Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 658.6KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

228 Продаж

Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturini ishlab chiqish

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ 1 Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturini ishlab chiqish Mundarija Kirish ……………………………………………………………………………4 I bob. Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturi ……………………..………5 1.1 -§. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi ………………………………………….5 1.2 -§. Davlat o’quv dasturining qo’llanilishi…………………………………....12 II BOB. MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsad va tamoyillari…………...15 2.1 -§. MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsadi va tashkil etish tamoyillari…………………………………………………………………….…15 2.2 -§. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv…………………………………………………………………….…21 Xulosa …………………………………………………………………………..30 Foydalanilgan adabiyotlar………………………………………….…………..33 Ilovalar…………………………………………………………………………..34 ANNOTATSIYA 2 Mazkur kursni tugatish ishining mavzusi Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturini ishlab chiqish deb nomlangan bo’lib, u 2 ta bob, 4 ta paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat bo’lib, jami 40 varaqdan iborat. Kursni tugatish ishini kirish qismida mavzuning dolzarbligi, o’rni, ahamiyati batafsil yoritilgan, maqsad va vazifalari bayon etilgan hamda amaliy ahamiyati keltirilgan Mazkur ishning birinchi bobida maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlashda “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturining intensiv yo‘llari va usullari haqida maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga qo‘yilayotgan davlat talablari normalaridan kelib chiqib ilmiy asosga ega bo‘lgan nazariy va amaliy fikr mulohazalar tahlil qilib berilgan. Uning ikkinchi bobida MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsadi va tashkil etish tamoyillari , Pedagogik kompetentlikni shakllantirishda zamonaviy ta’lim texnalogiyasining konseptual asoslari haqida to’liq yoritib berilgan va ta’lim jarayoniga tadbiq etish masalalari keltirilgan. Kursni tugatish ishining xulosa qismida MTT ta’lim dasturini yaratish bo‘yicha tavsiyalar . “Ilk Qadam” dasturining ahamiyati ga ta’rif berilib, tamoillar keng yoritib berilgan. Kursni tugatish ishini tayyorlashda normativ hujjatlar hamda maktabgacha ta’lim tizimiga tegishli manbalardan foydanilgan. KIRISH 3 Mavzuning dolzarbligi. O‘tgan davr mobaynida mamlakatimizda o‘sib kelayotgan yosh avlodni sog‘lom va har tomonlama yetuk qilib voyaga yetkazish, ta’lim-tarbiya jarayoniga samarali shakl va usullarni joriy etish hamda innovatsion g‘oyalarni targ‘ib etishga qaratilgan maktabgacha ta’limning samarali tizimini tashkil etish muhim vazifalarimizdan biridir. Shu bilan birga, olib borilgan tahlil, bolalarning maktabgacha ta’lim bilan qamrovini ta’minlash, tashkilotlarni o‘quv- metodik materiallar va badiiy adabiyotlar bilan to‘ldirish, sohaga malakali pedagog va boshqaruv kadrlarni jalb qilish, ta’lim jarayonida innovasion texnologiyalarni joriy etish masalalarini hal etish zarurligini ko‘rsatmoqda. “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan Davlat talablari” hamda “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi asosida kompentensiyaviy yondashuv jarayonida pedagogik- psixologik, metodik, badiiy adabiyotlar soni va sifati, har bir yosh guruhiga mos va xos adabiyotlar bilan boyitib borish ham muhim masaladir. Bolalarni o‘ynab turib o‘ylashga undovchi muammoli vaziyatlarni o‘yinlarda aks ettiruvchi ta’limiy rivojlantiruvchi o‘yin markazlari tashkil etish va ular faoliyatini muvofiqlashtirishda ota-onalar va jamoatchilikning jalb qilinishi va boshqa shu kabi omillar maktabgacha ta’lim mazmunini oshiradi. Kurs ishining predmeti. Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturi , Davlat o’quv dasturining qo’llanilishi. “Ilk qadam” Davlat o‘quv dasturi. Ta’lim dasturining namunaviy tuzilmaviy elementlari. Kurs ishining maqsadi . Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturini ishlab chiqish. “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi vazifalari. Kurs ishining vazifalari. 1. Maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlashda “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturining intensiv yo‘llari va usullari. 2. Da vlat o‘quv dasturining qo‘llanilishi 3. MTT ta’lim dasturini yaratish bo‘yicha tavsiyalar I bob. Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturi 1.1 -§. “Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi 4 Ta’lim dasturi (quyida – Dastur) – MTT davlat o‘quv dasturiga asosan muayyan yosh guruhida tashkil etiladigan ta’lim va tarbiya jarayonini amalga oshirishga xizmat qiluvchi muhim hujjat bo‘lib, u davlat talablariga asosan kutilayotgan natijalarga erishishni ta’minlashi lozim. Dastur – muhim vosita bo‘lib, uning yordamida pedagoglar davlat talablariga muvofiq muayyan yosh guruhidagi bolalar uchun ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etishning eng maqbul va samarali shakl, metod hamda yo‘llarini belgilaydi. Dastur majburiy qism hamda ta’lim va tarbiya jarayoni ishtirokchilari tomonidan shakllantiriladigan qismdan tashkil topadi. Har ikki qism ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablarini amalga oshirish nuqtai nazaridan o‘zaro bir-birini to‘ldiruvchi hamda zaruriy hisoblanadi. Dasturning majburiy qismi barcha beshta rivojlanish sohasi: jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish; nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari; bilish jarayonining rivojlanishi; ijtimoiyhissiy rivojlanish hamda ijodiy rivojlanishni amalga oshirishga kompleks yondashuvni ko‘zda tutadi. Dastur bolalarning o‘ziga xos sharoitlari, ta’lim ehtiyojlari va rivojlanish xususiyatlarini hisobga olgan holda, pedagog davlat talablari asosida ta'limning individual pedagogik modelini qanday yaratishini ko‘rsatishi kerak. Dastur uchta asosiy bo‘limni qamrab oladi:  maqsadli – bu tushuntirish xati hamda dastur o‘zlashtirilishining rejalashtirilayotgan natijalarini  o‘z ichiga oladigan bo‘lim;  mazmunli – bu dasturning umumiy mazmunini ifodalovchi va bolalar shaxsining to‘laqonli  rivojlanishini ta’minlovchi bo‘lim;  tashkiliy – bu dasturning moddiy-texnik ta’minoti ta’rifini, ta’lim va tarbiyaning metodik materiallar va vositalar bilan 5 ta’minlanganligini, kun tartibini, shuningdek, tadbirlar, bayramlar, rivojlantiruvchi muhitni o‘z ichiga oluvchi bo‘lim. Dastur MTTning pedagogik kengashida muhokama qilinadi va direktor buyrug‘i bilan tasdiqlanadi. