Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	162.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	12 Февраль 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyasi

yanada sifatli va o'zgaruvchan bozor talablariga mos ravishda taqdim etishi
mumkin. Masalan, 2020-yil pandemiyasi davrida ko'plab kompaniyalar onlayn
savdo platformalarini rivojlantirib, o'z mahsulotlarini to'g'ridan-to'g'ri iste'molchiga
yetkazib berish yo'lini tanladilar. Bunday taqsimlashning samaradorligi 2021-yilga
kelib 2,3 trillion AQSh dollarini tashkil etgan global elektron tijorat bozorining
o’sishiga yordam berdi. Shu bilan birga, bu kanalning kamchiliklari ham bor:
ishlab chiqaruvchi katta miqdordagi mahsulotlarni boshqarish va tarqatishda
qiyinchiliklarga duch kelishi mumkin.
2. Vositachilar orqali taqsimlash kanallari.
Vositachilar orqali taqsimlash kanali orqali ishlab chiqaruvchi o'z mahsulotini
ulgurji sotuvchilar, distributerlar yoki chakana sotuvchilar orqali iste'molchiga
yetkazadi. Bunday kanalning afzalliklari mahsulotning keng miqyosda tarqatilishi
va ko'plab iste'molchilarga yetkazilishidir. Vositachilar orqali taqsimlash kanallari
orqali katta hajmdagi mahsulotlarni tezda va samarali tarzda tarqatish mumkin.
Shu bilan birga, bu modelda ishlab chiqaruvchi vositachilar bilan aloqada bo'lishi
kerak, bu esa marketing va distribyutiv strategiyalarga o'zgarishlar kiritishni talab
qilishi mumkin. Vositachilar orqali taqsimlash kanallari eng ko'p ishlatiladigan
model bo'lib, masalan, global kompaniyalar o'z mahsulotlarini turli bozorlar va
mintaqalarga distribyutorlar orqali yetkazib beradi. Misol uchun, 2022-yilga kelib,
Apple o'zining mahsulotlarini dunyo bo'ylab 80,000 dan ortiq chakana savdo
nuqtalari orqali taqsimlashni amalga oshirdi. Ushbu model ko'plab korxonalarga
yangi bozorlarni kashf etish va iste'molchilar bilan yaxshiroq aloqada bo'lish
imkoniyatini yaratadi.
3. Aralash taqsimlash kanallari.
Aralash taqsimlash kanali to'g'ridan-to'g'ri va vositachilar orqali taqsimlashni
birlashtiradi. Bu modelda ishlab chiqaruvchi o'z mahsulotlarini turli kanallar orqali
tarqatadi. Masalan, to'g'ridan-to'g'ri taqsimlashni va distribyutorlar orqali
taqsimlashni bir vaqtning o'zida amalga oshiradi. Aralash taqsimlash kanali,
ko'pincha murakkab va keng miqyosdagi bizneslar uchun qulaydir, chunki bu
model ishlab chiqaruvchiga turli bozorlarda va mintaqalarda samarali xizmat
12

kengaytirishlari, iste'molchilarning qiziqishini uyg'otishlari va sotuvni oshirishlari
mumkin. Reklama orqali kompaniyalar o'z mijozlari bilan muntazam ravishda
aloqada bo'lib, ularni yangi takliflar va aksiyalar haqida xabardor qilib turishlari
mumkin. Reklama kampaniyasining samaradorligini o'lchash uchun kompaniyalar
turli metodlardan foydalanadilar. Misol uchun, reklama kampaniyasidan keyin
sotuvlar miqdori yoki mijozlar sonining o'sishi kabi indikatorlar orqali
reklamaning samaradorligini aniqlash mumkin. 2021-yilda reklama uchun
ajratilgan byudjetlarning 60% i digital reklama va onlayn platformalarga
sarflangan. Bu raqamlar reklamaning onlayn maydondagi ahamiyatining ortib
borayotganini ko'rsatadi.
PR kampaniyalarining o’rni.
PR kampaniyalari kompaniyaning jamoatchilik bilan aloqalarini o'rnatishga va
ijobiy imij yaratishga qaratilgan. PR kampaniyalari, asosan, kompaniyaning tashqi
va ichki muhitidagi xodimlar, mijozlar va boshqa manfaatdor tomonlar bilan
aloqalarini tartibga soladi. PR kampaniyasining asosiy maqsadi kompaniyaning
brendini, uning maqsad va qadriyatlarini, shuningdek, mijozlarga nisbatan ijobiy
munosabatni ta'minlashdir. PR strategiyalari orqali kompaniyalar o'zlarining
reputatsiyasini boshqarish, jamoatchilik fikrini shakllantirish va ijtimoiy
mas'uliyatni ko'rsatish imkoniyatiga ega bo'lishadi. PR kampaniyalarining
muvaffaqiyatli o'tkazilishi brendning uzoq muddatli muvaffaqiyatini ta'minlashda
muhim ahamiyatga ega. PR strategiyalaridan foydalanish orqali kompaniyalar
o'zlarining imijini shakllantirishi, brendning ijobiy obrazini yaratishi va
raqobatbardoshligini oshirishi mumkin. Misol uchun, ijtimoiy mas'uliyatli
kampaniyalar, ekologik yoki ijtimoiy muammolarni hal qilishga qaratilgan
loyihalar PR kampaniyalarining samarali turlaridan biridir. PR kompaniyalarining
asosiy komponenti bu media bilan aloqalarni o'rnatishdir. Kompaniya PR
mutaxassislari matbuot anjumanlari, intervyular, maqolalar va boshqa axborot
vositalari orqali kompaniyaning ijobiy imijini tarqatishga yordam beradi. 2022-
yilda global PR sanoati 85 milliard AQSh dollarini tashkil etdi va bu raqam har yili
ortib bormoqda. PR orqali kompaniyalar jamoatchilik bilan aloqalarini
24

ombor tizimlarining global bozori 20 milliard AQSh dollarini tashkil etdi va bu
raqam 2025-yilga kelib 50 milliard dollarga yetishi kutilmoqda.
Taqsimlashda logistika va ombor tizimi o'rtasidagi integratsiya va o'zaro
aloqalar biznesning muvaffaqiyatli faoliyatini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega.
Logistika va ombor tizimlarining samarali boshqarilishi kompaniyalarga tezkor va
samarali xizmat ko'rsatish imkoniyatini yaratadi, bozor talablariga tezda javob
berishga yordam beradi. Shu bilan birga, yangi texnologiyalar va innovatsiyalar
taqsimlash jarayonlarini yanada optimallashtirishga yordam beradi va
kompaniyalarni raqobatbardoshligini oshiradi.
19

tarmoqlar, internet reklama va mobil reklama kabi yo'nalishlarda 2023-yilda 450
milliard AQSh dollarini tashkil etdi. Ijtimoiy tarmoqlarda reklama strategiyalarini
qo'llash brendni global auditoriyaga yetkazib berishda samarali bo'lmoqda.
Reklama strategiyasining eng samarali usuli maqsadli auditoriyaga mos ravishda
yaratilgan kontentni yaratishdir. Masalan, 2022-yilda ijtimoiy tarmoqlar orqali
reklama qiluvchi kompaniyalar o'z mahsulotlarini interaktiv va vizual tarzda
taqdim etishgan, bu esa ularning mijozlar bilan aloqalarini yanada mustahkamladi.
2. Aksiyalar va chegirmalar.
Aksiyalar va chegirmalar marketingda mahsulot va xizmatlarni siljitishning yana
bir samarali usuli hisoblanadi. Bu strategiya orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini
vaqtinchalik chegirmalar yoki aksiyalar yordamida sotishlari mumkin. Masalan,
har yili Black Friday (Qora juma) yoki Cyber Monday kabi aksiyalar orqali
kompaniyalar o'z mahsulotlarini katta chegirmalar bilan sotishga harakat qiladilar.
Bu turdagi aksiyalar xaridorlar uchun jozibali bo'lib, iste'molchilarni tezda sotib
olishga undaydi. 2022-yilga kelib, Black Friday va Cyber Monday aksiyalari
global onlayn savdolarining 10% ini tashkil etdi. Shu bilan birga, kompaniyalar
aksiyalarni faqatgina chegirmalar bilan emas, balki sovg'alar, bonuslar yoki
maxsus takliflar orqali ham taqdim etishlari mumkin. Bunday aksiyalarning
samarali o'tkazilishi brendning tanilishi va mijozlar bilan aloqalar o'rnatishda
muhim ahamiyatga ega. Chegirma va aksiyalar strategiyasi doimiy mijozlarni jalb
qilish va yangi mijozlarni kiritishda ham qo'llaniladi. Masalan, sodiqlik dasturlari
orqali kompaniyalar o'zining sodiq mijozlariga maxsus chegirmalar yoki imtiyozlar
taqdim etadi, bu esa ularning sotib olishni davom ettirishiga undaydi.
3. Promosyonlar va tashviqotlar.
Promosyonlar va tashviqotlar mahsulot yoki xizmatlarni xarid qilishga undash
uchun qo'llaniladigan marketing vositalaridan biridir. Promosyonlar ko'pincha
vaqtinchalik chegirmalar yoki mahsulotlarni bepul taqdim etish orqali amalga
oshiriladi. Masalan, kompaniyalar yangi mahsulotni bozorda tanitish uchun bepul
namunalar yoki qo'shimcha mahsulotlar taqdim etishlari mumkin. Bu esa
iste'molchilarga mahsulotni sinab ko'rish imkoniyatini beradi va ularni sotib
21

takliflar orqali mijozlarning 60% ortiqcha xarid qilishni afzal ko’rgan. Shu bilan
birga, kompaniyalar uchun doimiy mijozlar bazasini yaratishda muhim omil
hisoblanadi.
4. Foydalanuvchilarga qaytarib bog'lanish. Mijozlar bilan doimiy ravishda aloqada
bo’lish, ularning fikrlarini tinglash va qaytarib bog'lanish qoniqishni oshirishga
yordam beradi. Masalan, shikoyatlar yoki takliflar bo’yicha qaytarib bog'lanish
orqali kompaniya mijozlarga ularning fikri muhimligini ko’rsatadi. Bu esa
sodiqlikni oshiradi. 2021-yilda «CX Network» tomonidan olib borilgan
so’rovda, mijozlarning 77% kompaniya tomonidan doimiy aloqada bo’lishni
istashlarini bildirib o’tishgan.
Iste'molchilarning fikrini o’rganish va ularning qoniqish darajasini oshirish
kompaniyaning bozor ulushini oshirish va raqobatbardoshligini kuchaytirishda
asosiy ahamiyatga ega. Mijozlar ehtiyojlari va fikrlarini o’rganish orqali
kompaniyalar o’z mahsulotlari va xizmatlarini optimallashtirishi mumkin.
Shaxsiylashtirilgan xizmatlar, tezkor xizmat ko’rsatish, maxsus takliflar va doimiy
aloqada bo’lish orqali iste'molchilarning qoniqish darajasi oshiriladi, bu esa
kompaniyaga yanada sodiq mijozlar va yuqori sotuvlar olib keladi.
40

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash jarayoni.
1.1. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimining mohiyati……………………..8
1.2. Taqsimlash kanallari: turi va ahamiyati…………………………..…..………11
1.3. Taqsimlashda logistika va ombor tizimi roli….....................................……..16
II BOB. Mahsulot va xizmatlarni siljitish strategiyalari.
2.1. Mahsulot va xizmatlarni siljitishning marketing strategiyalari………………20
2.2. Reklama va PR kampaniyalarining o’rni…………..………………….……..23
2.3. Raqamli marketing vositalari va ularning samaradorligi………………….…26
III BOB. Taqsimlash va siljitish jarayonlarini optimallashtirish.
3.1. Taqsimlash tizimini takomillashtirish usullari……………………………..…30
3.2. Mahsulot va xizmatlarni siljitishda innovatsion texnologiyalar………….…..34
3.3. Iste'molchilarning fikrini o’rganish va qoniqish darajasini oshirish……...….37
XULOSA………………………………………………………………...……….41
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………………..…….43
2

mijozlar bilan to’g’ridan-to’g’ri aloqada bo’lish va ular bilan real vaqt rejimida fikr
almashish kompaniyaga tezkor javob berish imkonini yaratadi.
Shuni ta'kidlash kerakki, iste'molchilarning fikrini o’rganish va qoniqish
darajasini oshirish jarayonida o’zaro aloqada bo’lish, doimiy fikr-mulohaza olish
va tezkor xizmat ko’rsatish kompaniyaning muvaffaqiyatli faoliyat yuritishining
kalitidir. Mahsulot yoki xizmatlar haqidagi mijozlarning fikrlarini muntazam
ravishda to’plash va bu fikrlarni faoliyatda qo’llash orqali kompaniya o’z
xizmatlarini doimiy ravishda takomillashtirib, mijozlar bilan uzoq muddatli va
o’zaro manfaatli munosabatlar o’rnatishi mumkin. O’z mijozlari bilan yaqindan
ishlash, ularning ehtiyojlarini tushunish va ularga mos xizmatlar taklif qilish,
kompaniyaga faqat moliyaviy jihatdan emas, balki brendning imidjini
mustahkamlash va bozorning har xil segmentlarida o’z mavqeini saqlab qolish
imkonini beradi. Shu bilan birga, kompaniyaning rivojlanishi, sodiq mijozlar bilan
o’zaro manfaatli aloqalar o’rnatishga, yangi mijozlarni jalb qilishga va bozorda o’z
o’rnini kengaytirishga bog’liqdir.
Shunday qilib, iste'molchilarning fikrini o’rganish va qoniqish darajasini
oshirish — bu har bir kompaniyaning muvaffaqiyatga erishish yo’lidagi zaruriy
bosqichdir. Ma'lumotlarni to’plash va tahlil qilish orqali kompaniyalar mijozlar
bilan yanada samarali aloqalar o’rnatishi, mahsulotlarini yaxshilash va o’z
strategiyalarini takomillashtirish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
42

