshqa
mamlakatda amalga oshirilayotgan modellardan o‘zining bir qator jihatlari bilan
farq qiladi. Jumladan, islohotlardan o‘zbek modelida ma’naviyat va iqtisodning
o‘zaro bog‘liqligi va shu bog‘liqlikning iqtisodiy taraqqiyotdagi o‘rniga alohida
urg‘u beriladi. O‘z asarlaridan birida Islom Karimov iqtisodiy munosabatlarni
jamiyatning tanasiga, ma’naviyatni esa jamiyatning joniga o‘xshatgan edi. Bu
qiyos badiiy shaklda bayon qilingan bo‘lsa ham, unda ilmiy teranlik va reallik
mavjud. Madaniyat va san’at sohalarini rivojlantirishga berilayotgan e’tibor tufayli
bugungi kunda madaniyat va san’at sohalarini boshqarishga dolzarb masalalardan
biri sifatida qaralmoqda.
Inson qalbi va ongiga o‘zining jozibasi bilan ta’sir etadigan soha bu albatta
san’at sohasidir. San’at insonlarga o‘zgacha ilig‘lik kashf etadigan ulug‘ tuyg‘u
hisoblanadi. Ayniqsa estrada san’atkorlariga bo‘layotgan talab bugungi kunda juda
kuchayib bormoqda. Bu jarayonlar albatta yoshlarning qalbidan joy olishga
urinishi tabiiydir. Globallashuv jarayonida san’at va madaniyat sohalarini to‘g‘ri
tashkil etish va ularni boshqarish muammolari ularni to‘g‘ri talqinlarda insonlarga
yetkazib berish dolzarblik kasb etmoqda. Bugungi kunda rivojlanib borayotgan
estrada san’ati haqida birinchi Prezidentimiz Islom Karimov “Biz estrada
san’atining bugungi va ertangi rivoji haqida so‘z yuritar kanmiz, avvalambor
«milliy estrada» degan iboraning ma’no-mazmuniga alohida e’tibor berishimiz, uni
25

har qanday begona ta’sirdan, ayniqsa, «ommaviy madaniyat» ruhidagi oqimlar
ta’siridan himoya qilishimiz tabiiy, albatta. Bu haqida gapirganda, bir holatni afsus
bilan aytishga to‘g‘ri keladi.
Ayrim yosh ijrochi va ijodiy guruhlarning jamoatchilik e’tiboriga taqdim
etayotgan «asar»lari san’atning hech qanday talab va me’zonlariga javob
bermaydi. Nafaqat mavzu va musiqa, ijro usullari, balki sahna harakatlarida ham
ochiqdan-ochiq ajnabiy «ommaviy madaniyat» o‘rinishlariga taqlid qilish,
«yulduzlik» kasaliga chalinish holatlari tez-tez uchrab turayotgani chinakkam
san’at muhlislarini ranjitmasdan qolmaydi, albatta. Ayniqsa, bizning milliy
an’analarimizga, ahloq-odob qoidalariga mutlaqo to‘g‘ri kelmaydigan kliplar, turli
tillardagi so‘zlarni qorishtirib yoki talaffuzni ataylab buzib aytish kabi nomunosib
harakatlarni ayrim yosh ijrochilar o‘zi uchun qandaydir yangicha uslub deb
bilayotgani, menimcha, san’atni, uning mohiyati va ahamiyatini tushunmaslikdan
boshqa narsa emas.
Madaniy jamoatchiligimiz, avvalambor musiqashunos olimlar, ustoz
san’atkorlar, kompozitorlar, yozuvchi va jurnalistlar, ko‘p sonli san’at
ihlosmandlari bunday masalalar yuzasidan o‘z fikriniochiq bildirib borishi, shu
tariqa yoshlarimizga to‘g‘ri tarbiya berishimiz ham qarz, ham farz, deb
o‘ylayman”.
Prezidentimiz san’at va madaniyat sohasi xodimlari zimmasigayuklagan
ma’suliyati juda o‘rinlidir. Chunki bugungi kunda san’at va madaniyat sohasini
rivolantirish va uni to‘g‘ri tashkil etib boshqarib borish juda muhim ahamiyatga
egadir. Prezidentimiz yuqoridagi fikrlarini isboti tariqasida yana estrada
san’atining mohiyatiga to‘xtaladi. “Nega deganda, agar insonning qulog‘i yingil-
yelpi, tumtaroq ohanglarga o‘rganib qolsa, bora-bora uning badiiy didi, musiqa
madaniyati pasayib ketishi, uning ma’naviy olamini sohta tushunchalar egallab
olishi ham hech gap emas. Ohir-oqibatda bunday odam «Shoshmaqom» singari
milliy me’rosimizning noyob durdonalarini ham, Mosart, Bethoven, Bah va
Chaykovskiy kabi dunyo tan olgan buyuk kompozitorlarning asarlarini ham qabul
26

