Kirish Roʻyxatdan oʻtish

Docx

  • Referatlar
  • Diplom ishlar
  • Boshqa
    • Slaydlar
    • Referatlar
    • Kurs ishlari
    • Diplom ishlar
    • Dissertatsiyalar
    • Dars ishlanmalar
    • Infografika
    • Kitoblar
    • Testlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi 30000UZS
Hajmi 56.9KB
Xaridlar 1
Yuklab olingan sana 02 Fevral 2024
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Ro'yxatga olish sanasi 29 Noyabr 2023

138 Sotish

Maktabgacha pedagogika fanining predmeti maqsad va vazifalari

Sotib olish
O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY  FANLAR  UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “Maktabgacha pedagogika fanining predmeti maqsad va vazifalari”
mavzusidagi
                                     
                                                                             Kurs ishi rahbari: X .Atamurodov
                                                                                 Bajardi:   MT-22-10 (C) talabasi 
F. Turobova 
                                       
“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
 kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova 
TOSHKENT-2024 MUNDARIJA:
KIRISH..............................................................................................................3
I BOB. MAKTABGACHA PEDAGOGIKA ASOSI
  1.2.Maktabgacha pedagogika fanining nazariy asoslari.....................................5
  1.2. Ilk  yosh  davri  bolalarining rivojlanishidagi o’ziga  xosliklari.................10
1.3.Maktabgacha yoshdagi bola  shaxsining rivojlanishi va  xususiyatlar...........15
II BOB. MAKTABGACHA PEDAGOGIKA PREDMETLARI VA RO’LI
2.1.Maktabgacha pedagogikaning predmeti va uning vazifalari………….…...19
2.2.Maktabgacha tarbiya pedagogikasining boshqa fanlar bilan bog‘liqligi..….23
2.3.Pedagogik ilmiy tadqiqot metodlari……………………...………………….24
2.4. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fanining maqsadi va vazifasi……..…....27
XULOSA………………………………………………………………….…….33
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR………………………………….…...35
2 Kirish
Mavzuning   dolzarbligi:   Mustaqillik     tufayli     o‘z     taraqqiyot     yo‘lidan
borayotgan O‘zbekistonda yangicha  fikrlaydigan  bo‘layotgan  voqea  hodisalarga
erkin     munosabat   bildiradigan   va   tanqidiy   mushohada   yuritadigan   yoshlarni
tarbiyalash   uchun   keng   imkoniyatlar   yaratib   berilmoqda.   Ular   qatorida   ta’lim
samaradorligini   oshirish   uchun     o‘quvchilarda   irodaviy   sifatlarni   tarkib   toptirish
borasida   qator  ishlarni   amalga  oshirib kelmoqdalar.   O’sib kelayotgan  avlodning
jamiyat normalarini to’la qonli qabul qilishi, o’z davrining yaxshi va kerakli kishisi
bo’lib   etishishi   oilaning   boshqa   rasmiy   tarbiya   maskanlari   bilan   o’rnatadigan
to’g’ri   munosabatlari   bevosita   bog’liq.   Ijtimoiylashuv   jarayonida   maktabgacha
ta’lim   muaasasalarining   o’rni   alohida   ahamiyat   kasb   etadi.   Chunki   maktabgacha
ta’lim   muaasasalarining   xodimlari   bolaning   ota-onasi   bilan   bevosita,   har   kuni
muloqotda   bo’ladi   va   ular   maktab   ma’muriyatidan   farqli   ikki   xil   funktsiyani
bajaradi:   rasmiy   va   norasmiy.   Undan   tashqari,   tarbiyachining   o’zi   ota-onaga
nisbatan   ikki   xil   holatda   bo’ladi   –   rasmiy   tarbiyachi   va   samimiy,   e’tiborli
suhbatdosh tarzida. Lekin oila a’zolari bilan maktabgacha ta’lim muaasasalarining
xodimlarining   bitta   bola   tarbiyasidagi   ishlarini   uyg’unlashtirish,   yaxshi   samaraga
erishish   unchalik   oson   ish   emas.   Chunki   ikkala   tomon   bir-biriga   ishongan
taqdirdagi   ular   o’rtasida   samimiy  muloqot   bo’lishi   va   tarbiyada   ijobiy  natijalarga
erishish mumkin.                                                                                               
Kurs ishining       maqsadi:   Maktabgacha     ta’lim     tashkilotida   Ilk     va
maktabgacha   yoshdagi   bolalarning   rivojlanishidagi   o’ziga   xosliklari   va   Davlat
talablari hujjatining olib borilishi maqsad qilib  belgilandi..
       Kurs ishining vazifalari:
• Ilk va  maktabgacha  yoshdagi  bolalarning  rivojlanishi.
• 2-3 va 3-4 yoshli  bolalarning o’ziga  xosliklari.
• Maktabgacha  yoshdagi bola  shaxsining rivojlanish  va xususiyatlari .
3 Kurs ishining ob‘yekti:   Mavzuni yoritishda ta’lim sohasiga oid respublika
qarorlari   hamda   bolalar   adabiyoti   yuzasidan   darsliklar,   ilmiy   qo’llanmalar,
masalaga oid ilmiy-uslubiy maqolalar nazariy asos bo’lib xizmat qildi
Kurs   ishining   predmeti:   <Ilk   va   maktabgacha     yoshdagi     bolalar
rivojlanishiga     qo’yiladigan   Davlat     talablari>>     «Ta’lim   haqidagi   qonun»,
«Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi», «Ilk qadam» davlat dasturi
4 I BOB. MAKTABGACHA PEDAGOGIKA ASOSI
1.2 Maktabgacha pedagogika fanining nazariy asoslari
O‘zbekiston   Respublikasining   «Ta’lim   to‘g   ‘risida»gi   Qonunida   (1997-y.)
ta’lim   davlatimiz   ijtimoiy   taraqqiyotida   ustuvor   soha   deb   e   ’lon   qilinishi
pedagogika   fani   zimmasiga   mas’uliyatli   ulug‘vor   vazifalarni   yukladi.   O‘sib
kelayotgan   yosh   avlodning   bilimi   va   ularning   kelajakda   qanday   kasb-hunar
egallashlariga   qarab,   mamlakatiniz   kelajagini   tasavvur   qilish   mumkin.   Yoshlar
farovon hayotimiz mezonidir. Yoshlarga ta’lim-tarbiya berish har bir  ota-onaning,
o   ‘qituvchU'   tarbiyachining   Vatan   oldidagi   muqaddas   burchidir.   Bu   vazifani
amalga oshirish uchun qanday yo‘l tutish va nimalarga e ’tibor bermoq lozim? Bu
savollarga m  a’lum  darajada pedagogika fani javob beradi. Pedagogika fani nima
va   u   qachon   paydo   bo‘lgan?   Mazkur   savolga   javob   berishdan   oldin   tarixiy
manbalarga   murojaat   etaylik.   Manbalarda   yozilishicha   kishilik   jamiyati   paydo
bo‘lgach,   ijtimoiy   hayotda   orttirilgan   tajribalarni   yoshlarga   o   ‘rgatish   ehtiyoji
tug‘ildi. Tajribalaming                                                                           to ‘planishi natijasida ta’lim-
tarbiyaning   dastlabki   omillari   vujudga   keldi.   Tabiat,   ijtimoiy   hayot   haqidagi
tajribalar asosida bilimlar boyib bordi. Ta’lim-tarbiya ishlari bilan shug‘ullanuvchi
tarbiyachilar   kasbhunar   homiylari   sifatida   ajralib   chiqa   boshladi.   Ularning
ta’limtarbiya   borasidagi   faoliyatlari   va   to‘plangan   tajribalaridan   o‘rinli
foydalanishlari   pedagogika   fanining   vujudga   kelishiga   olib   keldi.   Shu   asnoda
dastlabki maktab ko‘rinishidagi muassasalar vujudga keldi, va taraqqiy etib bordi.
Shunday   qilib,   pedagogika   ta’lim-tarbiyaning   maqsad   va   vazifalari,   ularning
mazmuni, metodlari hamda tashkil etish shakllari haqida m a’lumot beruvchi fanga
aylandi.   Demak,   pedagogika   fani   o‘sib   kelayotgan   yosh   avlodni   barkamol   inson
qilib   tarbiyalash   uchun   ta’lim-tarbiyaning   mazmunini,   umumiy   qonuniyatlari   va
amalga   oshirish   yo‘llarini   o   ‘rgatuvchi   fandir.   Ba’zan,   pedagogika   fanining   nima
keragi bor? Pedagogikadan xabari y o ‘q bo‘la turib, lekin bolalarga yaxshi tarbiya
bergan otaonalar ko‘pk-u? Yoki aksincha, pedagogika fanini bilgan holda hatto o‘z
farzandlarini ham risoladagidek tarbiyalay olmaganlar ozmunchami? - degan savol
5 tug‘iladi. Agar  pedagogika fanidan xabarsiz boMgan kishilar pedagogika fanini o
‘z   vaqtida   o   ‘rganib,   yutuqlaridan   samarali   foydalanganlarida   edi,   yoshlarni   yana
ham   yaxshiroq   tarbiyalagan   boMur   edilar.   Pedagogikadan   yaxshi   xabardor
boMgan   kishilar   esa   o‘z   bilimlarini   tajribada   qoMlay   olmaganliklari   uchun   ham
tarbiya   jarayonida   muvaffaqiyatga   erisha   olmaganlar.   Pedagogika   fanini   ham
nazariy, ham amaliy jihatdan puxta o ‘rganish lozim. T a’lim tarbiyadan ko‘zlangan
maqsadni   anglash   va   ular   tizimida   yangi   bilimlar   berish   bolalarni   to‘g   ‘ri
tarbiyalashning shartidir. Bunda tarbiyachining beg‘araz mehnati, bolalarni sevishi
tarbiya   samaradorligini   ta’minlaydi.   Tarbiya   tarixini   o   ‘rganar   ekanmiz,   u   juda
qadimiy   jarayon   ekanligini   insoniyat   butun   hayoti   davomida   tarbiya   bilan
shug‘ullanganligiga   ishonch   hosil   qilamiz.   Tarbiya   jarayonida   ajdodlarimiz
tarbiyaviy   ta   ’sirning   samarali   y   o   ‘l,   metodlari   va   manbalarini   qidirib   hayotga
tadbiq qila boshlaganlar, buning natijasida tarbiya haqidagi g ‘oyalar, nazariya va
tavsiyalar paydo bo‘la boshlagan. Bular o ‘z navbatida pedagogika fanining paydo
bo‘lishiga   sabab   bo‘ldi.   Jahon   mutafakkirlari   o   ‘zlarining   pedagogik   g   ‘oyalari
bilan   fanning   rivojlanishiga   hissa   qo‘shdilar.   Bu   jarayonda   o   ‘zbek
mutafakkirlarining   xizmatlari   beqiyosdir.   Tarbiya   haqidagi   g   ‘oyalar   eramizdan
avvalgi  VI   asrda   shakllanganligi   haqida   m   a’lumotlar   mavjud.   Keyingi   davrlarda
pedagogik   g‘oyalarning   shakllanishida   zardushtiylik   ta’limoti,   uning   muqaddas
kitobi   «Avesto»da   qimmatli   fikrlar   talqin   etilgan.   Tarbiya   haqidagi   g   ‘oyalarni
shakllanishida   islom   ta   ’limotining   ahamiyatini   alohida   ta   ’kidlash   joiz.   Q   ur’oni
Karim   va   hadisi-shariflarda   musulmon   ahlining   dunyoqarashi,   falsafasi,   m
a’naviyati,   axloqi,   e   ’tiqodini   har   tomonlam   a   shakllantirish   yoMlari   bayon
qilingan.   Tarbiya   haqidagi   g   ‘oyalarning   rivojlanishida   Imom   Buxoriy,   At-
Termiziy,  Abu   Nasr   Forobiy,   Ibn   Sino,  Abu   Rayhon   Beruniy,  Yusuf   Xos   Hojib,
Ahmad   Yassaviy,   Naqshbandiy,   Alisher   Navoiy,   Behbudiy,   Abdulla   Avloniy   va
boshqalarning  xizmatlari   beqiyosdir.  Prezidentimiz  ta’kidlaganlaridek:   «Fuqarolar
endi   ijtimoiyiqtisodiy   jarayonlaming   ishtirokchisi,   bajaruvchisi   emas,   balki
bunyodkori   va   tashkilotchisidir».   Bunday   yangicha   yondashishlar   pedagogika
fanining obyekti va predmetini kengaytirdi. Endilikda pedagogika fanining obyekti
6 faqat   ta’lim-tarbiya   jarayonining   nazariy,   metodologik   amaliy   ta’minlovchisigina
emas, balki komil inson shakllanishi, rivojlanishini ta’minlaydigan keng sohalarni