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini tubdan yaxshilash maktabgacha yoshdagi bolalar qamrovini oshirish, ilg‘or xorijiy tajribani o‘rgangan holda har jihatdan zamonaviy tizim yaratish masalasiga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bu borada maktabgacha ta’lim bolalarni umumiy o‘rta ta’limga tayyorlash bo‘yicha maqsadli chora-tadbirlarni amalga oshirilishda uzluksiz ta’lim tizimining boshlang‘ich bosqichidir. Bolalarning qiziqishi va intilishlarini hisobga olgan holda ularga ta’lim-tarbiya berish, dunyoqarashini kengaytirish, mustaqil fikrlash qobilyatlarini rivojlantirish, ongiga milliy va umuminsoniy qadriyatlarini singdirib borish mazmunini hamda maktabgacha ta’limning boshqaruv tizimini qayta ko‘rib chiqilishini toqazo etmoqda. Maktabgacha ta’lim tizimini kompleks rivojlantirish, bolalarni sog‘lom va barkamol etib tarbiyalashning barcha jihatlari belgilab berildi. Xususan, yangi tuzilgan maktabgacha ta’lim vazirligi oldida shu soha bo‘yicha davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish, maktabgacha ta’lim tashkilotlari davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish va moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta’minlash, maktabgacha ta’lim tashkilotlariga bolalarni qamrab olishini keskin oshirish, ta’lim-tarbiya jarayonlariga zamonaviy ta’lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish orqali bolalarni har tomonlama intelektual, ma’naviy-estetik, jismoniy rivojlantirish hamda ularni maktabga tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash vazifalari qo‘yildi. Shu maqsadda maktabgacha ta’lim tashkilotiga “Ilk Qadam” Davlat o‘quv dasturi joriy etildi. Dasturning ahamiyati shundan iboratki, u o‘z ichiga 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarni qamrab olgan. Maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlashda “Ilk Qadam” dasturining ahamiyati shundan iboratki, u bolada erkinlik hissining shakllanishida, o‘z-o‘ziga bo‘lgan ishonch, mustaqil fikrlash, erkin ijod qila olish, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, kattalarga 6 bo‘lgan hurmat kabi xislatlarni rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Ushbu dastur amaliyotda, Koreya texnologiyasi asosida andoza sifatida o‘rganilib maktabgacha ta’lim tashkilotlarida mashg‘ulotlar jarayoniga tadbiq etildi va bugungi kun tarbiyachisiga ulkan mas‘uliyat yuklaydi. Pedagoglarni malakasini oshirishda jahon andozalariga mos yangiliklarni o‘z vaqtida o‘zlashtirish va uni pedagogik jarayonda uzviy qo‘llash “Ilk Qadam” dasturining asosiy negizi hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018 yil 7 iyuldagi sonli hay’at yig‘ilishi qarori bilan “Ilk Qadam” Davlat o‘quv dasturi tasdiqlangan va nashr qilish uchun tavsiya etilgan. Maktabgacha ta’lim tashkilotining davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshidagi bolalarni rivojlantirish borasidagi Davlat talablariga muvofiq ishlab chiqilgan me‘yoriy-huquqiy hujjat bo‘lib, unda maktabgacha ta’lim tashkilotining maqsad va vazifalari, o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning asosiy g‘oyalari ifodalangan, shuningdek, bola ta’limning keyingi bosqichiga o‘tishidagi asosiy kompetensiyalari belgilangan. Bolaning dunyoqarashini shakillantirish uchun muhim omillardan biri hisoblangan madaniy- tarixiy qadriyatlar: milliy va mintaqaviy an‘analar bilan reja asosida olib borishni tashkillashtirish, shuningdek, axborot texnologiyalridan foydalanish orqali qo‘shni viloyatlarni madaniy meroslari aks ettiruvchi audio- vediolar bilan tanishtirib borish muhim ahamiyat kasb etadi. Shu orqali tarbiyalanuvchi bola milliy qadriyatlar, tarixni anglash, tarixdan g‘ururlanish kabi tuyg‘ularga ega bo‘ladi. Ushbu dasturda maktabgacha yoshdagi bolalarning individual ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlanishiga qo‘yilgan Davlat talablari asosida hamda “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart- sharoitlar yaratish maqsad qilib olingan. O‘quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi esa bolalarda umumiy asosiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar yaratishdan iboratdir. 7 Ushbu o‘quv dasturi birinchi bobi umumiy qoidalar sanalib, birinchi bandida, O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim tashkilotlarida qo‘llanilishi va ta’lim tashkilotlarida o‘quv dasturlarini yaratish uchun majburiy hujjat ekanligi, ta’lim tashkilotining ishchi o‘quv dasturi tashkilot pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuzilishi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanishi ko‘rsatib o‘tilgan. Ikkinchi bandda maktabgacha ta’lim tashkilotining maqsad va vazifalari haqida ma’lumotlar o‘z aksini topgan. O‘quv dasturining ikkinchi bobi 5-banddan iborat bo‘lib, maktabgacha ta’lim tashkilot ta’lim jarayonining maqsad va tamoyillari aks etgan: maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim jarayonining maqsadlari; maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari; Qo‘shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish; Alohida ehtiyojga ega bo‘lgan bolalar uchun mo‘ljallangan ta’lim faoliyati; Ota-onalar bilan hamkorlik jarayonlarini qamrab olgan. O‘quv dasturining uchinchi bobi maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv haqida fikrlar bildirilgan bo‘lib, 2-bandni qamrab olgan: I.Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari bunga: Kommunikativ kompetensiya; O‘yin kompetensiyasi; Ijtimoiy kompetensiya; Bilish kompetensiyasi.II.Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari ham o‘z navbatida bir necha turlarga bo‘linadi: “Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish” sohasi kompetensiyalari; “Ijtimoiy-hissiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari; “Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi kompetensiyalari; “Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi kompetensiyalari; “Ijodiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari. To‘rtinchi bobi o‘quv-tarbiyaviy jarayon o‘z ichiga olgan bo‘lib, «O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yilgan davlat talablari» asosida amalga oshirilishi, o‘quv-tarbiyaviy jarayonni rejalashtirish haqida fikrlar bayon etilgan. Beshinchi bobi bolaning rivojlanish sohalari bo‘yicha yutuqlari hisoblanadi. Bolaning rivojlanish xaritasi 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi, har bir bola uchun individual tarzda yiliga uch marta to‘ldirilishi va 6- 8 7 yoshli bolalarning maktabga tayyorlik xaritasi faqat maktabgacha ta’lim tashkilot bitiruvchilari uchungina to‘diriladi. Oltinchi bobi rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahmiyat kasb etadi. Yettinchi bobi Davlat o‘quv dasturiga ilovalar ya’ni maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim dasturini tuzish bo‘yicha tavsiyalar iborat. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tizimida qator islohotlar o‘tkazilmoqda, ularning bari bolalar va pedagoglar manfaatlari yo‘lida xizmat qilishiga, shuningdek maktabgacha ta’lim sifatini yaxshilashga qaratilgan. Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil etilishi maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bir qatorda, respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotiga qamrab olishga hamda ta’lim jarayoniga endi kirib kelayotgan kichik yoshli bolalarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashdek ma’suliyatli vazifani belgilab berdi. Maktabgacha ta’lim vazirligining 2018 yil 18 iyunda 1-mh-son buyrug‘i bilan tasdiqlangan O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablari asosida ishlab chiqilgan hamda 2018 yil sentabr oyidan respublikamizning barcha maktabgacha ta’lim tashkilotlariga yetkazib berilib amaliyotga tatbiq etilgan yangi “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi ta’lim jarayoniga qo‘shilayotgan kichik yoshli bolalarning ilk qadamlarining asosiy tamoyildir. Dasturda barcha narsaning asosi ijtimoiy yondashuvdir, ya’ni ta’lim- tarbiya jarayonining diqqat markazida bola va uning manfaatlari turadi. Pedagog ota-ona, pedagogik tarkib, bolaning o‘zi va albatta, jamiyat hamda davlat kabi ijtimoiy hamkorlar bilan bir ijtimoiy muhitni tashkil qiladi. Avvalo, “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi asosida bolalarni bilim olish jarayonini o‘yinlar orqali rivojlantirish yotadi. Bu esa bolalarda ilm olish, ijod, ijtimoiy yo‘nalish kabi tushunchalarni rivojlanatirib, bolada sog‘lom hayot tarzi tarbiyalanadi va ular 9 ijtimoiy muhitda o‘zlarini qanday tutish kerakligini tushuna boshlashadi. Bolalarning jamiyatga ijtimoiylashuvini kompetensiyaviy yondashuv asosida tashkil etilishi “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturining zamonaviy jahon standartlari andozalari asosida yaratilganlini ko‘rsatib beradi. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv o‘sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo‘lgan, axloqiy me’yor va qadriyatlarni o‘zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko‘zda tutadi. Boshlang‘ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq sub’ekti sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. Kompetensiya bolaning bilim, ko‘nikma, malaka, qobiliyat va qadriyatlari majmuidir. Boshlang‘ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat’i nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. Maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarga kompetensiyaviy yondashuv, ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablarida belgilab berilgan kichik va maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarni besh yo‘nalishda rivojlantirib, bolani 4 kompetensiyaga ega bo‘lgan holda 1-sinfga chiqishidagi motivatsion vazifalarni hamda “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi vazifalarni to‘laqonli bajarilishini ko‘zlaydi. Istiqbolda belgilanayotgan bunday ulkan vazifalarning amalga oshirilishi soha mutaxassislarini, sohaga oid me’yoriy huquqiy hujjatlarni hamda maktabgacha ta’lim pedagogikasini puxta o‘zlashtirib, axborot- kommunikatsiya texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayoniga keng tatbiq etishlari uchun barcha shart-sharoitlarni yaratib bermoqda. Bundan tashqari kasb-hunar kollej o‘quvchilarini, maktabgacha ta’lim tashkiloti tarbiyachilarining pedagogik mahoratini oshirish borasida o‘tkazilayotgan amaliy seminar- treninglarning asosiy maqsadi “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturi doirasida bolalarga bilim berishda bolalar xonalarning hatto kichik detallarigacha qulay dizayni bilan jihozlashni, ular uchun boy adabiyotlar va rivojlantiruvchi o‘yinlardan to‘g‘ri va unumli foydalanish usullarini o‘rgatishdir. 10 Bu esa kelajagimiz davomchilari yosh avlodni, erta bolalikdan jamiyatda o‘zini tutish va shaxsiy gigiena ko‘nikmalarini tarbiya qilish kabi alohida jihatlarni o‘zida tarkib toptirishga hamda maktabgacha ta’lim tizimi muvaffaqiyatining asosini tashkil etishga xizmat qiladi. 11 1.2 -§. Davlat o’quv dasturining qo’llanilishi Maktabgacha ta’lim tashkilotlari uchun davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yiladigan davlat talablariga muvofiq ishlab chiqilgan me’yoriy-huquqiy hujjat bo‘lib, unda maktabgacha ta’lim tashkilotining maqsad va vazifalari, ta’lim va tarbiya jarayonining maqsad va tamoyillari, shuningdek, bolaning keyingi ta’lim bosqichiga o‘tishidagi tayanch kompetensiyalari belgilangan. Davlat o‘quv dasturi O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim davlat standartini amalga oshirish mexanizmi bo‘lib xizmat qiladi. Davlat o‘quv dasturining asosiy vazifasi kompetensiyaga asoslangan yondashuv asosida bola shaxsini rivojlantirish hisoblanadi. Davlat o‘quv dasturi O zbekiston Respublikasining quyidagiʻ maktabgacha ta lim tashkilotlari va muassasalarida qo llanilishi majburiydir: ʼ ʻ  davlat maktabgacha ta’lim tashilotlarida;  maktabgacha ta’lim sohasida xizmatlar ko‘rsatuvchi nodavlat MTTlarida;  ta’lim va tarbiyaning muqobil shakllarida;  “Mehribonlik” uylari maktabgacha ta’lim guruhlarida;  monitoring va uzluksizlikni ta’minlash maqsadida maktabgacha va boshlang‘ich ta’limni nazorat qiluvchi boshqaruv organlarida Davlat o‘quv dasturining qo‘llanilishi  Davlat o‘quv dasturi muqobil, parsial, moslashtirilgan o‘quv dasturlarini yaratishda majburiy tayanch hujjat hisoblanadi. 12  MTT Maktabgacha ta’lim vazirligi tomonidan tasdiqlangan muqobil, parsial, moslashtirilgan o‘quv dasturlarini qo‘llash huquqiga ega.  MTT o‘quv dasturi mutaxassislar va ota-onalarni jalb qilgan holda, pedagoglar tomonidan tuziladi va amaldagi qonun hujjatlariga muvofiq tasdiqlanadi MTTning maqsad va vazifalari MTTning maqsad va vazifalari quyidagilardan iborat:  bolaning shaxsiy ehtiyojlarini hisobga olgan holda ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar  rivojlanishiga qo‘yilagan davlat talablari asosida hamda MTT davlat o‘quv dasturiga muvofiq  uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish;  maktabgacha yoshdagi bolalarning ta’lim va tarbiya jarayonini tashkil etish va amalga oshirish;  bolalarning ilk rivojlanishi masalalarida oila va mahalliy jamoatchilik o‘rtasida o‘zaro hamkorlikni  tashkil etish va amalga oshirish. Pedagogning roli Davlat o‘quv dasturini amalga oshiruvchi pedagog bolaning shaxsiga hurmat ko‘rsatadi va ta’lim va tarbiya jarayonini dastur tamoyillariga muvofiq tashkil qiladi. Pedagog fasilitator sifatida bolalarga ta’lim va tarbiya berishda o‘z bilimi, ko‘nikma va resurslaridan foydalanadi. Pedagog ta’lim va tarbiya jarayonini rejalashtiradi, bolaning har tomonlama rivojlanishiga va uning salohiyatini ochishga hissa qo‘shadigan rivojlantiruvchi muhitni yaratadi. Buning uchun 13 pedagog bolaning rivojlanish xususiyatlarini biladi, uning his-tuyg‘ularini tushunadi, har bir bolaning ehtiyojlari va qiziqishlarini aniqlaydi va hisobga oladi. Pedagog guruhda shunday inklyuziv muhit yaratadiki, unda har bir bola o‘zini ardoqli, qobiliyatli va ta'lim jarayoniga jalb qilingandek his qilishi kerak. Pedagog bolaning mustaqil harakat qilish, natijalarga erishish va yutuqlarni amalga oshirish hamda ulardan zavqlanish qobiliyatini rivojlantirishga hissa qo‘shadi. Pedagog, shuningdek, bolalarda zarurat bo‘lganida, har bir bola tarbiyachidan yordam va dalda olishi mumkinligiga ishonch hissining paydo bo‘lishiga yordam beradi.Pedagog doimiy ravishda kasbiy kompetentligini takomillashtirish uchun o‘z kasbiy faoliyatini hujjatlashtiradi, tahlil qiladi va baholaydi. Pedagog bolaning, ota-onalarning va mahalliy jamoatchilik vakillarining fikri va tajribasini hurmat qiladi va o‘z ishini teng sheriklik asosida quradi. 