• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 38000UZS
Размер 203.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 11 Март 2025
Расширение doc
Категория Экономика

Продавец

Alisher

Дата регистрации 03 Декабрь 2024

79 Продаж

Madaniyat va san’at sohasi menejmentining istiqboldagi rivojlanish imkoniyatlari

KIRISH Mavzuning dolzarbligi: Bugungi kunda bizning mamlakatimizda, konservativ iqtisodiyot ehtiyojlari uchun javobgar bo'lgan rus tilidagi rus haqiqatiga moslashdi. Buning mavzusining dolzarbligi muddatli qog'oz Rossiyaning barcha sohalaridagi barcha sohalardagi fundamental o'zgarishlar va zamonaviy jamiyatda barcha darajadagi boshqaruv tuzilmalarining asosiy qayta tirilish rolini tubdan o'zgartirish zarurati bilan belgilanadi. Umumiy va boshqaruv samaradorligini oshirish muammosini tahlil qiling, unga etarli baho beraman - vazifa kompleksdir. Bu turli xil terminologiya va metodologiyadan foydalangan holda ko'plab olimlar bilan shug'ullanadi, bu esa turli ilmiy mintaqalar o'rtasidagi hamkorlikni qiyinlashtiradi va yagona yondashuvni yaratish qiyinlashadi. Boshqaruv samaradorligini tahlil qilish va baholash quyidagilar kabi: boshqaruv nazariyasi, davlat va kommunal boshqaruv tizimi, strategik boshqaruv tizimi, boshqaruv faoliyati, mintaqaviy iqtisodiyot asoslari va boshqaruv, tashkilotning samarali tuzilishini shakllantirish va boshqalar. Muammoning ilmiy rivojlanishi darajasi juda kichik. Ushbu kursda boshqaruv samaradorligi jihatlari ko'rib chiqilayotgan ishlar, boshqaruv va bunday baholashning samaradorligini baholashning xususiyatlari mahalliy va xorijiy mutaxassislar ishlarida aks ettirilgan. R.Akof, F. Emirlik, A. D. Ursula, A. I. Dronova, F. Sanden, O.V. Simlagina. Ushbu kursni o'rganish ob'ekti - bu boshqaruvning samaradorligi. Ushbu kursni o'rganish mavzusi menejmentning samaradorligini baholashdir. Tadqiqotning maqsadi boshqaruv samaradorligini baholash tartibini tahlil qilish uchun. Ushbu maqsadga erishish uchun quyidagi vazifalar hal qilindi: ."Boshqaruv samaradorligi" tushunchasini tekshiring. .Zamonaviy sharoitda boshqaruv samaradorligini baholash muhimligini aniqlash. .Boshqaruv samaradorligini baholashning asosiy yondashuvlarini ko'rib chiqing. 3 II.BOB. MADANIYAT VA SAN’ATDA TARAQQIYOT QONUNLARI. SOHA ISTIQBOLNI OLDINDAN KO’RA OLISH VA AMALGA OSHIRISH 2.1. Soha istiqbolni oldindan ko’ra olish va amalga oshirish «Madaniyat» tushunchasi rivojlanishi darajasining umumlashtiruvchi ko’rsatkichi bo’lib, bir qancha ma’noni bildiradi. Masalan, jamiyat madaniyati, ayrim shaxs madaniyati, va nihoyat, inson faoliyatining ayrim turi madaniyati haqida so’z yuritish mumkin. Inson faoliyati moddiy va ma’naviy boyliklar yaratuvchi turlarga bo’linadi. Shu sababli, moddiy va ma’naviy madaniyat farq qilinadi. Insoniyat madaniyati o’suvchan, o’zgaruvchan, chunki hozirgi avlod avvalgi avlodlar madaniy qadriyatlaridan ijodiy foydalanish asosidagina yanada rivojlanishi mumkin. O’zbekistonning noyob madaniyati yillar, asrlar davomida shakllanib, uni saqlash, rivojlantirish ko’p millatli respublikaning yuqori ma’lumotli insonlari - fan, adabiyot, san’at arboblari vazifasidir. Inson hayoti faoliyatining muhim tarkibiy qismi butun insoniyat tomonidan jamlangan madaniy boylikka ega bo’lishi, shu jumladan boshqaruv madaniyatini egallashdir. Menejment madaniyati juda muhimdir. Insoniyat o’z rivojlanish jarayonida juda katta menejment tajribasini jamlagan. Bozor sharoitida bu tajriba boshqaruv samaradorligini oshirishga xizmat qilishi kerak. Menejmentning vujudga kelishi va rivojlanishi, avvalo boshqaruv madaniyati darajasi yuksalishi bilan bog’liqdir. chunki, menejment yo’llari, usullari, vosita va uslublariga tanqidiy baho berish yo’li bilan, ularning eng yaxshilari jahon tajribasida qo’lanishi uchun ajratib olinadi. Menejment madaniyati inson madaniyatining tarkibiy qismi bo’lish bilan birga qator o’ziga xos xususiyatlarga ham ega. Madaniyatga ega bo’lish menejer uchun faqat zarur emas, balki shartdir, chunki har bir tashkilotning har bir 26 jarayonidir. Bundan kelib chiqadiki, menejer ishi butun ishlab chiqarish zanjirida hal qiluvchi ahamiyatga ega b о ‘lib, tashkilotdagi ichki munosabatlarnigina qamrab olmaydi, balki tashkilotning tashqi dunyo bilan о ‘zaro aloqasini ta’minlaydi. Bundan tashqari, menejer darajasi qanchalik yuqori b о ‘lsa, u ichki aloqalarni boshqaradi, tashkilotning tashqi aloqalar guruhlari (yetkazib beruvchilar, davlat organlari, mijozlar va boshqalar) bilan aloqalari uchun uning mas’uliyati katta b о ‘ladi. “Kerakli kelajak modeli” asosida loyihani amalga oshirish qobiliyati, ya’ni samarali tasavvur, haqiqatni ijodiy va erkin о ‘zgartirish madaniyatning mohiyati bilan belgilanadi, bu birinchi navbatda “loyiha” (ya’ni ideal, ma’naviy) dunyoni о ‘zlashtirish va о ‘zgartirish usullari va natijalari - tabiat, jamiyat va insonning о ‘zi ekanligini anglatadi. Texnologiya - loyihani amalga oshirish usullari va vositalari haqidagi bilimlar majmui ijtimoiy-madaniy dizayn texnologiyasi, dizaynerning muayyan mafkuraviy munosabatini, uning loyiha faoliyati obyektiga nisbatan pozitsion о ‘zini belgilashni nazarda tutadi, bu ikki muqobil о ‘zgarish (rivojlanish) yoki saqlanib qolishda amalga oshirilishi mumkin. Loyiha maqsadlarining belgilanishi va tabiati, dizaynerning qiymat pozitsiyasiga qarab, loyihaning muvaffaqiyati nuqtai nazaridan ham, amalga oshirilgan о ‘zgarishlarning maqbulligi va foydasi nuqtai nazaridan ham muhim oqibatlarga olib keladi. Dizaynerning pozitsiyasiga qarab, loyiha strategiyasining ikki turi farqlanadi: - birinchi turdagi loyiha faoliyatining obyekti b о ‘lgan madaniyatning о ‘ziga xos xususiyatlarini maksimal tushunish va k о ‘rib chiqishga qaratilgan. Bunday holda, loyihaning maqsadi mintaqaning madaniy maydonini - loyihani amalga oshirish obyektini saqlab qolish (saqlash) va faqat madaniyat subyektining о ‘z- о ‘zini rivojlanishini ta’minlaydigan shart-sharoitlarni yaratishdir. Rivojlanish jarayonlarining о ‘zi vaziyatni saqlab qolish va barqarorlashtirish maqsadlarining “ustiga” q о ‘yilgandek ishga solinadi. - ikkinchi turdagi loyihalarda о ‘z madaniy namunalarini (qadriyatlar, me’yorlar, texnologiyalar) shu tufayli о ‘zgartiriladigan, “sun’iy” о ‘zgartiriladigan “begona” madaniy kontekstga eksport qilish ustuvor vazifa hisoblanadi. Madaniyatda loyihalarni boshqarish uchun ikkita global yondashuv mavjud: - Angliya-Amerika (natijalar rejalashtirilgan maqsadlarni 32 - energiya; - transport kabi moddiy ta'minot vositalari zarur. Shundan keyin: - kadrlarni tanlash, ularni joy-joyiga qo’yish; - mehnatni tashkil qilish; - ishlab chiqarishga xizmat ko’rsatish kabi bir qator tashkiliy funktsiyalar kelib chiqadi. Ko’rinib turibdiki, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funktsiyalarida namoyon bo’layapti. Zero: funktsiyalar faoliyat turlarining, sub'ektining boshqarish ob'ektiga aniq ta'sir qilish yo’nalishlarini aks ettiradi. Boshqaruv funktsiyalaridan tashqarida boshqaruv jarayonining o’zi ham bo’lishi mumkin emas. Funktsiyalar tarkibini, ularning ko’lamini va mazmunini aniqlash boshqaruvchi xodimlar sonini belgilash, boshqaruv apparatining tashkiliy tarkibini loyihalash uchun muhim asos bo’lib hisoblanadi. Boshqarish funktsiyalarn - ko’p qirrali tushunchadir. Shu sababli ularni muhim belgilar buyicha turkumlarga ajratib o’rganish zaruriyati tug’iladi. Boshqaruv funktsiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini o’rganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funktsiyalarida namoyon bo’ladi. G’arb menejmentining bugungi zamonaviy nazariyasi boshqarish funktsiyalarini tasniflashda, eng avvalo uning asosiy (umumiy) funktsiyalariga ustuvorlik beradi:  rejalashtirish;  tashkil qilish;  tartibga solish va muvofiqlashtirish;  nazorat;  rag’batlantirish (motivlashtirish). Boshqarish rejalashtirishdan boshlanib, faoliyatni tashkil qilish, uni rag’batlantirish bilan davom ettirilib, nazorat bilan tugaydi. Bu erda muvofiqlashtirish barcha funktsiyalar jarayonida o’z aksini topadi. Bu funktsiyalar boshqaruvning hamma bosqichlariga xos bo’lgan umumiy xususiyatlarga ega bo’lib, boshqaruv 37 Toshkentda o‘zbek ayollari orasidan chiqqan birinchi huquqshunos olima Hadicha Sulaymonova muzeyi, O‘zbek raqqosasi Mukarrama Turg‘unboyeva muzeyi, Navoiy viloyatining Tomdi tumanida mashhur cho‘pon, ikki marta Mehnat Qahramoni Jaboy Bashmanov muzeyi, 1994- yilda Toshkentda xalq rassomi Usta Muhiddin Rahimov muzeyi, 1996- yilda O‘zbekiston Gidrometeorologiya muzeyi, 1997- yilda Buxoroda mashhur zarb qiluvchi Salim Hamidov muzeyi, shuningdek oliy ta’lim muassasalarida ko‘plab muzeylar ochildi. 1996- yil 1- sentabr kuni Toshkentda Osiyoda yagona bo‘lgan Olimpiya shon-shuhrat muzeyi ochildi. Bu muzey o‘zbekistonlik sportchilarning xalqaro musobaqalaridagi muvaffaqiyatlarini namoyish etadigan, mamlakatimizda sport harakatining rivojini rag‘batlantiradigan markaz bo‘lib qoldi. 