Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayanch kompetensiyalari - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	30000UZS
Размер	89.4KB
Покупки	1
Дата загрузки	02 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Дата регистрации 29 Ноябрь 2023

164 Продаж

Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayanch kompetensiyalari

Купить

O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI
“MAKTABGACHA TA’LIM METODIKASI” KAFEDRASI
“MAKTABGACHA PEDAGOGIKA” fanidan
KURS ISHI
Mavzu: “Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayanch kompetensiyalari ”

Kurs ishi rahbari: O.Tinibekov
Bajardi: MT-22-10 (C) talabasi
M. Achilova

“Himoyaga tavsiya etilsin”
“Maktabgacha ta’lim metodikasi”
kafedrasi mudiri
____________PhD,dotsent X.I.Yusupova
TOSHKENT-2024

MUNDARIJA
KIRISH ………………………………………………………………..……......3
I BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TA LIMʼ
BERISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUVNING
NAZARIY ASOSLARI
1.1 MTTda bolalarni maktab ta limiga tayyorlashda kompetensiyaviy
ʼ
yondashuvlar..........................................................................................................6
1.2 Kompetensiyaviy yondashuv asosida maktabgacha ta lim jarayonida
ʼ
bolalarning fikrlash faolligini rivojlantirish……………….......……………..….12
II BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TA LIM
ʼ
BERISHDA KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV METODIKASI
2.1. Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning tayanch
kompetensiyalari…............................………………………………………..…..22
2.2. Kompetensiyaviy yondashuv asosida rivojlantiruvchi markazlarda
ta limiy faoliyatni tashkil etish ……..................................................................…30
ʼ
XULOSA ………………………………………………………...………………35
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ………………………………………..38
2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: Maktabgacha ta limda kompetensiyaviyʼ
yondashuv deganda bolalarni ta lim tashkilotida egallagan bilimlari orqali kundalik
ʼ
hayotda duch kelinadigan tanish yoki notanish vaziyatlarda foydalanishga
tayyorlashdir. Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta lim berishda kompetensiyaviy
ʼ
yondashuv o sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy
ʻ
muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo lgan, axloqiy me yor va qadriyatlarni
ʻ ʼ
o zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan
ʻ
bog liq bo lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko zda tutadi.
ʻ ʻ ʻ
Bolalarda o yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, bilim va ko nikmalardan
ʻ ʻ
ijodiy foydalanish imkoniyati yaratiladi. O quv-tarbiyaviy jarayon uchun asos
ʻ
hisoblanadi.
Maktabgacha ta lim tashkilotlari barcha yosh guruhlarida tashkil etilgan
ʼ
rivojlanish markazlaridagi jarayonlar bolalarning doimiy ravishda yangi bilimlarni
o zlashtirishga, mustahkamlashga yordam beradi. Bolalarni o z bilimini mustaqil
ʻ ʻ
ravishda to ldirib borish, bo layotgan yangilanish jarayonlariga munosib moslashib
ʻ ʻ
borishga o rgatish rivojlanish markazlarining asosiy maqsadidir. Maktabgacha
ʻ
ta lim tashkilotida rivojlanish markazlarini tashkil etish Davlat talablari va «Ilk
ʼ
qadam» davlat o quv dasturini amalga oshirishni nazarda tutadi. Markazlarda
ʻ
ishlash har bir bolaning individual xususiyatlarini hisobga olgan holda eng
samarali rivojlanishiga imkon beradigan tarzda, uning individual qobiliyatlari,
qiziqishlari, faoliyat darajasini inobatga olgan holda tashkil etiladi.
Rivojlanish markazlari ta lim, rivojlantiruvchi, o qitish, rag batlantiruvchi,
ʼ ʻ ʻ
uyushgan, kommunikativ funksiyalarni bajarishi kerak. Eng muhimi, ular
mustaqillikni rivojlantirish ustida ishlashlari kerak, bolalar va kattalar o rtasidagi
ʻ
o zaro munosabatlarning shaxsga yo naltirilgan ta limga asoslangan bolaning
ʻ ʻ ʼ
tashabbusini rag batlantirishi kerak. O yin jarayonida bolalar hamkorlik qilishga
ʻ ʻ
o rganadi, qoidalar bilan tanishadi va yangilarini ishlab chiqadi, o ziga va
ʻ ʻ
boshqalarga baho berish ko nikmalari
ʻ rivojlanadi.

3

Guruh xonasidan moslashuvchan va o zgaruvchan tarzda foydalanish talabʻ
etiladi. Rivojlanish markazlaridagi tematik, didaktik materiallar bolaning
ehtiyojlari va manfaatlarini qondirishga xizmat qilishi kerak. Markazlarning
dizayni estetik, bolalar uchun jozibali bo lishi kerak, va mustaqil faoliyatga
ʻ
bo lgan istakni keltirib chiqarishi kerak. Guruh xonasida rivojlanish markazlarini
ʻ
yaratishda o yin faoliyatining yetakchi rolini hisobga olish kerak. Rivojlanish
ʻ
markazlaridagi jihozlar xavfsiz va didaktik materiallar bolaga tegishli bo lishi va
ʻ
bolalarning yoshiga mos bo lishi kerak. Rivojlanish markazlaridagi didaktik
ʻ
materiallar tematik vazifalarni hisobga olgan holda o zgarishi kerak. Markazlarni
ʻ
uskunalar bilan ortiqcha jihozlamaslik zarur. Rivojlanish markazlari bolalar va
kattalar bilan aloqa qilish va birgalikdagi faoliyatni, shuningdek o z o zi bilan
ʻ ʻ
shug ullanish imkoniyatini ta minlashi kerak. Mavzuni rejalashtirishga ko ra,
ʻ ʼ ʻ
pedagog rivojlanish markazlarini didaktik materiallar va o yin uskunalari bilan
ʻ
ta minlash ustida o ylashi va to ldirishi
ʼ ʻ ʻ kerak.
Bolaning rivojlanishi faqat o quv faoliyatida emas, balki o yin tarzida ham
ʻ ʻ
amalga oshiriladi. Markazlardagi bolalarning o yin va kognitiv faoliyati davomida
ʻ
tarbiyachi bolalarning ishini kuzatib boradi, tavsiya etilgan materiallar bolalar
uchun qanchalik qiziq, qulay va xavfsiz ekanligiga e tibor qaratadi. Agar kerak
ʼ
bo lsa, tarbiyachi didaktik materiallarni to ldiradi yoki o zgartiradi. Tarbiyachi
ʻ ʻ ʻ
guruhdagi barcha bolalar besh kun davomida har bir markazga tashrif buyurishini
ta minlaydi. Kuzatish va tahlil asosida kutilayotgan natija, muammolar, yechimlar
ʼ
tarbiyachi har hafta oxirida bolalarning o z maqsadlariga erishgan yutuqlarini qayd
ʻ
etadi, agar shunday bo lsa, muammolar pedagogning va bolalarning va uning ota-
ʻ
onalarining shaxsiy ishi bilan belgilanadi.
Shunday qilib, rivojlanish markazlarida to g ri tashkil etilgan ishlar har bir
ʻ ʻ
bolaga o ziga yoqadigan narsani topishga, uning kuchli va qobiliyatiga ishonishga,
ʻ
kattalar va tengdoshlar bilan o zaro munosabatlarni o rganishga, tushunishga
ʻ ʻ
imkon beradi va ularning his-tuyg ularini va xatti-harakatlarini baholashga imkon
ʻ
beradi va aynan shu rivojlanish ta lim asosida olib boriladi
ʼ
4

Shaxsga yo naltirilgan ta limning o ziga xosligi shundaki, bola kimningdirʻ ʼ ʻ
istagiga ko ra emas, o z imkoniyatlari, salohiyati, tabiati xususiyatlariga mos
ʻ ʻ
ravishda shakllanadi. Shaxsga yo naltirilgan ta limning markazida bolaning o z
ʻ ʼ ʻ
imkoniyatlarini to la namoyon etishga intilishi, yangi tajribani qabul qilishi, turli
ʻ
hayotiy vaziyatlarda ongli ravishda qaror qabul qilishga qodirligi turadi.
Kursni ishining maqsadi – maktabgacha ta limda kompetensiyaviy
ʼ
yondashuvning bola rivojlanishida ahamiyati, mohir pedagoglarning bu usul bilan
bola iqtidorini namoyon qila olishi hamda mashg ulotlarning mukammal bolishida
ʻ
samara berish.
Kurs ishi ishining vazifasi:
1.MTTda bolalarni maktab ta limiga tayyorlashda kompetensiyaviy yondashuvlar
ʼ
2. Kompetensiya yondashuv asosida maktabgacha ta lim jarayonida bolalarning
ʼ
fikrlash faolligini rivojlantirish
3.Kompetensiyaviy yondashuv asosida rivojlantiruvchi markazlarda ta limiy
ʼ
faoliyatni tashkil etish
Kursni tugatish ishining tarkibiy qismi: Kirish, ikki bob, to rt bo lim, xulosa
ʻ ʻ
va foydalanilgan adabiyotlar ro yxatidan iborat.
ʻ
5