14 II BOB. MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsad va tamoyillari 2.1 -§. MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsadi va tashkil etish tamoyillari Mtt ta’lim va tarbiya jarayonining maqsadi. Maktabgacha ta'lim tashkilotida ta’lim va tarbiya jarayonining maqsadi bolaning tayanch kompetensiyalari va rivojlanish sohalarining kompetensiyalarini shakllantirish uchun shart-sharoitlarni yaratishdir. MTTda TA’LIM VA TARBIYA JARAYONINI TASHKIL ETISH TAMOYILLARI Tamoyillar O‘zbekiston Respublikasi maktabgacha ta’lim tashkilotlaridan kutilayotgan natijalarni, shuningdek, maktabgacha ta’lim tashkilotlari pedagoglari tomonidan davlat o‘quv dasturini amalga oshirishda ta’minlanishi kerak bo‘lgan rivojlantiruvchi muhitning xususiyatlarini, maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berish va rivojlantirishdagi yondashuvlarni tavsiflaydi. MTT ta’limva tarbiya jarayonining tamoyillari quyidagilardan iborat: Bolalikni o‘ziga xos qadriyat ekanligini tan olish. Bolalik – bu muhim ahamiyatga molik yosh va hayotiy davr. Bolalikning o‘ziga xos xususiyati - bu bolalarning ta’lim olish tajribasi natijasida kattalardan ko‘ra ko‘proq o‘rganish va o‘zgarish qobiliyatiga ega ekanligidir. Bolalik – bu baxtli bolalik huquqi tan olinadigan, bola rivojlanishining muhim bosqichi. Bolaning huquqi, individualligi va rivojlanish imkoniyatlarini hisobga olish. Barcha bolalar katta imkoniyat egasi bo‘lib dunyoga keladi va har biri tug‘ma iste’dodga ega. Har bir bola o‘ziga xos individualdir. Barcha bolalar 15 o‘z salomatligi va farovonligini himoya qilish, mustahkamlash, shuningdek, sifatli maktabgacha ta'limdan teng foydalanish huquqiga ega. Bolalar, shu jumladan, alohida ehtiyojli bolalar ta'lim jarayonining faol ishtirokchisi sifatida tan olinadi va faoliyat turini tanlash, rejalashtirishda ishtirok etish, bilimga bo‘lgan tabiiy qiziqishlarini qondirish orqali ularning ta’lim olishi va rivojlanishiga hissa qo‘shadi. Har bir bolaning har tomonlama rivojlanishi va farovonligini ta'minlash. MT-parvarish, ta'lim va tarbiyadagi uyg‘un jarayondir; u bolaning barcha rivojlanish sohalarida rivojlanishini ta'minlaydi; bu ta’lim va tarbiya jarayonida barcha rivojlanish sohalarining o‘zaro bog‘liqligini , shuningdek, ta’lim olishning turli xil va har tomonlama imkoniyatlari va har bir sohasi bo‘yicha integratsiyani ta'minlash zarurligini belgillaydi. Bolaning sog‘lig‘ini saqlash, mustahkamlash va xavfsiz muhitni ta'minlash. Bolaning turli ehtiyojlarini, shu jumladan, harakatga bo‘lgan ehtiyojini qondirish; faol o‘yinlar va kundalik jismoniy mashqlar orqali bolalar o‘zlarining his-tuyg‘ularini, yirik va mayda motorika ko‘nikmalarini rivojlantiradilar; harakatda atrof-olamni o‘rganadilar va turli predmetlarni boshqaradilar; o‘z tanasining ta’sir va imkoniyatlarini farqlay oladilar, unga g‘amxo‘rlik qilishni va sog‘lom turmush tarzini qabul qilishni boshlaydilar. O‘yin orqali ta’lim olish va rivojlantirish. O‘yin maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda muhim yondashuvdir. O‘yin quvonch keltiradi va bolalarni rag‘batlantiradi, ularga yangi ko‘nikma va bilimlarni o‘rganishga, o‘zini va atrofidagi dunyoni bilishga imkon beradi. MT bolaning o‘yin huquqini tan oladi, o‘yinning bola uchun muhimligini va uning individual rivojlanishi, ta’lim olishi va farovonligiga ko‘maklashishdagi pedagogik imkoniyatlari tan oladi. MTTning oila, mahalla, maktab bilan hamkorligi. Bolaning farovonligi uning oila a’zolari va yaqinlaring MTT ahamiyatini tushunishiga bog‘liq. Ota-onalar va mahalliy hamjamiyat o‘quv dasturida ta’lim va tarbiya 16 jarayoniga qatnashishga jalb qilinganda va o‘z hissasini qo‘shganda bolalar yaxshiroq ta’lim oladilar va rivojlanadilar. Milliy, tarixiy va madaniy an’analar, ma’naviy boyliklarni tan olish va boshqa xalqlar madaniyatiga hurmatda bo‘lish. Bolalarning o‘z milliy madaniyati, tili, an'analarini hurmat bilan e'tirof etilganda ular yaxshiroq ta’lim oladilar va rivojlanadilar. Davlat o‘quv dasturi milliy va mintaqaviy madaniy xususiyatlarni hisobga olgan holda tuziladi. Maktabgacha ta'lim tashkilotida bolaning rivojlanishini qo‘llab-quvvatlash – bu jamoaviy ish bo‘lib, uni amalga oshirishga maktabgacha ta’lim tashkiloti direktori mas’uldir. Ushbu tamoyillar maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim va tarbiya jarayonining asosini tashkil etadi, pedagoglarga davlat o‘quv dasturini rejalashtirish va amalga oshirishda, har bir bolaga ta’lim berish va rivojlantirish bo‘yicha pedagogik va amaliy qarorlar qabul qilishda qo‘llanma bo‘lib hisoblanadi. Qo‘shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil etish Qo‘shimcha ta’lim xizmatlari MTT tomonidan tashkilot imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, shuningdek, bolalar, oilalar va mahalliy hamjamiyat manfaatlarini inobatga olgan holda tashkil etiladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida qo‘shimcha ta’lim xizmatlarini ko‘rsatish O‘zbekiston Respublikasining amaldagi me’yoriy-huquqiy hujjatlariga muvofiq amalga oshiriladi. Qo‘shimcha ta’lim xizmatlari fakultativ hisoblanadi va ularni tashkil qilishda ko‘ngillilar (volontyorlar), ota-onalar, mutaxassislar va homiylar ishtirok etishi mumkin.Qo‘shimcha ta’lim xizmatlari asosiy ta’lim faoliyatidan tashqari amalga oshiriladi va MTT o‘quv rejasiga kiritilmaydi. Qo‘shimcha ta’lim xizmatlarini ko‘rsatuvchi pedagoglar, ko‘ngillilar, homiylar, mutaxassislar, ota- 17 onalar mavzuli rejani ishlab chiqadilar, bu xizmat ko‘rsatishga qarab, davlat o‘quv dasturining yillik mavzuli rejasi asosida tuzilishi mumkin. Ta’lim olishda alohida ehtiyojlari bo‘lgan bolalar uchun ta’lim va tarbiya jarayoni (inklyuziv ta’lim) Davlat o‘quv dasturi har bir bolaning ta’lim, tarbiya, rivojlanish, himoya va faol ishtirok etishdan teng foydalanish huquqlarini tan oladigan inklyuziv o‘quv dasturi hisoblanadi. Davlat o‘quv dasturi barcha bolalar, shu jumladan, alohida ta’lim olish ehtiyojlari bo‘lgan bolalarning individual xususiyatlari, kuchli tomonlari, qiziqishlari, qobiliyatlari va ehtiyojlarini hisobga olgan holda ta’lim olish, rivojlanish va muloqotda qo‘shimcha yordam ko‘rsatishga mo‘ljallangan. Maktabgacha ta’lim tashkilotida alohida ta’lim olish ehtiyojlari bo‘lgan bolani ta’lim olishi va rivojlantirishni qo‘llab-quvvatlash – bu MTTning direktori, pedagog va mutaxassislari tomonidan tashkil etiladigan jamoaviy ish. Zarur bo‘lganda, maktabgacha ta’lim tashkilotining pedagogik jamoasi va rahbariyati tor mutaxassislarni jalb qilgan holda, bola rivojlanishining individual