1996- yil 18- oktabrda Toshkentda Temuriylar tarixi davlat muzeyi ochildi. Muzey temuriylar davri ruhini aks ettiruvchi o‘sha davrga xos tarixiy jihozlar, qurol-aslahalar, lashkarboshilar va oddiy jangchilarning kiyim- boshlari, oltindan yasalgan uy-buyum ashyolari, musiqa asboblari, Amir Temur, Bobur qo‘lyozmalari, Ulug‘bekning astronomik qurilmalari va boshqa 2000 dan ortiqroq tarixiy, madaniy yodgorliklar bilan jihozlangan. Temuriylar tarixi davlat muzeyi O‘zbekistonda amalga oshirilayotgan madaniy, ma’naviy, ma’rifiy ishlar, ilmiy tafakkur markaziga aylandi. O‘zbekiston tarixi davlat muzeyi yangi binoga ko‘chirildi hamda ajdodlarimizning ko‘p ming yillik hayoti va madaniyatini ilmiy, xolisona aks ettiruvchi yangi eksponatlar bilan qayta jihozlandi. O‘zbekiston davlat san’at muzeyi Yaponiya hukumati tomonidan beg‘araz ajratilgan 38,8 mln iyen pul mablag‘i hisobiga ta’mirlandi, yangi muzey jihozlari , asbob-uskunalari bilan yanada boyidi. O‘zbekiston Prezidentining 1998-yil 12-yanvardagi „Muzeylar faoliyatini tubdan yaxshilash va takomillashtirish to‘g‘risida“ gi farmoni va uning bajarilishini ta’minlashga qaratilgan respublika hukumatining „Muzeylar faoliyatini qo‘llab-quvvatlash masalalari to‘g‘risida“ gi qarori mamlakatimizda muzey ishini rivojlantirish istiqbollarini belgilab berdi. Madaniyat ishlari vazirligi, „Oltin meros“ jamg‘armasi, Badiiy akademiya, Moliya vazirligi, Mehnat vazirligi muzeylar rahbariyati bilan hamkorlikda muzeylarning rivojlanishi va moliyaviy ta’minoti bo‘yicha dastur ishlab chiqildi. Muzeylar davlat muhofazasiga olindi, 13 y о ‘nalishi sifatida tavsiflash imkonini beradigan holatlari tahlil qilindi [4]. Bugungi kunda eng ommabop, konsepsiyasiga asoslangan mavzuga y о ‘naltirilgan (tezaurus) yondashuv loyihaning subyektiv y о ‘nalishi hayotning boshqa subyektlarini tanlash erkinligi bilan cheklangan bozor iqtisodiyotida samarali b о ‘lib kelmoqda. Zamonaviy sharoitda dizaynning subyektiv y о ‘nalishi ilgari ijtimoiy tuzilishga xos b о ‘lmagan yangi xususiyatlarni aks ettiradi. Biz ijtimoiy loyiha faoliyati uchun eng muhim zamonaviy Yevropa turi ijtimoiy tashkilotning uch xususiyatlarini k о ‘rsatadi: an’anviy normativ rolini pasayishi, idrok dunyo b о ‘linishi va ijtimoiy hayotning beqarorlashtiruvchi omil sifatida kelayotgan о ‘zgarishlar tezligi. Bunday yondashuv ijtimoiy va madaniy voqelikni, birinchi navbatda, madaniy kodekslarga muvofiq dunyoning rasmini shakllantiradigan kundalik hayot darajasida hal qilish imkonini beradi. Ijtimoiy dizayn yondashuvi ijtimoiy hayotni zamonaviy tashkil etishning yetakchi usullaridan biri, jamiyatni boshqarish va ijtimoiy dizayn (qanday obyektlar yaratilishidan qat’iy nazar) loyiha faoliyati mavzusining xususiyatlari, uning dunyoqarashini kengaytiradi. Bu tushuncha ijtimoiy-madaniy sohada subyekt-subyekt munosabatlarini rivojlantirish zamon talabiga aylanganligi nuqtai nazaridan ham maqbulroqdir. Bugungi kunda, eng keng tarqalgan maqsad loyihalar natijalari 2 turdan iborat tashkiliy yoki muammo y о ‘naltirilgan loyihalar va mavzu y о ‘naltirilgan loyihalar sifatida namoyon b о ‘lmoqda. “Ijtimoiy-madaniy dizayn - bu vazifalarning maksimal noaniqligi va ularning yechimlarining о ‘zgaruvchanligi sharoitida muammolarni hal qilish texnologiyasi” degan ta’rifga asoslanib, loyiha faoliyatining umumiy qoidalari va mafkuraviy asoslarini aniqlaydigan konseptual qoidalarni aniqlashtiradi. Ijtimoiy-madaniy loyiha maqsadli blok b о ‘lib, u amaliy tadbirlar tizimi orqali amalga oshiriladi. Loyiha g‘oyasini yaratish va uni amalga oshirish shartlari va usullarini ishlab chiqish asosiy tamoyillar tizimi, ya’ni asosiy boshlang‘ich nuqtalari, nazariy va mafkuraviy asoslari hamda loyiha faoliyatining eng umumiy standartlarini tashkil etadi. Ijtimoiy-madaniy dizayn tamoyillari ikki tomonlama funksiyani bajaradi: birinchidan, ular dizaynerning dunyoqarashini, shuningdek, u tomonidan ishlab chiqilgan tushunchalar, loyihalar, dasturlar, 34 O‘zbekiston Respublikasi Davlat byudjeti mablag‘lari; O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi mablag‘lari; O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi huzuridagi Byudjetdan tashqari ta’lim va tibbiyot muassasalarining moddiy-texnik bazasini rivojlantirish jamg‘armasi; tijorat banklarining kredit mablag‘lari; yuridik va jismoniy shaxslarning homiylik xayriyalari, qonun hujjatlarida taqiqlanmagan boshqa manbalar. 6. O‘zbekiston Respublikasida madaniyat va san’at sohasini yanada rivojlantirish va takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021-yillarga mo‘ljallangan chora- tadbirlar dasturini amalga oshirish bo‘yicha Respublika komissiyasi tarkibi 2- ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Respublika komissiyasi (A.Aripov): Qoraqalpog‘iston Respublikasi, viloyatlar, Toshkent shahri, tumanlar va shaharlarda Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi Raisi va tegishli hududlarning hokimlari boshchiligida Dasturni amalga oshirish bo‘yicha bir hafta muddatda tegishli ishchi guruhlar tashkil etsin; vazirlik va idoralar, Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklari tomonidan har bir davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, viloyat, shahar, tumanlar bo‘yicha Dastur asosida ikki hafta muddatda hududiy dasturlar ishlab chiqilishini ta’minlasin, ularni tasdiqlasin hamda ularda nazarda tutilgan tadbirlar o‘z vaqtida amalga oshirilishini muvofiqlashtirsin; Dasturda nazarda tutilgan chora-tadbirlarning bajarilishiga mas’ul bo‘lgan vazirlik va idoralar, mahalliy davlat hokimiyati organlari faoliyatini tizimli asosda muvofiqlashtirib, belgilangan tadbirlarning to‘liq va sifatli bajarilishi ustidan monitoring olib borsin va nazorat qilsin. 7. Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi, viloyatlar va Toshkent shahri hokimliklari: 24 moddiy-texnikaviy bazasini mustahkamlashda, ijodiy xodimlarni ijtimoiy himoya qilishda ko‘maklashdi. „O‘zbekteatr“ birlashmasi va barcha teatrlar 5 yilga barcha turdagi soliqlardan ozod qilindi. Murakkab o‘tish davri qiyinchiliklariga qaramasdan bironta teatrning yopilishiga yo‘l qo‘yilmadi. Òeatr binolari ta’mirlandi, ichki jihozlari yangilandi. Alisher Navoiy nomli davlat akademik katta opera va balet teatri Yaponiya tomonidan 1995-yilda bepul ajratilgan 47 mln iyen (1500 ming AQSH dollari) qiymatiga teng yangi uskunalar bilan jihozlandi. Respublikamizda 36 ta professional teatr faoliyat ko‘rsatmoqda. Har bir viloyatda qo‘g‘irchoq teatrlari bolalarga xizmat ko‘rsatmoqda. 1996- yilda Òoshkentda Koreya drama va estrada milliy teatri tashkil etildi va shu yilning dekabr oyida o‘z faoliyatini boshladi. Davlat akademik rus drama teatri 1999-yilda hozirgi zamon talablari darajasida tubdan qayta qurilgan muhtasham binoga ko‘chirildi va o‘zining 64- teatr mavsumini yangi binoda boshladi. 2001- yilda respublika teatr san’atida muhim tarixiy voqea sodir bo‘ldi. Hamza nomidagi O‘zbek akademik drama teatri binosi muhtasham koshona shaklida qayta qurildi, zamonaviy teatr uskunalari va mebellar bilan jihozlandi. 2001- yil 21- sentabrda Prezident farmoni bilan unga Milliy teatr maqomi berildi, O‘zbekiston Milliy akademik drama teatri deb ataldi. Respublika teatrlari Vatan tarixini sahna asarlari orqali yoritishga alohida e’tibor berdilar. Milliy akademik drama teatri va Qashqadaryo musiqali drama teatri jamoalari „Sohibqiron“, Xorazm viloyati musiqali drama va komediya teatri „Jaloliddin Manguberdi“, Abror Hidoyatov nomli O‘zbek davlat teatri „Buyuk ipak yo‘li“ kabi tarixiy dramalarni sahnaga qo‘ydi. O‘zbekistonda Respublika va xalqaro teatr festivallari bo‘lib o‘tdi. 1992-yil mart—aprel oylarida bo‘lib o‘tgan „Navro‘z“ mintaqaviy festivalda Markaziy Osiyo mamlakatlari teatrlarining eng yaxshi sahna asarlari namoyish etildi. 1997-yil oktabrda Toshkentda bo‘lib o‘tgan „Teatr: Sharq-G‘arb“ xalqaro festivalda Yaponiya, Hindiston, Syangan, Turkiya, Rossiya, Buyuk Britaniya teatr san’atkorlarining chiqishlari bo‘ldi. Amir Temur tavalludining 660 yilligiga bag‘ishlangan festivalda O‘zbekiston, Qozog‘iston, Qirg‘iziston teatrlarining 15 ta eng yaxshi tarixiy sahna asarlari namoyish etildi. O‘zbekiston teatr ustalari Germaniya, Fransiya, Slovakiya, 7 dekabrdagi „O‘zbekiston — Vatanim manim“ qo‘shiqlar bayrami to‘g‘risida“gi farmoni qo‘shiqchilik san’atini rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. 1996-yil ko‘rik tanlovini o‘tkazish barcha viloyat, shahar va tumanlarida „O‘zbekiston — Vatanim manim“ qo‘shiq tanlovining birinchi bosqichi bo‘lib o‘tdi, unda 54 mingdan ziyod qo‘shiqchilar qatnashdi. Òanlovning yakunlovchi bosqichi avgust oyida o‘tdi. 700 ta qo‘shiqchi qatnashdi, ulardan 10 tasi mukofotlandi. O‘zbekiston Prezidentining 1996yil 27-avgustdagi farmoni bilan bunday ko‘rik tanlov har yili avgust oyida o‘tkaziladigan bo‘ldi va avgust oyining uchinchi yakshanba kuni „O‘zbekiston — Vatanim manim“ qo‘shiq bayrami kuni deb belgilandi. Bu tanlov jarayonida yuzlab Vatan, mustaqillikni e’zozlovchi yangi qo‘shiqlar yaratildi. „O‘zbekiston — Vatanim manim“, „Men seni sevaman — O‘zbekiston“, „Vatan yagonadir“, „Mustaqillik gullari“, „Ona yurtim“, „O‘zbekiston askarlari“ qo‘shiqlari shular jumlasidandir. 1997- yil 11- martda qabul qilingan Respublika hukumatining „Sharq taronalari“ Xalqaro musiqa festivalini o‘tkazish to‘g‘risida“ qarori musiqa san’atining noyob namunalarini keng targ‘ib qilish, rivojlantirishda dasturulamal bo‘lib xizmat qildi. 1997- yil 25- avgust — 2- sentabr kunlari Samarqandda bo‘lib o‘tgan „Sharq taronalari“ birinchi Xalqaro festivalida dunyoning 40 dan ortiq mamlakatidan ijrochilar, san’atshunoslar, jamoat arboblari ishtirok etdilar, festivalda yangragan o‘zbek ohanglari, kuy-qo‘shiqlari jahon uzra aks-sado berdi. Ozarbayjonlik Simara Imonova oliy mukofot — Granpriga sazovor bo‘ldi. 1- o‘rin Munojot Yo‘lchiyeva va hindistonlik Shainu Khulanaga nasib etdi. Har ikki yilda Samarqandda „Sharq taronalari“ Xalqaro festivalini o‘tkazish an’anaga aylandi. Jamiyat madaniy-ma’rifiy hayotida, aholida tarixiy xotirani tiklash va mustahkamlashda muzeylarning ahamiyati katta. Shu boisdan ham mustaqillik yillarida mavjud muzeylarni ta’mirlash, ularni yangi eksponatlar bilan boyitish, yangi muzeylar barpo etishga alohida e’tibor berildi. 1992-yilda Namanganda ulug‘ o‘zbek shoiri Boborahim Mashrab muzeyi, Xorazmda hofiz Hojixon Boltaboyev nomli maqomchilar muzeyi, Urganchda Xorazm amaliy san’ati va tarixi muzeyi , Buxoroda temirchilik muzeyi, Samarqand viloyatining Oqtosh shahrida xalq baxshisi Islom shoir Nazar o‘g‘lining uy-muzeyi, 1993- yilda 12 Hindiston, AQSH, Belgiya, Misr, Rossiya teatr festivallarida qiziqarli spektakllar bilan ishtirok etdilar. Teatr san’atining rivojiga, iste’dodli aktyorlarni izlab topishiga talabalarning „Nihol“ respublika festivali, „aktyor mahorati“ festivallari, yoshlar teatrlarining „Humo“ festivallari ijobiy ta’sir ko‘rsatmoqda. Muxtasar aytganda, respublikamiz teatr san’ati xalqimiz, ayniqsa, yoshlarimiz ma’naviyatini boyitish, ular ongiga milliy istiqlol g‘oyasini singdira borish , vatanparvarlik tuyg‘ularini kuchaytirish, axloqiy, estetik tarbiya maktabi bo‘lib xizmat qilmoqda. Mustaqillik yillarida kino san’ati ham rivojlandi. Kino san’atining ijodkor ustalari — Shuhrat Abbosov, Yo‘ldosh A’zamov, Elyor Eshmuhamedov, Ali Hamrayev, Rashid Malikov, Jahongir Fayziyev, Sharof Boshbekov va boshqalar zamonaviy kinofilmlar yaratish ishlarida peshqadamlik qildilar. Bozor iqtisodiyotiga o‘tish sharoitida xususiy kinostudiyalar vujudga keldi. 1992-yil fevralda Latif Fayziyevning dastlabki xususiy kinostudiyasi „Fayzifilm“ ro‘yxatga olindi. 1996- yilda „O‘zbekfilm“ tasarrufida 8 ta studiya, shuningdek 30 ga yaqin mustaqil ijodiy studiyalar faoliyat yuritdi. 