o   ‘z   ichiga   oladi.   Shuning   uchun,   «Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturida»gi   milliy
modelida  shaxsga   kadrlar   tayyorlash   tizimining  bosh   obyekti   va  subyekti   sifatida
qaraladi. Bundan tashqari pedagogika fani oldiga yangicha fikrlaydigan, yangicha
tafakkur,   milliy   mafkuraga   ega   komil   insonni   shakllantirish   vazifalari   qo‘yildi.
''Pedagogika   fanining   metodologiyasida,   mazmunida,   tarbiya   nazariyasida,
ta’limning   tashkiliy   shakllarida,   komillik   darajasi,   sifatlarini   aniqlashda   katta
islohiy o ‘zgarishlar amalga oshdi.
 Bu  o‘zgarishlar yangi pedagogik texnologiyalarda o‘z aksini topishi lozim.
Pedagogika   ta’lim-tarbiya   maqsadini   jamiyat   talablariga   va   0‘quvchilarning   yosh
xususiyatlariga   qarab   mazmunan   o   ‘zgarib   borishini   o‘rgatadi,   mukammal   inson
tarbiyasining tarkibiy qismlarini  va ular  o ‘rtasidagi  aloqa hamda bogManishlarni
ochib beradi. Shu asnoda ta’lim va tarbiya sohasidagi tajribalami umumlashtiradi,
tarbiyaning   kelgusidagi   rivojlanish   istiqbollarini,   yo‘llarini   ko‘rsatib   beradi.
Pedagogika   maktab,   kollej   va   akademik   litseylar   hamda   maktabdan   tashqari
muassasa   xodimlarini   ham   nazariy,   ilg‘or   tajribalar   bilan   qurollantiradi.   Ota-
onalarga   yoshlarga   to‘g‘ri   tarbiya   berish,   o   ‘qitishdagi   mahoratini   yanada
takomillashtirish   yo‘lida   amaliy   tavsiyalar   beradi.   Tarbiya   -   o‘sib   kelayotgan
avlodlarda hosil qilingan bilimlar asosida aqliy kamolot va dunyoqarashni, insoniy
e   ’tiqod,   burch   va   mas’uliyatni   jamiyatimiz   kishilariga   xos   bo’lgan   axloqiy
fazilatlarni   yaratishdagi   maqsadni   ifodalaydi.   Tarbiya   bola   tug‘ilganidan   boshlab
umrining   oxirigacha   davom   etadigan   jarayondir.   Shu   sababli,   tarbiya   so‘zi   ko‘p
vaqtlarda   ta’lim,   m   a’lumot   jarayonlariga   kiradigan   ishlarning   mazmunini   ham
anglatadi. Tarbiya-ta’lim va ma’lumot natijalarini o ‘zida aks ettiradi. T a ’lim -m
axsustayyorlangankishilarrahbarligidao‘tkaziladigan,   o   ‘quvchilarni   bilim,
ko‘nikma   va   malakalar   bilan   qurollantiradigan,   bilish   qobiliyatlarini   o‘stiradigan,
ularning   dunyoqarashini   tarkib   toptiradigan   jarayondir.   Agar   tarbiya   bola
tug‘ilganidan boshlab, oilada, maktabda va jamoatchilik ta’sirida shakllansa, ta’lim
7 chegaralangan (masalan, sinf xonasi, laboratoriya xonalari) joyda tashkil etiladi. 0
‘qituvchitarbiyachi   rahbarligida   muayyan   belgilangan   vaqtda   olib   boriladi.   M
a’lumot   ta’lim-tarbiya   natijasida   olingan   va  tizimlashtirilgan   bilim,   hosil   qilingan
ko‘nikma   va   malakalar   hamda   shakllangan   dunyoqarashlar   majmuyidir.   Ta’lim,
tarbiya va m a’lumot uyg‘unlashgan yagona jarayon bo‘lib, o ‘qituvchi-tarbiyachi
ularning shakllanishida yetakchilik qiladi. 0 ‘qituvchi maktabda dars berar ekan, o
‘quvchilarni fan olami yangiliklaridan xabardor qiladi, ayni paytda ularda insoniy
sifatlarni   shakllantiradi,   tarbiyalaydi.   Pedagog   o   ‘quvchilarning   aqliy,   axloqiy,
jismoniy,   estetik,   mehnatsevarlik   kabi   fazilatlarini   tarbiyalash   uchun,   ularning
kundalik   xatti-harakat   va   fe’l-atvorlariga   doimo   ta’sir   ko‘rsatadi.   Ijtimoiy   hayot
tajribasining   ko‘rsatishicha,   agar   inson   o   ‘z   shaxsiy   manfaatini   ko‘zlab   o‘qisa,
o‘rgansa,   o‘z   ustida   tinmay   qunt   bilan   shug‘ullansa,   u   oliy   m   a’lumot   olishi
mumkin.   Lekin   haqiqiy   mukammal   kamolot   egasi   boMishi   uchun   u   ta’lim   va   m
a’lumotdan   tashqari,   yuksak   insoniy   fazilatlar   asosida   tarbiyalangan   boMmogM
lozim.   Ana   shunday   fazilatlarga   ega   boMgan   kishigina   tarbiya   ko‘rgan   inson
hisoblanadi. Inson tarbiyasi insonning  о ‘zi kabi qadimiy va keng qamrovlidir. Shu
sababli   insonni   har   tomonlama   tarbiyalash   insoniyatning   azaliy   orzusi   bulib,
ajdodlarimiz   ma’rifat   va   madaniyatni   yosh   avlodga   о ‘rgatish,   ularni   komillikka
yetaklash   yullari,   qonun   -   qoidalarini   izlaganlar.   Darhaqiqat,   insonniig
ma’rifatliligi   va   ma’naviy   komilligiga   erishishi   ishlari   pedagogika   fani
yetakchiligida   amalga   oshiriladi.
Demak,   pedagogika   fani   kishiga   har   tomonlama   tarbiya   berish,   har   bir   shaxsni
hamma  yosh   davrlarida  uygun   rivojlantirish   qonuniyatlari   t о ‘grisidagi   fandir.   Shu
HYPERLINK   "http://genderi.org/nizomiy-nomidagi-tdpu.html"     HYPERLINK
"http://genderi.org/nizomiy-nomidagi-tdpu.html"bois , podagogika  fani  insonni  har
tomonllma   tarbiyalash   haqidagi   fan   bulib,   tarbiya   sohasidagi   jamiyat   talablarini
amalga   oshirish   yо‘lida   xizmat   qiladi.
Maktabgacha   perdagogika   esa   bola   tugilganidan   to   yetti   yoshigacha   har
tomonlama   tarbiya   berish   qonuniyatlariii   о‘rganadi   va   bog‘cha   sharoitida   talim   -
tarbiya   ishini   tashkil   etishning   mazmuni,   metodi   va   shakllarini   ishlab   chiqadi.
8 Inson tarbiyasiga oid qonunlar dastlab xalk ogzaki ijodida: ertak, qissa pandnoma,
maqol   va   matal   kabilarda,   keyinroq   yozma   yodgorliklarda ,   hadislarda   asoslab
berilgan.
Ta’lim   -   tarbiya   ishlarining   takomillashib   borishida   Sharq   va   G‘arbniig
qomusiy   olim   va   pedagoglarining   о‘rni   kattadir.   Markaziy   Osiyolik   mashhur
allomalar: Muhammad al Xorazmiy, Abu Nasr Forobiy, Abu Rayhon Beruniy, Abu
Ali ibn Sino, Yusuf Xos Hojib,   Kaykovus , Alisher Navoiy, Ahmad Donish, Furqat,
Abdulla  Avloniy   kabi   jahon   tan   olgan   mutafakkirlar   о‘zlarining   qator   asarlarida
ta’lim   -   tarbiyaga   katta   e’tibor   bilan   qaraganlar.
Faylasuf   olim   Forobiy   о‘zining   «Fozil   shahar   kishilarining   qarashlari»   asarida
tarbiya   orqali   iisonga   beriladigan   12   fazilatni   sharhlab   beradi.
Abdulla Avloniy esa, tarbiya haqida g‘oyat ibratli fikrlarii bildiradi. "Pedagogika, -
Abdulla  Avloniyning   yozishicha,   -   bola   tarbiyasining   fani,   demakdir".   «Dars   ila
tarbiya , ikkisi jon ila tan kabidir», «Dars oluvchi - biluvchi, tarbiya oluvchi - amal
kiluvchidir». Bu yerda pedagogika faniga qisqa va lо‘nda ta’rif berib, ta’lim bilan
tarbiyani   esa   jon   bilan   tanga   о‘xshatib,   ularni   bir   -   biridan   ajratib   tushunish
mumkin   emasligini   yorqin   ifodalab   bergan.  Avloniyning   ta’kidlashicha.   tarbiyani
yoshlikdan berish nihoyatda zarur, Bolaga avvalo kichik yoshdan boshlab, ota-ona
tarbiya beradi, keyin tarbiya bilan butun jamoatchilik shugullanadi,   chunki bunda        ,
inson taqdiri hal etiladi deydi.
Demak,  pedagogikaning bosh  masalasi  tarbiya sanaladi. Tarbiya jarayonida
esa   bolaning   ongi,   his   -   tuygulari   shakllanadi.   Eng   muhimi   ijtimoiy   hayot   uchun
zarur   b о ‘lgan   va   ijtimoiy   munoabatlarga   xizmat   qiladigan   xulqiy   odatlar   hosil
buladi.
Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi   bolalarning,   yosh   va   individual   xususiyatlarini
e’tiborga   olgan   holda   ularniig   har   tomonlama   rivojlanishini   ta’minlashga   xizmat
qiladi.
Maktabgacha tarbiya muassasalari ham bolalarni har tomonlama tarbiyalaydi. Bola
9 hayotidagi   ilk   yosh   eng   muhim   davr   bulib,   xuddi   mana   shu   davrda   bolaning
jismoniy,   axloqiy,   mehnat,   estetik   rivojlanishiga   poydevor   b о ‘ladi.
"Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi"   fani,  "Podagogika"   fanining  bir   qismi   b о ‘lib,
о ‘zining nazariy, ilmiy va   amaliy asoslariga ega.
Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi   fanining   nazariy   asoslari ,   yosh   avlodni
barkamol shaxs qilib tarbiyalashga qaratilgan, ta’lim  - tarbiya borasida yaratilgan
tajribalarga, nazariy va metodik manbalarga, Urta Osiyo va jahon tan olgan buyuk
mutafakkir   olimlarning   asarlari   va   ta’lim   -   tarbiyaning   umumiy   qonuniyatlariga
asoslanadi.
Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi   fanining   milliy
asoslari:   ta’lim   -   tarbiya   muammolarini,   muayyan   millatning
milliy   qadriyatlarini   umumbashariy   va   umuminsoniy   qadriyatlar   bilan   boglagan
hodda   hal   etish,   har   bir   millatnint   ma’naviy   merosi   va   milliy   qadriyatlariga
tayangan holda milliy tarbiya masalalarini yosh avlod ongiga yetkazish mazmuni,
usul, metod va tamoyillarini milliylashtirishdan iborat.
1.2 Ilk  yosh  davri  bolalarining rivojlanishidagi o’ziga  xosliklari.
Insonning   rivojlanish   davri   ona   qomidan   boshlanadi.   Bola   ona   qornida
to'qqiz   oy   mobaynida   juda   tez   rivojlanish   jarayonini   va   murakkab   taraqqivot
davrini   o‘taydi.   Bu   davrda   ham   bola   ma’lum   darajada   tashqi   muhit   ta’sirida
bo‘ladi.   Shuning   uchun   ham   bu   ta'siming   ijobiy   bo‘lishini   ta’minlash   lozim.
Go'dakning   vazni   tug'ilgan   paytda   3,5   kg,   bo‘yi   50   sm   bo'lgan   bo'lsa,   uch   oylik
davrida uning vazni taxminan 5 kg, bo‘yi 60 sm, 6 oylik bo'l- ganda esa taxminan
7   kg,   bo'yi   64   sm   bo'ladi.   Bir   yoshgacha   bo'lgan   davrda   bolaning   rivojlanishi
asosan   oila   muhiti   ta’sirida   bo‘lib,   u   ona   suti   bilan   oziqlanishi   lozim.   Bola   bu
davrda   nutqqa   ega   bo‘lmasa   ham   nutqni   tushunish.   anglash.   harakatlami   idrok
etish, oila a’zolarini tanish qobiliyatiga ega bo'ladi. Shuning uchun ham go'daklik
davridan boshlab uch yoshgacha bo'lgan davrda bolaning nutqi va tafak- kuri jadal
rivojlanadi. Bola bir yoshgacha bo'lgan davrda dastlabki so'z- larni ayta boshlavdi.
10 Bu   davrda   kattalar,   asosan,   oila   a’zolari   go'dakni   to'g'ri   parvarish   qilishni   yo'lga
qo’yishlari   lozim.   "Bola   tushunmas   ekan”   deb,   unga   befarq   bo'lmasliklari,   atrof-
muhitdagi   buyumlaming   nomini   to'g'ri   talaffuz   qilib,   ularning   nutqini   to'g'ri
rivojlantirish   uchun   keng   yo‘1   ochishlari   kerak.   Oilada   bolani   tarbiyalashda   ota-
ona bilan bola o'rtasida qalban yaqinlikka erishish lozim. Ota-onalar hech qachon
tarbiyani   o'z   holiga   tashlab   qo'ymasligi,   ya’ni   bolaning   ilk   yoshligidan   bu
jarayonga kirishish talab etiladi.
 Chunki, bola oilada birinchi hayotiy tajribani o'rganadi. kuzatadi va o'zini turli xil
