Maktabgacha talim tashkilotlarida loyihalashtirish faoliyatining texnologiyalari. - Дошкольное и начальное образование - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	100.4KB
Покупки	0
Дата загрузки	31 Октябрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Дошкольное и начальное образование

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

108 Продаж

Maktabgacha talim tashkilotlarida loyihalashtirish faoliyatining texnologiyalari.

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA
INN O VATSIYALAR VAZIRLIGI
URGANCH DAVLAT UNIVERSITETI
_______________________________________ FAKULTETI
“________________________________________”
KAFEDRASI
_____________________________- yo’nalishi
____kurs ____-guruh talabasi _____________________ ning
Maktabgacha ta’limda pedagogik jarayonlarni loyihalashtirish
fanidan
KURS ISHI
Mavzu : Maktabgacha talim tashkilotlarida loyihalashtirish
faoliyatining texnologiyalari.
Topshirdi: ____________________
Qabul qildi: _____________________
1

Urganch 2024 y
Maktabgacha talim tashkilotlarida loyihalashtirish faoliyatining texnologiyalari .
REJA:
I. KIRISH
I.BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA
LOYIHALASHTIRISH FAOLIYATINING TEXNOLOGIYALARI
I.1. Loyihalashtirish texnologiyasi hamkorlikni ta’minlashning noyob vositasi
I.2. Bolalalarni pedagoglar va ota-onalar bilan hamkorlikda ijod qilishi
I.3. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limda pedagogik faoliyatga yondashuvni amalga
oshirish usuli.
II.BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDAGI
TARBIYALANUVCHILAR FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING
LOYIHALASHTIRISH XUSUSIYATLARI.
II.1. Loyihaviy faoliyat texnologiyasining pedagogikadagi o’rni. Pedagogik
faoliyatni loyihalashtirishning avzalligi.
II.2. Tarbiyachining faoliyat turlarini loyihalashtirishdagi komponentligi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
2

Kirish
O’zbekistonda milliy genofondni mustahkamlash, yosh avlodni yetuk
kadrlar etib tarbiyalash masalalariga doimiy e’tibor qaratib kelinmoqda. 16-avgust
kuni bo’lib o’tgan yig'ilishda ta’lim tizimini rivojlantirishning ko'plab yo’nalishlari
belgilab berildi. Xususan, maktabgacha ta’lim tizimini tarkibiy jihatdan tubdan
isloh qilish, mazkur muassasalarga bolalarni to’la qamrab olish bo’yicha muhim
vazifalar qo’yilgan edi. 1
Yangi talablarga javob beruvchi zamonaviy, islohlashgan maktabgacha
ta’lim muassasasi tarbiyachisining yuksak bilim va kasbiy mahoratga ega bo’lishi
talab etiladi. Наг bir ota-ona o’z farzandini eng bilimdon, yuksak ma’rifatli,
mahoratli, ijodkor tarbiyachi tarbiyasiga berishni istaydi. Maktabgacha ta’lim
pedagogikasi bo’lajak tarbiyachilarga talabalik davridan boshlab, maktabgacha
ta’linming asl mohiyati bola va tarbiyachining hamkorlik faoliyati ekanligini, bola
tarbiyasining maqsadini, bola ruhiyatini rivojlantirish qoidalariga amal qilishni
o’rgatadi. O’z kasbining mohir ustasi bo’lish uchun tarbiyachi maktabgacha ta’lim
pedagogikasi fanini chuqur egallashi lozim.
Maktabgacha ta’lim pedagogikasi o’quv-tarbiya faoliyatini tashkil qilish
vosita va usullarini o’quv-tarbiya jarayonida kelib chiqadigan muammolar va
uning yechimini to’g’ri hal qila bilish, innovatsion texnologiya usullaridan
foydalanish, qiyinchiliklarning to’g’ri yechimini topishga yo’naltiradi.
Maktabgacha ta’lim pedagogikasi fani eng muhim asosiy pedagogik munosabatlar
sabablarini aniqlaydi, uni pedagogik jarayonda o’rganadi.
Maktabgacha ta’lim pedagogikasining milliy asoslari: ta’lim tarbiya
masalalari, har bir millatning milliy merosiga, umum-bashariy qadriyatlariga
bog’langan holda bog’cha yoshidan boshlab o’zligini anglash, erkin fikrlash,
g’urur tuyg’ularini shakllantirishga qaratiladi. Ushbu o’quv-uslubiy qo’llanmani
tayyorlash O’zbekistonda barkamol avlod ma’naviyalini shakllantirish borasidagi
islohotlar, maktab faoliyatini modernizatsiyalash, ya’ni ta’lim-tarbiya ishlari
samaradorligini oshirishga doir MTM Konsepsiyasi, ‘Davlat talablari’, MTM
1
16.10.2024 Sh.Mirziyoyev raisligida o’tkazilgan “Ta’lim tizimini tubdan takomillashtirish” masalalasida
o’tkazilgan majlis.
3

Nizomlari hamda 7 ‘Bolajon’ tayanch dasturi asosida yaratilib, amaliyotda
qollanilayotganligi masalalariga e’tibor qaratildi. Ilg’or xorijiy tajribalar asosida
maktabgacha ta’lim tizimidagi pedagog kadrlar malakasini oshirish bo’yicha
o’quv-reja va dasturlarni takomillashtirish, oliy ta’lim muassasalari maxsus sirtqi
bo’limlarining “Maktabgacha ta’lim” yo’nalishi bo’yicha 2018—2023-yillar uchun
kvotalar ajratish masalasiga e’tibor qaratildi 2
.
Yagona interaktiv davlat xizmatlari portalida “Bolalarni davlat
maktabgacha ta’lim muassasalariga qabul qilish va navbatga qo’yish bo’yicha
elektron dastur”ni joriy etish bo’yicha topshiriq berildi.
Insonni har tomonlama barkamol qilib tarbiyalash, xalqimizning azaliy
orzusi bo’lib, ajdodlarimiz ma’rifat, ma’naviyat va madaniyatni qanday qilib yosh
avlodga o’rgatish, ularni komillikka yetaklash yo’llari, qonun qoidalarini muttasil
izlaganlar. Chunki insonning ma’rifatli va ma’naviy komillikka erishishi
pedagogika fanining yetakchiligida amalga oshiriladi. Abdulla Avloniy tarbiyaga
alohida e’tibor berib: ‘Tarbiya yo hayot, yo momot, yo najot, yo haloka,t yo
saodat, yo falokar masalasidir’ 3
- degan edi.
Kurs ishining maqsadi: Maktabgacha yoshdagi bolalarda loyihalashtirish
faoliyati orqali ijodiy, aqliy va texnik qobiliyatlarni rivojlantirishga yordam
beradigan samarali texnologiyalarni joriy etish va ularning ta’lim jarayoniga
ta’sirini tahlil qilish.
Kurs ishi obyekti: Maktabgacha yoshdagi bolalar va ularning loyihalashtirish
faoliyati jarayonidagi rivojlanishi, hamda ta’lim beruvchi pedagoglarning ushbu
faoliyatni tashkil etish usullari.
Kurs ishining predmeti: Maktabgacha ta’lim tashkilotlarida loyihalashtirish
faoliyatini amalga oshirishda qo’llaniladigan pedagogik texnologiyalar, usullar va
vositalar.
2
Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik — har bir raxbar
faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning
asosiy yakunlari va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo’nalishlariga bag’ishlangan
Vazirlar Maxkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar Sh.M. Mirziyoyev. — Toshkent :
Uzbekiston, 2017.-104 6.
3
Pedagogika.R.Mavlonova, O.To’rayeva, K. Xoliqberdiyev. Toshkent, O’qituvchi nashriyoti,2006y
4

Kurs ishining vazifalari:
 loyihalashtirish texnologiyasi hamkorlikni ta’minlashning noyob vositasi;
 bolalalarni pedagoglar va ota-onalar bilan hamkorlikda ijod qilishi;
 shaxsga yo’naltirilgan ta’limda pedagogik faoliyatga yondashuvni amalga
oshirish usuli;
 multimedia so’zining ma’nosi va kelib chiqish tarixi;
 maktabgacha ta’limda multimedialardan foydalanish.
Kurs ishining asosiy qismi: Kurs ishi kirish, 2 ta bob , xulosa , foydalanilgan
adabiyotlar va 35 sahifadan tashkil topgan.
I.BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDA
LOYIHALASHTIRISH FAOLIYATINING TEXNOLOGIYALARI
I.1. Loyihalashtirish texnologiyasi hamkorlikni ta’minlashning noyob vositasi
5

Tug’ilgandan boshlab, bola uni o’rab turgan dunyoni kashf etuvchi,
tadqiqotchisidir. Uning uchun hamma narsa birinchi: quyosh va yomg’ir, qo’rquv
va quvonch. Besh yoshli bolalar ‘nima uchun’ deb atalishini hamma yaxshi biladi.
Bola o’zi barcha savollariga javob topa olmaydi - o’qituvchilar unga yordam
berishadi. Bugungi kunda fan va amaliyotda bolaning o’zini o’zi rivojlantiruvchi
tizim sifatida qarashi jadal himoya qilinmoqda, kattalarning sa’y-harakatlari esa
bolalarning o’zini o’zi rivojlantirishi uchun sharoit yaratishga qaratilgan bo’lishi
kerak. Loyihalash texnologiyasi - bu bolalar va kattalarning hamkorlikni,
birgalikda yaratishni ta’minlashning o’ziga xos vositasi, ta’limga o’quvchiga
yo’naltirilgan yondashuvni amalga oshirish usuli 4
.
Loyiha nima? Loyiha – bu:
 ko’zlangan maqsadlarga erishish uchun bosqichma-bosqich va oldindan
rejalashtirilgan amaliy faoliyat jarayonida bolaning atrof-muhitni pedagogik
jihatdan tashkillashtirilgan rivojlantirish usuli.
 ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan mustaqil va jamoaviy ijodiy tugallangan
ish.
 tarbiyachi tomonidan maxsus tashkil etilgan va tarbiyalanuvchilar
tomonidan mustaqil ravishda bajariladigan, muammoli vaziyatni hal qilishga
qaratilgan va ijodiy mahsulot yaratish bilan yakunlangan harakatlar majmui.
Loyiha usuli nima? U juda ko’p turli xil ta’riflarga ega, ammo umuman olganda bu
pedagogik texnologiya bo’lib, uning o’zagi bolalarning mustaqil faoliyati -
tadqiqot, kognitiv, samarali bo’lib, bu jarayonda bola atrofdagi dunyoni o’rganadi
va yangi bilimlarni haqiqiyga o’zlashtiradi. mahsulotlar.
Zamonaviy pedagogik tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, maktabgacha
ta’limning asosiy muammosi - idrok jarayonining hayotiyligini, jozibadorligini
yo’qotishdir. Maktabga borishni istamaydigan maktabgacha yoshdagi bolalar soni
4
Loginova V.I., Samarukova T.G. tahriri ostida. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. 2 qismli. 1- qism. T: Bola,
1991 .
6

ortib bormoqda; sinflar uchun ijobiy motivatsiya kamaydi, bolalarning
ko’rsatkichlari pasaydi.
Jahon tajribasiga moslashgan yo’naltirilgan yangi ta’lim tizimining
shakllanishi maktabgacha ta’lim muassasalarining pedagogik nazariyasi va
amaliyotida jiddiy o’zgarishlarni, pedagogik texnologiyalarni takomillashtirishni
taqozo etadi.
Pedagogik faoliyatning vazifalari jamiyatga integratsiyalashgan, unda
ijobiy xulq-atvorga ega bo’lgan, mustaqil fikrlaydigan, bilimlarni egallaydigan va
amalda qo’llaydigan (nafaqat uni yodlab, qayta ishlab chiqara oladigan), qabul
qilingan qarorlarni diqqat bilan ko’rib chiqa oladigan, o’z harakatlarini aniq
rejalashtira oladigan shaxsni tarbiyalashdan iborat. Bu vazifalarni amalga oshirish
bola bilan natija uchun ishlashga qodir, uni kommunikativ ko’nikma va
ko’nikmalarga o’rgatish, o’quv jarayonini tashkil etishda avtoritarizmdan voz
kechish, o’z-o’zini tarbiyalashga qodir bo’lgan o’qituvchini shakllantirish bilan
bog’liq mustaqil aqliy faoliyatga intilish. Bugungi kunda har qanday maktabgacha
ta’lim muassasasi o’zgaruvchanlik tamoyiliga muvofiq, o’z ta’lim modelini tanlash
va pedagogik jarayonni tegishli g’oyalar va texnologiyalar asosida loyihalash
huquqiga ega. An’anaviy ta’lim ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirishga, maktabgacha
yoshdagi bolalarning qiziqishi va faol ijodiy faoliyatga bo’lgan ehtiyojini
shakllantirishga qaratilgan samarali ta’lim bilan almashtiriladi.
Ushbu muammolarni hal etishning samarali vositalaridan biri bo’lgan
maktabgacha ta’lim muassasasi pedagogik jamoasi pedagogik loyihalash usulini
o’qituvchilarning kompetentsiyasini shakllantirishga, ularning tadqiqotchilik
qobiliyatini rivojlantirishga ta’sir qiluvchi ishni rejalashtirish va tashkil etish
shakllaridan biri, deb hisoblaydi. ijodkorlikni rivojlantirish, prognozlash,
innovatsion vositalarni izlash va shu bilan o’quv jarayoni sifatini oshirish.
Texnologiyani amaliyotga joriy etish - loyiha usuli bolalar bilan ishlash uslubini
o’zgartirishga imkon berdi: bolalarning mustaqilligini, faolligini, qiziquvchanligini
oshirish, bolalarning ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish, qiyin vaziyatdan
chiqish yo’lini topish qobiliyatini rivojlantirish, o’z qobiliyatiga ishonch hosil
7