1996- yil 29- aprelda e’lon qilingan „O‘zbekkino davlat aksionerlik kompaniyasini tuzish to‘g‘risida“gi Prezident farmoni milliy kino san’atining rivojida muhim bosqich bo‘ldi. Farmonning ijrosini ta’minlash maqsadida Respublika Vazirlar Mahkamasi „O‘zbekkino“ davlat aksionerlik kompaniyasini tashkil etish va uning faoliyati masalalari to‘g‘risida“ qaror qabul qildi. Qarorga binoan „O‘zbekkino“ davlat aksionerlik kompaniyasi tuzildi. Mazkur kompaniya Davlat mulk qo‘mitasi, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar milliy banki tomonidan moliyaviy jihatdan qo‘llab- quvvatlandi. „O‘zbekkino“ kompaniyasi qoshida Respublika kino arboblari ijodiy assotsiatsiyasi ta’sis etildi. Kino tarmog‘i tashkilotlariga davlat budjetidan ajratiladigan har yillik dotatsiyalar 2000-yilgacha saqlab qolindi. Kino sohasining iqtidorli yoshlari uchun xorijiy kino akademiyalari va o‘quv markazlarida o‘qish, malakasini oshirish ishlari amalga oshirildi. 1991—2002- yillarda O‘zbekiston kinostudiyalarida 60 ga yaqin badiiy filmlar suratga olindi. „Temir xotin“, „Ko‘zlarim yo‘lingda“, „Dallol“, „Sharif va Ma’rif“, „Tilla bola“, „Buyuk Amir Temur“, „Yulduzingni ber, osmon“, „Kenja singil“, „Voiz“, „O‘tgan kunlar“, 8 Inqiroz holatlarining tahlili — bir va undan ortiq omillar ta'siridagi alomatlarni, ularning natijalarini o‘rganib, xulosalar chiqarish. Turli omillar o‘rtasidagi bog‘lanishlarni aks ettiruvchi funksiyalar omillarini aks ettiruvchi inqiroziy tenglamalarni aniqlash. Dispersion tahlil — turli jarayonlarda bir-biriga o‘xshash va bir-biridan farq qiluvchi omillar o‘rganilib, tegishli xulosalar chiqariladi. O‘xshash jarayonlar usuli—istiqbolni belgilovchi jarayonlarda muhim manbalardagi umumiylik va ish tarzining bir-biriga nisbatan o‘rinli imkoniyatlari ko‘rib chiqiladi. Ekspert baholash usuli — kun tartibiga qo‘yilgan vazifani o‘lchamdagi usullar bilan hal etish mumkin bo‘dmagan hollarda qo‘llaniladi. U madaniy taraqqiyot modelini malakali mutaxassislar (ekspertlar) fikri asosida yaratishga imkon tug‘diradi. Ekspertning baholash usulini qo‘llash tartibi: • ekspert so‘rovlar jadvalini ishlab chiqish; • madaniyat va san'at faoliyatida katta tajribaga ega bo‘lgan mutaxassislardan ekspertlar tanlash; • so‘rovlar jadvaliii ekspertlar tomonidan to‘ldirish; • olingan manbalarning ishonchliligini aniqlash maqsadida so‘rov natijalariga tahliliy ishlov berish. Morfologik tahlil usuli — amalda istiqbolli va keng foydalaniladigan qonun- qoidalar to‘plamini tatbiq etish, rejalashtirishning eng maqbullarini, iqtisodiy mezonlar bo‘yicha tanlash. Sohaga intellektual kuchlarni jalb etish ekspertlarni faol ijodiy jarayonlarga jalb etishga asoslangan bo‘lib, vazifa ilg‘or g‘oyalar "konsentratsiyasi" ortishi va g‘oyalar generatsiya jarayonini jadallashtirish yo‘li bilan hal etiladi. Taqlidiy shakllash usuli asosan ehmda dialog rejimida yechimlarni izlashda foydalaiiladi. Bunda kutilajak natijalarni olish maqsadida iqtisodiy-matematik modellar bazasida turli xil boshlang‘ich chegaralangan shartlar hamda maqsadga muvofiq variantlar izlanadi. Shuni ta'kidlash lozimki, odatda amalda ekspertlar 17 shakllangan nafis san’at maktablarining noyob an’analari, tasviriy va miniatura san’atining nodir durdonalari qaytadan o‘rganildi, boyitildi, dunyo uzra namoyish qilindi. AQSH, Fransiya, Germaniya, Yaponiya, Janubiy Koreya va boshqa mamlakatlarda o‘zbek rassomlarining ko‘rgazmalari bo‘lib o‘tdi. Yetakchi rassom- dizaynerlar — L. Sadriddinov, F. Toshmuhamedov, K. Tursunov, T. Turg‘unov, T. Qo‘ziyev o‘z asarlari bilan Hindiston, Xitoy, Portugaliya, Bolgariya, Gretsiya, Avstraliya kabi mamlakatlarda o‘tkazilgan badiiy ko‘rgazmalarida qatnashdilar. 1999-yil avgust oyida Badiiy akademiyaning Markaziy ko‘rgazma zalida O‘zbekiston mustaqilligining 8 yilligiga bag‘ishlab „Eng ulug‘, eng aziz“ mavzusida o‘tkazilgan respublika badiiy ko‘rgazmada Toshkent, Samarqand, Buxoro, Xorazm, Farg‘ona vodiysi va boshqa viloyatlar san’at ustalarining 600 dan ortiq rasmlari , grafikalari (bo‘yoqsiz rasm), dizaynlari, haykaltaroshlik asarlari, xalq hunarmandchiligi va amaliydekorativ san’at namunalari namoyish etildi. Shahar ko‘chalariga bugungi hayotimizni tasvirlovchi rasmlar o‘rnatildi, muhtasham binolarning devorlari naqshlar bilan bezatildiki, bular odamlarga huzur-halovat, zavq bag‘ishlaydi. 1992- yilda „O‘zbekdavlatsirk “ respublika birlashmasining tashkil etilishi sirk san’atining rivojlanishida, yosh iste’dodli ijrochilarni qo‘llab-quvvatlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Òoshkent sirki zamonaviy talablar asosida qayta ta’mirlandi, unga dorbozlar sulolasi asoschisi, O‘zbekiston xalq artisti Toshkenboy Egamberdiyev nomi berildi. An’anaviy sirk san’atining unutilgan turlari tiklandi va rivojlandi. Iste’dodli yoshlarga amaliy yordam berish maqsadida 1996- yilda estrada-sirk kolleji ochildi. Respublika shaharlarida faoliyat yuritayotgan sirk guruhlari soni ko‘paydi. Agar 1990-yilda 7 ta an’anaviy sirk guruhi faoliyat yuritgan bo‘lsa, 2001-yilda ularning soni 20 tadan oshdi, sirkchilarning ijrochilik mahoratlari o‘sdi. O‘zbekiston sirk ustalarining chet ellarga gastrol safarlari uyushtirildi. Misr, Iordaniya, Falastin, Pokiston, Malayziya, Hindiston, Xitoy, Suriya, Livan, Eron, Birlashgan Arab Amirligida gastrol safarlarida bo‘lgan respublikamiz sirk ustalari O‘zbek milliy sirk san’atini namoyish etdilar. Olimjon Òoshkenboyev rahbarligidagi „O‘zbekiston dorbozlari“ guruhi 1996-yildan boshlab Yevropa mamlakatlarida gastrol safarida bo‘lib, 2000 10 dan ziyod tomosha ko‘rsatdilar. 15 yoshli Karima Zaripova 1997-yil yanvarda Parijdagi Buglion sirkida bo‘lgan yosh sirk artistlarining xalqaro festivalida qatnashib „Plastik etyud“ (besuyak o‘yini) janrida festivalning eng oliy mukofoti — oltin medalni qo‘lga kiritdi. 1998-yilda Òoshkent sirkida Karima Zaripova rahbarligida iste’dodli yoshlarga ko‘maklashuvchi bolalar studiyasi ochildi. Studiya bolalarga sirk sirlarini o‘rgatib, katta manejga yo‘llaydi. O‘zbek sirkchilari 1999-yilda Birlashgan Arab Amirligining Dubay shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro festivalda, 1999-yilda Saratov shahrida bo‘lib o‘tgan Butunrossiya sirk festivalida, 2000-yilda Xitoyning Uxan shahrida bo‘lib o‘tgan xalqaro sirk festivalida, 2001- yil yanvarda Belgiyaning Lyej shahrida bo‘lib o‘tgan Yevropa sirklarining 10- festivalida muvaffaqiyatli qatnashib, sovrinli o‘rinlarni egalladilar. Sirkchilarimizning sa’yharakatlari natijasida o‘zbek sirkiga xos turli nomer va attraksionlar xalqaro sirk dasturlaridan o‘rin egalladi. 1993-yilda Toshkentda yangi „Hayvonot bog‘i“ ochildi. Mustaqillik yillarida milliy musiqa va qo‘shiqchilik san’ati rivojlandi. Respublika Madaniyat ishlari vazirligi , 1992-yilda tashkil etilgan „Xalq ijodi va madaniy-ma’rifiy ishlar respublika markazi“, markazning viloyatlardagi bo‘limlari musiqa va qo‘shiqchilik san’atini, havaskorlik va folklor jamoalari faoliyatini rivojlantirish, unutilgan xalq ohanglarini tiklash maqsadida turli xil ko‘rik-tanlovlar, festivallar tashkil etmoqda. 1992-yilda Toshkentda „Asrlarga tengdosh navolar“ va „Boqiy ovozlar“, Xorazm viloyatida folklor jamoalari, askiya, qiziqchi va masxarabozlarning, Qo‘qonda katta ashula, lapar va yalla ijrochilarining ko‘rik-tanlovlarini o‘tkazdi. 1994-yil may oyida Parijda bo‘lib o‘tgan „Sharq musiqasi“ festivalida Munojot Yo‘lchiyeva va Shavkat Mirzayevlar ishtirok etib, o‘zbek milliy qo‘shiqchilik san’atini jahonga namoyish etdilar. 1996- yil aprel oyida Òurkiston saroyi, Bahor majmuasi va boshqa ijodiy konsert tashkilotlari negizida tashkil etilgan „O‘zbeknavo“ gastrol-konsert birlashmasi xalq orasidan iste’dodli qo‘shiqchilarni izlab topish va ko‘rik-tanlovlarga jalb etish, musiqa va qo‘shiqchilik san’ati bo‘yicha xalqaro hamkorlikni rivojlantirish kabi tadbirlarni amalga oshirdi. Musiqa-raqs san’atini rivojlantirish davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlandi. Respublika Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 5- 11 XULOSA Xulosa qilib aytganda Mamlakatimiz taraqiyoti pillapoyasidan yangi-yangi cho’qqilar sari qadam qo’yar ekan, biz yashayotgan zamon sur’atlari shiddat bilan tezlashib, oldimizga yana qancha muammo va mashaqqatlar paydo bo’lar ekan, tabiiyki ma’naviy hayotimiz ham anashu sinovlarda toblanib, yuksalib, jamiyatimiz millatimizning yorug’ va sog’lom kelajagini ham qanday tahdid va to’fonlardan – davr o’zgarishi bilan ularning ko’rinishi va shakli o’zgarishiga qaramayotgan – bezavol saqlash va asrab qolishga qodir bo’lish darkor. Sharq qadimiy madaniyat o’chg’i va jahon sivilizatsiyasining beshigi deya bejiz ta’riflanmagan. Vatanimiz sivilizatsiyasining sharq sivilizatsiyasi quchog’ida voyaga yetgani va uning qadriyatlarini o’ziga aks ettirganini, unga va butun dunyo madaniyatdiga ulkan ta’sir ko’rsatganini doimo esda tutush darkor. Ishonchimiz komilki, xalqimiz tarixining murakkab jarayonlarini irodasi chiniqib har qanday hujum va tazyiqlarga qaramasdan, ma’naviy olami kuchayib borayotgani bizni ko’rolmaydigan kuchlar ham bu haqiqatni tan olayotganini mamnuniyat bilan qayd etamiz. Chunki xalq – bamisoli ulug’ va sharafli yo’ldan ilgarilab boryotgan ulkan karvon. Uni yo’ldan chalg’itishga urunuvchilar, payt poylab orqasidan hamla qiluvchilar hamisha bo’lgan, bundan keyin ham bo’lishi mumkin. Karvon bexatar bo’lmas degan gap bejiz aytilmagan. Ammo xalq karvonini hech qanday kuch ortga qaytarolmaydi. Nega deganda, xalqning qalbida ne-ne ajdodlardan meros yengilmas kuch madaniy ma’naviyat bor. Mustaqil vatanimiz oliy maqsad qilib olgan ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayotni barkamol ezgu g’oyalarni hayotiy e’tiqodiga aylantirgan yetuk insonlargina bunyod eta oladi. 