I BOB. MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARGA TA LIM BERISHDAʼ
KOMPETENSIYAVIY YONDASHUV
1.1. Mttda bolalarni maktab ta limiga tayyorlashda kompetensiyaviy
ʼ
yondashuvlar
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta lim berishda kompetensiyaviy
ʼ
yondashuv o sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy
ʼ
muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo lgan, axloqiy me yor va qadriyatlarni
ʻ ʼ
o zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, unda “men” obrazini qurish
ʻ
bilan bog liq bo lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko zda
ʻ ʻ ʻ
tutadi.
Boshlang ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq subyekti
ʻ
sifatida yaxlit rivojlanishini talab etadi. Ijtimoiy-tarixiy tajribani o zlashtirish faol
ʻ
ish jarayonida yuz beradi. Faollik bolaga xos xususiyatdir. Tarbiya jarayonidagi
faollik asosida faoliyatning har xir turlari shakllanadi. Ulardan asosiylari:
munosabatda bo lish faoliyati, bilish, buyumlar bilan bo ladigan faoliyat, o yin,
ʻ ʻ ʻ
oddiy mehnat va o quv faoliyatlaridir. Ta lim-tarbiya orqali amalga oshiriladigan
ʻ ʼ
faoliyatlarni maktabgacha yoshdagi bolalar birdaniga o zlashtirib olmaydilar,
ʻ
aksincha ularni tarbiyachi rahbarligida sekin-asta egallab boradilar.
Bugungi kunda maktabgacha ta lim mazmunini takomillashtirishda o ziga
ʼ ʻ
xos metodik, pedagogik, psixologik tayyorgarlik bilan ishlash davr taqozosiga
aylandi. Chunki maktabgacha ta lim mazmunini takomillashtirish keng ma noli
ʼ ʼ
tushuncha bo lib,
ʻ uni samarali amalga oshirish maktabgacha ta lim tashkiloti ʼ
binosining holati, tarbiyachi-pedagoglar, tarbiyachi yordamchilari, ota-onalar
hamda bolalarning ta lim jarayonidagi ishtiroki innovatsion bo lishi lozimligini
ʼ ʻ
talab etadi. “Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo yiladigan
ʻ
Davlat talablari” hamda “Ilk qadam” Davlat o quv dasturi asosida
ʻ
kompetensiyaviy yondashuv jarayonida pedagogik-psixologik, metodik, badiiy
adabiyotlar soni va sifati, har bir yosh guruhiga mos va xos adabiyotlar bilan
boyitib borish ham muhim masaladir.
6

Bolalarni o ynab turib o ylashga undovchi muammoli vaziyatlarni o yinlarda aksʻ ʻ ʻ
ettiruvchi ta limiy rivojlantiruvchi o yin markazlari tashkil etish va ular faoliyatini
ʼ ʻ
muvofiqlashtirishda ota-onalar va jamoatchilikning jalb qilinishi va boshqa shu
kabi omillar maktabgacha ta lim mazmunini oshiradi
ʼ
Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari
Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana
bilish ko nikmasi.
ʻ
O yin kompetensiyasi
ʻ – bolaning o yin jarayoni va uni tashkil qilishda tajriba, ʻ
bilim va ko nikmalardan ijodiy foydalanishi. O quv-tarbiyaviy jarayon uchun asos
ʻ ʻ
hisoblanadi.
Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda kattalar va tengdoshlar bilan
muloqotda axloq qoidalari va me yorlariga rioya qilgan holda o zini tuta olish
ʼ ʻ
mahorati.
Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli ravishda idrok qilish va olingan
bilim, ko nikma, malaka va qadriyatlardan o quv va amaliy vazifalarni hal qilish
ʻ ʻ
uchun foydalanish.
Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari
Bolaningkompetensiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:
 jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi;
ʻ
 ijtimoiy-hissiy rivojlanish;
 nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari;
ʻ
 bilish jarayonining rivojlanishi;
 ijodiy rivojlanish
Maktabgacha ta limning sifat va samaradorligiga erishishda bolalarning
ʼ
kundalik faoliyatini mazmunli va qiziqarli tashkil etish, bo sh vaqtlardan unumli
ʻ
foydalanish, qobiliyatlarini aniqlash va shunga qarab jarayonga ijodiy yondashish,
bolalar uchun o tkazilgan mashg ulotlar va manbalarni bolalar va jamiyat
ʻ ʻ
ehtiyojlariga javob beradigan holatga keltirish maqsadida ratsional va tizimli tahlil
qilishni ko zda tutadi. Buning uchun innovatsion usullardan biri bo lgan “Keys-
ʻ ʻ
stadi” usulidan maktabgacha ta lim tashkilotida ham foydalanish
ʼ bolalarni faol
7

ta lim olishga undaydi. Bu usulni qo llash orqali tarbiyachi bolani berilgan savolgaʼ ʻ
to g ri javob berishga o rgatadi.
ʻ ʻ ʻ Bolalarga ko proq kitob o qib berish yoki kitob ʻ ʻ
sovg a qilish ularni so z boyligini oshirish bilan bir qatorda xotirasi va tafakkurini
ʻ ʻ
o stiradi. Bu o rinda O zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev
ʻ ʻ ʻ
tomonidan ilgari surilgan 2019-yil 20-martdagi “Yoshlar ma naviyatini
ʼ
yuksaltirish va ularni bo sh vaqtini mazmunli tashkil etish borasidagi 5 muhim
ʻ
tashabbusning 4-tashabbus “Kitobxonlikni keng targ ib qilish”ni MTTdan
ʻ
boshlash zarurligini ta kidlash lozim. Tarbiyachilar vazifasi bolalar uchun qiziqarli
ʼ
bo lgan va ularning ijodiga keng erkinlik beradigan ta lim imkoniyatlarini
ʻ ʼ
ta minlashdan iborat bo lib qoladi.
ʼ ʻ
Bolaning har tomonlama rivojlanishini ta minlash uchun maktabgacha ta lim
ʼ ʼ
tashkilotining ota-onalar bilan o zaro hamkorlikdagi ishlari ham muhim sanaladi.
ʻ
Bunda:
 ota-onalarning maktabgacha ta lim tashkiloti borasidagi fikrlarini hisobga olish;
ʼ
 ilk rivojlanish masalalarida ota-onalarga bilim berish;
 ota-onalarni o quv-tarbiyaviy jarayonda faol qatnashishga jalb etish;
ʻ
 ota-onalarning tashkilot hayotida ishtirok etish borasidagi tashabbuslarini
qo llab-quvvatlashdan iborat Maktabgacha ta lim tashkilotining oila bilan ishlash
ʻ ʼ
tizimida aniq maqsad mazmun bo lishi kerak.
ʻ Ota-onalar bilan hamkorlik borasida
avvalo erishilgan yutuq va tajribalarning natijalarini tahlil qilib, bolaning
ijobiy tomonlarini ko rsatib,
ʻ keyin asta-sekinlik bilan ularning xulq-atvoridagi
salbiy holatlarni bartaraf etishga, tevarak-atrofga qiziqishlarini oshirib borishga
astoydil harakat qilish lozimligini uqtirish lozim. Xo sh, maktabgacha ta lim
ʻ ʼ
yoshidagi bolaning tayyorgarligi qanday bo lishi kerak? degan muhim savol
ʻ
yuzaga keladi.
Bolalarni maktabga muvaffaqiyatli o qishi uchun ularni fanlar bo yicha mazmunli
ʻ ʻ
tayyorgarligi muhim emas. Chunki uni haddan ziyod yuklatish o qishga bo lgan
ʻ ʻ
xohishni susayishiga olib keladi. Asosiysi, uni psixologik jihatdan maktabga
tayyorgarligi, bilishga qiziqishi, o zini nazorat qila olish malakalarini,
ʻ
kommunikativ va ijodiy qobiliyatlarini, nutqini, xotirasini, diqqatini, tafakkurini
8

rivojlanishining ma lum darajasini shakllantirishdir. Ko rib turibmizki, bolalarniʼ ʻ
maktabga tayyorlash katta yoki tayyorlov guruhlarida emas, balki bolaning
maktabgacha ta lim tashkilotiga kelgan kunidanoq boshlanishi lozim. Agar aniqroq
ʼ
aytadigan bo lsak, uni oldinroq ham boshlash mumkin. Chunki bolaning diqqati,
ʻ
qiziquvchan va ba zi bir topshiriqlarni mustaqil qilishi qiyin bo lganidek, uni qisqa
ʼ ʻ
muddat ichida birgalikda qandaydir vazifalarni yechishga kelishishga o rgatish
ʻ
ham mushkul bir vazifadir. Bu borada, maktabgacha ta lim
ʼ tashkiloti
tarbiyachisining savodxonligi muhim sanaladi. Shuni ta kidlash lozimki tarbiyachi
ʼ
rivojlanmasa, maktabgacha ta lim rivojlanmaydi. Tarbiyachining rivojlanishi esa,
ʼ
o z ustida tinimsiz izlanishi, ta lim-tarbiyani uyg unlashtirgan holda yangiliklar
ʻ ʼ ʻ
yarata olish, xalq pedagogikasini chuqur bilishi bilan xorij tajribasi yangiliklarini
o zlashtirib, o z faoliyatini boyitib borishi va ularni amaliyotda qo llay olishi bilan
ʻ ʻ ʻ
ahamiyatlidir. Maktabgacha ta lim boshlang ich ta limning
ʼ ʻ ʼ poydevori sanaladi.
Poydevor mustahkam bo lsa imorat uzoq yillar qad ko tarib turadi. Shunday ekan
ʻ ʻ
kelajagimiz davomchisi bo lgan yosh avlodga har tomonlama komil inson qilib,
ʻ
ta lim- tarbiya berish bugungi kun pedagogining oldida turgan dolzarb vazifalardan
ʼ
biri ekanligini anglamog imiz zarur.
ʻ
1.2. Kompetensiyaviy yondashuv asosida maktabgacha ta lim jarayonida
ʼ
bolalarning fikrlash faolligini rivojlantirish.
9