qilish, ota-onalar va boshqa oila a’zolarini maktabgacha ta’lim jarayoniga jalb
qilish. Shu sababli, maktabgacha ta’lim muassasalarining ta’lim jarayonida loyiha
faoliyati bolalar va o’qituvchilar, shuningdek, ota-onalar va boshqa oila a’zolari
ishtirok etadigan hamkorlik xarakteriga ega.
Loyiha usuli barcha yosh guruhlariga moslashtirilishi mumkin, faqat
bolalarning psixologik va fiziologik xususiyatlarini hisobga olish, ushbu bosqichda
maktabgacha yoshdagi bolalarning manfaatlarini tushunish kerak. Shunday qilib,
boshlang’ich maktabgacha yoshdagi bolalar bilan ishlashda o’qituvchi maslahatlar,
etakchi savollardan foydalanishi mumkinmi? Kattaroq maktabgacha yoshdagi
bolalarga esa ko’proq mustaqillik berilishi kerak. Loyihalar turli mezonlarga ko’ra
tasniflanadi. Eng muhimi dominant faoliyatdir. Maktabgacha ta’lim muassasalari
amaliyotida quyidagi turdagi loyihalar qo’llaniladi: Tadqiqot: tadqiqot olib
boriladi, uning natijalari ijodiy mahsulot (gazetalar, dramatizatsiyalar,
eksperimentlar fayli kabinetlari) shaklida tuziladi. bolalar dizayni, oshxona kitobi
va boshqalar). Masalan, bilish (kuzatish, tajriba) usuli yordamida ma’lum bir
taxminni (gipotezani) tekshirishni faraz qiling. ‘Nima uchun bolalar kasal
bo’lishadi?’, ‘Biz suv haqida nima bilamiz’, ‘No’xat qanday o’sadi?’; Rol o’ynash:
bu ijodiy o’yinlar elementlariga ega bo’lgan loyiha, bolalar ertak qahramonlari
qiyofasiga kirib, muammolarni o’zlari hal qilganda. Ushbu loyihalar rolli o’yinga
asoslangan va bolalar ularda faol ishtirok etadilar.Masalan, ‘Mening sevimli
o’yinchog’im’, ‘Ertakni ziyorat qilish’;
Loyiha bo’yicha ish bosqichlari:
Loyihani ishlab chiqishning birinchi bosqichi - maqsadni belgilash:
o’qituvchi muammoni bolalar muhokamasiga qo’yadi.
Loyihaning ikkinchi bosqichi - maqsadga erishish uchun birgalikdagi
harakatlar rejasini ishlab chiqish.
Birinchidan, bolalar ma’lum bir mavzu yoki hodisa haqida allaqachon
bilganlarini bilib olishlari uchun umumiy muhokama o’tkaziladi. O’qituvchi
javoblarni guruh ko’rishi uchun katta qog’ozga yozib qo’yadi. Javoblarni tuzatish
uchun bolalarga tanish va tushunarli shartli sxematik belgilardan foydalanish
8

yaxshiroqdir. Keyin o’qituvchi ikkinchi savolni so’raydi: ‘Biz nimani
bilmoqchimiz?’ Javoblar ahmoqona yoki mantiqsiz bo’lib ko’rinishidan qat’i
nazar, yana yozib olinadi. Bu erda o’qituvchi sabr-toqat, har bir bolaning nuqtai
nazarini hurmat qilish, bolalarning bema’ni gaplariga nisbatan xushmuomalalik
ko’rsatishi muhimdir. Barcha bolalar gapirib bo’lgach, o’qituvchi so’raydi:
‘Savollarga qanday javob topishimiz mumkin?’ Bu savolga javob berib, bolalar
shaxsiy tajribalariga tayanadilar.
Turli tadbirlar qo’yilgan savolga yechim bo’lib xizmat qilishi mumkin:
kitoblar, ensiklopediyalarni o’qish, ota-onalar, mutaxassislar bilan bog’lanish,
eksperimentlar o’tkazish, tematik ekskursiyalar. Qo’shma harakatlar rejasini
tuzgandan so’ng, loyiha bo’yicha ishning uchinchi bosqichi - uning amaliy qismi
boshlanadi. Bolalar kashf qiladi, tajriba qiladi, izlaydi, yaratadi. Bolalarning
fikrlashini faollashtirish uchun o’qituvchi muammoli vaziyatlarni, jumboqlarni hal
qilishni taklif qiladi, shu bilan ongning izlanuvchanligini rivojlantiradi. O’qituvchi
shunday vaziyatni yarata olishi kerakki, bola o’z-o’zidan nimanidir o’rganishi,
taxmin qilishi, sinab ko’rishi, o’ylab topishi kerak. Bolaning atrofidagi muhit,
xuddi tugallanmagan, tugallanmagan bo’lishi kerak. Bu holatda kognitiv va amaliy
faoliyatning burchaklari alohida rol o’ynaydi. Loyiha bo’yicha ishning yakuniy, IV
bosqichi - loyiha taqdimoti. Taqdimot bolalarning yoshiga va loyiha mavzusiga
qarab turli shakllarda o’tkazilishi mumkin: yakuniy o’yin-darslar, viktorina
o’yinlari, tematik o’yin-kulgilar, albomlar dizayni, foto ko’rgazmalar, mini-
muzeylar, ijodiy gazetalar.
I.2. Bolalalarni pedagoglar va ota-onalar bilan hamkorlikda ijod qilishi
Bilim va faoliyatning turli sohalariga kognitiv qiziqishni rivojlantirish
bolalarni maktabda o’qitish muvaffaqiyatining tarkibiy qismlaridan biridir.
9

Maktabgacha yoshdagi bolaning atrofdagi dunyoga qiziqishi, har bir yangi narsani
o’rganish va o’zlashtirishga intilishi bu sifatning shakllanishiga asos bo’ladi.
Atrofdagi hayotning jadal o’zgarishi, fan-texnika taraqqiyotining uning barcha
jabhalariga faol kirib borishi o’qituvchiga zamonaviy metodlar va yangi
integratsiyalashgan texnologiyalarga asoslangan o’qitish va ta’limning yanada
samarali vositalarini tanlash zarurligini taqozo etmoqda.
Ushbu muammoni hal qilishga hissa qo’shadigan istiqbolli usullardan biri
bu loyiha faoliyati usuli. Ta’lim va tarbiyaga o’quvchiga yo’naltirilgan yondashuv
asosida turli bilim sohalariga kognitiv qiziqishni rivojlantiradi, hamkorlik
ko’nikmalarini shakllantiradi.
Loyiha deganda ijtimoiy ahamiyatga ega bo’lgan mustaqil va kollektiv
ijodiy tugallangan ish tushuniladi. Loyiha muammoga asoslanadi va uni hal qilish
turli yo’nalishlarda tadqiqot izlashni talab qiladi, uning natijalari umumlashtiriladi
va bir butunga birlashtiriladi. Loyiha faoliyati usuli kattaroq maktabgacha
yoshdagi bolalar bilan ishlashda qo’llanilishi mumkin. Bu yosh bosqichi yanada
barqaror e’tibor, kuzatish, tahlil, sintez, o’z-o’zini baholashni boshlash qobiliyati,
shuningdek, birgalikdagi faoliyatga intilish bilan tavsiflanadi. Loyihada turli xil
bilim sohalaridagi ta’lim mazmunini birlashtirish mumkin, bundan tashqari,
maktabgacha yoshdagi bolalar, o’qituvchilar va ota-onalar uchun birgalikdagi
kognitiv va qidiruv faoliyatini tashkil etishda katta imkoniyatlar ochiladi. Kattaroq
maktabgacha yoshdagi bolalar uchun loyihalarning mavzulari va mazmuni juda
xilma-xil bo’lishi mumkin. Loyiha ustida ishlashda qo’llaniladigan dominant
usullarga qarab - o’yin, ijodiy, kognitiv, loyihalarning tipologiyasi va mavzularini
taklif qilish mumkin.
Tadqiqot loyihasi faoliyatida quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin.
Birinchi bosqich bola mustaqil ravishda tadqiqot muammosini
shakllantirishga keladigan vaziyatni yaratishni o’z ichiga oladi. Ushbu bosqichda
o’qituvchining xatti-harakati uchun bir nechta mumkin bo’lgan strategiyalar
mavjud. Ulardan birinchisi, o’qituvchi barcha bolalar uchun bir xil muammoli
vaziyatni yaratadi va buning natijasida umumiy tadqiqot savoli shakllantiriladi.
10

Shunday qilib, elektr energiyasi qaerdan keladi degan savol butun guruh
tomonidan muhokama qilinishi mumkin.
Ikkinchi strategiya bolalar faoliyatini diqqat bilan kuzatish va har bir
bolaning qiziqish doirasini aniqlashni o’z ichiga oladi. Keyin bolaga tadqiqot
muammosini shakllantirishga yordam beradigan maxsus vaziyat yaratiladi.
Masalan, qo’g’irchoqlar bilan o’ynashni va ularni kiyintirishni yaxshi ko’radigan
qizni qo’g’irchoqlar qanday ko’rinishga ega edi, ular qanday kiyingan va hokazo
degan savolga olib kelishi mumkin.
Uchinchi strategiya bola bilan birgalikda loyiha uchun tadqiqot
muammosini ishlab chiqadigan ota-onalarni jalb qilishni o’z ichiga oladi. Vaqt
o’tishi bilan, bolalar o’zlari duch keladigan real vaziyatlarni tushunish asosida
mustaqil ravishda tadqiqot muammosini shakllantirishni boshlaydilar. Shunday
qilib, birinchi bosqich savolni shakllantirish bilan yakunlanadi.
Ikkinchi bosqichda bola loyihani tuzadi. Ota-onalar maktabgacha
tarbiyachiga yordam berishadi, lekin loyiha tashkilotchisi boladir, shuning uchun
kattalar uning rejasiga rioya qilib, loyihaning har bir bosqichini to’liq amalga
oshirishiga ishonch hosil qilib, yordamchi funktsiyani bajaradilar. Ikkinchi
sahifada bolaning, tengdoshlari, ota-onalari va tanishlari nuqtai nazaridan berilgan
savolning ahamiyati ochib beriladi. Bola mustaqil ravishda so’rov o’tkazishi va
tengdoshlari, ota-onalari, tanishlari va o’zi tomonidan berilgan javoblarning
mazmunini aks ettiruvchi rasmlarni chizishi kerak. Loyiha bir nechta turli nuqtai
nazarlarni taqdim etishi muhim (ulardan biri bolaga tegishli bo’lishi kerak).
Uchinchi sahifa bolaning nuqtai nazaridan eng to’g’ri javobni tanlashga
bag’ishlangan. Bola nafaqat javobni tanlashi va tuzatishi, balki o’z tanlovini ham
tushuntirishi kerak.
Uchinchi bosqich - loyihani himoya qilish. Bola, ota-onalari bilan
birgalikda loyihani himoya qilish uchun ariza berishlari kerak: ya’ni o’qituvchiga
murojaat qiling va himoya qilish vaqtini tanlang. Ota-onalar loyihani himoya
qilishda ishtirok etish imkoniyatini tasdiqlashlari va bolaga bajarilgan ish haqida
hikoya tayyorlashga yordam berishlari muhimdir. Nutqni boshlashdan oldin, bola
11

o’z loyihasining sahifalarini stendga osib qo’yadi. O’qituvchi unga varaqlarni
tuzatishga va ularni to’g’ri ketma-ketlikda joylashtirishga yordam beradi. Keyin
bola bajarilgan ish haqida gapiradi, tegishli tasvirlarni, yozuvlarni va hokazolarni
ko’rsatadi.
To’rtinchi bosqichda o’qituvchi loyihalar ko’rgazmasini tashkil qiladi va
bolalar loyihalarida taqdim etilgan materialni birlashtirish va tizimlashtirish uchun
turli vazifalar va intellektual o’yinlar bilan chiqadi. Ko’rgazma yakunida loyihalar
guruh kutubxonasiga kiritilib, kitob holiga keltiriladi va bepul taqdim etiladi.
Ota-onalar ta’limning muhim sheriklaridir 5
. Ular farzandlarining ta’limga
bo’lgan munosabatiga ta’sir qiladi va uyda o’rganishni qo’llab-quvvatlaydi. Ular
uy va MTT o’rtasidagi hayotiy aloqadir. Va ular MTT hayotiga aralashganlarida,
ular bizning MTTlarimizni o’rganish, o’sish va rivojlanish uchun yaxshi joylarga
aylantiradi. Ota-onalarni jalb qilish siyosati ota-onalarni sherik sifatida kutib
olishganda va ularni hurmat qilishda va ular uyda va MTTda o’zlarining hissalarini
qo’shishlari uchun zarur bo’lgan yordamni hisobga olgan holda o’quvchilarning
yutuqlari va muvaffaqiyatlarining oshishini tan olishadi. MTMdagi ijobiy iqlimni
targ’ib qilish uchun quyidagi qadamlarni belgilab beradi:
 O’qituvchilar MTT va oilalar o’rtasidagi o’zaro aloqalarni rag’batlantiradi
va qo’llab-quvvatlaydi.
 Barchaga hurmat bilan qarashadi.
 MTT madaniyati jamoatchilik va g’amxo’r munosabatlar hissini
rivojlantiradi.
 Ota-onalar MTT faoliyatiga jalb qilingan.
 Har kim o’zini xavfsiz his qiladi.
Maktabgacha ta’lim muassasalarida ota-onalar uchun vaqti-vaqti bilan
trening, munozara, test, so’rovnomalar o’tkazib turilsa, ayniqsa maktab yoshdagi
6-7 yoshli bolalarni maktabga tayyorgarligini aniqlashda ota-onalar ishtirokida olib
boriladigan har bir mashg’ulot farzandining nimaga qodir ekanini anglashiga
5
F.R.Qodirova. R.M Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ikkinchi tilni o’rgatish metodikasi. T., “Sano-
standart”, 2004.
12