41 kori, ijtimoiy holati va boshqa turli belgilari. Aholini xizmatlar bilan ta'minlashda tegishli me'yorlardan har bir muassasa guruhlari uchun foydalaniladi. Madaniyat va san'at iqtisodiyoti istiqboli rejasidagi xizmatlar hajmini ungacha bo‘lgan davrdagi me'yorlarning haqiqiy hajmi bilan solishtirish aholini madaniyat muassasalari, ularning dinamikasiga bo‘lgan ehtiyojlarini qondirish darajalarini aniqlashga olib keladi. Teatr san'ati taraqqiyoti istiqboli quyidagi ko‘rsatkichlarga ko‘ra aniqlanadi: barcha janr va turdagi teatrlar tarmogi (dramatik, opera, operetta, qo‘g‘irchoq, bolalar va b.), teatrlar sig‘imi (o‘rinlar soni), ya'ni sotiladigan o‘rinlar soni, teatr jamoalari ishining sifati, ijodiy mehnat hajmini xarakterlaydigan ko‘rsatkichlar— yepertuarlar, ertalab, kechqurungi tomosha zallarining bandligi, namoyish etilgan spsktakllarning umumiy soni, jumladan doimiy (asosiy sahnada) hamda safarlarda va boshqa ko‘rsatkichdar. Teatr jamoalari ishining samarali ko‘rsatkichlarida tomosha zallarining bandligi (to‘ldirilishi) juda muhimdir. U quyidagicha aniqlanadi: Bunda 3 — tomosha zallaridagi o‘rinlarning bandligi; t— bir yillik tushumlar miqdori; s— teatrlar sig‘imi; m — bir yillik spektakllar soni. Teatr jamoalari ishi sifatining yana bir muhim ko‘rsatkichi—bir spektaklga to‘g‘ri keladigan tomoshabinlarning o‘rtacha miqdori. Bu kattalik istiqbollashning foizlarda ifodalangan tushumlar (o‘rinlarning bandligi) miqdorida ko‘rinishida tijoratasari sifatida aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich aholining teatr repertuariga qiziqishi va aktyorlar rol o‘ynashining sifatiga qarab aniqlanadi. Kino san'ati san'atning eng ommaviy turidir. Kinoseanslarni hatto uzoq qishloq joylardagi ahrli ham tomosha qilish imkoniga ega. Kino tarmoqlari rivojlanishining istiqboli shahar va qishloq joylari aholisi uchun kinomoslamalar umumiy miqdori,Shuningdek kinomoslamalarning turi (doimiy va ko‘chma) va qanday idoraga tegishliligiga qarab belgilanadi. Bunda shahar va qishloq hududlarining kinolashtirilish darajasining o‘sishi e'tiborga olinadi. Shaharlarni 19 Boshqaruv xodimlari madaniyati ko’p omillarga bog’liq, umumiy madaniyat darajasi, ishbilarmonlik sifatlari, boshqaruv ilmini chuqur va har tomonlama bilish va uni o’z faoliyati jarayonida qo’llay olish bilan xarakterlanadi. Har bir korxona va tashkilot menejeri o’z vazifasini bajarish jarayonida jamoaning boshqa a’zolari bilan munosabatda bo’lar ekan ishbilarmon kishilar o’rtasida mavjud axloqiy qoidalarga bo’ysunadi. Har bir jamoada xayrixohlik, insonga hurmat muhiti mavjud bo’lishi kerak. Boshqaruv madaniyati sansalorlik, mansabparastlik, shavqatsizlik, qo’pollikka ziddir. Boshqaruv tizimida, shuningdek, davlat me’yorlariga rioya qilmaslik, va’dabozlik, faoliyatga noto’g’ri baho berish va boshqa xususiyatlarga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Amaliy faoliyatda fandan foydalanish, mehnatga ijodiy yondashish, tadbirkorlik, javobgarlik, tashabbus va mustaqillik, xo’jasizlikka, byurokratizm, qonun buzuvchilikka, murosasizlik, vijdoniylik, kamtarlik va oddiylik boshqaruv xodimlari madaniyatini ifodalaydi. Boshqaruv madaniyati uchun boshqaruv jarayonini tashkil etish madaniyati darajasi muhim ahamiyatga ega. Boshqaruv jarayoni madaniyatiga rioya qilish korxonada zamonaviy boshqaruv jarayoni qo’llanilishini bildiradi. Boshqaruv jarayoni madaniyati shuningdek, boshqaruv mehnatini (boshqaruv mehnatini maqbul taqsimlash, kooperatsiya qilish va chegaralash, ishchilar sonini meyorlash, kadrlarni to’g’ri joylashtirish va ulardan foydalanish) va ishlovchi ish joyini (ish joyi va binoning qulayligi, ularning sanitariya-tozalik talablariga javob berishi), maqbullashtirish, majlislarni, suxbatlarni, tashrifchilarni qabul qilish, uchrashuv, telefon orqali so’rash, mehnatkashlar xatlari bilan tanishishni to’g’ri tashkil etish va rasmiylashtirishni ham qamrab oladi. Boshqaruv jarayonida turli-tuman texnika - oddiy kalkulyatordan tortib murakkab EHMlargacha qo’llaniladi. Menejerlar bu texnika imkoniyatlari va maqbul foydalanish sohalarini bilishlari lozim bo’lib, bu boshqaruv madaniyati darajasini bildiradi. Nizo - bu aniq shaxs yoki guruhlardan iborat bo’lgan ikki yoki undan ortiq tomon o’rtasida murosa mavjud bo’lmasligidir. Har bir tomon o’z nuqtai nazari 28 etish va ulardan samarali foydalanish. 2. O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi 2017-yilning 1-oktabriga qadar: muzeylar va teatrlar faoliyatini takomillashtirish hamda ularning moddiy-texnik bazasini mustahkamlash kompleks chora-tadbirlarini; yoshlarni teatr va muzeylarga, konsert-tomosha tadbirlariga tizimli ravishda jalb etish orqali ularning ma’naviy-axloqiy, estetik va madaniy darajasini yanada yuksaltirishga qaratilgan chora-tadbirlar dasturini; O‘zbekiston Respublikasi Investitsiyalar bo‘yicha davlat qo‘mitasi va Iqtisodiyot vazirligi bilan birgalikda mamlakatimizdagi konsert-tomosha va teatr muassasalarining ijodiy xodimlari uchun grim va postijyor mahsulotlari, oyoq kiyimlar, maxsus liboslar, jumladan, balet san’ati uchun liboslar, yuksak darajada ishlangan sahna dekoratsiyalari va konstruksiyalari, parda va sahna liboslarini tayyorlashga ixtisoslashgan qo‘shma korxona tashkil etish yuzasidan takliflarini Vazirlar Mahkamasiga kiritsin. 3. O‘zbekiston Respublikasi Xususiylashtirilgan korxonalarga ko‘maklashish va raqobatni rivojlantirish davlat qo‘mitasi Madaniyat vazirligi va Toshkent shahri hokimligi bilan birgalikda bir oy muddatda Toshkent shahri, Buxoro ko‘chasi, 10- uyda joylashgan binoni “O‘zbekkonsert” davlat muassasasi tasarrufiga o‘tkazish va ushbu binoda jahon andozalariga to‘liq mos keladigan, akademik jamoalarning badiiy dasturlari namoyish etiladigan, jonli ijroga mo‘ljallangan zamonaviy konsert zalini barpo etish bo‘yicha Vazirlar Mahkamasiga taklif kiritsin. 4. O‘zbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi va Moliya vazirligi 2018/2019 o‘quv yilidan boshlab O‘zbekiston davlat konservatoriyasida madaniyat va san’at yo‘nalishidagi oliy va o‘rta maxsus ta’lim muassasalari, shuningdek, maktabdan tashqari ta’lim muassasalari uchun malakali musiqa pedagoglarini tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirishga ixtisoslashtirilgan fakultet tashkil etish yuzasidan zarur choralarni amalga oshirsin. 5. Quyidagilar Dasturni amalga oshirishni moliyalashtirish manbalari etib belgilansin: O‘zbekiston Respublikasi Investitsiya dasturlari mablag‘lari; 23 rahbarlar ko’pincha shtab mutaxassislari tavsiyalarini tan olmaydilar, har bir masala bo’yicha ularga tobe ekanliklarini ro’kach qiladilar. Shtab xodimlari o’z navbatida o’z qarorlarini mustaqil hal etish imkoniyatiga ega emasliklaridan norozi bo’ladilar. Bu vaziyat vazifani bajarishga qarshilik qiluvchi nizoga misol bo’ladi. Ularning asosiy sababi resurslarning cheklanganligi, masalalarni hal etishning o’zaro bog’liqligi, maqsad, qadriyatlardagi farqlar, hayotiy tajriba va xulqdagi farqlar, qoniqarsiz kommunikatsiyalardir. Ba’zi tashkiliy tizimlar va munosabatlar vazifalar o’zaro bog’liqligidan kelib chiquvchi nizolar ro’y berishi uchun sharoit yaratadi. Shu sababli o’zaro bog’liq bo’linmalar rahbarlari bitta umumiy rahbarga bo’ysunushi kerak, chunki shunday qilinganda nizo vujudga kelishi ehtimoli kamayadi. Masalan, mehnat va ish haqi bo’limi, moliya bo’limi o’zaro bog’liq bo’lib, bitta rahbar - boshliq yoki bosh iqtisodchiga bo’ysunadilar. Kishilar xulqi va hayotiy tajriba lari farq qilishi ham nizoga olib kelishi mumkin. B a’zan har bir so’z uchun janjallashuvchi kishilar ham uchrab turadi. Bunday kishilar nizoli vaziyat vujudga kelishiga sababchi bo’ladilar. Qoniqarsiz kommunikatsiyalar, ya’ni axborot almashinuvi q i yinlashuvi nizo uchun ham sabab, ham uning oqibati bo’lishi mumkin. Masalan, har bir bo’lim yoki xodim bajarishi lozim bo’lgan vazifalar aniq belgilab qo’yilmagan taqdirda ham bo’limlar, ham ayrim xodimlar o’rtasida nizo kelib chiqishga olib keladi. Bir necha nizo manbaining mavjud bo’lishi nizoli vaziyat ehtimolini ko’paytiradi. Bir tomon ikkinchi tomonga o’z nuqtai nazari to’g’ri ekanligini uqtirish natijasida bunday nizolar vujudga keladi. Badiiy menejerning muvaffaqiyati va samaradorligini belgilovchi omillardan biri dizaynerlik (ijtimoiy - madaniy loyiha tuzish) qobiliyatidir. “Loyiha” atamasi lotin tilidan kelib chiqqan b о ‘lib, “projectus” s о ‘zma-s о ‘z “oldinga tashlangan” degan ma’noni anglatadi va loyiha sifatida namoyon b о ‘ladigan boshqaruv obyekti uni istiqbolli joylashtirish imkoniyati bilan ajralib turadi. Turli manbalar loyiha konsepsiyasini har xil y о ‘llar bilan izohlashsa-da, barcha ta’riflar vazifalar va ishlarning murakkabligi tufayli loyihaning boshqaruv obyekti sifatida 30 boshiga solingan tashvish-u kulfatlar, g‘am-g‘ussa alamlari tasvirlangan. Òohir Malikning „Shaytanat“ (4 kitob), Hojiakbar Shayxovning „Òutash olamlar“ asarlarida insonni iymon va vijdondan ozdirishga, razolat va qabohat ummoniga botirishga urinuvchi yomonlik dunyosi, mafiya olami shaytonlari fosh qilinadi, ularga nisbatan nafratlanish tuyg‘ulari o‘z aksini topgan. Omon Muxtorning „Òo‘rt tomon qibla“ nomli trilogiyasi, Barat Boyqobulovning „O‘zbeknoma“ tarixiy- falsafiy va ma’naviy-ma’rifiy dostoni, Abduqahhor Ibrohimovning „Biz kim, o‘zbeklar“ asari, Azim Suyunning „Oq va qora“, A. Qutbiddinning „Izohsiz lug‘at“ she’rlari zamonaviy o‘zbek adabiyotining yorqin ifodasidir. O‘zbekiston Prezidenti, respublika hukumati ijod ahliga katta g‘amxo‘rlik qilmoqda. Iste’dodli adiblar faxriy unvonlar, orden va medallar bilan taqdirlanmoqda. Abdulla Oripov, Said Ahmad, Erkin Vohidov, Ozod Sharafiddinov, To‘lepbergen Qayipbergenovlar mamlakatimizning oliy mukofoti — „O‘zbekiston Qahramoni“ unvoni bilan taqdirlandilar. Ko‘plab shoir va yozuvchilar yuksak saviyadagi badiiy asarlar uchun o‘tkazilgan tanlovlarning sovrindorlari bo‘ldilar. Mustaqillik yillarida amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy islohotlar jarayonida teatr san’ati ham rivojlandi. 1993-yilda foydalanishga topshirilgan „Turkiston“ saroyi Vatanimizning va xorijlik atoqli teatr arboblarining, ijodiy guruhlarning sahna asarlari namoyish etiladigan dargohga aylandi. Andijonda jamoatchilik asosida faoliyat ko‘rsatayotgan yoshlar teatri davlat tasarrufiga olinib, Abbos Bakirov nomli yoshlar va bolalar teatriga aylantirildi. Respublika Prezidentining 1995-yil 20-oktabrdagi „O‘zbekistonda teatr va musiqa san’atini yanada rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida“gi, 1998- yil 26- martdagi „O‘zbekistonda teatr san’atini rivojlantirish to‘g‘risida“gi farmonlari asosida teatrlar davlat budjeti hisobiga qo‘llab-quvvatlandi. Farmonga binoan Madaniyat ishlari vazirligi tizimida va teatr ijodiy xodimlari uyushmasi qoshida 1998-yilda „O‘zbekteatr“ ijodiy-ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Birlashma teatr jamoalariga xalqimizning boy ma’naviy olamini, uning madaniy merosi , milliy va umuminsoniy qadriyatlarga hurmat hissini uyg‘otuvchi spektakllar yaratishda, iste’dodli yoshlarni teatrga jalb qilishda, teatrlarning 6 ularni ta’mirlash, muzey eksponatlarini boyitish davlat budjeti hisobidan moliyaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlandi. Muzeylar faoliyatini muvofiqlashtirish, ilmiy-uslubiy yordam ko‘rsatish, moddiy jihatdan qo‘llab-quvvatlash maqsadida 1998-yilda „O‘zbekmuzey“ Respublika jamg‘armasi tuzildi. Aholining muzeyshunoslik madaniyatini oshirishga ko‘maklashuvchi „Moziydan sado“ jurnali ta’sis etildi va u 1999-yildan boshlab o‘zbek, rus va ingliz tillarida nashr etila boshlandi. Faqat 1999 yilda muzeylarning asosiy fondi 7544 ta tarixiy va madaniy yodgorliklar bilan boyidi. O‘zbekistonda umumiy maydoni 137150 kv m ni tashkil etadigan 510 ta muzey faoliyat ko‘rsatmoqda. Ularda 1,3 milliondan ortiq ajdodlarimiz tarixi, betakror madaniyatini aks ettiruvchi nodir buyumlar—eksponatlar saqlanmoqda va aholiga namoyish etilmoqda. Mamlakatimizning me’moriy yodgorliklarga boy 10 ta shahri tarixiy shaharlar ro‘yxatiga kiritilgan. 