• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 411.0KB
Покупки 0
Дата загрузки 05 Август 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

Makroiqtisodiyot, uning maqsadlari va vazifalari

26rivojlanishida ham bu ikki omil muhim rol o‘ynab kelmoqda. Masalan, 2022– 2025 yillar davomida davlat qarzining YaIMga nisbati 36% dan oshmasligi nazarda tutilgan. Bu esa davlat moliyaviy intizomining mustahkamlanishidan dalolat beradi.Bundan tashqari, 2023 yildan boshlab, O‘zbekistonda byudjet jarayonlariga raqamli texnologiyalar keng joriy etilib, xarajatlarning ochiqligi va samaradorligi oshirildi. Barcha darajadagi byudjet tashkilotlari xarajatlarining monitoringi, audit va nazorat mexanizmlari kuchaytirildi. Bu esa korrupsiyaga qarshi kurash va mablag‘lardan maqsadli foydalanishga xizmat qilmoqda. 2022–2025 yillar davomida O‘zbekistonda davlat byudjeti, monetar siyosat va inflyatsiyani boshqarish sohalarida izchil islohotlar amalga oshirildi. Bu islohotlar nafaqat makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, balki aholi turmush darajasini oshirish, investitsion muhitni yaxshilash hamda umumiy iqtisodiy o‘sishga erishishda muhim ahamiyat kasb etdi. Kelgusida bu yo‘nalishlarda yanada mukammal tizim yaratish, byudjet barqarorligini mustahkamlash va inflyatsiyani nazorat ostida ushlab turish O‘zbekiston iqtisodiy siyosatining ustuvor vazifalaridan bo‘lib qolmoqda. 2.3. Iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda strategik islohotlarning o‘rni O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik yillaridan buyon iqtisodiy o‘sishni jadallashtirish, ichki imkoniyatlardan samarali foydalanish va xalq farovonligini oshirishga qaratilgan keng ko‘lamli strategik islohotlarni amalga oshirib kelmoqda. Ayniqsa, 2022–2025 yillar oralig‘ida olib borilgan iqtisodiy siyosat tubdan yangilanishi va strategik islohotlarga yo‘naltirilganligi bilan ajralib turadi. Ushbu islohotlar respublikada makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, tadbirkorlikni rivojlantirish, investitsiyalar oqimini oshirish hamda sanoat va qishloq xo‘jaligi sohalarini modernizatsiya qilishga xizmat qilmoqda. 2022 yilda qabul qilingan “O‘zbekiston – 2030” strategiyasining bosqichma-bosqich amalga oshirilishi iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda muhim turtki bo‘ldi. Strategiya doirasida energetika, transport-logistika, moliya, qishloq xo‘jaligi, ta’lim va sog‘liqni saqlash kabi ustuvor yo‘nalishlarda 12Bandlik — bu iqtisodiy faol aholining (mehnatga layoqatli) ma’lum bir qismi ish bilan ta’minlanganligini bildiruvchi ko‘rsatkichdir. Bandlik darajasi jamiyatda iqtisodiy faollik, ishlab chiqarish salohiyati va ijtimoiy barqarorlikni ifodalaydi. Bandlik tahlilida quyidagi asosiy tushunchalar mavjud:  Faol aholi – mehnat bozori ishtirokchilari (ishlayotgan va ish izlayotganlar).  Band aholi – ish bilan ta’minlangan shaxslar.  Ishsizlar – ishga layoqatli, lekin ishga ega bo‘lmagan va faol izlayotgan shaxslar.  Ishsizlik darajasi – umumiy ishchi kuchiga nisbatan ishsizlar ulushi.  Ishsizlik bir nechta turlarga bo‘linadi:  Friksion ishsizlik – odamlar ish izlayotgan yoki ish o‘zgartirayotgan davrda yuzaga keladi.  Struktural ishsizlik – iqtisodiyotdagi strukturaviy o‘zgarishlar, texnologik rivojlanish sababli yuzaga keladi.  Tsiklik ishsizlik – iqtisodiy sikllar (pasayish bosqichlari) bilan bog‘liq.  Yashirin ishsizlik – ayniqsa, davlat sektorida mavjud bo‘lib, xodimlar nomigagina band, lekin real mehnat samarasi past. Bandlikning yuqori darajada bo‘lishi ijobiy holat bo‘lsa-da, to‘liq bandlik deyarli amaliyotda mavjud emas. Har doim tabiiy ishsizlik darajasi bo‘ladi. Bu — mehnat bozori faoliyatining odatiy qismi hisoblanadi. O‘zbekistonda bandlik masalasi davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. Mamlakatda har yili mehnat bozoriga o‘n minglab yoshlar kirib kelmoqda. Shu sababli yangi ish o‘rinlari yaratish, xususiy tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, professional ta’lim tizimini rivojlantirish orqali bandlik darajasini oshirishga alohida e’tibor qaratilmoqda. 2021–2025 yillarga mo‘ljallangan milliy rivojlanish strategiyasida bandlik darajasini oshirish, aholining daromadlarini ko‘paytirish, ayollar va yoshlar 13bandligini ta’minlash, migratsiyani tartibga solish kabi masalalar asosiy vazifalar qatoriga kiritilgan. YaIM, inflyatsiya va bandlik – makroiqtisodiy tahlilning asosiy ko‘rsatkichlari bo‘lib, ular orqali mamlakat iqtisodiyotining umumiy holatini, rivojlanish sur’atlarini va ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlik darajasini baholash mumkin. Ushbu ko‘rsatkichlar bir-biri bilan uzviy bog‘liq bo‘lib, ularning o‘zgarishi davlat iqtisodiy siyosatini shakllantirishda asosiy mezon bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbekistonda oxirgi yillarda bu ko‘rsatkichlar barqaror rivojlanish yo‘lida izchil yaxshilanmoqda. Bu esa makroiqtisodiy tahlilning roli va ahamiyatini yanada kuchaytiradi. Iqtisodiyotni tahlil qilishda nafaqat hozirgi holatni, balki istiqboldagi tahdid va imkoniyatlarni ham inobatga olish muhimdir. Shu sababli makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarning muntazam kuzatilishi, chuqur tahlil qilinishi va ularning asosida siyosiy qarorlar qabul qilinishi – zamonaviy iqtisodiyotning ajralmas qismidir. 1.3. Makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy sikllar nazariyasi Makroiqtisodiy barqarorlik har bir davlat uchun iqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, iqtisodiyotda umumiy izchillik, o‘sish, muvozanatli narxlar darajasi, barqaror bandlik hamda tashqi savdo balansining muvozanatini ta’minlashni anglatadi. Bu holat davlatning iqtisodiy tizimi qanday ishlashiga, iqtisodiy subyektlarning xatti-harakatiga, pul-kredit va fiskal siyosatga bevosita bog‘liqdir. Har qanday davlat iqtisodiyotida vaqt o‘tishi bilan iqtisodiy ko‘rsatkichlar — yalpi ichki mahsulot (YaIM), ishsizlik darajasi, inflyatsiya, investitsiyalar, iste’mol hajmi, tashqi savdo saldosi va boshqa omillar doimiy o‘zgarishda bo‘ladi. Ushbu o‘zgarishlarning ritmi, yo‘nalishi va davomiyligi orqali iqtisodiy sikllar vujudga keladi. Ana shu iqtisodiy sikllarni tahlil qilish orqali barqarorlikka erishish yo‘llari ishlab chiqiladi. 