kabi platformalardan foydalanadilar. 2022-yilda global PPC reklama bozorining
hajmi 200 milliard AQSh dollarini tashkil etdi. PPC reklama foydalanuvchilarni
to'g'ridan-to'g'ri mahsulot yoki xizmatlarga qiziqtiradi va ularni sotib olishga
undaydi. PPC reklama kampaniyasining samaradorligi to'g'ri kalit so'zlarni
tanlashga, reklama matnini optimallashtirishga va byudjetni to'g'ri taqsimlashga
bog'liq. Bu usul orqali kompaniyalar o'z reklamalarini faqat maqsadli auditoriyaga
ko'rsatishlari mumkin, bu esa reklamaning samaradorligini oshiradi. PPC reklama
orqali sotuvlarni oshirish, raqobatbardoshlikni kuchaytirish va brendning
bozordagi o'rnini mustahkamlash mumkin.
5. Video marketing.
Video marketing – bu mahsulot yoki xizmatlarni video materiallari orqali
targ'ib qilishni anglatadi. Video marketing o'zining vizual xususiyatlari va
tasvirlarni ko'rsatish imkoniyati bilan juda samarali vosita hisoblanadi. 2023-yilda
video kontent 80% dan ortiq onlayn trafikni tashkil etdi. Video marketing orqali
kompaniyalar mahsulotlarini yoki xizmatlarini jonli tarzda namoyish qilish,
mijozlar bilan aloqalarni mustahkamlash va sotuvlarni oshirish imkoniyatiga ega
bo'lishadi. YouTube, TikTok va Instagram kabi platformalarda video kontent
yaratish va uni targ'ib qilish kompaniyalar uchun yangi mijozlarni jalb qilishning
samarali usuliga aylangan. Video marketingning samaradorligi yuqori darajada,
chunki video tarkib foydalanuvchilarga vizual tarzda ma'lumot berish imkonini
yaratadi va ularda brendga bo'lgan qiziqishni oshiradi.
Raqamli marketingning samaradorligi.
Raqamli marketing vositalarining samaradorligi biznesning
raqobatbardoshligini oshirishga, sotuvlarni ko'paytirishga, yangi mijozlarni jalb
qilishga va brendni tanitishga yordam beradi. Raqamli marketing orqali
kompaniyalar aniq natijalarga erishishlari mumkin, chunki barcha faoliyatlar
statistik ma'lumotlar asosida tahlil qilinadi. Masalan, Google Analytics, Facebook
Insights, va boshqa platformalar orqali reklama va marketing kampaniyalarining
samaradorligini o'lchash mumkin. Raqamli marketing strategiyalarining
samaradorligi kompaniyaning byudjeti va resurslariga qarab farq qiladi, lekin
28

Targeting va retargeting strategiyalari. Targeting – bu maqsadli auditoriyani
aniqlash va unga moslashtirilgan reklama qilish, retargeting esa ilgari
kompaniyaning veb-saytiga tashrif buyurgan foydalanuvchilarga reklama
yuborishni anglatadi. Bu ikki usul orqali kompaniya mahsulotlariga qiziqqan va
potentsial mijozlarni jalb qilishi mumkin.
Influencer marketing. Mashhur blogerlar, vlogerlar va ijtimoiy tarmoqdagi
ta'sir ko'rsatuvchilar (influencers) yordamida marketing strateg iyalarini amalga
oshirish, taqsimlash tizimini takomillashtirishga yordam beradi. Influencer
marketing orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini keng auditoriyaga tanishtiradi va
potentsial mijozlarni jalb qiladi. Bu usul, ayniqsa, yoshlar va ijtimoiy tarmoqlarda
faol foydalanuvchilar uchun samarali bo'ladi.
SEO va kontent marketing. Mahsulotlarni samarali targ'ib qilish va
taqsimlashda SEO (Search Engine Optimization) va kontent marketingi juda
muhim ahamiyatga ega. SEO yordamida veb-saytlarning ko'rinishini yaxshilash va
mahsulotlarni topish osonroq qilish mumkin. Kontent marketingi esa,
foydalanuvchilarga qiziqarli va foydali ma'lumotlarni taqdim etish orqali,
kompaniyaning imidjini oshirish va mahsulotlarni targ'ib qilish imkonini yaratadi.
Ijtimoiy tarmoqlar orqali taqsimlashni kuchaytirish. Ijtimoiy tarmoqlar (Instagram,
Facebook, Twitter, LinkedIn va boshqalar) mahsulotlar va xizmatlarni targ'ib qilish
uchun ajoyib vositadir. Ijtimoiy tarmoq kampaniyalari orqali kompaniyalar
mijozlarni jalb qilishi, reklama qilishlari va ular bilan bevosita aloqada bo'lishlari
mumkin. Video kontent, mahsulot taqdimotlari, onlayn aksiyalar va
foydalanuvchilarning fikrlarini olish orqali ijtimoiy tarmoqlarni marketing
strategiyasiga qo'shish taqsimlash tizimini yanada samarali qiladi.
Taqsimlash tizimini takomillashtirish kompaniyaning umumiy biznes
strategiyasining muhim qismi bo'lib, uning samaradorligini oshirish uchun turli
usullarni qo'llash zarur. Logistika va ombor tizimlarini yaxshilash, sotish
kanallarini diversifikatsiya qilish, mijozlarga xizmat ko'rsatish tizimlarini
takomillashtirish, yangi texnologiyalarni joriy etish va marketing strategiyalarini
optimallashtirish kabi usullar orqali kompaniya o'z taqsimlash tizimini samarali
33

Mahsulotlarni saqlash joylari yaxshi tashkil etilgan bo'lishi kerak, chunki noto'g'ri
saqlash vaqti-vaqti bilan mahsulot sifatining pasayishiga olib kelishi mumkin.
Ombor tizimining asosiy funksiyalari quyidagilarni o'z ichiga oladi:
1. Mahsulotlarni qabul qilish va saqlash – Mahsulotlar omborga kiritilgandan
so'ng, ular saqlash uchun tegishli joylarga joylashtiriladi. Bu jarayon
mahsulotni zararsiz saqlash va keyingi jarayonlar uchun tayyorlash uchun zarur.
2. Inventarizatsiya va nazorat – Ombor tizimlari inventarizatsiya qilish va
mahsulotlarni boshqarish orqali mahsulotlarning miqdori va sifatini nazorat
qilish imkoniyatini taqdim etadi. Shu bilan birga, ombor tizimlarida mahsulotlar
muntazam ravishda tekshiriladi va yangilanadi.
3. Taqsimlash va jo'natish – Ombor tizimlari mahsulotlarni kerakli joyga, kerakli
vaqtda yetkazib berishni ta'minlaydi. Taqsimlash jarayonida, ombor tizimi
mahsulotlarni taqsimlash va ularni transportga tayyorlash bilan shug'ullanadi.
2021-yilda dunyo bo'ylab omborlarning umumiy maydoni 50 milliard kvadrat
metrni tashkil etdi. Bu omborlarning samarali ishlashi, ayniqsa, global taqsimlash
jarayonlarini tezlashtirishda muhim rol o'ynaydi.
Logistika va ombor tizimi samaradorligini oshirish.
Logistika va ombor tizimi samaradorligini oshirish uchun yangi
texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar qo'llanilmoqda. Masalan, sun'iy
intellekt (AI) va robot exnologiyalari logistika va ombor tizimlarida kutilgan
samaradorlikni oshirishga yordam beradi. 2022-yilda AI asosida ishlovchi logistika
kompaniyalarining soni 30% ga oshgan. Bu texnologiyalar orqali kompaniyalar
taqsimlash jarayonlarini yanada tezroq va aniqroq amalga oshirishi mumkin.
Shuningdek, IoT texnologiyalari orqali ombor tizimlarini optimallashtirish
imkoniyatlari mavjud. IoT qurilmalari mahsulotlarning holatini doimiy ravishda
monitoring qilish va logistika jarayonlarini real vaqt rejimida kuzatish
imkoniyatini yaratadi. Masalan, 2022-yilga kelib, IoT texnologiyalaridan
foydalanuvchi logistika va ombor tizimlarining soni 25% ga o'sgan. Ombor
tizimlarida avtomatlashtirilgan saqlash va yig'ish tizimlari orqali mahsulotlarni tez
va aniq saqlash va yig'ish imkoniyatlari mavjud. 2021-yilda avtomatlashtirilgan
18

2022-yilda SEO sektori global miqyosda 80 milliard AQSh dollarini tashkil
etdi, va bu raqam har yili ortib bormoqda. SEO strategiyalarini muvaffaqiyatli
qo'llash brendning onlayn ko'rinishini oshirishga, mijozlar bilan aloqalarni
mustahkamlashga va sotuvni oshirishga yordam beradi.
Mahsulot va xizmatlarni siljitishning marketing strategiyalari kompaniyalar uchun
bozorni egallash, brendni tanitish va iste'molchilarni jalb qilishda muhim vositalar
hisoblanadi. Reklama, aksiyalar, promosyonlar, influencer marketingi va SEO kabi
strategiyalar orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini samarali tarzda sotishlari
mumkin.
2.2. Reklama va PR kampaniyalarining o’rni.
Reklama va PR (public relations, jamoatchilik bilan aloqalar) kampaniyalari
har qanday biznesning muvaffaqiyatli ishlashida juda muhim rol o'ynaydi. Ushbu
ikkita komponent marketing strategiyasining ajralmas qismlari bo'lib, ular
kompaniyaning bozorda tanilishini oshiradi, brendning imijini yaxshilaydi va
mijozlar bilan aloqalarni mustahkamlaydi. Reklama va PR kampaniyalari,
shuningdek, kompaniyaning bozor talablariga javob berishiga va uning
raqobatbardoshligini oshirishiga yordam beradi. Ushbu bo'limda reklama va PR
kampaniyalarining o’rni, ularning biznesdagi roli va samaradorligi haqida batafsil
ma'lumot beriladi.
Reklama kampaniyalarining o’rni.
Reklama kampaniyalari mahsulot va xizmatlarni ommaga tanitish va
iste'molchilarga yetkazish uchun ishlab chiqiladi. Reklama kompaniyalari o'z
mahsulotlarini turli kanallar orqali targ'ib qilishadi, bu esa brendning tanilishini va
bozordagi o'rnini mustahkamlaydi. 2020-yilga kelib, reklama sektori global
miqyosda 650 milliard AQSh dollarini tashkil etdi, va bu raqam har yili oshib
bormoqda. Reklama orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini yangi mijozlarga
tanishtirish, mavjud mijozlar bilan aloqalarini mustahkamlash va bozorga yangi
takliflar bilan chiqish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Reklama kampaniyasining
muvaffaqiyatli amalga oshirilishi kompaniyaning raqobatbardoshligini oshiradi.
Mahsulot yoki xizmatlar uchun reklama qilish orqali kompaniyalar bozorni
23