vaziyatlarda   qanday   tutish   kerakligini   o'rganadi.   Biz   bolani   nimaga   o'rgatsak   uni
aniq,   hayotiy   misollar   bilan   mustahkamlashimiz   zarur,   ya’ni   kattalar   aytgan
gaplariga amal qilishlari shaxsan tarbiyaning samaradorligini ta'minlaydi. Ilk yosh
guruh   (2-3   yoshli   bolalar)ning   rivojlanish   xususiyatlari.   Bu   davr   o'ziga   xos
xususiyatlarga ega. Bir yoshdan ikki yoshgacha bo'lgan  davr mobaynida bolaning
nutqi   va   o‘zgalar   tomonidan   aytilgan   so‘zlarni   tushunish   qobiliyatlari   jadal
rivojlangan   bo‘lsa,   2-3   yoshga   kelib,   o‘z-   galar   nutqiga   taqlid   qilish   jarayoni
boshlanadi, bola musiqa, badiiy so'z ta'siriga tez beriladi. Shuning uchun ham unga
xuddi shu davrdan boshlab she’rlar aytish hamda raqsga tushishni o‘rgatish lozim.
Ularda   kattalarga   jo'r   bo‘lib   qo‘-   shiq   aytish,   musiqaga   muvofiq   harakat   qilish,
ohangni   his   etish   ko‘nikmasi   shakllanadi.   Bu   yoshdagi   bolalarni   bir   joyga
jamlaganda   ular   orasida   о ‘zaro   muloqotga   kirishish   ko‘nikmalari   shakllana
boshlaydi.   Ta'lim-tarbiyaviy   ishlar   bolalarda   shakllana   boshlagan   xuddi   ana   shu
ko'nikmalarni rivojlantirishga va ularni  malakalarga aylantirishga yo‘naltirilmog‘i
lozim.
Ilk   yosh   tarbiyalanuvchilari   (1-2   yoshli   bola)   jismoniy   tarbiyasining   asosiy
maqsadi   bolaning   sog’ligini   mustahkamlash,   ularning   tana   a’zolarini   chiniqtirish,
ularda   asosiy   harakat   turlarini   rivojlantirish,   bolalarni   tetik   tutuvchi,
toliqishlarining   oldini   oluvchi   harakatlarini   rivojlantirish   uchun   shart-sharoit
yaratish   hamda   barmoqlarining   mayda   muskullarini,   yurish   va   harakat   qilishning
ayrim   ko‘nikmalarini   rivojlantirishdan   iborat.   Ilk   yoshli   bolalarning   jismoniy
11 rivojlanishida   quyidagi   jihatlarga   alohida   e’tibor   qaratish   zarur;   1)   kerakli
masofaga,   o‘rindiq   va   halqaning   tagiga   emaklash,   bir   metr   uzunlikdagi   zinaga
kattalarning   yordamida   chiqish   va   undan   tushish;   2)   tayanchs   iz   to   ‘g‘ri     у   o
‘nalishda va  yerda  у otgan taxtacha ustidan,  у   о ‘ lkachadan, qiya (o‘n-o‘n besh sm
yuqoriga ko‘tarilgan) taxtachadan yurish, o‘n sm balandlikdagi sath ustiga chiqish
va   undan   tushish;   pol,   yerdagi   yoki   besh-o‘n   sm   balandlikda   joylashgan   arqon,
xoda   yoki   taxtacha   ustidan   o‘ta   olish;   3)   to‘g‘ri   yo‘nalishda   yugurish;   4)   uncha
katta   bo‘   lmagan   tepalikdan   koptokni   dumalatish,   uni   oldinga,   yuqoriga   irg‘itish.
Qalamni yoki mo'yqalamni ushlab turish, ular bilan (aji-buji) chiziqlar chizish. 5)
uch va undan ortiq qismlardan iborat minoralar qurish, qopcha va qutichaga mayda
predmet   va   o‘yinchoqlami   solish   va   ularning   ichidan   olish.   6)   o‘z-o‘ziga   xizmat
qilish, qoilarini yuvish, cho‘milishga ijobiy mu- nosabatda bo‘lish, piyoladan choy
ichish, mustaqil yuz-qoilarini yuvish va artish. Ilk yosh guruh (2—3 yoshli bolalar)
tarbiyalanuvchilari   bilan   jismo-   piy   tarbiya   bo‘yicha   bajariladigan   ishni   to'g'ri
rejalashtirish   va   o‘tkazish   uni   samarali   hal   etishda   nihoyatda   muhimdir.   Kun
davomida   turli   xilda-   gi   m   ashg'ulotlarning   jismoniy   mashq   va   harakatli   o'yinlar
bilan qo'shib olib borilishi bolaning to‘g‘ri harakatini ta’minlashga yordam beradi.
Mashg‘ ulotlar to’g‘ ri tashkil etilsa, qiziqarli, ibratli         jihatlari oshirilsa, bolalar
o'z   vaqtida   dam   olishlariga   e’tibor   berilsagina,   jismoniy   mashqlaming
samaradorligi   ortadi.   Mashg‘ulotda   eng   muhimi   mashq   va   o‘yinlaming   to'g'ri
taqsimlanishidir. Bunda mashg'ulotning asosiy vazifasini ajrata olish lozim, uning
mazmuni ko‘zda tutgan maqsadni hisobga olib, bola tanasining m a’lum qismlariga
har   tomonlama   ta’sir   o'tkazish   zarur.   Shu   jumladan,   mashg‘ulotlar   unumdorligini
oshirish   maqsadida   turli   mashqlarni   bir-biri   bilan   bog’  lash   ham   muhimdir.   Bola
organizmini chiniqtirishda ham maktabgacha yosh davrlarining o'ziga xosliklarini
hisobga olgan holda tabaqalashtirilgan yondashuvni tatbiq etish lozim.   Jumladan:
ilk yosh guruhida:
 - har kuni ertalab badantarbiya qilish, harakatlarni namunaga muvofiq bajarish;
 - badantarbiyani ochiq havoda, yengil kiyimda bajarish;
12   - ertalabki  badantarbiya mashqlarini  suv muolajalari bilan           tugallash (kattalar
ko‘magida);
- yozda ochiq havoda iloji boricha ko‘proq bo‘lish;
  -   kattalar   nazorati   ostida   kichik   ochiq   suv   havzasida   (basseynda)   cho‘milish
(gigiena talablariga amal qilgan holda).
Bolalarning   ovqatlanishi   (nonushta,   tushki   ovqat,   kech   tushki   ovqat   va
kechki   ovqat)   osoyishta   vaziyatda   o'tishi   kerak.   Bola   stol   atrofiga   yaxshi   ishtaha
bilan   o‘tirsa,   uning   organizmida   ovqatning   yaxshi   hazm   bo‘lishiga   yordam
beruvchi   shart-sharoit   hosil   qiladi.   Yaxshi   ishtaha   bolalarda   mustaqillikni,
madaniy-gigienik malakalarni, stol atrofida o‘zini to‘g‘ri tutib o‘tirish malakalarini
tarbiyalashga yordam beradi. Eng muhimi - bolalarning yoshligidan boshlab ularda
yaxshi   ishtaha   bo‘lishini   ta’minlash   muhim   ahamiyatga   egadir.   Bolalami   ilk
yoshidanboshlab   о vqatni   mustaqil   yeyishgao‘rgatish   ularda   ovqatni   ishtaha   bilan
yeyishga,   ovqatga   ijobiy   munosabatni   uyg‘otishga   yordam   beradi.
Ikkinchiyoshningboshidan   qoshiqqa   o‘rgatish,   to‘rtinchi   yoshdan   sanchqidan,
beshinchi   yoshda   pichoqdan   foydalanish   malakalarini   tarbiyalab   borish   zarur.
Bundan tashqari bolalarda ovqat yeyishdan oldin qo‘lini yuvish, tartibli yeb-ichish,
chapillatmay,   tovushsiz   chaynash   va   ichish,   salfetkadan   foydalanish,   to‘g‘ri
o‘tirish,   ovqat   uchun   tashakkur   bildirish,   ovqatdan   keyin   og'izni   chayqash   kabi
maishiy-gigienik malakalar ham tarbiyalab boriladi. Mazkur jarayonda kattalaming
namunasi,   tushuntirish,   o‘rgatish,   nazorat   kabi   tarbiya   uslublarining   ahamiyati
katta.
  Ilk   yosh   guruh.   Kattalar   ko‘magida   suvni   sachratmasdan   yuvinishga
odatlantirib   borish,   og'zini   chayqashgao'rgatish,   shaxsiy   dastro'molchani   o'z
vaqtida qo'llashga o‘rgatiladi. Bolalarda ovqatni taitibli yeyish malakalarini (nonni
uvoq qilmaslik, ovqatni to‘kmaslik, og'izni yumib chaynash, qoshiqni o'ng qo‘lda
ushlab   foydalanishlikni)   tarbiyalash.   Shuningdek,   kiyimlami   mustaqil   ravishda
yechinib,   kiyinish   malakalarini   tarbiyalash.   Kattalar   ko‘magida   kiyimlami   o'z
13 javonlariga   tartibli   joylash   tirishga   o'rgatish.   Xonada   tartiblilik   va   ozodalikni
saqlashga   odatlantirish.Maktabgacha   ta’lim   yoshidagi   bolalarga   aqliy   tarbiya
berishni   to‘g‘ri   tashkil   etish   uchun   ularning   aqliy   rivojlanish   qonuniyatlari   va
imkoniyatlarini   bilish kerak. Maktabgacha ta’lim yoshida boshqa yosh davrlariga
qaraganda aqliy rivoj lanishning yuqori sur’atda taraqqiy etishi kuzatiladi. Ayniqsa,
ilk   yosh   guruhi   bolalarining   aqliy   rivojlanishiga   alohida   e’tibor   qaratish   zarur.
Zamonaviy tadqiqotlar natijalari shuni ko‘rsatadiki, ikki yoshgacha bolalarda juda
katta hajmdagi bilish faolligi kuzatiladi. Bolaning ongi tez rivojlanib, u uch yoshga
kelganda katta kishilaming aql kuchining sakson foiziga tenglashadi. Mazkur holat
maktabgacha yoshdagi bola ongini ortiqcha zo‘riqishlardan asrashni talab etadi.Ilk
yoshda   bolalar   bir-biri   bilan   o'ynaganda   xalaqit   bermaslik,   o'yinchoqni   tortib
olmaslik,   kerak   bo4sa   so‘rab   olish,   o'rtog'i   o‘ynab     bo‘lguncha   kutib   turish   kabi
xususiyatlarni   o‘zlariga   singdirib   borishadi.   Natijada   bolalarda   ijobiy
munosabatning   dastlabki   shakllari   namoyon   bo‘la   boshlaydi,   birga   o‘ynash   istagi
paydo   bo‘ladi.   Tarbiyachi   esa,   o’z   navbatida   bunday   ijobiy   munosabatni,
birgalikdagi   faoliyatni   rag‘batlantirib   borishi   maqsadga   muvofiq.     Ilk   yosh
guruhida:                                                     
  1.   Kattalar   mehnatiga   qiziqishni   tarbiyalash.
2.   Maktabgacha   ta’lim   muassasasi   xodimlarining   mehnat   jarayonlari   bilan
tanishtirish.
3. Bolalarga kattalarning mehnatini hurmat qilish tuyg'usini shakllantirish.
Topshiriq   -   maktabgacha   ta’lim   yoshidagi   bolalar   mehnatini   tashkil   etishning
boshlang'ich   shakli   hisoblanib,   barcha   yosh   guruhlarida   qo‘llash   imkoniyatini
beradi.   Ilk   va   kichik   yosh   guruhlarida   bolalarga   uncha   murakkab   bo‘lmagan   va
qisqa muddatli  topshiriqlar beriladi:  “0 ‘yinchoqni, kitobni, stulni  olib kel. joyiga
olib borib qo‘y, tushki ovqat uchun stol ustiga qoshiqlarni qo‘yib chiq”.
Estetik   tarbiya   -   shaxsda   tabiat,   mehnat,   ijtimoiy   munosabatlardagi   go'zallikrti
estetik   ideal   nuqtayi   nazaridan   idrok   etish   va   baholash,   shuningdek,   voqelikni
go'zallik   qonunlariga   ko'ra   o‘zgartirish   ehtiyojini   his   etish   qobiliyatini
14 shakllantirishga yo‘naltirilgan muntazam  ta’sir jarayonidir  ¹.   Maktabgacha ta’lim
yoshining   turli   davrlari   bilan   bog'liqlikda   estetik   tarbiyani   amalga   oshirishning
o'ziga   xosliklari   ham   aniq   namoyon   bo‘ladi.         Ilk   yoshli   bolalarda   hali   ularning
estetik   tarbiyasi   to’g'risida   emas,   balki   ularning   hissiy   va   sensor   rivojlanishi
to‘g'risida o‘ylash kerak. Bola yaltiroq bo‘yoqdan xursand bo' ladi, bir maromdagi
tovush   va   harakatlardan   huzur   qiladi.   Bola   hayotining   birinchi   yilida   ularning
sensor-hissiy   qabul   qiluvchanligi   takomillashib   boradi.   Bu   yoshdagi   bolalarda
hissiy   kechinmalaming   shakllanishida   kattalar   muhim   rol   o'ynaydi.   Kattalaming
ochiq   yuz   bilan   jo'shqin   ohangda   gapirishlari   bolaga   buyumlarning   u   yoki   bu
xususiyatlariga   ijobiy   munosabatda   bo'lishiga   yordam   beradi.   Va,   aksincha,
kattalarning ogohlantiruvchi ovozi, ular yuzidagi tundlik alo- mati yoki ho‘mrayib
qarashlari,   jerkib,   siltab   tashlashlari   bolalarda   shu   buyumgayoki   uning   sifatiga
salbiy   munosabatni   shakllantiradi.   Bola   hayotining   ikkinchi   yilida   uning   idroki