yaqindan yordam beradi va bolalarni maktabga tayyorlashda oila a’zolarining
mas’uliyati oshadi. Ta’lim muassasalarida ota-onalar va tarbiyachilar bilan
o’tkaziladigan har bir munozara bolalarni maktabning ilk bosqichiga yengil qadam
qo’yishida hamda sog’lom bola va sog’lom muhit sharoitini mustahkam yaratishga
imkon beradi. Treninglar maktabgacha ta’lim muassasa uslubchisi, maktabgacha
tayyorlov guruhi tarbiyachisi va tarbiyalanuvchilari hamda ularning ota-onalari,
boshlang’ich sinf o’qituvchilari ishtirokida o’tkazilishi bola rivojlanishida to’g’ri
tashxis qo’yishga yordam beradi. Birgalikda ijod qilish jarayonida bolalar va ota-
onalar: San’at va hunarmandchilikning bunday usullari bilan tanishdilar: modulli
origami, applikatsiya, bezak, modellashtirish, modellashtirish. Yaxshilangan vosita
qobiliyatlari. Tasavvurni rivojlantirdi. Muzokaralar olib borishni, hamkorlik
qilishni, boshqalarning muvaffaqiyatidan zavqlanishni o’rgandi. Ijodiy salohiyat
paydo bo’ldi. Bolalar uchun maktabgacha ta’lim muassasalarining mavjud nazariy
va amaliy tajribasini tahlil qilish, bir tomondan, bolaning shaxsiyatini
rivojlantirishga hissa qo’shadigan, ikkinchi tomondan, ota-onalarga oilada yordam
beradigan zarur zaxiralar mavjudligini ko’rsatadi. ‘Tarbiyachi-ota-ona’ tizimida
o’zaro munosabatlarning innovatsion mexanizmlaridan foydalanishga asoslangan
ta’lim.
Bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishda oila va maktabgacha ta’lim
muassasasining tarbiyaviy salohiyatining ahamiyatini anglash o’qituvchilar va
otaonalarning o’zaro munosabatlari jarayonida ularning sa’y-harakatlarini
birlashtirishni taqozo etdi. ‘Tarbiyachi-ota-ona’ tizimidagi hamkorlik o’zaro
munosabatlarning eng yuqori darajasi sifatida ko’rib chiqilishi ayniqsa muhimdir,
bu quyidagilar bilan tavsiflanadi:
 o’zaro bilim - shaxsiy xususiyatlar, qiziqishlar, sevimli mashg’ulotlarini
bilishning ob’ektivligi, bir-birini yaxshiroq tushunish va bilish istagi;
 o’zaro tushunish - o’zaro hamkorlikning umumiy maqsadini, vazifalarning
birligini, baholash va o’z-o’zini baholashning adekvatligini, birgalikdagi faoliyatga
munosabatning mosligini tushunish;
 munosabatlar - bir-birining fikriga xushmuomalalik va e’tibor, birgalikdagi
13

faoliyatga hissiy tayyorlik, uning natijalaridan qoniqish, o’zaro ta’sirning barcha
sub’ektlarining tashabbuskorligi va mustaqilligini rag’batlantiradigan
munosabatlarning ijodiy hamkorlik xarakterining namoyon bo’lishi;
 o’zaro harakatlar - doimiy aloqalarni amalga oshirish, birgalikdagi faoliyatda
faol ishtirok etish, izchillik, yordam, bir-biriga yordam berish asosida harakatlarni
muvofiqlashtirish.
 o’zaro ta’sir ko’rsatish - ishni tashkil etishda bir-birining fikrini hisobga
olgan holda, munozarali masalalar bo’yicha kelishuvga kelish qobiliyati, o’zaro
fikrmulohazalarning asosli va to’g’ri ko’rinishi samaradorligi;
 o’quvchilarning otaonalari va o’qituvchisi tomonidan idrok etilishi namuna
sifatida.
Loyiha faoliyati jarayonida ota-onalar va bolalar munosabatlari ham
rivojlanmoqda. Bola ota-onalar uchun qiziqarli bo’lib chiqadi, chunki u allaqachon
tanish bo’lgan vaziyatlarda yangi narsalarni kashf qilib, turli g’oyalarni ilgari
suradi. Bola va ota-onalarning hayoti boy mazmunga to’la.
Xulosa qilib shuni ta’kidlaymizki, ushbu ta’lim texnologiyasi maktabgacha
ta’lim muassasalari amaliyotida 10 yildan ortiq vaqt davomida qo’llanilmoqda. Uni
faol qo’llashni boshlagan bolalar bog’chalari har safar bolalar, o’qituvchilar va
otaonalarning rivojlanishi uchun uning samaradorligiga ishonch hosil qilishadi.
I.3. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limda pedagogik faoliyatga yondashuvni amalga
oshirish usuli.
14

Zamonaviy sharoitda ta’lim jarayonining barcha imkoniyatlariga ko’ra
shaxsni rivojlantirish, ijtimoiylashtirish va unda mustaqil, tanqidiy, ijodiy fikrlash
qobiliyatlarini tarbiyalashga yo’naltirilishi talab qilinmoqda. O’zida ana shu
imkoniyatlarni namoyon eta olgan ta’lim shaxsga yo’naltirilgan ta’lim deb
nomlanadi. Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim texnologiyalarini texnologiya fanida
qo’llash juda samarali natija beradi.
Shu boisdan texnologiya darslarida shaxsga yo’naltirilgan ta’lim
texnologiyalari - o’quvchining fikrlash va harakat strategiyasini inobatga olgan
holda uning shaxsi, o’ziga xos xususiyatlari, qobiliyatini rivojlantirishga
yo’naltiradi. Bu ta’lim o’qitish muhitining o’quvchi imkoniyatlariga
moslashtirilishini nazarda tutadi. Unga ko’ra ta’lim muhiti, pedagogik
shartsharoitlar, ta’lim hamda tarbiya jarayonini to’laligicha o’quvchining shaxsiy
imkoniyatlarini ro’yobga chiqarish, qobiliyatini rivojlantirish, shaxs sifatida
kamolotga yetishini ta’minlash, tafakkuri va dunyoqarashini boyitishni nazarda
tutadi. Shaxsga yo’naltirilgan ta’limning o’ziga xos jihati ta’lim oluvchi shaxsini
tan olish, uni har tomonlama rivojlantirish uchun qulay, zarur muhitni yaratishdan
iboratdir. Texnologiya fani o’quv jarayonlarida bu turdagi ta’lim o’quvchilarda
mustaqillik, ijodkorlik, tashabbuskorlik, javobgarlik kabi sifatlar, shuningdek,
mustaqil, ijodiy va tanqidiy fikrlash qobiliyatlarini tarbiyalashga xizmat qiladi. Bu
turdagi ta’limni tashkil etishda pedagoglardan har bir o’quvchi imkon qadar
individual yondashishni, uning shaxsini hurmat qilishni, unga ishonch bildirishni
taqozo etiladi. Qolaversa, shaxsga yo’naltirilgan ta’lim o’qitish jarayonining
ishtirokchilari pedagog-o’quvchi yoki o’quvchi-o’quvchi, o’quvchilar guruhi,
o’quvchi - o’quvchilar jamoasi tarzida o’zaro hamkorlikda bilim olish, shaxs
sifatida kamol toptirish uchun qulay pedagogik sharoitni yaratish zaruriyatini
ifodalaydi.
“Ta’limga shaxsga yo’naltirilgan yondashuv” tushunchasining mohiyati
uning psixologik-pedagogik kategoriyasi, o’qituvchi shaxsi va faoliyatining
yo’nalishi, ta’lim strategiyasi kabi xususiyatlarining birligidadir.
15

Psixologikpedagogik kategoriya sifatida ‘shaxsiy yo’naltirilgan yondashuv’
da zamonaviy ta’limning maqsadi - ta’lim jarayonining barcha sub’ektlarining
shaxsiy rivojlanishi. Ushbu toifaning motivatsion-qiymatli o’zlashtirilishi
o’qituvchi shaxsining yo’nalishida, uning faoliyatini insonparvarlashtirishda
namoyon bo’ladi, bu esa o’z navbatida o’qitish strategiyasini o’zgartirishga turtki
bo’ladi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarni o’qitishda o’qituvchining o’quvchiga
yo’naltirilgan yondashuvi bir qator mezon va ko’rsatkichlar bilan tavsiflanadi.
Mezonlarga quyidagilar kiradi: o’qituvchi shaxsining insonparvarlik yo’nalishi,
uning kasbiy malakasi, ta’limning bolaga yo’naltirilishi. Tizimni shakllantiruvchi
ko’rsatkich sifatida o’qituvchining bolalar bilan o’zaro munosabati, uning
‘bolabola’, ‘bola-bolalar’ tizimlarida o’zaro munosabatlarni boshlash qobiliyati
aniqlanadi. O’qituvchining bolaning sub’ektivligini rag’batlantirish va oshirish
mexanizmlarini (ta’limni tashkil etishning turli turlari va shakllari, dialog,
pedagogik yordamni tashkil etish, differentsiatsiyadan foydalanish, vazifalar va
ta’lim mazmunining o’zgaruvchanligi) o’zlashtirish zarurati asoslanadi. Kasbiy
kompetentsiya ko’rsatkichlari tarkibiga o’z-o’zini tarbiyalash, pedagogik
ijodkorlikni rivojlantirish zarurati kiradi. Zamonaviy maktabgacha ta’lim
muassasalarida o’qituvchilarning ushbu model doirasida ishlashga motivatsion-
qiymatli, nazariy va amaliy tayyor emasligi tufayli shaxsga yo’naltirilgan didaktik
modelni joriy etish sust va parchalanib bormoqda. O’qituvchilarning salmoqli
qismi (76,4%) o’quvchilarga yo’naltirilgan ta’lim haqidagi ideal g’oyalaridagi
bo’shliqni va psixologik-pedagogik bilimlarning shaxsiy ma’noga ega bo’lmagani,
samarali emasligi sababli bolalarni ushbu g’oyalarga muvofiq o’qitish qobiliyatini
aniqladi. , keng emas, kategoriyali, kasbiy ahamiyatga ega bo’lgan ko’nikmalar
reproduktiv darajada shakllanadi.
Zamonaviy o’qituvchilarning bolalarni o’qitishga turli xil yondashuvlari
topildi. Sof shaklda o’qituvchilarning 40,9 foizida tarbiyaviy va intizomiy
yondashuv aniqlangan. O’qituvchilarning katta qismi (43,2%) uchun ta’lim va
intizomiy yondashuv talabaga yo’naltirilgan yondashuvning ba’zi xususiyatlari
16

bilan ko’proq yoki 39 kamroq birlashtirilgan. Ta’lim va intizomiy yondashuv
belgilari mavjud bo’lganda talabalarga yo’naltirilgan yondashuvning ustunligi
o’qituvchilarning 15,9 foizida aniqlangan.
O’qituvchilarning ta’limga ta’lim va intizomiy yondashuvni o’quvchilarga
yo’naltirilgan yondashuvga o’zgartirishga salbiy ta’sir ko’rsatadigan quyidagi
sabablar aniqlandi: zamonaviy maktabgacha ta’lim muassasalarida o’qitishning
an’anaviy ta’lim va intizom modelining keng tarqalganligi; turli didaktik modellar
haqida nazariy va uslubiy bilimlarning etarli emasligi, ularning u yoki bu modelni
o’ziga xos motivatsion-qiymatli tanlash asosi sifatidagi o’ziga xos xususiyatlari;
ta’limga talaba yo’naltirilgan yondashuv haqida ideal g’oyalarning mavjudligi va
ularning ushbu yondashuv texnologiyasiga ega ekanligiga ishonch, zaif
shakllangan yoki tegishli ko’nikmalarning etishmasligi; pedagogik tafakkurning
stereotiplari, ta’lim va tarbiya haqidagi g’oyalar bilim, ko’nikma, xatti-harakatlar
qoidalari va me’yorlarini, o’z tajribasini bolalarga o’tkazish, zo’ravonlik bilan
o’zgartirish, berilgan naqshlarga muvofiq shakllantirish va boshqalar; avtoritar
o’qituvchilarni (bolalar bog’chasi, maktab, kollej, universitetda) o’qitish bo’yicha
o’z tajribasiga asoslangan namuna sifatida ideal o’qituvchi haqidagi g’oyalarni
shakllantirish; Bolalarni o’qitishda shaxsiyatga yo’naltirilgan yondashuvni
anglash, qabul qilish va amalga oshirish bog’liq bo’lgan shaxsiy fazilatlarning
etarli darajada rivojlanmaganligi (shaxsning insonparvarlik yo’nalishi, bolaning
his-tuyg’ulari, harakatlariga moyilligi, dunyoga uning dunyoqarashi orqali qarash
qobiliyati); ko’zlar, uning tajribalarini his qilish; bolalarning faolligini,
tashabbusini, ularning individual namoyon bo’lishini, mas’uliyatini, muloqotini,
refleksligini va boshqalarni rag’batlantirish); bolalarni o’qitishda o’quvchiga
yo’naltirilgan yondashuvning mohiyatiga zid bo’lgan pedagogik faoliyatga
nisbatan motivatsion va qadriyat munosabatlari.
Maktabgacha ta’lim muassasasida uslubiy ish doirasida o’qituvchilar
o’rtasida bolalarni o’qitishga o’quvchiga yo’naltirilgan yondashuvni shakllantirish
tizimi ishlab chiqilgan. O’qituvchilarni ta’lim-tarbiyadan talabaga yo’naltirilgan
ta’limga yo’naltirishning tetik mexanizmi o’qituvchilarning motivatsion sohasidagi
17