qilishi qiyin bo‘ladi”. Bunday holatlarning oldini olish uchun san’atkorlar orasida
sog‘lom ijodiy muhit tashkil qilish, o‘sib kelayotgan yosh avlodning ma’naviy
olami va madaniy saviyasini yuksaltirish, yoshlarimizning milliy va jahon musiqa
madaniyatining mumtoz asarlari bilan birga, ularning kayfiyati va intilishlariga
mos keladigan zamonaviy estrada san’ati namunalaridan keng bahramand bo‘lishi
uchun zarur shart-sharoitlar yaratish musiqiy ta’limni yanada rivojlantirish
masalalari o‘ta muhim ahamiyat kasb etadi.
San’at va madaniyat sohalarini rivojlantirishda ijtimoiy boshqaruv
mexanizmalarini tahlil etishdan maqsad talabalarda boshqarish muammolariga
qiziqish uyg‘otish, amaliy tashkilotchilik faoliyatiga ishtiyoq tug‘dirishdir. Chunki
hozir boshqarish asoslarini va bozor ko‘nikmalarini o‘rganayotgan talabalar
kelgusida boshqarish tizimining xodimlari, kichik va o‘rta, katta jamoalarning
rahbarlari, ijtimoiy, tashkiliy-texnik faoliyatning turli sohalarini boshqarish
bo‘yicha loyihalar, tadbirlar ishlab chiquvchilar bo‘lib yetishadilar.
Boshqarish tizimini takomillashtirish va san’at sohasida har xil tadbirlar
ishlab chiqish ham ularning zimmasiga tushadi. Shuning uchun san’at va
madaniyat sohasini rivojlartirishga doir yurtimiz mustaqillika erishganimizdan
so‘ng O‘zbekiston Respublikasining bir qator qonunlari, prezident farmonlari va
qarorlar ishlab chiqildi.
Hususan “Madaniy boyliklarning olib chiqilishi va olib kirilishi”, “Madaniy
me’ros obyektlarini muhofaza qilish va ulardan foydalanish”, “Muzeylar”
to‘g‘risidagi qonunlari qabul qilindi. Shu qatorda san’at va madaniyat sohasini
rivojlantirish borasida, Prezident farmonlari ishlab chiqildi.
2019-yilning 9 iyul sanasida «Madaniyat va san’at sohasida davlat-xususiy
sheriklikni amalga oshirishga ko‘maklashish va moliyalashtirish chora-tadbirlari
to‘g‘risida"gi hukumat qarori qabul qilindi. Bu haqda «Huquqiy axborot» kanali
orqali xabar berildi.
27