asta-sekin takomillasha boradi. Bolalar endi faqat borliq xususiyatlarini emas, shu
bilan   birga   san'at   asarlaridagi   ayrim   estetik   ifoda   vositalarini   ham   idrok   eta
boshlaydilar.   Bu   yoshdagi   bolalarda   musiqaning   quvnoq   va   g'amgin   kuylariga,
ulami   Didaktik   o'yinlar   ta’limiy   o‘yin   sifatida   bolalarning   yosh   xususi-   yatlariga
mos keladigan o‘yinlar sirasiga kiradi. Didaktik o‘yinlaming muhim belgisi undagi
qoidalarning mavjudligidir.  0 ‘yinda o'yin niyati, o'yin qoidalari, o‘yin harakatlari
o‘rtasida   uzviy   aloqa   mavjud.   0   ‘yin   niyati   o‘yin   harakatlarining   tabiatini
belgilaydi.   0   ‘yin   qoidasi   esa,   o‘yin   harakatlarini,   vazifasini   hal   etishga   va
o‘yindagi harakatlarni amalga oshirishga yordam beradi.
1.3  Maktabgacha yoshdagi bola  shaxsining rivojlanishi va  xususiyatlari.
Shaxs   tushunchasi   insonga   taalluqli   bo’lib,   psixologik   jihatdan   taraqqiy   etgan,
shaxsiy   xususiyatlari   va   xatti-harakatlari   bilan   boshqalardan   ajralib   turuvchi,
muayyan   xulq-atvor   va   dunyoqarash-   ga   ega   bo'lgan   jamiyatning   a’zosini
ifodalashga xizmat qiladi. Odam shaxs bo'lishi  uchun psixik jihatdan rivojlanishi,
o‘zini   yaxlit   inson   sifatida   his   etishi,   o‘z   xususiyatlari   va   sifatlari   bilan
boshqalardan   farq   qilmog‘i   kerak.   Kadrlar   tayyorlash   milliy   modelida   shaxs
15 kadrlar   tayyorlash   tizimining   bosh   subyekti   va   obyekti,   ta’lim   sohasidagi
xizmatlaming   iste’molchisi   va   ulami   amalga   oshiruvchi   sifatida   ta’riflanadi.
Kadrlar   tayyorlash   sohasidagi   davlat   siyosati   insonni   intellektual   va   ma’naviy-
axlohiy   jihatdan   tarbiyalash,   uning   har   tomonlama   rivojlangan   shaxs   sifatida
namoyon   bo'lishiga   erishishni   nazarda   tutadi.   Mazkur   ijtimoiy   talabning   amalga
oshirilishi   har   bir   fuqaroning   bilim   olish,   ijodiy   qobiliyatini   namoyon   etish,
intellektual jihatdan rivojlanishi hamda muayyan kasb yo‘nalishi bo'yicha mehnat
qilish   huquqini   kafolatlaydi.   Odamning   ijtimoiy   mavjudot   sifatida   shaxsga
aylanishi   uchun   ijtimoiy   muhit   sharoitlari   va   tarbiya   kerak   bo'ladi.   Ana   shular
ta’sirida   odam   inson   sifatida   rivojlanib   boradi   va   shaxsga   aylanadi.   Rivojlanish
shaxsning   fiziologik   va   intellektual   o‘sishida   namoyon   boTadiganmiqdor   va   sifat
о ‘zgarishlar mohiyatini ifoda etuvchi murakkab jarayondir. Rivojlanish mohiyatan
oddiydan   murakkabga,   quyidan   yuqoriga,   eski   sifatlardan   yangi   holatlarga   o'tish,
yangilanish,   yangining   paydo   bo'lishi,   eskining   yo'qolib   borishi,   miqdor
o'zgarishining   sifat   o'zgarishiga   o'tishini   ifodalaydi.   Rivojlanishining   manbayi
qarama-   qarshiliklarning   o'rtasidagi   kurashdan   iboratdir.   Bola   shaxsining
rivojlanishi inson ijtimoiy mavjudotdir, degan falsafiv ta’limotga asoslanadi. Ayni
vaqtda inson tirik, biologik mavjudot hamdir. Demak, uning rivojlanishi da tabiat
rivojlanishining qonuniyatlari ham muhim ahamiyatga ega. Shuningdek, shaxs bir
butun mavjudot sifatida baholanar ekan, uning rivojlanishiga biologik va ijtimoiy
qonuniyatlar   birgalikda   ta’sir   etadi,   ularni   bir-biridan   ajratib   bo'lmaydi.   Chunki
shaxsning   faoliyati,   hayot   tarziga   yoshi,   bilimi,   turmush   tajribasi   bilan   birga
boshqa   fojiali   holatlar,   kasalliklar   ham   ta’sir   etadi.   Inson   butun   umri   davomida
o'zgarib   boradi.   U   ham   ijtimoiy,   ham   psi-   xik   jihatdan   kamolga   yetadi,   bunda
bolaga   berilayotgan   tarbiya   maqsadga   muvofiq   bo'Isa,   u   jamiyat   a’zosi   sifatida
kamol   topib,   murakkab   ijtimoiy   munosabatlar   tizimida   o‘ziga   munosib   o’rin
egallaydi.   Chunki   rivojlanish   tarbiya   ta’siri   ostida   boradi.   Shaxsning   fazilatlarini
to‘g‘ri ko‘rish va bexato baholash uchun uni turli munosabatlar jarayonida kuzatish
lozim. Demak, shaxsni rivojlantirish vazifasini to'g'ri hal etish uchun uning xulqiga
ta’sir   etuvchi   omillar   hamda   shaxs   xususiyatlarini   yaxshi   bilish   zarur.   Tarbiya
16 bolaga   samarali   ta’sir   etishi   uchun   o’sish   va   rivojlanish   qonuniyatlarini   bilish
hamda   hisobga   olish   maqsadga   muvofiq.   Shunday   qilib,   rivojlanish   va   tarbiya
o‘rtasida ikki tomonlama aloqa mavjud.
2-3 yoshli bolalarning rivojlanish xususiyatlari. Bu davr o'ziga xos xususiyatlarga
ega.   Bir   yoshdan   ikki   yoshgacha   bo'lgan   davr   mobaynida   bolaning   nutqi   va
o'zgalar   tomonidan   aytilgan   so'zlarni   tushunish   qobiliyatlari   jadal   rivojlangan
bo'lsa,   2-3   yoshga   kelib,   o'zgalar   nutqiga   taqlid   qilish   jarayoni   boshlanadi,   bola
musiqa,   badiiy   so'z   ta'siriga   tez   beriladi.Shuning   uchun   ham   unga   xuddi   shu
davrdan   boshlab   she'rlar   aytish   hamda   raqsga   tushishni   o'rgatish   lozim.   Ularda
kattalarga jo'r  bo'lib qo'shiq aytish, musiqaga muvofiq harakat  qilish, ohangni his
etish   ko'nikmasi   shakllanadi.   Bu   yoshdagi   bolalarni   bir   joyga   jamlaganda   ular
orasida   o'zaro   muloqotga   kirishish   ko'nikmalari   shakllana   boshlaydi.   Ta'lim-
tarbiyaviy   ishlar   bolalarda   shakllana   boshlagan   xuddi   ana   shu   ko'nikmalarni
rivojlantirishga va ularni malakalarga aylantirishga yo'naltirilmog'i lozim.
3-4   yoshli   bolalarning   rivojlanish   xususiyatlari   Bola   3   yoshga   qadam   qo'yganda
jismoniy o'sishi  bir qadar  sekinlashadi. Bu davrda uning og'irligi  14-15 kg., bo'yi
90-95   sm.   ga   yetadi.   Bola   jismonan   ancha   chiniqib,   asab   tizimi   taraqqiy   etadi.
Tayanch   harakat   organlari   takomillashib   boradi.   3   yoshli   bolalar   qisqa   muddat
davomida o'z xatti-harakatlarini  idora qilish ko'nikmasiga ega bo'ladilar. Ulardagi
mustaqillik   ortib   boradi,   hissiyot   hamda   sensor   idroki   rivojlanib   boradi.   Jamoa
bo'lib o'ynash ko'nikmalari shakllanadi. O'yin asosida amalga oshiriladigan mehnat
faoliyatini   farqlash   imkoniya   ti   kengayadi.  Tasviriy   faoliyat   hamda   qurish-yasash
faoliyatining   dastlabki   ko'rinishlari   namoyon   bo'ladi.   Uch   yoshli   bolalarning
diqqati   qisman   markazlashadi,   xotirasi   mustahkamlanib   boradi,   moddiy   borliqni
idrok   etish   jarayoni   boshlanadi,   faraz   qilish   imkoniyatlari   vujudga   keladi.   Bunda
o'yin   faoliyati   yetakchi   rol   o'ynaydi.   Mazkur   dastur   xuddi   mana   shu   faoliyatni
kengaytirishga   va   rivojlantirishga   keng   yo'l   ochadigan   ta'limiy   mashg'ulotlar
tizimini belgilab berishga yo'naltirilgan.
17 4-5   yosh   bolalarning   rivojlanish   xususiyatlari   Bola   to'rt   yoshga   yetgach,   uning
jismoniy   o'sishi   bir   muncha   jadallashadi,   bu   davr   mobaynida   bo'yi   105-108   sm
gacha   o'sadi,   og'irligi   esa   18-19   kg   bo'ladi.   Bu   davrda   bolaning   miyasi   tez
rivojlanadi.   Katta   yarim   sharlar   po'stlog'ining   faoliyati   takomillashib   boradi.
Boladagi   asosiy   harakatlarning   rivojlanish   id   a   jiddiy-sifat   o'zgarishlar   sodir
bo'Iadi,   ularni   bajarishda   tabiiylik   ortib   boradi,   bolalarda   qiyoslash   ko'nikmasi
shakllanadi.   Bu   yoshdagi   bolalarning   nutqi   ravon,   xotirasi   ancha   teran,   mustaqil
fikrlash darajasi  bir qadar rivojlangan bo'Iadi. Barcha harakat va faoliyatlarni o'zi
mustaqil bajarishga intiladi. Bu yoshda bola nihoyatda serharakat, o'yinqaroq, o'ta
qiziquvchan   bo'Iadi.   U   har   qanday   tadbirga   bajonidil   qatnashadi.   Shuning   uchun
ham   ularni   to'g'ri   ovqatlantirish,   o'z   vaqtida   uxlatish,   salomatligini   muhofaza
qilish,   ruhiy   holatini   nazorat   qilib   borish,   quvnoq   kayfiyatda   bo'lishini   ta'minlash
muhim ahamiyatga  ega.
5-6 yosh bolalarning rivojlanish xususiyatlari Bu davrda bolaning bo'yi 7-8 sm ga
o'sadi. Uning oyoqlari  gavdasiga nisbatan tezroq rivojlanadi, og'irligi  20-22 kg.ni
tashkil   etadi.   Bolalarning   umurtqa   suyaklari   qotmaganligi   tufayli   tez   qiyshayib
qolishi   mumkin.   Shuning   uchun   ham   suyaklarning   to'g'ri   o'sishini   ta'minlashga
alohida   e'tibor   berish   kerak.   Ularning   yuragi   chaqaloq   yuragiga   nisbatan   4-5
barobar   kattalashgan,   biroq   muskullari   hali   yetarli   darajada   mustahkamlanmagan
bo'Iadi.   Olti   yoshga   yetganda   miya   po'stlog'ining   asab   katakchalari   rivojlanib,
og'irligi   va   tashqi   ko'rinishidan   kattalarnikiga   yaqinlashadi.   Shuning   uchun   ham
bolaning   asablariga   juda   ehtiyotkorlik   bilan   munosabatda   bo'lish   talab   etiladi.
Uning   talaffuzi   aniq,   nutqi   ravon   bo'lishini   ta'minlash   kerak.   Bolaning   bu
faoliyatida   nuqson   bo'lgan   taqdirda   uning   ol-   dini   olish   choralarini   ko'rish   lozim.
Bu   yoshdagi   bolalarning   so'z   boyligining   rivojlanishiga   alohida   e'tibor   berish
lozim.   Ularning   nutqidagi   so'zlar   bolaning   fikr   ifodalash   ehtiyojlarini   to'la
qondirishi   kerak.   Bu   davrda   bolalarning   matematik   tafakkuri,   hisoblash
ko’nikmalarini   rivojlanishi   lozim.   Dastlabki   iqtisodiy   tushunchalarga   ehtiyoj
seziladi.   Bolaning     faraz   qilish   qobiliyatini   jadal   rivojlantirishga   alohida   e’tibor
18 qaratish   maqsadga   muvofiqdir.
6-7   yosh   bolalarning   rivojlanish   xususiyatlari   Bola   hayotining   yettinchi   yilida
undagi harakatlar ko’lami kengayadi va aniqlashadi, uning jismida harakatlarning
o’zaro   moslashuvi   boshlanadi.   6-7   yoshli   bolalar   o’zini   idora   qilish   va   o’z
harakatlarini   nazorat   qilish   imkoniyatiga   ega   bo’la   boshlaydi.   Bu   yoshdagi   o’g’il
bolalarda   mustaqil   faoliyat   ko’rsatish,   tashabbuskorlik   rivojlanadi   hamda   kattalar
fikrini tinglash ishtiyoqi shakllanadi. Bu davrda bolaning bo’yi 120 sm ga yetadi,
og’irligi   22-24   kg   bo’ladi.   Bu   yoshda   bola   chiniqadi,   qiziquvchan   bo’ladi,   o’z
salomatligini  nazorat  qila  oladi.  Uning  idrok  kuchi   va  tafakkuri  jadal  rivojlanadi,
moddiy   borliqni   bi-   lishga   intila   boshlaydi.   Bolalarda   gigiyenik   malakalar
shakllana boradi.
       