40 o’zgarishlar, yangi ta’lim modeli maqsadini ichki qabul qilish (o’rnatish
bosqichi), nazariy postulatlarni bilishdir. modelning (idrok etish bosqichi), shu
asosda o’z amaliy faoliyatini (texnologik bosqich) o’zgartirish zarurligini
tushunish mavjud. Adekvat introspektsiya, o’z-o’zini baholash asosida bolalarni
o’qitishdagi qiyinchiliklar, muvaffaqiyat va muvaffaqiyatsizliklarning sabablarini
bilish bolalarning ta’lim faoliyatini (tuzatish bosqichi) tashkil etishning yanada
samarali variantlarini topish, pedagogik faoliyatni takomillashtirishga qaratilgan
ijodkorlikni rag’batlantirish uchun asosdir. bir butun sifatida didaktik tizimi,
mualliflik ta’lim texnologiyasi bolalar yaratish (ijodkorlik bosqichi).
Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim - bu bolaning shaxsiyati, uning o’ziga xosligi,
o’zini o’zi qadrlashi birinchi o’ringa qo’yiladigan, har birining sub’ektiv tajribasi
birinchi o’ringa qo’yiladigan, so’ngra ta’lim mazmuni bilan muvofiqlashtirilgan
ta’lim turidir.
Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim - bu bolaning o’ziga xosligini, o’z
qadrqimmatini va o’quv jarayonining subyektivligini birinchi o’ringa qo’yadigan
o’rganish turidir.
Shaxsga yo’naltirilgan ta’lim nafaqat o’quv predmetining xususiyatlarini
hisobga olish, balki o’quv sharoitlarini tashkil qilishning boshqa metodologiyasi
bo’lib, u ‘hisobga olishni’ emas, balki o’zining shaxsiy funktsiyalarini ‘yoqishni’
yoki uning sub’ektivligini talab qilishni o’z ichiga oladi. Shaxsga yo’naltirilgan
ta’limning maqsadi ‘bolada o’ziga xos shaxsiy qiyofani shakllantirish uchun zarur
bo’lgan o’zini o’zi anglash, o’zini o’zi rivojlantirish, moslashish, o’zini o’zi
boshqarish, o’zini o’zi himoya qilish, o’zini o’zi tarbiyalash va boshqalar
mexanizmlarini yotqizishdir. ‘ Shaxsga yo’naltirilgan ta’limning funktsiyalari:
 insonparvarlik, uning mohiyati insonning ajralmas qadriyatini tan olish
va uning jismoniy va axloqiy salomatligini ta’minlash, hayotning mazmuni va
undagi faol pozitsiyani bilish, shaxsiy erkinlik va o’z imkoniyatlarini maksimal
darajada oshirish imkoniyatidir. Ushbu funktsiyani amalga oshirish vositalari
(mexanizmlari) tushunish, muloqot va hamkorlikdir;
18

 madaniyat-ijodiy (madaniyatni shakllantiruvchi), ta’lim orqali
madaniyatni saqlash, uzatish, ko’paytirish va rivojlantirishga qaratilgan. Ushbu
funktsiyani amalga oshirish mexanizmlari madaniy identifikatsiya - inson va uning
xalqi o’rtasida ma’naviy munosabatlarni o’rnatish, uning qadriyatlarini o’ziniki
sifatida qabul qilish va ularni hisobga olgan holda o’z hayotini qurish;
 ijtimoiylashtirish, bu shaxsning jamiyat hayotiga kirishi uchun zarur va
etarli bo’lgan ijtimoiy tajribani shaxs tomonidan o’zlashtirilishi va takrorlanishini
ta’minlashni o’z ichiga oladi. Ushbu funktsiyani amalga oshirish mexanizmi - bu
aks ettirish, individuallikni saqlash, ijodkorlik har qanday faoliyatda shaxsiy
pozitsiya va o’zini o’zi belgilash vositasi sifatida.
Bu funktsiyalarni amalga oshirishni ustoz-shogird munosabatlarining
buyruqma’muriy, avtoritar uslubi sharoitida amalga oshirish mumkin emas.
Shaxsga yo’naltirilgan ta’limda o’qituvchining boshqa pozitsiyasi qabul qilinadi:
 bolaga va uning kelajagiga optimistik yondashish, o’qituvchining
bolaning shaxsiy salohiyatini rivojlantirish istiqbollarini ko’rish istagi va uning
rivojlanishini iloji boricha rag’batlantirish qobiliyati;
 bolaga o’z ta’lim faoliyati sub’ekti sifatida, majburan emas, balki
ixtiyoriy ravishda, o’z xohishi va xohishiga ko’ra o’qishga va o’z faolligini
ko’rsatishga qodir bo’lgan shaxs sifatida munosabat;
 o’rganishda har bir bolaning shaxsiy ma’nosi va qiziqishlariga (kognitiv
va ijtimoiy) tayanish, ularni o’zlashtirish va rivojlantirishga yordam berish. Ta’lim
jarayoni insonparvar va o’quvchiga yo’naltirilgan bo’lishi kerak.
Shaxsga yo’naltirilgan yondashuvga ko’ra o’quv jarayonining mohiyati
to’rt komponentning birligida faoliyat sub’ekti sifatida shaxsni shakllantirishda
yotadi: tabiat olamiga, inson tomonidan yaratilgan dunyoga kirish, dunyo bilan
tanishish. muhim boshqalarning, o’z-o’zini anglashning paydo bo’lishi.
Pedagog oldida turgan vazifa - bolaning o’zini o’zi qadrlaydigan faoliyatini
qo’llab-quvvatlash va rivojlantirish uchun samarali muloqot tamoyillaridan
foydalanish. Shunday qilib, shaxsiyatga yo’naltirilgan didaktikaning asosiy g’oyasi
bo’lgan kerakli o’zaro ta’sirga erishiladi.
19

E.Bernning tranzaktsion tahlilining nazariy modeliga asoslangan shaxsga
yo’naltirilgan didaktika uchta strategik tamoyilni amalga oshirishni o’z ichiga
oladi: o’zgaruvchanlik, intellekt sintezi, ta’sir va harakat, ustuvorlik.
1. O’zgaruvchanlik printsipi. Maktabgacha yoshdagi bolalar bilan
ishlaydigan kattalar bolaga taklif qiladigan ta’lim modeli o’z ta’lim modelini
tanlash imkoniyatiga ega bo’lishini ta’minlash uchun javobgardir. Printsip
o’qitishning mazmuni, usullari va shakllarining o’zgaruvchanligini, shuningdek,
bolalar bog’chasida muhitni tashkil etishning o’zgaruvchanligini ta’minlaydi.
2. Aql, ta’sir va harakat sintezi tamoyili. Bolalar bilan ishlash ularni
dunyoni bilish, harakat va hissiy tadqiq qilish jarayonlariga teng ravishda jalb
qilishi kerak. Talabalarga yo’naltirilgan didaktikaning ideali - bu bolalar bilan
ta’lim ishlari uchun bunday shart-sharoitlarni qurish, bu bolaning faoliyatini
o’zlashtirishning uchta nomlangan jihatining uyg’unligini keltirib chiqaradi.
3. Ustivor boshlash tamoyili. Ish har bir alohida bola uchun o’ziga xos
bo’lgan, bolalarning boshlang’ich imtiyozlarini hisobga olgan holda, o’ziga xos
bo’lgan faoliyat turlaridan boshlanishi kerak.
Shaxsga yo’naltirilgan yondashuvning asosiy tamoyillari va usullari: O’z-
o’zini amalga oshirish printsipi. Har bir bolada intellektual, kommunikativ, badiiy
va jismoniy qobiliyatlarini yangilash zarurati mavjud. Bolaning tabiiy va ijtimoiy
orttirilgan qobiliyatlarini namoyon etish va rivojlantirish istagini rag’batlantirish va
qo’llab-quvvatlash muhimdir. Individuallik printsipi. Bola va o’qituvchi
shaxsining individualligini shakllantirish uchun sharoit yaratish ta’lim
muassasasining asosiy vazifasidir. Bu nafaqat bolaning yoki kattalarning
individual xususiyatlarini hisobga olish, balki ularning keyingi rivojlanishiga har
tomonlama yordam berish kerak.
Subyektivlik printsipi. Individuallik faqat sub’ektiv kuchlarga ega bo’lgan
va ularni faoliyat, muloqot va munosabatlar qurishda mohirlik bilan
ishlatadiganlarga xosdir. Bolaga guruhdagi hayotning haqiqiy sub’ekti bo’lishiga
yordam berish, uning sub’ektiv tajribasini shakllantirish va boyitishga hissa
qo’shish kerak. Ta’lim jarayonida o’zaro ta’sirning sub’ektiv tabiati ustun bo’lishi
20

kerak. Tanlov printsipi. Tanlovsiz individuallik va sub’ektivlikni rivojlantirish,
bolaning qobiliyatlarini o’z-o’zini namoyon qilish mumkin emas. Bolaning doimiy
tanlov sharoitida yashashi va tarbiyalanishi, ta’lim jarayonini tashkil etishning
maqsadi, mazmuni, shakllari va usullarini tanlashda sub’ektiv vakolatlarga ega
bo’lishi pedagogik jihatdan maqsadga muvofiqdir. Ijodkorlik va muvaffaqiyat
tamoyili. Individual va jamoaviy ijodiy faoliyat bolaning individual xususiyatlarini
aniqlash va rivojlantirish imkonini beradi. Ijodkorlik tufayli bola o’z qobiliyatlarini
ochib beradi, shaxsiyatining ‘kuchli tomonlari’ haqida bilib oladi. Faoliyatning u
yoki bu turida muvaffaqiyatga erishish bolaning shaxsiyatining ijobiy o’zini o’zi
anglashini shakllantirishga yordam beradi. Ishonch va qo’llab-quvvatlash printsipi.
Bola shaxsini zo’ravonlik bilan shakllantirish pedagogikasiga xos bo’lgan avtoritar
ta’lim jarayonining mafkurasi va amaliyotini qat’iy rad etish. Pedagogik faoliyat
arsenalini ta’lim va tarbiyaning insonparvar shaxsga yo’naltirilgan texnologiyalari
bilan boyitish muhim ahamiyatga ega. Bolaga bo’lgan ishonch, unga bo’lgan
ishonch, uning o’zini o’zi anglash va o’zini o’zi tasdiqlashga bo’lgan intilishlarini
qo’llab-quvvatlash ortiqcha talablar va ortiqcha nazorat o’rnini bosishi kerak.
Tashqi ta’sir emas, balki ichki motivatsiya bolaning ta’lim va tarbiyasining
muvaffaqiyatini belgilaydi. Loyiha texnologiyasidan qidiruv faoliyati shakllaridan
biri sifatida foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishning muhim vazifalarini samarali hal qilish imkonini beradi.
V. Rotenberg ta’rifiga ko’ra, qidiruv faoliyati noaniqlik sharoitida faol
xatti-harakatlar (fikr, fantaziya, ijodkorlikni rivojlantirish). Ushbu turdagi faoliyat
ichki rivojlanishni rag’batlantiradi va ma’lum darajada, umuman olganda, shaxsga
ta’sir qiladi: bolalar tashabbusini bostirish passiv pozitsiyani rivojlantirishga olib
keladi va kelajakda - murakkab ta’lim va hayotni hal qilishdan bosh tortishga olib
keladi. muammolar, qiyinchiliklarga taslim bo’lish 6
.
Bolalar submadaniyati - bu kattalar uchun har doim ham tushunarli
bo’lmagan o’z qonunlari bilan yashaydigan ulkan dunyo. Bola hayotga bo’lgan
6
O.U. HASANBOYEVA, M.X. TOJIYEVA va boshqalar. Maktabgacha ta‘lim pedagogikasi. Toshkent - «ILM
ZIYO» - 2012.
21

ulkan chanqoqlik bilan ajralib turadi, bu uning faol harakatlarga, muloqotga, o’zini
namoyon qilishga va turli taassurotlarga bo’lgan ehtiyojida aniq namoyon bo’ladi.
Bolalar dunyosi bilan aloqani yo’qotmagan kattalar, boshqalarning zo’ravonlik
aralashuvidan himoyalangan hayotni bola o’yin, ertak, sayohat, sarguzasht, tajriba
shaklida yashashini biladi.
Pedagogik faoliyatda individual yondashuv yoki shaxsga yo’naltirilgan
yondashuvdan foydalanish bolaning individual xususiyatlarini hisobga olishni o’z
ichiga oladi. Shaxsga yo’naltirilgan yondashuvdan foydalanganda, bu bolaning
individualligini rivojlantirish maqsadida amalga oshiriladi va individual
yondashuvdan foydalanganda, yana bir maqsad amalga oshiriladi - bolaning
ijtimoiy tajriba, bilim, ko’nikmalarni o’zlashtirishi, dasturda belgilab qo’yilgan va
o’zlashtirish uchun majburiydir. Birinchi yondashuvni tanlash bolada yorqin
shaxsning namoyon bo’lishi va rivojlanishiga ko’maklashish istagi bilan bog’liq,
ikkinchisini tanlash esa pedagogik jarayonning ijtimoiy xarakterli shaxsni
shakllantirishga yo’naltirilishi bilan bog’liq bo’lib, individual xususiyatlarni
hisobga olmasdan amalga oshirish juda qiyin. Bu ikki yondashuv o’rtasidagi asosiy
farq. Gumanizmga pedagogik hodisa sifatida qaralganda, insonparvarlik
pedagogikasining mafkurachisi V. A. Suxomlinskiy tajribasiga murojaat qilish
tabiiy. O’z ta’limotida shaxsga yo’naltirilgan o’qituvchi quyidagi g’oyalarda
ifodalangan e’tiqodlarni amalga oshiradigan, insonparvar shaxsni tarbiyalashga
qodir:
Bola rivojlanishi haqida g’amxo’rlik - barcha boshqalarni belgilaydigan va
unga bo’ysunadigan asosiy, tizimni tashkil etuvchi g’oya. 45
Farzandlarga sevgi - insonparvarlik tamoyilining eng muhim tarkibiy
qismi, tarbiyachining eng qimmatli va muhim sifati.
Bolani hurmat - g’oya oldingilari bilan chambarchas bog’liq; har bir bolada
shaxsiyatni ko’rish - tarbiyachining zaruriy fazilati.
Bolaga ishonmoq - pedagogik jarayon muvaffaqiyatining kaliti; g’oya
gumanizmning optimistik chizig’ini ifodalaydi.
22

