Maktab tizimida kasbga yo’naltirish ishlarida psixodiagnostik metodikalarni qo’llash - Психология - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	395.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	doc
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Психология

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

330 Продаж

Maktab tizimida kasbga yo’naltirish ishlarida psixodiagnostik metodikalarni qo’llash

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA'LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI
MAVZU : MAKTAB TIZIMIDA KASBGA YO ‘ NALTIRISH ISHLARIDA
PSIXODIAGNOSTIK METODIKALARNI QO ‘ LLASH .

MUNDARIJA
KIRISH… ……………………………………………………………….……….3
I BOB MAKTAB TA’LIM TIZIMIDA KASBGA YO’NALTIRISH ISHLARI
TASHKIL ETISH.
1.1§ Umumiy o‘rta ta’lim maktablarida kasbga yo’naltirish ishlari tashkil
etish……………………………………………………………………………….5
1.2§ Kasbga yo’naltirishda qo‘llaniladigan interfaol usullar ……………..………7
1.3§ O‘quvchilarda kasb-hunarga bo’lgan qiziqishlarni shakllantirish …………..10
II BOB O‘QUVCHILARNI KASBIY QIZIQISHLARI
PSIXODIAGNOSTIKASI
2.1§ O‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishlarini o‘stirish, kasbga mehr-
muhabbat uyg‘otish ……………… …………………………………………...…15
2.2§ Psixodiagnostika metodlari , o’quvchilardan olingan ma’lumotlarni qayta
ishlash ………………………………….……………………………………..…..18
XULOSA ……..……………………………………………………………..……33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ……………………………………..…34
KIRISH

Kurs ishining dolzarbligi : O'zbekiston Respublikasining 2022-2026 -yillarga
mo'ljallangan ,,Taraqqiyot strategiyasi’’da ham takidlab o'tilgan, unda kasbga
yo'naltirish, kasb berish xizmatlarini yanada kengaytirish masalalari atroflicha
muhokama qilingan. Davlat siyosatiga singdirilgan g'oya raqamli asrning yangi
sharoitida yoshlarni muvaffaqiyatli hayotga tayyorlashda kasbga yo'naltirish
tizimining ahamiyatini o'zida aks ettiradi. Umumta'lim maktablaridagi o'quv-
tarbiya jarayoni bolalarning qobiliyati va layoqatlarini har tomonlama
rivojlantirishga, qobiliyati va qiziqishlari asosida malum kasbni shakllantirishga
qaratilgan. Keyingi yillarda shu narsa ma’lum bo’ldiki yoshlarni ish bilan
ta'minlash, kasbga yo’naltirish davlatimiz siyosatining ustivor vazifalaridan biri
bo'lib turibdi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim
maqsadlaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib
tarbiyalashdir. Albatta, barkamol inson deganda ma’naviy jihatdan yetuk, o‘z
vatanining tarixi, bugungi va kelajagi uchun qayg‘uradigan, shuningdek
jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o‘z hissasini qo‘shish ishtiyoqida yonib
yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos keladi. Lekin ushbu
tushunchaga tahliliy yondashilsa, uning naqadar serqirra, murakkab va har
tomonlama umuminsoniy qadriyatlarga mos kelishini idrok etish mumkin. Aytish
mumkinki, barkamol insonning shakllanishi, uning munosib kasb-hunarni
egallashi, jamiyat taraqqiyoti uchun baholi qudrat o‘z hissasini qo‘shib, yashashi
va shu orqali jamiyatda o‘zligini namoyon etishi, ya’ni shaxs sifatida kamol topishi
nazarga olinadi. Komillik sari intilish shaxsning kasbiy shakllanishi bilan
birgalikda yaxlit holda kechadigan va deyarli bir umr davom etadigan murakkab
jarayondir.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 28-maydagi “Malakali
pedagog kadrlar tayyorlash hamda o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini
shunday kadrlar bilan ta’minlash tizimini yanada takomillashtirishga oid
choratadbirlar to‘g‘risida”gi PQ 1761-sonli qarorida ham o‘rta maxsus kasb-hunar
ta’limi tizimiga ilg‘or pedagogik uslub va texnologiyalarni, hamkorlikda o‘qitish,
amaliy o‘yinlar, interfaol ta’lim uslubi va boshqalarni joriy qilish ko‘rsatib

o‘tilgan. Bu esa o‘quvchilarni har tomonlama etuk ma’naviyatli, dunyoqarashi
keng, komil insonlar qilib tarbiyalash bilan birga to‘g‘ri kasbga yo‘naltira olish
uchun ham dasturil amal bo‘lmoqda. 1
Bu borada maktab bitiruvchilarini kasbga yo'naltirish, iqtidoridan kelib
chiqib to'g'ri kasb tanlashi muhim ahamiyat kasb etadi.
Ma'lumki, har qanday jamiyatning ravnaqi, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy
barqarorligi, fuqarolarining aqliy va axloqiy salohiyatini yuksak darajada
rivojlanganligiga bog'liq.
Kurs ishinig ob’ekti : Bu maktab va kasb maktalarining yuqori va bitiruvchi
o’quvchilari hisoblanadi. Ularning kelajakdagi hayotini o’zining qiziqishlari
asosoida biror faoliyat bilan shug’ullanishi kerak bo’ladi.
Kurs ishining maqsadi : O’quvchilarga kasblar borasidagi tasavvurlarni uyg’otish
shuning, kasb tanlash va kasbga yo’naltirish yuzasidan nazariy, amaliy
ma’lumotlar manbayini toplash.
Kurs ishining vazifalari :
-talabalarning ilmiy ma’lumotlar bilan tanishtirish:
-kasb tanlash va shaxs xususiyatlari o’rtasida bog’liqlikni asoslash;
-o’quvchilarda kasbiy psixodiagnostika ishlarini o’tkazish;
Kurs ishini amaliy va nazariy ahamiyati: O’quvchilarning kasb hunarga
yo’naltirish ishlari va hozirgi davrda ishlab chiqarishni hisobga olish mehnat
samaradorligini oshirish, kasb mahoratini takomillashtirish uchun negiz bo’lib
hisoblangan kasb tanlashlikni to’g’ri targ’ib qilish. Kasb hunar mohiyatini ochib
beruvchi professiogramma, professiografiya, psixogramma asosida mutaxasilarini
tayyorlash uchun oliy o’quv yurtlar intilmoqlari lozim.
Kurs ishi tuzulishi: Kurs ishi 2ta bob 5ta paragrif, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar ro’yxatidan iborat
1
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 28-maydagi “Malakali pedagog kadrlar tayyorlash hamda o‘rta
maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarini shunday kadrlar bilan ta’minlash tizimini yanada takomillashtirishga oid
choratadbirlar to‘g‘risida”gi PQ 1761-sonli qarori

I BOB MAKTAB TA’LIM TIZIMIDA KASBGA YO’NALTIRISH ISHLARI
TASHKIL ETISH.

1.1§ Umumiy o’rta ta’lim maktablarida kasbga yo’naltirish ishlari tashkil
etish.
Hozirda O’zbekistonda bu fan endi rivojlanishi kerak bo’lgan va yoshlarni
tarbiyalashda, ularga kasb tanlashlariga yordam beruvchi asosiy mutaxassislik fani
bo’lib bormoqda. Kasbga yo'naltirish- shaxsning bo'lg'usi kasbiy faoliyat subyekti
sifatida o'ziga nisbatan shakllanish jarayonini o'taydi, ya'ni k е lajakda bozor
iqtisodiyoti munosabatlariga moslashib boradi.Kasbga yo'naltirishga yoshlarning
kasbni erkin va mustaqil tanlashning ilmiy- amaliy tizimi sifatida qarash lozim. U
har bir shaxsning ham shaxsiy xususiyatlarini, ham xalq xo'jaligi manfaatlari
nuqtai nazaridan m е hnat resurslarini to'laqonli taiminlash, bozor iqtisodiyoti
munosabatlari zaruriyatini hisobga olish k е rak.
Kasb psixologiyasini mohiyati bu insonni kasbga xos xatti – harakatini va
kasb tarixi bilan bog’liq tomonlarni ko’rsatib berish, shuningdek yoshlarni, kasb
tanlovchilarni o’zi qiziqqan kasbni tanlashlarida yo‘nalishlar berish, keyinchalik
kasbdan ketishlariga yordam berish kabilar hisoblanadi.
Dunyoga kelgan bola haqida, uning kelajagi haqida, qanday kasbni egallashi
haqida ko‘proq uning ota – onasi bosh qotiradi. Bolani maktabga chiqqanidan
boshlab uning ota – onasi “Mening bolam kelajakda vrach bo‘ladi”, yoki ma’lum
bir kasbni oldindan tayyorlab qo‘yadilar. Lekin hayotni o‘zi bolani shaxs sifatida
rivojlanishi, biologik taraqqiyoti, psixologik imkoniyatlari asosida o‘ziga xos
bo‘lgan kasbni tanlashlariga imkoniyat yaratadi. 2
Dunyoga kelgan bolada kurtak tarzida o‘ziga xos bo‘lgan imkoniyatlar
bo‘ladi. Bola rivojlanib borgan sari unda ma’lum bir tamonga ixtidorlik ham
taraqqiy etib boradi. SHaxs bo‘lib borayotgan bolada psixologik xususiyatlar
yuzaga chiqib, uni borliqqa bo‘lgan qiziqishini ortirib boradi. Ayrim bolalar yosh
davrlaridanoq o‘simliklarga, ularning tuzilishlariga qiziqadilar, ayrimlari
xarakatdagi xashoratlarga, xayvonlarga qiziqadilar.
Bu maktabda, oliygohda, atrofdagilarning aytib berishlari va o‘zining
mustaqil o‘rganishlari bilan shakllanib boradi. Maktabda bolalarga kasb bilan
2
Adizova T.M. Psixokorrеksiya. − T.2005