19 II BOB. II BOB. MAKTABGACHA PEDAGOGIKA PREDMETLARI VA
RO’LI
2.1 Maktabgacha pedagogikaning predmeti va uning vazifalari
Insonni  har tamonlama barkamol etib tarbiyalash, xalqimizning azaliy orzusi
bo‘lib, ajdodlarimiz ma'rifat, ma'naviyat  va madaniyat  qanday  qilib yosh  avlodga
o‘rgatish   –   ularni   komillikka   yetaklash   yo‘llari,   qonun-qoidalarini   muttasil
izlaganlar.   Bu   esa   pedagogika   fanini   maydonga   kelishiga   sabab   bo‘lgan.   Chunki
insonni   ma'rifatli   va   ma'naviy   komillikka   erishishi   pedagogika   fanining
yetakchiligida amalga oshiriladi.
Pedagogika   -   grekcha   so‘z   bo‘lib,   «bola   yetaklovchi»   -   ma'nosini   bildiradi.
Insonlarni   ma'rifiy   va   ma'naviy   barkamollikka   munosabatlarni   o‘zgartirib   borishi
natijasida   pedagogika   fani   xalq   orasida   o‘z   mavqyeiga   ega   bo‘ldi.   Shu   tariqa
insonni   tarbiyalovchi   fan   sifatida   pedagogika   dunyoviy   fanlar   tizimi   qatoridan
alohida   o‘rin   egallagan.   Uning   bosh   masalasi   tarbiyadir.   Bundan   uch   ming   yillar
ilgari   Zardushtiylik   dinining   muqaddas   kitobi   «Avesto»da   ta'lim-tarbiya
masalalariga   katta   ahamiyat   berilgani   holda,   uning   ibodatxonalari   qoshida
maktablar tashkil etilib, kohinlar tomonidan bolalarning ta'lim-tarbiya tizimi ishlab
chiqilgan.   Bu   ta'lim-tarbiya   tizimi   quyidagi   tartibda   amalga   oshirilgan:   diniy   va
axloqiy tarbiya, jismoniy tarbiya, o‘qish va yozishga o‘rgatish.
Ota-bobolarimiz   azal-azaldan   bola   tarbiyasiga   alohida   e'tibor   qaratganlar.
Imom   al-Buxoriy,   Iso   at-Termiziy,   Abu   Rayhon   Beruniy,   Az-Zamaxshariy,
Abdurauf Fitrat, Abdulhamid – Cho‘lpon, Abu Ali Ibn Sino, Alisher Navoiy singari
ulug‘  olimu adiblar, fozilu-fuzalolar  ta'lim-tarbiya borasida ko‘p asarlar bitganlar.
Sharq pedagogikasining asoschilari Abu Nasr Farobiyning «Fozil odamlar shahri»,
Yusuf   Xos   Xojibning   «Qutadg‘u   bilig»   asari,  Alisher   Navoiyning   «Maxbub   ul-
qulub»i, Kaykovusning «Qobusnoma»si kabi asarlar bunga dalildir.
Mazkur ta'limiy asarlarda inson shaxsini ma'naviy kamolga yetkazish yuksak
xulq-odob,   ilm-fanni   egallash   asosidagina   amalga   oshirish   mumkin,   degan   g‘oya
20 ilgari   surilgan.   Haqiqiy   bilimga   asoslangan   ta'limiy   uslub   shakllanadi,   natijada
ta'lim-tarbiya olimlar diqqat markazida bo‘ldi.
Farobiy   ta'lim-tarbiyaga   bag‘ishlangan   asarlarida   inson   takomilida   ta'lim-
tarbiyaning   muhimligi,   unda   nimalarga  e'tibor   berish   zarurligi,  ta'lim-tarbiya   usul
va uslublari haqida fikr yuritilgan. «Fozil odamlar shahri», «Baxt saodatga erishuv
to‘g‘risida»,   «Ilmlarning   kelib   chiqishi»   kabi   maorifiy   asarlarida   olimning
tarbiyaviy qarashlari o‘z ifodasini topgan.
Abu Rayhon Beruniyning bilimlarni egallash yo‘llari haqidagi fikrlari hozirgi
davr   uchun   ham   dolzarbdir.   O‘quvchiga   bilim   berishda   ularni   zeriktirmaslik,
uzviylik, izchillik va hokazolarni e'tiborga olish kerakligini uqtiradi. Beruniy inson
kamolotida   uch   narsa   muhimligini   ta'kidlaydi.   Bu   hozirgi   zamon   pedagogikasida
e'tirof etiluvchi irsiyat, muhit va tarbiyadir.
Ibn   Sino   insonlarni   kamolotga   erishishining   birinchi   mezoni   sanalgan   bilim
egallashga   da'vat   etadi.   Bilimsiz   kishilar   johil   bo‘ladi,   ular   haqiqatni   bila
olmaydilar,  ular   yetuk   bo‘lmagan   kishilar   deydi.  Ibn  Sino   bilim   olishda   bolalarni
yengildan   og‘irga   borish   orqali   bilim   berish,   olib   boriladigan   mashqlar   bolalar
yoshiga   mos   bo‘lishi,   bilim   berishda   bolani   qiziqishi   va   qobiliyatlarini   hisobga
olish, o‘qitishni jismoniy mashqlar bilan olib borish kerakligini uqtiradi.
Pedagogik   fikrni   rivojlanishida   rus   pedagogi   K.D.Ushinskiyning   pedagogik,
nazariy   qarashlari   «Inson   tarbiya   predmeti   sifatida»   degan   mukammal   asarida
bayon   qilib   berilgan.   «Ona   tili»,   «Bolalar   dunyosi»   kitoblari   barchaga   yaxshi
ma'lum bo‘lib, u ta'limning ko‘rgazmaliligi, ongli va uzviy olib borish masalalarini
ishlab chiqdi.
Pedagogika   fan   sifatida   rivojlanishida   chex   pedagogi,   olimi   Yan   Amos
Komenskiy   (1592-1670)ning   hissasi   katta   bo‘ldi.   Uning   «Buyuk   didaktika»   asari
haqli   ravishda   pedagogika   sohasida   yaratilgan   birinchi   ilmiy   asar   hisoblanadi.
Undan   tashqari   «Onalar   maktabi»   degan   maktabgacha   tarbiya   qo‘llanmasi   va   bir
qancha kitoblari diqqatga sazovordir. Komenskiy o‘zining pedagogik nazariyasida
tarbiyaning   tabiatga   uyg‘un   bo‘lishi   to‘g‘risidagi   tushunchani   ilgari   suradi.
Pedagog   bolani   tarbiyalaganda,   bog‘bon   daraxtning   biologik   o‘sish   qonuniyatini
21 hisobga olgani kabi, undagi tabiiy bilish xususiyatlarini hisobga olishi shart, deydi.
Komenskiy o‘qishga hammaning tortilishini, hamma umumta'lim olishi kerakligini
uqtiradi. 
«Ta'lim   to‘g‘risida»gi   Qonun,   «Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturi»   qabul
qilinganiga qadar ham biz maktabgacha tarbiya to‘g‘risida fikr yuritib kelganmiz.
Bugun   esa   bu   masalaga   yangicha   yondashmoqdamiz.   Zero   dasturimiz   talablariga
asosan   maktabgacha   ta'lim   turi   –   bolani   maktabga   tayyorlash   bilan   birga,   uni
sog‘lom   bo‘lib   o‘sishini   ta'minlaydi,   muntazam   ta'lim   olishga   tayyorlaydi,   unda
o‘qishga intilish hissini uyg‘otadi. 
Keyingi   yillarda   maktabgacha   ta'lim   muassasalarining   yangi   tarmog‘i
shakllanib   bormoqda.   Misol   tariqasida   oilaviy   ta'limning   ko‘rinishlaridan   biri
«Xonadon   bog‘chasi»,   «Bolalar   bog‘chasi,   boshlang‘ich   maktab»   majmualarini
keltirish   mumkin.   Bolalarga   xoreografiya,   tasviriy   va   musiqa   san'ati,   kompyuter
savodxonligini   o‘rgatuvchi   guruhlar   soni   kundan-kunga   ko‘payib   bormoqda.
Bularning   hammasi   maktabgacha   yoshdagi   farzandlarimizni   «Kadrlar   tayyorlash
milliy dasturi» talablari asosida tarbiyalash uchun shart-sharoit yaratmoqda.
Maktabgacha ta'lim pedagogikasi ijtimoiy tarbiya tajribasini sinchkovlik bilan
o‘rgandi.   Bu   esa   maktabgacha   ta'lim   muassasalari   ishini   takomillashtirishga
yordam beradi. Quyidagi sxemada maktabgacha ta'lim pedagogikasining predmeti
ko‘rsatib o‘tilgan:
Bola tug‘ilgan kundan boshlab, uni maktabga borgunga qadar bo‘lgan davrda
har   tomonlama   yetuk   barkamol   etib   tarbiyalash   qonuniyatlarini   o‘rganish
maktabgacha   ta'lim   pedagogikasining   muvzuidir.   U   maktabgacha   ta'lim
muassasalari   va   oilaning   tarbiyaviy   ta'sir   ko‘rsatishi   birligini,   maktabgacha   ta'lim
muassasasi   va   maktab   ishidagi   aloqadorlikni,   bolalarni   maktabda   o‘qishga
tayyorlashni   ta'minlab,   ijtimoiy   maktabgacha   tarbiya   sharoitida   tarbiya   va   ta'lim
berish   ishlarining   vazifalarini,   tamoyillarini,   mazmunini,   metodlarini,   shakllarini
va uni   tashkil   etishni   ishlab  chikdi. Maktabgacha  ta'lim   pedagogikasi   pedagogika
fanlar tizimida uning ajralmas qismi bo‘lib shakllandi. 
22 Maktabgacha   ta'lim   pedagogikasining   nazariyasi   va   amaliyoti   maktabgacha
yoshdagi   bolalarga   har   tomonlama   tarbiya   berishning   maqsadi,   bolaning
imkoniyatlari   va   uni   ilk   yoshdan   boshlab   tarbiyalashning   roli,   maktabgacha
tarbiyani   hayot,   zamon   bilan   bog‘lab   olib   borishning   zarurligi,   bola   shaxsining
shakllanishida ijtimoiy muhitning hal qiluvchi ahamiyatiga asoslanadi.
Pedagogika   fani   tarbiyani   pedagogik   xodisa   sifatida   o‘rganib,   bir   qator
tushunchalarni   o‘z   ichiga   oladi.   Pedagogikada   tarbiya,   ta'lim,   ma'lumot   asosiy
tushunchalar hisoblanadi.
Pedagogikaning asosiy tushunchalari
Tarbiya Ta'lim Ma'lumot
Pedagogik   hodisa   bulib,
yosh   avlodga   ilmiy
bilimlar   sistemasini,
malaka  va ko‘nikmalarni
maxsus   metod   va
vositalar   orqali   rejali
ravishda   singdirib   borish
va   uning   natijasida   har
tomonlama   shakllangan
kishini   tarbiyalashni
maqsad qilib qo‘yadi. Ijtimoiy   zarur   bilimlar,
muayyan   ko‘nikma   va
malakalarni   o‘quvchilarga
singdirish,   ularning   ongiga,
xulqiga   ta'sir   etish,
dunyoqarashi   va   bilish
faolligini   rivojlantirishdir.
U   insonni   mehnatga,
hayotga   tayyorlashning
asosiy   vositasi   hisoblanadi.
Ta'lim   berish   jarayonida
tarbiya   va   ma'lumotning
maqsadi   amalga   oshiriladi.
Ta'lim   ikki   tomonlama
jarayon   -   o‘qitish   va
o‘qishni o‘z ichiga oladi. Asosiy   pedagogik
tushuncha   bo‘lib,   uning
ijtimoiy hayot voqyealarini
ob'ektiv   aks   ettirishdir.
Ma'lumot   kishini   bilishga
bo‘lgan   talabini   ta'minlab,
undagi   qobiliyatlarni
ma'lum   darajaga   ko‘taradi
va   amaliy   faoliyatga
tayyorlaydi.   Ma'lumot
ta'limning natijasi bo‘lib, u
kishi   tomonidan   bilim,
malaka   va   ko‘nikmalarni
mustaqil egalashdir.
O‘qitish – pedagogik faoliyat bo‘lib, u bilim ko‘nikma va malakalarni bolalarga
singdirish, ularning bilim va amaliy faoliyatiga rahbarlik kilishdir.
O‘qish   –   bolalarning   bilim,   malaka,   ko‘nikmalarni   egallashdagi   amaliy
faoliyatidir.  U o‘quvchilarning har tomonlama rivojlanishini ta'minlaydi.
23 2.2 Maktabgacha tarbiya pedagogikasining boshqa
 fanlar bilan bog‘liqligi
Maktabgacha ta'lim pedagogikasi jamiyat va insonni o‘rganuvchi fanlar bilan
chambarchas   bog‘langan.   Pedagogika   ijtimoiy   hodisa   sifatida   tarbiyani   o‘rganar
ekan,   sotsiologiya,   anatomiya,   fiziologiya,   psixologiya,   umumiy   pedagogika
fanlari,   falsafa   bilan   chambarchas   bog‘liqdir.   Chunki   mazkur   fanlar   tarbiyaning
maqsadi   va   vazifalarini   o‘rganish   metodologiyasini   belgilaydi.   Jamiyat
to‘g‘risidagi   materialistik   falsafa  tarbiya   masalasiga   asoslangan   holda   yondashish
imkonini beradi.   Tarixiy materializm -   pedagogika tarbiyaning sinfiy mohiyatini
ochib   berish,   uning   paydo   bo‘lishi   va   rivojlanishi   ijtimoiy   xodisa   ekanligini,
jamiyat   hayotida   va   kishi   shaxsining   rivojlanishida   tarbiyaning   rolini   baholashga
yordam   beradi.   Didaktik   masalalarni   ishlab   chiqishda   pedagogika   bilish
nazariyasiga   suyanadi,   axloqiy   tarbiya   masalalarini   o‘rgatishda   pedagogika
etikaning  axloq   to‘g‘risidagi   ta'limotiga,   estetik   tarbiyaning  maqsadini,  yo‘llarini,
metodlarini belgilashda etika faniga asoslanadi. 
Etika -  ahloqni nazariy jihatdan asoslab, yosh avlodni, uning axloqiy tarbiyasi
muammolarini, inson shaxsini  shakllantirishda axloqiy g‘oyalar rolini tushunishni
chuqurlashtiradi.
Estetika   –   insonlarni   voqyelikka,   san'atga   estetik   munosabatlarni
rivojlanishining   umumiy   qonuniyatlarini   o‘rganadi,   nafosat   tarbiyasining   ilmiy
asosi bo‘lib xizmat kiladi. 
Fiziologiya   -   pedagogikaning   tabiiy-ilmiy   bazasi   bo‘lib,   u   birinchi   navbatda
inson   oliy   nerv   faoliyatining   rivojlanishi,   nerv   sistemasining   xususiyatlari,   sezgi
organlari,  tayanch-harakat   apparati,  yurak-tomir   va   nafas   olish   sistemalari   va  shu
kabilarning   rivojlanishi   haqidagi   ma'lumotlarga   tayanadi.   Hozirgi   zamon
fiziologiyasi   eng   muhim   pedagogik   muammolarni   to‘g‘ri   hal   etishda:   bola
rivojlanishiga,   uning   qobiliyatlarini   shakllantirishga   muhit,   irsiyat   va   tarbiyaning
ta'siri   va   shu   singarilarni   begilashda   pedagogikaga   yordam   beradi.   O‘sib
borayotgan   organizm   tuzilishining   va   harakat   qilish   qonuniyatlarining   asosiy
24 tamoyillarini   ochib   beruvchi   yosh   fiziologiyasi   ta'lim-tarbiya   berish   masalalarini
ishlab   chiqish   uchun   katta   ahamiyatga   ega.   Fiziologiyaning   oliy   nerv   faoliyati,
nerv   sistemasining   tipologik   xususiyatlari   to‘g‘risidagi   xulosalarni   pedagogikaga
o‘quv-tarbiya   jarayoni   metodikasini   ishlab   chikishda,   bolalar   faoliyatlari   uchun
yaxshiroq sharoitlar yaratishda yordam beradi.
Maktabgacha   pedagogika   bola   tarbiyasida   uning   yosh   va   psixologik
xususiyatlarini   hisobga   olib   boradi.   Shu   bois   pedagogika   uchun   pedagogik
psixologiyaning   bola   xususiyatlari,   ularda   o‘tadigan   psixik   jarayonlarining
qonuniyatlari   haqidagi   ma'lumotlar   muhimdir.   Shunga   ko‘ra   pedagogikaning
psixologik fani bilan bog‘liqligi an'anaviy tus olgan.
Hozirgi   zamon   pedagogikasi   ko‘p   tarmoqli   fan   bo‘lib,   avvalo   u   tarbiya
ijtimoiy   hodisa   ekanligi   jihatidan   pedagogika   tarixi   bilan   bog‘lanadi.
Pedagogikaning   boshqa   fanlar   bilan   bog‘lanish   tizimida   etnografiya,   xalq
pedagogikasi alohida o‘rin tutadi.
Umumiy   pedagogika   guruhi   –   uzluksiz   ta'lim   jarayonining   o‘ziga   xosligini
asoslab   beruvchi   –   oila   pedagogikasi,   maktabgacha   pedagogika,   maktab
pedagogikasi,   kasb-hunar   ta'limi   pedagogikasi,   oliy   ta'lim   pedagogikasi,   maxsus
pedagogika degan tarmoqlarga bo‘lingan.
     