Bolani tanish - har bir bolaning ruhini bilmasdan turib, ta’lim olish mumkin
emas.
Bolani tushunish uchun – bolani bilishning o’zi kifoya emas, o’zingizni
uning o’rniga qo’ya bilish, dunyoni uning ko’zi bilan ko’ra bilish kerak. ‘Hamma
narsani tushunish qobiliyati’ va ‘Bolalik tuyg’usi’ V.A. Suxomlinskiy pedagogik
donolikning ko’rsatkichi sifatida qaraladi.
Bolaning ma’naviy olami va tabiatiga G’amxo’rlik qiling - barcha bolalar
har xil, har birining o’ziga xos ma’naviy dunyosi bor, ular maktabgacha ta’lim
muassasasiga o’zlarining shakllangan tajribasi, odatlari, qarashlari bilan kelishadi;
siz bolaning tabiatini buzolmaysiz, shu bilan shaxsiyatni buzasiz, buzasiz. O’Z
qadr-qimmatini himoya qilish va rivojlantirish - g’oya jangari optimizm chizig’ini,
ya’ni tarbiyachining bola shaxsini shakllantirishdagi faol pozitsiyasini aks ettiradi:
insonparvarlik nafaqat bolaning o’zini o’zi qadrlashini tan olishni, balki uni
rivojlantirishni ham talab qiladi - bu holda. , na ta’lim, na o’z-o’zini tarbiyalash
mumkin emas.
Bolaga do’st bo’ling - bola tarbiya sub’ekti, pedagogik jarayonning
sherikidir va buning uchun u o’z o’qituvchisiga ishonishi, uni do’st sifatida
ko’rishi, uning yordami va yordamini his qilishi, o’qituvchi befarq emasligini
tushunishi kerak. Loyiha texnologiyasidan qidiruv faoliyati shakllaridan biri
sifatida foydalanish maktabgacha yoshdagi bolalarning ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishning muhim vazifalarini samarali hal qilish imkonini beradi. Ushbu
turdagi faoliyat ichki rivojlanishni rag’batlantiradi va ma’lum darajada, umuman
olganda, shaxsga ta’sir 46 qiladi: bolalar tashabbusini bostirish passiv pozitsiyani
rivojlantirishga olib keladi va kelajakda - murakkab ta’lim va hayotni hal qilishdan
bosh tortishga olib keladi. muammolar, qiyinchiliklarga taslim bo’lish. Shuni
tushunish kerakki, o’quvchining shaxsiyatini o’rganmasdan turib, shaxsga
yo’naltirilgan yondashuvni amalga oshirish mumkin emas. Shunday qilib,
o’quvchilar shaxsini shakllantirish va rivojlantirishda o’qituvchining ta’lim
jarayonida roli juda katta, bir tomondan, u o’zi shaxs bo’lishi, bola undan kutgan
idealga mos kelishi kerak, ya’ni. , kasbiy va shaxsiy axloqiy fazilatlarga ega
23

bo’lishi va boshqa tomondan, u bolalarning o’z-o’zini rivojlantirishga ta’sir qilish
uchun bunday kasbiy fazilatlarni, pedagogik malakani egallashi kerak.
II.BOB. MAKTABGACHA TA’LIM TASHKILOTLARIDAGI
TARBIYALANUVCHILAR FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHNING
LOYIHALASHTIRISH XUSUSIYATLARI.
II.1. Loyihaviy faoliyat texnologiyasining pedagogikadagi o’rni. Pedagogik
faoliyatni loyihalashtirishning avzalligi.
Bugungi kunda samarali pedagogik tizimni yuqori samarali dastur va
texnologiyalarsiz tasavvur etib bo’lmaydi. Zamonaviy pedagogik muammolar
24

ko’pincha o’quv jarayoniga innovatsion tizimlarni yaratish va joriy etish orqali hal
qilinadi, bu nafaqat kelajakdagi o’zgarishlarni oldindan rejalashtirishda, balki
ularning hayoti va sog’lig’iga ta’siri oqibatlarini oldindan ko’rishda ham o’z
ifodasini topgan puxta dizaynni talab qiladi. yosh avlod vakillari. Bu loyihalash
muammosini pedagogika nazariyasi va o’quv faoliyati amaliyotida birinchi
o’rinlardan biriga olib keladi.
Pedagogik loyihalash va uning qo’llanilishini V.S. Bezrukova, V.P.
Bespalko, E.S. Zair-Bek, N.N. Surtaeva, N.O. Yakovleva, Yu.K. Chernova, V.Z.
Yusupov va boshqalar.Ammo olimlarning yagona nazariyani yaratish yo lidaʻ
qizg in izlanishlariga qaramay, ushbu muammoning terminologiyasi va uning
ʻ
mazmuni masalalari hali ham yetarlicha o rganilmagan. Yakovleva pedagogik
ʻ
dizaynning ta’rifini quyidagicha ko’rib chiqadi: ‘Dizaynning mohiyati haqidagi
klassik g’oyalarga asoslanib, uning asosiy xususiyatlarini saqlab qolgan holda, biz
pedagogik dizaynni loyihani yaratish bo’yicha maqsadli faoliyat 65 deb
tushunamiz, bu ta’lim tizimining innovatsion modeli sifatida loyihani yaratishga
qaratilgan. ommaviy foydalanish’.
Ta’lim dizayni - bu muayyan muammoning echimini aks ettiruvchi
loyihani yaratish jarayoni. Bu ta’lim jarayoni sharoitida amalga oshiriladigan va
uning samarali faoliyat yuritishi va rivojlanishini ta’minlashga qaratilgan
faoliyatdir. U dolzarb muammoni hal qilish zarurati bilan bog’liq bo’lib, ijodiy
xarakterga ega va qiymat yo’nalishlariga asoslanadi. Uning natijasi tizimli
xususiyatlarga ega bo’lgan, pedagogik ixtiroga asoslangan pedagogik faoliyat
ob’ektining modelidir, chunki u muammoni hal qilishning yangi usuliga asoslanadi
va mumkin bo’lgan foydalanish holatlarini ko’rsatadi.
Zamonaviy sharoitda, maktabgacha ta’lim muassasasida rivojlanish dizayni
kabi boshqaruv faoliyati turiga etarlicha e’tibor beriladi. Va bu tasodif emas,
chunki dizaynning asosiy maqsadi bolaning shaxsiyatini, uning bilimlarini,
ko’nikmalarini rivojlantirishning maqsadliligini ta’minlash va ularni o’z qarorlarini
qabul qilish uchun asos sifatida qo’llashdir.
25

Loyihaning maqsadi - maqsadlarni o’rganish, o’qitishning asosiy
qaramaqarshiliklarini aniqlash va muammoni shakllantirish. Ishlab chiqilgan
o’qitish texnologiyasini amalga oshirish shartlarini o’rganish. O’qitishning
didaktik texnologiyasi vositalarini ishlab chiqish, loyihalarni amalga oshirish,
samaradorligini o’rganish va takomillashtirish bo’yicha tavsiyalar ishlab chiqish.
Keling, dizayn xususiyatlarini ta’kidlaymiz: loyihalash bolaning malakasini
rivojlantirish jarayoniga aniq yo’nalish berish uchun mo’ljallangan;
Diagnostika natijalarini tahlil qilish asosida loyihalash shaxsni
rivojlantirish jarayonini boshqarishni tartibga solish texnologiyasini
modellashtirish uchun mo’ljallangan.
Dizayn ta’lim, qo’llab-quvvatlash va boshqaruv faoliyati uchun shart-
sharoitlarni yaratishni tan olishga chaqiriladi. Maktabgacha ta’lim muassasasining
o’quv jarayonida dizayn texnologiyasidan foydalangan holda, o’qituvchi
o’quvchilarning hozirgi va bevosita rivojlanish zonasiga e’tibor qaratishi kerak. 66
Dizayn - bu faktik bilimlarni birlashtirishga emas, balki ularni qo’llash va
yangilarini o’zlashtirishga qaratilgan pedagogik texnologiya. Bundan xulosa
qilishimiz mumkinki, bolalar bog’chasida dizayndan faol foydalanish maktabgacha
yoshdagi bolaga ijtimoiy-madaniy muhitda inson faoliyatining yangi usullarini
o’rganish, uning malakasini rivojlantirish imkonini beradi. Keling, maktabgacha
ta’lim muassasasida qo’llanilishi mumkin bo’lgan Evdokimova E.S. tomonidan
taklif qilingan dizayn mexanizmining variantini ko’rib chiqaylik.
Dizayn mexanizmi. Loyihani ishlab chiqish: Maktabgacha ta’lim
muassasasida dizayn texnologiyasini amalga oshirish maktabgacha yoshdagi
bolalar uchun dolzarb bo’lgan muammoni aniqlash va loyihani ishlab chiqish bilan
boshlanadi. O’qituvchi muammoni hal qilish uchun dastlabki reja tuzadi. Loyihani
amalga oshirish jarayonida yoki rejalashtirish jarayonida bolalar o’z takliflarini
beradilar. Shunday qilib, bolalar ta’lim faoliyatining haqiqiy sub’ektlariga
aylanadilar, o’z-o’zini rivojlantirish huquqini amalga oshiradilar.
O’qituvchining roli. Texnologiya o’qituvchining bolalarning ishlab
chiqarish faoliyatini tashkilotchisi sifatida funktsiyalarini amalga oshirishga imkon
26

beradi: nufuzli ma’lumot manbai, maslahatchi, ekspert. Motivatsiyani rivojlantirish
Motivatsiya bolalar faoliyatining ijodiy tabiati, mustaqillik, bolaning sevimli ertak
qahramonlari, tengdoshlari va kattalar oldidagi mas’uliyati, birgalikdagi faoliyat
sub’ektlari bo’yicha turli nuqtai nazarlar bilan tanishish, fikr bildirish va ifoda etish
imkoniyati tufayli kuchayadi. muayyan hodisalar bo’yicha o’z pozitsiyasini
asoslash.
Guruhning mavzu-kognitiv makonini tashkil etish (avtonom jihozlangan
bolalar media kutubxonasi - kutubxona-audio-video kutubxonasi) Bolalar
tomonidan ko’plab loyihalarni amalga oshirishning muvaffaqiyati (birinchi
navbatda tadqiqot va axborot) bilim manbalariga murojaat qilish imkoniyati bilan
belgilanadi. Guruh xonasida kattalar turli xil ommaviy axborot vositalariga
hujjatlarni jamlaydi: o’qish uchun kitoblar, videolar, audio kassetalar, bu bolalarga
atrofdagi dunyoni o’rganishning turli usullarini faol o’zlashtirishga imkon beradi.
Jamoa ishi Dizayn texnologiyasi turli xil kombinatsiyalarda o’quv jarayoni
ishtirokchilarining birgalikdagi faoliyatiga qaratilgan:
 Loyiha bo’yicha o’qituvchi va bolaning birgalikdagi faoliyati:
 bolalarning birgalikdagi faoliyati;
 bolalarning ota-onalar bilan birgalikdagi faoliyati.
Kattalar va bolalarning kollektiv faoliyatining quyidagi shakllari mumkin:
qo’shma-individual, qo’shma-o’zaro, qo’shma-ketma-ket. Kollektiv faoliyatni
tashkil etish shakllarining bosqichma-bosqich murakkablashishi - o’rta
maktabgacha yoshdagi qo’shma individual va birgalikdagi o’zaro ta’sirdan (juftlik
va kichik guruhda) birgalikdagi ketma-ket va birgalikdagi o’zaro (guruhda)
faoliyatgacha. katta yoshdagi bolalarning birgalikdagi harakatlarini
muvofiqlashtirish qobiliyatini rivojlantirishni rag’batlantiradi (tarkibni muhokama
qilish, mas’uliyatni taqsimlash, bir-biriga yordam berish). Ta’lim jarayonini
individuallashtirishning real imkoniyatlari Dizayn texnologiyasi o’quv jarayonini
individuallashtirish tamoyilini etarli darajada amalga oshirishga imkon beradi, har
bir bolaga jamoadagi o’z ahamiyati va ehtiyojlarini tan olish imkonini beradi. Har
27

bir inson o’z mehnati samarasini, avvalo guruh, keyin butun jamoa ishiga qo’shgan
hissasini ko’radi.
Bola jarayonning boshqa ishtirokchilari uning umumiy ishga qo’shgan
hissasini payqashlarini tushunadi, shuning uchun u boshqalar bilan birga bo’lishga
intiladi. Maktabgacha yoshdagi bolalar faoliyatini nazorat qilish va baholash
Tashqi nazorat muammo bo’yicha ish natijalarini baholashga yo’l beradi.
Mahsulotlar baholanadi: loyihaga muvofiqligi, o’z vaqtida amalga
oshirilishi, uning sifati. Shu bilan birga, amalga oshirilgan ishlarni tuzatish va
tartibga solish uchun vaqti-vaqti bilan bolalarni oraliq natijalar bilan tanishtirish
kerak.
Dizayn natijalari:
1. Mahsulot qabul qilindi Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun ish natijasi
rasm, hunarmandchilik, applikatsiya, albom, bastalangan ertak, kontsert, spektakl,
sabzavot hosili va boshqalar bo’lishi mumkin.
2. Bolaning madaniy rivojlanishi Maktabgacha tarbiyachi loyiha
mavzularini mustaqil ravishda ilgari surish qobiliyatiga ega bo’ladi; u mantiqni,
o’z pozitsiyasini aniqlash qobiliyatini, murakkab savolga oddiy javoblar yo’qligini,
hodisani turli tomonlardan o’rganish kerakligini tushunishni rivojlantiradi. Bola
ijodiy guruhda ishlashda birgalikdagi sa’y-harakatlarning muhimligini anglay
boshlaydi; ularning imkoniyatlari va ahamiyatini tushunish; u chinakam faollik va
mustaqillikni rivojlantiradi.
3. Bolaning kattalarni tarbiyalash bilan munosabatlarini rivojlantirish
Loyihada bolalar bilan birgalikda ishlash jarayonida o’qituvchilar
madaniyatga ko’tarilishga, ya’ni o’quvchilarning o’zlari qodir bo’lgan eng yuqori
darajaga erishishlariga hissa qo’shadilar - mehribon, jasoratli, qat’iyatli,
e’tiborliroq va hokazo. Bolalar bog’chasida mikroiqlim yaxshilanmoqda. Har bir
maktabgacha yoshdagi bolaga diqqat bilan qarasa, uni tushunishga harakat qiladi, u
bilan muloqot qiladi, o’qituvchi ham uning shaxsiyatida madaniy maydon yaratadi.
Bu sohada bolaning o’zini o’zi bilishi va o’z taqdirini o’zi belgilashi, shaxsiy
o’sishi va individualligini ochish uchun ko’proq imkoniyatlar mavjud. Bolaga
28