2500 ta me’moriy obida, 2700 ta arxeologik yodgorlik, 1800 monumental san’at asari davlat muhofazasiga olingan. Buxoro, Samarqand va Xiva shaharlaridagi 3 ta muzey-qo‘riqxonalarida butun dunyoda eng nodir tarixiy yodgorliklar, me’moriy obidalar, monumental san’at asarlari saqlanib qolgan, davlat muhofazasida yangidan chiroy ochayotgan muzeylar sifatida e’tirof etilgan. Mustaqillik sharofati bilan Samarqand muzey- qo‘riqxonasining Registon maydoni yodgorliklari, Shohizinda, Bibixonim me’moriy majmuasi, Amir Temur maqbarasi, Afrosiyob muzeyi, Ruhobod majmuasi, Buxorodagi Kalon minorasi va masjidi, Mir-Arab madrasasi , Savdo gumbazlari, Sitorayi Mohi Xosa ansambli, Bahouddin Naqshband majmuasi, Xivaning Ichan qal’asidagi Ko‘hna ark, Muhammad Aminxon madrasasi va masjidi, Islomxo‘ja minorasi, Toshhovli saroyi, Jome masjidi, Shahrisabzdagi Dor- us-saodat, Dor-ust-tilovat ansambllari, Amir Temurning Oq saroyi, Termizdagi Hakim at-Termiziy, Imom Termiziy, Sulton Saodat, Qirqqiz me’moriy yodgorlik majmualari qayta ta’mirlandi. Samarqand, Buxoro, Xiva va Shahrisabzdagi betakror me’moriy yodgorliklar Jahon xalqaro madaniy meros ro‘yxatiga kiritilgan. 14 kelinmoqda. Aholi, xususan, yoshlarning madaniy saviyasini yuksaltirish, ularni milliy va umumbashariy madaniyatning eng yaxshi namunalaridan bahramand etish, shu asosda ma’naviy yetuk, barkamol shaxslarni tarbiyalash, yosh iste’dod egalarining qobiliyati va salohiyatini ro‘yobga chiqarish borasida keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. Shu bilan birga, madaniyat va san’at sohasini boshqarishda eskicha usullar saqlanib qolayotgani, mavjud muammolarni hal etish bo‘yicha kompleks yondashuvning yetishmasligi, madaniyat muassasalarining faoliyatini tashkil etish, aholiga madaniy xizmat ko‘rsatishda oqsoqlikka yo‘l qo‘yilayotgani, aksariyat joylarda madaniyat va san’at maskanlarining moddiy-texnik bazasi bugungi kun talablariga javob bermasligini qayd etish zarur. Ayniqsa, soha uchun yuqori malakali kadrlar tayyorlashda mavjud talab va ehtiyojlarni hisobga olmaslik, ularni qayta tayyorlash, malakasini oshirish borasida puxta tizim yaratilmagani madaniyat sohasida yagona davlat siyosatini samarali amalga oshirish, bu yo‘nalishdagi ustuvor vazifalarni to‘liq bajarish imkonini bermayapti. Mamlakatimizni yangilash va modernizatsiya qilishning bugungi yangi bosqichida madaniyat va san’atning hayotimizdagi o‘rni va ahamiyatini oshirish, yosh avlodimizni milliy va umuminsoniy qadriyatlar, ona yurtga mehr va sadoqat ruhida tarbiyalash maqsadida: 1. O‘zbekiston Respublikasida madaniyat va san’at sohasini yanada rivojlantirish va takomillashtirish bo‘yicha 2017-2021-yillarga mo‘ljallangan chora-tadbirlar dasturi (keyingi o‘rinlarda Dastur deb ataladi) 1-ilovaga muvofiq tasdiqlansin. Dasturning asosiy yo‘nalishlari etib belgilangan quyidagi vazifalar ijro uchun qabul qilinsin: madaniyat va san’at muassasalari faoliyatini tashkil etish va samaradorligini oshirish borasidagi qonunchilikni takomillashtirish. Jumladan, muzeylar va teatrlar faoliyatini takomillashtirish hamda moddiy-texnik bazasini mustahkamlashga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar ishlab chiqish. Moddiy madaniy meros va arxeologiya obyektlarini muhofaza qilish va ulardan samarali foydalanish mexanizmlarini yanada takomillashtirish; madaniyat va san’at muassasalari, teatrlar, muzeylar, badiiy jamoalar, madaniyat va aholi dam olish maskanlari, madaniyat va istirohat bog‘lari faoliyati, moddiy-texnik bazasi holatini 21 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. Yuldoshev N.K,, Nabokov V.I. "Menejment nazariyasi". Darslik. T.TDIU, 2013.- 433 b. 2. Yuldoshev N.K, Menejment. Ukuv kullanma.T.: TDIU, 2015 Y.-150 b. 3. Kucharov A .S. Menejment. O’quv qollanma. T..TDIU, 2018 u. -120 b. 4. SHarifxodjaev M.Menejment. Darslik.T.: Ukituvchi, 2002.-464 b. 5. Yo'ldoshev N.Q., Azlarova M.M., Xo'djamuratova G. Y. "Menejment va marketing asoslari": (O'quv qo'llanma). - T.: TDIU, 2012 y. -258 b. 6. L ap ы gin YU.N. Strategicheskiy menedjment.Uchebnoye posobiye. - M.: Eksmo, 2010.-432 s. 7. Vesnin V.R. Menedjment v sxemax i opredeleniyax: Uchebnoye posobiye. - M.: Prospekt, 2009. - 120 s. 8. Danilin V.I. Finansov ы y menedjment: zadachi, test ы , situatsii.Uchebnoye posobiye. - M.: Prospekt, 2009. - 360 s. 9. Kane M.M., Ivanov B.V., Koreshkov V.N, Sxirtladze A.G. Sistem ы , metod ы i instrument ы menedjmenta kachestva: Uchebnik dlya vuzov / Pod red. M.M. Kane. - SPb.: Piter, 2009. - 560 s. 10. B Kattakishiyev, I Mamayusupov Strategik menejment Toshkent 2008 y 11. R I Gumish, Matmurodov F.I. Innavatsion menejment Toshkent 2008y 12. Matmurodov F.I. Ma’muriy menejment Toshkent 2008y 13. S.I Ahmedov, R.I Nirimbetov Ishlab chiqarish menejmenti Toshkent 2008y 14. A.Qo’chqarov Menejer imkoniyatlari. “Istiqlol” nashriyoti 2000 15. SH.N.Zaynutdinov va boshqalar. Menejment asoslari. T. Moliya-2001 y 16. A.YUldashev, I.Sirojiddinov. Moliyaviy menejment. Namangan-2001 y. 42 apparatining barcha rahbarlari va mutaxassislari faoliyatida mavjud bo’ladi. Ularni, shuningdek, boshqaruvning hamma tomonlarini qamragan funktsiyalar deyish ham mumkin, chunki ular boshqaruv tizimini ham bo’yiga (vertikaliga), ham eniga (gorizontaliga) qamrab oladi. Boshqarish funktsiyasini tasniflashning ikkinchi yondoshuvida boshqarish ishini aniq ijrochilar bo’yicha taqsimlashga ustuvorlik beriladi. Bunda bir butun aniq funktsiyalar tizimi ajratiladi. Masalan, zamonaviy g’arb firmalarida ishlab chiqarishga oid 20-25 tadan kam bo’lmagan funktsiyalar ajratiladi. Bular quyidagilardir:  asosiy ishlab chiqarishni boshqarish;  qo’shimcha ishlab chiqarishni boshqarish;  ishlab chiqarishga xizmat qiluvchi ishlab chiqarishni boshqarish;  marketingni boshqarish;  moliviy boshqarish;  sifatni boshqarish;  mehnatni boshqarish;  xodimlarni boshqarish;  innovatsiyani boshqarish va hakazo. Bunday holda ishlab chiqarishni boshqarish faoliyatining ayrim turlari va sohalari alohida ajralib turadi. Boshqarishning yuqorida sanab o’tilgan asosiy funktsiyalari ishlab chiqarishni boshqarish jarayonida muhim o’rin tutishi zarur bo’lganligi tufayli ularni mufassal ko’rib chiqamiz. Asosiy funktsiyalar: 1. Rejalashtirish Boshqarishning asosiy va dastlabki funktsiyasidir. Har qanday boshqarish reja tuzishdan boshlanadi. Bu rejada boshqaruv maqsadlari va vazifalari, ularni amalga oshirish muddatlari belgilanadi, vazifalarni amalga oshirish usullari ishlab 38 atroflicha o‘rganish, ularni ta’mirlash va zarur jihozlar, musiqa asboblari bilan ta’minlash, samarali ijodiy faoliyat uchun qulay shart-sharoitlar yaratish. O‘zbek milliy raqs va xoreografiya san’atini yanada rivojlantirish, madaniyat va san’at rivojiga katta hissa qo‘shgan taniqli san’atkorlar, jahon miqyosidagi nufuzli ko‘rik- tanlovlarda yuqori o‘rinlarni egallagan yoshlarni moddiy qo‘llab-quvvatlash; yoshlarni san’at maskanlariga, xususan, teatr va muzeylar, konsert tomoshalariga muntazam jalb etish, o‘zbek va jahon madaniyatining eng sara namunalaridan bahramand etish orqali ularning ma’naviy-axloqiy, estetik didi va madaniy darajasini yanada yuksaltirish. Madaniyat va istirohat bog‘lari hududida “Nuroniylar maskan”larini tashkil etib, faxriylarning madaniy dam olishlari uchun zarur sharoitlar yaratish; “Seni kuylaymiz, zamondosh!”, “Debyut” kabi teatr san’ati ko‘rik-festivallari samaradorligini oshirish orqali buyuk siymolar, zamonamiz qahramonlari obrazi, bugungi kunda yurtimizda amalga oshirilayotgan ulkan bunyodkorlik ishlarini aks ettirgan, badiiy yuksak sahna asarlarini yaratish. “Bahor nafasi” xalqaro san’at festivali, “Boysun bahori” xalqaro folklor festivali, “Yoshlik bahori” respublika yosh opera ijrochilari festivali singari tadbirlar, turli xalq sayllarini tashkil etib, ularga xorijiy sayyohlarni keng jalb etish; madaniyat va san’at yo‘nalishidagi ta’lim muassasalarining malakali kadrlar va mutaxassislarga bo‘lgan talab va ehtiyojlarini o‘rganish, bu borada kadrlar tayyorlash, qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirishning samarali tizimini yaratish, zamonaviy ilg‘or tajribalardan foydalanish, dunyoning mashhur musiqachilari, bastakorlari ishtirokida ijodiy uchrashuvlar, mahorat darslari tashkil etish, madaniyat va san’at yo‘nalishidagi ta’lim muassasalarini o‘quv dasturlari va notalar, o‘quv qo‘llanma va darsliklar, ilmiy-metodik adabiyotlar bilan ta’minlash; O‘zbekistonning yuksak madaniyati va san’atini xalqaro maydonda yanada keng targ‘ib etish, xalqaro ko‘rik- tanlov va festivallarda mamlakatimiz vakillarining ishtirokini kuchaytirish, Samarqand shahrida o‘tkaziladigan “Sharq taronalari” xalqaro musiqa festivali nufuzini yanada oshirish, boshqa turli tadbirlarda chet ellik madaniyat va san’at namoyandalari keng qatnashishlarini ta’minlash, xalqaro ilmiy-amaliy anjumanlar tashkil etish, sohaga zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy 22 2.2. Madaniyat va san'atda taraqqiyot qonuniyatlari Dastlab "funktsiya" va "vazifa" iboralarining lug’aviy ma'nosi to’g’risida ikki og’iz so’z. "Funktsiya" -bu lotincha so’z bo’lib, biror kimsa yoki narsaning ish, faoliyat doirasi, vazifasi degan ma'nolarni bildiradi. "Vazifa" - bu amalga oshirilishi, hal qilinishi lozim bo’lgan masala, o’rganilishi lozim bo’lgan, ko’zda tutilgan maqsad, yoki biror-bir topshiriq, xizmat, yumush, xizmat lavozimi, mansab, amal demakdir. "Funktsiya" tushunchasi "vazifa" tushunchasiga nisbatan torroq, ma'noga ega. Zero, funktsiya faqat o’z faoliyat doirasidagi vazifalarni o’z ichiga oladi. "Vazifa" esa o’z faoliyat doirasidan tashqarida ham bo’lishi mumkin. Boshqaruv funktsiyasi deganda u yoki bu ob'ektni boshqarishga oid aniq vazifalarni hal etishga qaratilgan bnr turdagi ishlar majmui tushuniladi. Demak, boshqaruv muayyan funktsiyalar orqali amalga oshiriladi. Funktsiyalarni aniqlash, ularning mohiyatini ochish va o’rganish boshqaruv jarayonini to’g’ri tashkil qilishning muhim shartidir. Boshqaruv funktsiyalarining mazmuni u yoki bu faoliyatni tashkil qilishdan kelib chiqadi. Masalan, ishlab chiqarishning dastlab ki bosqichida:  loyihalash;  konstruktorlik;  R ejalashtirish kabi ishlarni bajarish bilan bog’liq funktsiyalar paydo bo’ladi. Keyingi funktsiyalar ishlab chiqarishni tayyorlash, ya'ni,  mahsulot tayyorlash texnologiyasini ishlab chiqish;  mehnat normalari, materiallari sarfini belgilash;  asbob-uskunalarni tayyorlash kabi ishlarni bajarish bilan bog’liq, funktsiyalar paydo bo’ladi. Ishlab chiqarish jarayonini boshlash va uni uzluksiz davom ettirish uchun: - ishlab chiqarish vositalari, texnika; - xom-ashyo; 36 chiqiladi, xalq xo’jaligi bo’g’inlarining o’zaro aloqalari o’rnatiladi. Rejalashtirishning umumiylik xususiyati shundaki, bunda har bir boshqaruv xodimi o’zining shaxsiy ishini rejalashtiradi, o’z ish joyidagi faoliyati ko’rsatkichlarini ishlab chiqadi, rejalarni qanday bajarayotganini nazorat qilishni uyushtiradi. 