Respublikamizda maktabgacha ta lim tizimining metodik ta minotiniʼ ʼ
takomillashtirish, innovatsion yondashuvlar asosida maktabgacha ta lim yoshidagi
ʼ
bolalarni intellektual jihatdan rivojlantirishga alohida e tibor qaratilmoqda.
ʼ
O zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo yicha Harakatlar
ʻ ʻ
strategiyasida “Maktabgacha ta lim tashkilotlari tarmog ini kengaytirish va ushbu
ʼ ʻ
tashkilotlarda bolalarning har tomonlama intellektual, estetik va jismoniy
rivojlanishi uchun shart-sharoitlarni tubdan yaxshilash, bolalarning maktabgacha
ta lim bilan qamrab olinishini jiddiy oshirish va foydalanish imkoniyatlarini
ʼ
ta minlash, pedagog va mutaxassislarning malaka darajasini yuksaltirish” kabi
ʼ
muhim vazifalar belgilangan. Bu esa, o z navbatida maktabgacha ta lim tizimining
ʻ ʼ
integratsiyalashgan mazmuniga zamonaviy yondashuvlarni singdirish, bolalarning
fikrlash faolligini rivojlantirishning pedagogik-psixologik yo nalishlarini aniqlash,
ʻ
maktabgacha ta lim jarayonida bolalarning fikrlash faolligini rivojlantirishning
ʼ
metodik imkoniyatlarini aniqlashtirish, bolalarning fikrlash faolligini
rivojlantirishga yo naltirilgan pedagogik jarayon modelini maktabgacha ta lim
ʻ ʼ
tashkiloti va oilaning o zaro hamkorligini ta minlash hamda ustuvor prinsiplar
ʻ ʼ
asosida ishlab chiqishni taqozo qiladi. Bugungi kunda MTTlarda va uyda bolalarni
o qitishning mavjud dasturi alohida ko nikmalarning shakllanishi va rivojlanishiga
ʻ ʻ
yordam beradi, bular: diqqat, idrok, predmetlarni shakli, rangi, material turlari
bo yicha farqlashni bilish, hisoblash, so zlarni tushunish va boshqalar. Ammo
ʻ ʻ
kimdir avval mazkur mashg ulotlar natijasida kompleks malaka sifatida bolaning
ʻ
fikrlashi rivojlanishini kuzatganmi? O qitishning asosiy vazifasi faqatgina bolani
ʻ
qandaydir aniq bilimlar va undan foydalanish malakalarini o rgatish emas, balki
ʻ
yanada murakkab vazifalarni yechishda ularni qo llash, yangi vazifalar va
ʻ
natijalarni ishlab chiqishdir. Faol fikrlashning aynan mazkur malakasi bolalarning
kelgusida maktabdagi hamda kasbiy ta lim tashkilotlaridagi o qishlarining
ʼ ʻ
muvaffaqiyatliligining asosi uchun javob beradi.
Zamonaviy maktabgacha pedagogika ham mashg ulotlarga katta ahamiyat
ʻ
beradi: shubhasiz ular bolalarga ijobiy ta sir ko rsatadi, ularning jadal aqliy va
ʼ ʻ
shaxsiy rivojlanishlariga ko maklashadi, ularni maktabga ta lim olishga rejali
ʻ ʼ
10

tayyorlaydi. Hozirgi vaqtda turli jihatlarda mashg ulotlarni takomillashtirishʻ
davom etmoqda: ta limning mazmuni kengaymoqda va murakkablashmoqda, har
ʼ
xil faoliyat turlarining integratsiya shakllarini, ta lim jarayoniga o yinni kiritish
ʼ ʻ
usullarini izlash, bolalarni tashkil etishging yangi (noan’anaviy) shakllarini izlash
amalga oshiriladi. Butun guruh bolalari bilan frontal mashg ulotlardan kichik
ʻ
guruhlardagi mashg ulotlarga o tishni ko proq kuzatish mumkin. bu holat ta lim
ʻ ʻ ʻ ʼ
sifatini ta minlaydi: bolalarga individual yondashuv, bilimlarni va amaliy
ʼ
ko nikmalarni o zlashtirishda ularning xususiyatlarini inobatga olish. Yana bir
ʻ ʻ
muhim tendensiya kuzatiladi – maktabgacha yoshdagi bolalar tanishtiriladigan har
bir sohada mashg ulotlar tizimini qurish. Kundalik hayot tadbirlari bilan uyg un
ʻ ʻ
bog liq bo lgan, asta-sekin murakkablashib boruvchi mashg ulotlar tizimi – bu
ʻ ʻ ʻ
maktabgacha yoshdagi bolalarning zarur aqliy va shaxsiy rivojlanishlarini
ta minlovchi optimal yo ldir. Mashg ulotlarni tashkil etish shaklidan qat iy nazar,
ʼ ʻ ʻ ʼ
mashg ulotlarda o qitish avvalo dasturiyligi bilan farqlanadi. Pedagog mashg ulot
ʻ ʻ ʻ
davomida amalga oshirilishi kerak bo lgan dasturiy mazmunni belgilaydi.
ʻ
Mashg ulotlar ko p jihatdan o qitish mazmuni va bolalar faoliyatining o ziga
ʻ ʻ ʻ ʻ
xosligi bilan belgilanadigan muayyan strukturaga ega bo ladi. Mazkur omillardan
ʻ
qat iy nazar, ixtiyoriy mashg ulotda umumiy mazmun va metodika bilan uzviy
ʼ ʻ
bog liq bo lgan uchta asosiy qism ajratiladi, bular: boshlanishi, mashg ulotning
ʻ ʻ ʻ
borishi (jarayon) va yakunlanishi. Hozirgi vaqtda MTTlarning ish amaliyotida
ta limni tashkil qilishning noan anaviy shakllari samarali foydalanilmoqda:
ʼ ʼ
bolalarning yosh xususiyatlarini inobatga olgan holda shakllantiriladigan kichik
guruhlardagi mashg ulotlar. Mashg ulotlar o yin va ertak syujetlari bilan
ʻ ʻ ʻ
boyitiladi. Bola o yin mazmuni bilan mashg ul bo lib, yashirin o quv vazifasini
ʻ ʻ ʻ ʻ
payqamaydi. Mazkur mashg ulotlar bolaning vaqtini ajratishga yordam berib, u
ʻ
bundan o z xohishiga ko ra foydalanishi: dam olishi yoki o zi uchun qiziq bo lgan
ʻ ʻ ʻ ʻ
yoki emotsional ahamiyatli bo lgan ish bilan shug ullanishi mumkin. Bularning
ʻ ʻ
barchasi mashg ulotni yanada qiziqarli, jozibali, yanada samarali bo lishiga
ʻ ʻ
yordam beradi. Mashg ulotni tashkil qilish va o tkazish uchun amaliyotda quyidagi
ʻ ʻ
shakllardan keng foydalaniladi: NOD-suhbat, NOD-kuzatuv, bu shakllarni katta
11

maktabgacha yoshdagi bolalar bilan qo llash tavsiya etiladi. Zamonaviy MTTlardaʻ
ertak terapiya mashg ulotlari juda dolzarb bo lib, mashg ulotning mazkur shaklida
ʻ ʻ ʻ
bola bilan xavfsiz o zaro munosabatda bo lish imkoni mavjud, shuningdek
ʻ ʻ
maktabgacha yoshdagi bolalarning xususiyatlarini inobatga olgan holda ertak
terapiyasi davomida bolalarda axloqiy qadriyatlar rivojlanadi, istalmagan xulq
korreksiya qilinadi, konstruktiv ijtimoiylashuvga ko maklashuvchi
ʻ
kompetensiyalar shakllanadi va yakuniy natijada bolalarda bilishga oid faollik
rivojlanadi. Yuqorida sanab o tilganlarning barchasidan biz quyidagi xulosalarga
ʻ
keldik:
1) Bilishga oid faollik bu ijtimoiy tajribani o zlashtirishga yo naltirilgan
ʻ ʻ
mustaqillik va atrof-olamga qiziqishda ifodalanuvchi shaxs xususiyatidir.
2) Bilishga oid faollikni rivojlantirish fikrlash va idrok etish jarayonida namoyon
bo ladi va sifatli o zgarishlar hamda ko rsatkichlar bilan aniqlanadi: energetik
ʻ ʻ ʻ
(kuch-quvvatli) (bola faoliyatga qiziqadi, bilishda tirishqoqlikni namoyon etadi);
mazmunli (o qish jarayonida faoliyat natijalari, vaziyatdagi madaniy jihatlarni
ʻ
belgilash);
3) Maktabgacha yoshdagi bolalarda bilishga oid faollikni rivojlantirish savollarda,
mulohazalarda, solishtirishda namoyon bo ladi va alohida sohadagi maqsadga
ʻ
yo nalganlik bilan tavsiflanadi. Maktabgacha yoshdagi bolalarning bilishga oid
ʻ
faolliklarini rivojlantirishning muhim vositasi o yin texnologiyalardan
ʻ
foydalaniladigan mashg ulotlar hisoblanadi. Shuningdek, bola o zini o z
ʻ ʻ ʻ
faoliyatining subyekti sifatida his qilishi uchun barcha mumkin bo lgan va yoshiga
ʻ
mos bo lgan jihozlardan samarali foydalanish lozim.
ʻ
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta lim berishda kompetensiyaviy
ʼ yondashuv
12

Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish»ʻ sohasi
kompetensiyalari «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Nutq,
muloqot, o qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari «Bilish
ʻ
jarayonining rivojlanishi» sohasi kompetensiyalari «Ijodiy rivojlanish» sohasi
kompetensiyalari.
Bola kompetensiyasi — bolaning bilim, ko nikma, malakalar va qadriyatlar
ʻ
majmuidir. Tayanch kompetensiyalar rivojlanish sohalaridan qat iy nazar, bola
ʼ
shaxsi shakllanishi uchun asos bo lib xizmat qiladi. Maktabgacha ta lim
ʻ ʼ
tashkilotida rivojlantiruvchi pedagogik muhitning sifatlari: bolalar yoshiga mosligi,
estetik jihatdan ko rkamligi, gigiyenik talablarga javob berishi, tinchlik va
ʻ
xavfsizlikni ta minlanganligi, bolalarni barchasi foydalanishi mumkinligi, bolalar
ʼ
ruhiyatiga mosligi, rivojlantiruvchi ahamiyatga egaligidir. Maktabgacha yoshdagi
bolaning to laqonli rivojlanishi uchun rivojlantiruvchi -predmetli o yin muhiti va
ʻ ʻ
kattalarning ular bilan mazmunan boy muloqoti yagonaligi ham zarur omil
hisoblanadi.
Shunday ekan, maktabgacha ta lim tashkilotida rivojlantiruvchi predmetli o yin
ʼ ʻ
muhitini yaratish jarayoni psixolog, pedagog maslahatiga binoan tashkil etilishi
kerak. Rivojlantiruvchi predmetli o yin muhitining har bir komponenti qulaylik
ʻ
tamoyili, bola rivojlanishining asosiy qonuniyatlariga mos kelishi kerak.
Rivojlantiruvchi predmetli o yin muhiti turli yoshdagi bolalar tarbiyasiga oid
ʻ
pedagogik vazifalar va faoliyatni rivojlantirish qonuniyatlariga javob berib,
predmetli o yin muhitidan iborat bo ladi. Tarbiyachilar barcha yosh guruhlarida
ʻ ʻ
rivojlanish markazlariga rahbarlik qilar ekanlar, bolalarni maqsadli yo naltirib,
ʻ
ularni kuzatish va nazorat qilish talab etiladi. Rivojlantiruvchi predmetli muhit
bola shaxsini qobiliyatlarini rivojlantirish jarayonini tezlashtirish uchungina xizmat
qilib qolmay, bolalarni ijodkorlikka, tashabbuskorlikka, mustaqil izlanishga, o z
ʻ
kuchiga ishonishlariga, yangilikka intilishga, yaratuvchanlikka undaydi.
Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning asosiy umumiy kompetensiyalari.
Bolaningrivojlanish sohalari kompetensiyalari.
13