bog‘liq bo‘lgan tanishtirish darslarini ham tashkil etish zarur bo‘ladi. Bunda
bolalar ko‘pchilik kasblar haqida bilib oladilar va kasb tanlashlari uchun
imkoniyatlar kengayadi. Ularni yuqori sinflarga o‘tib borishlari bilan birga keyingi
etaplarda qaysi kollejga va litseyga kirishlari ham aniqroq bo‘lib boradi. Ular
o‘zlari qiziqqan kasbni olishga mustaqil qarorlar qabul qilgan holda intiladilar.
Yoshlarning kasb tanlashlari maktabdan boshlanadi.
Bunga ularni tayyorlab borish zarur bo‘ladi. Buni psixolog olim Anvar
Jalolov o‘zining “Kasb qanday tanlanadi” kitobida shunday ko‘rsatib beradi. Xilma
– xil va qiziqarli kasblarni tanlashning asosiy maqsadi yaxshi yashash va yaxshi
kasbni tanlash hisoblanadi. O‘zi uchun qiziqarli bo‘lgan kasb insonni har doim o‘z
ustida ishlashga, uni yaxshiroq bilishga olib keladi. Insonda kasb tanlash jarayonini
yana shu muallif quyidagicha belgilaydi. Insonda ma’lum kasbga, uni egallashga
xavas, mayil, orzu, ishtiyoq, xafsala bo‘lmasa u hech qanday kasbni egallay
olmaydi. Insondagi shu jarayonlar odamning o‘z kelajagini to‘g‘ri anglashga,
tushunishga olib keladi. Unda istak, xohish paydo bo‘ladi.
Bular bolada ma’lum bir maqsadni shakllanishiga va bu yo‘lda iroda kuchini
sarf qilishga olib keladi. Irodali inson o‘z maqsadi sari intiladi va orzu havaslariga
erishadi. Bunda bolada paydo bo‘luvchi xavas atrofdagi insonlarni kuzatish orqali,
ularga aytilgan maqtov so‘zlarini tinglash va uning mahoratiga qoyil qolish,
odamlarni uning mahoratini maqtashlari, bu insonni bilimdonligi, qo‘lidan ko‘plab
ishlar kelishini kuzatishi unda shu insonga o‘xshashga xavasni uyg‘otadi. Unda
orzu, armon, tilak, ishtiyoq va xafsala paydo bo‘ladi.
Bu jarayonlar bolada uyg‘onayotgan ehtiyojlar va manfaatlar bilan bog‘liq
bo‘lib uni o‘z oldiga qo‘ygan maqsadlarini amalga oshirishning xissiyotlari,
irodalari bilan bog‘liq jarayondir. Katta bo‘lib borayotgan bolada xavas paydo
bo‘ladi. Kasbga nisbatan olganda bolani shu kasbga qiziqishi, intilishi, mayli,
xohish, istak va orzusi bo‘lib ko‘zga tashlanadi. Bu yo‘lda bola o‘ziga tilak tilab
shu kasbni egallashga bo‘lgan intilishi sodir bo‘ladi.
Agarda bola o‘z tilaklarini xafsala bilan amalga oshirmasa, xarakat qilmasa
bu armon va orzu bo‘lib qoladi. Shuning uchun u zo‘r ishtiyoq bilan xarakat qilishi

va armonlarini amalga oshirishi zarur bo‘ladi. Ko‘rinib turibdiki bu jarayonlar
insonga xos bo‘lgan psixologik jarayonlarni tashkil etib. Insonning maqsadini
vujudga kelishining asosi hisoblanadi.
Albatta bu jarayonda insondan iroda kuchi ham talab qilinadi. Ishtiyoq bu –
zo‘r istak, xohish hisoblanadi. Yoshlarni kasb tanlashlari yo‘lidagi bunday
jarayonlarni o‘rgangan psixolog olimlar ularni quyidagicha ta’riflaydilar. Insonni
anglash darajasiga ko‘ra kasb tanlashda quyidagi tomonlar ta’riflanadi. Istak –
intilishning shunday bir turidirki, bunda inson faqatgina o‘zining hozirgi holatidan
norozi ekanini his qilib tursa ham, lekin qanday maqsadga intilayotganini,
binobarin, bu maqsadga erishishning yo‘l – yo‘riqlarini aniq bilmaydi.
Bunda kishi nima istayotganini o‘zi anglab etmaydi. Bola o‘zi nimani
istayotganini anglamas ekan bu istakni amalga oshirib bo‘lmaydi. Insondagi istak
ma’lum darajada anglangan bo‘lsa, tilak – xavasga aylanib ketishi mumkin. Tilak –
havas intilishning shunday bir turidirki, bunda inson faqatgina qanday maqsadga
intilayotganligini biladi, lekin bu maqsadga erishish yo‘llarini aniq bilmaydi.
Bunday tilak bo‘lgan payitda bolada ko‘pincha yangi intilish paydo bo‘ladi. Bunda
bolada tilakka erishish uchun vosita va yo‘llarqidirish, ba’zi vaqtda esa o‘zida
tug‘ilgan tilakni bosishga intilish hosil bo‘ladi.
1.2§ Kasbga yo’naltirishda qo‘llaniladigan interfaol usullar.
O‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishlarini o‘stirish, kasbga mehr-
muhabbat uyg‘otishda qo‘llaniladigan interfaol usullarni o‘quv jarayonida
qo‘llashning tub maqsadi dars qaysi shaklda bo‘lmasin, qaerda o‘tkazilmasin
o‘qituvchi bilan o‘quvchining hamkorlikda ishlashini tashkil etishdan iborat.
Umumta’lim tizimida interfaol usullarni qo‘llashda o‘qituvchilar uchun quyidagi
talablarni tavsiya qilamiz: - ta’lim jarayonida ilg‘or pedagogik texnologiyalarning
maqsadi, mohiyatini, taraqqiyot bosqichlarini bilish;- ilg‘or pedagogik
texnologiyalarni o‘quv fani maqsadiga muvofiq tanlay olish va amaliyotga tadbiq
etish; - pedagogik tamoyillarga to‘laqonli amal qilish barobarida o‘z ustida tinmay
izlanishlar olib borish; - interfaol dars shakllarining an’anaviy darsdan ustunligini

anglash va har ikkala dars shakllaridan o‘rinli foydalanish malakasiga ega bo‘lish;
- o‘quvchi shaxsiy sifatlaridagi o‘ziga xoslik munosabatlarini yakdil anglay olish
va induvidial mahorat orqali yondashish malakasiga ega bo‘lish; - darsda
o‘quvchilarning ijodkorligi, dunyoqarashi, jamiyatda o‘z o‘rnini topa olishi uchun
shart-sharoit yaratish, fan va madaniyatning eng so‘nggi yutuqlari asosida ularni
hayotga tayyorlashning samarali shakl va uslublarini amalda qo‘llash. Yangi
pedagogik texnologiyalar asosida dars o‘tish jarayonida talabalarda o‘zlashtirish
yuqori bo‘lish bilan birga, yo‘naltirilgan kasblariga mehr-muhabbat paydo bo‘lishi,
mustahkam kasbiy mahoratga ega bo‘lishlari va buning hayotdagi muhim
ahamiyati haqida ham ongli tushunchani hosil qilishlari, tanlagan sohasiga
qiziqishlari yanada oshishi tabiiydir.
Jamiyatda ta’lim tizimini rivojlantirishning strategik yo’nalishi – bu
insonning turli sohalarida maqsadli mustaqil faoliyati asosida uning intelekt va
ahloqiy rivojlanishidir. Jahonning rivojlangan davlatlari qatori mamlakatimizda
ham ta’limdagi islohotlar jarayonida mustaqil ta’limni rag’batlantirish muhim
yo’nalish sifatida kelmoqda. 3
Makatab amaliyotchi psixologining o’quvchilarni rivojlantirish sxemasi;
— o'quvchilarning kasblar haqidagi fikrlarini kengavtirish,ularning qobiliyat va
imkoniyatlarini aniqlash.
— o'quvchilarning bilim hamda motivlarini shakllantinsh íntellektual va ijodiy
imkoniyatlanni rivojlantirish hamda ularning kasblar dunyosi haqidagi fikrlarni
kengaytinsh:
— o'quvchilarda kasbga bo’lgan qobiliyatlarini aniqlash, ularning iiodiy
qobiliyatlarini rivojlantirish. ularni ma'lumotnoma va entsiklopedik adabiyotlar
bilan tanishtirish.
3
A.Zokirov, K.Farfieva, G.Burxonova, S.Alimxodjaeva. Kasb-hunarga yo‘naltirish jarayonida o‘quvchi shaxsini
o‘rganish metodikalari.- T: 2006 yil