Qaror bilan Madaniyat va san’at sohasida davlat-xususiy sheriklik
to‘g‘risidagi qonunchilik asosida berilishi mumkin bo‘lgan davlat mulki
ob’ektlarining ro‘yxati tasdiqlandi.
Shuningdek, qaror bilan Madaniyat va san’at sohasida davlat-xususiy
sheriklik to‘g‘risidagi qonunchilik asosida amalga oshiriladigan loyihalarni
moliyalashtirish uchun alohida ochiladigan shaxsiy g‘azna hisobvarag‘i
mablag‘larini jamlash va undan foydalanish tartibi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.
Unga ko‘ra, maxsus hisobvaraqdagi mablag‘lardan davlat-xususiy sheriklik
to‘g‘risidagi bitim ob’ektlarini qurish, rekonstruksiya qilish va ta’mirlashga
imtiyozli kredit berish uchun madaniyat va san’at nodavlat muassasalarini tashkil
etish maqsadida foydalaniladi.
Bundan tashqari, qaror bilan Davlat-xususiy sheriklik to‘g‘risidagi
qonunchilik shartlari asosida faoliyat yuritadigan madaniyat va san’at nodavlat
muassasalariga O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag‘laridan
subsidiyalar ajratish tartibi to‘g‘risidagi nizom tasdiqlandi.
Mazkur nizom nodavlat teatr va sirklar, hayvonot bog‘lari, madaniyat
saroylari, konsert zallari, madaniyat markazlariga tatbiq etila2di.
Byudjetdan subsidiyalar madaniyat va san’at nodavlat muassasalari
harajatlarining bir qismini qoplash uchun-yillik daromadlari va xarajatlari
hajmidan, madaniy xizmatlar ko‘rsatish bo‘yicha tuziladigan shartnomalardan
kelib chiqib ajratiladi.
Unga ko‘ra, tadbirkor subsidiyalar ajratish uchun moliya organiga tegishli
hujjatlarni ilova qilgan holda ariza bilan murojaat qiladi.
Madaniyat va san’at nodavlat muassasasi byudjetdan subsidiya olishga
buyurtmanomani hisobot oyidan keyin ikki oy davomida taqdim etishi mumkin.
Barcha shart-sharoitlarni yoshlarning ta’lim tarbiyasiga jiddiy ta’sir etadigan
omillardan eng muhim rol o‘ynaydigan madaniyat va san’at sohalarini
28

rivojlantirishga Respublikamiz birinchi Prezidenti tomonidan ko‘rsatilayotgan
e’tibordir. San’at va madaniyat sohasini rivojlantirish va ularni optimallashtirish
bugungi kunda muhim ahamiyat kasb etmoqda. Madaniyat va san’at xodimlarini
yetuk kadirlar etib tayyorlash va ular yaratayotgan asrlar shaxs ma’naviyatini
yuksaltirishga ulkan hissa qo‘shmoqliklari zarur hisoblanadi. Man’aviy boyliklar
olimlar, musavvirlar, bastakorlar, shoir va yozuvchilar, nazariyotchilar, xullas, xalq
tomonidan yaratiladi.
Man’aviy madaniyatni yaratish, o‘zlashtirish va rivojlantirish jarayonida
jamiyat taraqqiy etadi, mehnat unumdorligi ortadi, ishlab chiqaruvchi kuchlar
rivojlanadi, kishilarning man’aviy qiyofasi shakllanadi, estetik zavqi, ijodiy kuchi
va qobiliyatlari taraqqiy etadi. Yurtimizda amalga oshirilayotgan islohotlar, barcha
o‘zgarishlar va yangilanishlarning markaziga inson va uning manfaatlari
qo‘yilganligi hammamizni quvontiradi. Birinchi Prezidentimiz ta’kidlaganidek,
“...bugungi kunda ana shu jarayonlarning mohiyatida islohot-islohot uchun emas,
avvalo inson uchun, uning farovon hayoti uchun xizmat qilishi kerak,
deganmaqsad mujassam ekanini va uning amaliy ifodasini barcha sohalarda
ko‘rish, kuzatish qiyin emas”. Insonning farovon hayoti nafaqat uning moddiy
boyligi, balki man’aviy madaniyati bilan ham o‘lchanadi.
Ma’lumki, madaniy-ma’rifiy faoliyat juda keng jabhali bо’lib, uning eng
ishonchli va ommaviy shakli xalq badiiy ijodiyoti bilan bog‘liq edi. Ushbu shakl
mustaqillik-yillarida ham klub faoliyatining asosiy yо’nalishi bо’lib qoldi.
Mamlakatimiz bо’ylab madaniyat ishlari vazirligiga qarashli klub muassasalari
qoshidagi badiiy jamoalar sonining muttasil о’sib borganligini kо’rish mumkin.
Bunday ijobiylikning birinchi sababi birinchidan istiqlol tufayli joylarda
milliylikning, ayniqsa, madaniyat sohasida milliy hududiy xususiyatlarga
e’tiborning kuchayishi jamiyat a’zolarida ijtimoiy madaniy faoliyatining ortib
borishi bо’lsa, ikkkinchidan, ushbu jamoalar sonining ortib borishiga kо’p jihatdan
о’zbek xalqining ma’naviy-ma’rifiy masalalarga azaldan e’tibor berilishi imkon
berdi. О’zbekiston Respublikasi madaniyat ishlari vazirligi xalq badiiy ijodiyotini
29