Kompetensiya – u yoki bu soha b о yicha bilimdonlik . “ʼ Kompetensiya” (lot.
kompeto - erishyapman , munosibman, loyiqman) –
1) muayyan davlat organi (mahalliy о zini
ʼ о zi boshqarish organi) yoki mansabdor ʼ
shaxsning qonun, ustav yoki boshqa hujjat bilan belgilangan vakolatlari, huquq va
burchlari doirasi;
2) u yoki bu sohadagi bilimlar, tajriba. Kompetentlik ta rifi
ʼ о xshash va bir-birini ʼ
о rnini egallaydi (t
ʼ о ldiradi), shu bilan bir vaqtda kompetensiya s ʼ о zi uchun ʼ
yagona izohlash y о q, bu tushuncha “vakolatlar yig indisi (huquq va majburiyatlar)
ʼ ʻ
qandaydir organ yoki lavozimli shaxsning qonun, nizomlar bilan belgilab
q о yilgan ushbu organ yoki boshqa holatlar”, “nimanidir t
ʼ о g risida fikr yuritishga ʼ ʻ
y о l beradigan bilimlarga ega b
ʼ о lish (egalik qilish)”, “kimdir yaxshi xabardor ʼ
b о lgan savollar t
ʼ о plami (sohasi)” tushuniladi . ʼ
Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta lim berishda kompetensiyaviy yondashuv
ʼ
о sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy muhim
ʼ
masalalarni hal qilish uchun zarur b о lgan, axloqiy me yor va qadriyatlarni
ʼ ʼ
о zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan
ʼ
bog liq b
ʻ о lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni k ʼ о zda tutadi. ʼ
Boshlang ich muhim kompetensiyalar bolaning faoliyat va axloq subyekti
ʻ
sifatidagi yaxlit rivojlanishini talab etadi. Kompetensiya bolaning bilim, k о nikma,
ʼ
malaka va qadriyatlari majmuidir. Boshlang ich kompetensiyalar, rivojlanish
ʻ
sohasidan qat iy nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos b
ʼ о lib xizmat qiladi . ʼ
Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari “Ilk
qadam” davlat dasturida berilgan:
14

Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari
№
Umumiy muhim
kompetensiyalar
Kompetensiyalarning mazmun-
mohiyati
1. Kommunikativ
kompetensiya muloqot vositalaridan turli
vaziyatlarda foydalana bilish
k о nikmasiʼ
2. О yin
ʼ
kompetensiyasi bolaning о yin jarayoni va ʼ
uni tashkil qilishda tajriba,
bilim va kо nikmalardan
ʼ
ijodiy foydalanishi
3. Ijtimoiy
kompetensiya hayotiy vaziyatlarda kattalar
va tengdoshlar bilan
muloqotda axloq qoidalari va
me yorlariga rioya qilgan
ʼ
holda о zini tuta olish
ʼ
mahorati
4. Bilish
kompetensiyasi atrofdagi olamni ongli
ravishda idrok qilish va
olingan bilim, k о nikma,
ʼ
15

Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari
Bolaning kompetensiyalari bola rivojining quyidagi sohalarida belgilanadi:
jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi; ijtimoiy-hissiyʻ
rivojlanish; nutq, muloqot, о qish va yozish malakalari; bilish jarayonining
ʼ
rivojlanishi; ijodiy rivojlanish :
Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish sohasi
ʻ
kompetensiyalari
«Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi
ʻ
o quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so ng 6-7 yoshli bola:
ʻ ʻ
 o z imkoniyatlari va yoshi bilan bog liq jismoniy rivojlanish me yorlariga
ʻ ʻ ʼ
mos ravishda jismoniy faollik ko rsatadi;
ʻ
 turli harakatchanlik faolligini uyg un ravishda va maqsadli bajarishni biladi;
ʻ
 turli hayotiy va o quv vaziyatlarida mayda motorika ko nikmalaridan
ʻ ʻ
foydalanadi;
 o z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi;
ʻ
 shaxsiy gigiyena malakalarini qo llaydi;
ʻ
 sog lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;
ʻ
 xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi.
«Ijtimoiy-hissiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari «Ijtimoiy-hissiy rivojlanish»
sohasidagi o quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga yetganidan so ng 6-7 yoshli bola:
ʻ ʻ
 o z «Men»i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli
ʻ
to g risida tasavvurga ega bo ladi;
ʻ ʻ ʻ
 o z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi;
ʻ
16

 o zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi; ʻ
 kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi;
o murakkab vaziyatlardan konstruktiv chiqish yo llarini topadi.
ʻ
«Nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari» sohasi kompetensiyalari
ʻ
«Nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari» sohasidagi o quv-tarbiyaviy faoliyat
ʻ ʻ
yakuniga yetganidan so ng 6-7 yoshli bola:
ʻ
 nutqni eshitadi va tushunadi;
 o z nutqida to g ri talaffuz, qulay grammatik shakllar va xilma-xil gap
ʻ ʻ ʻ
kanstruksiyalaridan foydalanadi;
 ikkinchi tilni o rganishga qiziqish namoyon qiladi;
ʻ
 ikkinchi tilni egallash bo yicha dastlabki bilimlarini ko rsatadi;
ʻ ʻ
 badiiy adabiyot asarlariga qiziqish namoyon qiladi;
 so zning lug aviy, bo g inli va fonetik tuzilishi to g risida tasavvurga ega
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo ladi;
ʻ
 turli ma no shakllarini mustaqil ravishda tuzish va so zlab berishni biladi;
ʼ ʻ
 yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi.
17

«Bilish jarayonining rivojlanishi» sohasi kompetensiyalari
 Bilish jarayonining rivojlanishi sohasidagi o quv-tarbiyaviy faoliyatʻ
yakuniga yetganidan so ng 6-7 yoshli bola:
ʻ
 bilim olishga faol qiziqishni namoyon etadi;
 o quv va hayotiy faoliyat uchun axborotni mustaqil ravishda topadi va undan
ʻ
foydalanadi;
 predmetlar, voqealar va ko rinishlar o rtasidagi oddiy aloqalarni tushunadi
ʻ ʻ
va ularni yaxlit bir butunlik sifatida idrok qiladi;
 raqamlar, hisob-kitobni biladi va ularni hayotda qo llaydi;
ʻ
 makon, shakl va vaqtga mos ravishda ish tutadi;
 elementar matematik hisoblashlarni amalga oshiradi;
 atrof muhitdagi voqea-hodisalar va ko rinishlarni kuzatadi hamda tadqiq
ʻ
qiladi;
 atrof muhitga nisbatan ehtiyotkorona va g amxo r munosabatni namoyon
ʻ ʻ
etadi.
«Ijodiy rivojlanish» sohasi kompetensiyalari
«Ijodkorlik» sohasidagi o quv-tarbiyaviy faoliyat yakuniga yetganidan so ng 6-7
ʻ ʻ
yoshli bola:
 san at va madaniyatga qiziqish namoyon qiladi;
ʼ
 milliy an analarni qadrlaydi va ularni kundalik hayotning bir qismi sifatida
ʼ
idrok etadi;
 san atning muayyan turini afzal ko rishini mustaqil ravishda ifodalaydi;
ʼ ʻ
 olingan bilim va ko nikmalardan turli hayotiy vaziyatlarda o z ijodiy
ʻ ʻ
rejalarini tuzish va tatbiq qilish uchun foydalanadi;
 insonning dunyoni o zgartirishdagi yaratuvchanlik rolini tushunadi.
ʻ
18

O quv-tarbiyaviy faoliyatʻ
O quv-tarbiyaviy faoliyat O zbekiston Respublikasining ilk va maktab
ʻ ʻ
yoshidagi bolalarni rivojlantirishga oid davlat talablari asosida amalga oshiriladi.
Maktabgacha ta lim tashkiloti o quv va tarbiyaviy faoliyatini o quv yillari
ʼ ʻ ʻ
bo yicha tashkil qiladi.
ʻ
O quv yili 2 sentyabrda boshlanadi va 31 maygacha davom etadi.
ʻ
1 iyundan 31 avgustgacha MTTda yozgi sog lomlashtirish davri tashkil etiladi.
ʻ
19

II BOB. ZAMONAVIY TA LIM SHAROITIDA BOLALARDA TAYANCHʼ
KOMPETENSIYALARNI SHAKLLANTIRISH
2.1. Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning tayanch kompetensiyalari
Maktabgacha ta lim tizimida bugungi kunga kelib yangilangan dasturiy-
ʼ
metodik ta minotning eng muhim yutug i maktabgacha ta lim tashkiloti
ʼ ʻ ʼ
tarbiyalanuvchilariga kompetensiyaviy yondashuvning joriy etilganligidadir.
Ma lumki, ma naviy barkamol shaxs tarbiyasida kompetensiya va kompetentlik
ʼ ʼ
dolzarb ahamiyat kasb etadi. Hozirgi kunda O zbekiston Respublikasi ta lim
ʻ ʼ
tizimida xorijiy davlatlar tajribasida yuqori ko rsatkichlarga ega bo lgan
ʻ ʻ
kompetensiyaviy yondashuv keng tatbiq qilinmoqda. 2018 yildan O zbekiston
ʻ
Respublikasida kompetensiyaviy yondashuv maktabgacha ta lim tizimida Ilk va
ʼ
maktabgacha yoshdagi bolalar rivojlanishiga qo yiladigan davlat talablari va Ilk
ʻ
qadam o quv dasturi asosida amaliyotga joriy etila boshlandi. Maktabgacha
ʻ
yoshdagi bolalarni kompetensiyaviy yondashuv asosida ta lim-tarbiya berishda
ʼ
o sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, turli hayotiy vaziyatlarda
ʻ
kattalar va tengdoshlari bilan muloqotda axloq qoidalari va me yorlariga rioya
ʼ
qilgan holda o zini tutish qobiliyati, “Men” obrazini qurish bilan bog liq bo lgan
ʻ ʻ ʻ
faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko zda tutadi. Boshlang ich
ʻ ʻ
muhim kompetensiyalar bolaning faoliyati va axloq subyekti sifatidagi yaxlit
rivojlanishini talab etadi. Kompetensiya – bolaning bilim, ko nikma, malaka va
ʻ
qadriyatlari majmuidir. Boshlang ich kompetensiyalar, rivojlanish sohasidan qat iy
ʻ ʼ
nazar, bola shaxsi shakllanishi uchun asos bo lib xizmat qiladi. Inglizcha
ʻ
“kompetense” tushunchasi lug aviy jihatdan bevosita “qobiliyat”, “layoqat”
ʻ
ma nosini ifodalaydi. Mazmunan esa “faoliyatda nazariy bilimlardan samarali
ʼ
foydalanish, yetarli darajadagi malaka, mahorat va iqtidorni namoyon eta olish”ni
yoritishga xizmat qiladi. “Kompetentlik” tushunchasi ta lim sohasiga psixologik
ʼ
izlanishlar natijasida kirib kelgan. Shu sababli kompetentlik “noan anaviy
ʼ
vaziyatlar, kutilmagan hollarda shaxsning o zini qanday tutishi, muloqotga
ʻ
kirishishi, raqiblar bilan o zaro munosabatlarda yangi yo l tutishi, noaniq
ʻ ʻ
vazifalarni bajarishda, ziddiyatlarga to la ma lumotlardan foydalanishda, izchil
ʻ ʼ
20