e’tiborli va mehribon munosabat unda kattalar dunyosiga va xavfsizlikka ishonch
hissini muvaffaqiyatli shakllantiradi.
4. Ota-onalarning tarbiyachilar bilan birgalikda bolani madaniyat konteksti
bilan tanishtirishdagi ishtiroki. Ota-onalar o’quv jarayonining haqiqiy va e’lon
qilinmagan sub’ekti sifatida bolalar bog’chasining madaniy an’analarini yaratishda
faol ishtirok etadilar.
Loyihalarni yaratish va amalga oshirishda ota-onalarning ishtiroki o’zlarini
va bolalarini bilishga qiziqish uyg’otadi, maktabgacha yoshdagi bolani tarbiyalash
sohasidagi madaniy vakolatlarini oshiradi. [bir] Maktabgacha yosh - bu erkin,
avtonom, malakali shaxsni rivojlantirishning muhim davri. Maktabgacha yoshdagi
bolaning rivojlanishini loyihalashda o’qituvchilar nafaqat bilim, ko’nikma va
ijtimoiy hayotga moslashishni shakllantirishga, balki muammoni hal qilish,
yechimlarni birgalikda izlash, gumanitar va tabiiy fanlar munosabatlarini
modellashtirish orqali uni o’rgatishlari kerak; unga madaniyat normalarini mustaqil
ravishda egallash imkoniyatini berish.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning malakasini shakllantirishning
maqsadlari quyidagilardan iborat:
 Yoshga mos bilim, ko’nikma o’tkazish;
 Muayyan yosh uchun etakchi faoliyat turiga mos keladigan qobiliyatlarni
rivojlantirish;
 Bolalar o’z bilimlarini mustahkamlash, faoliyatning turli maqsadlarida
qobiliyatlarini namoyon qilishlari uchun zarur shart-sharoitlarni yaratish, ya’ni.
shaxsning ijtimoiy, intellektual, jismoniy, shaxsiy rivojlanishi sub’ektini
shakllantirish
Dizayn variantlaridan biri bolalar bog’chasi o’quvchilarini rivojlantirish
uchun biz tomonidan ishlab chiqilgan model bo’lishi mumkin. U quyidagi
tuzilishga ega:
1.Maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish modeli
29

2.Maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishining maqsadi: Maktabgacha
yoshdagi bolaning ijtimoiy kompetentsiyasini rivojlantirishni tashkil etish
tamoyillari:
 mustahkamlik
 ilmiy
 foydalanish imkoniyati
 ishlab chiqarish qobiliyati
Ijtimoiy kompetentsiyani rivojlantirish tizimining ishlash shartlari:
 tashkiliy 70
 pedagogik
 uslubiy
Rivojlanish vazifalari: Rivojlanish xususiyatlari:
 axborot
 taxmin qilingan
 shakllantiruvchi
Maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanish jarayonini boshqarish
bosqichlari:
Tayyorgarlik: Rivojlanish uchun zarur bo’lgan bilim, ko’nikma,
ko’nikmalarni aniqlash. Kirish diagnostikasi: Bola rivojlanishining diagnostikasi
Rivojlanuvchi: olingan diagnostika ma’lumotlariga asoslanib, zarur
ko’nikmalarni rivojlantirish
Chiqish diagnostikasi: Bola rivojlanishining diagnostikasi
Korreksiyalash: O’quvchilarni tuzatish va yanada rivojlantirish uchun
diagnostika natijalaridan foydalanish Bunday model bolani uning rivojlanishining
turli bosqichlarida har tomonlama o’rganish, uning samaradorligini oshirish uchun
ta’lim va rivojlanish jarayonida olingan natijalardan foydalanish yo’llarini aniqlash
imkonini beradi. U maktabgacha yoshdagi bolalarning rivojlanishini tashkil
etishning o’ziga xos mexanizmlarini ko’rib chiqadi. Ushbu model ‘o’qituvchi-
tarbiyachi - maktabgacha yoshdagi bola’ darajasida rivojlanishning pedagogik
diagnostikasi tizimidir.
30

Qulay: amaliyotga tatbiq etish uchun, o’quvchilarning xulq-atvorini
o’rganish nuqtai nazaridan rivojlanish jarayonini boshqarishni tahlil qilish
imkonini beradi.
Model mahalliy ta’lim amaliyotini isloh qilishning asosiy tamoyillarini aks
ettiradi: insonparvarlashtirish, diversifikatsiya qilish, standartlashtirish, ko’p
bosqichlilik, axborotlashtirish, individuallashtirish.
Yangi ta’lim paradigmasi haqiqatan ham insonparvarlik xarakteriga ega
bo’lib, bu bola ta’lim jarayonining markazida bo’lishi kerakligini ko’rsatadi.
Ushbu g’oyadan kelib chiqib, biz mamlakatimiz maktabgacha ta’lim tizimini isloh
qilish yo’nalishlarini belgilab beruvchi tamoyillarni belgilab oldik. Keling, ularga
qisqacha ta’rif beraylik.
Ta’limni insonparvarlashtirish tamoyili ta’lim tizimi va butun ta’lim
jarayonini har bir shaxsning huquqlarini hurmat qilish asosida o’quvchilar va
o’qituvchilarga o’zaro hurmat munosabatlarini rivojlantirish va shakllantirishga
yo’naltirilganligidan iborat.
Diversifikatsiya tamoyili ta’lim dasturlarini, rivojlanishni tashkil etish
shakllarini va boshqalarni keng tanlashga qaratilgan. Standartlashtirish printsipi
ta’lim tizimini shaxsga yuqori sifatli ta’lim xizmatlarini va jamiyat uchun sog’lom,
rivojlangan shaxsni kafolatlaydigan davlat ta’lim standartini amalga oshirishga
yo’naltirishdan iborat.
Ko’p bosqichlilik tamoyili rivojlanishning har bir bosqichida shaxsning
imkoniyatlari va manfaatlariga mos keladigan ta’lim darajasiga erishish
imkoniyatini ta’minlaydigan bosqichma-bosqich ta’lim jarayonini tashkil etishni
nazarda tutadi. Shu bilan birga, har bir daraja o’z maqsadi, vazifalari, muddati va
o’ziga xos xususiyatlariga ega bo’lgan o’rganish va rivojlanish davridir. Ta’limni
axborotlashtirish tamoyili o’quv va rivojlanish jarayonida har xil turdagi audio,
video va kompyuter texnikasining keng tarqalgan va tobora kengroq qo’llanilishi
bilan bog’liq. Individuallashtirish printsipi har bir bolaning shaxsiy xususiyatlarini
ta’lim va tarbiya jarayonida ular bilan o’zaro munosabatlarning barcha shakllarida
hisobga olish va rivojlantirishdan iborat.
31

Ushbu tamoyillar maktabgacha ta’limning umumiy maqsadi - sog’lom,
jismoniy va ma’naviy, ko’p qirrali, barkamol, maktab ta’limining yangi ijtimoiy
sharoitlariga moslasha oladigan shaxsni rivojlantirish bilan bog’liq. Yuqorida
aytilganlar nuqtai nazaridan, maqsadlarni amaliy amalga oshirishning haqiqiy
mexanizmlaridan biri maktabgacha yoshdagi bolaning rivojlanishini loyihalashni
takomillashtirish vositasi sifatida pedagogik diagnostikani tashkil etish ekanligi
ayon bo’ladi. Ishlab chiqilgan modellar o’quv jarayonining samaradorligi va
samaradorligini doimiy diagnostika va prognostik monitoring jarayonini amalga
oshirish imkonini beradi.
Bizning g’oyalarimizga ko’ra, maktabgacha yoshdagi bolalarni
rivojlantirish uchun tavsiya etilgan modellarning muvaffaqiyatli ishlashi, agar
shartlar aniqlangan bo’lsa, mumkin: tashkiliy, pedagogik, uslubiy. Shunday qilib,
tashkiliy shartlar quyidagilarni belgilaydi:
 maktabgacha ta’lim muassasasida maktabgacha yoshdagi bolalar
rivojlanishining turli bosqichlarida o’quvchilarni har tomonlama rivojlantirish
bo’yicha tizimlashtirilgan materialni yaratish;
 pedagogik diagnostika ma’lumotlar bazasini yaratish;
 olingan diagnostika materialini saqlash va tizimlashtirishni tashkil etish.
Pedagogik shartlar quyidagilarni belgilaydi:
 o’quvchilarni rivojlantirish jarayonining samaradorligini oshirish uchun
materialdan foydalanish;
 pedagogik madaniyatning ajralmas qismi sifatida maktabgacha ta’lim
muassasalari o’qituvchilarida diagnostika ko’nikmalarini shakllantirish. Uslubiy
shartlar quyidagilarni belgilaydi:
 maktabgacha yoshdagi bolalarni rivojlantirish uchun zamonaviy
talablarga eng mos keladigan o’yinlar, didaktik materiallarni ishlab chiqish va
tanlash;
 pedagogik diagnostika ma’lumotlar bazasini vaqti-vaqti bilan ko’rib
chiqish va to’ldirish;
32

 bolalar bilan diagnostika va rivojlanish ishlarini olib borishda
o’qituvchilarga zarur uslubiy yordam ko’rsatish.
Shunday qilib, aytilganlarni umumlashtirib, shuni ta’kidlaymizki, hozirgi
vaqtda ta’lim tizimlarida pedagogik loyihalash muammosini hal qilingan deb
hisoblash erta. Aksincha, biz muammoni bayon qilish bosqichidamiz.
Ta’lim tizimining dastlabki bosqichida - maktabgacha ta’limda dizayn
faoliyatining tarkibiy qismlarini hisobga olish muhimdir. Aynan shu erda bolaning
shaxsiyati rivojlana boshlaydi. Ushbu bosqichda biz shaxsiyat xususiyatlarini
boshqarishimiz va rivojlantirishimiz, maktabgacha yoshdagi bolani voyaga
etkazishimiz, maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchisining
kompetentsiyasini rivojlantirish jarayoniga yo’nalish berishimiz mumkin.
Pedagogik loyihalashning maqsadi dolzarb muammoni yangicha tarzda hal
etishdan iborat bo’lib, uni amalga oshirish ijobiy samara beradi, ta’lim tizimining
bir holatdan ikkinchi holatga o’tishi, sifat jihatidan yangidir.
Pedagogik loyihalash ob’ekti sifatida ta’lim texnologiyalari, usullari,
mazmuni, o’quv dasturlari va boshqalar ishlaydi. Pedagogik loyihalash muammoni
hal qilishning yangi usuli bilan bog’liq bo’lib, ma’lum usullardan foydalanish uni
an’anaviy rivojlanish darajasiga tushiradi. Loyihalash predmeti - bu ijtimoiy
jihatdan mustahkamlangan me’yoriy, ta’lim, madaniy sharoitlar va vositalar,
standartlar, dasturlar, rejalar va boshqa pedagogik tushunchalar majmui, ular
doirasida ta’lim jarayonlari amalga oshiriladi.
Pedagogik loyihalash usullari xilma-xil bo’lib, loyihalash muammosi va
predmeti bilan belgilanadi, shuningdek, sub’ektlarning xususiyatlariga, ular ega
bo’lgan bilimlar to’plamiga bog’liq. Invariant usullarni egallash ayniqsa muhimdir.
Pedagogik loyihalash - bu faoliyat turlarining ketma-ket o’rnini bosuvchi majmui:
pedagogik tizim holatini tahlil qilish, dolzarb muammolarni aniqlash, dasturlash,
rejalashtirish, yangi o’quv amaliyotini loyihalash, pedagogik jarayon sub’ektlari
faoliyatini tashkil etish shakllari.
Pedagogik dizayn quyidagi tamoyillarga asoslanishi kerak: to’liqlik
(mijozlarning loyihaga qo’yiladigan asosiy talablarini, madaniyat va jamiyat
33