15iste’molchilar xarajat qiladi va iqtisodiy faollik oshadi. Ammo inflyatsiya haddan ortsa, narxlar keskin ko‘tariladi, pul qadrsizlanadi, aholining real daromadi kamayadi, sarmoyadorlar ishonchini yo‘qotadi. Shuningdek, ishsizlik darajasi ham muhim omildir. Yuqori ishsizlik iqtisodiy barqarorlikka tahdid soladi, aholi daromadi pasayadi, ijtimoiy norozilik kuchayadi. Iqtisodiy sikllar sabablari turlicha bo‘lishi mumkin. Ular orasida talab- shoklari, taklifdagi o‘zgarishlar, global bozorlar ta’siri, valyuta kursining o‘zgarishi, siyosiy beqarorlik, pandemiyalar, urushlar, texnologik yangiliklar va boshqa tashqi va ichki omillar mavjud. Masalan, COVID-19 pandemiyasi butun dunyo bo‘ylab iqtisodiy sikllarga salbiy ta’sir ko‘rsatdi — ishlab chiqarish to‘xtadi, savdo cheklanishga uchradi, ishsizlik kuchaydi. Bunday vaziyatlarda davlatlar favqulodda iqtisodiy choralar ko‘rishga majbur bo‘ldi. Iqtisodiy nazariyada bu jarayonlar turli maktablar tomonidan tahlil qilingan. Masalan, klassik maktab vakillari bozorning o‘z-o‘zini tartibga solishiga ishonishgan, iqtisodiy sikllar esa vaqtinchalik holat deb qaralgan. Ammo keyinchalik J. M. Keynes tomonidan ishlab chiqilgan nazariyalar iqtisodiy sikllarni talab yetishmovchiligi bilan bog‘ladi va davlat aralashuvi zaruriyatini isbotladi. Keynesiy nazariyada pasayish bosqichida davlat xarajatlarni oshirishi, infratuzilma loyihalariga sarmoya kiritishi orqali iqtisodiyotni jonlantirishi kerak, deb ta’kidlangan. Monetaristlar, ayniqsa M. Fridman esa inflyatsiyaga qarshi qat’iy monetar siyosat tarafdori bo‘lishgan. Bugungi kunda makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash masalasi global miqyosda dolzarb bo‘lib qolmoqda. Jahon bozorlaridagi noaniqlik, geosiyosiy inqirozlar, energetika narxlarining o‘zgarishi, tabiiy ofatlar va migratsiya oqimlari davlatlarning iqtisodiy strategiyasini qayta ko‘rib chiqishga majbur qilmoqda. Shuning uchun zamonaviy iqtisodiy siyosatda qat’iylik, prognozlar asosida qaror qabul qilish, raqamli texnologiyalar yordamida monitoring yuritish muhim ahamiyat kasb etmoqda. Makroiqtisodiy barqarorlik shunchaki raqamlar bilan emas, balki fuqarolarning hayot sifati bilan ham baholanadi. 29O‘zbekiston tajribasida olib borilayotgan makroiqtisodiy siyosat, ya’ni fiskal tartib-intizom, pul-kredit siyosati, eksport-import siyosati hamda iqtisodiy o‘sishni ta’minlovchi islohotlar amaliy jihatdan tahlil qilindi. Jumladan, 2022– 2025 yillar oralig‘ida amalga oshirilgan strategik islohotlar, inflyatsiyani pasaytirish, iqtisodiy o‘sish sur’atini ushlab turish va bandlikni oshirish yo‘lidagi chora-tadbirlar muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Bu o‘zgarishlar mamlakatimiz iqtisodiyotining raqobatbardoshligini oshirish va xalq farovonligini ta’minlashga xizmat qilmoqda. Xulosa o‘rnida shuni aytishim mumkinki, makroiqtisodiyotni o‘rganish nafaqat nazariy bilimlarimni mustahkamladi, balki real hayotdagi iqtisodiy jarayonlarga nisbatan ilmiy va tanqidiy yondashuvni shakllantirdi. Kelgusida iqtisodchi mutaxassis sifatida bu bilimlarimdan mamlakat iqtisodiy taraqqiyotini chuqurroq tushunishda, muammolarni aniqlash va yechim taklif qilishda foydalanishga harakat qilaman. Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son, 2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba: www.prezident.uz 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : Makroiqtisodiyot, uning maqsadlari va vazifalari Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 242.2. Davlat byudjeti, monetar siyosat va inflyatsiyani boshqarish amaliyoti O‘zbekiston Respublikasi mustaqillik yillaridan buyon iqtisodiy barqarorlikni ta’minlash va aholi farovonligini oshirish yo‘lida qator muhim islohotlarni amalga oshirmoqda. Ushbu islohotlarning markazida davlat byudjeti, monetar siyosat va inflyatsiyani boshqarish masalalari alohida o‘rin tutadi. Zero, davlat moliyasining sog‘lom bo‘lishi, pul-kredit siyosatining izchil yuritilishi va inflyatsiyaning nazorat ostida bo‘lishi iqtisodiy o‘sish uchun muhim asosdir. Davlat byudjeti har bir mamlakatda fiskal siyosatning asosiy vositasi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi davlat byudjeti 2022–2025 yillar davomida ijtimoiy sohalar, infratuzilma, ta’lim va sog‘liqni saqlashga qaratilgan xarajatlar hajmining ortishi bilan xarakterlandi. Masalan, 2022 yilda byudjet taqchilligi YaIMga nisbatan 3,2 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2023 yilda bu ko‘rsatkich 2,5 foizgacha kamaytirildi. 2024 va 2025 yillarda esa mos ravishda 1,8% va 1,5% atrofida bo‘lishi rejalashtirilgan. 8eksport hajmini ko‘paytirish kabi masalalar belgilab qo‘yilgan. Ularning har biri makroiqtisodiy tahlil bilan chambarchas bog‘liq.Shuningdek, O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulotning tarkibini o‘rganish, qaysi sohalar rivojlanayotganini aniqlash, sanoat, qishloq xo‘jaligi, xizmatlar sohasi ulushining nisbiy holatini baholash, iqtisodiy strukturaning diversifikatsiyasini amalga oshirish uchun makroiqtisodiy tahlil muhim vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Ayniqsa, fiskal siyosat va pul-kredit siyosatining milliy iqtisodiyotga ta’sirini chuqur o‘rganish orqali davlat byudjeti siyosati va Markaziy bankning qarorlari ilmiy asoslangan bo‘lishiga erishilmoqda. Makroiqtisodiy tahlil nafaqat davlat sektorida, balki xususiy sektor uchun ham muhim ahamiyatga ega. Korxonalar o‘z investitsion rejalari, ishlab chiqarish hajmlari, eksport imkoniyatlarini makroiqtisodiy ko‘rsatkichlarga asoslanib belgilaydi. Masalan, inflyatsiya yuqori bo‘lsa, ishlab chiqarish xarajatlari oshadi, bu esa narxlarga ta’sir qiladi. Aksincha, iqtisodiy barqarorlik mavjud bo‘lsa, tadbirkorlar faoliyatini kengaytirishga moyil bo‘ladi. Shu sababli, makroiqtisodiy tahlil — butun iqtisodiyot subyektlari uchun zarur ilmiy vositadir.Yuqoridagilardan kelib chiqib, aytish mumkinki, makroiqtisodiy tahlil – bu davlat siyosatini shakllantirishda, iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda, investitsion muhitni yaxshilashda, xalq farovonligini oshirishda