rivojlanib boruvchi va murakkab jarayonlarda harakatlanish rejasiga egalik,
erishganlik, loyiqlik, mos kelmoqlik”ni anglatadi. O zbekiston Respublikasiʻ
Maktabgacha ta lim tashkilotlarining Ilk va maktabgacha yoshdagi bolalar
ʼ
rivojlanishiga qo yiladigan davlat talablari va Ilk qadam o quv dasturi asosida
ʻ ʻ
tarbiyalanuvchilarda shakllantiriladigan kompetensiyalar ikkita asosiy guruhga
ajratib ko rsatiladi va ular quyidagicha aks etgan:
ʻ
1. Maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh) bolaning umumiy muhim kompetensiyalari:
Kommunikativ kompetensiya – muloqot vositalaridan turli vaziyatlarda foydalana
bilish ko nikmasi; O yin kompetensiyasi – bolaning o yin jarayoni va uni tashkil
ʻ ʻ ʻ
qilishda tajriba, bilim va ko nikmalardan ijodiy foydalanishi. O quv-ta limiy
ʻ ʻ ʼ
faoliyat uchun asos hisoblanadi. Ijtimoiy kompetensiya – hayotiy vaziyatlarda
kattalar va tengdoshlari bilan muloqotda axloq qoidalari va me yorlariga rioya
ʼ
qilgan holda o zini tutish mahorati; Bilish kompetensiyasi – atrofdagi olamni ongli
ʻ
ravishda idrok qilish va olingan bilim, ko nikma, malaka va qadriyatlardan o quv
ʻ ʻ
va amaliy vazifalarni hal qilish uchun foydalana olish jarayonlari kiradi.
2. Bolaning rivojlanish sohalari kompetensiyalari: — “Jismoniy rivojlanish va
sog lom turmush tarzini shakllantirish” sohasi kompetensiyalari (kichik sohalari:
ʻ
yirik motorika, mayda motorika va sog lom turmush tarzi va xavfsizlik); —
ʻ
“Ijtimoiy-hissiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari (kichik sohalari: ijtimoiy
rivojlanishda ijtimoiylashuv, kattalar va tengdoshlari bilan muloqot, hissiy
rivojlanishda hissiyot va ularni boshqarish va “Men” konsepsiyasini anglashi); —
“Nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari” sohasi kompetensiyalari (kichik
ʻ
sohalari: nutq va til, o qish malakalari va qo l barmoqlari mayda motorikasi); —
ʻ ʻ
“Bilish jarayonining rivojlanishi” sohasi kompetensiyalari (kichik sohalari:
intellektual bilish malakalari, elementar matematik malakalar, bilish va samarali
faoliyat); — “Ijodiy rivojlanish” sohasi kompetensiyalari (kichik sohalari: dunyoni
badiiy tasavvur etish, badiiy-ijodiy qobiliyatlar). Yuqorida keltirilgan
kompetensiyalar maktabgacha yoshdagi bola rivojlanishiga individual yondashuv,
jamoaviy hamkorlikka undash, bola shaxsini hurmat qilish, uning noyobligi va
takrorlanmasligini his etish, ularning manfaatlari, ehtiyojlari va rivojlanish
21

darajasini hisobga olish, hissiy qulaylik borasida g amxo rlik qilish, erkin ijodiyʻ ʻ
o z-o zini ko rsata olishi uchun yetarli shart-sharoitlar yaratish asosida
ʻ ʻ ʻ
shakllantirilib boriladi. Kompetensiyalarni bola maktabgacha yosh davrida egallab
borishini tarbiyachi-pedagoglar kuzatib, nazorat qilib boradilar. Shu orqali
bolaning maktabga tayyorlik darajasi belgilanadi. Ya ni bola maktabgacha ta lim
ʼ ʼ
tashkilotida har tomonlama maktabga tayyorlanadi. Maktabga tayyorlik deganda
bolada umumiy muhim kompetensiyalarni va rivojlanish sohalari
kompetensiyalarini shakllanganligi tushuniladi. Shuningdek, rivojlanish
markazlaridagi bolalarning erkin faoliyati ham ularning sohalar bo yicha
ʻ
kompetensiyalarini rivojlanishini ta minlaydi. Ya ni quyidagi rivojlanish
ʼ ʼ
markazlari orqali bolalarga kompetensiyaviy yondashuv juda qulay hisoblanadi.
- Qurish-yasash, kanstruksiyalash va matematika markazi; — Syujetli-roli o yinlar
ʻ
va sahnalashtirish markazi;
- Til va nutq markazi;
- Ilm-fan va tabiat markazi;
- San at markazi;
ʼ
- Musiqa va ritmika markazi.
Ushbu rivojlanish markazlarida bolalarning mustaqil ta limiy faoliyati tashkil
ʼ
etiladi va tarbiyachi tomonidan kuzatib borilib, ularning rivojlanish sohalari
bo yicha kompetentligi shakllantirilib boriladi. Markazlardagi bolalarning berilgan
ʻ
mavzu yuzasidan o z holicha bajargan faoliyati nazorat qilinib, belgilab boriladi.
ʻ
Shu asosda ularda kompetensiyaviy yondashuv ijodiy yondashuv jarayoni
rivojlanadi. Rivojlanish markazlarida bolalarda eng avvalo kommunikativ
kompetentlik va o yinga bo lgan ishtiyoq shakllana boradi. Bolalar maktabgacha
ʻ ʻ
yosh davridanoq muloqotga ehtiyoj sezishi hamda o yin orqali mustaqil faoliyatini
ʻ
tez namoyon qila oladi. Shu sababli, o quv-ta limiy jarayonni rejalashtirish bilan
ʻ ʼ
bir qatorda, bolada yuqorida belgilangan kompetensiyalarni, uning rivojlanishini
kuzatib borish tarbiyachi-pedagog faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi.
Pedagogik kuzatuvlar asosida samarali ta limiy faoliyat rejalashtiriladi va
ʼ
22

takomillashtirilib boriladi.
Shunday ekan, maktabgacha ta lim tizimi inson kamolotidagi poydevor, ʼ
muhim bosqich, asosiy yo naltiruvchi kuch hisoblanadi, umumiy muhim
ʻ
kompetensiyalar ham, rivojlanish sohalari kompetensiyalari ham aynan shu
bosqichda shakllanib, taraqqiy etadi. Zero, bugungi pedagog-tarbiyachilar
zamonaviy pedagogik tafakkurga ega bo lishi, ta limiy jarayonga mas uliyat bilan
ʻ ʼ ʼ
yondashib, AKT vositalari, interfaol metodlar, didaktik o yinlardan mahorat bilan
ʻ
foydalanib, dasturiy talablarni muvaffaqiyatli hal etishi – davr talabidir.
MAKTABGACHA YOSHDAGI (6-7 YOSH) BOLANING TAYANCH
KOMPETENSIYALARI
● Kommunikativ
● Ijtimoiy
● Shaxsiy ("Men" konsepsiyasini qurish)
● Bilish Kommunikativ kompetensiya – atrofdagi odamlar bilan o zaro
ʻ
munosabatlarning konstruktiv usullari va vositalariga ega bo lishni taqozo qiladi;
ʻ
muloqot qilish va yuzaga kelgan o yin, bilish, maishiy va ijodiy vazifalarni
ʻ
muvaffaqiyatli hal qilish qobiliyati. Bu kompetensiyaga nutqni rivojlanish ham
kiradi. Nutq bolaning kognitiv va ijtimoiy rivojlanishi hamda dunyoni bilishi
uchun zarur vositadir. Mazmunga boy va rag batlantiruvchi ta lim muhitida bolalar
ʻ ʼ
og zaki va yozma muloqot ko nikmalarini rivojlantiradilar, bu ularga o zlariga
ʻ ʻ ʻ
ishonishga, boshqalar bilan munosabatlarni o rnatishga, dunyo haqidagi
ʻ
tushunchalarini shakllantirishga, mashg ulotlarda ishtirok etishga va loyiha
ʻ
ishlarini jamoa bo lib bajarishga yordam beradi. Bolalar kattalar va boshqa bolalar
ʻ
tomonidan tushunilishlari uchun o zlarini namoyon etishlari mumkin. Ular
ʻ
aytilganlarni tushunish uchun tinglaydilar va kuzatadilar; savol va topshiriqlarni
eshitadilar va shunga mos javob berishadi. Ular nutqni, ayniqsa o qish va yozishni
ʻ
o z ichiga olgan mashg ulotlarga ijobiy qarashadi. Ular nutqning turli shakl va
ʻ ʻ
funksiyalarini biladilar, ulardan foydalanadilar va kerak bo lganda ularni turli xil
ʻ
muloqot holatlarida moslashtiradilar. Bu kompetensiya, shuningdek, axborot olish
uchun turli xil aloqa vositalari va kanallardan mustaqil foydalanish qobiliyatini o z
ʻ
23