2.3 Pedagogik ilmiy tadqiqot metodlari
Maktabgacha pedagogika o‘z tadqiqot ob'ektiga va tadqiqot metodlariga ega.
Ilmiy   tadqiqot   barcha   fanlar   kabi   maktabgacha   pedagogika   fanini   ham   rivojlanib
borishiga, ayrim pedagogik hodisalarni takomillashtirishga, ularni to‘g‘ri hal etish
yo‘llarini aniqlashga yordam beradi.
Adabiyotlar bilan ishlash metodi.
Pedagogik   muammolarni   tadqiq   etish   adabiyotlarni   o‘rganishdan   boshlanadi.
O‘rganilgan   hujjatlar   va   manbalarga   xalq   maorifiga   aloqador   hujjatlar,
qonunshunoslikka oid huquqiy hujjatlar kiradi. Shu bilan birga pedagogika faniga
25 oid   b ӯ lgan   tarixiy   pedagogik   adabiyotlar,   darsliklar,   o‘quv-metodik   ishlanmalar
ham   kiradi.   Adabiyotlarni   o‘rganish   metodi   muammolarining   qay   tomonlama
yaxshi   ochilgan,   qaysi   masalalarni   xal   etilmagani   kabilarni   bilish   imkoniyatini
beradi. Adabiy manbalar bilan ishlash quyidagi metodlardan foydalanishni nazarda
tutadi: bibliografiya tuzish, annotatsiya, konspektlashtirish.
Ilg‘or tajribalarni o‘rganish metodi.
Maktabgacha   pedagogikaning   ko‘pgina   muammolarini   hal   etishda   ta'lim-
tarbiya   sohasida   orttirilgan   tajribalar   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   Tajribani
o‘rganish   jarayonidagi   muammo,   yutuq   va   kamchiliklar   aniqlanadi.   Pedagogik
tajribalarni o‘rganishda kuzatish, anketalashtirish, tarbiyachi va bolalarning ijodiy
ishlari, pedagogik hujjatlarni o‘rganish metodlaridan foydalaniladi.
Kuzatish metodi.
Ma'lum   bir   pedagogik   xodisani   biror   maqsadni   ko‘zlab   muntazam   ravishda
o‘rganish,   ta'lim-tarbiya   jarayonining   turli   sharoitlarida   uning   rivojlanishi   va
o‘zgarishini   kuzatib   borishdir.   Kuzatishdan   asosiy   maqsad   faktlar   to‘plash,   uning
muhim   tomonlarini   ajratib   borishdir.   Kuzatish   belgilangan   aniq   reja   asosida   olib
boriladi.
Suhbat metodi.
  Suhbat   aniqlanishi   kerak  bo‘lgan masalalrni  oydinlashtirib olish  maqsadida,
oldindan   tuzilgan   reja   asosida   o‘tkaziladi.   Suhbat   yakka   tartibda,   hamda   jamoa
tarzida   bo‘lishi   mumkin.   Suhbat   bolalar   hayotining   u   yoki   bu   voqyea   xodisalari
to‘g‘risidagi   qiziqishlarini,   tasavvurlarini   aniqlab   olishga   yordam   beradi.   Suhbat
yoshlar bilan ham, katta yoshdagi kishilar bilan ham o‘tkaziladi.
Anketa yo‘li bilan so‘rash metodi.
Anketa yo‘li bilan so‘rash metodining boshqa metodlardan afzalligi shundaki,
qisqa vakt ichida anketa orqali anchagina kishilarga savollar berib, ulardan yozma
javoblar olish mumkin. Olingan javoblar ko‘rib chiqiladi va tahlil kilinadi.
Hujjatlarni va bolalarni ishlarini o‘rganish metodi.
Pedagogik   hujjatlarni   o‘rganish   orqali   tadqiqotchi   o‘rganilayotgan   ob'ekt
to‘g‘risida   har   xil   ma'lumotlarni   bilib   oladi.   Bunga   MTT   mudirlari,
26 tarbiyachilarning   rejalari   va   hisobotlari,   MTT   tarbiyalanuvchilarining   rasmlari,
loydan   yasagan   buyumlari   va   shu   kabilar   kiradi.   Masalan:   bolaning   ancha   ilgari
chizgan rasmlarini qarab chiqish, tahlil qilish, bolalarga berilgan topshiriqlarni qay
darajada   murakkablashib   borganini,   ularda   tasvirlash   faoliyati   qanday   rivojlanib
borganini aniqlashga hamda ular bilan olib boriladigan keyingi ishlarni belgilashga
yordam beradi.
Inson   tarbiyasi   insonning   o‘zi   kabi   qadimiy   va   keng   qamrovlidir.   SHu   sababli,
insonni har tomonlama tarbiyalash insoniyatning azaliy orzusi bo‘lib, ajdodlarimiz
ma’rifat va madaniyatni yosh avlodga o‘rgatish, ularni komillikka etaklash yo‘llari,
qonun-   qoidalarini   izlaganlar.   Darhaqiqat,   insonning   ma’rifatliligi   va   ma’naviy
komilligiga   erishish   ishlari   pedagogika   fani   etakchiligida   amalga   oshiriladi.
Demak,   pedagogika   fani   kishiga   har   tomonlama   tarbiya   berish,   har   bir   shaxsni
hamma   yosh   davrlarida   uyg‘un   rivojlantirish   qonuniyatlari   to‘g‘risidagi   fandir.
SHu bois, pedagogika fani insonni har tomonlama tarbiyalash haqidagi fan bo‘lib,
tarbiya   sohasidagi   jamiyat   talablarini   amalga   oshirish   yo‘lida   xizmat   qiladi.  
Maktabgacha   pedagogika   esa   bolaga   tug‘ilganidan   to   etti   yoshigacha   har
tomonlama   tarbiya   berish   qonuniyatlarini   o‘rganadi   va   bog‘cha   sharoitida   ta’lim-
tarbiya   ishini   tashkil   etishning   mazmuni,   metodi   va   shakllarini   ishlab   chiqadi.
Inson   tarbiyasiga   oid   qonunlar   dastlab   xalq   og‘zaki   ijodida:   ertak,   qissa,
pandnoma,   maqol   va   matal   kabilarda,   keyinroq   yozma   yodgorliklarda,  hadislarda
asoslab   berilgan.   Ta’lim-tarbiya   ishlarining   takomillashib   borishida   Sarq   va
G‘arbning   qomusiy   olim   va   pedagoglarining   o‘rni   kattadir.   Markaziy   Osiyolik
mashhur   allomalar:   Muhammad   al-Xorazmiy,   Abu   Nasr   Forobiy,   Abu   Rayhon
Beruniy, Abu Ali  ibn Sino, YUsuf  Xos Hojib, Kaykovus, Alisher Navoiy, Ahmad
Donish,   Furqat,  Abdulla  Avloniy   kabi   jahon   tan   olgan   mutafakkirlar   o‘zlarining
qator   asarlarida   ta’lim-tarbiyaga   katta   e’tibor   bilan   qaraganlar.   Faylasuf   olim
Forobiy   o‘zining   «Fozil   shahar   kishilarining   qarashlari»   asarida   tarbiya   orqali'
insonga beriladigan12 fazilatni sharhlab beradi. Abdulla Avloniy esa tarbiya haqida
g‘oyat  ibratli fikrlarni bildiradi. «Pedagogika — Abdulla Avloniyning yozishicha,
— bola tarbiyasining fani, demakdir». «Dars ila tarbiya ikkisi jon ila tan kabidir»,
27 «Dars oluvchi—biluvchi, tarbiya oluvchi—amal qiluvchidir». Bu erda pedagogika
faniga   qisqa   va   lo‘nda   ta’rif   berib,   ta’lim   bilan   tarbiyani   esa   jon   bilan   tanga
o‘xshatib,   ularni   bir-biridan   ajratib   tushunish   mumkin   emasligini   yorqin   ifodalab
bergan.  Avloniyning   ta’kidlashicha,   tarbiyani   yoshlikdan   berish   nihoyatda   zarur.
Bolaga avvalo, kichik yoshdan boshlab, ota-ona tarbiya beradi, keyin tarbiya bilan
butun   jamo-   atchilik   shug‘ullanadi,   chunki   bunda   inson   taqsiri   hal   etiladi   deydi.
Demak,   pedagogikaning   bosh   masalasi   tarbiya   sanaladi.   Tarbiya   jarayonida   esa
bolaning ongi, his- tuyg‘ulari shakllanadi. Eng muhimi ijtimoiy hayot uchun zarur
bo‘lgan va ijtimoiy munosabatlarga xizmat qiladigan xulqiy odatlar hosil bo‘ladi.  
Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi   bolalarning,   yosh   va   individual   xususiyatlarini
e’tiborga   olgan   holda   ularning   har   tomonlama   rivojlanishini   ta’minlashga   xizmat
qiladi.   Maktabgacha   tarbiya   muassasalari   ham   bolalarni   har   tomonlama
tarbiyalaydi.   Bola   hayotidagi   ilk   yosh   eng   muhim   davr   bo‘lib,   xuddi   mana   shu
davrda bolaning jismoniy, axloqiy, mehnat, estetik rivojlanishiga poydevor bo‘ladi.
2.4   Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi   fanining   maqsadi   va   vazifasi.  
“Maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi”   fani   “Pedagogika”   fanining   bir   qismi   bo‘lib,
o‘zining nazariy, ilmiy va amaliy asoslariga ega. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi
fanining   nazariy   asoslari:   yosh   avlodni   barkamol   shaxs   qilib   tarbiyalashga
qaratilgan,   ta’lim-tarbiya   borasida   yaratilgan   tajribalarga,   nazariy   va   metodik
manbalarga, O‘rta Osiyo va jahon tan olgan buyuk mutafakkir olimlarning asarlari
va   ta’lim-tarbiyaning   umumiy   qonuniyatlariga   asoslanadi.   Maktabgacha   ta’lim
pedagogikasi   fanining   milliy   asoslari-   ta’lim-tarbiya   muammolarini,   muayyan
millatning   milliy   qadriyatlarini   umumbashariy   va   umuminsoniy   qadriyatlar   bilan
bog‘lagan   holda   hal   etish,   har   bir   millatning   ma’naviy   merosi   va   milliy
qadriyatlariga   tayangan   holda   milliy   tarbiya   masalalarini   yosh   avlod   ongiga
etkazish   mazmuni,   usul,   metod   va   tamoyillarini   milliylantirishdan   iborat.   O‘sib
kelayotgan yosh avlodni muayyan maqsad yo‘lida har tomonlama kamol toptirish,
uning   ongi,   dunyoqarashi,   e’tiqodini   o‘stirish,   xulq-atvorini   tarkib   toptirish
28 maktabgacha   pedagogika   fanining   dolzarb   muammolaridan   sanaladi.   Hozirgi
davrda   har   tomonlama   rivojlangan   barkamol   insonni   tarbiyalashning   maqsad   va
vazifalari   ma’naviy   boylik,   axloqiy   poklik,   jismoniy   mukammallikni   o‘zida
mujassamlashtirgan   ijtimoiy   faollikni   tarbiyalashni   taqozo   etadi.   Maktabgacha
ta’lim   pedagogikasi   fanining   maqsadi   tarbiyachi   murabbiylarning   o‘z   oldiga   aniq
maqsad   qo‘yishi,   yosh   avlodni   har   tomonlamarivojlangan   etuk   shaxs   qilib
tarbiyalash uchun o‘z ustida  ishlashi, intilishi, izlanishi, ayollarni  zamon talablari
asosida  tarbiyalash  uchun  tarbiyaning yangi   usul   va vositalaridan  keng  foydalana
olish   kabi   tarbiyachilik   mahoratini   shakllantirishga   qaratiladi.   O‘sib   kelayotgan
yosh avlodni barkamol inson qilib tarbiyalash borasidagi mavjud muammolarni hal
etish,   ta’lim   va   tarbiya   samaradorligini   zamon   talablari   asosida   ta’minlash,   uni
dunyo   talablari   darajasiga   olib   chiqishga   erishish,   yosh   avlodga   ta’lim-tarbiya
berishda   milliy   va   umuminsoniy   qadriyatlarga   tayanish   orqali   ta’lim-tarbiyaning
mohiyati,   mazmunini   shakllantirish   va   takomillashtirish,   maktabgacha   ta’lim
pedagogikasi   fanining   qoida   va   qonunlarini   xalqimizning   boy   tajribalari   asosida
boyitib   borish   va   uning   yangi   qirralarini   izlash   bugungi   kunning   dolzarb
muammolaridir. Shuningdek, mustaqillik sharoitida uzluksiz ta’lim tizimini yanada
rivojlantirish   muammolarini   hal   etish   maktabgacha   ta’lim   pedagogikasi   fani   oldi
ga   qator   vazifalarni   qo‘ymoqda.   Maktabgacha   yoshdagi   bolalarni   tarbiyalash
vazifalari   esa   shaxsni   tarbiyalash   maqsadlari   asosida   ularning   yoshiga   va
xususiyatlariga qarab belgilanadi. Maktabgacha tarbiya yoshidagi bola shaxsini har
tomonlama   kamol   toptirish   jismoniy,   aqliy,   axloqiy,   mehnat   va   estetik   tarbiya
majmuasidan   iboratdir.   Bu   sohada   SHarq   va   G‘arb   xalqlari   yaratgan   og‘zaki
ijodiyot,   buyuk   mutafakkir,   pedagog   va   olimlarning   ta’lim-tarbiyaga   doir   ilg‘or
fikrlarini   o‘rganib,   tahlil   qilib,   barkamol   insonni   tarbiyalash   jarayonini   o‘rganish
biz uchun juda qimmatlidir: 
•
ta’lim-tarbiya to‘g‘risidagi qonun-qoida tamoyil, metod va usullarni bolalar
bog‘chalari   amaliy   hayoti   bilan   bog‘lab,   bo‘lajak   tarbiyachi   —
29 o‘qituvchilarga   o‘rgatish   hamda   xalq   ta’limini   boshqarish   va   rahbarlik
masalalarini   chuqur   o‘rganib,   bo‘lajak   tarbiyachilarni   qanday   tayyorlash
muammolarini hal qilish; 
• maktabgacha tarbiya muassasalarida oila bilan uzviy hamkorlikda bolalarni
har   tomonlama   rivojlantirish   ishini   amalga   oshirish.   Bunday   vazifalarda
tadqiq etish; 
•
birinchidan,   bolalar   sog‘lig‘ini   saqlaydi   va   mustahkamlaydi,   jismoniy
rivojlanishini ta’minlaydi; 
•
ikkinchidan, ilmga qiziqish va qobiliyatlarini rivojl antiradi; 
•
uchinchidan,   Vatanga,   tabiatga,   jonajon   o‘lkaga   muhabbat,   kattalarga
hurmatni,   o‘rtoqlik   va   jamoatchi-   lik,   xayrixohlik,   xulq   madaniyati,
mustaqillik, uyushqoqlik va intizom, mehnatsevarlik kabi ijobiy fazilatlarni