beqiyos rol o‘ynaydigan strategik ahamiyatga ega vositadir. Bu tahlil orqali iqtisodiyotning zaif tomonlari aniqlanadi, ustuvor rivojlanish yo‘nalishlari belgilanadi, iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashga qaratilgan chora-tadbirlar ishlab chiqiladi. Shu bilan birga, bu tahlil iqtisodiy siyosatning xalqaro tajriba asosida moslashtirilishiga ham xizmat qiladi. Makroiqtisodiy tahlil — bu zamonaviy iqtisodiyotni chuqur anglash, nazorat qilish va uni boshqarishda foydalaniladigan ilmiy asoslangan metodologiyadir. Bu tahlil yordamida mamlakatning joriy iqtisodiy holati baholanadi, muammolar aniqlanadi va ularni bartaraf etish yo‘llari ishlab chiqiladi. O‘zbekiston iqtisodiyotida yuz berayotgan islohotlar, o‘zgarishlar va yutuqlarni baholashda ham bu tahlil hal qiluvchi ahamiyatga ega. Shu sababli, 5Xalqaro moliyaviy institutlar — Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot banki tomonidan ham O‘zbekiston iqtisodiyotiga doir ko‘plab tahliliy hisobotlar e’lon qilingan. Ammo, ushbu manbalarning ko‘pchiligi umumiy statistik ma’lumotlarni berishga qaratilgan bo‘lib, mahalliy sharoitda makroiqtisodiy siyosatning real ta’siri va natijalari bo‘yicha chuqur tahlil yetarli darajada mavjud emas.Shu nuqtai nazardan, ushbu kurs ishi makroiqtisodiy nazariy qarashlar va ularning O‘zbekistondagi amaliy tatbiqini birgalikda o‘rganishga intiladi. Bu esa mavzuni yanada chuqurroq anglash, mavjud yondashuvlarni qayta baholash va milliy makroiqtisodiy modelning o‘ziga xos jihatlarini aniqlashga xizmat qiladi. Shu jihatdan mavzuni o‘rganish nazariy hamda amaliy ahamiyatga egadir. Kurs ishi mavzusining obyekti — O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan makroiqtisodiy siyosat va uning asosiy yo‘nalishlaridir. Kurs ishi mavzusining predmeti — makroiqtisodiyotning asosiy ko‘rsatkichlari, ularning o‘zaro bog‘liqligi va mamlakat iqtisodiyotiga ko‘rsatgan ta’sirini tahlil qilishdan iborat. Kurs ishi mavzusining maqsadi — makroiqtisodiyot nazariyasi va amaliyotini o‘rganish orqali, O‘zbekistonda olib borilayotgan makroiqtisodiy siyosatning samaradorligini baholash va uning iqtisodiy o‘sishga ta’sirini aniqlashdan iborat. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Makroiqtisodiy tahlilning nazariy asoslarini yoritish;  Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar — YaIM, inflyatsiya, ishsizlik darajasi va boshqa ko‘rsatkichlarning mazmunini tushuntirish;  Iqtisodiy sikllar va makroiqtisodiy barqarorlik nazariyasini ko‘rib chiqish;  O‘zbekistonning makroiqtisodiy siyosatini o‘rganish;  Davlat byudjeti va monetar siyosatning amaliy holatini tahlil qilish;  Iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda islohotlarning o‘rnini baholash; 18tomonidan sarmoyaviy muhitni yaxshilash, xususiy sektorni rivojlantirish, to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalarni jalb etish bo‘yicha qator tashabbuslar ilgari surildi. Ikkinchi yo‘nalish — pul-kredit siyosatini barqarorlashtirish orqali inflyatsiyani nazorat qilish va milliy valyutaning nisbiy barqarorligini saqlab qolishdir. Markaziy bank 2019-yildan boshlab “inflyatsion targeting” tizimini joriy etdi, bu esa pul massasi hajmini, foiz stavkalarini va iqtisodiy o‘sish sur’atlarini muvofiqlashtirishga qaratilgan. 2023-yilda inflyatsiya darajasi 8-9% atrofida bo‘lgan bo‘lsa, 2025-yilgacha bu ko‘rsatkichni 5% atrofida saqlash maqsad qilib belgilangan. Pul-kredit siyosati orqali real foiz stavkalari ijobiy saqlanmoqda, bu esa bank tizimi orqali iqtisodiyotga yo‘naltirilayotgan kreditlarning samaradorligini oshirishga xizmat qilmoqda. Uchinchi ustuvor yo‘nalish — byudjet siyosatini samarali olib borish va byudjet taqchilligini maqbul darajada saqlashdir. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan Davlat byudjeti xarajatlarining ochiqligi, samaradorligi va ijtimoiy yo‘naltirilganligi ustuvorlik sifatida tanlangan. Byudjet siyosati orqali ijtimoiy sohalar — ta’lim, sog‘liqni saqlash, aholiga ijtimoiy yordam ko‘rsatish uchun ajratilayotgan mablag‘lar hajmi oshirilmoqda. Shu bilan birga, soliq yuki yengillashtirilib, tadbirkorlik subyektlari uchun qulay fiskal muhit yaratilmoqda. To‘rtinchi yo‘nalish — ishsizlikni kamaytirish va barqaror bandlikni ta’minlash masalasidir. Aholi bandligini ta’minlash mamlakat iqtisodiy siyosatining eng muhim ijtimoiy tarkibiy qismi hisoblanadi. O‘zbekistonda har yili mehnat bozoriga 600 mingdan ortiq yangi ishchi kuchi kirib kelmoqda. Shu sababli, hukumat tomonidan har yili yuz minglab yangi ish o‘rinlari yaratish, aholining ish bilan bandligini oshirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kengaytirish bo‘yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. 2024- yilda 1 milliondan ortiq yangi ish o‘rinlari yaratilishi rejalashtirilgan bo‘lib, bu makroiqtisodiy barqarorlikka xizmat qiluvchi muhim omildir. 22infratuzilmaga yo‘naltirilgan. Bu orqali iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlovchi muhit yaratildi. Tashqi savdo siyosatida O‘zbekiston eksport salohiyatini kengaytirish, importni diversifikatsiya qilish va tashqi savdo balansini muvozanatga keltirishni ustuvor vazifa qilib belgilagan. Xususan, 2022–2025 yillarda O‘zbekiston ko‘plab davlatlar bilan erkin savdo bitimlari tuzgan, bojxona tartib- qoidalari soddalashtirilgan va milliy mahsulotlar uchun xorijiy bozorlar ochilgan. Natijada eksport hajmi yildan-yilga oshib bormoqda. Xususiy sektorni rivojlantirish, tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlash, investitsiya muhitini yaxshilash ham makroiqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi. 2022 yildan boshlab yurtimizda soddalashtirilgan soliq tizimi, litsenziyalash va ruxsat berish tartibotlari joriy etilgan, bu esa yangi tadbirkorlik sub’yektlarining paydo bo‘lishiga turtki bo‘ldi. 2024 va 2025 yillarda esa ushbu jarayonlar yanada chuqurlashib, xususiy sektor iqtisodiyotdagi asosiy drayverga aylanishi rejalashtirilmoqda. Shuningdek, makroiqtisodiy siyosatni raqamlashtirish, ochiq statistik 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Bugungi globallashuv va axborot texnologiyalari davrida milliy iqtisodiyotlarning barqarorligi