ichiga oladi; ta lim olishi va rivojlanishida foydalanish uchun kerakli ʼ
ma lumotlarni qidirish, tahlil qilish va tanlash, ularni tartibga solish, o zgartirish,
ʼ ʻ
saqlash qobiliyatini mustahkamlaydi. Ijtimoiy kompetensiya – bu bolaning
belgilangan tartib va odob-axloq qoidalariga rioya qilgan holda tengdoshlari va
kattalar bilan birgalikda ishlash qobiliyati. Bolalar boshqalarni hurmat qilishni va
ularning aytganlarini hisobga olishni o rganadilar. Guruhlarda samarali ishlash
ʻ
uchun zarur bo lgan xulq-atvor qoidalariga amal qiladilar. Muammoli vaziyatlarda
ʻ
ular yoshi va individual rivojlanish xususiyatlariga mos ravishda ularni hal qilish
harakatlarini amalga oshiradilar. Ular tobora ko proq o zlarini guruhning
ʻ ʻ
"Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi" sohasi
ʻ
kompetensiyalari "Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi“
ʻ
sohasidagi ta lim va tarbiya jarayoni yakunida 6-7 yoshli bola:
ʼ
● o z imkoniyatlari va yoshi bilan bog liq jismoniy rivojlanish me yorlariga mos
ʻ ʻ ʼ
ravishda jismoniy faollik ko rsatadi;
ʻ
● turli xil faol harakat turlarini uyg un holda va maqsadli bajarishni biladi;
ʻ
● turli hayotiy va o quv vaziyatlarida mayda motorika ko nikmalaridan
ʻ ʻ
foydalanadi;
● o z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi;
ʻ
● shaxsiy gigiyena malakalarini namoyon etadi;
● sog lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;
ʻ
● xavfsiz hayot faoliyati asoslari qoidalariga rioya qiladi. "Ijtimoiy-hissiy
rivojlanish" sohasi kompetensiyalari "Ijtimoiy-hissiy rivojlanish“ sohasidagi ta lim
ʼ
va tarbiya jarayoni yakunida 6-7 yoshli bola:
● o z “Men”i va boshqa insonlarning hayotiy faoliyat muhitidagi roli to g risida
ʻ ʻ ʻ
tasavvurga ega bo ladi;
ʻ
● o z hissiyotlarini boshqaradi va ularni vaziyatga mos ravishda ifodalaydi;
ʻ
● o zgalarning hissiyotlarini farqlaydi va ularga mos ravishda javob beradi;
ʻ
● kattalar va tengdoshlar bilan vaziyatga mos ravishda muloqot qiladi;
● murakkab vaziyatlardan chiqishning amaliy yo llarini topadi.
ʻ
"Nutq, muloqot, o qish va yozish malakalari" sohasi kompetensiyalari "Nutq,
ʻ
24

muloqot, o qish va yozish malakalari“ sohasidagi ta lim va tarbiya jarayoni ʻ ʼ
yakunida 6-7 yoshli bola:
● ona tilini eshitadi va tushunadi;
● ona tilida to g ri talaffuz, mos grammatik shakllar va turli gap tuzilmalaridan
ʻ ʻ
foydalanadi;
● chet tilini o rganishga qiziqish bildiradi;
ʻ
● chet tili bo yicha dastlabki bilimlarini namoyish etadi;
ʻ
● badiiy adabiyotga qiziqish bildiradi;
● so zning lug aviy ma nosi, bo g inli va fonetik tuzilishi to g risida tasavvurga
ʻ ʻ ʼ ʻ ʻ ʻ ʻ
tushunchaga ega bo ladi;
ʻ
● gapning turli ma no shakllarini mustaqil ravishda tuzadi va so zlab bera oladi;
ʼ ʻ
● ona tilida yozishning dastlabki malakalari va vositalaridan foydalanishni biladi.

Maktabgacha yoshdagi bolalarga ta lim berishda kompetensiyaviy
ʼ
yondashuv o sib borayotgan bola shaxsini hayotga tayyorlash, unda hayotiy
ʻ
muhim masalalarni hal qilish uchun zarur bo lgan, axloqiy me yor va qadriyatlarni
ʻ ʼ
o zlashtirish, boshqa insonlar bilan muloqot qilish, «Men» obrazini qurish bilan
ʻ
bog liq bo lgan faoliyat usullarini shakllantirishga tayyorgarlikni ko zda tutadi.
ʻ ʻ ʻ
H о zirgi kund а h а m f а nd а p е d а g о gik m а h о r а tni sh а kll а ntirish v а
t а k о mill а shtirishni t о if а l а sh, kl а ssifik а tsiya qilish ishl а ri d а v о m etm о qd а . M е hn а t,
bilish, m а h о r а t, ij о d, izl а nish — ins о n h а yotining b о sh m е z о nl а ridir. Bu m е z о nl а r
f ао liyat о rq а li sh а kll а n а di v а а m а lg а о shiril а di — m е hn а t qilish, izl а nish
j а r а yonid а yutuql а r qo lg
ʻ а kiritil а di, m а h о r а tg а erishil а di. “P е d а g о gik а t а m а l а r
lug
ʻ а tid а ” “k о mp е t е nsiya – u yoki bu s о h а bo yich ʻ а bilimd о nlik” ek а nligi
t а kidl
ʼ а ng а n. Bilimd о nlik n а f а q а t o z mut ʻ аха ssisligi bo yich ʻ а , b а lki f а n-t ех nik а ,
ishl а b chiq а rish, sp о rt, s а n
ʼ а t v а m а d а niyat k а bi s о h а l а rd а gi o zg ʻ а rishl а r v а
yangilikl а rd а n ха b а rd о r bo lishni h
ʻ а m t а q о z о et а di.
Tarbiyachilarda k а sbiy k о mp е t е nsiyani rivojlantirishni n а z а riya v а а m а liyotd а gi
m а vjud h о l а tini t а hlil etish;
25

- tarbiyachilarda k а sbiy k о mp е t е nsiyani rivojlantirishning o zigʻ а хо s
х ususiyatl а rini n а z а riy а s о sl а sh; -Tarbiyachilarda k а sbiy k о mp е t е nsiyani
rivojlantirishni t а k о mill а shtirish s а m а r а d о rligini а niql а sh v а а m а liyotg а t а tbiq
etish; — Tarbiyachilarda k а sbiy k о mp е t е nsiyani rivojlantirishni
t а k о mill а shtirishg а о id m е t о dik t а vsiyal а r ishl а b chiqish v а ul а rni t а jrib а sin о vd а n
o tk
ʻ а zish.
Xalqimizning kelajagi, O zbekistonning istiqboli ko p jihatdan tarbiyachiga uning
ʻ ʻ
saviyasi, tayyorgarligi, fidoiyligiga, yosh avlodni barkamol qilib voyaga yetkazish
va tarbiyalash ishiga bo lgan munosabatiga bog liq.
ʻ ʻ
Pedagogning o z ustida ishlash bosqichlari
ʻ
Pedagogning mutaxassis sifatida:
- aniq maqsad, intilish asosida pedagogik jarayonni takomillashtirish;
- pedagogik jarayon samaradorligini, o zining ishchanlik faolligini oshirish;
ʻ
- izchil ravishda yangilanib borayotgan pedagogik bilimlarni o zlashtirish;
ʻ
- ilg or texnologiya, metod hamda vositalardan xabardor bo lish;
ʻ ʻ
- faoliyatiga fan-texnikaning so nggi yangiliklarini samarali tatbiq etish;
ʻ
- kasbiy ko nikma va malakalarini takomillashtirish;
ʻ
- salbiy pedagogik nizolarning oldini olish, bartaraf etish choralarini izlash yo lida
ʻ
olib boradigan amaliy harakati uning o z ustida ishlashini ifodalaydi.
ʻ
K а sbiy k о mp е t е ntsiya – k а sbiy f ао liyatg а о id m а s а l а l а rni а m а liy t а jrib а , bilim v а
ko nikm
ʻ а g а t а yanib muv а f а qqiyatli h а l et а о lishg а q а r а tilg а n f ао liyat.
«Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish» sohasi
ʻ
kompetensiyalari
«Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi
ʻ
o quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so ng 6-7 yoshli bola:
ʻ ʻ
o z imkoniyatlari va yoshi bilan bog liq jismoniy rivojlanish me yorlariga mos
ʻ ʻ ʼ
ravishda jismoniy faollik ko rsatadi;
ʻ
turli harakatchanlik faolligini uyg un ravishda va maqsadli bajarishni biladi;
ʻ
turli hayotiy va o quv vaziyatlarida mayda motorika ko nikmalaridan foydalanadi;
ʻ ʻ
26

o z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari yordamida boshqaradi; ʻ
shaxsiy gigiyena malakalarini qo llaydi;
ʻ
sog lom turmush tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi;
ʻ
xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga rioya qiladi.
«Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzini shakllantirish» sohasi
ʻ
kompetensiyalari
«Jismoniy rivojlanish va sog lom turmush tarzining shakllanishi» sohasidagi
ʻ
o quv-tarbiyaviy faoliyat yakunlanganidan so ng 6-7 yoshli bola:
ʻ ʻ
o z imkoniyatlari va yoshi bilan bog liq jismoniy rivojlanish me yorlariga mos
ʻ ʻ ʼ
ravishda jismoniy faollik ko rsatadi; turli harakatchanlik faolligini uyg un ravishda
ʻ ʻ
va maqsadli bajarishni biladi; turli hayotiy va o quv vaziyatlarida mayda motorika
ʻ
ko nikmalaridan foydalanadi; o z harakatlarini hissiyot va sezgi organlari
ʻ ʻ
yordamida boshqaradi; shaxsiy gigiyena malakalarini qo llaydi; sog lom turmush
ʻ ʻ
tarzi va ovqatlanish asoslarini biladi; xavfsiz hayotiy faoliyat asoslari qoidalariga
rioya qiladi.
27