tarbiyalaydi; 
•
to‘rtinchidan, estetik tarbiyani amalga oshiradi. 
Keyingi   yillarda   jismoniy,   aqliy,   axloqiy,   mehnat   va   estetik   tarbiya   bo‘yicha   olib
borilgan ilmiy- pedagogik tadqiqotlar maktabgacha yoshdagi bolalarni tarbiyalash
vazifalarini   ularning   psixik-fiziologik   imkoniyatlarini   e’tiborga   olgan   holda
belgilash   zarurligini   ko‘rsatib   berdi.   Ular   bolalar   bog‘chasining   “Ilk   qadam”
tayanch   dasturida   o‘z   aksini   topgan.  
Maktabgacha  ta’lim  pedagogikasi   fanida  bir-biri  bilan  uzviy bog‘langan  quyidagi
tushunchalar   mavjud:   tarbiya,   ta’lim,   ma’lumot.Tarbiya—kishilik   jamiyatining
barcha   bosqichlarida   shakllanib,   rivojlanib,   o‘sib,   avlodsan-avlodga   vorislik
vazifasini bajarib kelgan bo‘lsa-da, ammo har bir jamiyatda tarbiyaning mazmuni
30 maqsadi,   vazifalari,   o‘ziga   xosligi   bilan   farqlanadi.  Tarbiya   ijtimoiy   hayot   uchun
zarur hodisa bo‘lib, yosh avlodga ilmiy bilimlar tizimini, malaka va ko‘nikmalarini
maxsus   metod   va   vositalar   orqali   rejali   ravishda   singdirib   berish   hamda   yosh
avlodni   har   tomonlama   shakllangan   etuk   inson   qilib   tarbiyalashni   maqsad   qilib
qo‘yadi.   YOsh   avlodni   komil   inson   qilib   tarbiyalash   muammolari   dastlab   xalq
og‘zaki   ijodi,   pedagogikasi,   yozma   yodgorliklarda,   pandnomalarda   mutafakkir
hamda   ma’rifatparvarlar   asarlarining   bosh   mavzusini   tashkil   etgan.   Abdulla
Avloniy   tarbiya   haqida   gapirar   ekan,   haqli   ravishda   shunday   degan   edi:   “Tarbiya
bizlar   uchun   yo   hayot   -   yo   mamot,   yo   najot-yo   halokat,   yo   sadoqat   -   yo   falokat
masalasidir”.   Demak,   tarbiya   va   odob   Vatanga   cheksiz   muhabbat,   imon-e’tiqod,
mehr-muruvvat,   rostgo‘ylik,   adolatgo‘ylik,   samimiylik,   mehnatsevarlik   va
bilimdonlik  kabi  g‘oyalar   vositasida   shakllanib  boradi.  Ta’lim   -  bolalarga   bilimni
tartibli bayon qilish jarayoni bo‘lib, muayyan ko‘nikma va malakalarni singdirish,
ularning   ongi   va   xulqiga   ta’sir   etish,   aqlini,   ongini,   idrokini,   dunyoqarishini,
e’tiqodini   va  bilish  faolligini  rivojlantirishdir.  Ta’lim  berish  jarayonida  tarbiya  va
ma’lumotning maqsadi amalga oshiriladi. Ta’lim ikki tomonlama jarayon bo‘lib va
o‘qitishni   o‘z   ichiga   oladi.   O‘qitish   -pedagogik   faoliyat   bo‘lib,   bilim   malaka,
ko‘nikmalarni bolalarga singdirish, ularning bilish va amaliy faoliyatiga rahbarlik
qilishdir. O‘qish - o‘quvchining bilim, malaka ko‘nikmalarini egallashdagi amaliy
faoliyatidir.   U   o‘quvchilarning   har   tomonlama   rivojlanishshsh   ta’minlaydi.
Ma’lumot   -   asosiy   pedagogik   tushuncha   bo‘lib,   u   ijtimoiy   hayot   voqealarni
ob’ektiv   aks   ettiradi.   Bu   jarayon   kishining   tabiat,   jamiyat   va   kishi   tafakkuri
to‘grisidagi   umumlashtirgan   ijtimoiy   zarur   bilim,   malaka,   ko‘nikmalar   tizimining
egallab olinishi natijasidir. Ma’lumot kishining bilishga bo‘lgan talabini ta’minlab,
undagi qobiliyatlarni ma’lum darajaga ko‘taradi va amaliy faoliyatga tayyorlaydi. 
Maktabgacha   ta’lim   turli   yoshdagi   bolalarni   maktabga   tayyorlash   bilan  
birga, ularni sog‘lom, har tomonlama etuk qilib tarbiyalash uchun zarur tashkiliy,
uslubiy   psixologik,   pedagogik   shart-sharoitlar   yaratadi,   bolalarni   maktabda
muntazam  ravishda ta’lim olishga tayyorlashda ota-onalarga yordam  beradi, unda
o‘qishga   intilish  hissini   uyg‘otadi.  Maktabgacha   ta’lim  bola  6-7  yoshga  etguncha
31 oilada   hamda   davlat   va   davlatga   qarashli   bo‘lmagan   maktabgacha   bolalar
muassasatarida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim bola shaxsini maktabgacha
bolalar   ta’lim-tarbiyasiga   qo‘yiladigan   davlat   talablariga   muvofiq   sog‘lom,   etuk,
maktabda   o‘qishga   tayyor   tarzda   shakllantirish   maqsadini   ko‘zlaydi.  
Maktabgacha   ta’limning   vazifalari:  
Bolalarni   xalqning   boy   milliy   madaniy-tarixiy   merosi   va   umumbashariy
qadriyatlar asosida aqliy va ma’naviy axloqiy jihatdan tarbiyalash. 
•
Bolalarda milliy g‘urur, vatanparvarlik hislarini shakllantirish. 
•
Maktabgacha yoshdagi bolalarning bilim olish ehtiyojini, o‘qishga intilishini
shakllantirish, ularni muntazam ravishdagi ta’lim jarayoniga tayyorlash. 
•
Bolalar tafakko`rini rivojlantirish o‘zining fikrini mustaqil va erkin ifodalash
malakalarini shakllantirish. 
•
Bolalarning jismoniy va ruhiy sog‘ligini ta’minlash. 
Maktabgacha   ta’lim   muassasalari   hududlarning   demografik,   ijtimoiy-iqtisodiy   va
boshqa   xususiyatlarini   hisobga   olgan   holda   tashkil   etiladi.   Maktabgacha   ta’lim
muassasalarini   tashkil   etish   va   tugatish   qonunga   muvofiq   ravishda   amalga
oshiriladi.   Maktabgacha   ta’lim   muassasalari   ularning   yo‘na-   lishlariga   ko‘ra
quyidagi turlarga bo‘linadi: 
•
bolalar yaslisi, bolalar bog‘chasi, bolalar yasli bog‘chasi, xonadon bolalar 
•
bog‘chasi, (ham mustaqil muassasa sifatida, ham filial sifatida); 
32 •
bog‘cha maktab majmuasi; 
•
tarbiyalanuvchilarni   bir   yoki   bir   necha   ustuvor   yo‘nalishlarda
rivojlantiradigan   (til   o‘rganish,   badiiy-estetik,   sport   va   boshqa   yo‘nalishlar
bo‘yicha) maktabgacha ta’lim muassasasi. 
•
Tarbiyalanuvchilarning   jismoniy   va   ruhiy   rivojlanishidagi   kamchiliklarini
bartaraf   etishni   ustuvor   ravishda   amalga   oshiruvchi   maxsus   maktabgacha
ta’lim muassasasi. 
•
Sanitariya-gigiena, profilaktika va sog‘lomlashtirish tadbirlari va muolajalari
ustuvor   ravishda   amalga   oshiriladigan   sog‘lomlashtiruvchi   bolalar
bog‘chasi. 
•
Aralash   turdagi   maktabgacha   ta’lim   muassasi   (aralash   turdagi   muassasa
tarkibiga sog‘lomlashtiruvchi guruhlar turlicha miqdorda bo‘lishi mumkin). 
33 XULOSA
Ma`lumki, bugungi maktab bolasidan aniq bilimlargina emas, fikrlash ko`nikmasi,
kattalar   hamda   sinfdosh   o`rtoqlarini   tushunish,   ular   bilan   hamkorlik   qilish   talab
etiladi.   Shuning   uchun   bolaning   maktabga   qadam   qo`yayotganida   nechog`li
bilimga ega ekanligi emas, balki uning yangi bilimlarni egallashga tayyorligi, atrof
olamga   moslashish   ko`nikmasi,   voqea-hodisani   mustaqil   ravishda   tahlil   etishi
muhimroq   hisoblanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning maktab ta`limiga o`tishi hamisha uning hayoti,
axloqi,   qiziqish   va   munosabatlarida   jiddiy   o`zgarishlarni   yuzaga   chiqaradi.
Shuning   uchun   maktabgacha   yoshdagi   bolalarni   maktabgacha   ta`lim   tashkilotida
maktab   ta`limiga   tayyorlash ,   uni   murakkab   bo`lmagan   bilim,   ko`nikma   va
malakalar bilan tanishtirish kerak bo`ladi.  Bunday tanishtiruv moslashuv davrining
jiddiy qiyinchiliklaridan xalos bo`lishga yordam beradi.
Shunga  binoan,   MTT bilan   maktab   o`rtasidagi   bog`liqlik   bir   tomondan,   bolalarni
maktab ta`limi talablariga javob beradigan darajada umumiy rivojlantirib va odobli
qilib tarbiyalagan holda maktabga o`tkazishni, ikkinchi  tomondan, o`qituvchining
katta   maktabgacha   yoshdagi   bolalarning   egallagan   bilim,   malaka   sifatlariga   va
tajribalariga   tayanib,   ulardan   o`quv-tarbiyaviy   jarayonda   samarali   foydalanishni
taqozo   etadi.
MTT bilan maktab o`rtasidagi uzviy bog`liqlik katta maktabgacha yoshdagi bolalar
va   maktabning   boshlang`ich   sinf   o`quvchilariga   ta`lim-tarbiya   berish   sharoitini
yaqinlashtirishga   yordam   beradi.   Shunday   ish   tutilganda   bolalarning   maktab
sharoitiga   moslashishi   ancha   yengillik   bilan   o`tadi.   Bolalar   maktab   sharoitiga
tabiiy   moslashib   ketadilar,   bu   esa   o`z   navbatida   maktabda   o`qishning   birinchi
kunidan   boshlab   ta`lim-tarbiya   ishining   samarasini   oshiradi.
Zero,   maktabgacha   ta`lim   tashkiloti   xodimlari   birinchi   sinfda   bolalar   oldiga
qo`yiladigan   talablarni   yaxshi   bilishlari ,   maktabga   tayyorlov   guruhidagi   bolalarni
shunga   muvofiq   ravishda   ta`lim   olishga   tayyorlashlari   kerak.
34 Maktab   bilan   MTT   o`rtasidagi   uzviy   aloqa   murakkab   va   ko`p   tomonlama
tuzilishga   ega.   Unda   ta`lim-tarbiyaviy   ishlarning   mazmuni,   metod   va   usullari,
tashkiliy shakllari, shuningdek bolalarni tarbiyalash shart-sharoitlari va pedagogik
talab   kabi   yetakchi   tomonlarini   ajratib   ko`rsatish   mumkin.   Bunda   quyidagilarga
alohida   e`tibor   berish   kerak:
1.   Maktab   talabi   nuqtai   nazaridan   bolalar   bilimlarni   chuqurroq   egallab   olishlari
lozim.
2.   MTT   nuqtai   nazaridan   bolalarni   maktab   talabi   darajasidagi   bilim,   malaka,
ko`nikmalar   bilan   qurollantirish.
3. Bolalarning maktabga ruhiy tayyorligi. Bu yerda vazifa bolalar mehnatning har
qanday   turiga   tayyor   turishlari,   ularda   aqliy   mehnat   -   bilishga   qiziqishni
o`stirishning   kelajakdagi   mustaqil   faoliyatga   tayyorlashdan   iborat.
4.   MTTda   beriladigan   ta`lim   rivojlantiruvchi   tarzda   bo`lishi   kerak.
5.   MTT   bilan   maktab   o`rtasida   izchil   aloqa   o`rnatish.
Uzviylik   MTT   va   maktabda   shaxsni   har   tomonlama   shakllantirish   bo`yicha   olib
boriladigan   ta`lim-tarbiya   ishini   izchillik   bilan   amalga   oshirish   imkoniyatini
yaratadi. MTT  maktabgacha  yoshdagi   bolalarda boshlang`ich  sinf   ta`limi  maqsad
va   vazifalariga   mos   keladigan   sifat   jihatdan   yangi   xususiyatlarni   shakllantiradi.
Maktab   bilan   MTT   o`rtasidagi   uzviy   aloqa   asosini   MTT   va   maktabda   amalga
oshiriladigan   ta`lim-tarbiya   ishlari   mazmunini   belgilovchi   dasturlar   o`rtasidagi
bog`liqlik   tashkil   etadi.
Foydalanilgan adabiyotlar:
• I.A.Karimov. Yuksak	 ma'naviyat	 – yengilmas	 kuch.	 –T.:	 Ma'naviyat,	 2008.
35 • «Barkamol avlod	 yili»	 Davlat	 dasturi.	 –T.:	 O‘zbekiston,	 2010.
• Kadrlar	
 tayyorlash	 milliy	 dasturi.	 Barkamol	 avlod	 – O‘zbekiston	 taraqqiyotining	 
poydevori.	
 –T.:	 Sharq,	 1997.
• O.Hasanboeva.	
 Pedagogika	 tarixidan	 xrestomatiya.	 –T.:	 O‘qituvchi,	 1993.
• Maktabgacha	
 yoshdagi	 bolalar	 rivojlanishiga	 q ӯ yiladigan	 Davlat	 talablari.	  T-
2018
• 4.	
    Ilk	 va	 maktabgacha	 yoshdagi	 bolalar	 rivojlanishida	 qo'yiladigan	 davlat	 
talablari.	
 - T./2018.	                                                                                                    
5.	
    O‘zbekiston	 Respublikasi	 Prezidentining	  2019	 yil	 8-maydagi	 PQ-4312-sonli	 
qaroriga	
 asosan	 ishlab	 chiqilgan	 “O‘zbekiston	 Respublikasi	 maktabgacha	 ta’lim	 
tizimini	
 2030-yilgacha	 rivojlantirish	 konsepsiyasi”.	                                                
6.	
     Maktabgacha	 ta’lim	 va	 tarbiyaning	  davlat	  standarti.	 Vazirlar	  
Mahkamasining	
 802-son	 qarori.	 2020-yil	 22	 dekabr.	                                               
7.	
     Maktabgacha	  pedagogika.	 F.R.Qodirova,	 SH.Q.Toshpo’latova,	 
N.M.Kayumova,M.N.A’zamova	
 . Toshkent-2019	                                                       
8.	
    Maktabgacha	  pedagogika.	 SH.Sodiqova.	  Toshkent-	 2013	                               
9.	
     Valixo‘jayeva	 F.B.	 Talabalarni	 maktabgacha	 ta’lam	 muassasalarida	 
bolalarga	
 estetik	 ’narbiya	 berishga	 tayyorlash.	  Ped.fan.nom....	 dis.	 avt.	 2005.	 —	 
7-b.	
                                                                     