nafaqat ichki omillarga, balki tashqi iqtisodiy munosabatlardagi faollikka ham bevosita bog‘liq. Shuning uchun har bir mamlakat uchun makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, iqtisodiy o‘sish sur’atlarini boshqarish va ijtimoiy-iqtisodiy ko‘rsatkichlarni optimallashtirish ustuvor vazifa bo‘lib qolmoqda. Ayniqsa, rivojlanayotgan mamlakatlar, jumladan O‘zbekiston uchun makroiqtisodiy tahlil vositalarini to‘g‘ri qo‘llash, real sektorning holatini tahlil qilish va inflyatsiya kabi jarayonlarni chuqur o‘rganish muhim ahamiyat kasb etadi. O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar — soliqqa tortish tizimi, pul-kredit siyosati, byudjet mablag‘larining samarali taqsimlanishi va ishbilarmonlik muhitining yaxshilanishi kabi yo‘nalishlar makroiqtisodiy muvozanatga sezilarli ta’sir ko‘rsatmoqda. Jumladan, yalpi ichki mahsulot (YaIM) hajmining yildan-yilga o‘sib borayotgani, inflatsiya darajasining nisbatan barqarorlashgani, ishsizlik darajasining kamayib borayotgani ushbu jarayonlarning natijadorligini yaqqol ko‘rsatadi. Makroiqtisodiyot — davlat darajasida iqtisodiy resurslarni boshqarish, aholi farovonligini ta’minlash, iqtisodiy sikllarni yumshatish va ijtimoiy barqarorlikni qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiladigan kuchli tahliliy asosdir. Shunday ekan, bu soha nafaqat nazariy, balki amaliy jihatdan ham chuqur o‘rganilishi zarur. Kurs ishining mavzusi orqali O‘zbekiston misolida makroiqtisodiy jarayonlarning ichki dinamikasi, davlat aralashuvi samaradorligi va mavjud muammolar tahlil qilinadi.Mazkur kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, u mamlakatimizda olib borilayotgan islohotlarni nazariy jihatdan yoritish bilan birga, ularning makroiqtisodiy natijalarini ham tahlil qilish imkonini beradi. Mavzu orqali 4inflyatsiya, bandlik, YaIM, davlat budjeti, monetar siyosat kabi asosiy ko‘rsatkichlarning o‘zaro bog‘liqligi, ularning rivojlanishga ta’siri o‘rganiladi. Shuningdek, makroiqtisodiy maqsadlarning aniq belgilanishi va ularni amalda bajarish bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi. Bu esa, nafaqat nazariy bilimlarni, balki amaliy tahlil ko‘nikmalarini ham shakllantirishga xizmat qiladi. Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Makroiqtisodiyot fani yuz yildan ortiq tarixga ega bo‘lib, turli nazariy maktablar va yondashuvlar asosida rivojlanib kelmoqda. Dastlabki qarashlar klassik iqtisodiy nazariya doirasida A. Smit va D. Rikardoning “ko‘rinmas qo‘l” g‘oyasiga asoslangan bo‘lsa, XX asr boshida J. M. Keynesning “Umumiy nazariya”si bu yondashuvlarni tubdan o‘zgartirdi. Keynes iqtisodiy inqiroz sharoitida davlatning iqtisodiy jarayonlarga faol aralashuvi zarurligini asoslab berdi. U bandlik, umumiy talab va yalpi ishlab chiqarish hajmining muvozanatini yoritgan. Keyinchalik M. Fridman tomonidan taklif etilgan monetarizm nazariyasi, ayniqsa inflyatsiyani nazorat qilish va pul-kredit siyosatini shakllantirishda muhim ilmiy asos bo‘lib xizmat qildi. A. Marshall, R. Barro, P. Samuelson, D. Romer kabi iqtisodchilar ham makroiqtisodiy muvozanat, fiskal siyosat, valyuta kursi, iqtisodiy sikllar, va bandlik muammolari bo‘yicha chuqur tahlillar olib borgan. Ularning ishlari bugungi kunda ham o‘quv darsliklari va ilmiy maqolalar asosini tashkil etadi. O‘zbekistonda mustaqillikdan so‘ng iqtisodiy islohotlar boshlangan davrda mahalliy olimlar ham makroiqtisodiy muammolarni o‘rganishga katta e’tibor bera boshlashdi. Jumladan, B. X. Xodiyev, T. K. Xudoyberganov, M. G‘. Usmonov, D. Toshmuhamedov, A. Nosirov kabi iqtisodchilar tomonidan makroiqtisodiy nazariyalar, O‘zbekiston iqtisodiyotining transformatsiya jarayoni, fiskal va monetar siyosat, bandlik va narxlar barqarorligi kabi masalalarga oid ilmiy ishlanmalar tayyorlangan. 16Aholining daromadi barqaror o‘sib borayotgan bo‘lsa, bandlik mavjud bo‘lsa, narxlar nazorat ostida bo‘lsa — demak, iqtisodiy barqarorlik ta’minlangan. O‘zbekiston misolida ham ushbu masala dolzarbdir. So‘nggi yillarda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlar makroiqtisodiy barqarorlikni saqlash, inflyatsiyani nazorat qilish, sarmoyaviy muhitni yaxshilash va bandlik darajasini oshirishga qaratilgan. Markaziy bank tomonidan inflyatsiyani maqsadli boshqarish mexanizmlari joriy etildi, budjet siyosati ochiqlik va samaradorlik prinsiplari asosida olib borilmoqda. Shu bilan birga, tashqi savdo balansini ijobiy saqlash, milliy valyuta barqarorligini ta’minlash, zaxiralarni mustahkamlashga qaratilgan chora-tadbirlar ham barqarorlikni ta’minlashga xizmat qilmoqda. 28oshirilmoqda. Xususan, quyosh va shamol elektr stansiyalari quvvatining 2025 yilgacha 2 500 MVt ga yetkazilishi rejalashtirilgan. Bu mamlakat energiya mustaqilligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb etadi.Yana bir muhim islohot yo‘nalishi – ta’lim va mehnat bozorining uyg‘unlashtirilishi bo‘ldi. Yoshlar bandligini oshirish, kasb-hunar va oliy ta’lim tizimini mehnat bozori talablariga moslashtirish maqsadida “Ishga marhamat” monomarkazlari kengaytirildi. 2024 yil oxiriga kelib ushbu markazlar soni 300 taga yetkazilib, yiliga 100 mingdan ortiq fuqaroga xizmat ko‘rsatmoqda.O‘zbekistonda olib borilayotgan strategik islohotlar iqtisodiy o‘sishni jadallashtirishga, ishlab chiqarish hajmini oshirishga, zamonaviy texnologiyalarni joriy etishga va jamiyat farovonligini ta’minlashga xizmat qilmoqda. Bu islohotlar bosqichma-bosqich, tizimli va maqsadga yo‘naltirilgan holda olib borilayotgani, mamlakatni raqobatbardosh va innovatsion iqtisodiyotga aylantirish yo‘lida muhim poydevor bo‘lib xizmat qilmoqda. Xulosa Men ushbu kurs ishimda “Makroiqtisodiyot, uning maqsadlari va vazifalari” mavzusini chuqur o‘rganishga harakat qildim. Tadqiqot davomida makroiqtisodiyotning nazariy asoslari, uning tahlil uslublari, asosiy ko‘rsatkichlari va davlat siyosatidagi o‘rni keng yoritildi. Avvalo, makroiqtisodiy yondashuv orqali mamlakat miqyosidagi iqtisodiy muammolarni chuqur tahlil qilish, barqarorlikni ta’minlash va uzoq muddatli strategik qarorlar qabul qilish mumkinligini angladim. Kurs ishi davomida men YaIM, inflyatsiya, bandlik darajasi, foiz stavkalari kabi ko‘rsatkichlarning iqtisodiy tizimdagi o‘rni, ularning o‘zaro bog‘liqligi va davlat siyosati bilan munosabatini o‘rgandim. Ayniqsa, iqtisodiy sikllar nazariyasi orqali iqtisodiyotda navbat bilan yuz beradigan o‘sish va pasayish davrlarini tahlil qilish muhimligini tushundim. Bu esa makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash uchun davlat tomonidan olib boriladigan fiskal va monetar siyosat muvozanatini tushunishda asosiy vosita bo‘lib xizmat qiladi. 