2.2. Kompetensiyaviy yondoshuv asosida rivojlantiruvchi markazlarda
ta limiy faoliyatni tashkil etishʼ
“ O simliklar bilan do stlashamiz” mavzusida rivojlantirish
ʻ ʻ
Markazlaridagi faoliyatlarga ishlanma (o rta guruh)
ʻ Qurish, kanstruksiyalash
va matematika markazi. Shakl yasash: “Gultuvak yasash”
Maqsad:
Ta limiy:
ʼ bolalarga shakllar orqali gullarni o stirish uchun gultuvaklar yasashni, ʻ
shakllarni to g ri joylashtirish ko nikmasini hosil qilish va ularda mayda qo l
ʻ ʻ ʻ ʻ
motorikasini rivojlantirish.
Tarbiyaviy: tabiatni sevish va o simliklarni parvarish qilishga undash, ularda bir-
ʻ
biriga ishonch va hurmat hissini uyg`otish.
Rivojlantiruvchi: bolalarga bilish jarayonlarini shakllantirish, diqqat, sezgi,
mayda qo l motorikalarini o stirib borish, bolalarni qurish-yasash, tasavvur va
ʻ ʻ
idrokni rivojlantirib borish, fazo va makon tushunchalarini mustahkamlash.
Kerakli jihozlar: turli shakldagi va rangdagi shakllar to plami, tayyor gultuvak
ʻ
maketi, har xil gultuvaklar rasmi.
Faoliyatning borishi:
1. Maketni har tomondan yaxshilab kuzatib borish
2. Kerakli o lchamdagi, miqdordagi shakllarni tanlash
ʻ
28

3. Gultuvakni tayyorlash
Qo shimcha qism:ʻ bolalar yasagan obyektlari orqali mustaqil fikrlarini bayon eta
oladilar.
Syujetli roli o yinlar va sahnalashtirish markazi.
ʻ
“ Kamtarin bo l”
ʻ ertagini sahnalashtirish.
Maqsad:
Ta limiy:
ʼ bolalarda insonparvarlik tuyg ularini shakllantirish, ijobiy va salbiy ʻ
obrazlar yaratish qobiliyatlarini tuzatish, ularda taqlidchanlikni mustahkamlash.
Tarbiyaviy: tabiatni va undagi o simlik, hayvonlarni parvarish qilishga undash,
ʻ
bolalarni hamjihat bo lib, inoq bo lishga da`vat etish.
ʻ ʻ
Rivojlantiruvchi: bolalarni iste dod, qobiliyatlarini rivojlantirish, ularda
ʼ
individual xususiyatlarini shakllantirib borish.
Kerakli jihozlar: daraxt va cho plar aks etgan tabiat manzarasi, lola, atirgul,
ʻ
binafsha, chinnigul, chuchmoma kabi gullar niqobi, tomoshabinlar uchun chiptalar.
Faoliyatning borishi:
1. Ertak syujetini esga olish
2. Rollarni taqsimlash va ertakni sahnalashtirish
3. Chiptalarga qarab tomoshabinlarni markazga taklif etish
Qo shimcha qism:
ʻ bolalar bajargan obrazlari ya`ni qahramonlari orqali insoniy
fazilatlar haqidagi tushunchalarga ega bo ladilar. Kamtarlik va manmanlik kabi
ʻ
tushunchalarni mazmun mohiyatini tushunib yetadilar.
Til va nutq, savodxonlikka o rgatish markazi.
ʻ
“ Osimliklar ” lar haqida suhbat,
“ Maqtanchoq daraxt ” ertagini ifodali o qib berish
ʻ
Maqsad:
29

Ta limiy: ʼ bolalarda o simliklar, gullar, daraxtlarning o sishi, tabiatdagi ahamiyati ʻ ʻ
haqida tushunchalar berish.
Tarbiyaviy: bolalarda borliqdagi barcha o simliklarga g amxo rlik qilish istagini
ʻ ʻ ʻ
uyg otish.
ʻ
Rivojlantiruvchi: bolalarda ijtimoiy moslashuvchanlikni shakllantirish, bir-birini
hurmat qilishga undash, nutq madaniyatini shakllantirish.
Kerakli jihozlar: o simlik, daraxt rasmlari, ertak kitobi.
ʻ
Faoliyatning borishi:
1. Ertakni tinglash va mazmunini og zaki ifodalab berish
ʻ
2. O simlik dunyosining tabiatdagi o rni haqida og zaki suhbatlashish
ʻ ʻ ʻ
3. Ertakdan olingan xulosalar borasida o zaro fikr almashish
ʻ
4. O simlik, gul, daraxt haqida she rlar aytib berish
ʻ ʼ
5. She r asosidagi topishmoq didaktik o yinini o ynash (daraxtlar, gullar, donli
ʼ ʻ ʻ
ekinlar, sabzavot rasmlari)
Qo shimcha qism:
ʻ she r asosidagi topishmoqlar orqali bolalarning tafakkuri, ʼ
diqqati shakllantiriladi, yoddan aytgan she rlari orqali bolalarning xotirasi
ʼ
mustahkamlanadi va ritmik ravon nutq rivojlanadi.
Fan va tabiat markazi
“ Osimliklarni ” tabiatda va tajribada kuzatamiz
Maqsad:
Ta limiy:
ʼ ochiq havoda sayr vaqtida tabiatda mavjud o simlik, daraxtlarni ʻ
kuzatish, xona gullari bilan yaqindan tanishish.
Tarbiyaviy: atrof-muhitdagi o simliklarga ehtiyotkorona munosabatda bo lish va
ʻ ʻ
ularni parvarish qilishga undash.
Rivojlantiruvchi: bolalarning idroki va diqqatini shakllantirish orqali ularda
kuzatuvchanlikni mustahkamlash, borliq va tabiat haqida kengroq tushunchalar
berish, kattalarni hurmat qilish va ularning fikrini tinglashga da`vat etish.
30

Kerakli jihozlar: gultuvaklarda o stirilgan gullar, ochiq havodagi mavjud ʻ
o simliklar
ʻ
.
Faoliyatning borishi:
1. Gultuvakdagi gullarni kuzatish va bolalardan ko rganlari haqida so rash
ʻ ʻ
2. Ochiq havodagi sayrda bog cha bog ida o sadigan mavjud o simlik, daraxt,
ʻ ʻ ʻ ʻ
gullarni kuzatish, ular haqida og zaki suhbat olib borish orqali nutq
ʻ
madaniyatini shakllantirish
3. Turli xildagi daraxt yaproqlarini to plab ulardan gerbariy tayyorlash
ʻ
Qo shimcha qism:
ʻ e`tiborga molik tomoni shundaki, daraxt yaproqlarini to plash ʻ
orqali bolalarda tabiat o simliklariga bo lgan qiziqishlarini yanada uyg otish,
ʻ ʻ ʻ
gerbariy tayyorlashni o rgatish.
ʻ
San at markazi.
ʼ
“ Lola ” gulidan guldasta tayyorlash va “ Lolaqizg aldoq
ʻ ” rasmini bo yash ʻ
Maqsad:
Ta limiy:
ʼ qirqilgan gullarni qog ozga to g ri yopishtirish va rasmlarni bo yashda ʻ ʻ ʻ ʻ
ranglarni to g ri tanlay bilish ko nikmalarini shakllantirish.
ʻ ʻ ʻ
Tarbiyaviy: bolalarda etika va estetikani rivojlantirish, tabiatdan zavqlanish
hissini shakllantirish, atrof muhitga nisbatan mehr uyg otish.
ʻ
Rivojlantiruvchi: bolalarda ijodkorlik qobiliyatini shakllantirish, tasavvurlarini
kengaytirish orqali tabiat go zalligini aks ettirish.
ʻ
Kerakli jihozlar: qog ozga yopishtirish uchun qirqilgan tayyor lolalar, bo`yash
ʻ
uchun lolaqizg aldoq tasvirlangan rasm, rangli qalamlar, yelim, oq qog oz.
ʻ ʻ
31

Faoliyatning borishi:
1. Guldastani tayyorlash uchun, lolalarni qog ozga to`g ri va did bilanʻ ʻ
yopishtirish
2. Rasmni kuzatish va bo yash uchun ranglardan to`g ri foydalanishni o rgatish
ʻ ʻ ʻ
3. Rasmni chiziqlardan chiqarmasdan bo yash
ʻ
4. Tayyor ishlar ko rgazmasi
ʻ
Qo shimcha qism:
ʻ “Guldasta” tayyorlash orqali bolalarda quvonch, xursandchilik
hissiyotlarini shakllantirish, bir-birlariga mehribon bo lishga undash.
ʻ
32

Xulosa
Xulosa qilib aytganda, asosiy kompetensiyalarning ko rib chiqilgan oltita majmuiʻ
bir jihati bilan bir-birini eslatadi, boshqasi bilan esa ular farqlanadi. Pedagogika
sohasidagi mahalliy va xorijiy olimlar tomonidan taklif etilgan asosiy
kompetensiyalar majmui tahlili, maktab ta limiga zamonaviy ijtimoiy-iqtisodiy
ʼ
talablar mazmunida boshlang ich sinf o quvchilarining asosiy kompetensiyalari
ʻ ʻ
mualliflik to plamini ishlab chiqishga undadi. Asosiy kompetensiyalarni
ʻ
tanlashning nazariy asosi bo lib, pedagog olimlar va psixolog olimlarning inson
ʻ
tabiati, uning subyektli vazifasi va mohiyatli xususiyatlari masalalaridagi
tadqiqotlari, shuningdek, ta limda kompotentli yondashuvning konseptual qoidalari
ʼ
xizmat qildi, qisqa fursat ichida sohani rivojlantirish bo yicha amalga
ʻ
oshirilayotgan ishlar ko lami yaqqol ko zga tashlanadi.
ʻ ʻ Maktabga chiqib
ulgurmagan bolajonlarning o qishni, yozishni, ajoyib tasvirlarni chizishni, axborot
ʻ
texnologiyalarini tezkorlik bilan o zlashtirib olayotgani shundan dalolat beradi.
ʻ
Endi biz ularning qiziqishlari, qobiliyatlariga mos ravishda sifatli ta lim-tarbiya
ʼ
berish uchun avvalgi foydalangan dasturlarimizga suyanib qola olmaymiz. Aynan
yosh avlodga mana shunday sifatli ta lim-tarbiya berishda “Ilk qadam” dasturining
ʼ
o rni beqiyosdir. Dastur nomining falsafiy mazmunidan ham anglash mumkinki,
ʻ
“Ilk qadam” — bilimlar dunyosiga birinchi qadam, birinchi muvaffaqiyat,
go zallik, yaxshilik, samimiylik – umuminsoniy qadriyatlarni tarbiyalashning ilk
ʻ
asoslari hisoblanadi. Yangi avlod dasturining bir nechta afzalliklari mavjud.
Birinchi navbatda, bolalarni bilim olishga o rgatish emas, balki qiziqishlarini
ʻ
oshirishdir. Pedagog-xodimlar uchun birinchi marotaba “Ilk qadam” Davlat o quv
ʻ
dasturida mavzuviy-reja tuzib berildi. Bu, albatta pedagog-xodimlarning ishini
birmuncha yengillashtiradi. Haftalik mavzularni o rgatishda bolalarni o zlari
ʻ ʻ
33