II BOB. Mahsulot va xizmatlarni siljitish strategiyalari.
2.1. Mahsulot va xizmatlarni siljitishning marketing strategiyalari.
Mahsulot va xizmatlarni siljitish marketingning eng muhim elementlaridan
biridir, chunki bu jarayon mahsulotlarning iste'molchilarga yetkazilishini
ta'minlaydi va uning bozor talablariga javob berishini o'rnatadi. Marketing
strategiyalarining samarali amalga oshirilishi kompaniyaning raqobatbardoshligini
oshiradi va brendning bozorga ta'sirini kuchaytiradi. Siljitish jarayonida marketing
strategiyalari mahsulotni iste'molchiga qiziqarli tarzda taqdim etish va uni xarid
qilishga undashni o'z ichiga oladi. Bu jarayonni muvaffaqiyatli amalga oshirish
uchun turli marketing vositalari va strategiyalar qo'llaniladi. Ushbu bo'limda
mahsulot va xizmatlarni siljitishning asosiy marketing strategiyalari tahlil qilinadi.
Mahsulot va xizmatlarni siljitishning umumiy maqsadi.
Mahsulot va xizmatlarni siljitishning asosiy maqsadi bozorni egallash, brendni
tanitish va iste'molchilarni sotib olishga jalb qilishdir. 2020-yilda global marketing
sektori 1,7 trillion AQSh dollarini tashkil etdi, va bu raqam har yili oshib
bormoqda. Siljitish jarayonida marketing strategiyalari brendni yaxshilash,
mahsulotning bozordagi o'rnini mustahkamlash, va mijozlar bilan mustahkam
aloqalar o'rnatishga yordam beradi. Mahsulot va xizmatlarni siljitish uchun turli
marketing strategiyalari mavjud bo'lib, ularning har biri muayyan biznes
maqsadlariga erishish uchun qo'llaniladi.
1. Reklama strategiyalari.
Reklama marketingning eng asosiy vositalaridan biridir. Reklama mahsulotni
targ'ib qilish, brendni tanitish va iste'molchilarga yangi takliflar haqida xabar
berishda muhim rol o'ynaydi. Reklamaning asosiy maqsadi mijozlar orasida
brendga qiziqish uyg'otish va ularni sotib olishga undashdir. 2021-yilda reklama
sektori global miqyosda 700 milliard AQSh dollariga yetdi, va bu raqam har yili
ortib bormoqda. Reklama strategiyalarining samarali ishlashini ta'minlash uchun
kompaniyalar o'z mahsulotlarini to'g'ri auditoriyaga mos ravishda taqdim etishlari
kerak. Reklama turli yo'nalishlarda amalga oshiriladi, masalan, televizion, radio,
matbuot, tashqi reklama, va digital reklama. Digital reklama, ayniqsa, ijtimoiy
20

san'at asarlari yoki eksklyuziv texnologiyalar, odatda to'g'ridan-to'g'ri taqsimlanadi.
Boshqa tomondan, massoviy iste'mol uchun mo'ljallangan mahsulotlar ko'pincha
vositachilar orqali tarqatiladi. Taqsimlash kanallarini tanlashda kompaniya o'zining
marketing va savdo strategiyasiga mos ravishda qarorlar qabul qilishi kerak.
Bundan tashqari, taqsimlash kanallari kompaniyaning jahon bozorida
raqobatbardoshligini saqlashga yordam beradi. Taqsimlashning to'g'ri strategiyasi
orqali kompaniya bozor segmentlarini aniqlab, o'z mahsulotlarini qaysi kanallar
orqali taqdim etishni belgilaydi. Masalan, yuqori darajadagi innovatsion
mahsulotlar ko'pincha eng so'nggi texnologiyalarni qo'llagan, shuningdek, yuqori
sifatli xizmatlarni taqdim etadigan kanallar orqali tarqatiladi. Bundan tashqari,
taqsimlash kanallari iste'molchilarga mahsulotlar haqida ma'lumot olishda yordam
beradi. Har bir kanal mahsulot yoki xizmat haqida ko'proq ma'lumot berish
imkoniyatini taqdim etadi, bu esa iste'molchilarga qaror qabul qilishda yordam
beradi. Taqsimlash kanallarini samarali boshqarish kompaniyalarga o'z
mahsulotlarini iste'molchiga yanada samarali tarzda yetkazib berish imkoniyatini
yaratadi.
Shu bilan birga, taqsimlash kanallarining o'zgarishlari global iqtisodiy muhit
va texnologiyalar rivojlanishi bilan bog'liqdir. Internet va raqamli
texnologiyalarning rivojlanishi bilan, kompaniyalar o'z mahsulotlarini onlayn
do'konlar, ijtimoiy tarmoqlar va elektron tijorat platformalari orqali tarqatish
imkoniyatiga ega bo'lishdi. Taqsimlashning raqamli shakllari orqali kompaniyalar
o'z mahsulotlarini global miqyosda tez va samarali ravishda tarqatishlari mumkin,
shuningdek, iste'molchilarga ko'proq interaktiv va shaxsiylashtirilgan xizmatlar
taqdim etish imkoniyatini yaratadi. Taqsimlash kanallari biznesning
muvaffaqiyatini ta'minlash uchun asosiy vositalardan biri hisoblanadi. To'g'ri
tanlangan va samarali boshqarilgan taqsimlash kanallari kompaniyaning bozor
ulushini kengaytirish, brendning o'ziga xosligini yaratish va mijozlarga yuqori
sifatli xizmatlar taqdim etish imkoniyatini beradi. Shu bilan birga, kompaniyalar
taqsimlash kanallarining optimallashtirilgan strategiyalarini ishlab chiqish orqali
xarajatlarni kamaytirishi va samaradorlikni oshirishi mumkin. Taqsimlash
15

umumiy qilib aytganda, raqamli marketing an'anaviy marketing usullariga
qaraganda arzonroq va samaraliroq bo'lishi mumkin. 2021-yilda raqamli
marketingga sarflangan byudjet global miqyosda 350 milliard dollarni tashkil etdi,
bu esa uning ahamiyatini va samaradorligini ko'rsatadi.
Raqamli marketing vositalari, kompaniyalar uchun bozorda raqobatlashish
imkoniyatlarini kengaytiradi, yangi mijozlarni jalb qilish, sotuvlarni oshirish va
brendni tanitishga yordam beradi. SEO, ijtimoiy tarmoqlar, email marketing, PPC
reklama va video marketing kabi vositalar samarali ishlagan taqdirdagina
kompaniyaning muvaffaqiyatini ta'minlaydi. Raqamli marketingning samaradorligi
to'g'ri strategiyalarni ishlab chiqish, maqsadli auditoriyani aniqlash va kerakli
vositalarni ishlatishga bog'liq.
29

ko'rsatish imkoniyatini beradi. Aralash taqsimlash kanallarining afzalliklari
orasida, bozor talablaridagi o'zgarishlarga tez moslashish va mahsulotni bir necha
kanal orqali tarqatish imkoniyati mavjud. 2020-yilda Microsoft o'zining
mahsulotlarini aralash taqsimlash orqali, ya'ni bevosita va distributorlari orqali
taqdim etdi. Bu kompaniyaga global miqyosda katta muvaffaqiyatlarga erishishga
yordam berdi.
4. Raqamli taqsimlash kanallari.
Raqamli taqsimlash kanallari so’nggi yillarda o’sib bormoqda va elektron
tijoratning jadal rivojlanishi bilan bog’liq. 2020-yilda pandemiya davrida onlayn
savdoning o’sishi 20% dan 30% gacha oshdi. Raqamli kanallar orqali mahsulotlar
va xizmatlar tez va samarali tarzda tarqatilmoqda. Elektron tijoratning 2021-
yildagi jami global hajmi 5,4 trillion AQSh dollariga yetdi. Taqsimlashning
raqamli shakli orqali kompaniyalar o’z mahsulotlarini onlayn do’konlar, mobil
ilovalar va elektron tijorat platformalari orqali taqdim etadi. Raqamli taqsimlash
kanallari asosida kompaniyalar mahsulotlarining ko’rsatilishini avtomatlashtirish,
ommaviy targ’ibot va marketingni raqamli shakllarda amalga oshirish
imkoniyatiga ega bo’ladilar. Bu kanallar orqali kompaniyalar o’zlarining marketing
strategiyalarini tez va samarali amalga oshira oladi. Misol uchun, 2023-yilga kelib,
Shopify platformasida 1,7 milliondan ortiq savdogar o’z mahsulotlarini raqamli
platformalar orqali sotmoqda.
Taqsimlash kanallarining ahamiyati.
Taqsimlash kanallari kompaniyaning bozorni o’zlashtirish va iste’molchilar bilan
samarali aloqada bo’lish uchun muhim vosita hisoblanadi. Taqsimlashning to’g’ri
strategiyasi kompaniyaga o’z mahsulotlarini samarali tarqatish va bozordagi
o’rnini mustahkamlashga yordam beradi. Taqsimlash kanallari orqali kompaniya
o’z mahsulotining bozordagi mavjudligini ta'minlab, mijozlarga qulay va tezkor
xizmat ko’rsatish imkoniyatini yaratadi.
Shuningdek, taqsimlash kanallari orqali kompaniyalar o’zlarining marketing
va sotuv strategiyalarini optimallashtirishadi. Ma'lumki, raqamli taqsimlash
kanallari tomonidan taqdim etilayotgan xizmatlar, iste'molchilarga onlayn xarid
13

Mobil ilovalar. Mobil ilovalar orqali mahsulot va xizmatlarni sotish va ularni
foydalanuvchilarga taqdim etish tizimi ham tez rivojlanmoqda. Ilovalar
foydalanuvchilar uchun maxsus takliflar, chegirmalar va boshqa bonuslarni taqdim
etishi mumkin. Masalan, ijtimoiy tarmoqlarga integratsiya qilingan ilovalar
yordamida kompaniyalar o'z mahsulotlarini foydalanuvchilarga tezda etkazishadi.
Ular mahsulotlarni xarid qilish jarayonini osonlashtiradi va ularni yaxshiroq targ'ib
qilish imkonini beradi.
2. Sun'iy intellekt (AI) va big data texnologiyalari.
Sun'iy intellekt (AI) va katta ma'lumotlar (big data) texnologiyalari mahsulot va
xizmatlarni siljitishda yangicha imkoniyatlar yaratmoqda. Bu texnologiyalar orqali
kompaniyalar mijozlar haqida aniq ma'lumotlar to'plash, ularni tahlil qilish va
shaxsiylashtirilgan xizmatlar taklif qilish imkoniyatiga ega bo'ladilar.
Sun'iy intellekt (AI). Sun'iy intellekt yordamida kompaniyalar mijozlarning
istaklarini bashorat qilishlari mumkin. Masalan, sun'iy intellekt asosidagi
algoritmlar, mijozlar tarixini va sotuvlar bo'yicha ma'lumotlarni tahlil qilib,
kelajakda ularning ehtiyojlarini oldindan aniqlaydi. Bu usul yordamida, kompaniya
mahsulotlar va xizmatlarni foydalanuvchilarga shaxsiylashtirilgan tarzda taqdim
etishi mumkin, bu esa sotuvlarni oshirishga yordam beradi.
Chatbotlar va virtual yordamchilar . Mijozlarga xizmat ko'rsatish jarayonida
AI asosidagi chatbotlar va virtual yordamchilarni joriy etish, savdo jarayonlarini
optimallashtirishga yordam beradi. Bu texnologiyalar mijozlarga real vaqtda
yordam ko'rsatadi va mahsulotlar haqida ma'lumot taqdim etadi.
Big data . Katta ma'lumotlar yordamida kompaniyalar mijozlar haqidagi
kattalashgan ma'lumotlarni tahlil qilishadi va marketing kampaniyalarini yanada
aniqroq yo'naltirishadi. Masalan, mijozlar bilan bog'liq katta hajmdagi
ma'lumotlarni (xatti-harakatlar, xaridlar, ijtimoiy tarmoqlardagi faollik va
boshqalar) tahlil qilish orqali, kompaniyalar mahsulotlarni taqdim etishda va
sotishda samarali strategiyalarni ishlab chiqishlari mumkin.
3. Internet of Things (IoT) va logistika.
35

III BOB. Taqsimlash va siljitish jarayonlarini optimallashtirish.
3.1.Taqsimlash tizimini takomillashtirish usullari.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimi kompaniyaning biznes
strategiyasining ajralmas qismi bo'lib, uning samarali ishlashini ta'minlash uchun
doimiy ravishda takomillashtirilishi zarur. Taqsimlash tizimi orqali mahsulotlar
yoki xizmatlar maqsadli auditoriyaga yetkaziladi, bu esa kompaniyaning
sotuvlarini va brend imidjini yaxshilashga yordam beradi. Taqsimlash tizimini
takomillashtirish usullari, ishlab chiqarish jarayonidan tortib, sotish va xizmat
ko'rsatishga qadar, kompaniya va uning mijozlari uchun yuqori samaradorlikni
ta'minlashga yo'naltirilgan. Quyida taqsimlash tizimini takomillashtirish uchun
asosiy usullarni ko'rib chiqamiz:
1. Logistika va ombor tizimini takomillashtirish.
Logistika va ombor tizimi taqsimlash tizimining muhim qismlaridan biridir.
Samarali logistika va ombor tizimi mahsulotlarning to'g'ri vaqtida, kerakli joyga va
to'g'ri sharoitda yetkazilishini ta'minlaydi. Taqsimlash tizimini takomillashtirish
uchun quyidagi usullarni qo'llash mumkin:
Ombor va tarqatish markazlarining optimallashtirilishi. Mahsulotlarni
saqlash va tarqatish uchun ombor va markazlarning optimal joylashuvi, xarajatlarni
kamaytirish va etkazib berish vaqtini qisqartirishga yordam beradi. Yangi omborlar
va tarqatish markazlarini ochish yoki mavjudlarini yangilash orqali samaradorlikni
oshirish mumkin. Avtomatlashtirish va raqamli tizimlar. Ombor tizimlarini
avtomatlashtirish, masalan, RFID texnologiyalari va avtomatik identifikatsiya
tizimlari yordamida, mahsulotlarning aniq miqdorini, joylashuvini va harakatini
real vaqtda kuzatib borish imkoniyatini yaratadi. Bu, o'z navbatida, yetkazib berish
jarayonini tezlashtiradi va xatoliklarni kamaytiradi. Tezkor va aniq etkazib berish.
"Just-in-time" (JIT) tizimi yordamida ishlab chiqarish va taqsimlashni
takomillashtirish mumkin. Bu usul mahsulotlarning minimal zaxiralar bilan, faqat
talabga asoslanib, etkazib berilishini ta'minlaydi, bu esa ombor xarajatlarini
kamaytiradi.
2. Sotish kanallarini diversifikatsiya qilish.
30