14Iqtisodiy sikllar deganda iqtisodiyotda muqarrar ravishda ro‘y beradigan ko‘tarilish va pasayish jarayonlari tushuniladi. Ular to‘rt bosqichdan iborat bo‘ladi: ko‘tarilish (boom), cho‘qqi (peak), pasayish (recession) va tiklanish (recovery). Har bir bosqich o‘ziga xos iqtisodiy sharoitlar bilan ajralib turadi. Ko‘tarilish bosqichida ishlab chiqarish hajmi ortadi, bandlik darajasi oshadi, sarmoyalar faollashadi, aholining daromadlari va iste’moli ko‘payadi. Bunday sharoitda hukumat odatda inflyatsiyani nazorat qilishga harakat qiladi, chunki talabning oshishi narxlarning ortishiga olib keladi. Cho‘qqi bosqichi — bu iqtisodiyotdagi eng yuqori faollik darajasi bo‘lib, ishlab chiqarish maksimal darajaga yetadi, lekin bu bosqichdan so‘ng odatda pasayish boshlanadi. Pasayish bosqichida iqtisodiy faollik kamayadi, ishsizlik ortadi, sarmoyalar qisqaradi, iste’molchilar ishonchi pasayadi. Ushbu bosqich iqtisodiy tanazzul (recession) bosqichi deb ham yuritiladi. Davlat bu paytda iqtisodiyotni rag‘batlantirish uchun turli choralarni — soliq imtiyozlari, kreditlarni arzonlashtirish, byudjet xarajatlarini oshirish kabi yondashuvlarni qo‘llaydi. Tiklanish bosqichida iqtisodiy faollik sekin-asta o‘z holiga qayta boshlaydi: ishlab chiqarish jonlanadi, ishsizlik kamayadi, iste’mol oshadi. Ushbu jarayon takrorlanib turadi va iqtisodiy sikllar doimiy aylanish holatida namoyon bo‘ladi. Makroiqtisodiy barqarorlik ushbu sikllarning keskinligini yumshatish va ularni boshqarish orqali ta’minlanadi. Ya’ni, davlatning asosiy vazifalaridan biri iqtisodiy o‘sishni uzluksiz saqlab qolish, pasayish bosqichlarining salbiy ta’sirini kamaytirishdan iboratdir. Buning uchun davlat fiskal siyosat (soliq va byudjet siyosati) hamda monetar siyosat (pul-kredit siyosati)dan foydalanadi. Masalan, iqtisodiy pasayish davrida davlat byudjet xarajatlarini ko‘paytiradi, soliq stavkalarini kamaytiradi va kreditlarni arzonlashtiradi. Bu esa iqtisodiyotni rag‘batlantiradi va tiklanish jarayonini tezlashtiradi. Makroiqtisodiy barqarorlikka ta’sir qiluvchi muhim ko‘rsatkichlardan biri inflyatsiya hisoblanadi. Inflyatsiyaning me’yoriy darajada bo‘lishi iqtisodiyot uchun foydali sanaladi, chunki bu holatda ishlab chiqaruvchilar daromad oladi, 23ma’lumotlar bazasini shakllantirish, prognozlash tizimlarini takomillashtirish orqali boshqaruv sifatini oshirish choralari ko‘rilmoqda. Bu esa iqtisodiy siyosatga tezkor va ishonchli ma’lumotlar asosida tuzatishlar kiritish imkonini beradi. 10YaIM o‘sishi iqtisodiy rivojlanish belgisi bo‘lib, bu ko‘rsatkich orqali mamlakatning ishlab chiqarish salohiyati, sanoat hajmi, xizmatlar sektori va boshqa yo‘nalishlardagi o‘sish baholanadi. Bunda YaIMning strukturaviy tahlili ham muhim: qaysi tarmoqlarda o‘sish yuqori, qaysilarida sust — bu iqtisodiy siyosatni yo‘naltirishda muhim ahamiyatga ega. O‘zbekistonda oxirgi yillarda YaIMning barqaror o‘sishi kuzatilmoqda. Raqamlar bo‘yicha bu o‘sish, asosan, xizmatlar sohasi, qurilish va savdo hajmining oshishi hisobiga yuzaga kelmoqda. Biroq, real YaIM tahlilida inflyatsiya ta’sirini hisobga olish zarur, chunki narxlar oshishi hisobiga yuzaga kelgan nominal o‘sish real iqtisodiy o‘sishni ifodalamaydi. Inflyatsiya Inflyatsiya — bu narxlar umumiy darajasining barqaror o‘sishi bo‘lib, pul birligining qiymatining pasayishini bildiradi. Inflyatsiya darajasi iste’mol savatiga kiradigan tovarlar va xizmatlar narxlarining o‘zgarishini ko‘rsatadi. U makroiqtisodiy barqarorlikning eng muhim mezonlaridan biri hisoblanadi. Inflyatsiya quyidagi asosiy turlarga bo‘linadi: Muvaffaqiyatli inflyatsiya (moderat inflyatsiya) – yillik 10% gacha bo‘lgan barqaror o‘sish. Odatda iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantiradi. Surunkali inflyatsiya – yildan-yilga davom etadigan yuqori inflyatsiya. Giperinflyatsiya – narxlar darajasining tez, boshqarilmas o‘sishi (yiliga yuzlab yoki minglab foiz). Inflyatsiyaning sabablari ikki asosiy omil bilan bog‘liq: Talab inflyatsiyasi – iqtisodiyotda umumiy talabning ortishi natijasida yuzaga keladi. Taklif inflyatsiyasi – ishlab chiqarish xarajatlarining oshishi (masalan, xomashyo, energiya) sababli vujudga keladi. Inflyatsiyaning oqibatlari salbiy bo‘lishi mumkin: Aholining real daromadlari kamayadi. Pulning xarid qobiliyati tushadi. 27institutsional islohotlar joriy qilindi. Jumladan, yirik korxonalarning xususiylashtirilishi, davlat ishtirokidagi kompaniyalar sonining kamaytirilishi va bozor tamoyillariga asoslangan boshqaruv tizimi shakllantirildi. 2022–2023 yillarda iqtisodiy o‘sish sur’atlari YaIM bo‘yicha mos ravishda 5,7% va 6,0% ni tashkil etdi. 2024 yil yakunlari bo‘yicha bu ko‘rsatkich 6,3% atrofida bo‘lishi prognoz qilinmoqda. 2025 yilda esa iqtisodiy o‘sish 6,5–6,8% oralig‘ida saqlanib turishi kutilmoqda. Bu ko‘rsatkichlar mamlakat iqtisodiyotining barqaror va tizimli rivojlanayotganini ko‘rsatadi. Ushbu natijalarga erishishda xususan eksportni rag‘batlantirish, valyuta liberallashuvi va soliq-bojxona tizimining soddalashtirilishi muhim rol o‘ynadi. Tadbirkorlikni rivojlantirish maqsadida kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sub’yektlariga soliq yengilliklari, kredit va subsidiyalar taqdim etildi. 2023 yilda tijorat banklari tomonidan kichik biznes sub’yektlariga 100 trillion so‘mdan ortiq kreditlar ajratildi, bu esa 2022 yilga nisbatan 20% ko‘pdir. Shuningdek, “Yagona darcha” tamoyili asosida ruxsat beruvchi hujjatlar soni qisqartirilib, davlat xizmatlari elektronlashtirildi. Investitsion muhitni yaxshilash va xorijiy investorlarni jalb qilishda erkin iqtisodiy zonalar va texnoparklar muhim vositaga aylandi. 