— o'quvchilarni iuzluksiz kasb hunarga yo'naltinsh, psixologik-pedagogik
diagnostik
— metodikalar asosida kasbiy qiziqishi, layoqati;motivi va qobilyatlarini erta
yoshdan yo’naltirish.
Ma’lumki, har qanday jamiyatning ravnaqi, ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy
barqarorligi uning faqarolarining aqliy jihatdan yetukligi va axloqiy salohiytining
yuksak darajada rivojlanganligiga bog’liq. Asrlar davomida saqlanib kelinayotgan
xalqning boy intelektual merosi hamda umuminsoniy qadriyatlar asosida
madaniyat, ma’rifat, fan-texnologiya va iqtisodiyotning yangi yutuqlari asosida
mukammal tayyorgarlikdan o’tgan kadrlarni tayyorlashning yangi tizimini
shakllantirish O’zbekiston Respublikasi taraqqiyotining muhim shartlaridan biridir.
Shu jumladan ta’lim, ilm-fan sohasida ham bir qator o’zgarishtirishlar
kiritilmoqda. Bu o’zgartirishlar bevosita kelajak avlodning barkamol shaxs bo’lib
yetishishiga xizmat qiladi.Ta’lim muassasalarida ta’lim olayotgan o’quvchi
yoshlarda umumiy o’rta ta’limni davom ettirish uchun zarur bo’lgan savodxonlik,
bilim, ko’nikma va malakalar asosida shakllantirish, ta’lim oluvchilarga bilim,
ko’nikma va malakalrning zaruriy hajmini berish,ularda mustaqil fikrlash va tahlil
qilish qobiliyatini rivojlantirish maqsadida barcha shart-sharoitlar yaratilgan.
Kasblar bo’yicha birlamchi bilim, ko’nikmalarni shakllantirish uchun professional
tashxislash va kasb-hunarga yo’naltirish bo’yicha choralar amalga oshirilmoqda¹.
Bu borada respublikamizda “O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va
psixologik-pedagogik tashxis markazi” tashkil etilgan. Bu markaz O’zbekiston
Republikasi Konstitutsiyasi va qonunlarida ko’zda tutilgan jamiyat ehtiyoji va
mehnat bozori talablari asosida o’quvchilarning o’z qiziqishlari, qobiliyatlari va
sog’liqlariga mos bo’lgan kasb-hunarlarni tanlashlariga ko’maklashadi. Ushbu
markaz o’quvchi yoshlarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik
tashxis sohasidagi yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va o’rnatilgan tartibga
amalga oshirish, O’zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi vazirligining kasb-hunarga
yo’naltirish respublika tizimini tashkiliy, ilmiy-metodik, axborot- ma’lumot va

dasturiy ta’minlash maqsadida tashkil etilgan. Kasb-hunarga yo’naltirish va
psixologik-pedagogik tashxis ishlari holatini nazorat qilish, uni takomillashtirish
choralarini ko’rish, tegishli dasturlar, me’yoriy hujjatlar va tavsiyalar ishlab
chiqish; mamlakatimizdagi va xorijiy davlatlarning ilg’or tajribalarini
umumlashtirish, ommalashtirish va hayotga tadbiq etish; barcha bosqichdagi
o’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish va psixologik-pedagogik hududiy tashxis
markazlari va ta’lim muassalaridagi kasb-hunarga yo’naltirish vazifasi yuklatilgan
mutaxassislarning malakasini oshirish bo’yicha chora tadbirlar ishlab chiqish;
umumiy o’rta ta’lim maktablari o’quvchilarining hayotiy va kasbiy o’zligini
anglash borasidagi ustuvor dasturlar va muammolar bilan ishlash respublika
tashxis markazining eng muhim vazifalaridan hisoblanadi.
1.3§ O'quvchilarda kasb-hunarga bo’lgan qiziqishlarni shakllantirish.
Hozirgi kunda umumiy o'rta ta'lim maktablarida tashkil etilayotgan kasbga
yo'naltirish ishlari o'quvchilarning jamiyatimizda o'z o'rnini topishlariga katta
yordam bеradi. Bu jarayonda mintaqaviy kasblarni targ'ib qilish bilan birgalikda,
o'quvchilarga kasblar to'g'risida ma'lumot b е rish, konsultatsiyalar o'tkazishga
yordam b е radi. Shu bilan birgalikda kasbga yo'naltirishbo'yicha ta'lim
muassasalarida psixologlarning, maktab p е dagogik jamoasining vazifalarini,
kasbga yo'naltirish tadbirlarini amalga oshirishda ham katta ahamiyat o'ynaydi.
Yoshlarga ta'lim -tarbiya beruvchi o'qituvchi, ustoz, murabbiy, ta'lim xodim,
mutaxassis, rahbar nafaqat bilimdon, balki eng avvalo, yuksak insoniy sifatlar
sohibi bo'lishi lozim. Darhaqiqat o'quvchi yoshlarning fanga qiziqishi yoki kasb-
hunar tanlashni, uni o'rnganish, malakali mutaxasis bo'lib yetishishiga talim-
tarbiya beruvchilarning ma'lakali mutaxasis bo'lib yetishida ta'lim-tarbiya
beruvchilarning ma'naviyasi axloqiy fazilati bilimda maxorati mehnat sevarligi
fidoiyligi bir so'z bilan aytganda, ijtimoiy- madaniy kamoloti muhim ahamatga
ega. Shuningdek ularning kasb madaniyati ham alohida o'rin tutadi. Zero
mutaxassis xodimning maxorati yoki kasb madanyati qanchalik yuksak bo'lsa,
uning faoliyati shunchalik samarali bo'ladi.

O'quvchilarda kasb-hunarga mayl va qiziqish uyg'otish, ularni shakllantirish
hamda o'stirish ota-onalar bilan hamkorlik da olib borilsa kutilgan natijalarga
erishish mumkin. Shaxsning mutaxassis sifatida shakllanish jarayoni xususida
mualliflik qarashlari keltirilgan. Ilgari ishlab chiqilgan shaxsning mutaxassis
sifatida shakllanishi yosh xususiyati va ish stajiga bog’liq degan qarashlardan
farqli ravishda muallif tomonidan shaxsning kasbiy mahorati bu parametrlarning
funksiyasi hisoblanmasligi, aksincha individning kasbiy shakllanishining qaysi
bosqichida ekanligiga qarab aniqlanishini ko’rsatib bergan.
Kasbiy faoliyatni turli darajada o’zlashtirgan mutaxassislar haqidagi
tasavvurlar, qolaversa, kasbiy shakllanish mezonlarining tavsifi keltirib o’tilgan.
Malakali kadrlar tayyorlash tizimini uzluksiz ravishda rivojlantirish ehtiyoji va
turli ishlab chiqarish sohalarida ko’p yillik ish staji bilan faoliyat yuritayotgan
shaxsning o’z imkoniyatlarini to’liq amalga oshirmasligi shaxsni har tomonlama
kasbiy faoliyatda o’zini namoyon qilishi muammosini yuzaga keltirdi.
Bu muammolarni hal qilmasdan turib kelgusi kasbiy faoliyatdagi
muvaffaqiyatli sifatli ta’limni va rejalashtirishni amalga oshirish mumkin emas. Bu
muammoning amaliy ahamiyati uni turli fan doiralar qatorida psixologiya
doirasida ham o’rganishni muhimligini ko’rsatib berdi. 4
Kasbiy shakllanish jarayonini o’rganishdagi qiyinchiliklar qobiliyatlar va
kasbiy qobiliyatlarning ishni bajarishning muayyan bir usuliga asoslangan
normativ faoliyatga yo’naltirilganligidadir. Shuning uchun ham kasbiy yetuklik
darajasi ajratib ko’rsatilmaydi, balki faqatgina yosh xususiyati va mutaxassis
sifatida yuritilayotgan vaqt inobatga olinadi. Shaxsning kasbiy shakllanishi
masalasi ko’pgina mualliflar tomonidan tadqiq qilingan.
Bu inson taraqqiyotida tez-tez uchraydigan jarayondir. Ko’pincha
mutaxassis shaxsining to’la taqlil qilish tushib qoladi, shaxsning kasbiy shakllanish
bosqichi esa hayot yo’li bosqichi bilan muvofiq tarzda ko’rib chiqiladi. Shuning
uchun vaqt doirasida qatiy chegaralanib qoladi. Ijtimoiy sohalarda faoliyat
yurituvchi shaxsning kasbiy shakllanishini o’rganishda insonning imkoniyatlarini
4
Mirashirova N. Maktabgacha tarbiya muassasalarida psixologik xizmat. -T.:TDPU, 2003