normalarini qondirishi), konstruktiv yaxlitlik (loyihaning tarkibiy elementlarining
to’liqligi, ularning darajasi. ishlab chiqish va izchillik), realizm (aniq vaziyatda uni
amalga oshirish), maqsadga muvofiqligi (amalga oshirish uchun real
imkoniyatlarning mavjudligi), interaktivlik (loyihani amalga oshirish jarayonida
tuzatishlar).
Loyihalash jarayonlarini umumlashtirish darajasiga va loyihalash natijasiga
qarab, quyidagi darajalar ajratiladi: kontseptual, moddiy, texnologik va protsessual.
Dizaynning kontseptual darajasi ta’lim standarti modeli, dastur kontseptsiyasi va
o’quv rejasi loyihasini yaratishni ta’minlaydi. Kontent darajasi o’z funktsional
maqsadi uchun cheklangan mahsulotni olishni o’z ichiga oladi, masalan,
maktabgacha ta’lim tashkilotini rivojlantirish dasturi, ta’lim yo’nalishlaridan biri
uchun o’quv dasturi).
Dizaynning texnologik darajasida, masalan, ob’ekt-fazoviy rivojlanayotgan
muhitni qurish texnologiyasining tavsifi, bolalarning jismoniy rivojlanishi usullari.
Protsessual daraja loyiha faoliyatini amaliy qo’llash darajasida ochib beradi,
masalan, individual sinflarning uslubiy rivojlanishi, bayramni o’tkazish skripti va
boshqalar V.I. Slobodchikov o’quv jarayonini loyihalashning uch turini ajratadi:
ijtimoiy-pedagogik; pedagogik; psixologik va pedagogik dizayn. Ushbu
tipologiyaga asoslanib, L.D. Morozova maktabgacha ta’lim sohasida pedagogik
dizayn mazmunini ishlab chiqdi. Ijtimoiy-pedagogik loyihalash: ‘Maktabgacha
ta’lim muassasalarining xilma-xilligi va o’zgaruvchanligi, kontseptsiyalari va
rivojlanish dasturlari, maktabgacha ta’lim muassasalarini boshqarish tuzilmalari,
maktabgacha ta’limni rivojlantirishni ta’minlaydigan mutaxassislar va tuzilmalar
o’rtasidagi o’zaro munosabatlar modellari’.
Pedagogik loyihalash: ‘Ta’lim jarayonining rang-barangligi, maktabgacha
ta’lim muassasalarining predmetni rivojlantiruvchi muhiti, reja va dasturlari,
o’qitish usullari va texnologiyalari, ta’lim tizimining innovatsion modellari’.
Psixologik-pedagogik loyihalash: ‘individual pedagogik tuzilmalarning xilma-
xilligi va o’zgaruvchanligi (o’yinlar va tadbirlarning xulosalari, dam olish va bo’sh
34

vaqtni o’tkazish stsenariylari, didaktik vositalar), o’qituvchilar - bolalar -
otaonalarning birgalikdagi faoliyatining ta’lim loyihalari.
Pedagogik loyihalashning quyidagi bosqichlari ajratiladi.
Birinchi bosqichda loyihadan oldingi (dastlabki), loyiha tuzilishi, potentsial
ishtirokchilar va loyiha shartlari haqida dastlabki g’oyalar to’planadi. Ushbu
bosqichda quyidagi bosqichlar rejalashtirilgan: loyiha muhitini tahlil qilish,
loyihaning dastlabki kontseptsiyasini (g’oyalarini) shakllantirish va asoslash.
Loyihalashning ikkinchi bosqichida loyiha g’oyalarining qiymatini
aniqlash, ushbu g’oyalarni izlash va baholashga asoslangan ta’lim loyihasi
kontseptsiyasi shakllanadi.
Uchinchi bosqichda loyiha dasturini tayyorlash, tadbirlarni vaqt bo’yicha
taqsimlash amalga oshiriladi. Bu erda muammo, vazifalar, loyiha
ishtirokchilarining tarkibi, ish bloklari, ularning ketma-ketligi, resurslar bilan
ta’minlash, loyihaning kutilayotgan natijalari ko’rsatilgan. Ta’lim loyihasini
tayyorlashning to’rtinchi bosqichida reja, muddatlar, resurslar va natijalarni ishlab
chiqish amalga oshiriladi; Pedagogik loyihalashning beshinchi bosqichida o’quv
jarayoni amaliyotini loyihalash amalga oshiriladi, loyihani boshqarishning
tashkiliy tuzilmalari va uni amaliyotga tatbiq etish shakllanadi.
II.2. Tarbiyachining faoliyat turlarini loyihalashtirishdagi komponentligi.
35

Pedagogik kompetensiyalar-bilimlar, malaka va ko’nikmalar hamda
o’zlashtirilgan qadriyatlar asosida mustaqil harakatlanishga bo’lgan
motivatsiyaning uyg’unlashgan majmuini o’zida aks ettiradi. Kompetentli kadr
kasbiy vazifalarni samarali va sifatli bajarishi mumkin. Zamonaviy kompetensiya
nafaqat malaka, bilim va ko’nikmalarni, balki qadriyatlar va axloqiy fazilatlarni
xam o’z ichiga oladi. Har bir tarbiyachi shaxsi, temperamenti va tarbiyachiik
uslubi boshqalarinikidan farqlanadi. Biroq bolaga, uning ta’limiga va
rivojlanishiga yondashuv barcha tarbiyachilarda bir xil bo’lishi lozim. Shuning
uchun ham kasbiy standart barcha tarbiyachilar uchun bir xil talabni qo’ydi.
Amaliyot shuni ko’rsatadiki, zamonaviy bolalar bog’chasini yangi axborot
texnologiyalarisiz tasavvur qilish qiyin.
AKTga egalik qilish ta’lim jarayoni samaradorligini oshirishga,
tarbiyachilarning kasbiy malakasini oshirishga yordam beradi.
Kasbiy mahoratning bir qismi sifatida tarbiyachining loyiha madaniyati
ham katta o’rin tutadi. Maktabgacha ta’limdagi tarbioyachilar loyihaning har bir
bosqichiga katta e’tibor berishadi. Chunki, faqat ularning yaxlit o’zaro ta’siri
pedagogik dizaynning sifatli amalga oshirilishini ta’minlaydi. Keling, har bir
bosqichni alohida ko’rib chiqaylik.
Nazariy adabiyotlarni o’rganish jarayonida aniqlaganimizdek, pedagogik
dizayn rivojlanishining hozirgi bosqichida uchta asosiy bosqich mavjud:
I bosqich - modellashtirish;
II bosqich - dizayn;
III bosqich – dizayn
I. A. Kolesnikovaning fikricha, pedagogik modellashtirish boshlang’ich
bosqich bo’lib, unga erishishning asosiy usullarini hisobga olgan holda pedagogik
tizim sharoitida muayyan loyihani bosqichma-bosqich ishlab chiqishdir.
II. Kelajakda haqiqiy loyihalashni o’z ichiga olgan bosqich keladi - ishlab
chiqilgan reja va olingan ma’lumotlarni qayta ishlash, ta’lim muassasasi doirasida
amaliy foydalanish imkoniyati. Bunday holda, turli omillar hisobga olinadi - loyiha
faoliyatining yo’nalishi, uning maqsad va vazifalari, loyiha faoliyati
36

ishtirokchilarining xususiyatlari va boshqalar.
III. Nihoyat, pedagogik loyihalashning uchinchi, yakuniy bosqichi dizayndir.
Bunda ishlab chiqilgan loyiha tahlil qilinadi, uni yanada tafsilotlash va
kamchiliklarni bartaraf etish. Shu bilan birga, bunday tadbirlar yaratilgan
loyihadan muayyan vaziyatda, real sharoitlarda, ta’lim munosabatlarining haqiqiy
ishtirokchilari bilan istiqbolli foydalanishga yordam beradi.
Hozirgi bosqichda kasbiy pedagogik ta’lim ko’plab muammolarni hal
qilishni o’z ichiga oladi: kasbiy motivlar va qiziqishlarni shakllantirish, bo’lajak
o’qituvchilarni tizimli tafakkurni tarbiyalash, pedagogik faoliyatning dizayn
komponentini shakllantirish. Ta’limning ushbu jihatlarini ko’rib chiqish faoliyat va
tizimli yondashuvlardan foydalanishni talab qiladi. M.S.Kagan pedagogik
faoliyatni transformativ faoliyat deb tasniflaydi, lekin ayni paytda u faoliyatning
barcha turlari kesishishini ta’kidlaydi. Ushbu nazariy qoidalar pedagogik faoliyat
kognitiv va qiymatga yo’naltirilgan faoliyat xususiyatlari bilan tavsiflanadi.
Loyihalash komponenti pedagogik faoliyatning ajralmas qismidir, shuning uchun u
transformativ, kognitiv va qiymatga yo’naltirilgan faoliyatning xususiyatlari bilan
tavsiflanishi mumkin.
Mikro darajada dizayn komponenti quyidagi elementlarning
kombinatsiyasiga ega tizimdir:
1. Loyihalash ob’ektining dastlabki holatini tahlil qilish.
2. Maqsadni belgilash.
3. Dizayn.
4. Yakuniy tahlil.
5. Tartibga solish va tuzatish.
Har bir pedagog ta’lim berishni texnologiyalashtirish asosini o’rganishni
boshlashdan avval, quyidagi maslahat va tavsiyalarga e’tibor qaratishi zarur:
1. Texnologiyalashtirish asosida ifodalangan, va bu bilan albatta siz
tanishishingiz zarur bo’lgan qoidalar, shu zahoti sizga tushuntirish bermaydi, faqat
ko’zlanayotgan maqbul va samarali natijaga erishish uchun nima ish qilish
zarurligini ko’rsatadi. Har bir yo’l va vosita o’qituvchi-texnolog tomonidan, u
37

intilayotgan, yakuniy natijaga erishishga ko’rinarli qo’shgan hissasi tomoni bilan
baholanishi zarur. Qoidaning maqbulligini talqin qila turib, e’tiborni nafaqat unga,
uni qo’llashni 6 nazarda tutuvchi vaziyat yoki sharoitlarga qaratish zarur. Gap
shundaki qoidalar odatda, formula emas, boshqaruv xususiyatga ega bo’ladi,
modomiki ularni qo’llash mumkin bo’lgan, ta’lim jarayoni sharoitida ayrim
noaniqliklar bor. Bundan tashqari, avvalda shu narsani o’quv vaziyatida qo’llab,
muvaffaqiyatga erishgan o’qituvchi-amaliyotchi yoki hammaga ma’lum bo’lgan
ta’lim berish texnologyasining muallifida, shuni qoidasiz umumlashtirishdagi
xatoliklar tarqalgan. Mohiyat shundaki, barcha turli-tumanlikdan mavjud sharoitda
va o’quv rejasida berilgan vaqtda ko’zlanayotgan natijaga erishishni kafolatli
ta’minlaydigan, so’ngra esa undan shu sharoit uchun mos keladigan, ta’lim berish
texnologiyasining - yagona majmuini loyihalashtirish mumkin bo’ladigan, axborot,
muloqot va boshqaruvning shunday yo’l va vositalarini baholashi, farqlashi va
tanlashni uddalashi muhim.
2. Mashhur marketolog Dj. O’Shonessining “...kitoblar hech qachon tajriba
o’rnini bosa olmaydi” degan fikriga qo’shilish mumkin. Mahoratli oshpaz
oshpazlik to’g’risida kitob yozishi mumkin, uni tayyorlash yo’liga amal qilib,
xuddi shunday chiqishini kutmaslik kerak, chunki uning mahorati bilan taqqoslab
bo’lmaydi - berilgan qoidani ishlatib muhim ko’nikma va malakalar ega bo’lish
mumkin emas, ular faqat amaliyotda egallanadi va “qo’llaniladigan
donishmandlik” deb ataluvchi amaliyotli donishmandlik bilan mustahkamlanadi,
ya’ni vaziyat bilan “muvofiqlikdagi donishimandlik’ (Dj. O’Shonessi, 2000).
Ta’lim jarayonini loyihalashtirish bilan tanishganingizdan so’ng shu zahoti
umidsizlikka tushmang, siz shu zahoti ta’lim berish texnologiyasini loyihalashtira
olmaysiz. SHuni esda saqlanki: qo’llaniladigan donishmandlik kitob bo’yicha
formularni o’rganishda emas, balki haqiqiy ishni bajarganda hosil bo’ladi (Dj.
O’Shonessi, 2000).
3. ‘Ta’lim jarayonini ixtiyoriy qurish va amalga oshirishdan, uning har bir
qism va bosqichlarini izchil asoslangan, yakuniy natijani haqqoniy tashxislashga
yo’naltirilgan’ ga o’tish uchun asos zarur (V. Bespalko, 1989)ga o’tish uchun asos
38

zarur. Agarda pedagog ta’lim jarayonini texnologyalashtirishga o’tish muhimligini
anglamas ekan, unda “biz yangi texnologiyalarning yutug’larini bermaylik, paydo
bo’lgan muntazamlik mexanizmini chiqarib tashlay olmaydi, yo bo’lmasa majbur
qilingan texnologiyalar ziyonli natijalarni ko’paytirish mumkin” .
4. Nihoyat, shaxsiy ta’lim berish texnologiyasini loyihalashtirish va mavjud
ta’lim berish texnologiyasini qo’llash ‘o’qituvchi, vaziyat madaniyati, shuningdek
shaxsiy yoki o’quvchilarning shaxsiy xususiyatlari bilan yuzma-yuz kelish
yo’nalishi bilan ish tutmog’i kerak’ (E.S. Polat, 2000). Tarbiyachilarning
malakasini rivojlantirishning turli shakllari va usullari mavjud bo’lib ularni
bosqichma-boqich amalga oshirish mumkin.
Tarbiyachilar bilan ishlashda malakani rivojlantirishga qaratilgan ko’plab
shakl va usullardan quyidagilarni ajratib ko’rsatish mumkin:
1. Seminar - ijodiy darslar ijodiy fikrlashni rivojlantirish va innovatsion
loyihalarni yaratishga qaratilgan.
2. O’yinlarni modellashtirish. Ishbilarmonlik va rol o’ynash o’yinlari
haqiqiy jarayonni modellashtirishni o’z ichiga oladi, bu davrda sun’iy ravishda
yaratilgan pedagogik vaziyatlarni tahlil qilish asosida maqbul kasbiy qarorlar qabul
qilinadi.
3. Kollektiv muammolarni hal qilish, guruh muhokamasi yoki aqliy hujum;
kasbiy mahoratni oshirish uchun kichik guruhlarda treninglar; o’z-o’zini
tarbiyalash ishlarining usullari, maktabgacha ta’lim muassasasining innovatsion
faoliyati natijalariga bag’ishlangan ilmiy va amaliy konferensiyalar.
4. Pedagogik halqa - tarbiyachilarni psixologiya va pedagogika sohasidagi
so’nggi tadqiqotlarni, uslubiy adabiyotlarni o’rganishga yo’naltiradi, pedagogik
muammolarni hal qilishning turli xil yondashuvlarini aniqlashga yordam beradi,
mantiqiy fikrlash va o’z pozitsiyalarini dalil qilish ko’nikmalarini yaxshilaydi,
bayonlarning ixchamligi, aniqligi, to’g’riligini o’rgatadi. Ushbu shakl
ishtirokchilarning javoblari, nutqlari va harakatlarini baholash mezonlarini taqdim
etadi:
 umumiy bilim;
39