xususiyatlarini hisobga olgan holda, bolaning yakka tartibdagi rejasini 2 yaratadi. Inklyuziv yo‘nalishdagi ta’lim va tarbiya jarayoni davlat o‘quv dasturiga muvofiq amalga oshiriladi, uning asosida individual-moslashtirilgan dasturlar ishlab chiqilishi mumkin. Bunday individual inklyuziv dasturda alohida ta’lim olish ehtiyojlari bo‘lgan har bir bolaning ta’lim olishi, rivojlanishi, ishtiroki va farovonligi uchun barcha mumkin bo‘lgan to‘siqlarni bartaraf etadigan o‘quv muhiti va o‘qitish usullarini moslashtirish zarur Ota-onalar va mahalliy hamjamiyat bilan 18 hamkorlik Maktabgacha ta’lim tashkilotining ota-onalar bilan hamkorligi maktabgacha ta’lim sifatining muhim tarkibiy qismlaridan biridir. Mahalliy hamjamiyat bilan hamkorlik bolalarning ta’lim olishi, farovonligi va rivojlanishida muhim ahamiyat kasb etadi. MTT ota-onalar 4 va mahalliy hamjamiyat 5 bilan o‘zaro munosabatlarning turli shakllarini amalga oshirishi mumkin:  bolalar rivojlanishining dolzarb masalalari bo‘yicha ota- onalarning malakalarini rivojlantirish va takomillashtirish (seminar, ota- onalar klubi, trening, maslahat, konferentsiya, davra suhbati, pedagogik mehmonxonalar va boshqalar);  muntazam ravishda muloqot (kommunikatsiya)ni ta'minlash (ma'lumotlarning maxfiyligini ta'minlagan holda pedagoglarning ota-onalar bilan online va offline uchrashuv va yig‘ilishlarni o‘tkazishi, elektron xabarlar almashishi, bolaning rivojlanishi haqida ma'lumot berishi va boshqalar);  ota-onalarni guruh va/yoki maktabgacha ta’lim tashkilotiga ko‘ngillilik faoliyatiga jalb etish (rivojlantiruvchi muhitni yaratishda ishtirok etish; xavfsiz muhitni ta’minlash; o‘yinlar tashkil etish; qo‘shimcha xizmatlarni ko‘rsatish; ko‘rgazmalarni bezash, mashg‘ulot, bayram va tadbirlarni tashkil etish va ularda birgalikda qatnashish);  ota-onalarga uyda bolaning o‘qishni davom ettirishida (tashkil etishda) ko‘maklashish (topshiriqlar haqida ma'lumot berish, resurslar bilan ta'minlash, bolaning rivojlanishi va ta’lim olishini kuzatish, o‘quv dasturi doirasida bolalar loyihalarida ishtirok etish va boshqalar);  maktabgacha ta’lim tashkilotiga oid qarorlar qabul qilishda ishtirok etish (kuzatuv kengashi va ota-onalar qo‘mitasi bilan ishlash, ularning faoliyati to‘g‘risida ota-onalarni xabardor qilish, umumiy va guruhlarning ota-onalar yig‘ilishlarida qatnashish, maktabgacha ta’lim tashkilotining yangi dasturlarini yaratish va ularni amalga oshirishda ishtirok 19 etish, bolaning qiziqishlariga qarab maktabgacha ta’lim tashkilotida qo‘shimcha xizmatlarni tanlash);  bolalarni tarbiyalash va rivojlantirishda mahalliy hamjamiyat bilan hamkorlikni kuchaytirish (maktabgacha ta’lim tashkilotlari faoliyatini takomillashtirishda mahalliy hamjamiyat resurslaridan foydalanish, hududdagi muzeylar, istirohat bog‘lari, hunarmandlar ustaxonalari va boshqa diqqatga sazovor joylarga tashrif buyurish, mahalliy hokimlik yetakchilari bilan uchrashuvlar tashkil etish, ularni guruhlarga va ota-onalar ishtirokidagi tadbirlarga taklif qilish, ochiq eshiklar kuni va bayramlar tashkil etish). 20 2.2 -§. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy Maktabgacha ta’lim bolaning tayanch kompetensiyalarini rivojlantirish uchun asos bo‘lib xizmat qiladi. U ta’limning keyingi bosqichlarida, shuningdek, butun hayoti davomida rivojlanib boradi. Davlat o‘quv dasturi kompetensiyaviy yondashuvga asoslangan. Bu maktabgacha ta’lim va tarbiya jarayonida bolalar faoliyatining turli-tuman turlarida shakllanadigan kompetensiyalarni rivojlantirishga qaratilgan. Kompetensiya – bolaning bilim, ko‘nikma, malaka va qadriyatlari majmuidir. Kompetentli bola o‘z bilim, ko‘nikma va malakalarini muayyan vaziyatda safarbar qilishi va qo‘llashi, o‘z maqsadiga erishishi va rivojlanishning har bir bosqichida yoshiga mos keladigan vazifalarni hal qilishi mumkin. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv bolalarning bilish bilan bog‘liq bo‘lgan ehtiyojlari, muammolar va imkoniyatlarga samarali javob berish qobiliyatini shakllantirish, axloqiy me'yorlar va qadriyatlarni rivojlantirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, shaxsiy ("Men" konsepsiyasi) ni shakllantirishni o‘z ichiga oladi. Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning tayanch kompetensiyalari 21 ● Kommunikativ ● Ijtimoiy ● Shaxsiy ("Men" konsepsiyasini qurish) ● Bilish Kommunikativ kompetensiya – atrofdagi odamlar bilan o‘zaro munosabatlarning konstruktiv usullari va vositalariga ega bo‘lishni taqozo qiladi; muloqot qilish va yuzaga kelgan o‘yin, bilish, maishiy va ijodiy vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish qobiliyati. Bu kompetensiyaga nutqni rivojlanish ham kiradi. Nutq bolaning kognitiv va ijtimoiy rivojlanishi hamda dunyoni bilishi uchun zarur vositadir. Mazmunga boy va rag‘batlantiruvchi ta’lim muhitida bolalar og‘zaki va yozma muloqot ko‘nikmalarini rivojlantiradilar, bu ularga o‘zlariga ishonishga, boshqalar bilan munosabatlarni o‘rnatishga, dunyo haqidagi tushunchalarini shakllantirishga, mashg‘ulotlarda ishtirok etishga va loyiha ishlarini jamoa bo‘lib bajarishga yordam beradi. Bolalar kattalar va boshqa bolalar tomonidan tushunilishlari uchun o‘zlarini namoyon etishlari mumkin. Ular aytilganlarni tushunish uchun tinglaydilar va kuzatadilar; savol va topshiriqlarni eshitadilar va shunga mos javob berishadi. Ular nutqni, ayniqsa o‘qish va yozishni o‘z ichiga olgan mashg‘ulotlarga ijobiy qarashadi. Ular nutqning turli shakl va funktsiyalarini biladilar, ulardan foydalanadilar va kerak bo‘lganda ularni turli xil muloqot holatlarida moslashtiradilar. Bu kompetensiya, shuningdek, axborot olish uchun turli xil aloqa vositalari va kanallardan mustaqil foydalanish qobiliyatini o‘z ichiga oladi; ta’lim olishi va rivojlanishida foydalanish uchun kerakli ma'lumotlarni qidirish, tahlil qilish va tanlash, ularni tartibga solish, o‘zgartirish, saqlash qobiliyatini mustahkamlaydi. Ijtimoiy kompetensiya – bu bolaning belgilangan tartib va odob-ahloq qoidalariga rioya qilgan holda tengdoshlari va kattalar bilan birgalikda ishlash qobiliyati. Bolalar boshqalarni hurmat qilishni va ularning aytganlarini hisobga olishni o‘rganadilar. Guruhlarda samarali ishlash uchun zarur bo‘lgan xulq-atvor 22 qoidalariga amal qiladilar. Muammoli vaziyatlarda ular yoshi va individual rivojlanish xususiyatlariga mos ravishda ularni hal qilish harakatlarini amalga oshiradilar. Ular tobora ko‘proq o‘zlarini guruhning bir qismi sifatida ko‘radilar va o‘z huquq hamda majburiyatlari borligini tushunadilar. Ular individual farqlarga ochiq. Bolalar boshqalar bilan uyg‘unlikda yashashlari mumkin. Ular turli insonlar bilan muloqot qilishadi va atrofdagilarning madaniy jihatdan xilma-xilligini tan oladilar, ularga yordam beradilar va qo‘llab-quvvatlay oladilar. Shaxsiy kompetensiya ("Men" konsepsiyasini yaratish). Shaxsiy kompetensiyani rivojlantirish orqali bola maktabgacha yoshda shakllanadigan va butun hayoti davomida