2022–2025 yillar oralig‘ida 15 ta yangi erkin iqtisodiy zona tashkil etildi. Ular orqali sanoatning qayta ishlash tarmoqlarida eksportbop mahsulotlar ishlab chiqarish yo‘lga qo‘yildi. Jumladan, avtomobilsozlik, to‘qimachilik, kimyo, farmatsevtika va metallurgiya sohalarida minglab yangi ish o‘rinlari yaratildi. Qishloq xo‘jaligida ham chuqur strukturaviy islohotlar amalga oshirildi. Yer resurslarining ochiq va shaffof elektron auktsionlar orqali ajratilishi, suvdan foydalanish tizimining optimallashtirilishi va ilg‘or agrotexnologiyalarni joriy etish orqali hosildorlik oshirildi. 2023 yilda paxta va g‘alla yetishtirish hajmi mos ravishda 3,8 million tonna va 7,5 million tonnani tashkil etdi. Energetika sohasida esa energiya samaradorligini oshirish, qayta tiklanuvchi energiya manbalarini rivojlantirish bo‘yicha yirik loyihalar amalga 6Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. I. BOB. MAKROIQTISODIYOT NAZARIYASI VA ASOSIY KATEGORIYALARI 1.1. Makroiqtisodiy tahlilning mohiyati va zarurati Makroiqtisodiy tahlil — bu butun iqtisodiyotni umumiy ko‘rsatkichlar orqali o‘rganish, ularning o‘zaro bog‘liqligini aniqlash, mavjud iqtisodiy muammolarni aniqlash va ularni bartaraf etish yo‘llarini izlash jarayonidir. Mikroiqtisodiy tahlil muayyan xo‘jalik yurituvchi subyektlarga qaratilgan bo‘lsa, makroiqtisodiy tahlil butun milliy xo‘jalikni qamrab oladi. Bu tahlil vositasida iqtisodiy tizimdagi o‘zgarishlar, iqtisodiy siyosatning ta’siri, davlat tomonidan amalga oshirilayotgan islohotlarning natijalari o‘rganiladi. Makroiqtisodiy tahlilning mohiyati asosan yirik iqtisodiy ko‘rsatkichlarga asoslanadi. Ular qatoriga yalpi ichki mahsulot (YaIM), inflyatsiya darajasi, aholi bandligi, eksport-import hajmi, to‘lov balansi, davlat byudjeti defitsiti va boshqalar kiradi. Ushbu ko‘rsatkichlar iqtisodiy jarayonlarning qay yo‘nalishda kechayotganini, qanday muammolar mavjudligini va qaysi sohalarda rivojlanish kuzatilayotganini aniqlash imkonini beradi. Tahlil natijalari esa iqtisodiy siyosat ishlab chiqishda muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. Makroiqtisodiy tahlilning zarurati, avvalo, iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va prognoz qilish zarurati bilan bog‘liq. Har qanday davlat o‘z iqtisodiy siyosatini asosli va samarali yo‘nalishda yuritishni istaydi. Buning uchun esa mavjud holatni to‘g‘ri baholash, ishonchli ma’lumotlarga tayanish zarur. Masalan, inflyatsiya darajasining oshishi yoki kamayishi, aholi bandligining o‘zgarishi, valyuta kursining beqarorligi — bularning barchasi davlat tomonidan aniqlik bilan tahlil qilinishi va muvofiqlashtirilgan choralar ko‘rilishini talab qiladi. 25Byudjet siyosatining ahamiyati, birinchi navbatda, iqtisodiy faoliyatni rag‘batlantirish, bandlikni ta’minlash va investitsiyalar uchun qulay muhit yaratishda namoyon bo‘ladi. O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan yangi fiskal qoidalar budjet barqarorligini ta’minlashga xizmat qilmoqda. Jumladan, xarajatlar va daromadlar o‘rtasidagi muvozanatga erishish, davlat qarzining YaIMga nisbatan barqaror darajada ushlab turish kabi mezonlar joriy etilgan.Monetar siyosat esa asosan O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan amalga oshiriladi. Ushbu siyosatning bosh maqsadi – milliy valyuta barqarorligini saqlash, narxlar darajasining keskin o‘zgarishining oldini olish va bank tizimining ishonchliligini ta’minlashdan iborat. 2022 yilda Markaziy bank asosiy foiz stavkasini 14 foiz atrofida saqlagan bo‘lsa, 2023 va 2024 yillarda inflyatsiyani jilovlash maqsadida bu stavkani pasaytirish bosqichma-bosqich amalga oshirildi. Inflyatsiyani boshqarish esa makroiqtisodiy barqarorlikka erishishda muhim o‘ringa ega. 2022 yilda inflyatsiya darajasi 12,3% ni tashkil etgan. Bu ko‘rsatkich, pandemiyadan keyingi davrda global ta’minot zanjirlaridagi uzilishlar va energiya resurslari narxining oshishi bilan izohlanadi. 2023 yilda esa inflyatsiya 9,2% ga tushdi. Markaziy bank tomonidan kuchli monetar siyosat olib borilishi, banklararo kreditlash siyosatini cheklash va valyuta bozoridagi barqarorlik inflyatsiyani pasaytirishga xizmat qildi. 2024 yilda inflyatsiya 8% atrofida saqlanib, 2025 yil uchun 7.5% atrofidagi maqsadli darajaga yetkazilishi rejalashtirilgan.Inflyatsiyaga qarshi kurashda narx-navo ustidan nazoratni kuchaytirish, monopoliyalarning kamaytirilishi, erkin bozor raqobatini rag‘batlantirish kabi choralar ko‘rildi. Shu bilan birga, asosiy iste’mol tovarlarining importiga bojxona va soliq imtiyozlari qo‘llanilishi orqali ichki bozordagi narxlar barqarorligi ta’minlandi. Davlat byudjeti va monetar siyosat o‘zaro uzviy bog‘liq bo‘lib, ular birgalikda makroiqtisodiy barqarorlikni shakllantiradi. O‘zbekiston iqtisodiy 3119) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2- chorak. 20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022. 21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. 22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 280 bet. 23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot. 24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging Markets”, 2021. 7Makroiqtisodiy tahlil yordamida davlat iqtisodiy jarayonlar ustidan nazoratni kuchaytirishi mumkin. Misol uchun, yalpi ichki mahsulotning o‘sishi iqtisodiy rivojlanish ko‘rsatkichidir. Agar bu ko‘rsatkich sust bo‘lsa, hukumat yangi investitsiya dasturlarini ishlab chiqishi yoki soliq siyosatini qayta ko‘rib chiqishi mumkin. Aksincha, YaIM ortib borayotgan bo‘lsa, bu iqtisodiy barqarorlik va to‘g‘ri yo‘naltirilgan siyosat mahsuli bo‘lishi mumkin. Shuningdek, inflyatsiya darajasining tahlili orqali pul massasining nazorati, narxlar barqarorligini saqlash, aholining xarid qobiliyatini pasaytirib yubormaslik bo‘yicha choralar ko‘riladi. Makroiqtisodiy tahlilning yana bir muhim jihati — bu iqtisodiy sikllarni o‘rganishdir. Har bir iqtisodiyotda ko‘tarilish, pasayish, inqiroz va tiklanish bosqichlari mavjud. Ushbu bosqichlarni aniqlash va ularga mos choralar ko‘rish, davlat siyosatini har bir bosqichga moslashtirish — tahlil natijalariga asoslanadi. Shu tariqa, makroiqtisodiy tahlil nafaqat joriy holatni tahlil qilish, balki kelajakdagi muammolarni oldindan aniqlab, ularni bartaraf etish imkonini