 kasbiy bilim, qobiliyat, ko’nikma;
 qiyin vaziyatdan chiqish qobiliyati, tezkorlik.
 Ishbilarmonlik o’yini nafaqat maktabgacha ta’lim muassasasi uchun
dolzarb bo’lgan muammo bo’yicha nazariy seminar natijalariga asoslangan test
darsi sifatida, balki yangi muammo echimlarini ishlab chiqishda ham qo’llanilishi
mumkin. Masalan: “Maktabgacha yoshdagi bola bo’lish osonmi?”
 G’oyalar banki - bu bosqichda an’anaviy usullar yordamida hal qilib
bo’lmaydigan muammolarni kollektiv ravishda hal qilishning oqilona usuli.
Masalan: “O’yin ekologiyasi”, “Pedagogik g’oyalar yarmarkasi”, “Eng yaxshi
rivojlantiruvchi o’yin”.
 Master-klass. Uning asosiy maqsadi pedagogik tajriba, ish tizimi,
mualliflik topilmalari va tarbiyachiga eng yaxshi natijalarga erishishda yordam
bergan barcha narsalar bilan tanishishdir. Samarali loyiha faoliyati uchun
o’qituvchining malakasi talab qilinadi:
Kommunikativ va interaktiv vakolatlar:
- bolalar, ota-onalar, hamkasblar bilan hamkorlik qilish qobiliyati;
- bolalar bilan birgalikda ishlash, ularning o’rniga emas
- birgalikda qaror qabul qilish, bolalarga ishonish qobiliyati, ularning
bayonotlari, harakatlarini qadrlash;
- o’zini muloqotda sherik sifatida bilish, faollik, bolalar o’qituvchidan
o’rnak olishlarini bilish
- o’z motivatsiyasi, qiziqishi.
Diagnostik kompetentsiya:
- kuzatish qobiliyati
- bolalarning qiziqishlari, ehtiyojlarini aniqlash, loyihaning borishini
boyitish va o’zgartirish yoki yangi mavzularning paydo bo’lishiga olib keladi.
Didaktik kompetentsiya:
- turli xil uslubiy faoliyat - bolalarning ta’lim ehtiyojlarini tan olish va
bolalar bilan maqsad sari harakat qilish, bolalarning g’oyalarini qo’llab-quvvatlash
qobiliyati;
40

- rag’batlantirish, savol berish texnikasidan foydalanish, o’rganishni
rivojlantirish.
Tashkiliy kompetensiya - barcha bolalarning ehtiyojlari va qiziqishlari
bilan ishlash qobiliyati (inklyuziv).
Professional kompetentsiya:
- bola haqidagi dolzarb bilimlar, ta’lim jarayonining mohiyatini tushunish;
- hujjatlarni saqlash qobiliyati;
- ommaviy axborot vositalarining malakasi.
Reflektiv va innovatsion kompetentsiya:
- kuzatish natijalarini, o’z pozitsiyasini, xatti-harakatlarini tahlil qilish;
- o’zgarishlar va innovatsiyalarga ega boladi.
41

Xulosa
Xulosa qilinganda, tayyorlov guruhidagi bolalarni Maktabgacha talimda
pedagogik jarayonlarni loyihalashtirish fanini o`rganishga tayyorlash eng dastlabki
bosqichi hisoblanib, bu davrga o`qituvchi jiddiy e`tibor berishi lozim. Buning
uchun tayyorlov guruhidagi bolalarning bilimlarini aniqlash, tayyorlov guruhidagi
bolalarining bilimlarini tenglashtirish, ya`ni past bilimga ega bo`lgan tayyorlov
guruhidagi bolalarning bilimlarini yaxshi biladigan tayyorlov guruhidagi bolalarga
yetkazib olish vazifasi turadi. Bu vazifalarni hal etishi uchun o`qituvchi alohida
maxsus daftar tutib, tayyorlov guruhidagi bolalar bilimlarini o`rganishning rejasini
tuzadi. Imlo savodxonlikni tarkib toptirishda talaffuz orqali yozdirish ham samarali
usul hisoblanadi. Bu usul so`zning to`g’ri talaffuzi va imlosini eslab qolishga
yordam beradi.
Xulosa qilib aytganda shuni ta’kidlash joizki ilmiy izlanuvchan ijodkor,
pedagogik mahoratga ega bo’lgan tarbiyachilar qaerda, qanday o’quv maskanida
ta’lim, tarbiya jarayonini olib borishdan qat’iy nazar tarbiyachilik faoliyati ijodiy
izlanishlar bilan boyitib borsa shundagina yosh avlodga shu kasbga bo’lgan mehrni
bolaligidanoq tarkib toptirish imkoniyatiga ega bo’ladi. Tasviriy faoliyat
maktabgacha yoshidagi bolalarni har tomonlama tarbiyalashda katta ahamiyatga
egadir. Rasm chizish, loydan buyumlar yasash va applikatsiya - bu tasviriy faoliyat
turlari bo’lib, ularning asosiy vazifasi-tevarak atrofni obrazli aks ettirish
hisoblanadi. Tasviriy faoliyat jarayonida bolalarda irodaning sifatlari boshlagan
ishini oxiriga yetkazish, oldiga maqsad qo’yib, o’shani bajarishga tomon intilish,
qiyinchiliklarni yengish, o’rtoqlariga yordamlashish kabi xususiyatlar
tarbiyalanadi. Jamoa ishini yaratish jarayonida bolalarga bir-biriga yordam,
kelishib ishlash kabi sifatlari tarbiyalanadi. Bolalar, ishni baholash jarayonida,
bolalarni o’rtoqlarining ishga nisbatan real munosabatda bo’lish to’g’ri baholash,
o’z ishidan va o’rtoqlarining ishidan xursand bulish kabi axloqiy sifatlar
tarbiyalanadi. Maktabgacha ta’lim muassasasi tarbiyalanuvchilarini ma’naviy
sog’lom, estetik jixatdan y etuk bo’lishini ta’minlashda ularning go’zallikka
bo’lgan qiziqishini oshirishda tasviriy faoliyat mashg’ulotlarining imkoniyatlari
42

juda kengdir. Eng asosiy maqsad zamonaviy tasviriy san’at mashg’ulotlari orqali
bolalarda kompozitsion hislarni shakllantirish va yuzaga chiqarishdir.
Loyiha faoliyati usuli o'qituvchi-pedagog shaxsga yo'naltirilgan va
rivojlanish yondashuvlarini amalga oshirishi, bolalarning qiziqishlari va istaklarini
hisobga olishi, ularning ehtiyojlariga qarab ta'lim yo'nalishini qurishini nazarda
tutadi, bu zamonaviy ta'limning ajralmas shartidir. Bu borada maktabgacha
yoshdagi bolaning axloqiy va estetik tarbiyasi muhim ahamiyatga ega. Buni
zamonaviy tadqiqotchilarning pedagogika fani bolalarni axloqiy va qadriyat
tarbiyasi yo’llari va vositalarini belgilashni o’z vazifalaridan biri deb bilishi
haqidagi fikrlari ham tasdiqlaydi.
43

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Mirziyoev SHavkat Miromonovich. Erkin va farovon , demokratik
O’zbekistan davlatini birgalikda barpo etamiz. O’zbekiston Respublikasi
Prezidenpgi lavozimiga kirishish tantanali marosimiga bagishlangan Oliy Majlis
papataparining qo’shma majlisidagi nutq, SH.M. Mirziyoev. -
Toshkent: Uzbekiston , 2016. - 56 b.
2. Mirziyoev SHavkat Miromonovich. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va
shaxsiy javobgarlik — har bir raxbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak.
Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy- iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari
va 2017 yilga mo’ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor
yo’nalishlariga bag’ishlangan Vazirlar Maxkamasining kengaytirilgan majlisidagi
ma’ruza, 2017 yil 14 yanvar SH.M. Mirziyoev. — Toshkent : Uzbekiston, 2017.-
104 6.
3. Mirziyoyev SHavkat Miromonovich. Buyuk kelajagimizni mard va
oliyjanob xalkimiz bilan birga quramiz. Mazkur kitobdan O’zbekiston
Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning 2016 yil 1 noyabrdan 24 noyabrga
qadar Qoraqalpogiston Respublikasi , viloyatlar va Toshkent shahri saylovchilari
vakillari bilan o’tkazilgan saylovoldi uchrashuvlarida so’zlagan nutqlari o’rin
olgan. SH.M.Mirziyoev. - Toshkent: “Uzbekiston”, 2017. - 488 6
4. R.M.Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarda dialogik nutqni
rivojlantirishning ruhiy omillari. Qoz.,Sariog’och, 2012
5. O.U. HASANBOYEVA, M.X. TOJIYEVA va boshqalar. Maktabgacha
ta‘lim pedagogikasi. Toshkent - «ILM ZIYO» - 2012.
6. Sharipova M. Yosh avlod ruhiy va ma’naviy dunyosini boyitishda
qahramonlik eposining o’rni: DOI: 10.53885/edinres. 2021.17. 14.046 Sharipova
Maxbuba Baxshilloyevna BuxDU, Maktabgacha ta’lim kafedrasi bolasi
//Научнопрактическая конференция. – 2021. – С. 116-117.
7. Nizomiddinovna H. N. et al. Tarbiyachi Faoliyatida Nutqiy Etiketning O
‘Rni //Boshqaruv va etika qoidalari onlayn ilmiy jurnali. – 2022. – Т . 2. – №. 3. –
С . 5-9
44

8. Hasanboyeva O.U. va boshqalar. Maktabgacha ta’lim pedagogikasi. T.: ‘Ilm
ziyo’. 2006.
9. D. R. Babayeva . “Nutq o’stirish nazariyasi va metodikasi”
Toshkent .”Barkamol fayz media” 2018.
10. N.Bekmirzayev. “ Nutq madaniyati va notiqlik asoslari”. Toshkent .”Fan
“nashriyoti.2007
11. A. J .Omontodiyeva . Sh .I. Abdurahimova . “ Nutq madaniyati va uslubiyati”.
Toshkent. 2016
12. Azizxo’jayeva N. “ Pedagogik texnalogiya va pegagogik mahorat”.T.D. P. U.
2003.
13. Hasanboyeva O.U. va boshqalar. Oilada barkamol avlod tarbiyasi. T.: ‘Fan va
texnologiya’, 2010.
14. Hasanboyeva O.U va boshqalar. Oila pedagogikasi.’Darslik. T:- ‘Aloqachi’
2007.
15. Maktabgacha tarbiya pedagogikasi. V.I.Loginova, P.G.Samorukovalar
tahriri ostida. T: Bola, 1991.
16. Uchinchi ming yillikning bolasi. Ma’rifat-madadkor. T. 2002.
17. Bolalar bog’chasida estetik tarbiya (N.A.Vetlugina tahriri ostida). T., Bola,
1981.
18. Loginova V.I., Samarukova T.G. tahriri ostida. Maktabgacha tarbiya
pedagogikasi. 2 qismli. 1- qism. T: Bola, 1991.
19. X.A.Xaitov “Boshlang’ich yoshidagi bolalar nutqini o’stirishda ontogenez
psixo-lingvistikaning ahamiyati”
20. Bondarevich A.A. ”Bolalar nutqida morfonologik o’zgarishlar:.Sankt-
Peterburg.2010.b18-24.
21. Makaev E. A., Kubryakova E. S. Morfonologiya va uning birliklari holati
to’g’risida tavsiflar // Tilning grammatik tuzilishining turli darajadagi
birliklarivaularning o’zarota’siri.-M.,1969yil.b-132.
22. Бердиева, Ханифа Мейлиевна Изучение научных основ механизации и
автоматизации управления сельским хозяйством в курсе физики средней
45

школы (на материале сельских школ Узбекистана). https://nauka-
pedagogika.com/pedagogika-13-00-02/dissertaciyaizuchenie-nauchnyh-osnov-
mehanizatsii-i-avtomatizatsii-upravleniya-selskim-hozyaystvom-v-kursefiziki-
sredney-shkoly-na-m
23. Бердиева Х.М., Шаманов М.Ҳ., Абдураҳмонова Р.Х., Гулбоева Б.Н.
Технология и методика обучения учащихся общеобразовательных школ //
Студенческий вестник: электрон. научн. журн. 2018. № 29(49). URL:
https://internauka.org/journal/stud/herald/49 (дата обращения: 10.03.2022). 3. Б
24. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ikkinchi
tilni o’rgatish metodikasi. T., “Sano-standart”, 2004.
25. F.R.Qodirova. R.M Qodirova. “Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va
metodikasi”. T., “Istiqlol”, 2006.
26. Babayeva D.R. “Nutq o’stirish” T., “Istiqlol”, 2020
27. http://eduportal.uz/uzb/info/axborOliy ta’lim/59uzb/priloj/
28. http://fikr.uz/posts/Fikr_maktabgacha_talim/1O’138 . hta’lim muassasasil
29. http://fikr.uz/posts/Fikr_maktabgacha_talim/1O’839 . hta’lim muassasasil
46

Купить