boshqarishi mumkin. Shu bilan birga, ekologik va ijtimoiy mas'uliyatni hisobga
olish kompaniyaning barqaror rivojlanishini ta'minlaydi. Taqsimlash tizimining
takomillashuvi, nafaqat kompaniya uchun foyda keltiradi, balki mijozlar uchun
ham yuqori sifatli xizmat ko'rsatishni ta'minlaydi. Bu jarayonni doimiy ravishda
optimallashtirish va innovatsion usullarni qo'llash kompaniyaning bozor ulushini
oshirishiga va raqobatbardoshligini kuchaytirishga yordam beradi.
3.2. Mahsulot va xizmatlarni siljitishda innovatsion texnologiyalar.
Bugungi kunda mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish jarayonlari
sezilarli darajada o'zgarmoqda, va bunda innovatsion texnologiyalar muhim rol
o'ynamoqda. Raqobatbardosh bozor sharoitida kompaniyalar mahsulot va
xizmatlarini samarali siljitish uchun yangi texnologiyalardan foydalanish
zaruriyatini his qilishmoqda. Innovatsion texnologiyalar taqsimlash jarayonlarini
tezlashtirish, samaradorlikni oshirish va xarajatlarni kamaytirishga imkon beradi.
Ushbu texnologiyalar nafaqat logistika va taqsimlash tizimlarini
optimallashtirishga, balki mahsulotlarni marketing va sotish strategiyalarini ilgari
surishga ham yordam beradi.
1. Raqamli va onlayn platformalar.
Raqamli texnologiyalar mahsulot va xizmatlarni siljitishda asosiy vositaga
aylangan. Onlayn platformalar, elektron tijorat tizimlari va mobil ilovalar
yordamida mahsulotlarni taqdim etish, ularni foydalanuvchilarga yetkazish va
sotishni boshqarish imkoniyatlari kengaymoqda. Elektron tijoratning rivojlanishi
kompaniyalar uchun yangi bozorlarni ochib berib, mahsulotlarni global miqyosda
taqdim etish imkonini yaratmoqda.
Onlayn savdo platformalari. Elektron tijoratning yuksalishi bilan
mahsulotlar onlayn savdo platformalarida (Amazon, eBay, Alibaba, Ozon kabi)
sotilmoqda. Bu platformalar yordamida kompaniyalar mahsulotlarini keng
auditoriyaga taqdim etishadi, va foydalanuvchilar har doim onlayn sotib olish
imkoniyatiga ega bo'ladi. Bunday platformalarda reklama qilish, mahsulotlarni
targ'ib qilish va taqdimotlar o'tkazish kompaniyalar uchun keng imkoniyatlar
yaratadi.
34

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
MENEJMENT KAFEDRASI
«BIZNESGA KIRISH» FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu: Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish
strategiyasi
1

4. Ijtimoiy tarmoq tahlili. Ijtimoiy tarmoqlar orqali iste'molchilarning fikrini
o’rganish ham samarali usuldir. 2015-yilda «McKinsey» tomonidan o'tkazilgan
tadqiqotga ko’ra, 77% kompaniyalar ijtimoiy tarmoqlar orqali o’z mijozlarining
xohish-istaklarini tushunish va marketing strategiyalarini tuzish uchun
foydalanadilar. Ijtimoiy tarmoqlar orqali mijozlar o’zlari tanlagan mahsulotlar
haqida o’z fikrlarini qoldiradilar va shu orqali kompaniya ular haqidagi
ma'lumotlarni tez va samarali yig’ib borishi mumkin.
Iste'molchilarni qoniqtirish darajasini oshirish.
Iste'molchilarning qoniqish darajasi kompaniyaning muvaffaqiyatli faoliyati uchun
asosiy omil hisoblanadi. Agar mijozlar kompaniya tomonidan taqdim etilgan
mahsulot yoki xizmatlar bilan qoniqish hosil qilsa, ular qayta xarid qilishadi va
kompaniyaning doimiy mijozlariga aylanishadi. 2018-yilda «Statista»
ma'lumotlariga ko’ra, mijozlarning 86% ulardan xizmat ko’rsatish yoki
mahsulotlarni olishda qoniqish hosil qilgan kompaniyalarga qaytishadi.
Iste'molchilarning qoniqishini oshirishning ba'zi samarali usullari quyidagilardir:
1. Shaxsiylashtirish. Mijozlarga shaxsiylashtirilgan xizmatlarni taqdim etish,
ularning ehtiyojlariga mos ravishda mahsulotlar va xizmatlarni taqdim etish
qoniqishni oshiradi. 2020-yilda «Salesforce» tomonidan o’tkazilgan tadqiqotga
ko’ra, 70% mijozlar brendlar tomonidan shaxsiylashtirilgan tajriba taklif
qilinishi kerakligini ta'kidlashgan. Shaxsiylashtirish, mijozlar bilan yaxshiroq
aloqada bo’lish va ularning ehtiyojlariga javob berish imkonini beradi.
2. Tez va samarali xizmat ko’rsatish. Mijozlarga tezkor va samarali xizmat
ko’rsatish qoniqish darajasini oshiradi. 2017-yilda «Zendesk» tomonidan olib
borilgan tadqiqotga ko’ra, mijozlarning 42% ular uchun xizmatni tez va oson
ko’rsatuvchi kompaniyalarni afzal ko’rishadi. Mijozlarga tezkor javob berish,
savollarga samarali javoblar taqdim etish va shikoyatlarni tezda hal qilish
qoniqishni oshiradi.
3. Takliflar va aksiyalar. Mijozlarga o’ziga xos takliflar va aksiyalar taqdim etish,
ular bilan uzoq muddatli aloqalarni rivojlantirishga yordam beradi. 2019-yilda
«Deloitte» tomonidan o'tkazilgan tadqiqotga ko’ra, aksiyalar va maxsus
39

4. Taqsimlash va siljitish strategiyalariga ta’sir ko’rsatayotgan ijtimoiy,
iqtisodiy va ekologik omillarni aniqlash.
5. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish jarayonlarini samarali
boshqarishning metodologiyasini ishlab chiqish.
6. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish sohasidagi mavjud
muammolarni tahlil qilish va ularga yechimlar taklif qilish.
7. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyalarini kompaniya
misolida amaliyotda qo’llashga oid tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi: Kirish, asosiy qism, 3ta bob, xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar.
7

kanallarining ahamiyati kundan-kunga ortib borayotgan bozor sharoitlarida yanada
oydinlashadi va kompaniyalarga yangi bozorlarni kashf etish va o'zlarining
brendlarini dunyo bo'ylab tarqatish imkoniyatini yaratadi.
1.3. Taqsimlashda logistika va ombor tizimi roli.
Taqsimlashda logistika va ombor tizimi roli.
Taqsimlash jarayonida logistika va ombor tizimlari mahsulotlar va
xizmatlarning samarali tarqatilishini ta'minlashda muhim rol o'ynaydi.
Taqsimlashning asosiy maqsadi mahsulotlarni ishlab chiqaruvchi va iste'molchi
o'rtasida muvaffaqiyatli tarzda yetkazib berishdir. Logistika bu jarayonni
boshqarish, tashkil etish va optimallashtirish bilan bog'liq barcha faoliyatlarni o'z
ichiga oladi, ombor tizimi esa mahsulotlarni saqlash va zarur vaqtda taqsimlash
uchun tayyorlash jarayonlarini tashkil qiladi. Shunday qilib, logistika va ombor
tizimi taqsimlashning samarali amalga oshirilishini ta'minlashda va bozor
talablariga javob berishda ajralmas elementlardir.
Taqsimlash jarayonida logistikaning ahamiyati shu qadar kattaki, 2022-yilda
global logistika sektori 9,6 trillion AQSh dollaridan oshgan bo'lib, iqtisodiyotning
bir qismi sifatida taqsimlash tizimining samaradorligi global iqtisodiy o'sishning
bir qismi sifatida qaraladi. Shu bilan birga, ombor tizimlari mahsulotlarni saqlash,
ularni taqsimlash va bozor talablari bo'yicha qayta taqsimlash jarayonlarini
boshqarishda ajralmas bo'lib, raqobatbardoshlikni oshirishga xizmat qiladi.
Taqsimlashda logistika va ombor tizimining rolini yanada chuqurroq tushunish
uchun ularning funksiyalarini va o'zaro bog'liqligini tahlil qilish muhimdir.
Logistika va ombor tizimlarining o'zaro aloqasi.
Logistika va ombor tizimi bir-birini to'ldiradigan jarayonlardir. Logistika
mahsulotning saqlanishidan tortib, uni yetkazib berishgacha bo'lgan barcha
jarayonlarni o'z ichiga oladi. Ombor tizimi esa, asosan, mahsulotni saqlash,
inventarizatsiya qilish va kerakli vaqtga moslashtirish bilan bog'liq. Bu jarayonlar
o'zaro bog'langan bo'lib, logistika strategiyasining muvaffaqiyati ombor tizimining
samarali boshqarilishiga bog'liqdir. Masalan, logistika zanjirining optimal ishlashi
16

tizimlari mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyalarini yanada
takomillashtirishga yordam berdi. 2010-yilda Amazon Prime kabi tezkor yetkazib
berish xizmatlari taqdim etila boshlandi, bu esa taqsimlash tizimining
rivojlanishida yangi standartlarni belgilab berdi. Shu bilan birga, so’nggi yillarda,
xususan 2020-yilda pandemiya davrida, mahsulotlarni siljitish va yetkazib berish
jarayonlari masofaviy xizmatlar va yetkazib berish xizmatlarining muhimligini
yana bir bor isbotladi.
Bugungi kunda mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish bo’yicha
ilmiy tadqiqotlar ko’p jihatdan raqamli texnologiyalar, ekologik barqarorlik va
iste'molchilarning shaxsiylashtirilgan ehtiyojlarini qondirishga qaratilgan. Shu
orqali korxonalar nafaqat bozor talablariga javob beradi, balki raqobatbardoshligini
oshirishga ham erishadi.
Mavzuning dolzarbligi: Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish
strategiyasi zamonaviy iqtisodiy sharoitda korxonalar muvaffaqiyatida muhim rol
o’ynaydi. Ayniqsa, oxirgi yillarda texnologik taraqqiyot, globalizatsiya va
pandemiya kabi omillar bu jarayonlarning dolzarbligini oshirdi. 2020-yilda
COVID-19 pandemiyasi sababli xalqaro logistika tizimlari izdan chiqdi va global
savdo hajmi 20% ga qisqardi. Bunday vaziyat korxonalardan taqsimlash tizimlarini
qayta ko’rib chiqishni va tezkor yetkazib berish usullarini joriy qilishni talab qildi.
Elektron tijoratning o’sishi bu jarayonlarning muhimligini yanada oshirdi.
Masalan, 2023-yilda global elektron tijorat bozori hajmi 6,3 trillion AQSh
dollariga yetdi va bu ko’rsatkich 2027-yilga kelib 8,1 trillion dollarga yetishi
kutilmoqda. Amazon, Alibaba kabi kompaniyalarning tezkor yetkazib berish
tizimlari bozorda raqobat standartlarini o’zgartirdi. Ayniqsa, Amazon Prime
tomonidan joriy qilingan 1-2 kunlik yetkazib berish modeli 2010-yildan beri
ko’plab korxonalar uchun namuna bo’lib kelmoqda. Ekologik barqarorlik
masalalari ham strategiyaning dolzarbligini oshirdi. 2030-yilga kelib ko’pgina
davlatlar karbonat chiqindilarini kamaytirish va ekologik toza logistika tizimlarini
rivojlantirishni maqsad qilgan. 2021-yilda global miqyosdagi yirik
kompaniyalarning 30 foizidan ortig’i barqaror taqsimlash strategiyalarini o’z
5