to’liq ochib beruvchi sub’ekt va ijtimoiy muhit orasidagi turli ijtimoiy aloqalar
tipiga ahamiyat berish muhimdir.
Har bir ijtimoiy aloqalarning yana odamovilik va muloqotchanlik kabi
kichik tiplarga bo’linishi biz uchun muhim ahamiyatga egadir. Birinchi tipda
sub’ekt o’zini topgan, o’zida va faoliyatida o’zini o’zgartirishni xohlamasligi bilan
tavsiflanadi. Ikkinchi tip esa sub’ektning o’zini o’zi qidirishi bilan izohlanadi. Bu
o’tish, oraliq holat hisoblanadi. Individ (yoki jamiyat) bir shaklni tark etib
jamiyatning boshqa yuqori darajasiga erishadi. Garmonik aloqalar uchun sub’ekt
yaxlit shaxs sifatida namoyon bo’ladi, u sub’ekt-predmet tartibi - rolli niqob sharti
bilan belgilanadi. Bu yerda inson—taraqqiyotning absolyut harakati holatidal
bo’ladi. 5
Kasbiy maorif- o'quvchilarga mahalliy sharoitlarning ijtimoiy-iqtisodiy
ehtiyojlarini hisobga olib, u yoki bu kasb egalariga, mutaxassislarga bo'lgan
ehtiyojlarni, turli kasblardagi professional mehnatning mazmunini , kasbning
insonga qo'yadigan talablarini, mehnat sharoitlarini moddiy va ma’naviy
rag'batlantirish sharoitlarini, kasbni egallash mumkin bo'lgan o'quv muassasalari
turlarini ma’lum qilish, ya’ni bunda o'quvchilar turli kasblar va ixtisosliklarning
xarakteri va o'ziga xosliklari bilan tanishadilar.
Kasbiy konsultatsiya- individual xarakterga ega bo'lib, ayrim o'quvchilarga
ular egallamoqchi bo'lgan kasbning xususiyatlari va o'z imkoniyatlarini to'g'ri
anglashga ko'maklashishininazardatutadi. Kasbiy diagnostika- o'quvchilarda kasb
tanlash sub’ekti shaxsini uning ma’lum shaxs xususiyatlari tanlayotgan kasb
talablariga mosliginazardatutiladi.
Kasbiy tanlash (saralash)- muayyan kasbni muvaffaqiyatli ravishda egallab, o'z
oldiga qo'ygan fuqarolik (xususiy) burchini yuqori saviyada ado eta biladigan
shaxslarni ajrata olishdan iborat jarayondir. Kasbiy bilimlar, shakllangan ma’lum
ko'nikmalar, malakalarga asoslangan holda tekshirish me’zonlariga suyanib,
omilkorlik bilan oqilona saralash o'tkaziladi. Kasbiy yo'nalganlik inson shaxsi
yo'nalganligining bir ko'rinishi hisoblanib, bu holat uning chuqur shaxs
5
V.S. Muxina, Rivojlanish psixologiyasi. - 4-nashr, - M.: Akademiya, 1999.

tuzulmalarigacha kirib boradi. Kasbiy yo'nalganlik insonning individual-psixologik
va individual-tipologik xususiyatlarigacha, uning qadriyatlar tizimiga,
steriotiplariga, qobiliyatlari va qiziqishlariga borib taqaladi.
Kasbga yo’naltirishnish bosqichlariv quyidagilarga bo’lishimiz mumkin:
1-bosqich: Boshlang’ich sinf o’quvchilarini qobilyatlarini, kasbiy
motivatsiyasini aniqlash, yo’naltirish
2-bosqich: O’smirlik davrida kasbiy motivini aniqalash rivojlantirish
3-bosqich: Yuqori sinf o’quvchilarini kasbga yo’naltirish
Kasb tanlashdagi xatolar
1. Jamoaga qo’shilib kasb tanlash
2. Kasbni u haqdagi tashqi tasavvurga qarab tanlash
3. Biror bir kasb egasiga taqlid qilgan holda kasb tanlash
4. O’quv fanini kasbga o’xshatish
5. Faqat kasbning nufuzigaq arab tanlash
6. Kimga yoki nimagadir jahl qilib kasbt anlash
7. O’z qobiliyatini yetarli darajada hisobga olmaslik
8. Tasoddifiy kishilar fikriga tayanish
I BOB XULOSASI
Maktab o'quvchilarida kasb-hunar tanlashga ko'malashishning asosiy maqsadi
— umumiy o'rta ta'lim muassasalarida kasb-hunarga yo'naltirish ishlarini tashkil
etish, o'quvchilarda kasbiy bilimlarni va motivatsiyani, ijtimoiy hayotdagi kasbiy
olamga moslashuv va jamoaviy hamkorlik ko'nikmalarni shakllantirish.

Bugungi kunda har bir insonning kasblar olamida o'z-o'zini topishi,kasbiy
o'zligini anglashi, jamiyatda o'z o'rnini topishga intilishi va unga qiziqishlari kun
sayin ortib bormoqda. Minglab kasblar ichida qaysi birini tanlash, unga shaxs
moyilligi, layoqati va qiziqishlarining mos kelishi yoki kelmasligini bilish shaxs
istiqbolida muhim ahamiyat kasb etadi. Ayniqsa o'quvchi- yoshlarni kasbga
yo'naltirish umumta'lim maktabi ishining tarkibiy qismidir. Ma'lumki, agar kasb
to'g'ri tanlangan bo'lsa, inson uchun mehnat quvonch, ijodiy ilhom manbaiga
aylanadi, bu esa inson uchun ham, jamiyat uchun ham foydalidir. Shu o'rinda
psixologlarimiz ta'kidlaganidek, insonning o'zi hohlagan kasbni erkin tanlashi
nihoyatda katta ahamiyatga ega. Inson sevgan ishi bilan shug'ullansa, u bu ishdan
xursand bo'lishi, qanoat hosil qilishi, ko'p tashabbus ko'rsatishi, charg'imay g'ayrat
bilan ishlashi mumkin.
Xulosa o'rnida aytish mumkinki, kasb tanlash katta hayot yo'lidagi eng
muhim qadamdir. Inson hayotda o'zini baxtli his etishi uchun albatta, atrofida
mehribon, sevimli insonlar bo'lishidan tashqari, o'z qiziqishi bilan amalga
oshiradigan kasb-hunarga ham ega bo'lishi zarur. Ba'zi yoshlar ko'p yillar orzu
qilib yurgan mutaxassislik uchun oliy ta'lim muassasasiga hujjat topshirish damlari
yaqinlashganda, «Men kelajakda shu sohaning mutaxassisi bo'la olamanmi, bunga
mening bilimim va iqtidorim yetadimi?» — deb o'ylanib qoladilar. Ayrimlar
o'zlarining ko'p yillik orzularidan ham voz kechib, hozirgi kunda dolzarb
ahamiyatli o'rin tutayotgan sohaga qiziqib, kutilmaganda o'z fikrlarini
o'zgartiradilar. Asosiysi, yoshlar to'g'ri yo'lni tanlash o'z hayotlari oldida juda katta
mas'uliyatli vazifa ekanligini yaxshi bilishlari va faqatgina qiziqishlari yuqori
bo'lgan kasb sirlarini egallashga intilishlari zarur.
II BOB O‘QUVCHILARNI KASBIY QIZIQISHLARNI
PSIXODIAGNOSTIKASI
2.1§ O‘quvchilarning kasbga bo‘lgan qiziqishlarini o‘stirish, kasbga mehr-
muhabbat uyg‘otish

Bugungi yoshlar har tomonlama intellektual salohiyatga ega. Ular zamonaviy
kompyuter texnologiyalarini, fanlar bo‘yicha barcha yangiliklarni tez o‘zlashtira
oladilar, internet bilan muloqotda bo‘la oladilar. Qolaversa, yoshlarning biror
kasbni o‘rganish jarayonida ana shunday fikrlay oladigan, yangiliklar yarata
oladigan, dunyoqarashi keng bo‘lib etishishlari davr talabiga aylandi.
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston yangi taraqqiyot
davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini rivojlantirish chora-tadbirlari
to'g'risida"gi farmonida 2021-2022 o'quv yilidan boshlab "Kasbga yo'naltirish
tizimi"ni joriy etish, 7-sinfdan boshlab o'quvchilar o'rtasida interaktiv so'rovnoma
o'tkazish, 7-9 sinflar uchun har oyda "Kasblar oyligi" mavzusidagi tadbirlar tashkil
qilish, kasbga yo'naltirishda "ustoz-shogird" tizimini yanada irvojlantirish kabi
vazifalar belgilab berilgan. Shundan kelib chiqqan holda maktablarda o'quvchilarni
to'g'ri kasbga yo'naltirish tizimini oliy ta'limda pedagogika sohasida joriy etilgan
klaster tizimiga intergativ asosda bog'lash orqali uni rivojlantirish maqsadga
muvoifq qilib belgilandi. Kasbga yo'naltirish bo'yicha mavjud yondashuvlar tub
o'zgarishlarni talab qilmoqda. Kasbga yo'naltirish zamonaviy insonni bozorga to'liq
yo'naltirishi va uning raqamli makonda muvaffaqiyatli rivojlanishi uchun zarur
shart bo'lishi lozim. Mamlakatimizda joriy etilgan "Kasbga yo'naltirish tizimi" Bu
tizim doirasida bir qator vazifalar belgilab o'tilgan, jumladan: kasb-hunarga bo'lgan
qiziqishini aniqlasish va ularning ma'lumotlar bazasini yaratish; 7-sinf o'quvchilari
uchun har oyda bir marta "Kasblar olamiga sayohat" mavzusida maxsus kurslar
olib borish; 8-sinf o'quvchilari uchun har chorakda kamida bir marotaba "Mening
kelajakdagi kasbim" mavzusida seminar-treninglar olib borish hamda o'quvchilarni
kelajakda egallamoqchi bo'lgan kasblarga yo'naltirish; 9-sinf o'quvchilarining
kasbiy moyilligi bo'yicha o'tkazilgan pedagogik-psixologik tashxislar natijalari
asosida kelgusida aniq ishchi kasblar yoki mutaxassislikka qaratilgan keying
ta'limga tayyorlash bo'yicha kasb-hunar maktablarida, hamkor muassasalarda