takomillashib boradigan bir qator xususiyatlarni namoyish etadi. Bu kompetensiya bolaning o‘z-o‘ziga g‘amxo‘rlik qilish uchun mas'uliyatni o‘z zimmasiga olish qobiliyatini hamda kundalik hayotini boshqarish va barqaror sog‘lom turmush tarzini amalda qo‘llash mahoratini o‘z ichiga oladi. Bolalar hayotdagi o‘z o‘rnini biladilar, o‘zlarining, shuningdek, boshqalarning farovonligi haqida g‘amxo‘rlik qilishga o‘rganadilar. Bola mustaqil va u o‘ziga ishonadi. O‘zining kuchli va zaif tomonlarini biladi, ularni bartaraf etish ustida ishlay boshlaydi. U o‘zining boshqalardan farqli tomonlarini tushunadi. O‘z g‘oyalarini ilgari suradi va targ‘ib qila oladi; o‘zi uchun qaror qabul qilishni o‘rganadi. U qanday tanlashni biladi, o‘z oldiga maqsadlar qo‘yadi. O‘z harakatlari uchun tashabbus va mas’uliyatni namoyon qiladi. O‘zining yaxshi ko‘rgan narsasi, qiziqishlari, his-tuyg‘ulari bilan o‘rtoqlashadi. O‘sib borayotgan jismoniy, kognitiv, hissiy va ijtimoiy ehtiyojlarini qondiradi. O‘z ehtiyojlarini bildiradi va ularni qondirishni biladi, o‘zini boshqara oladi; sog‘lom turmush tarzi qoidalariga, madaniy-gigiyenik tartib qoidalarga rioya qiladi, jismoniy tarbiya bilan shug‘ullanadi, o‘z salomatligi uchun mas’uliyatni namoyon qiladi. Bilish kompetensiyasi bilim olish, o‘qish va o‘rganish; mustaqil ravishda izlanish, tahlil qilish va atrofolamni tushunish uchun kerakli ma'lumotlarni tanlash qobiliyatini o‘z ichiga oladi. Harakat va o‘zaro munosabatlar orqali bolalar bilim olish va o‘rganish strategiyalarini ishlab chiqadilar. Ular atrofolamdagi yangi ob’yektlarni o‘rganadilar va kashf etadilar. Boshqalar bilan 23 o‘yin va o‘zaro muloqot jarayonida ular kuzatadilar va tajriba o‘tkazadilar. Ular muammolarni tushunish va hal qilish uchun yangi imkoniyatlar topadilar. Ular o‘zlarining kashfiyotlari bilan o‘rtoqlashadilar va asta-sekin mustaqil, o‘z-o‘zini boshqaradigan, tahlil qila oladigan va ijodkor shaxsga aylanadilar. Bolalar muammoni hal qilishga e'tibor qaratishlari, muammolarni hal qilish strategiyalarini ishlab chiqishlari va atrofdagi dunyoni tushunish va tushuntirish uchun maqsadlar qo‘yishda kognitiv qobiliyatlarini ishga solishlari mumkin. Bolalar o‘rganishga bo‘lgan qiziqishlarini davom ettirishlari, o‘rganishdan zavqlanishlari va o‘rganganlarini baham ko‘rishlari, kashfiyotlarini boshqalar bilan bo‘lishishlari mumkin. Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari Bolaning kompetensiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:  jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi;  ijtimoiy-hissiy rivojlanish;  nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari;  bilish jarayonining rivojlanishi;  ijodiy rivojlanish. «Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish» sohasi kompetensiyalari «Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  o‘z imkoniyatlari va yoshi bilan bog‘liq jismoniy rivojlanish me’yorlariga mos ravishda jismoniy faollik ko‘rsatadi;  turli harakatchanlik faolligini uyg‘un ravishda va maqsadli bajarishni biladi;  turli hayotiy va o‘quv vaziyatlarida mayda motorika ko‘nikmalaridan foydalanadi; 24  o‘z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi;  shaxsiy gigiena malakalarini qo‘llaydi;  sog‘lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;  xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi. «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  o‘z «Men»i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘ladi;  o‘z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi;  o‘zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi;  kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi;  murakkab vaziyatlardan konstruktiv chiqish yo‘llarini topadi. « Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari «Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  nutqni eshitadi va tushunadi;  o‘z nutqida to‘g‘ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap konstruksiyalaridan foydalanadi;  ikkinchi tilni o‘rganishga qiziqish namoyon qiladi;  ikkinchi tilni egallash bo‘yicha dastlabki bilimlarini ko‘rsatadi;  badiiy adabiyot asarlariga qiziqish namoyon qiladi; 25  so‘zning lug‘aviy, bo‘g‘inli va fonetik tuzilishi to‘g‘risida tasavvurga ega bo‘ladi;  turli ma’no shakllarini mustaqil ravishda tuzish va so‘zlab berishni biladi;  yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi. «Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi kompetensiyalari Bilish jarayonining rivojlanishi sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  bilim olishga faol qiziqishni namoyon etadi;  o‘quv va hayotiy faoliyat uchun axborotni mustaqil ravishda topadi va undan foydalanadi;  predmetlar, voqealar va ko‘rinishlar o‘rtasidagi oddiy aloqalarni tushunadi va ularni yaxlit bir butunlik sifatida idrok qiladi;  raqamlar, hisob-kitobni biladi va ularni hayotda qo‘llaydi;  makon, shakl va vaqtga mos ravishda ish tutadi;  elementar matematik hisoblashlarni amalga oshiradi;  atrof muhitdagi voqea-hodisalar va ko‘rinishlarni kuzatadi hamda tadqiq qiladi;  atrof muhitga nisbatan ehtiyotkorona va g‘amxo‘r munosabatni namoyon etadi. «Ijodiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Ijodkorlik» sohasidagi o‘quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga etganidan so‘ng 6-7 yoshli bola:  san’at va madaniyatga qiziqish namoyon qiladi;  milliy an’analarni qadrlaydi va ularni kundalik hayotning bir qismi sifatida idrok etadi;  san’atning muayyan turini afzal ko‘rishini mustaqil ravishda ifodalaydi;  olingan bilim va ko‘nikmalardan turli hayotiy vaziyatlarda o‘z ijodiy rejalarini tuzish va tatbiq qilish uchun foydalanadi; 26  insonning dunyoni o‘zgartirishdagi yaratuvchanlik rolini tushunadi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat O‘quv-tarbiyaviy faoliyat O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari asosida amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti o‘quv va tarbiyaviy faoliyatini o‘quv yillari bo‘yicha tashkil qiladi. O‘quv yili 2 sentyabrda boshlanadi va 31 maygacha davom etadi. 1 iyundan 31 avgustgacha MTTda yozgi sog‘lomlashtirish davri tashkil etiladi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat guruhning kundalik ish tartibiga tayanadi va unda pedagog tomonidan rejalashtirilgan kundalik harakatlar, bolalar o‘yinlari, bo‘sh vaqt va o‘quv-tarbiyaviy faoliyat turlari navbatma-navbat amalga oshiriladi.O‘quv- tarbiyaviy faoliyat ta’lim va ijtimoiy ehtiyojlar (salomatlik, ovqatlanish va xavfsizlik)ni qondirish maqsadida bolaning yoshi va individual rivojlanishiga asoslanuvchi o‘quv rejasiga muvofiq olib boriladi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyat bola hayoti va uning atrofini o‘rab turgan muhitdan kelib chiquvchi yagona bir butun mavzuga birlashtiriladi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyatni rejalashtirish ta’lim sharoitlariga bog‘liq holda integratsiya, xilma-xillik va moslashuvchanlik tamoyillaridan tarkib topadi. O‘quv-tarbiyaviy faoliyatda quyidagi rejalashtirish turlari mavjud:  yillik mavzuli (tematik);  haftalik. Rejalashtirishda faoliyatning maqsadlari, mavzusi, mazmuni va turlari ifodalanadi. Faoliyat turini tanlashda nafaqat o‘quv-tarbiyaviy faoliyatning umumiy maqsadlari, balki rivojlanish sohalari bo‘yicha maqsadlar, faoliyat mazmuni va turlarini integratsiyalash ham hisobga olinadi. Rejalashtirishda kun tartibini hisobga olish zarur. Kun tartibi ish sur’atini belgilaydi va bolaga bir faoliyatdan boshqasiga oson o‘tishda yordam berishi lozim. SHuni yodda tutish joizki, o‘yin maktabgacha yoshdagi bolalarning asosiy faoliyati hisoblanadi. Kun tartibini tuzishda kunduzgi uyqu, dam olish vaqti va sayrga chiqish vaqti hisobga olinadi. 