• 10.	
    “Maktabgacha	 ta’lim”	 jurnali.	 2016	 yil	 1,3,5.
•  	
11.	          www.tdpu.uz  	                                                                                                 
12.  	
   www.pedagog.uz  	                                                                                         
13.	
          www.Zi
_______________________________________________ ta’lim yo nalishi 	
ʻ
talabasi ______________________________________________________ning 
36 ____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga 
RAHBAR XULOSASI
        Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati, 
dolzarbligi, mazmunda  keltirilgan  ijobiy tomonlar va rejaning izchil 
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________ ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
      Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
 __________________________________________________________ 
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga 	
ʻ
ajratilgan balldan  25% gacha baholanadi): Ball __________ 
KOMISSIYA XULOSASI
37 Talaba  tomonidan  mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi, ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi) 	
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________
 
Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi 	
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan  25% gacha baholanadi):
 Ball __________ 
Jami ball_______________________ 
Komissiya raisi    _____________________                  ____________________ 
            (FISH)                                                                                            (imzo) 
Komissiya a’zosi    ____________________                  ____________________ 
               (FISH)                                                                                           (imzo) 
Komissiya a’zosi    _____________________                  ____________________ 
            (FISH)                                                                                              (imzo)
38

Maktabgacha pedagogika fanining predmeti maqsad va vazifalari

Sotib olish
  • O'xshash dokumentlar

  • Guruh jamoasini tashkil etish, tarbiyalash va hamkorlikda ish olib borish metodikasi
  • Boshlang’ich ta’lim fanlarini o‘qitish jarayonida sharq mutafakkirlar merosidan foydalanish
  • Milliy qadriyatlar va an’analar orqali o’quvchilarni tarbiyalash yo’llari
  • Boshlang’ich sinf o’quvchilarida sog’lom turmush tarzini rivojlantirish
  • O’qitishni tashkil qilishda didaktik o’yin asosida boshlang’ich sinflarda foydalanish. O’quvchilar bilimini o’zlashtirishda samarali metodlar

Xaridni tasdiqlang

Ha Yo'q

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Balansdan chiqarish bo'yicha ko'rsatmalar
  • Biz bilan aloqa
  • Saytdan foydalanish yuriqnomasi
  • Fayl yuklash yuriqnomasi
  • Русский