ta'lim olishi mumkin bo'lgan o'quvchilar o'rtasida kasbga yo'naltirish ishlarini olib
borish va hokazo. 6
Umumta’lim maktablarida mashg‘ulot olib boruvchi o‘qituvchi hozirgi zamon
talablaridan kelib chiqib, avvalo, kasbning ahamiyati, maqsad vazifalarini aniq
bilgan holda darslarni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Masalan, amaliy san’at
turlari bo‘yicha o‘quvchilarni kasb-hunarga yo‘naltirishning asosiy maqsadi
quyidagilardan iborat:
tevarak-atrofdagi voqea-hodisalarni, go‘zallikni seza bilishga, ulardan bahra˗
olishga va ularga to‘g‘ri baho berishga o‘rgatish;
madaniyatimiz va ma’naviyatimizni, boy milliy merosimizni qadrlash,
˗
asrabavaylash va ular bilan faxrlanish tuyg‘usini shakllantirish;
mashhur usta-hunarmandlarning ijodiy uslublarini har jihatdan mukammal
˗
o‘rgatish;
kasb-hunarga bo‘lgan qiziquvchanlik, izlanuvchanlik va yaratuvchanlik
˗
qobiliyatlarini oshirish.
Ushbu maqsadlarni amalga oshirishda, ayniqsa, noan’anaviy usullardan
foydalanish o‘quvchilarning fanga bo‘lgan qiziqishlarini o‘stiradi. Chunki yuqori
darajadagi kasbiy madaniyat, mustaqil fikrlay oladigan, turli echimlarni mustaqil
hal qiladigan, jahon standartlariga mos keladigan barkamol avlodni
shakllantirishda zamonaviy pedagogik texnologiyalar, o‘qitishning interfaol
usullari katta ahamiyatga ega.
Boshlang'ich sinf o'quvchilarining o'quv faoliyatidagi umumiy diagnostikasi
quyidagi yo'nalishlarda tashkil qilinishi mumkin.
1. Motivatsion diagnostika nostandart vaziyatlarda bilimlarni uzatish va ulardan
foydlanishda namoyon bo'ladigan o'quv faoliyatining rivojlanish darajasini nazarda
tutadi.
6
O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "O'zbekiston yangi taraqqiyot davrida ta'lim-tarbiya va ilm-fan sohalarini
rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida"gi farmon

2. Kognitiv diagnostika tasniflash, guruhlash, muammolarga nisbatan optimal
yechimlarni tanlash kabilardan iborat aqliy faoliyat darajasini nazarda tutadi.
3. Tarbiya diagnostikasi bolalarda og'ishgan xulq va uning sabablarini hamda
shaxslararo munosabatlarda xulq atvorning ahloqiy me'yorlarini tashxislashni
nazarda tutadi.
4. Tezkor diagnostika favqulodda vaziyatlarda bolada yuzaga keladigan turli
o'zgarishlarni tashxislash va uning sabablarini aniqlashni nazarda tutadi.
O'quvchilarning kasbiy o'zligini aniqlashga bir qator omillar ta'sir korsatadi
(jadval). Bu omillar natijasida vujudga keladigan muammolar oldindan bashorat
qilingan holda, uni oldini olish va bartaraf etish usullari joriy etilishi lozim.
Bugungi kunda o‘quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirishda yangi pedagogik
texnologiyalardan foydalanish samarali natijalar beradi. Jumladan “Aqliy xujum”,
“Bumerang”, “Tarozi”, “Yelpig’ich”, “Kichik guruhlarda ishlash”, “Venn
diagrammasi” “Sinkven” kabi pedagogik texnologiyalardan foydalanish tavsiya
etiladi. Skarabey texnologiyasi interaktiv texnologiya bo’lib, u o’quvchilarda fikriy
bog’liqlik, mantiq, xotiraning rivojlanishiga imkoniyat yaratadi va har qanday
muammoni hal qilishda o’z fikrini ochiq va yerkin ifodalash mahoratini
shakllantiradi. Ushbu texnologiya o’quvchilarga mustaqil ravishda bilimning sifati
va saviyasini xolis baholash, o’rganilayotgan mavzu haqida tushuncha va
tasavvurlarni aniqlash imkonini beradi. Ushbu texnologiya o’quvchilar tajribasidan
foydalanishni ko’zda tutadi va reflektiv kuzatishlarni amalga oshiradi, faol ijodiy
izlash hamda fikriy tajriba o’tkazish imkoniyatlariga yega bo’ladi. “Tarozi”
texnologiyasini munozarali, murakkab mazmunli mavzularni o’rganishda qo’llash
mumkin. U tanqidiy tafakkur, mantiq, ijodiy improvizasiya, fikran tajribalarni
rivojlantirishga yo’naltirilgan bulib o’quvchini dalillash qobiliyatini rivojlantirish,
o’z dalillarini yozma va og’zaki shaklda ishonchli va lo’nda ifodalashni
shakllantiradi, o’z nuqtai nazarini himoya qilish, muxoliflarni ishontirish va
munozara madaniyatiga o’rgatadi. “Yelpig’ich” texnologiyasi murakkab, ko’p
tarmoqli, mumkin qadar muammoli turidagi mavzularni o’rganishga qaratilgan

bo’lib, uning mohiyati shundan iboratki, bunda mavzuning turli tarmoqlari
bo’yicha bir yo’la axborot beriladi. Ayni paytda, ularning har biri alohida
nuqtalardan muhokama yetiladi. Bu interaktiv texnoloiya tanqidiy, tahliliy, aniq
mantiqiy fikrlashni muvaffaqiyatli rivojlantirishga hamda o’z g’oyalari, fikrlarini
yozma va og’zaki shaklini ixcham bayon yetish, himoya qilishga imkoniyat
yaratadi. Bu texnologiya umumiy mavzuning ayrim tarmoqlarini muhokama
qiluvchi kichik guruhlarning, har bir qatnashuvchining, guruhning faol ishlashiga
qaratilgan. O’quvchilarni kasb-hunarga yo’naltirish ishlari ta’lim-tarbiya bilan
uzviy kechadigan, uning barcha qirralarini qamrab oladigan uzluksiz jarayondir.
Bunday hamkorlik o’sib kelayotgan yosh avlodga ongli kasb tanlash, o’z kasbiy
istiqbolini belgilash hamda jamiyat ravnaqiga munosib hissa qo’shish imkonini
yaratadi.
2.2 § Psixodiagnostika metodlari , o’quvchilardan olingan ma’lumotlarni
qayta ishlash
Psixodiagnostik metodlarning asosiy xususiyati shundan iboratki,
o’rganilayotgan hodisaning miqdoriy (va sifatiy ) baholash imkoniyatining
mavjudligi tufayli o’lchash-sinashga yo’naltirilganligidir.Buni ma`lum qoidalarni
bajarish natijasida amalga oshirish mumkin bo’ladi. O'smirlar va ilk
o'spirinlarning kasb tanlashi katta hayotiy ahamiyatga ega bo'lgan ham shaxsiy,
ham ijtimoiy muammo bo'lganligadan bu jarayonda ota-onalar, jamoatchilik va
turli kasb ustalari ham faol qatnashishlari kerak, chunki yoshlar ko'p hollarda
kattalarning maslahatlari va tavisyalarin i hisobga olgan holda qat'iy bir fikrga,
qarorga kelishlari mumkin. Shuni ham aytib o'tish o'rinliki, maktab o'quvchilari
kasb tanlash borasidagi o'z qarorlarini, ko'pincha, har tomonlama dalillab bera
olmaydilar, biroq ularning ko'pchiligi bu masalaga о ngli ravishda yondashishga
intiladilar.
Tadqiqot ishimizda o’quvchilarning kasbga qiziqishini aniqlash maqsadida
“Qiziqishlar xaritasi ”metodikasini oldik. Maqsad:o‘quvchilarning kasbiy
qiziqishlari, qobiliyatlarini aniqlashga mo‘ljallangan bo‘lib, maktab psixologining

kasbiy proforientatsion yo‘nalishda ko‘nikma va malakalarini shakllantirishga
qaratilgan.
Mashg‘ulotning borishi: Qiziqishlaringiz sohasi va yo‘nalishi aniqlashga qaratilgan
quyidagi savollarning har birini diqqat bilan o‘qing va mumkin qadar aniq javob
berishga harakat qiling.
Agar savolda so‘ralgan mazmun, sizga, har tomonlama ma’qul tushsa va juda
yoqsa, unda javob varaqasining tegishli katakchasiga ikkita plyus (++) belgisini
qo‘yasiz.
Agar savol mazmuni shunchaki yoqsa, unda bitta plyus (+), agar yoqish-
yoqmasligini bilmasangiz yoki ikkilansangiz unda, nol (0) qo‘yasiz.
Agar savol mazmuni sizga ma’qul bo‘lmasa, minus ( — ), agar juda yoqmasa,
ya’ni bu faoliyatni yomon ko‘rsangiz, unda ikkita minus ( — — ) belgisini
qo‘yasiz. Vaqt chegaralanmagan, lekin diqqat bilan, savollarni tushirib qoldirmay,
tez-tez o‘ylab javob bering.
D iqqat boshladik!
Quyidagi faoliyatlar bilan shug‘ullanishni yoqtirasizmi? Havas qilasizmi?
Istaysizmi?
1.O‘simliklar va hayvonlarning hayoti bilan shug‘ullanish, tanishish.
2.Geografiya darsligi, geografiyaga oid kitoblarni o‘ qish
3.Geologik ekspeditsiyalar haqidagi badiiy yoki ilmiy - ommabop adabiyotlar
o‘ qish.
4.Odam anatomiyasi va fiziologiyasi darslari va shu sohaga oid darsliklar,
kitoblarni o‘ qish.
5.Uy-r o‘ z g‘ or darslari yoki r o‘ z g‘ or ishlariga taalluqli vazifalar.
6. Fizikadagi yangi kashfiyotlar va buyuk fiziklarning hayoti, ijodi haqidagi
ilmiy-ommabop adabiyotlar o‘ qish.