2. Tashkil qilish. Bu funktsiya boshqaruv ob'ekti doirasida barcha boshqariluvchi va boshqaruvchi jarayonlarning uyushqoqligini ta'minlaydi. 3. Muvofiqlashtirish va tartibga solish; Rejalashtirish boshqarishning strategiyasi hisoblansa, muvofiqlashtirish boshqarishning taktik masalalarini hal qiladi. Muvofiqlashtirish mablag’larni tejash maqsadida boshqaruvdagi parallelizm va bir-birini takrorlashni bartaraf qilish imkonini beradi. Tartibga solish muvofiqlashtirishning davomi bo’lib, u sodir bo’lib turadigan og’ishlarni bartaraf qilish yo’li bilan ishlab chiqarish jarayonlarini amalga oshirishni maqsad qilib qo’yadi. Uning yordami bilan vujudga kelishi ehtimol tug’ilgan og’ishlarning oldi olinadi. 4. Nazorat. Bu funktsiyaning maqsadi "tutib olish", "aybini ochish", "ilintirish" emas, balki boshqaruv ob'ektida sodir bo’layotgan jarayonlarni hisobga olish, tekshirish, tahlil qilish va ma'lum tartibda shu ob'ekt faoliyatini o’z vaqtida sozlab turishdir. Ta'sirchan nazoratni tashkil qilish har bir rahbarning funktsional ishidir. Muntazam nazorat yo’q joyda yuqori pirovard natijalarga erishib bo’lmaydi. Boshqarish faoliyatining turlariga ko’ra, funktsiyalar quyidagicha bo’ladi:  boshqarishning iqtisodiy funktsiyalari;  boshqarishning sotsial funktsiyalari;  boshqarishning ma'naviy-ma'rifiy funktsiyalari. Qayd qilingan funktsiyalar bir-biri bilan bog’liq va ma'lum darajada tartibga solingan ko’p unsurlardan, tarkibiy qismlardan iborat bo’lib, ular yaxlitlikka ega. Shuning uchun ham boshqarish jarayonida ularning birortasi ham e'tibordan chetda qolmasligi kerak. 39 tashabbuslarning uslubi va axloqiy intonatsiyasini aniqlaydi. Ularni amalga oshirish darajasiga k о ‘ra (loyihaning maqsadli va mazmuniy qismida) dasturning organikligiga, uning yaratuvchanlik yoki destruktivligiga qarab baho berish mumkin. Ikkinchidan, bu tamoyillar ijtimoiymadaniy loyihalash texnologiyasining nazariy asosini tashkil etadi. Ijtimoiy-madaniy dizayn yetakchi tamoyillari quyidagilarni о ‘z ichiga oladi: 1. “Tanqidiy о ‘zgartirish arafasida” tamoyili; 2. Shaxsning “bevosita rivojlanish zonasi”ni optimallashtirish tamoyili; 3. Ijtimoiy- madaniy dizayn jarayoni va natijalarini shaxsiylashtirish tamoyili; 4. Konservatsiya va о ‘zgarishga optimal y о ‘naltirilganlik tamoyili; 5. Muammo- maqsad va mavzu-maqsadli y о ‘nalish tamoyili. Ijtimoiy-madaniy dizaynning о ‘ziga xos tamoyillari asosan texnologik harakterga ega: - loyihalanayotgan о ‘zgarishlarning mutanosibligi tamoyili, ya’ni ularning loyiha auditoriyasining asosiy tarkibiy elementi vazifasini bajaruvchi shaxsning fiziologik, aqliy, ekologik va ijtimoiy-madaniy tabiatiga muvofiqligi; - ijtimoiy va shaxsiy maqsadga muvofiqligi prinsipi, uni amalga oshirishda kutilgan natijalarning me’yoriy maqsadlar va shaxsiy ehtiyojlarga muvofiqligini ta’minlash, eksperimental tekshirishning tashkiliy shakllarini ishlab chiqish va taklif etilgan dizayn yechimlaridan eng ijtimoiy jihatdan samarali variantni joriy etish; - insonning tabiiy, ijtimoiy va madaniy muhit bilan о ‘zaro ta’sirining barcha asosiy y о ‘nalishlari va shakllarini hisobga olishni о ‘z ichiga olgan murakkablik prinsipi; - real aniqlangan va foydalanish mumkin resurslar (iqtisodiy, xodimlar, axborot) asosida madaniy muhim muammolarni hal qilish realizm tamoyili; iqtisodiy imkoniyatlarini va loyihaning ijtimoiy samaradorligini hisoblash; madaniyat sohasida allaqachon mavjud ijobiy y о ‘llardan foydalanishni maksimal hal qilish; mavjud madaniy faoliyatlarni izchil о ‘zgartirish kabi yangilikka munosabatlar; tatqiqotda va loyihalarda chegaralarini asoslash [4]. Tushunchalardan qat’iy nazar, ijtimoiy-madaniy loyihalarning xususiyatlari: 1. Ma’lum maqsadga erishishga y о ‘naltirilganlik. Asosiy va ikkinchi darajali maqsadlarni ajratish bilan maqsadlarni tarkibiy belgilash (target managementmaqsadlar b о ‘yicha boshqarish) deb nomlanadigan usuldan foydalanishni talab qiladi. 35 .Boshqaruv samaradorligini baholashning asosiy mezonlarini aniqlash. .Samaradorlik baholarining asosiy turlarini ko'rib chiqing. .Boshqarish tizimining samaradorligini tavsiflovchi asosiy ko'rsatkichlarni tavsiflang. Kurs ishining obyekti: Ishlab chiqarish vaziyatiga tug’ri baho berish va aniq qaror qabul qilish uchun boshqaruv organi axborot bilan to’liq ta’min etilishi, axborot hajmi maqsadga muvofiq bo’lishi kerak. Kurs ishining obyekti: Axborot yetishmasligi yoki haddan tashqari ko’payib ketishi tezkor va to’g’ri boshqarishga xalaqt beradi. Va, nihoyat, boshqarish apparati xodimlari qanchalik yuqori malakali bo’lsalar, axborot qimmati ham shunchalik yuqori va tartibga solingan bo’ladi. Kurs ishining maqsadi: Axborotning o’z vaqtida kelishi va o’z vaqtida bajaruvchilarga yuborilishi, ya’ni tezkorligi ham juda muhimdir. U boshqaruv jarayonining, binobarin, ishlab chiqarishning uzluksiz borishiga yordam beradi. Shuningdek, dastlabki axborotni boshqarish turli maqsadlar uchun oson o’zgarish, undan boshqaruvning barcha bo’g’inlarida foydalanish mumkinligi, axborotning uzil-kesil ishlanishi, undan qo’shimcha ishlov bermasdan foydalanish ham katta ahamiyatga ega. Kurs ishining vazifalari: Boshqarishda foydalaniladigan va bajarilishi uchun uzatiladigan axborotlarga quyidagi talablar qo’yiladi: - ishonchlilik; - tushunarli, bir ma’nolilik; - tezkorlik; - to’liqlik; - tejamlilik Zarur paytda kerakli natija beradigan axborotlar qimmatli hisoblanadi. Kech berilgan axborotlar o’z qimmatini yo’qotadi. Kurs ishining tuzilishi: Kirish, ikki bob, umumiy xulosalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati, 4 tezkor (bir va bir necha oy) muddatlarda bo‘ladi. Istiqbolni belgilashdan maqsad: tadqiqotlar, me'yorni tahlil qilish. Istiqbolni tez belgilash davrida o‘rganilayotgan madaniyat va san'at ob'ektida muhim sifat va miqdor o‘zgarishlari ro‘y bermasligi mumkin. Ya'ni ko‘rilayotgan voqyealar sifat jihatidan emas, balki miqdor jihatidan ortishi mumkin. Qisqa muddatli istiqbolni belgilashda faqat miqdor o‘zgarishlargina hisobga olinadi. O‘rtacha va uzoq muddatli istiqbollarni belgilashda o‘rganilayotgan madaniyat ob'ektida ham miqdor, ham sifat o‘zgarishlar hisobga olinadi. Me'yor jihatdan istiqbolni belgilaganda muayan vaqt mobaynida zimmaga qo‘yilgan maqsadga qay darajada erishilgani tadqiq etiladi. Madaniyat va san'at amaliyotida iqtisodiy istiqbolni belgilash uch bosqichda olib boriladi: O‘tmish saboqlarini o‘rganish-o‘tmishdagi jarayonlar va turli voqyealar holatlarining o‘zgarishini o‘rganish va ularning xarakterini aniqlash muhim vazifadir. Istiqbolni belgilash uchun tashkiliy ishlar ko‘rilib, tekshirilayotgan jarayonning dinamik andozasi quriladi. Diagnostika — istiqbolni belgilash usullari aniq belgilanadi va tanlanadi. Prognozlash (oldindan aytish)—kamchiliklar va amalga oshirilayotgan ishlar ko‘lami aniqlanadi. Hozir madaniyat sohasining iqtisodiy istiqbolini belgi- lashning turli usullaridan foydalanilmoqda. Tahliliy (analitik)usul—olingan natija va kelajakdagi amalga oshiriladigan vazifalar taqsimlanadi va rejalar tavsifi ishlab chiqiladi. Bu quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi: dastlabki jarayonni o‘zgartirish va boshlang‘ich ishlash, empirik (amaliy) faoliyat va vazifalarni tanlash, empirik vazifalar o‘lchovlarini aniqlash, ekstrapolyasiya (narsa va hodisaning bir qismini kuzatish asosida olingan xulosalarni uning boshqa qismiga yoyish yoki tatbiq etish va aniqlikni baholash. Tahlillarning bog‘lanish usuli, ikki va undan ortiq harakat ko‘rinishlarini baholash orqali tahlil qilish. 16 xususiyatlarini aniq k о ‘rsatib beradi, ushbu kompleksning aniq maqsadlar va vaqt, byudjet, moddiy va mehnat resurslariga erishish uchun aniq y о ‘naltirilganligi va boshqaruv hamda muvofiqlashtirish jarayoni - loyihani boshqarish deb ataladi. Dastlab, bu konsepsiya murakkab texnik loyihalarni boshqarish bilan bog‘liq b о ‘lib, endi u ijtimoiy-madaniy sohaga о ‘tdi. Dastlab “menejment” atamasi faqat sanoat ishlab chiqarish sohasida ishlatilgan. Boshqaruv tamoyillari va qonunlari inson faoliyatining boshqa sohalarida q о ‘llanila boshlaganda, bu tushunchalarni farqlash uchun “art menejment” atamasi muomalaga kiritildi. Bu holda biz sanoat b о ‘lmagan xizmat k о ‘rsatish sohasi - san’at va madaniyatni nazarda tutamiz. Shunday qilib, boshqaruv jarayon sifatida har qanday uyushgan tizimlarning (partiyalar, armiya, ishlab chiqarish, xizmat k о ‘rsatish, fan va hokazolarning vazifasi b о ‘lsa), ularning о ‘ziga xos tuzilishi saqlanishini ta’minlash, faoliyat rejimini saqlab qolish, dasturlarni amalga oshirish, keyin “san’atni boshqarish” iqtisodiy ta’sir olish uchun, bozor iqtisodiyotida ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni boshqarish sifatida talqin etiladi. Shuningdek, “menejment” ham boshqaruv jarayoni, ham ma’muriy-boshqaruv xodimlari (tashkilot va boshqaruv bilan professional shug‘ullanuvchi turli darajadagi menejerlar majmui) deb ataladi. “Art- menejer”ning zamonaviy tushunchasi esa, muayyan shaxsning professional boshqaruv faoliyatiga tegishli ekanligini anglatadi. Menejerlarga b о ‘lgan talab tor ixtisoslashuv va mehnat taqsimoti natijasida faoliyatning alohida mutaxassislari va taraflari faoliyatini muvofiqlashtirish zaruriyati tug‘ilganda namoyon b о ‘ladi. Har qanday mahsulotni ishlab chiqarish va sotish shaxs tomonidan amalga oshirilar ekan, boshqaruvga ehtiyoj qolmaydi (chunki uni ishlab chiqaruvchining о ‘zi amalga oshiradi). Biroq, ishlab chiqarish jarayoni (kino ishlab chiqarish, k о ‘rgazma tashkiloti, zargarlik buyumlari, ommaviy bayramlarni tashkil etish, konsert va teatr