XULOSA.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimi, iste'molchilarning fikrini
o’rganish va qoniqish darajasini oshirish har qanday biznes faoliyatida muhim
ahamiyatga ega. Bugungi kunda raqobatbardosh bo’lish va bozorda o’z o’rnini
saqlab qolish uchun kompaniyalar iste'molchilarning ehtiyojlarini, istaklarini va
takliflarini chuqur tahlil qilishlari kerak. Har bir kompaniya o’z mijozlariga sifatli
va samarali xizmat ko’rsatish, ularning fikrlarini to’plash va bu fikrlarni o’z
faoliyatida inobatga olish orqali muvaffaqiyatga erishishi mumkin. Iste'molchilarni
o’rganishning samarali usullari, jumladan, onlayn so’rovlar, fokus-guruhlar,
ijtimoiy tarmoq tahlili va boshqa zamonaviy texnologiyalar orqali amalga
oshiriladi. Bu usullar orqali kompaniyalar mijozlarning ehtiyojlarini aniq bilib, o’z
mahsulotlari va xizmatlarini to’g’ri optimallashtirishi mumkin. Mijozlarning fikrini
o’rganish nafaqat mahsulot sifatini yaxshilashga yordam beradi, balki marketing
strategiyasini ham takomillashtirishga imkon yaratadi. Shu bilan birga,
kompaniyalar iste'molchilarning fikr-mulohazalariga tez va samarali javob berish
orqali ular bilan uzoq muddatli aloqalar o’rnatishlari mumkin.
Iste'molchilarning qoniqishini oshirish esa kompaniyaga uzoq muddatli
foyda keltiradi. Agar mijozlar kompaniyaning mahsulotlari yoki xizmatlaridan
qoniqsa, ular qayta xarid qilishga, boshqa potentsial mijozlarga tavsiya qilishga
tayyor bo’lishadi. Bu esa kompaniyaning brend imidjini mustahkamlashga, sodiq
mijozlar bazasini yaratishga va bozordagi o’z o’rnini yanada mustahkamlashga
yordam beradi. Shuningdek, mijozlarning qoniqishini oshirish uchun kompaniyalar
shaxsiylashtirilgan xizmatlar, aksiyalar, maxsus takliflar va yuqori sifatli
mijozlarga xizmat ko’rsatishni taqdim etishlari kerak. Zamonaviy texnologiyalar,
masalan, sun'iy intellekt, big data tahlili, mobil ilovalar va raqamli marketing
vositalari, iste'molchilarning fikrini o’rganishda va qoniqish darajasini oshirishda
katta rol o’ynaydi. Ushbu texnologiyalar orqali kompaniyalar mijozlar haqidagi
ma'lumotlarni yig’ish va tahlil qilish jarayonini tezlashtirishi, aniq va to’g’ri
qarorlar qabul qilishda yordam beradi. Shuningdek, ijtimoiy tarmoqlar orqali
41

KIRISH.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyasi zamonaviy
iqtisodiyotning eng muhim jihatlaridan biri bo’lib, korxonalarning muvaffaqiyatli
faoliyat yuritishi va bozor talablariga moslashishida hal qiluvchi o’rin tutadi.
Hozirgi kunda globalizatsiya jarayonlari, raqobat muhitining kuchayishi va
iste'molchilar talabining ortib borishi biznes subyektlaridan mahsulot va
xizmatlarni samarali taqsimlash hamda ular bilan bog’liq barcha jarayonlarni
optimallashtirishni talab qilmoqda.
Taqsimlash va siljitish faqatgina mahsulotlarni iste'molchiga yetkazish bilan
cheklanmay, balki iste'molchilar ehtiyojlarini aniqlash, ularni qondirishga xizmat
qiluvchi strategiyalarni ishlab chiqishni ham o’z ichiga oladi. Samarali taqsimlash
tizimining yaratilishi korxonaga resurslardan oqilona foydalanish, logistika
xarajatlarini kamaytirish va mahsulot yetkazib berish jarayonini tezlashtirish
imkonini beradi. Shu bilan birga, siljitish jarayonida to’g’ri marketing va reklama
strategiyalarini tanlash iste'molchilarning mahsulot yoki xizmatga bo’lgan
qiziqishini oshirishda muhim ahamiyatga ega.
Bugungi kunda innovatsion texnologiyalar, jumladan, raqamli marketing,
avtomatlashtirilgan logistika tizimlari va sun'iy intellekt yordamida taqsimlash va
siljitish jarayonlarini yanada samarali boshqarish imkoniyati mavjud. Bu esa
korxonalarga nafaqat bozorda o’z o’rnini saqlab qolish, balki raqobatchilarni ortda
qoldirish imkonini ham beradi. Shu bilan birga, iste'molchilarning xatti-
harakatlarini chuqur o’rganish va ularga mos strategiyalarni ishlab chiqish orqali
korxonalar o’z brendini yanada mustahkamlaydi.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyasini o’rganish
nafaqat biznes faoliyatini samarali tashkil etishda, balki iqtisodiyotning turli
sohalarida ham katta ahamiyatga ega. Bu jarayonlarni chuqur o’rganish orqali
korxonalar nafaqat o’z faoliyatini rivojlantiradi, balki bozor talablariga tezkor
javob qaytarish qobiliyatini ham oshiradi. Shu sababli ushbu mavzuni o’rganish va
tahlil qilish korxonalar uchun strategik ahamiyatga ega hisoblanadi.
3

strategiyadir. SEO orqali veb-saytning trafikini oshirish, o'z mahsulot yoki
xizmatlariga bo'lgan qiziqishni kuchaytirish mumkin. 2023-yilda SEO'ning roli
marketing strategiyalarida yanada ortdi va uning samaradorligi sezilarli darajada
oshdi. SEO yordamida kompaniya veb-saytini optimallashtirish orqali uning
raqobatbardoshligini oshirish va ko'proq potensial mijozlarni jalb qilish
imkoniyatiga ega bo'ladi. SEO'da muvaffaqiyatga erishish uchun to'g'ri kalit
so'zlarni tanlash, saytdagi kontentni sifatli qilish, mobil versiyani optimallashtirish
va saytda foydalanuvchi tajribasini yaxshilash kerak. 2020-yilda SEO marketing
uchun ajratilgan byudjetlarning 41% ni tashkil etdi va bu raqam har yili oshib
bormoqda. SEO strategiyasini to'g'ri amalga oshirish, kompaniyaning organik
trafikini oshiradi va natijada sotuvlar ham ortadi.
3. Email marketing.
Email marketing – bu mijozlarga to'g'ridan-to'g'ri elektron pochta orqali
marketing xabarlarini yuborish vositasidir. Bu usul mahsulotlar va xizmatlar
haqida xabar berish, aksiyalar va maxsus takliflar haqida mijozlarni
ogohlantirishda samarali ishlaydi. 2021-yilda global miqyosda email marketingdan
foydalangan kompaniyalar umumiy sotuvlarining 20% ni elektron pochta orqali
amalga oshirdilar. Email marketingning asosiy afzalligi – bu to'g'ridan-to'g'ri mijoz
bilan aloqada bo'lish imkoniyatini yaratadi va mijozlar bilan doimiy muloqotda
bo'lishni ta'minlaydi. Email marketing samarali bo'lishi uchun yuqori sifatli,
foydali va shaxsiylashtirilgan kontent yaratish zarur. Boshqa marketing vositalari
bilan solishtirganda, email marketingning konversiya darajasi juda yuqori bo'lishi
mumkin, agar xabarlar to'g'ri va vaqtida yuborilgan bo'lsa. Aksiyalar va maxsus
takliflarni taqdim etishda, mijozlar o'zlariga moslashtirilgan elektron pochta
xabarlarini olishni afzal ko'radilar, bu esa ularning xarid qilish ehtimolini oshiradi.
4. PPC (Pay Per Click) reklama.
PPC reklama – bu kompaniya o'z reklamasini qidiruv tizimlarida yoki
boshqa onlayn platformalarda e'lon qilganida, faqat foydalanuvchi reklama bilan
interaktiv aloqada bo'lganida to'lanadigan reklama turidir. PPC reklama
kampaniyalarini amalga oshirish uchun kompaniyalar Google Ads, Facebook Ads
27

2.3. Raqamli marketing vositalari va ularning samaradorligi.
Raqamli marketing, yoki digital marketing, zamonaviy biznes va brendlar
uchun eng muhim va samarali vositalardan biri bo'lib, internet va boshqa raqamli
platformalarda mahsulot yoki xizmatlarni targ'ib qilishni anglatadi. Raqamli
marketing vositalari, an'anaviy marketing strategiyalariga qaraganda, ko'proq
imkoniyatlar yaratadi, chunki ular real vaqt rejimida ma'lumot yig'ish, tahlil qilish
va maqsadli auditoriyaga bevosita ta'sir ko'rsatish imkonini beradi. Raqamli
marketingning asosiy vositalari, ularning samaradorligi va biznesdagi ahamiyati
bugungi kunda marketing sohasida inqilob qilgan.
Raqamli marketing vositalarining turlari.
1. Ijtimoiy tarmoqlar (Social Media Marketing).
Ijtimoiy tarmoqlar, masalan, Facebook, Instagram, Twitter, LinkedIn va
TikTok, raqamli marketingning eng mashhur va samarali vositalaridan biridir.
Ijtimoiy tarmoqlar orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini va xizmatlarini bevosita
keng auditoriyaga taqdim etishlari mumkin. 2023-yilga kelib, global miqyosda
ijtimoiy tarmoqlar foydalanuvchilarining soni 4.7 milliardga yetdi. Bu esa
kompaniyalar uchun yangi mijozlar bilan aloqalar o'rnatish, brendni targ'ib qilish
va sotuvlarni oshirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
Ijtimoiy tarmoqlarda reklama kampaniyalari o'tkazish orqali kompaniyalar
maqsadli auditoriyaga samarali tarzda yetib borishlari mumkin. Ijtimoiy
tarmoqlarda reklama qilishning afzalliklaridan biri – aniq demografik ma'lumotlar
va qiziqishlar asosida reklama berish imkoniyati. Masalan, Instagram va
Facebook'ning reklamasi foydalanuvchilarning yoshi, jinsi, joylashuvi, qiziqishlari
va boshqa xususiyatlar asosida shakllantirilishi mumkin. Shuningdek, ijtimoiy
tarmoqlarda foydalanuvchilar bilan to'g'ridan-to'g'ri muloqot qilish, ularning
fikrlarini bilish va mahsulot yoki xizmatlarni takomillashtirish imkoniyatlari ham
mavjud.
2. SEO (Search Engine Optimization).
SEO yoki qidiruv tizimini optimallashtirish – bu kompaniyaning veb-saytini
Google, Yandex kabi qidiruv tizimlarida yuqori o'rinlarda ko'rsatishga qaratilgan
26

Buning natijasida, kompaniyalar logistika va taqsimlash tizimlarini
optimallashtirishni boshladilar. Misol uchun, Amazon va boshqa yirik
kompaniyalar o’z logistika tizimlarini takomillashtirish uchun yangi
texnologiyalarni joriy qildilar. 2021-yilda ombor maydoni 30% ga o’sdi, bu esa
mahsulotlarni tez va samarali tarqatish imkoniyatini yaratdi. Transport
tizimlarining yaxshilanishi bilan birga, mahsulotlarni tezkor va samarali yetkazib
berish tizimlari jadal rivojlanib bormoqda. Shuningdek, global miqyosda ekologik
toza transport va logistika tizimlarini rivojlantirishga bo’lgan talab ham ortmoqda.
2030-yilga borib, ko’plab mamlakatlar karbonat chiqindilarini kamaytirish
maqsadida ekologik toza logistika tizimlarini joriy qilishni rejalashtirmoqda.
Mahsulotlarni taqsimlashda omborlar va inventarizatsiya ham muhim o’rin
tutadi. Taqsimlash tizimining muvaffaqiyatli ishlashida omborlash va
inventarizatsiya jarayonlarini samarali boshqarish juda muhimdir. 2021-yilda
global ombor maydoni 30% ga oshdi, bu esa mahsulotlarni tez va samarali
tarqatishning muhim omili bo’lib xizmat qiladi. Yirik kompaniyalar, masalan,
Amazon, o’z ombor tizimlarini avtomatlashtirgan holda mahsulotlarni tez va
samarali tarqatishga muvaffaq bo’lgan. Amazonning logistik tizimi, shuningdek,
sun’iy intellekt va avtomatlashtirilgan robotlar yordamida mahsulotlarni tanlash va
yetkazib berish jarayonlarini optimallashtirgan. 2023-yilga kelib, Amazonning
global ombor maydoni 150 million kvadrat futdan ortdi. Bu kompaniya o’z ombor
tizimlarida yangi texnologiyalarni qo’llash orqali mahsulotlarni tez va samarali
yetkazib berishning namunali misolini yaratdi.
Chakana va ulgurji savdo tarmoqlari taqsimlash tizimining ajralmas
qismlaridir. Mahsulotni ishlab chiqaruvchidan to iste’molchigacha bo’lgan
jarayonni ta’minlashda chakana va ulgurji savdo tarmoqlarining ahamiyati katta.
2022-yilda global chakana savdo bozori 26,7 trillion AQSh dollariga yetdi, bu esa
chakana savdoning global iqtisodiyotdagi rolini ko’rsatadi. Onlayn chakana savdo
platformalari, masalan, Amazon, Alibaba, Walmart kabi kompaniyalar,
mahsulotlarni global miqyosda tezda taqsimlash imkonini yaratadi. 2020-yil
pandemiyasi vaqtida onlayn chakana savdo ko’rsatkichi keskin oshdi. Bunday
9