7. Ximiya fanidagi yangi ixtirolar yoki buyuk ximiklarning hayoti va ijodi
haqida o‘ qish.
8. Texnika sohasiga tegishli jurnallar o‘ qish (masalan, "Sirli olam", "Fan va
turmush").
9. Ilmiy-ommabop jurnallardagi elektronika va radiotexnika b o‘ yicha yutuqlar
va yangiliklar haqida maqolalar o‘ qish.
10. Har xil metallar va ularning xususiyatlari bilan tanishish.
11. Yog‘ochlarning har xil turlari va ularni amalda q o‘ llash haqida bilish .
12. Qurilish sohasidagi yutuqlarni bilish.
13. Har xil turdagi transport (avtomobil, temiryo‘l) haydovchilari haqida
kitoblar o‘qish, filmlar ko‘rish).
14. Uchuvchi va kosmonavtlar haqida kitoblar o‘qish, filmlar ko‘rish.
15. Harbiy texnika bilan tanishish
16. Tarixiy voqealar va tarixiy arboblar haqidagi kitoblar o‘ qish.
17. O‘zbek va jahon adabiyoti klassiklarini o‘ qish.
18. Gazeta va jurnallarning maqola va ocherklarini muhokama qilish.
19. Sinfda va maktabda b o‘ layotgan ishlar va voqealarni muhokama qilish .
20. Maktab hayoti (tarbiyachi, o‘ qituvchi, sardorlarning faoliyati) haqida
kitoblar o‘ qish.
21. Militsiyaning faoliyati haqida filmlar k o‘ rish, kitob o‘ qish.
22. O‘qiyotgan, ishlayotgan yoki yashayottan joyingizni chiroyli qilib bezash,
narsalarni saranjomlash, tartibga keltirish.
23. "Qiziqarli matematika", "boshqotirmalar" haqidagi maqola va kitoblar
o‘ qish.

24. Iqtisodiy geografiyani o‘ rganish.
25. Chet tili mash g‘ ulotlari.
26. Buyuk rassomlar hayoti, tasviriy san’atning rivojlanish tarixi bilan
tanishish.
27. Mashhur sahna va kino artistlarining hayoti bilan tanishish, ular bilan
uchrashish, fotosuratlarini yi g‘ ish.
28. Mashhur musiqachilarning hayoti va ijodi bilan, musiqa san’ati
nazariyasiga doir masalalar bilan tanishish va o‘ rganish.
29. Sport va buyuk sportchilar haqida jurnal, gazeta, kitoblar o‘ qish
30. Biologiya, botanika, zoologiyani o‘ rganish .
31. Geografik ixtirolar va ma’lumotlar orqali har xil mamlakatlar bilan
tanishish .
33. Odamlar qanday qilib kasalliklar bilan kurashishlarini o‘rganganlari
haqida, tibbiyot sohasidagi yutuqlar haqida o‘qish.
34. Yengil sanoat korxonalariga ekskursiyaga borish.
35. "Fiziklar hazillashadilar", "Qiziqarli fizika sohasida kitoblar o‘qish.
36. Tabiatdagi ximiyaviy hodisalarni kuzatish, ximiyadan tajribalar
o‘tkazish, ximik reaksiyalarning borishini kuzatish.
37. 3amonaviy texnikaning eng so‘nggi yutuqlari bilan tanishish (radio va
teleko‘rsatuvlarni eshitib, ko‘rib, gazetalardagi maqolalarni o‘qib).
38. Radiotexnika to‘garaklariga qatnashish yoki elektriklarning ishi bilan
tanishish.
39. Metallarga ishlov berishda ishlatiladigan har xil o‘lchov asboblari bilan
tanishish. Ular bilan ishlash.

40. Yog‘ochdan uy jihozlari tayyorlash jarayonini kuzatish, mebel l arning
yangi namunalarini o‘rgan i sh.
41. Quruvchilar bilan uchrashish, ularning faoliyatini kuzatish.
42. Yo‘l xarakati vositalari haqida ommabop adabiyotlapni o‘qish.
43. Dengizchilar haqida kitoblar o‘qish, filmlar ko‘rish.
44. Harbiy mazmundagi filmlarni ko‘rish, kitob o‘qish, katta to‘qnashuvlar
va janglar tarixi bilan tanishish.
45. O‘zimizda va chet el miqyosida bo‘layottan, siyosiy voqealarni
muhokama etish.
46. Adabiy-tanqidiy maqolalarni o‘qish.
47. Radio va televizordan har hil yangiliklar va axborot ko‘rsatuvlarini
eshitish va ko‘rish.
48. Tuman, shahar, respublikada bo‘layotgan kundalik voqealardan xabardor
bo‘lish.
49. O‘rtoqlaringizga darslarini bajarishda yordam berish va tushuntirish
ishlarini olib borish (agar o‘zlari qila olmasalar).
50. Do‘stlarning, tanishlarning yoki adabiy qahramonlarning qilmishlarini
to‘g‘ri va haqqoniy tahlil etish va ba h olash.
51. Oilaning oziq-ovqat bilan ta’minlanishiga ahamiyat berish, sayohatlar
chog‘ida hamma uchun ovqatlanishni tashkil etish.
52. Matematika sohasidagi kashfiyotlar, buyuk matematiklar hayoti va
faoliyati haqida ilmiy ommabop adabiyotlarni o‘qish.
53. Xalq xo‘jaligi rejalarining bajarilishi bilan qiziqish.
54. Chet tilida badiiy adabiyotlarni o‘qish.
55. Redkollegiya a’zosi bo‘lish, gazetalarni badiiy bezash

bilan shug‘ullanish.
56. Drama teatri va yosh tomoshabinlar teatriga borish.
57. Opera yeki simfonik musiqalarni eshitish.
58. Sport musobaqalarini tomosha qilish, sportga doir radio va
teleko‘rsatuvlarni eshitish, ko‘rish.
59. Biologiya to‘garagiga qatnashish.
60. Geografiya to‘garagida shug‘ullanish.
61. Yerdagi minerallarning geografik tarqalishi haqida tasvirlar, ma’lumotlar
yig‘ish va xaritalar tuzish.
62. Odam organizmi xislatlarini, kasallikning paydo bo‘lish sabablari va
da ’ volash usullarini o‘rgatish.
63. Pazandalik to‘garagiga qatnashish, uyda ovqat tayyorlash.
64. Fizikadan tajribalar o‘tkazish.
65. Eritmalarni tayyorlash reaktivlarning og‘irligini o‘lchash.
66. Hap xil mexanizm (soat, dazmol)larni yig‘ish, tuzatish.
67. Aniq o‘lchov asboblari (ossillograf, ampermetr, voltmetr)ni ishlatish ,
ular yordamida har xil hisoblarni olib borish.
68. Metaldan har xil detallar va buyumlar yasash.
69. Yog‘ochdan har xil qismlar va ashyolar yasash yoki yog‘ochni bad i iy
bezash (o‘ymakorlik, kuydirish, naqsh berish).
70. Har xil imoratlarning eskizlarini, qurilishlarning chizmalarini bajarish.
71. Yosh temiryo‘lchilar yoki avtohavaskorlar to‘garagiga qatnashish.
72. Parashyutchilar seksiyasida, aviamodelchilar to‘garagida ishtirok etish
yoki aviaklub ishida qatnashish.

73. O‘q-yoy otish to‘gapagida shug‘ullanish.
74. Har xil xalqlar va mamlakatlarning kelib chiqish tarixini o‘rganish.
75. Adabiyot fanidan sinf va uy insholari yozish.
76. O‘zga odamlarning harakatlari, xylqi va hayotini kuzatish.
77. Jamoat topshiriqlarini, biron bir ishni bajarish, tashkil etish uchun
o‘rtoqlarini uyushtirish , birlashtirish.
78. Kichik yoshdagi bolalarga qarash ularga kitob o‘qib berish,
shug‘ullanish, har xil hikoyalar gapirib berish, yoki biron bir i sh da ularga
ko‘maklashish.
79. Tengdoshlar va kichik bolalar orasida tartib va muntazam intizom
o‘rnatish.
80. Sotuvchi, oshpaz, ofitsiantlarning faoliyatini kuzatish
81. Matematika to‘garagida shug‘ullanish.
82. Ishlab chiqarishning rivojlanish masalalarini o‘rganish, ishlab chiqarish
korxonalarida hisob-kitob va rejalash borasidagi yutuqlar haqida bilish.
83. Chet tilidagi lug‘atlar bilan ishlash, yaxshi tanish bo‘lmagan tilda o‘ziga
xos murakkab nutq xycyciyatlarini tahlil qilish.
84. Muzey va badiiy ko‘rgazmalarga borish.
85. Tomoshabinlar oldida, sahnada badiiy faoliyat ko‘rsatish.
86. Biron bir musiqiy asbobda o‘ynash.
87. Sport o‘yinlarini o‘ynash.
88. O‘simlik va hayvonlarning rivojlanishini kuzatib, yozib borish.
89. Mustaqil ravishda geografik xaritalarni tuzish, har xil geografik
ma’lumotlarni to‘plash.