tobora takomillashtirish, ularning xalqchilligini kо’tarish borasida talay ishlar
amalga oshirildi.
XULOSA
Xulosa qilib aytganda avvalo xalqimiz, ayniqsa yosh avlod ongi va
tafakkuriga singdirilgan milliy g‘oya har qanday yot g‘oyalarning ta’siriga berilib
qolmaslikni ta’minlashi bilan birga ularga munosib javob qaytarish kо‘nikmasini
ham shakllantiradi, milliy qadriyatlarimizni hurmat qilishga va uni asrab-
avaylashga undaydi. Shu nuqtai nazardan, yoshlar bilan bog‘liq muammolarni hal
etishda milliy qadriyatlardan, ilg‘or taraqqiyotga xizmat qiluvchi diniy
qadriyatlardan foydalanish, ularni zamonaviy demokratik qadriyatlar bilan
uyg‘unlashtirgan holda, yosh avlodni har omonlama yetuk va barkamol qilib
tarbiyalash masalasiga bugun yurtimizda katta ahamiyat berilmoqda. Ayni paytda
yoshlarni ma’naviy himoyalash tizimining mexanizimini ishlab chiqishga ham
e’tibor qaratilmoqda.
Chunki hozirgi globallashuv sharoitida, bir tomondan, milliy qadriyatga,
ikkinchi tomondan, zamonaviy qadriyatlarga asoslangan ma’naviy- huquqiy
yangilish jarayonlarini amalga oshirish alohida dolzarb bо‘lib qolmoqda. О‘zbek
xalqining ibratnomuz, ayniqsa yoshlarni tarbiyalashda katta ta’sir eta oladigan urf-
odatlari, an’analari, rasm-rusumlari va marosimlari borki, bularni bugungi kunda
oilada balalar ongiga, kundalik hayot tarziga singdirish yoshlarning ma’naviy
taxdidlar ta’siriga tushib qolishining oldini olishdag muxum vazifalarimizdan biri
xisoblanadi
Xulosa qilib aytganda, yosh avlodni umuminsoniy va milliy qadriyatlar
ruhida tarbiyalash zamon talabi bo‘lib kelmoqda. Zero, dunyodagi zo‘ravon,
tajovuzkor kuchlar bugun niyatlari hamda maqsadlarini emas, balki harakat
uslublarini o‘zgartirdilar.
30

Ularning nishoni bugun millat qadriyatlari, tarixi, madaniyati, axloqi,
ma’naviyatidir. Bunday g‘arbcha «demokratiya»ni niqob qilib, yurtimizga turli
yo‘llar bilan kiritilayotgan har qanday tahdidlarga ongli ravishda to‘siq qo‘yish,
o‘z millatimizning buyuk o‘zanlaridan kuch olgan ma’naviy immunitetimizni hosil
qilishimiz bugungi kun talabidir.Shuning uchun quyidagi jixatlarga e'tibor
qaratmog‘imiz lozim: – milliy qadriyatlarimizni bola ongiga singdirib borish; –
yoshlarning o‘z oldilariga aniq maqsad qo‘yishlari, o‘z istiqbolini yaratishlariga
ota-ona kichik yoshdan e'tibor berishi; – ota-onalar bolalar bilan informasion
manbalardan foylanayotgan vaqtda birgalikda axborotlarni taxlil etib borishga
o‘rgatish, shu yo‘l bilan mafkuraviy immunitetni hosil qilish;
– bolalarda OAVdan, mobil telefonlardan foydalanish madaniyatini
shakllantirib borish; – internetomaniyaning oldini olish; – yoshlarni bo‘sh vaqtini
nazorat qilish, foydali ishlarga, to‘garaklarga jalb qilish; – bolalarni badiiy
adabiyotlarni o‘qishga o‘rgatish; – OAVlardagi ko‘rsatuvlar, eshittirishlar,
ma'lumotlarni muntazam nazorat qilishni, saralashni yo‘lga qo‘yish; – internet kafe
kabilarning faoliyatini chegaralash va nazorat qilish.
Yurtboshimiz Shavkat Mirziyoev yoshlar tarbiyasi butun millat oldidagi
ulkan mas'uliyatli vazifa ekanligini ta'kidlab: “Agar farzandimizga to‘g‘ri tarbiya
bermasak, har kuni, har daqiqada uning yurish-turishi, kayfiyatidan ogoh bo‘lib
turmasak, ularni ilmu hunarga o‘rgatmasak, munosib ish topib bermasak, bu
omonatni boy berib qo‘yishimiz hech gap emas”, deya takidlaydilar. Axborot
ta'sirida yoshlar mustaqil ravishda tafakkur qilish va ularning qarashlarini,
qadriyatlarini va ideallarini shakllanishi masalalari ular ongida axborot olamini
tartibga solish yo‘llarini izlashni, axborot bilan muomala qilishning yangi usul va
ko‘nikmalari tizimini ishlab chiqish va shakllantirishni taqozo etmoqda.
31