Internet of Things (IoT) texnologiyasi mahsulot va xizmatlarni taqsimlashda va
siljitishda inqilobiy o'zgarishlar yaratmoqda. IoT texnologiyalari yordamida
mahsulotlarning joylashuvi, harakati va holati real vaqtda kuzatiladi, bu esa
taqsimlash tizimining samaradorligini oshiradi.
Kuzatuv va monitoring tizimlari. IoT qurilmalari yordamida mahsulotlarni,
ayniqsa, logistika jarayonlarida kuzatish imkoniyati yaratildi. Masalan, IoT
sensorlari yordamida yuk tashish jarayonlarida mahsulotlar holatini (harorat,
namlik, zarba va h.k.) nazorat qilish mumkin. Bu texnologiya mahsulotlarni
xavfsiz va samarali tarzda etkazib berishga yordam beradi va xarajatlarni
kamaytiradi.
Avtomatlashtirilgan ombor tizimlari. IoT yordamida omborlarda
mahsulotlarning aniq joylashuvi va harakatini monitoring qilish mumkin. Bunday
tizimlar ombordagi mahsulotlarni tezda topishga va ularni zarur joyga etkazishga
imkon beradi. Bu, o'z navbatida, mahsulotlarni taqsimlash jarayonini tezlashtiradi
va samarasini oshiradi.
4. Blokcheyn texnologiyas i
Blokcheyn texnologiyasi mahsulotlar va xizmatlar taqsimlashida shaffoflikni
ta'minlash va ishonchni oshirish uchun keng qo'llanilmoqda. Blokcheyn yordamida
mahsulotlar haqida ma'lumotlar xavfsiz va o'zgartirish mumkin bo'lmagan tarzda
saqlanadi. Mahsulotlar va xizmatlarni kuzatish. Blokcheyn texnologiyasi
yordamida mahsulotlarning har bir bosqichini kuzatish mumkin. Masalan,
mahsulotning ishlab chiqarilishidan to sotilishigacha bo'lgan barcha jarayonlar
blokcheyn tarmog'ida qayd etiladi. Bu shaffoflikni ta'minlaydi va iste'molchilarga
mahsulotlar haqidagi to'liq ma'lumotlarni taqdim etishga imkon yaratadi. Aloqa va
to'lov tizimlari. Blokcheyn texnologiyasi xavfsiz to'lov tizimlari yaratishga yordam
beradi, bu esa to'lovlarni tez va xavfsiz amalga oshirish imkonini beradi. Bu
mahsulotlarni taqsimlash jarayonida kompaniyalarga samarali va tezkor hisob-
kitoblar olib borishga imkon yaratadi.
5. 3D bosib chiqarish va ishlab chiqarish.
36

Iste'molchilarning fikrini o’rganish.
Iste'molchilarning fikrini o’rganish mahsulot va xizmatlarning qaysi jihatlari
mijozlar uchun muhimligini aniqlashda yordam beradi. Bu jarayon orqali
kompaniyalar mijozlarning xohish-istaklarini, shikoyatlarini va takliflarini
to’plashlari mumkin. Mijozlarning fikrini to’plash va ular bilan aloqada bo’lish
kompaniyaga bozordagi o’zgarishlarga tez moslashishga yordam beradi.
Iste'molchilarning fikrini o’rganishning asosiy usullari quyidagilardan iborat:
1. So’rovnomalar va anketa. 2010-yillarning o’rtalarida internetning keng
tarqalishi so’rovnomalar va anketa to’plashning samarali usuli sifatida keng
qo’llanilmoqda. Tadbirkorlar mahsulotlar yoki xizmatlar haqidagi mijozlarning
fikrini o’rganish uchun onlayn so’rovlar va testlar tashkil etadilar. Masalan,
2019-yilda World Wide Web Survey tomonidan olib borilgan tadqiqotga ko’ra,
onlayn so’rovlar orqali mijozlarning 65% fikrlarini olish mumkin. Bu usulning
afzalliklari, foydalanuvchilarga qulaylik yaratishi va aniq natijalar olish
imkoniyatini taqdim etishidir.
2. Fikr-mulohazalar va sharhlar. Mijozlar o’z fikrlarini mahsulot yoki xizmatlar
haqida ijtimoiy tarmoqlarda yoki maxsus veb-saytlarda (masalan, Amazon,
Yelp, TripAdvisor) qoldiradilar. 2020-yilda, Statista ma'lumotlariga ko’ra, 85%
iste'molchilar onlayn sharhlar va fikr-mulohazalarni o’qib, xarid qilish qarorini
qabul qiladilar. Iste'molchilarning fikr-mulohazalarini yig’ish va tahlil qilish,
kompaniyalarga xizmatni yaxshilash va xatoliklarni tezda aniqlash imkonini
beradi.
3. Fokus-guruhlar. Fokus-guruhlar yordamida kompaniyalar maxsus auditoriya
vakillarini bir joyga to’plab, mahsulotlar yoki xizmatlar haqida to’g’ridan-
to’g’ri fikr olishadi. Fokus-guruhlar orqali kompaniyalar ma'lum bir
segmentning ehtiyojlarini, ular qanday tavsiyalar berishini va ularning qoniqish
darajasini baholaydilar. 2021-yilda «Forbes» nashrida chop etilgan ma'lumotga
ko’ra, fokus-guruhlar 95% mijozlar ehtiyojlarini aniq tahlil qilishda samarali
usul sifatida tan olingan.
38

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Saidov, F., & Karimov, K. (2017). Marketing: Nazariya va amaliyot. Tashkent:
"Tafakkur" nashriyoti.
2. To’laganov, S. (2015). Xizmatlar marketingi. Tashkent: "Iste’dod" nashriyoti.
3. Javlonov, B. (2018). Marketing strategiyalari va ularning ishlab chiqilishi.
Tashkent: "O’zbekiston" nashriyoti.
4. Abdullayev, U. (2019). Tijorat faoliyatida marketing. Tashkent: "Science and
Technology" nashriyoti.
5. Sultonov, D. (2020). Marketing va biznes boshqaruvi. Tashkent: "Uzbekistan
Publishing House".
6. O’rmonov, E. (2017). Xalqaro marketing: Nazariya va amaliyot. Tashkent:
"Ijtimoiy fikr" nashriyoti.
7. Kholmurodov, A. (2016). Mahsulotlar va xizmatlarni taqsimlash. Marketing
nazariyasi va amaliyoti. Tashkent: "Nexia" nashriyoti.
8. Abdullayev, S. (2014). Marketing kommunikatsiyalari va distribyutsiya
strategiyalari. Tashkent: "Chinor ENK" nashriyoti.
9. Tursunov, T. (2018). Marketing: Asosiy tamoyillar va vositalar. Tashkent: "Fan"
nashriyoti.
10. Muhammadiev, J. (2015). Marketing asoslari. Tashkent: "Ta’lim" nashriyoti.
43

faoliyatiga joriy qildi. Bundan tashqari, raqamli texnologiyalar mahsulot va
xizmatlarni siljitishda inqilobiy o’zgarishlar keltirdi. Masalan, 2022-yilda 4,9
milliarddan ortiq odam internetdan foydalangan bo’lsa, ulardan 80% onlayn
xaridlar amalga oshirgan. Bu kompaniyalardan innovatsion taqsimlash usullarini
joriy qilishni va mijoz ehtiyojlarini real vaqt rejimida qondirishni talab qildi.
Umuman olganda, 2020-2030-yillar oralig’i taqsimlash va siljitish
strategiyalarining rivojlanishida muhim davr bo’lib, bu jarayon korxonalarning
raqobatbardoshlik darajasini belgilaydigan asosiy omil sifatida namoyon
bo’lmoqda.
Kurs ishining maqsadi: Mazkur kurs ishining maqsadi mahsulot va
xizmatlarni taqsimlash hamda siljitish strategiyalarining nazariy asoslarini va
amaliyotdagi qo’llanilish usullarini o’rganishdir. Ushbu maqsad doirasida
taqsimlash va siljitish jarayonlarining zamonaviy biznesdagi ahamiyatini tahlil
qilish, samarali strategiyalarni ishlab chiqishning uslubiy yondashuvlarini aniqlash,
shuningdek, iqtisodiy samaradorlikni oshirishga xizmat qiluvchi innovatsion
texnologiyalarni o’rganish ko’zda tutilgan.
Bundan tashqari, kurs ishida zamonaviy global iqtisodiyotda mahsulot va
xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyalariga ta’sir ko’rsatayotgan omillarni,
jumladan, raqamli texnologiyalar, ekologik talablar va pandemiya kabi
hodisalarning o’rnini aniqlash ham maqsad qilingan. Shu orqali taqsimlash va
siljitish jarayonlarini optimallashtirish bo’yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish
rejalashtirilgan.
Kurs ishining vazifalari:
1. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyalarining nazariy
asoslarini tahlil qilish.
2. Taqsimlash va siljitish jarayonlarini optimallashtirishda qo’llaniladigan
zamonaviy texnologiyalarni o’rganish.
3. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitishning global miqyosdagi
amaliy usullarini o’rganish va tahlil qilish.
6

mustahkamlash, ommaviy axborot vositalarida o'zlarining brendini tanitish va
potentsial mijozlarga o'z mahsulotlarini taqdim etish imkoniyatiga ega bo'lishadi.
PR va reklama o'rtasidagi farqlarni tushunish ham muhimdir. Reklama – bu
kompaniyaning mahsulot yoki xizmatlarini to'g'ridan-to'g'ri sotish va targ'ib
qilishni maqsad qilgan faoliyatdir. PR esa kompaniyaning imijini ijobiy tarzda
yaratish va uning jamoatchilik bilan aloqalarini mustahkamlashga yo'naltirilgan.
Reklama ko'proq to'g'ridan-to'g'ri sotuvga qaratilgan bo'lsa, PR kompaniyaning
uzoq muddatli imijini yaratishga qaratilgan.
Reklama va PR kampaniyalarining integratsiyasi.
Reklama va PR kampaniyalari o'rtasidagi integratsiya kompaniyaning umumiy
marketing strategiyasida muhim rol o'ynaydi. Reklama va PR kampaniyalari o'zaro
hamkorlikda ishlaganda, ular yanada samarali bo'ladi. Masalan, PR kampaniyasi
orqali kompaniya ommaviy axborot vositalarida o'zining yangi mahsuloti yoki
xizmatini tanitishi mumkin. Bunga qo'shimcha ravishda, reklama orqali mahsulotni
to'g'ridan-to'g'ri sotish uchun qo'shimcha targ'ibot ishlari olib borilishi mumkin.
Reklama va PR o'rtasidagi hamkorlik, brendning bozor talablariga javob berishini
ta'minlashga yordam beradi. Bunday integratsiya kompaniyaning marketing
strategiyasini yanada kuchaytiradi va uning samaradorligini oshiradi. 2021-yilda
global miqyosda reklama va PR sektorlarining umumiy o'sishi 7,4% ga oshgan, bu
esa ularning integratsiya qilingan marketing strategiyasining samarali bo'lganligini
ko'rsatadi.
Reklama va PR kampaniyalarining o’rni har bir kompaniya uchun juda
muhimdir. Reklama kompaniyalarga o'z mahsulotlarini va xizmatlarini ommaga
tanitishda yordam beradi, PR esa brendning ijobiy imijini yaratish va jamoatchilik
bilan aloqalarni mustahkamlashga qaratilgan. Ushbu ikki strategiya birgalikda
ishlaganda, ular kompaniyaning bozor talablariga moslashishini ta'minlaydi, uning
raqobatbardoshligini oshiradi va brendning umumiy muvaffaqiyatiga katta hissa
qo'shadi. Reklama va PR kampaniyalarining integratsiyasi kompaniyaning
marketing strategiyasini yanada samarali qilishda muhim omil hisoblanadi.
25

qilish imkoniyatlarini beradi. Boshqa tomondan, distributorlari va chakana savdo
nuqtalari orqali taqsimlash kompaniyalarga ko’plab iste'molchilarga mahsulotni
yetkazishga yordam beradi.
Yuqoridagilarni hisobga olgan holda, taqsimlash kanallari kompaniyaning
muvaffaqiyatli faoliyatini ta'minlashda va bozorni kengaytirishda muhim
ahamiyatga ega. 2023-yilga kelib, global elektron tijorat bozorining o’sishi va
raqamli savdoning kengayishi taqsimlash kanallarining ahamiyatini yanada oshirdi.
Bunday kanallar bizneslarga faqatgina jismoniy do'konlar orqali mahsulot
yetkazish bilan cheklanmay, kengroq auditoriyani o'z ichiga olgan raqamli
platformalar orqali ham etkazib berish imkoniyatini taqdim etdi. Raqamli
taqsimlash kanallarining o'sishi bilan, kompaniyalar o'zlarining mahsulotlarini
global miqyosda, geografik chegaralarni inobatga olmasdan tarqatish imkoniyatiga
ega bo'ldi.
Bundan tashqari, taqsimlash kanallari orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini
yangilanishlarni va bozorning o'zgarishiga moslashishni tezda amalga oshirishi
mumkin. Taqsimlashning samarali strategiyasi kompaniyaning resurslarini yanada
samarali va aniqroq yo'naltirishga yordam beradi. Masalan, ba'zi kompaniyalar
maxsus mahsulotlar yoki xizmatlar uchun o'zining to'g'ridan-to'g'ri taqsimlash
kanalini yaratgan, shu bilan birga, umumiy mahsulotlar uchun vositachilar orqali
taqsimlashni qo'llagan. Taqsimlash kanallari biznesning xarajatlar strukturasini
ham muhim darajada ta'sir qiladi. To'g'ridan-to'g'ri taqsimlash kanalida xarajatlar
ko'proq bo'lishi mumkin, chunki ishlab chiqaruvchi barcha jarayonlarni o'z
zimmasiga oladi. Biroq, bu modelda ishlab chiqaruvchi va mijoz o'rtasidagi
to'g'ridan-to'g'ri aloqalar tashkil etiladi, bu esa mijozlarga yanada sifatli va
individual xizmat ko'rsatish imkoniyatini yaratadi. Aksincha, vositachilar orqali
taqsimlashda esa, kompaniya mahsulotni sotishning keng tarmoqlaridan
foydalanadi, lekin bu kanal orqali qo'shimcha xarajatlar (masalan, distribyutorlar
va chakana sotuvchilar uchun to'lovlar) yuzaga kelishi mumkin. Kompaniyaning
taqsimlash kanallarini tanlashda uning bozordagi o'rni va mahsulot turini ham
hisobga olish zarur. Misol uchun, yuqori sifatli va maxsus mahsulotlar, masalan,
14