90. Geologiya muzeylari uchun ko‘rgazma materiallar, minerallar to‘plami
yig‘ish.
91. Vrach, hamshira, dorishunoslarning faoliyati bilan tanishish.
92. Bichish va tikish to‘garagiga qatnashish, o‘zingizga va oila
a’zolaringizga tikish.
93. Fizika to‘garagida shug‘ullanish, yoki fizika bo‘yicha qo‘shimcha
mashg‘ulotlarga qatnashish.
94. Ximiya to‘garagida shug‘ullanish yoki ximiya bo‘yicha qo‘shimcha
mashg‘ulotlarga borish.
95. Texnika to‘garaklarida n birida shug‘ullanish (samolyot, dengiz kemalari
va boshqa inshootlarning modelini yasash).
96. Elektr asboblari, apparatlari va hap xil elektr mashinalarin i ng tuzilishi
bilan tanishi sh , ishini kuzatish har xil radiouskuna va o‘lchov asboblari bilan
shug‘ullanish.
97. Mehnat darslarida metallga ishlov berish ustaxonasida shug‘ullanish.
98."Mohir qo‘llar" yoki yog‘ochga ishlov berish to‘garagida shug‘ullanish.
99. Qurilishda bo‘lish, qurilish jarayoni va bezash ishlarini kuzatish.
100. Transport va yo‘lovchilarning yo‘l harakati qoidalarini bajarishlarini
kuzatish.
101. Eshkak eshuvchi, yelkanli qayiqchi, akvalangchi (g‘avvoslar)
to‘garaklarida va suvda cho‘kayotganlarni qutqarish brigadasida qatnashish.
102. H arbiy (masalan, "shunqorlar") o‘yinlarida ishtirok etish .
103. Tarix muzeylariga borish , madaniy obidalar va yodgorliklar bilan
tanishish.

104. Adabiyot to‘garaklarida shug‘ullanish, adabiyotdan qo‘shimcha
mashg‘ulotlarda ishtirok etish.
105. Shaxsiy kundalik tutish.
106. Xalqaro ahvol haqida sinfda axborot berish.
107. Tarbiyachilik (masalan, sardorlik) ishlarini bajapish.
108. 0damlarning xatti-harakatlari va odatda yashiradigan ba’zi bir
xulqlarining sabablarini ochish, aniqlash.
109. Do‘kon da xaridorlarga kerakli buyumlarni tanlashda yordam berish.
110. Matematikadan qiyin masalalarni yechish.
111. Pullik kirim-chiqimlarning aniq hisob-kitobini olib borish.
112. Chet tili to‘garaklarida shug‘ullanish yoki chet tilidan qo‘shimcha
darslarga qatnashish.
113. Badiiy to‘garaklarda shug‘ullanish.
114. Badiiy-havaskorlik ko‘riklarida ishtirok etish.
115. Xorda ashula aytish yoki musiqa to‘garaklarida qatnashish.
116. Sport seksiyalarining birida shug‘ullanish.
117. Biologiya olimpiadalarida qatnashish yoki o‘simliklar va hayvonlar
ko‘rgazmasini tayyorlash.
118. Geografik ekspeditsiyada qatnashish.
119. Geologik ekspeditsiyada qatnashish .
120. Kasallarning ahvolini kuzatish, g‘amxo‘rlik qilish, tegishli yordam
berish, ahvollarin i yengillashtirish choralarini ko‘rish.
121. Oshpazlik va qandolatchilik ko‘rgazmalariga qatnashish yoki borish.
122. Fizika olimpiadasida qatnashish.

123. Ximiyadan qiyin masalalar yechish, olimpiadalarda qatnashish.
124. Texnik sxema va chizmalarni tahlil qilish, ularni mustaqil ravishda
tuzish.
125. Murakkab radiosxemalarni ta h lil qilish.
126. Ishlab chiqarish korxonalariga ekskursiyaga borish, uskunalar va
dastgohlarning yangi turlari bilan tanishish , ularda ishlash yoki ta’mirlash ishlarini
kuzatish.
127. O‘z qo‘li bilan yog‘ochdan biror narsa yasash.
128. Qurilish ishlarida imkon darajada yordamlashish.
129. Avtomobil, trolleybuslarga xizmat ko‘rsatish va ta’mirlash ishlarida
baholi qudrat qatnashish.
130. Har qanday ob-havo sharoitida ham "tez yordam" samolyotda uchish
yoki katta tezlik bilan uchuvchi samolyotlarni boshqarish.
131. Qat’iy o‘rnatilgan tartib bo‘yicha yashash, kun tartibiga qat’iy rioya
qilish.
132. Tarix to‘garagida shug‘ullanish, tarixiy ma’lumotlarni to‘plash,
ma’ruzalar qilish.
133. Adabiyot manba a lari bilan ishlash, o‘qiganlarim haqida taassurotlarimni
kundalikka yozib borish.
134. Munozaralarda va kitobxonlar konferensiyalarida qatnashish.
135. O‘quvchilar jamoatchiligi yig‘ilishi yoki majlislarini tayyorlash va
o‘tkazish.
136. Tarbiyasi yomon bolalarga ta’sir ko‘rsatish, bolalar va o‘smirlar tarbiyasi
masalalari haqida kattalar bilan muhokama qilish.

137. Militsiya ishiga yordam berish, "militsiyaning yosh do‘sti" to‘garagiga
a’zo bo‘lish.
138. Doim har xil odamlar bilan muloqotda, aloqada 6o‘lish.
139. Matematika olipiadalarida qatnashish.
140. Tovarlar va ular narxining kelib chiqishini bilish, oylik maosh, mehnatni
tashkillashtirishni tushunishga harakat qilish.
141. Do‘stlarim bilan chet tilida gaplashish.
142. Tasviriy san’at ko‘rgazmalarida qatnashish.
143. Teatr to‘garagiga borish.
144. Teatr ko‘rik-tanlovlariga qatnashish.
145. Sport musobaqalarida qatnashish.
146. Bog‘da yoki tomarqada o‘simliklarni o‘stirish, hayvonlarni tarbiyalash
va parvarish qilish.
147. Joylarni xaritaviy (topografik) ko‘rinishda suratlarini chizish.
148. Berilgan dastur bo‘yicha murakkab va jiddiy topshiriqlarni bajarishga
to‘g‘ri keladigan qiyin va uzoq muddatli sayohatlarga borish.
149. Shifoxona, poliklinika yoki dorixonada ishlash.
150. Oziq ovqat yoki yengil sanoat korxonasida mutaxassis bo‘lib ishlash
(tikuvchi, bichuvchi, qandolatchi).
151. Fizikadan qiyin masalalar yechish.
152. Ximiyaviy ishlab chiqarish korxonasida ishlash.
153. Texnik ijodiyot ko‘rgazmasida ishtirok etish.
154. Elektroenergetika yoki radioelektronika sohasida ishlash.
155. Dastgoh, (stanok)da ishlash, har xil detallar, buyumlar tayyorlash.

156. Chizmalar asosida modellar, yog‘ochsozl i k ishlarini bajarish.
157. Qurilish brigadasida ishlash.
158. Yo‘lovchi yoki yuklarni tashish, yo‘l h arakati qoidalariga qat’iy rioya
qalish.
159. Bo‘ronli ob-havoda katta daryo yoki ochiq dengizda ishlash.
160. Xarbiy injener yoki qo‘mondon bo‘lish.
161. Ona diyorning tarix i y obidalariga sayohat qilish.
162. Hikoyalar yozish, she’r va masal tuzish.
163. Devoriy gazeta yok i davriy matbuot uchun maqola yoki ocherklar
yozish.
164. Mehnat shanbaligida brigadaga boshchilik qilish.
165. Kichik bolalar uchun o‘yinlar, bayramlar tashkil etish.
166.Yuridik tashkilotlarda ishlash (sud, prokuratura, advokatura huquqiy
maslahatxonalarda).
167. Odamlarga har xil katta va kichik xizmatlar ko‘rsatish.
168. Har doim matematik bilimlar talab qiladigan ishlarni bajarish.
169. Xalq xo‘jaligi korxonalarining iqtisodi, rejalashtirilishi va moliyaviy
ta’minlanishi sohasida ishlash.
170. Chet tilidan olimpiada, tanlov va konferensiyalarda qatnashish.
171. Tasviriy san’at ko‘rgazmalarida ishtirok etish.
172. Sahnada yoki kinoda o‘ynash.
173. Musiqachi, musiqiy rej i ssyor yoki musiqa darsidan o‘qituvchi bo‘lish.
174. Jismoniy tarbiya o‘qituvchisi yoki treneri bo‘lish.
Ilovalar

Javob varaqasi
Familiya____________ Ism_________Maktab_______Sinf________
1 30 59 88 117 146
2 31 60 89 118 147
3 32 61 90 119 148
4 33 62 91 120 149
5 34 63 92 121 150
6 35 64 93 122 151
7 36 65 94 123 152
8 37 66 95 124 153
9 38 67 96 125 154
10 39 68 97 126 155
11 40 69 98 127 156
12 41 70 99 128 157
13 42 71 100 129 158
14 43 72 101 130 159
15 44 73 102 131 160
16 45 74 103 132 161
17 46 75 104 133 162
18 47 76 105 134 163
19 48 77 106 135 164
20 49 78 107 136 165