27 Yillik mavzuli rejada har bir yosh guruhi uchun oy mavzulari va hafta mavzulari aks ettiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkiloti hudud yoki boshqa xususiyatlarni hisobga olgan holda o‘zining yillik mavzuli rejasini tuzishga haqli. Mazkur mavzuli reja maktabgacha ta’lim tashkilotining «Pedagogik kengashi»da tasdiqlanadi. Haftalik reja yillik mavzuli rejaga asoslanadi va haftaning kichik mavzulari, shuningdek, mazkur mavzu bo‘yicha o‘tkaziladigan tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Haftalik reja barcha rivojlanish sohalari bo‘yicha maqsadlarni belgilash, tegishli markazlarni tayyorlash, mashg‘ulotlarni hafta mavzusiga mos ravishda taqsimlashga yo‘naltirilgan. Hafta mavzusi barcha erkin faoliyat markazlari orqali o‘tishi lozim. Haftalik rejada guruhdagi va sayr vaqtidagi didaktik va harakatli o‘yinlar rejalashtiriladi. Bolalar bilan olib boriladigan ishning mazmuni va izchilligi faoliyat turi (faol faoliyat / passiv faoliyat; individual faoliyat / kichik guruhda / katta guruhda; tarbiyachi rahbarligi ostida o‘tadigan faoliyat / bola rahbarligi ostida o‘tadigan faoliyat) va uni o‘tkazish joyi (xona ichidagi faoliyat / ko‘chadagi faoliyat)ni hisobga olgan holda rejalashtirilishi kerak. Haftalik reja xilma-xil va moslashuvchan bo‘lishi lozim. Boshqacha aytganda, ob- havo o‘zgarishi va bolaning qiziquvchanligini hisobga olgan holda rejalashtirilayotgan faoliyat boshqasiga almashtirilishi yoki faollik vaqti biroz ko‘proq yoxud kamroq vaqtga mo‘ljallanishi mumkin. Masalan, agar tarbiyachi bahorgi gullagan bog‘ga borishni rejalashtirgan bo‘lsa-yu, ob-havo juda yomg‘irli bo‘lsa, bu tadbirni xonada o‘tkazishning imkoni bo‘lgan boshqa tadbirga almashtirishi mumkin. Haftalik reja — bu tarbiyachining ish jurnali va mashg‘ulotlar ishlanmasidan tashkil topadi. Tarbiyachining ish jurnali quyidagi bo‘limlarni o‘z ichiga oladi:  titul varag‘i;  guruhning iliq va sovuq davrdagi kun tartibi;  ertalabki badan tarbiya kompleksi; 28  guruhda sentyabrdan avgustgacha bo‘lgan ta’lim jarayonini rejalashtirish tarkibiga ertalabki suhbat, sayr, kunning ikkinchi yarmi kiradi;  haftalik ish tahlili;  ilovalar. Mashg‘ulotlar konspektlarida maqsad, faoliyatning qisqacha ta’rifi, zarur jihozlar ifodalanadi. Mazkur konspektlar tavsiyaviy hususiyatga ega va tarbiyachi tomonidan ijodiy o‘zgartirilishi mumkin. Davlat o‘quv dasturi bola rivojiga individual yondashuv, uning shaxsini hurmat qilish, uning manfaatlari, ehtiyojlari va rivojlanish darajasini hisobga olish, hissiy qulaylik borasida g‘amxo‘rlik qilish, erkin ijodiy o‘zini o‘zi ko‘rsatishi uchun sharoitlar yaratishga intilishni nazarda tutadi. Rejalashtirish bilan birga bola rivojlanishini kuzatib borish pedagog faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Pedagog bolani va uning o‘zini tutishi sabablarini yaxshiroq tushunish, bola rivojini, uning ichki dunyosini ko‘rish, qo‘llab-quvvatlash, rivojlanish yo‘llarini belgilash, ehtiyoj va manfaatlarini aniqlash uchun bola hayotini muntazam kuzatib boradi. Pedagogik kuzatuvlar asosida ta’lim faoliyatini rejalashtirish ishlab chiqiladi va takomillashtirib boriladi.Bolaning individual rivojlanishini kuzatish uchun O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktab yoshidagi bolalar rivojlanishiga oid Davlat talablarida aks ettirilgan sohalar va soha ostilari hamda kutilayotgan natijalar, olingan malaka va ko‘nikmalar tahlil qilinadi. Bolaning rivojlanish xaritasi 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi, har bir bola uchun individual tarzda yiliga uch marta to‘ldiriladi. Maktabgacha ta’lim tashkilotidan chiqishda 6-7 yoshdagi bolaning maktabga tayyorlik xaritasi to‘ldiriladi (faqat maktabgacha tashkilot bitiruvchilari uchun).Maktabga tayyorlik deganda bolada umumiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarining shakllanganligi tushuniladi. Bu xarita maktabgacha ta’lim tashkilotining har bir bitiruvchisi uchun to‘ldiriladi. Unda Davlat dasturiga muvofiq rivojlanishning beshta sohasi (bola kompetensiyalari) bo‘yicha kutilayotgan natijalar ifodalanadi.Tarbiyachiga u yoki bu natija qanday darajada aks etayotganini belgilash taklif etiladi. Rivojlanishning beshta sohasi (bola kompetensiyalari) 29 umumlashtiriladi va tavsiya hamda takliflar ko‘rinishida ota-onalar e’tiboriga havola etiladi. Rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish Maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahamiyat kasb etadi. Rivojlantiruvchi muhit mazmuni:  maktabgacha ta’lim tashkilotining ko‘rgazmali-rivojlantiruvchi muhiti mazmuni madaniy-tarixiy qadriyatlarga: milliy va mintaqaviy an’analar; tabiat, iqlimdan kelib chiquvchi xususiyatlarga mos bo‘lishi lozim;  muhit mazmuni birlamchi dunyoqarash asoslarini shakllantirish, bolaning muvaffaqiyatli ijtimoiy moslashuviga yordam berishi lozim. Xulosa Ta'lim dasturida amalga oshiriladigan maqsadlar umumiy ta'lim maqsadlarini aniqlashtirishni nazarda tutgan holda turlicha bo'lishi mumkin, biroq uning aniq variantidan qat'iy nazar tarbiyalanuvchilarni o'qitish, tarbiyalash, rivojlantirish va sog'lomlashtirish uchun shart-sharoitlarni amalga oshirishga qaratilgan. MTTning maqsad va vazifalari uning Nizomi hamda amalga oshiriladigan dasturlar va texnologiyalarga muvofiq ravishda belgilanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabga tayyorlashda “Ilk Qadam” dasturining ahamiyati shundan iboratki, u bolada erkinlik hissining shakllanishida, o‘z-o‘ziga bo‘lgan ishonch, mustaqil fikrlash, erkin ijod qila olish, vatanparvarlik, mehnatsevarlik, kattalarga bo‘lgan hurmat kabi xislatlarni rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. Ushbu dastur amaliyotda, Koreya texnologiyasi asosida andoza sifatida o‘rganilib maktabgacha ta’lim tashkilotlarida mashg‘ulotlar jarayoniga tadbiq etildi va bugungi kun tarbiyachisiga ulkan mas‘uliyat yuklaydi. Pedagoglarni malakasini oshirishda jahon andozalariga mos yangiliklarni o‘z 30 vaqtida o‘zlashtirish va uni pedagogik jarayonda uzviy qo‘llash “Ilk Qadam” dasturining asosiy negizi hisoblanadi. “Ilk Qadam” davlat o‘quv dasturiga muvofiq uning har tomonlama va barkamol rivojlanishi uchun qulay shart-sharoitlar yaratish maqsad qilib olingan. O‘quv-tarbiyaviy