platformalar orqali sotuvlarni rag’batlantirish va mahsulotni iste’molchiga
yetkazishning yangi usullari yaratilgan.
Marketing va sotuvni boshqarish taqsimlash tizimida muhim rol o’ynaydi.
Marketingning asosiy vazifalaridan biri mahsulotlarni iste’molchiga yetkazishdir.
2022-yilda global raqamli marketing bozori 500 milliard AQSh dollarini tashkil
etdi. Bu raqam marketingning taqsimlash tizimidagi o’rnini ta’kidlaydi. Marketing,
reklama va aksiyalar orqali mahsulotning tanilishiga va iste’molchilarga
yetkazilishiga yordam beradi. Sotuvlarni boshqarish, mahsulotning tarmoq orqali
yetkazilishini ta’minlash, iste’molchilarga yetkaziladigan xizmatlarni yaxshilash
kabi jarayonlar taqsimlash tizimi doirasiga kiradi.
Texnologiyalarning roli mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimida muhim
ahamiyatga ega. Zamonaviy texnologiyalar, masalan, avtomatlashtirish,
blockchain, IoT (Internet of Things) va big data (katta ma’lumotlar) tizimlari
mahsulot va xizmatlarni taqsimlash jarayonini jadal rivojlantiradi. 2020-yildan
boshlab Amazon va Alibaba kabi kompaniyalar sun’iy intellektni qo’llashni
boshladi, bu esa mahsulotlarni tezda tarqatishning samarali usullarini yaratdi.
Sun’iy intellekt va big data texnologiyalarini qo’llash orqali kompaniyalar o’z
mijozlarini yaxshiroq tushunishadi, ularning ehtiyojlarini qondirishda samarali
strategiyalarni ishlab chiqishadi. Shuningdek, blockchain texnologiyalari orqali
mahsulotlarning harakatini real vaqt rejimida kuzatish va taqsimlash jarayonlarini
yanada shaffof qilish mumkin.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimi iqtisodiy samaradorlikni oshirish
va iste’molchilarga mahsulotlarni tez va ishonchli yetkazish imkonini yaratadi. Shu
bilan birga, taqsimlash tizimi ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o’rtasidagi o’zaro
munosabatlarni tartibga soladi, savdo jarayonlarini soddalashtiradi va marketing
faoliyatini yanada samarali olib borishga yordam beradi. Raqamli va ekologik
talablar, shuningdek, global iqtisodiy sharoitlar taqsimlash tizimlarining doimiy
takomillashtirishini talab qiladi. 2030-yilga kelib, ko’plab mamlakatlar karbonat
chiqindilarini kamaytirish va ekologik toza logistika tizimlarini rivojlantirishni
10

Taqsimlash tizimini takomillashtirishning muhim usullaridan biri sotish kanallarini
diversifikatsiya qilishdir. Bu, kompaniyaga mahsulot va xizmatlarini ko'proq va
turli xil kanallar orqali taqdim etish imkoniyatini beradi. Sotish kanallarini
diversifikatsiya qilish orqali kompaniya quyidagi afzalliklarni qo'lga kiritishi
mumkin:
Onlayn va oflayn kanallarni integratsiya qilish. Onlayn savdolarning
rivojlanishi bilan, kompaniyalar o'z mahsulotlarini internet orqali sotish
imkoniyatiga ega bo'lishadi. Buning uchun veb-saytlarni, mobil ilovalarni, ijtimoiy
tarmoqlarni va elektron tijorat platformalarini (masalan, Amazon, eBay) samarali
ishlatish zarur. Omnichannel strategiyasini joriy etish. Omnichannel strategiyasi
barcha sotish kanallarini birlashtirishga qaratilgan bo'lib, mijozlarga turli kanallar
orqali bir xil tajriba taqdim etadi. Bu, o'z navbatida, mijozlarning ehtiyojlariga mos
ravishda mahsulot va xizmatlarni taqdim etish imkoniyatini yaratadi. Masalan,
mijozlar oflayn do'kondan mahsulotni sotib olib, uni onlayn tarmoq orqali yetkazib
olishlari mumkin. Franshiza va sheriklik tizimlari. Mahsulotlarni yanada kengroq
bozorga yetkazish uchun, kompaniya franshiza tizimini qo'llashi yoki sheriklar
bilan hamkorlikda ishlashi mumkin. Bu, o'z navbatida, kompaniyaga yangi
bozorlarga kirish va ko'proq mijozlarga xizmat ko'rsatish imkonini yaratadi.
3. Mijozlarga xizmat ko'rsatish va aloqalarni yaxshilash.
Taqsimlash tizimini takomillashtirishda mijozlarga xizmat ko'rsatishning o'rni
katta. Mijozlarning ehtiyojlari va talablarini tushunish, ularga to'g'ri vaqtda va
sifatli xizmat ko'rsatish kompaniyaning muvaffaqiyatini oshiradi. Mijozlarga
xizmat ko'rsatish va aloqalarni yaxshilash uchun quyidagi usullarni qo'llash
mumkin: Mijozlarni bo'limlash va shaxsiylashtirish. Mijozlarning ehtiyojlari
turlicha bo'lishi mumkin, shuning uchun kompaniya ularni segmentlarga ajratib,
har bir guruh uchun maxsus takliflar va xizmatlar yaratishi kerak.
Shaxsiylashtirilgan xizmatlar, masalan, mijozlarga moslashtirilgan reklama yoki
mahsulot takliflari, ularning sadoqatini oshiradi. Mijozlarga qo'llab-quvvatlash
tizimlarini yaratish. Mahsulotni sotishdan keyin mijozlarga qo'llab-quvvatlash
xizmatlari ko'rsatish, masalan, telefon orqali maslahat berish yoki onlayn chat
31

3D bosib chiqarish texnologiyasi mahsulotlarni ishlab chiqarish va taqsimlash
jarayonlarini yanada samarali qiladi. 3D bosib chiqarish yordamida kompaniyalar
maxsus mahsulotlarni tezda ishlab chiqarishlari va ularni bozorda tezda yetkazib
berishlari mumkin. Mahsulot prototiplarini yaratish. 3D bosib chiqarish yordamida
yangi mahsulotlarni tezda prototip qilish va ular bo'yicha foydalanuvchilardan fikr
olish mumkin. Bu, o'z navbatida, mahsulotni bozorga chiqarish vaqtini qisqartiradi
va kompaniyaga raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. Maxsus
buyurtmalarni tezkor ishlab chiqarish. 3D bosib chiqarish texnologiyasi yordamida
kompaniyalar mijozlarning maxsus buyurtmalarini tez va arzon ishlab chiqarish
imkoniyatiga ega bo'ladi. Bu mahsulotlarni shaxsiylashtirish va mijozlarga maxsus
takliflar yaratishga yordam beradi.
Innovatsion texnologiyalar mahsulot va xizmatlarni siljitishda muhim rol
o'ynaydi. Raqamli platformalar, sun'iy intellekt, IoT, blokcheyn va boshqa
texnologiyalar mahsulotlarni tez va samarali tarzda taqdim etish, ularni nazorat
qilish va targ'ib qilish imkoniyatlarini yaratadi. Ushbu texnologiyalar taqsimlash
tizimlarini optimallashtirish, samaradorlikni oshirish va xarajatlarni kamaytirish
uchun zarur vositalar bo'lib xizmat qiladi. Kelajakda innovatsion texnologiyalar
mahsulot va xizmatlarni siljitish jarayonlarining markaziy qismiga aylanishi
mumkin.
3.3. Iste'molchilarning fikrini o’rganish va qoniqish darajasini oshirish.
Iste'molchilarning fikrini o’rganish va ularning qoniqish darajasini oshirish
har qanday kompaniya uchun strategik ahamiyatga ega. Bu jarayon mahsulotlar va
xizmatlarning sifatini yaxshilash, brend imidjini mustahkamlash va mijozlar bilan
uzoq muddatli munosabatlarni qurish uchun muhim omil hisoblanadi.
Iste'molchilarni o’rganish va ularning ehtiyojlariga javob berish kompaniyalar
uchun muvaffaqiyatli biznes modelini yaratishda asosiy o’rin tutadi. Bugungi
kunda, kompaniyalar o’z faoliyatini to’g’ri yo’naltirish uchun ma'lumotlarga
asoslangan qarorlar qabul qilishmoqda. Iste'molchilarning fikrini o’rganish va
qoniqish darajasini oshirishda zamonaviy texnologiyalar, o’rganish metodlari va
tadqiqot usullari katta rol o’ynamoqda.
37

maqsad qilgan. Buning natijasida taqsimlash tizimlari yanada innovatsion va
ekologik jihatdan toza bo’lishi kutilmoqda.
1.2. Taqsimlash kanallari: turi va ahamiyati.
Taqsimlash kanallari ishlab chiqaruvchi va iste'molchi o'rtasidagi vosita
sifatida ishlab chiqarilgan mahsulot yoki xizmatning iste'molchiga yetkazilishida
muhim rol o'ynaydi. Ular to'g'ridan-to'g'ri yoki vositachilar orqali amalga
oshirilishi mumkin. Taqsimlash kanallari orqali mahsulotlar maqsadli bozorlarga,
ya'ni iste'molchilarga yetkaziladi, bu esa kompaniyalar uchun foyda olish
imkoniyatlarini kengaytiradi. Taqsimlash kanallari biznesni rivojlantirishda va
bozorni kengaytirishda samarali vosita bo'lib xizmat qiladi. Taqsimlash kanallari
turli turlarga bo'linadi va har biri o'ziga xos afzalliklar va kamchiliklarga ega. Bu
kanallarni to'g'ri tanlash va samarali boshqarish kompaniyaning muvaffaqiyatli
faoliyatini ta'minlashda muhim ahamiyatga ega. 2023-yilga kelib, global savdo
hajmi 26 trillion AQSh dollarini tashkil etdi. Ushbu statistikaga ko'ra, taqsimlash
kanallarining samaradorligi biznesning muvaffaqiyatida muhim o'rin tutadi.
Taqsimlash kanallari turli xil strategiyalarni qo'llashga imkon beruvchi
tizimlardir. Ularning har biri mahsulotning turiga, bozordagi holatiga va
kompaniyaning maqsadlariga qarab tanlanadi. Masalan, yuqori sifatli va maxsus
mahsulotlar ko'pincha to'g'ridan-to'g'ri taqsimlanadi, chunki bu mahsulotlar
ko'pincha faqat ma'lum bir guruh iste'molchilariga kerak bo'ladi. Boshqa
tomondan, keng tarqalgan va ommaviy mahsulotlar ko'pincha vositachilar orqali
taqsimlanadi.
Taqsimlash kanallarining turlari.
1. To'g'ridan-to'g'ri taqsimlash kanallari
To'g'ridan-to'g'ri taqsimlash kanali – bu mahsulot ishlab chiqaruvchidan bevosita
iste'molchigacha yetkazib berish jarayonini anglatadi. Bu kanal orqali ishlab
chiqaruvchi to'g'ridan-to'g'ri mijoz bilan aloqada bo'lib, mahsulotni unga yetkazadi.
Ushbu kanalda vositachilar ishtirok etmaydi, shuning uchun narxlar kamroq
bo'lishi va mijoz bilan aloqalar samarali bo'lishi mumkin. To'g'ridan-to'g'ri
taqsimlashning afzalliklari shundaki, bu orqali ishlab chiqaruvchi o'z mahsulotini
11