21 50 79 108 137 166
22 51 80 109 138 167
23 52 81 110 139 168
24 53 82 111 140 169
25 54 83 112 141 170
26 55 84 113 142 171
27 56 85 114 143 172
28 57 86 115 144 173
29 58 87 116 145 174
II BOB XULOSASI .
Har bir inson hayotida kasbiy faoliyat muhim ahamiyatga ega. Ota-onalar
farzandlarining ilk qadamlaridanoq uning kelajagi to g risida o ylab qolishadi.
Farzandlarining qiziqish va qobiliyatlarini kuzatish orqali ularning kasbiy
kelajagini aniqlashga harakat qiladilar. Kopgina maktab bitiruvchilari kelajakda
kim bolsam ekan yoki qaysi sohaning mutaxassisi bo'lsam ekan? - degan savolni
oz oldilariga qo'yib, kasb tanlash muammosiga duch kelishadi. Natijada oquvchilar
tomonidan mutaxassisliklar tasodifan tanlanadi. Hech qanday maxsus
tayyorgarlikka ega bolmasdan yoki kasbiy kelajagini tushunib etmasdan maktab
bitiruvchilarining bir qismi darhol ishga joylashadi. Bunday misollarni keltirib
otadigan bolsak juda kop.
Shunday ekan, o’sib kelayotgan yosh avlodni kasb hunarga yo’naltirish, to’g’ri
kasb egallashga yo’naltirish masalasi faqat hozirgi kunda emas balki azaldan
hayotiy ahamiyatli, dolzarb muammolardan biri ekanligini ko’rishimiz mumkin.
Farzandlarimizni erta yoshligidan boshlab qiziqishlari, moyillik va qobiliyatlarini

e’tiborga olib ularni kasb hunarga to’g’ri yo’naltirsak, nafaqat oilaning, balki butun
jamiyatning ravnaqiga samarali ijobiy ta’sir qiladi.
Keng ma’noda kasbiy shakllanish deganda insonning o‘z aqliy qobiliyatlari,
jismoniy imkoniyatlari, u yoki bu sohaga bo‘lgan layoqatlari, qiziqish va
intilishlari, shuningdek qadriyat va dunyoqarashlariga ko‘ra biron-bir kasb
sohasida ta’lim olishi, keyinchalik shu sohaga kirishib, moslasha borishi va nihoyat
yillar davomida etuk va malakali mutaxassis bo‘lib etishishi tushiniladi.
XULOSA
Har qanday jamiyatning ravnaqi, ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy barqarorligi
uning fuqarolarining aqliy va ahloqiy salohiyatini yuksak darajada
rivojlanganligiga bog'liq.Inson bolasi kamolga yetgani sari ilmga, ma'rifatga
Dastlabki saboqni u maktabdan oladi. Maktabga birinchi bor kelgan bolada
o’qishga nisbatan qiziqishlari juda yuqori bo’ladi. Keyinchalik maktabdagi

qiyinchiliklar sabab qiziqishi so’nishi mumkin. Shunday vaziyatlarda ustozlari va
ota onasi yonida turib yordam qilishlari lozim bo’ladi. Davlatimizni ham eng
yuqorida qo’ygan maqsadlaridan biri hisoblanadi. Ammo kelajagimiz egalari
bo'lgan yoshlarga ta'lim berish ularni o'qitish bilan bog'liq ayrim muammolar
bugungi kunda kishini o'ylantirib qo'yayotgani tabiiy. Masalan bolalarning har hil
xarxashalaridan ularga nisbatan qattiq qo’llik bilan yondoshmasligi lozim bo’ladi.
B.Shouning fikri bo'yicha kasb - mutaxassislarning chetdagi odamlarga qarshi
fitnasidir. YE.A.Klimov o'z ishlarida bu borada bir necha ta'riflarni ilgari suradi.
Nisbat batafsil ta'rif quyidagicha "Kasb - jamiyat uchun zarur va qadriyatli soha
bo'lib bunda insondan jismoniy va ruhiy kuch talab etadi" bu kuchlar unga
sarflangan mehnat o'rniga yashashi va rivojlanishi uchun muhim vositalar omili
sifatida namoyon bo'ladi.
Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ta’lim siyosatining muhim
maqsadlaridan biri yosh avlodni har tomonlama barkamol insonlar qilib
tarbiyalashdir. Albatta, barkamol inson deganda ma’naviy jihatdan yetuk, o‘z
vatanining tarixi, bugungi va kelajagi uchun qayg‘uradigan, shuningdek
jamiyatning iqtisodiy taraqqiyotiga o‘z hissasini qo‘shish ishtiyoqida yonib
yashaydigan shaxsni tushunish bugungi kun talabiga mos keladi. Lekin ushbu
tushunchaga tahliliy yondashilsa, uning naqadar serqirra, murakkab va har
tomonlama umuminsoniy qadriyatlarga mos kelishini idrok etish mumkin. Aytish
mumkinki, barkamol insonning shakllanishi, uning munosib kasb-hunarni
egallashi, jamiyat taraqqiyoti uchun baholi qudrat o‘z hissasini qo‘shib, yashashi
va shu orqali jamiyatda o‘zligini namoyon etishi, ya’ni shaxs sifatida kamol topishi
nazarga olinadi. Komillik sari intilish shaxsning kasbiy shakllanishi bilan
birgalikda yaxlit holda kechadigan va deyarli bir umr davom etadigan murakkab
jarayondir. Keng ma’noda kasbiy shakllanish deganda insonning o‘z aqliy
qobiliyatlari, jismoniy imkoniyatlari, u yoki bu sohaga bo‘lgan layoqatlari, qiziqish
va intilishlari, shuningdek, qadriyat va dunyoqarashlariga ko‘ra biron-bir kasb
sohasida ta’lim olishi, keyinchalik shu sohaga kirishib, moslasha borishi va nihoyat
yillar davomida etuk va malakali mutaxassis bo‘lib etishishi tushiniladi.

F OYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston Respublikasi Xalq
ta’limi tizimini 2030-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash
to‘g‘risida”gi Farmoni. 2019-yilning 29-aprel.

2. O'zbekiston Respublikasida o'quvchi yoshlarni kasb-hunarga yo'naltirish
tizimini rivojlantirish konsepsiyasi. Toshkent. O'quvchilarni kasb-hunarga
yo'naltirish va psixologik-pedagogik Respublika tashxis markazi. 2010
3. O ' zbekiston Respublikasi Prezidentining " O ' zbekiston yangi taraqqiyot
davrida ta ' lim - tarbiya va ilm - fan sohalarini rivojlantirish chora - tadbirlari
to ' g ' risida " gi farmon
4. O ‘ zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017- yil 6- apreldagi
“ Umumiy o ‘ rta ta ’ lim va o ‘ rta maxsus , kasb - hunar ta ’ limining davlat ta ’ lim
standartlarini tasdiqlash to ‘ g ‘ risida ” gi 187- son qarori .
5. O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining 2012 yil 28- maydagi “ Malakali
pedagog kadrlar tayyorlash hamda o ‘ rta maxsus , kasb - hunar ta ’ limi
muassasalarini shunday kadrlar bilan ta ’ minlash tizimini yanada
takomillashtirishga oid choratadbirlar to ‘ g ‘ risida ” gi PQ 1761- sonli qarori
6. A . Zokirov , K . Farfieva , G . Burxonova , S . Alimxodjaeva . Kasb - hunarga
yo ‘ naltirish jarayonida o ‘ quvchi shaxsini o ‘ rganish metodikalari .- T: 2006 yil
7. Ontogenez psixologiyasi : nazariy eksperimental tahlil E . G ’ oziyev ; O ’ zr oliy
8. O’rta maxsus ta’lim Vazirligi, O’zbekiston Milliy universiteti.-T.:-Noshir,
2010.360
9. Boltaboyev S.A va boshqalar. "Kasb tanlashga yo'llash" ma'ruzalar matni.
Toshkent. Nizomiy nomli TDPU 2003
10. Musilmanov N.A, Mullaxmedov R.G "Kasb tanlashga yo'llash" Toshkent
2007
11. Nishanova Z.T. Psixologik xizmat. -T.: TDPU, 2006. - 162 b.
12. (Metodika manbasi: Nemov R.S.Psixologiya: Ucheb.dlya
13. stud.vissh.ped.ucheb.zavedeniy: V Z kn. – Z ye izd. – M.:
Gumanitar.izd.tsentr
14. . E.G’oziyev, K.Mamedov Kasb psixologiyasi.-T :O’zMU, 2003
15. V.S. Muxina, Rivojlanish psixologiyasi. - 4-nashr, - M.: Akademiya, 1999.

16. N.Semago,M. Semago,Bolaning aqliy rivojlanishini baholash nazariyasi va
amaliyoti.Maktabgacha va boshlang'ich maktab yoshi.-Sankt-Peterburg:
Nutq,2010.
17. L.S. Vygotskiy, Inson taraqqiyoti psixologiyasi. - M Eksmo nashriyoti, 2005.
18. F. N. Gonobolin. "Psixologiya"“Ma’rifat” nashriyoti, M., 1973 y
19. Vygotskiy L. S. O'smirning pedologiyasi. 6 jildda T. Bolalar psixologiyasi
20. B. Elkonin tahriri ostida. M.: Pedagogika 1984. 132-yillar.
21. Semenyuk L.M. Rivojlanish psixologiyasi bo'yicha o'quvchi: talabalar uchun
darslik
22. Ed. DI. Feldshtein: 2-nashr, to'ldirilgan.Moskva: Amaliy psixologiya
instituti, 1996.
INTERNET SAYTLARI:
1. http://www.referat.ru
2. www.inter-pedagogika.ru
3. www.school.edu.ru
4. www.ziyouz.com
5. http://www.lex.uz

MAKTAB TIZIMIDA KASBGA YO‘NALTIRISH ISHLARIDA PSIXODIAGNOSTIK METODIKALARNI QO‘LLASH.

Купить