faoliyatlari, moda dizayni va boshqalar.) turli mutaxassislarning birgalikdagi say-harakatlarini talab qilsa, ularning faoliyatini muvofiqlashtirish uchun boshqaruv kerak. Ma’lumki, menejment-muayyan hokimiyatga ega b о ‘lgan, muayyan bilim va tajribaga ega b о ‘lgan va faqat о ‘zaro bog‘liq b о ‘linmalarga (iyerarxik tashkilotga) ayrim tuzilmalar doirasida amalga oshiriladigan boshqaruv 31 kinolashtirish darajasi doimiy kinomosla- malardan aholining har 1000 kishiga tomosha zallarida to‘g‘ri keladigan o‘rinlar soniga qarab aniqlanadi. Qishloq joylarda esa, bir kinomoslamaga qancha tomoshabin to‘g‘ri kelishiga qarab aniqlanadi. Madaniyat va san'at istiqbolini belgilashda aholining kino tarmoqlari xizmatiga ehtiyojlari hajmini aniqlash uchun ularning kinoseanslarga o‘rtacha qatnashishi ko‘rsatkichlari hisobga olinadi. Bu ko‘rsatkich aholining bir yil davomida kinoseanslarga qatnashi umumiy miqdrrini aholi soniga nisbati bilan aniqlanadi. Kinematografiya taraqqiyotida kinomahsulotlar turi (badiiy, xronikal- hujjatli, ilmiy-ommabop, qisqa metrajli o‘quv filmlari, multfilmlar va b.) Ham juda muhim hisoblanadi. Barcha yoshdagi va ijtimoiy guruhlardagi aholining madaniy darajasini yuksaltirishda kutubxonalar katta ahamiyatga ega. Asosan ommaviy kutubxonalarning xizmati beqiyosdir. Ommaviy kutubxonalarga bo‘lgan ehtiyoj shahar va qishloqlar uchun belgilangan alohida me'yorlar asosida hisoblanadi. Kutubxonalar istiqbolini oldindan belgilashda kutubxonalar ishi samaradorligini oshirishni e'tiborga olish zarur. Bu kitoblarning o‘qilishi (o‘qishxonlik), kitob fondining aylanishi, kutubxonalarga qatnashish va boshqa ko‘rsatkichlar bilan o‘lchanadi. O‘qishxonlik yil davomida kutubxonalardan foydalangan kitobxonlar miqdorining bir yilda berilgan kitoblar hajmiga nisbati bilan aniqlanadi, ya'ni bunda bitta kitobxonga bir yilda o‘rtacha berilgan kitoblar soni aniqlanadi. Kutubxonalar kitob fondining kitob aylanishi bir yil davomida kitob fondi hajmining kitob berish (tarqatish)ga nisbati bilan aniqlanadi. Kutubxonalarga qatnash bir kitobxonning bir yilda o‘rtacha qatnashi miqdori bilan aniqlanib, bir yildagi kitobxonlar sonining qatnash miqdoriga nisbati bilan aniqlanadi. Kitob fondining hajmi, uning tarkibi, tizimi kutubxonalar faoliyat ko‘rsatishi samaradorligiga ta'sir ko‘rsatadi. Mustaqillik yillarida mamlakatimizda madaniyat va san’at sohasini rivojlantirish, jahon miqyosidagi ilg‘or tajribalar asosida zamonaviy madaniyat va san’at muassasalari barpo etish, ularning moddiy- texnik bazasini mustahkamlash, ijodkor ziyolilarni har tomonlama qo‘llab- quvvatlash masalalariga davlatimiz tomonidan ustuvor ahamiyat qaratib 20 1.2. Madaniyat va san’at iqtisodiyoti istiqbolini oldindan belgilash Istiqbolni oldindan aytib berish madaniyat va san'at sohasining kelajakdagi me'yoriy yoki maqbul holatlari, ulgurib erishish va bu boradagi rejalarni ro‘yobga chiqarishning Alternativ yo‘llari va muddatlari to‘g‘risidagi ehtimolga yaqin marralarni ishlab chiqishdir. Madaniyat va san'at muassasalarining ijtimoiy- iqtisodiy dasturlarini va rejalarini ishlab chiqishdan avval istiqboli oldindan belgilanadi. Istiqbol ilmiy tahlillar asosida, uzoqni ko‘zlab mufassal axborotlarga tayangan holda belgilanadi. Bunday tadbir madaniy taraqqiyotning ustivor yo‘nalishlarini aniqlashga yo‘l ochadi, madaniyat muassasalarini axborotlar bilan ta'minlaydi, ishonch bilan qarorlar qabul qilishda yordam beruvchi asosli mezonlarni ishlab chiqadi. Istiqbolni belgilash madaniy tadqiqot uslublarini, madaniy rivojlanish tizimlarining uslublarini va ko‘rsatkichlarini o‘z ichiga oladi: • izchillik. Istiqbolni belgilash uzluksiz jarayon bo‘lib, madaniyat va san'at sohasida muayyan sharoitdagi o‘zgarishlar tahliliy baholanadi, rejalash bilan marralarni aniqlash o‘rtasidagi bog‘liqliklar ta'minlanadi; •taraqqiyot bilan soha yo‘nalishi o‘rtasidagi mutanosiblik. Madaniyat va san'atda taraqqiyot qonuniyatlari va soha yo‘nalishlarini teng olib boruvchi muvozanat bo‘lib, uning doirasida yaqin kelajak istiqboli belgilanadi va rejalarga tegishli o‘zgarishlar kiritiladi; Nazariya bilan amaliyot muvofiqligi. Madaniyat va san'at iqtisodiy istiqbolini ilmiy-texnika istiqboli bilan muvofiqlashtirib belgilash; Xilma-xillik. Muayyan jarayon istiqbolini belgilash uchun shu soha xilma- xil jarayonlarini o‘rganish. Madaniyat va san'at iqtisodiyoti istiqbolini belgilash mezonlari quyidagilardan iborat: Istiqbolning ko‘lami. Istiqbolni belgilaydigan sohalar soni; istiqbolni belgilaydigan sohadagi jarayonlar hajmi. Istiqbolni belgilash davrlari: uzoq muddatli (5— 10 yil), o‘rtacha muddatli (1 — 5 yil), qisqa muddatli (1 yil), 15 Dasturni amalga oshirish yuzasidan ikki hafta muddatda hududiy dasturlarni ishlab chiqib, Respublika komissiyasiga tasdiqlash uchun kiritish; Dasturni amalga oshirish uchun zarur bo‘ladigan mahalliy byudjet mablag‘larining rejalashtirilishi va to‘liq ajratilishi, homiylik xayriyalari jalb etilishini ta’minlash; hududlarda madaniyat sohasida faoliyat yuritayotgan yuqori malakali xodimlar, jumladan, iqtidorli yosh mutaxassislar uchun munosib turar joy sharoitlarini yaratish maqsadida hududlar markazlarida imtiyozli ipoteka kreditlari asosida ko‘p qavatli xizmat uylarini qurish, shuningdek, yuqorida ko‘rsatilgan toifadagi mutaxassislar uchun uy-joylar ajratish; madaniyat va istirohat bog‘larida aholi, ayniqsa, bolalar va yoshlar xavfsizligini ta’minlash maqsadida mavjud attraksion va boshqa o‘yin qurilmalarining xavfsizlik qoidalariga muvofiqligini ta’minlash choralarini ko‘rsin. 8. Mazkur qarorning ijrosini nazorat qilish O‘zbekiston Respublikasining Bosh vaziri A.Aripov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Davlat maslahatchisi X.Sultonov zimmasiga yuklansin. 25 I.BOB. MADANIYAT VA SAN’AT IQTISODIYOTI ISTIQBOLINI OLDINDAN BELGILASH. O’ZBEKISTONDA MADANIYAT VA SAN’AT BOSHQARUVINING RIVOJLANISHI 1.1. О ‘zbekistonda madaniyat va san’at boshqaruvining rivojlanishi Mustaqillik sharofati bilan badiiy ijodiyot, badiiy adabiyot sinfiylik, partiyaviylik, kommunistik mafkuraviylik kabi aqida hukmronligidan, illatlardan ozod bo‘ldi. Badiiy adabiyotda milliylik, mingyillik tarixiy ijodiy an’analar, umuminsoniy qadriyatlar, erkin fikr yuritish tamoyillari tiklandi. Ijodiy faoliyatda mustaqillikni asrab-avaylash, demokratik davlat va ochiq fuqarolik jamiyati qurish, har tomonlama barkamol insonni tarbiyalash, milliy o‘zlikni anglash, yurtdoshlarimiz ongida milliy istiqlol g‘oyalarini shakllantirish kabi masalalar bosh mavzu sifatida o‘rin egalladi. Jadidchilik harakati namoyandalarining, sovet davrida qatag‘on qilingan millatparvar yozuvchi va shoirlarning asarlari, Qur’on va hadislar nashr etildi va keng kitobxonlarga yetib bordi. Milliy adabiyot rivojiga H. S. Karomatovning „Qur’on va o‘zbek adabiyoti“, O. Sharafiddinovning „Cho‘lponni anglash“, B. Qosimovning „Maslakdoshlar“ asarlari ijobiy ta’sir ko‘rsatdi. Abdulla Oripov, Odil Yoqubov, Pirimqul Qodirov, Xurshid Davron, Òo‘ra Mirzo kabi ijodkorlarimizning tarixiy roman, pyesa va qissalarida ulug‘ bobokalonlarimiz, sohibqiron Amir Òemur, Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur va boshqa buyuk zotlar siymolari yangicha badiiy-falsafiy nuqtayi nazardan yoritildi. Shukrulloning „Kafansiz ko‘milganlar“ romanida , To‘lepbergen Qayipbergenovning „U dunyoga, bobomga xat“ asarida, Nazar Eshonqulovning „Qora kitob“ povestida, O‘tkir Hoshimovning „Òushda kechgan umrlar“ romanida, Xudoyberdi Òo‘xtaboyevning „Qasoskorning oltin boshi“ romanida, Oygul Muhammad qizining „Jannat qushi“ romanida, Òog‘ay Murodning „Otamdan qolgan dalalar“ romanida mustabid sovet davrida yuritilgan shovinistik siyosatning qatag‘onlik, zo‘ravonlikka asoslangan mohiyati, xalq 5 bo’linmasi samarali ishlashi uchun uning xodimlari yuksak madaniyatga ega bo’lishlari kerak. Menejment madaniyati darajasi xodimlar, ayniqsa, menejerlar madaniyatini, menejment jarayoni madaniyati, boshqaruv texnikasi, mehnat sharoitini aks ettiruvchi ko’rsatkichlar bo’yicha baholanadi. Menejment madaniyati unsurlarining turli-tumanligi boshqaruv jarayonida turli-tuman me’yorlarga, jumladan, axloqiy, huquqiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, estetik me’yorlarga rioya qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi. Axloqiy me’yorlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini tartibga soladi. Ular jumlasiga ijtimoiy burchni to’g’ri tushunish, kishi o’rtasida insoniy munosabat va o’zaro hurmat, vijdonlilik, haqiqatgo’ylik, kamtarlik va hokazolar kiradi. Boshqaruv jaaryonida axloqiy me’yorlarga rioya qilish uning madaniyati yuqori darajasidan dalolat beradi. Tashkiliy me’yorlar tashkilot tarkibini, alohida bo’linma va shaxslar faoliyati tarkibi va tartibini, ichki tartib faoliyat turlarini, xodimlar vazifalarini, axborotni qayta ishlash va foydalanish jarayonini belgilaydi. Texnikaviy me’yorlar korxonaning va uning bo’linmalarining boshqaruv uchun zarur uskuna, texnika va transport vositalari, asboblar bilan qurollanganlik darajasini bildiradi. Estetik talablar va me’yorlar ham boshqaruv jarayonida qo’llaniladigan texnika vositalari va uskunalar, ham boshqaruv xodimlarini o’rab turuvchi tashqi muhit uchun belgilanadi. Menejment madaniyati tarkibiga boshqaruv xodimlari madaniyati, boshqaruv jarayonlari madaniyati, mehnat sharoiti madaniyati va hujjatlar yuritish madaniyati kiradi. Menejment madaniyatining barcha unsurlari o’zaro bog’liq va o’zaro ta’sir etuvchidir. Shu bilan birga ular orasida boshqaruv xodimlari madaniyati yetakchi ahamiyatga ega. Menejer boshqaruv jarayoni madaniyatining yuqori darajasiga erishishi va o’z mehnatini tashkil etishni takomillashtirib borishi kerak. 