Mavzuning o’rganilganligi: Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish
strategiyasi bo’yicha tadqiqotlar iqtisodiyot, marketing va logistika sohasida uzoq
yillik tarixga ega. Bu mavzu ilk bor XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida
sanoat inqilobi davrida dolzarb bo’la boshladi. Ayniqsa, 1900-yillar boshida
Frederic Taylorning ilmiy boshqaruv nazariyasi ishlab chiqarish jarayonlarini
optimallashtirish va taqsimlash tizimlarini yaxshilash bo’yicha ilk amaliy
yondashuvlarni taklif qildi. Ushbu davrda korxonalar mahsulotni samarali
taqsimlash uchun vositachilar tarmog’ini kengaytirish va transport tizimini
rivojlantirishga katta e’tibor qaratgan. 1950-1960-yillar marketing nazariyasining
rivojlanishi bilan mahsulotlarni siljitish masalasi ilmiy asosda o’rganila boshlandi.
Bu davrda E. Jerome McCarthy tomonidan taklif etilgan «4P» modeli (Product,
Price, Place, Promotion) mahsulot va xizmatlarni bozorda joylashtirish va targ’ib
qilish strategiyasining asosi bo’lib xizmat qildi. Aynan shu davrda mahsulotlarni
iste'molchilarga yetkazib berishda taqsimlash kanallari, jumladan, chakana va
ulgurji savdo tarmoqlari keng rivojlandi.
1970-1980-yillar global savdoning kengayishi va xalqaro korxonalar
faoliyatining ortishi bilan mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimlari bo’yicha
tadqiqotlar yangi bosqichga chiqdi. Bu davrda logistika sohasi alohida yo’nalish
sifatida shakllandi va ishlab chiqarishdan iste'molchilar qo’liga yetkazilguncha
bo’lgan jarayonlarning har bir bosqichini optimallashtirish masalalari keng
o’rganila boshlandi. 1985-yilda Michael Porter tomonidan taklif etilgan «qiymat
zanjiri» konsepsiyasi taqsimlash va siljitish strategiyasining har bir bosqichini
tahlil qilishda muhim rol o’ynadi. 1990-yillarda globalizatsiya jarayonlari va
axborot texnologiyalarining rivojlanishi mahsulot va xizmatlarni siljitish
jarayonlarini sifat jihatidan o’zgartirdi. Internet va elektron tijoratning rivojlanishi
(masalan, Amazon 1994-yilda tashkil etilgan) mahsulotlarni iste'molchiga bevosita
yetkazib berish imkoniyatini keskin oshirdi. Ushbu davrda elektron savdo
platformalari va onlayn marketing vositalari mahsulotlarni siljitishda asosiy
vositaga aylandi. 2000-yillardan boshlab raqamli texnologiyalar, jumladan, sun’iy
intellekt, ma’lumotlarni tahlil qilish tizimlari va avtomatlashtirilgan logistika
4

I BOB. Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash jarayoni.
1.1.Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimining mohiyati.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimi, odatda, mahsulotning ishlab
chiqaruvchidan yoki xizmat ko’rsatuvchidan to iste'molchigacha bo’lgan butun
yo’nalishni tashkil etuvchi bir qator bosqichlarni o’z ichiga oladi. Bu jarayon
nafaqat mahsulotlarning fizik tarzda yetkazib berilishini, balki savdo, marketing,
logistika, omborlash, reklama va mijozlarga xizmat ko’rsatishni ham o’z ichiga
oladi. Taqsimlash tizimi yordamida ishlab chiqaruvchi o’z mahsulotlarini
iste’molchiga to’g’ridan-to’g’ri yoki vositachilar orqali yetkazib beradi. Ushbu
tizim samarali tashkil etilganida, ishlab chiqarishdan foydalanuvchiga yetkazish
jarayoni tez, ishonchli va iqtisodiy jihatdan samarali bo’ladi.
Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash tizimining muhim qismi bu – taqsimlash
kanallari. Taqsimlash kanallari ishlab chiqaruvchidan iste’molchigacha bo’lgan
yo’lni tashkil etuvchi vositachilar tarmog’ini anglatadi. Taqsimlash kanallari bir
necha turga bo’linishi mumkin: to’g’ridan-to’g’ri va vositachilar orqali.
To’g’ridan-to’g’ri kanallar ishlab chiqaruvchi va iste’molchining o’zaro bevosita
aloqasini o’rnatadi, masalan, onlayn savdolar va to’g’ridan-to’g’ri savdo nuqtalari
orqali. Vositachilar kanallari esa bir yoki bir nechta vositachilarning ishtirokida
mahsulotni iste’molchiga yetkazib beradi. 2023-yilga kelib, global elektron tijorat
bozori 6,3 trillion AQSh dollariga yetdi va 2027-yilga borib, bu ko’rsatkich 8,1
trillion dollarga yetishi kutilmoqda. Elektron tijoratning bunday o’sishi mahsulot
va xizmatlarni taqsimlashning onlayn va raqamli kanallarining ahamiyatini oshirib
yubordi. Bugungi kunda onlayn savdo va mobil ilovalar orqali to’g’ridan-to’g’ri
iste’molchiga yetkazib berishning ahamiyati ortdi, ayniqsa, Amazon, Alibaba kabi
kompaniyalar o’z taqsimlash tizimlarini onlayn savdo bilan optimallashtirdilar.
Logistika va transport tizimining roli ham mahsulot va xizmatlarni
taqsimlashda muhim ahamiyatga ega. Mahsulotlarni ishlab chiqaruvchidan
iste’molchigacha yetkazib berish uchun samarali transport va logistika tizimlari
zarur. 2020-yilda COVID-19 pandemiyasi davrida, global miqyosda logistika
tizimlarida keskin uzilishlar yuzaga keldi va global savdo hajmi 20% ga qisqardi.
8

tizimlari orqali yordam taqdim etish, mijozlarni qoniqtiradi. Bu orqali kompaniya
mijozlar bilan uzoq muddatli aloqalarni o'rnatishi mumkin. Mijozlarning fikrlarini
o'rganish. Mijozlarning fikr-mulohazalari va takliflarini yig'ish uchun so'rovlar,
onlayn so'rovnomalar va ijtimoiy tarmoqlarda baholash tizimlaridan foydalanish
mumkin. Bu ma'lumotlarni tahlil qilib, kompaniya mahsulotlar va xizmatlarni
yaxshilash imkoniyatiga ega bo'ladi.
4. Yangi texnologiyalarni joriy etish.
Yangi texnologiyalarni qo'llash, taqsimlash tizimining samaradorligini oshiradi.
Masalan, sun'iy intellekt, blokcheyn texnologiyalari, IoT (Internet of Things), va
big data tahlil vositalari taqsimlash jarayonlarini yanada tezlashtiradi va
optimallashtiradi. Sun'iy intellekt va avtomatlashtirish. Sun'iy intellekt, masalan,
mahsulotlar zaxiralarini optimallashtirish va ombor tizimlarini boshqarish uchun
ishlatilishi mumkin. Bu, o'z navbatida, taqsimlash jarayonlarini tezlashtiradi va
xarajatlarni kamaytiradi. Sun'iy intellekt yordamida, shuningdek, mijozlarning
ehtiyojlarini oldindan bashorat qilish mumkin.
Blokcheyn texnologiyasi. Blokcheyn yordamida mahsulotlarning kelib
chiqishini va etkazib berish jarayonini to'liq kuzatish mumkin. Bu, o'z navbatida,
mahsulotlar sifatini va ularning xavfsizligini ta'minlaydi. Blokcheyn texnologiyasi
yordamida mahsulotlar va xizmatlarning taqsimlanishini yanada shaffof qilish
mumkin.
IoT (Internet of Things). IoT qurilmalari, masalan, mahsulotlarni kuzatish va
ularning holatini real vaqtda monitoring qilish imkonini beradi. Bu texnologiya
taqsimlash tizimida samaradorlikni oshirishga yordam beradi, chunki mahsulotlar
har doim kuzatiladi va ularning holati haqida ma'lumotlar to'planadi.
5. Marketing va reklama strategiyalarini yaxshilash.
Taqsimlash tizimini takomillashtirishda marketing va reklama strategiyalarining
ahamiyati katta. Marketing vositalari va reklama kampaniyalarining samarali
ishlashi, mahsulotlarni keng auditoriyaga taqdim etishga yordam beradi.
Taqsimlashni takomillashtirish uchun quyidagi marketing usullaridan foydalanish
mumkin:
32

olishga jalb qiladi. 2021-yilda promosyonlar orqali sotuvning 35% ga oshishi
kuzatildi. Ayniqsa, yangi mahsulotlar uchun bu strategiya juda samarali bo'lib,
iste'molchilarni yangi mahsulotlarni sinab ko'rishga undaydi. Bunday
promosyonlar orqali kompaniyalar brendni yangi auditoriyaga tanitish va sotuvni
oshirishga muvaffaq bo'lishadi. Promosyonlar va tashviqotlar orqali kompaniyalar
o'z mahsulotlarini mavjud mijozlarga eslatib turishlari ham mumkin. Masalan,
sodiqlik dasturlarida yoki qayta sotib olish uchun maxsus takliflar bilan mijozlar
yana sotib olishga undanadi.
4. Influencer marketingi.
Influencer marketingi marketingning yangi va samarali usullaridan biri
hisoblanadi. Ushbu strategiya orqali kompaniyalar o'z mahsulotlarini ijtimoiy
tarmoqlarda mashhur bo'lgan shaxslar (influencerlar) yordamida targ'ib qiladilar.
Influencer marketingi 2020-yilda 9,7 milliard AQSh dollari miqdorida bo'lib, bu
raqam 2023-yilga kelib 16 milliard AQSh dollariga yetishi kutilmoqda.
Influencerlar, o'z navbatida, o'zining keng auditoriyasiga mahsulotni tavsiya etadi,
bu esa mijozlar orasida mahsulotga bo'lgan qiziqishni oshiradi. Ko'plab
kompaniyalar o'z mahsulotlarini taniqli shaxslar yoki ijtimoiy tarmoqlarda
mashhur bo'lgan bloggerlar orqali targ'ib qilish orqali katta muvaffaqiyatlarga
erishdilar. Misol uchun, Instagram va TikTok kabi platformalarda influencer
marketingi orqali brendlar o'z mahsulotlarini kuchli auditoriyaga yetkazib, yangi
mijozlarni jalb qilishadi.
5. Raqamli marketing va SEO.
Raqamli marketing va SEO (Search Engine Optimization) mahsulot va xizmatlarni
siljitishda muhim ahamiyatga ega. SEO, asosan, mahsulot yoki xizmatni qidiruv
tizimlarida yuqori o'rinlarda ko'rsatishga qaratilgan faoliyatni o'z ichiga oladi.
Kompaniyalar o'z veb-saytlarini va onlayn do'konlarini SEO yordamida
optimallashtirishi, bu orqali mahsulotlarini qidiruv tizimlarida yuqori natijalarga
chiqarishi mumkin. SEO orqali kompaniya o'z mahsulotlarini potentsial mijozlarga
ko'rsatib, ularni xarid qilishga jalb qiladi.
22

uchun ombor tizimi mahsulotlarni to'g'ri joylashtirish va ularni tezda yetkazib
berish uchun tayyorlashni ta'minlaydi.
Agar ombor tizimi samarali ishlasa, logistika jarayonlari tez va aniq amalga
oshiriladi. Ombor tizimlari, asosan, qabul qilish, saqlash, inventarizatsiya, saqlash
joyini boshqarish va taqsimlashga xizmat qiladi. Shu bilan birga, ishlab
chiqaruvchilar va distribyutorlar uchun ombor tizimi mahsulotlarni tejash va bozor
talablariga moslashtirishda yordam beradi. Global miqyosda, 2021-yilda ombor
tizimi va logistika xizmatlari sektori 7 trillion AQSh dollarini tashkil etdi. Shunday
qilib, logistika va ombor tizimi o'rtasidagi sinxronizatsiya muhim ahamiyatga ega.
Logistikada transportning roli.
Logistikada transport tizimi muhim rol o'ynaydi. Mahsulotlar ishlab
chiqaruvchilardan to iste'molchigacha yetkazib berilishida transport turlari,
masalan, avtomobil, temiryo'l, havo va dengiz transporti, logistikada asosiy vosita
hisoblanadi. Transportning samarali ishlashi mahsulotlar va xizmatlarning to'g'ri
vaqtda va joyda yetkazib berilishiga xizmat qiladi. Misol uchun, 2023-yilda
dunyoda 58 million yuk avtomobillari faoliyat ko'rsatdi, va bu raqam logistika
jarayonlarining samaradorligini oshiradi.
Yuqori sifatli transport tizimi, ayniqsa, uzoq masofalar uchun muhim bo'lib,
mahsulotlarning zarar ko'rmasdan va tez yetkazilishi uchun zarur. Shuningdek,
transportning samaradorligi orqali xarajatlarni kamaytirish va bozor talablariga
tezda javob berish mumkin. Masalan, kompaniyalar mahsulotlarini transportda
xavfsiz va vaqtida yetkazish orqali bozorning talablarini qondiradi, bu esa o'z
navbatida raqobatbardoshlikni oshiradi. 2022-yilda logistika va transport sektori
global savdoning 12% ini tashkil etgan. Shu bilan birga, transportning
optimallashuvi va samarali ishlashining global iqtisodiyotga bo'lgan ta'siri yanada
ortib bormoqda. Kompaniyalar o'z logistika jarayonlarida yangi texnologiyalarni,
masalan, sun'iy intellekt va IoT (Internet of Things) tizimlarini qo'llash orqali
samaradorlikni oshirishga harakat qilmoqda.
Ombor tizimi va uning funksiyalari . Ombor tizimi, asosan, mahsulotlarni saqlash
va ularni muvofiq sharoitda saqlashni ta'minlashga qaratilgan tizimdir.
17

Mahsulot va xizmatlarni taqsimlash va siljitish strategiyasi

Купить