beradi. Makroiqtisodiy tahlil ilmiy asoslangan bo‘lishi kerak. Bunda matematik modellar, statistik usullar, grafik tahlil, indekslar tizimi, solishtirma ko‘rsatkichlar va boshqa metodlardan keng foydalaniladi. Bu metodlar tahlilni chuqurroq olib borish, ob’ektiv xulosa chiqarish va ishonchli iqtisodiy qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Shu bois, hozirgi davrda barcha rivojlangan mamlakatlar o‘z iqtisodiyotlarini doimiy ravishda makroiqtisodiy tahlil orqali baholab boradilar. Makroiqtisodiy tahlilning zarurati O‘zbekiston Respublikasi misolida yanada yaqqol namoyon bo‘ladi. So‘nggi yillarda mamlakatimizda iqtisodiy islohotlar izchil amalga oshirilmoqda. Ularning samaradorligini baholash, yangi yo‘nalishlarni aniqlash, ustuvorliklarni belgilash aynan makroiqtisodiy tahlil asosida amalga oshirilmoqda. Masalan, 2022–2025 yillarga mo‘ljallangan rivojlanish strategiyasida inflyatsiyani pasaytirish, bandlik darajasini oshirish, 9makroiqtisodiy tahlilni chuqur o‘rganish va amaliyotda qo‘llash bugungi kunda iqtisodiy barqarorlik va taraqqiyotning asosiy omillaridan biri hisoblanadi. 1.2. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar: YaIM, inflyatsiya, bandlik Makroiqtisodiy tahlilning asosiy tayanch ustunlaridan biri — bu yirik ko‘rsatkichlarni o‘rganish va ularning iqtisodiyotga ta’sirini aniqlashdir. Ushbu ko‘rsatkichlar jamiyatdagi umumiy iqtisodiy holat haqida tasavvur beradi va iqtisodiy siyosatni shakllantirishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar qatoriga Yalpi ichki mahsulot (YaIM), inflyatsiya va bandlik darajalari kiradi. Har biri o‘z mohiyatiga ega bo‘lib, iqtisodiy barqarorlikning turli jihatlarini ifodalaydi. Yalpi ichki mahsulot (YaIM) YaIM (Yalpi ichki mahsulot) — bu ma’lum vaqt ichida, odatda bir yil davomida, mamlakat hududida yaratilgan barcha yakuniy tovar va xizmatlarning umumiy qiymatini ifodalaydi. YaIM makroiqtisodiy tahlilda asosiy ko‘rsatkich hisoblanadi, chunki u iqtisodiyotning umumiy hajmi, uning o‘sish sur’ati va milliy farovonlik darajasi haqida ma’lumot beradi. YaIM uchta asosiy usulda hisoblanadi: Ishlab chiqarish usuli – barcha tarmoqlarda yaratilgan qo‘shilgan qiymatlar yig‘indisidan iborat. Daromadlar usuli – barcha iqtisodiy agentlar olgan daromadlar (ish haqi, foyda, renta, foiz) asosida. Xarajatlar usuli – iste’mol, investitsiyalar, davlat xarajatlari va sof eksport (eksport – import) yig‘indisi sifatida. YaIMning real va nominal turlari mavjud: Nominal YaIM – joriy narxlarda hisoblanadi. Real YaIM – inflyatsiya ta’siri hisobga olingan holda bazaviy narxlarda ifodalanadi. 11Investitsion faoliyat pasayadi. Jamg‘armalarning qiymati yo‘qoladi. Shu sababli inflyatsiyani nazorat qilish — Markaziy bank va hukumatning asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi. Buning uchun monetar siyosat, ya’ni pul massasini nazorat qilish, foiz stavkalarini belgilash, majburiy zaxiralar normasi va boshqa instrumentlar qo‘llaniladi. O‘zbekistonda 2017 yildan boshlab inflyatsiyani pasaytirishga qaratilgan inflyatsion targeting tizimi bosqichma-bosqich joriy etilmoqda. Bu tizim doirasida Markaziy bank ma’lum inflyatsiya darajasini nishon sifatida belgilab, unga erishishga harakat qiladi. So‘nggi yillarda inflyatsiya darajasi 15–20% dan 8–9% atrofidagi darajagacha pasaytirildi. Bu esa monetar siyosat samaradorligining oshganini ko‘rsatadi. Bandlik 20O‘zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan buyon iqtisodiy rivojlanishning muhim yo‘nalishlaridan biri sifatida makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga alohida e’tibor qaratmoqda. So‘nggi yillarda, xususan 2022–2025 yillar oralig‘ida hukumat tomonidan olib borilgan iqtisodiy islohotlar makroiqtisodiy siyosatni sifat jihatdan yangi bosqichga olib chiqdi. Bu davrda iqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlari sifatida barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash, inflyatsiyani jilovlash, bandlikni oshirish, byudjet muvozanatini saqlab qolish va tashqi savdo balansini mustahkamlash kabi asosiy masalalar belgilandi. 2022 yilda mamlakat yalpi ichki mahsuloti (YaIM) o‘sish sur’ati 5,6 foizni tashkil etgan bo‘lsa, 2023 yilda bu ko‘rsatkich 6 foizga yetdi. Bu iqtisodiy o‘sish asosan ichki iste’mol va investitsiyalarning oshishi, ishlab chiqarish hajmlarining ko‘payishi, xizmatlar sektoridagi faollik bilan bog‘liq bo‘ldi. 2024 va 2025 yillarda iqtisodiy o‘sish sur’atlari nisbatan barqaror bo‘lib, o‘rtacha 5,5–6 foiz atrofida shakllanishi kutilmoqda. Bunday o‘sish sur’atlari rivojlanayotgan mamlakatlar uchun maqbul deb hisoblanadi va O‘zbekistonning islohotlarga asoslangan siyosatining ijobiy natijasidir. Inflyatsiya darajasi makroiqtisodiy siyosatning eng muhim indikatorlaridan biri hisoblanadi. 2022 yilda inflyatsiya darajasi 12 foizdan yuqori bo‘lgan bo‘lsa, 2023 yilda u 8 foizga tushirildi. Bu natijaga pul-kredit siyosatining qat’iy olib borilishi, asosiy foiz stavkasining yuqori darajada ushlab turilishi hamda bozor mexanizmlarining rivojlanishi orqali erishildi. 2024 va 2025 yillarda inflyatsiya darajasini 8 foizgacha pasaytirish maqsad qilingan bo‘lib, bu maqsadga erishish uchun Markaziy bank tomonidan inflyatsion targeting siyosati davom ettirilmoqda. Bandlik darajasini oshirish va ishsizlikni kamaytirish ham makroiqtisodiy siyosatning muhim yo‘nalishlaridan biridir. 2022–2025 yillarda O‘zbekistonda mehnat bozori islohotlari, kichik va o‘rta biznesga berilgan imtiyozlar, investitsiya loyihalarining ko‘payishi natijasida bandlik ko‘rsatkichlari sezilarli 21yaxshilandi. Ayniqsa, yoshlar va ayollar bandligini ta’minlash bo‘yicha davlat dasturlari doirasida minglab yangi ish o‘rinlari yaratildi. Ishsizlik darajasi 2022 yilda 8 foiz atrofida bo‘lgan bo‘lsa, 2025 yilda bu ko‘rsatkich 5 foizga tushirilishi rejalashtirilgan. Monetar siyosatda muvozanatni saqlash maqsadida davlat asosiy e’tiborni iqtisodiyotga likvidlikni oqilona kiritishga qaratdi. Moliyaviy barqarorlikni ta’minlash uchun tijorat banklarining kapital bazasini mustahkamlash, kredit portfelini diversifikatsiya qilish va kredit xavfini kamaytirish choralari ko‘rildi. Shu bilan birga, pul massasining ortiqcha oshib ketishiga yo‘l qo‘ymaslik uchun monetar siyosat qat’iy tarzda olib borildi. Fiskal siyosatda esa davlat xarajatlarini optimallashtirish, byudjet taqchilligini kamaytirish va soliq bazasini kengaytirish orqali makroiqtisodiy barqarorlikka erishish maqsad qilingan. 