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO‘YXATI:
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Farmonlari va qarorlari
1. Sh.Mirziyoyev. “Madaniyat va sport sohasida boshqaruv tizimini yanada
takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 2017-yil 15-fevraldagi Farmoni
2. I.A.Karimov. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 20-
oktabrdagi “O‘zbekistonda teatr va musiqa san’atini yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to‘g‘risida”gi Farmoni
3. I.A.Karimov. 1998-yil 26-martdagi “O‘zbekiston teatr san’atini
rivojlantirish to‘g‘risida”ga Farmoni
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti asarlari
1. Sh. Mirziyoyev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining qoidasi bo‘lishi kerak. Toshkent -
“O‘zbekiston”-2017.
2. A.Karimov. “Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch”. Т.: “Ma’naviyat”.
2008.
3. A.Karimov. “Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida xizmat
qilish -eng oliy saodatdir. ” Т.: “Ma’naviyat”. 2015.
4. A.Karimov. “Adabiyotga e’tibor - ma’naviyatga, kelajakka e’tibor”. Т.:
“O‘zbekiston”. 2009.
Asosiy adabiyotlar
1. Sayfullayev B., Mamatqosimov J. Aktyorlik mahorati: darslik. –Toshkent:
Fan va texnologiya, 2012. – 388 b .
32

2. Ahmedov F. “Ommaviy bayramlar rejissurasi asoslari”. T.: “Aloqachi”.
2008.
3. Qoraboyev U. “О’zbek xalqi bayramlari”. T.: “Sharq” nashriyot-matbaa
aksiyadorlik kompaniyasi bosh tahririyati. 2002.
4. Dushamov J. “Ommaviy tadbirlar rejissurasi”. T. G‘.G‘ulom nomidagi
Adabiyot va san’at nashriyoti. 2002.
5. Muhammad H. Ssenariynavislik asoslari. – Toshkent: Fan va texnologiya,
2008.
6. Umarov M. Estrada va ommaviy tomoshalar tarixi. T.: “Yangi asr avlodi”.
2009.
7. Muhamedov M. “Rejissura asoslari”. T.: О ’DSI bosmaxonasi. 2008.
8. Mahmudov M. “Sahna kompozitsiyasi alifbosi”. T.: О ’zbekiston
faylasuflari milliy jamiyati nashriyoti. 2006.
9. Abdusamatov X. “Drama nazariyasi”. T .: G ‘ afur G ‘ ulom nomidagi
Adabiyot va san ’ at nashriyoti . 2000.
10. Mamatqosimov J. “Ommaviy bayramlar rejissurasida sahna madaniyati”.
T.: “Fan va texnologiya”. 2009.
11. Qoraboyev U. “Madaniy tadbirlar”. T., 2000.
Qo‘shimcha adabiyotlar:
1. J. Mamatqosimov. “Ommaviy bayramlar rejissurasida sahna madaniyati”.
Т.: “Fan va texnologiya”. 2009.
2. Djon Govard Louson. Teoriya i metod Playwriting i napisaniye ssenariy.
Avgust, 2014. 32b. (Playwriting and Screenwriting, August 2014).
3. H. Muhammad. Ssenariynavislik mahorati. - Toshkent: Fan va texnologiya,
2009
4. Sh. Alimova. Madaniy-ma’rifiy faoliyat asosslari. Т., 2007.
5. U. Qoraboyev. O‘zbek xalqi bayramlari. T. Sharq. 2002.
6. U. Qoraboyev. Madaniy tadbirlar. Т ., 2000.
7. X. Abdusamatov. “Drama nazariyasi” T. 2000.
33

Internet saytlari
1. www.ZiyonET.uz
2. http://www.uzbekteatr.skm.uz
3. http://www.teatr.uz
34

35

Sotib olish