xohlagan markazlarda erkin faoliyat bilan shug ullanishlariga alohida ahamiyatʻ
berilgan. Qachonki bola o z qiziqishlari asosida o rgansagina berilayotgan
ʻ ʻ
ma lumotlarni tez o zlashtirish imkoniyatiga ega bo ladi. Maktabgacha ta lim
ʼ ʻ ʻ ʼ
tizimida pedagoglar tomonidan ta lim faoliyatini tashkil etishda birinchi navbatda
ʼ
ta limni rivojlantirish vazifasi ilgari qo yiladi va bunda bolaning o ziga xos
ʼ ʻ ʻ
xususiyatlarini inobatga olgan holda, bola shaxsiga yo naltirilgan ta limni
ʻ ʼ
tashkillashtirish, zamonaviy maktabgacha ta limning ilmiy konsepsiyasi
ʼ
hisoblanadi. O quv jarayonini mavzu tarzda tuzish tamoyili hududiy, milliy,
ʻ
madaniy komponentlarni singdirish va bu jarayonda maktabgacha ta lim
ʼ
tashkilotlari xususiyatlarini hisobga olish imkonini beradi va bunda har bir
bolaning ilk shaxsiy xususiyatlarining shakllanishiga, uning imkoniyatlari,
qiziqishlari va rivojlanishini hisobga olish zarur. Bolaning faoliyati alohida
harakatlardan tashkil topgan bo lib, biror bir natijaga erishish uchun yo naltirilgan
ʻ ʻ
maqsad va kuchlarga qaratilgandir.
Shuning uchun birinchi navbatda bolalarning faoliyati, harakatlari, intilishi va
uning natijasini inobatga olmoq darkor. Kattalar bir tomondan bola faoliyatining
eksperti bo lsa, ikkinchi tomondan uning hamkori sifatida namoyon bo ladi.
ʻ ʻ
Uchinchidan, to g ri tashkil etilgan faoliyat bolaning o z-o zini nazorat qilishga va
ʻ ʻ ʻ ʻ
yo naltirishga, mustaqil bo lishga undaydi. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida
ʻ ʻ ʼ
erkin faoliyat turi beshta asosiy ta lim markazlarida olib boriladi. Bular: Qurish-
ʼ
yasash va matematika markazi Qurish-yasash bola faoliyatidagi murakkab turdagi
faoliyatdan biri hisoblanadi. Bunda biz kattalarning badiiy, texnik-konstruktiv
aloqalarini ko ramiz. Inson – bu yaratuvchi kuch. Bu uning shaxsiyatidagi asosiy
ʻ
sifatlaridan biridir. Bolada ijodkorlik xislati kichik yoshdan shakllana boshlaydi.
Bu ijodkorlik qurish-yasash faoliyatida namoyon bo ladi. Qurilish markazi
ʻ
bolalarga binolar qurish, balandlik nima, og irlik nima ekanligini anglash imkonini
ʻ
beradi. U bolalarning matematik qobiliyatlarini rivojlantirishga, ijtimoiy
ko nikmalarni hosil qilishlariga yordamlashadi. Qurish-yasash faoliyati bolaning
ʻ
mayda mushaklarini rivojlantiradi, bolada o yin faoliyatini shakllanishiga ijobiy
ʻ
ta sir etadi. Ushbu markazda bolalarga ilk matematik ko nikmalar beriladi. Bolalar
ʼ ʻ
34

mustahkam, foydali matematik bilimlarni o zlari o rab turgan dunyodan oladilar.ʻ ʻ
Ushbu markazda boshqotirma va konstruktor kabi bolalar yig ishi va sochib
ʻ
tashlashi mumkin bo lgan narsalar to planadi. Bu yerda, shuningdek, bolalarning
ʻ ʻ
bir xilda taqqoslashlari, turlicha tasniflashlari, sanashlari uchun yordam beradigan
o yinlar ham bo lishi kerak. Bunday materiallar ham aqliy qobiliyatni o stiradi,
ʻ ʻ ʻ
ham nozik harakatlanishni rivojlantiradi, ham o zini boshqarishni o rgatadi.
ʻ ʻ
Maktabgacha ta’limning sifat va samaradorligiga erishishda bolalarning kundalik
faoliyatini mazmunli va qiziqarli tashkil etish, bo‘sh vaqtlardan unumlif
oydalanish, qobiliyatlarini aniqlash va shunga qarab jarayonga ijodiy
yondashish,bolalar uchun o‘tkazilgan mashg‘ulotlar va manbalarni bolalar va
jamiyat ehtiyojlariga javob beradigan holatga keltirish maqsadida ratsional va
tizimli tahlil qilishni ko‘zda tutadi. Buning uchun innovatsion usullardan biri
bo‘lgan “Keys-stadi”texnalogiyasidan maktabgacha ta’lim tashkilotida ham
foydalanish bolalarni faol ta’lim olishga undaydi. Bu usulni qo‘llash orqali
tarbiyachi bolani berilgan savolga to‘g‘ri javob berishga o‘rgatadi. Bolalarga
ko‘proq kitob o‘qib berish yoki kitob sovg‘a qilish ularni so‘z boyligini oshirish
bilan bir qatorda xotirasi va tafakkurini o‘stiradi. Bu o‘rinda O‘zbekiston
Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tomonidan ilgari surilgan 2019-yil 20-
martdagi “Yoshlar ma’naviyatini yuksaltirish va ularni bo‘sh vaqtini mazmunli
tashkil etish borasidagi 5 muhim tashabbusning 4-chisi “Kitobxonlikni keng
targ‘ib qilish”ni MTTdan boshlash zarurligini ta’kidlash lozim. Tarbiyachilar
vazifasi bolalar uchun qiziqarli bo‘lgan va ularning ijodiga kengerkinlik beradigan
ta’lim imkoniyatlarini ta’minlashdan iborat bo‘lib qoladi.
35

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1 Ilk qadam Dastur maktabgacha ta’lim tashkilotlari direktor va mutaxassislarini
qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti Ilmiy kengashining 2021-
yil 23-dekabrdagi 10-sonli bayonnomasi, O‘zbekiston Respublikasi Maktabgacha
ta’lim vazirligining Muvofiqlashtiruvchi kengashining 2022-yil 4-fevraldagi 1-
sonli bayonnomasi bilan tasdiqlangan
2. Maktabgacha yoshdagi bolalar ilk rivojlanishiga qo yiladigan Davlat talablari . ʻ
3. O zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M Mirziyoyev tomonidan 2019-yil 20-
ʻ
martda “Yoshlar ma naviyatini yuksaltirish va
ʼ ularning bo sh vaqtini mazmunli ʻ
tashkil etish bo yicha 5 muhim tashabbus
ʻ
4. Maktabgacha ta lim tashkilotlarida qisqa muddatli guruhlar faoliyatini tashkil
ʼ
etishda tarbiyachilarni tayyorlash bo yicha trening moduli. T.: 2017-y.
ʻ
5."Bolangiz maktabga tayyormi?" O'z. Res. Xalq ta'limi vazirligi Respublikata'lim
markazi, Ma'rifat-Madadkor nashriyoti.
6.Edited by R. Marlow-Ferguson Word Education Encyclopediya: A Survey of
Educational Systems Wordwide. Farmington Hills: Gale Group, 2002.
7.F.R. Qodirova, R. M. Qodirova ―Bolalar nutqini rivojlantirish nazariyasi va
metodikasi T. ―Istiqlol , 2006.
‖ ‖
8. F.R. Qodirova Bolalarni chet tiliga o`rgatish nazariyasi va metodikasi. T:
―Sanostandart 2009 y.
‖
9.S.Q.Shodiyeva ―O`rta guruh bolalari nutqini o`stirish o`quv qo`llanma. T.:
‖
―O`qituvchi 1993 y.
‖
10.D. R. Babayeva ―Nurq o`stirish metodikasi T.: Fan va texnologiyalar. 2009
‖
36

11. M.Xayrullayev. O`zbek pedagogik antologiyasi. T.: «O`qituvchi» 1995 y
12.N.Ochilov. Muallim qalb mehmori. T.: «O`qituvchi» 2001 y .
13.N.N.Azizxodjaeva. Pedagogik texnologiya va pedagogik mahorat. T.:
«O`qituvchi» 2005 y.
14.N.Ochilov. Muallim qalb mehmori. T.: «O`qituvchi» 2006 y .
15.N.N.Azizxodjaeva.Pedagogik mahorat. T.: «O`qituvchi» 2005
_______________________________________________ ta’lim yo nalishi ʻ
talabasi ______________________________________________________ning
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Mavzu talaba tomonidan (mustaqil yozilganligi, amaliy ahamiyati,
dolzarbligi, mazmunda keltirilgan ijobiy tomonlar va rejaning izchil
yoritilganligi, mavzu to liq qamrab olinganligi) ______________________
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Ishdagi kamchiliklar_______________________________________________
_______________________________________________________________
__________________________________________________________________
Kurs ishining yoritilishi bo yicha rahbar tomonidan baholanishi (kurs ishiga
ʻ
ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
37

KOMISSIYA XULOSASI
Talaba tomonidan mavzuning og zaki bayoni (yoritib berishi, tushunchasi,ʻ
savollarga to liq javob bera olishi, tahlillar keltirishi, xulosalar chiqara olishi)
ʻ
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
__________________________________________________________________
______________________________________________________________

Kurs ishining og zaki bayoni bo yicha komissiya tomonidan baholanishi
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan 25% gacha baholanadi): Ball __________
Jami ball_______________________
Komissiya raisi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi ____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
Komissiya a’zosi _____________________ ____________________
(FISH) (imzo)
38

Maktabgacha yoshdagi bolalarning tayanch kompetensiyalari

Купить