2022–2025 yillarda davlat byudjeti daromadlarining YaIMdagi ulushi oshgan, xarajatlar esa ijtimoiy sohalarga va 304) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil 20-yanvar. 6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel. 7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil 24-fevral. 8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil. 9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet. 10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet. 11) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet. 12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz 13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz 14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik ma’lumotlari. – 2023-yil. 15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020. 16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance Toolkit”, 2019. 17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”, 2022. 18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”. 17II. BOB. O‘ZBEKISTONDA MAKROIQTISODIY MAQSADLAR VA ULARNING AMALIY IJROSI 2.1. O‘zbekiston makroiqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlari O‘zbekiston Respublikasi o‘zining mustaqillikka erishgan ilk yillaridan boshlab, milliy iqtisodiyotni barpo etish, mustahkamlash va zamonaviy talablarga mos ravishda rivojlantirishga qaratilgan turli xil makroiqtisodiy strategiyalarni ishlab chiqib, bosqichma-bosqich amalga oshirib kelmoqda. Bugungi kunga kelib, respublikada olib borilayotgan makroiqtisodiy siyosat – bu yurt iqtisodiyotining uzluksiz o‘sishini, ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashni, tashqi iqtisodiy xavfsizlikni mustahkamlashni va xalq farovonligini oshirishni o‘z ichiga olgan muhim yo‘nalishlar majmuasidir. Ayniqsa, so‘nggi yillarda O‘zbekistonda olib borilayotgan keng ko‘lamli islohotlar kontekstida makroiqtisodiy siyosatning mazmuni, ustuvor yo‘nalishlari va ijrosi tubdan yangilandi. O‘zbekiston Respublikasining Prezidenti tomonidan ilgari surilgan “Harakatlar strategiyasi”, keyinchalik esa “Yangi O‘zbekistonning taraqqiyot strategiyasi”da makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash, inflyatsiya darajasini pasaytirish, eksport hajmini oshirish, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarishni ko‘paytirish kabi masalalar iqtisodiy siyosatning ustuvor yo‘nalishlari sifatida belgilab berildi. Bu strategik yo‘nalishlar nafaqat mamlakat iqtisodiy mustaqilligini ta’minlash, balki uning global iqtisodiy tizimdagi mavqeini kuchaytirish maqsadida ham ishlab chiqilgan. Makroiqtisodiy siyosatning birinchi ustuvor yo‘nalishi — iqtisodiy o‘sishni barqaror va yuqori sur’atlarda ta’minlashdan iboratdir. So‘nggi yillarda respublikada yalpi ichki mahsulot hajmi yildan-yilga o‘smoqda. Bu esa sanoat, qishloq xo‘jaligi, xizmatlar sohasi hamda infratuzilmaviy loyihalarning kengayishi natijasidir. Iqtisodiy o‘sishni qo‘llab-quvvatlash uchun davlat 19Beshinchi ustuvor yo‘nalish — tashqi savdo siyosatini liberallashtirish, eksport hajmini oshirish va importdan qaramlikni kamaytirishdir. O‘zbekiston oxirgi yillarda Jahon savdo tashkiloti (WTO)ga a’zo bo‘lish yo‘lida faoliyat yuritmoqda. Bu esa tashqi iqtisodiy aloqalarning yanada erkinlashishi, milliy mahsulotlarning xalqaro bozorlarga chiqish imkoniyatining kengayishi bilan bog‘liq. Eksport tarkibi diversifikatsiya qilinmoqda, qayta ishlangan mahsulotlar ulushi oshmoqda. Shu bilan birga, import o‘rnini bosuvchi mahsulotlar ishlab chiqarish bo‘yicha sanoat korxonalariga subsidiyalar, soliq imtiyozlari va boshqa rag‘batlar taqdim etilmoqda. Oltinchi yo‘nalish — raqamli iqtisodiyot va innovatsion rivojlanishni qo‘llab-quvvatlashdir. 2022–2026-yillarda O‘zbekiston iqtisodiyotini raqamlashtirish bo‘yicha “Raqamli O‘zbekiston – 2030” strategiyasi qabul qilindi. Bu hujjat iqtisodiyotning barcha sohalarida raqamli texnologiyalarni joriy etish, davlat xizmatlarini avtomatlashtirish, moliyaviy inkluzivlikni kengaytirish va innovatsion infratuzilmani shakllantirishni ko‘zda tutadi. Raqamli infratuzilma orqali iqtisodiy siyosatning aniqligi, monitoring mexanizmlari, soliq yig‘imlari samaradorligi ortmoqda. Yettinchi ustuvor yo‘nalish esa — makroiqtisodiy monitoring va prognozlash tizimini takomillashtirishga qaratilgan. Bu borada Iqtisodiy taraqqiyot va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi, Davlat statistika qo‘mitasi, Markaziy bank kabi tashkilotlar o‘zaro integratsiyalashgan axborot tizimlari orqali real vaqt rejimida iqtisodiy ko‘rsatkichlar monitoringini olib borishmoqda. Bu esa makroiqtisodiy siyosatning eng samarali qarorlar asosida yuritilishini ta’minlaydi. O‘zbekiston Respublikasining makroiqtisodiy siyosati bosqichma-bosqich, tizimli va ilmiy asoslangan yo‘nalishlar asosida shakllanmoqda. Har bir ustuvor yo‘nalish o‘zaro bog‘liq bo‘lib, birining muvaffaqiyati boshqalariga ham ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Iqtisodiy siyosatning izchilligi esa yurtimizda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashga xizmat qiladi. 2Mavzu : Makroiqtisodiyot, uning maqsadlari va vazifalari MUNDARIJA KIRISH…………………………………………………………………………. I. BOB. MAKROIQTISODIYOT NAZARIYASI VA ASOSIY KATEGORIYALARI 1.1. Makroiqtisodiy tahlilning mohiyati va zarurati ……………………….…….. 1.2. Asosiy makroiqtisodiy ko‘rsatkichlar: YaIM, inflyatsiya, bandlik …………. 1.3. Makroiqtisodiy barqarorlik va iqtisodiy sikllar nazariyasi ………………….. II. BOB. O‘ZBEKISTONDA MAKROIQTISODIY MAQSADLAR VA ULARNING AMALIY IJROSI 2.1. O‘zbekiston makroiqtisodiy siyosatining ustuvor yo‘nalishlari ……………. 2.2. Davlat byudjeti, monetar siyosat va inflyatsiyani boshqarish amaliyoti ……. 2.3. Iqtisodiy o‘sishni ta’minlashda strategik islohotlarning o‘rni ………………. XULOSA……………………………………………………………... …………. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………………..

 Makroiqtisodiyot, uning maqsadlari va vazifalari

Купить