jarayonning maqsadi esa bolalarda umumiy asosiy kompetensiyalar va rivojlanish sohalari kompetensiyalarini shakllantirish uchun tegishli sharoitlar yaratishdan iboratdir. Ushbu o‘quv dasturi birinchi bobi umumiy qoidalar sanalib, birinchi bandida, O‘zbekiston Respublikasi hududida joylashgan quyidagi ta’lim tashkilotlarida qo‘llanilishi va ta’lim tashkilotlarida o‘quv dasturlarini yaratish uchun majburiy hujjat ekanligi, ta’lim tashkilotining ishchi o‘quv dasturi tashkilot pedagoglari tomonidan ota-onalarni jalb etgan holda tuzilishi va amaldagi qonunchilik tartibida tasdiqlanishi ko‘rsatib o‘tilgan. Ikkinchi bandda maktabgacha ta’lim tashkilotining maqsad va vazifalari haqida ma’lumotlar o‘z aksini topgan.O‘quv dasturining ikkinchi bobi 5-banddan iborat bo‘lib, maktabgacha ta’lim tashkilot ta’lim jarayonining maqsad va tamoyillari aks etgan: maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim jarayonining maqsadlari; maktabgacha ta’lim tashkilotida ta’lim jarayonini tashkil qilish tamoyillari; Qo‘shimcha ta’lim xizmatlarini tashkil qilish; Alohida ehtiyojga ega bo‘lgan bolalar uchun mo‘ljallangan ta’lim faoliyati; Ota-onalar bilan hamkorlik jarayonlarini qamrab olgan. O‘quv dasturining uchinchi bobi maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv haqida fikrlar bildirilgan bo‘lib, 2-bandni qamrab olgan: I.Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari bunga: Kommunikativ kompetensiya; O‘yin kompetensiyasi; Ijtimoiy kompetensiya; Bilish kompetensiyasi.II.Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari ham o‘z navbatida bir necha turlarga bo‘linadi: “Jismoniy rivojlanish va sog‘lom turmush tarzini shakllantirish” sohasi kompetensiyalari; “Ijtimoiy-hissiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari; “Nutq, muloqot, o‘qish va yozish malakalari” sohasi kompetensiyalari; “Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi kompetensiyalari; “Ijodiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari. To‘rtinchi 31 bobi o‘quv-tarbiyaviy jarayon o‘z ichiga olgan bo‘lib, «O‘zbekiston Respublikasining ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo‘yilgan davlat talablari» asosida amalga oshirilishi, o‘quv-tarbiyaviy jarayonni rejalashtirish haqida fikrlar bayon etilgan.Beshinchi bobi bolaning rivojlanish sohalari bo‘yicha yutuqlari hisoblanadi. Bolaning rivojlanish xaritasi 3 dan 7 yoshgacha bo‘lgan davrni o‘z ichiga oladi, har bir bola uchun individual tarzda yiliga uch marta to‘ldirilishi va 6-7 yoshli bolalarning maktabga tayyorlik xaritasi faqat maktabgacha ta’lim tashkilot bitiruvchilari uchungina to‘diriladi. Oltinchi bobi rivojlantiruvchi muhitni tashkil qilish hisoblanadi. Maktabgacha ta’lim tashkilotida rivojlantiruvchi muhitni tashkil etishda bolalarning o‘ziga xos belgilarga ega bo‘lgan yoshga doir xususiyatlari va ehtiyojlarini hisobga olish muhim ahmiyat kasb etadi. Yettinchi bobi Davlat o‘quv dasturiga ilovalar ya’ni maktabgacha ta’lim tashkiloti ta’lim dasturini tuzish bo‘yicha tavsiyalar iborat. Bugungi kunda maktabgacha ta’lim tizimida qator islohotlar o‘tkazilmoqda, ularning bari bolalar va pedagoglar manfaatlari yo‘lida xizmat qilishiga, shuningdek maktabgacha ta’lim sifatini yaxshilashga qaratilgan. Maktabgacha ta’lim vazirligining tashkil etilishi maktabgacha ta’lim sohasida yagona davlat siyosatini ishlab chiqish va amalga oshirish bilan bir qatorda, respublikamizda maktabgacha yoshdagi bolalarni maktabgacha ta’lim tashkilotiga qamrab olishga hamda ta’lim jarayoniga endi kirib kelayotgan kichik yoshli bolalarni har tomonlama qo‘llab-quvvatlashdek ma’suliyatli vazifani belgilab berdi. Shunday qilib, maktabgacha ta’lim tashkilotlarida ta’lim jarayonini takomillashtirish muammosining yechim yo‘llaridan biri, eng avvalo, o‘qitish va tarbiyalashning innovasion metodlarini amaliyotga joriy qilish – ta’lim jarayoniga tarbiyalanuvchi shaxsi va individualligiga yo‘naltirilgan o‘qitishning innovasion texnologiyalarini ta’lim-tarbiya jarayonida qo‘llanilishidir. Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida bolalarni interaktiv didaktik o‘yinlar va materiallar asosida o‘qitish – bola shaxsiga yo‘naltirilgan ta’limni tashkil etish imkonini beradi. Bunday o‘quv mashg‘ulotlari bolalarda katta qiziqish uyg‘otib, o‘yin davomida ortiqcha zo‘riqishlarsiz mantiqiy hamda ijodiy fikrlash rivojlanadi, ijtimoiy faollik va axloq 32 me’yorlariga rioya qilish ko‘nikmalari tarbiyalanadi, tabiiy va ijtimoiy muhit to‘g‘risidagi tasavvurlari tartibga solinadi va tushunchalarni to‘g‘ri shakllanishi ta’minlanadi. Buning uchun tarbiyachi maktabgacha yoshdagi bolalarni o‘qitishda ularning o‘zlari mustaqil ravishda emas, balki kattalar yordamida va rahbarligida nima qila olishlariga e’tibor qaratishi kerak bo‘ladi. Foydalanilgan adabiyotlar 1."Ilk qadam" davlat o'quv dasturi O'zbekiston Respublikasi Maktabgacha ta'lim vazirligining 2018-yil 7-iyuldagi 4-sonli hay'at yig'ilishi qarori bilan tasdiqlangan va nashr etilgan. 2.Мактабгача ёшдаги болалар илк ривожланишига қўйиладиган Давлат талаблари. 3.O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M Mirziyoyev tomonidan 2019-yil 20-martda “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularning bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish bo‘yicha 5 ta muhim tashabbus 4.Maktabgacha ta'lim muassasalarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo'yicha trening moduli. T.: 2017-y. 5."Bolangiz maktabga tayyormi?" O'z. Res. Xalq ta'limi vazirligi Respublika ta'lim markazi, Ma'rifat-Madadkor nashriyoti. 33 ILOVA Namunav iy o‘quv reja Kichik (3 yoshdan 4 yoshgacha) guruhdagi bolalar faoliyati turlarining taxminiy miqdori 34 O‘rta (4 yoshdan 5 yoshgacha) guruhdagi bolalar faoliyati turlarining taxminiy miqdori 35 Katta (5 yoshdan 6 yoshgacha) guruhdagi bolalar faoliyati turlarining taxminiy miqdori 36 Maktabga tayyorlov (6 yoshdan 7 yoshgacha) guruhdagi bolalar faoliyati turlarining taxminiy miqdori 37 Mak t abgacha t a’lim v a t arbiy aning muqobil shak llari guruhlarida amalga oshiriladigan bolalar faoliy at i t urlarining t axminiy miqdori 38 Namunaviy yillik mavzuli reja 39 40 41

Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturini ishlab chiqish

Mundarija 

 

Kirish……………………………………………………………………………4

 I bob. Maktabgacha ta'lim tashkiloti ta'lim dasturi……………………..………5

1.1-§.“Ilk qadam” davlat o‘quv dasturi………………………………………….5

1.2-§. Davlat o’quv dasturining qo’llanilishi…………………………………....12

II BOB.MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsad va tamoyillari…………...15

2.1-§. MTT ta’lim va tarbiya jarayonining maqsadi va tashkil etish tamoyillari…………………………………………………………………….…15

2.2-§.Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta’lim berishda kompetensiyaviy yondashuv…………………………………………………………………….…21

Xulosa …………………………………………………………………………..30

Foydalanilgan  adabiyotlar………………………………………….…………..33

Ilovalar…………………………………………………………………………..34

Купить