27 jamoasi bahrlar, maqsadlar daraxtini ko‘rish, morfologik analiz va ssenariy yozishni o‘z ichiga olgan bir emas, bir necha usullar majmuidan foydalanadilar. Madaniyat sohalarida ko‘proq tarqalgan iqtisodiy — matematik andoza — matritsiali model. U to‘g‘ri burchakli jadval (matritsa) sifatida namoyon bo‘ladi, ularning element (belgi)lari orqali iqtisodiy ob'ektlar aloqalari aks ettiriladi. Bu ob'ektlarning soni, ahamiyati matritsa qoidalarida ko‘rsatiladi. Istiqbol butun mamlakat bo‘ylab viloyat, tuman, madaniyat va san'at tarmoqlari va turlari, muammolar va hokazolar bo‘yicha ishlab chiqiladi. Istiqbol qisqa, o‘rtacha va uzoq muddatlarga bo‘lib belgilanadi, har yili belgilanadigan madaniy-iqtisodiy rivojlantirish istiqbollari qisqa muddatli belgilash hisoblanadi. Madaniyat va san'at iqtisodiyotini rivojlantirish uch yildan besh yilgacha tuzilib, har yili tahlil qilinadigan istiqbol rejalari o‘rtacha muddatli prognozlash hisoblanadi. uzoq. Muddatli istiqbolni belgilash rejalari madaniyat va san'at iqtisodiyoti sohasi uchun ko‘pincha o‘n yilga mo‘ljallab ishlab chiqiladi. Madaniyat va san'at sohasini ko‘rsatadigan xizmat turlariga asosan quyidagi muassasalarga ajratish mumkin: Teatr-tomosha (barcha tur va janrdagi teatrlar, konsert zallari, "o‘zbeknavo", sirklar, kinoteatrlar va h.k.); Madaniy-ma'rifiy muassasalar (kutubxonalar, klublar, madaniyat va istirohat bog‘lari, muzeylar, ko‘rgazma zallari va b.); • "o‘zteleradio"; • nashriyot mahsulotlari ishlab chiqarish (kitob, jurnal, gaze- ta va boshqalar). Madaniyat va san'at iqtisodiyotini rivojlantirish istiqbollarini ishlab chiqish guruhlarga bo‘linib, muassasalar faoliyatiga qarab amalga oshiriladi. Bu guruhlar teatrlar., kinoteatrlar, kutubxonalar va boshqalardir. Madaniyat muassasalari miqdrriga ta'sir ko‘rsatuvchi eng muhim omillar quyidagilardir: mamlakat aholisining soni, hududlarga tarqalganlik darajasi, qishloq aholi punktlari miqdori, turlicha ahrli soniga ega shaharlar soni, mintaqalardagi ahrli tarkibi — yoshi, kasb- 18 amalga oshirish darajasi bilan о ‘lchanadi), unda maqsadli usul (maqsadlar b о ‘yicha boshqaruv) tizimiy tahlili q о ‘llagan; - Fransuz usuli guruhli loyihalarni ijtimoiy va madaniy maqsadda amalga oshirishni nazarda tutadi. Zareyevning ta’rifiga k о ‘ra, “ichki” makonda adabiyotda ijtimoiy dizaynning nazariy asoslari uch xil, ammo bog‘liq yondashuvlardan kelib chiqishi mumkin: obyektga y о ‘naltirilgan, muammoga y о ‘naltirilgan, mavzuga y о ‘naltirilgan (tezaurus). Bu barcha yondashuvlar samaradorligiga asoslangan va natijada jamiyat va shaxs haqiqiy ehtiyojlarini hisobga olgan holda, ishni tashkil etishga y о ‘naltirilgan. Yaqin- yaqingacha, loyiha boshqaruvida eng keng tarqalgan о ‘tgan asrning 70- 80- yillaridagi nazariy ishlanmalarni belgilangan obyektlarga y о ‘naltirish yondashuvi edi. Loyihaning maqsadi, ushbu yondashuvlar nuqtai nazaridan, mavjud ijtimoiy yoki madaniy obyektni yangi yoki qayta qurishga qaratilgan edi. Obyekt muayyan tuzilishga ega b о ‘lishi, lekin uni amalga oshirishda turli ijtimoiy aloqalar, munosabatlar ham ta’siri b о ‘lishi mumkin. Obyektga y о ‘naltirilgan yondashuvning о ‘ziga xosligi - bu loyihaning tabiiy tabiati va uning ilmiy haqiqiyligi obyektivlik sifatida xarakterlanadi. Bu yerda konsepsiyaning zaifligi aniqlanadi. Shunday qilib, bashorat qilinayotgan obyektning ilmiy haqiqiyligi faqat eng umumiy qoidalarda tasdiqlangan va muayyan boshqaruv qaroriga nisbatan tortishuv natijasida yuzaga keladi. 1986-yildan beri bir guruh Rossiyalik tatqiqotchi - olimlar bashoratli ijtimoiy loyiha faoliyati hisobidan ijtimoiy diagnostika tadqiqotlar, mavjud resurslar va tartibga solinadigan ijtimoiy vaziyatga m о ‘ljallangan rivojlanish maqsadlari ma’lumotlarni olib, joriy va istiqbolli ijtimoiy ahamiyatga ega muammolar yechimlari namunalarini ishlab chiqish jarayoniga gumanitar bilim integratsiyaga qaratilgan muayyan ijtimoiy texnologiya, degan g‘oyani ilgari surishdi. Muammoga y о ‘naltirilgan yondashuv quyidagilar bilan tavsiflanadi: ijtimoiy takror ishlab chiqarishning obyektiv va subyektiv omillarini teng deb hisoblash; dizaynni ijtimoiy diagnostika ishining organik va yakuniy bosqichi sifatida tushunish; qaror qabul qilish jarayonining diagnostika va konstruktiv bosqichlari о ‘rtasidagi munosabatlarga e’tibor berish. K о ‘rib chiqilayotgan yondashuvning о ‘ziga xos xususiyatlarini – uning muammoli yoki maqsadli 33 Maqsad - bu muddao, murod, ya'ni u yoki bu niyatga erishmoq uchun ko’zda tutilgan mushtarak orzu. Aynan, shu maqsad kishi faoliyatini, o’z orzularini ushalishiga yo’naltiradi. Maqsadning muayyan ierarxiyaga ega ekanligi, ya'ni bir maqsadning boshqa bir maqsadga bo’ysunishi (tobe bo’lishi), yuqori maqsadning quyi maqsadlarga ega bo’lishi (yoyib bo’lishligi), maqsadlarning bir-biri bilan o’zaro munosabatda bo’lishi ularni qandaydir bir tartibga solish zaruriyatini tug’diradi. Boshqaruv funktsiyasi deganda u yoki bu ob'ektni boshqarishga oid aniq vazifalarni hal etishga qaratilgan bnr turdagi ishlar majmui tushuniladi. Demak, boshqaruv muayyan funktsiyalar orqali amalga oshiriladi. Funktsiyalarni aniqlash, ularning mohiyatini ochish va o’rganish boshqaruv jarayonini to’g’ri tashkil qilishning muhim shartidir. Boshqaruv funktsiyalarining mohiyati, tasnifi va mazmunini o’rganish boshqaruvning butun jarayonini tartibga solib turish uchun zarurdir, chunki yuqorida ta'kidlaganimizdek, boshqaruv mazmuni jarayon sifatida uning funktsiyalarida namoyon bo’ladi. 40 qabul qilinishiga intilib, boshqa tomonning shunday harakat qilishi uchun to’sqinlik qiladi. (masalan ikki muxandis stanok yaratib, har biri o’z loyihasini qabul qilishini talab qiladi). Nizo ko’pincha tajovuz, tahdid, munozara, dushmanlik, urush va hokazolar bilan tenglashtirilib, doimo nomaqbul hodisa sifatida qabul qilinadi, unga imkoni boricha yo’l qo’ymaslik, yoki tezlik bilan vujudga kelgan chog’da hal etish zarur deb hisoblaydilar. Nizoga nisbatan bunday munosabat «ilmiy boshqaruv» va «ma’muriy maktabga» mansub mualliflar asarlarida aks ettirilgan. Shunday qilib, nizo ma’lum bir vazifa bajarishi va korxona faoliyati samaradorligi ortishi uchun xizmat qilishi mumkin, yoki biror vazifani bajarishga to’sqinlik qilib, shaxsiy qoniqish va korxona faoliyati samaradorligi pasayishiga olib kelishi mumkin. Nizolarni boshqarish uchun nizoli vaziyat vujudga kelish sabablarini bilish lozim. Nizolarning t o’ rt asosiy turi mavjud: shaxsning ichki nizosi, shaxs va guruh o’rtasidagi nizo, shaxslar o’rtasidagi nizo, guruhlar o’rtasidagi nizo. Sh axsning ichki nizosi bir kishiga qarama-qarshi topshiriq berilgan va undan bir-birini inkor etuvchi natija talab qilingan holda vujudga keladi. Masalan, sex boshlig’iga ishlab chiqarish boshlig’i mahsulot ishlab chiqarishni ko’paytirishni talab qilsa, korxona SNB bo’limi boshlig’i ishlab chiqarish jarayonini sekinlashirish yo’li bilan mahsulot sifatini yaxshilashni talab qiladi. Bunday holda nizoning asosiy sababi - yagona rahbarlik tamoyilining buzilishidir. Shaxs ichki nizosi, shuningdek, ishlab chiqarish talablari xodimlar shaxsiy manfaatlariga muvofiq bo’lmasligi natijasida vujudga kel a d i . Masalan, o’sha sex boshlig’i shanba va yakshanba kunlarini oilasi davrasida o’tkazishni rejalashtirg a n edi, lekin u juma kuni rahbar shanba kunini ish kuni deb e’lon qilishi va shoshilinch buyurtmani bajarish zarurligi haqida buyruq lar oladi. Natijada ham ishda, ham oilada nizoli vaziyat vujudga keladi. Guruhlar o’rtasida nizo - guruhlar o’rtasida kelishmovchiliklar vujudga kelgan h oldir , masalan, kasaba qo’mitasi va ma’muriyat o’rtasida, korxona chiziqli boshqaruvi bilan shtabli boshqaruvchilar o’rtasida ro’y berish mumkin. Ch iziqli 29 MAVZU: MADANIYAT VA SAN’AT SOHASI MENEJMENTINING ISTIQBOLDAGI RIVOJLANISH IMKONIYATLARI MUNDARIJA: KIRISH ...................................................................................................................3 I.BOB. MADANIYAT VA SAN’AT IQTISODIYOTI ISTIQBOLINI OLDINDAN BELGILASH. O’ZBEKISTONDA MADANIYAT VA SAN’AT BOSHQARUVINING RIVOJLANISHI……..…………………….....................5 1.1. О ‘zbekistonda madaniyat va san’at boshqaruvining rivojlanishi .................5 1.2. Madaniyat va san’at iqtisodiyoti istiqbolini oldindan belgilash............. …15 II.BOB. MADANIYAT VA SAN’ATDA TARAQQIYOT QONUNLARI. SOHA ISTIQBOLNI OLDINDAN KO’RA OLISH VA AMALGA OSHIRISH……...……………………………..………………………... ……….26 2.1. Soha istiqbolni oldindan ko’ra olish va amalga oshirish….. ......................26 2.2. Madaniyat va san'atda taraqqiyot qonuniyatlari……….. ...........................36 XULOSA ...............................................................................................................41 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ..............................................................42 2 „Piyoda odam“ va boshqa filmlarda milliylik va yangi, zamonaviy ijodiy erkinlikning an’anaviy badiiy uslub bilan uyg‘unligi yaqqol namoyon bo‘ldi. 1997- yilning 22—29-may kunlari Òoshkentda jahonning 32 ta davlati va 8 ta xalqaro tashkilotning madaniyat va san’at arboblari ishtirokidagi „Umuminsoniy qadriyatlar va milliy taraqqiyot“ shiori ostida XII Xalqaro Òoshkent kinofestivali bo‘lib o‘tdi. „Buyuk Amir Temur“ filmini yaratishdagi operatorlik mahorati uchun Rifqat Ibrohimovga xalqaro jyurining maxsus mukofoti — „Neksiya“ avtomashinasi berildi. Mustaqillik yillarida o‘nlab hujjatli kinofilmlar yaratildi. „O‘zbekiston bahori“ (rej. Sh.Qurbonboyev, E.Xachaturov), „Mustaqillikning besh yilligi“ („O‘zbekiston havo yo‘llari“ milliy kompaniyasining faoliyati haqida), „Ulkan odim“ („O‘zDAEWOOavto“ zavodi haqida) shular jumlasidandir. Milliy ma’naviyat, ma’rifat namoyandalari faoliyatiga bag‘ishlangan „Istiqlol fidoyilari“ ruknidagi hujjatli filmlar, XX asrning 20-yillarida Germaniyada ta’lim olgan iste’dodli yoshlarimizga bag‘ishlangan „Ular Germaniyada o‘qigan edilar“ filmlari yaratildi. Prezident Islom Karimovning „O‘zbekiston XXI asr bo‘sag‘asida...“ nomli asari asosida yaratilgan beshta videofilm, „O‘zbekiston Qahramonlari“ ruknidagi kinoocherklar, „Umid qaldirg‘ochlari“ hujjatli filmi va boshqalar bugungi hayotimizni, istiqlol tufayli erishgan yutuqlarimizni teran anglab olishga ko‘maklashmoqda. Istiqlol yillarida tasviriy san’at ham rivojlandi, rassomchilik yangi ma’no-mazmun bilan boyidi. 1997- yilda Prezident farmoniga muvofiq O‘zbekiston Badiiy akademiyasining tashkil etilishi va „Tasviriy oyina“ respublika ijodiy uyushmasining tuzilishi, ularni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi tasviriy san’at rivojida muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Iste’dodli yoshlarni izlab topish , yuqori malakali mutaxassislarni tayyorlash ishlari yo‘lga qo‘yildi. O‘zbekiston xalq rassomlari Malik Nabiyev, Bahodir Jalolov, qobiliyatli mo‘yqalam sohibi Zayniddin Faxriddinov va boshqalar xalqimiz ongida milliy g‘urur, istiqlol va Vatanga sadoqat tuyg‘ularini uyg‘otuvchi qator san’at asarlarini yaratdilar. Amir Temur, Mirzo Ulug‘bek, Zahiriddin Muhammad Bobur, fan va ma’naviy-ma’rifiy sohada dunyoga mashhur bobokalonlarimizning portretlari yaratildi. Tasviriy san’at ustalarining sa’y-harakatlari bilan Vatanimizda qadimdan 9

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Купить