Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	9000UZS
Размер	1.5MB
Покупки	44
Дата загрузки	15 Октябрь 2023
Расширение	docx
Категория	Экономика

Marketing uning vazifasi, uning qoidalari va bozor tizimidagi o’rni

2. Amal qilish
sohasi xususiyatiga ega
bo’lgan g’oyalar
marketingi guruhlar) tomonidan ijtimoiy g’oya,
harakat yoki amaliyatni qabul
qilishlariga erishish maqsadida
amalga oshiriladigan dasturlarini
ishlab chiqish, hayotga tadbiq etish
va bajarilishini nazorat qilish.
2.2. Joylar marketingi Alohida joylar, ob’ektlarning
joylashishiga nisbatan mijozlarning
munosabatini paydo qilish, saqlab
turish yoki o’zgartirish bo’yicha
faoliyat.
2.3. Ichki marketing Firma ichida mijozlar bilan
ishlaydigan xodimlarni o’qitish va
motivlashtirish bo’yicha amalga
oshiriladigan marketing.
2.4. Tashkilotlar
marketingi Mazkur firmani qiziqtiradigan
hamm shaxslar va tashkilotlarning
munosabatini va xatti-harakatlarini
paydo qilish, saqlab turish yoki
o’zgartirishga yo’naltirilgan faoliyat
2.5. Xalqaro (global)
marketing Firmaning xalqaro miqyosdagi
faoliyati.

3.1. Iste’mol
marketingi Firmalar va pirovard iste’molchilar,
jismoniy shaxslar yoki oilalar
o’rtasidagi marketing.
3.2. Industriyalashgan
marketing Ikkita firma (huquqiy shaxslar)
o’rtasidagi marketing
3.3.Ijtimoiy Foyda olishni o’z
17

qo’shiladilar. Afsuski, ichki voqelikda bu nazariy mo’llik "yaxshi qiz, ularni
gazetada reklama qilsin" tamoyiliga binoan yollangan sotuvchilarning mavqeiga
aylanadi yoki Kotlerning postulatlari shift bo’lgan professional rahbarlarning
samimiy otilishi.
Aslida, qaerga o’girilish kerakligi haqida ko’proq narsa bor. Marketingning
asosiy turlari mahsulot yoki xizmat bozorining holati bilan bog’liq bo’lib, hatto
ko’pchilik uchun tushunarsizdir. Masalan, ommaviy marketing, ular o’rtasidagi
tafovutlarni hisobga olmagan holda, iste’molchilarning eng keng doirasini maqsad
qilib oladi.
Konsentrlangan (maqsadli) marketingni amalga oshirishda bozorning o’ziga
xos segmenti (sport anjomlari, to’y xizmatlari). Differentsial marketing bir nechta
tovar turlarini taklif qilish orqali bozorning katta qismini egallashni istaganlarga
yordam beradi.
Rivojlanayotgan marketing tovarlar yoki xizmatlarga talabni shakllantiradi,
rag’batlantiruvchi marketing unga juda yaqin joylashgan bo’lsa ham, undagi
xizmatlar, tovarlar odatda iste’molchilar e’tiboridan chetda qolmoqda.
Konversion marketing xaridorning mahsulotga bo’lgan salbiy munosabatini
(mahsulotni yaxshilash, uning narxini pasaytirish orqali va hokazo) o’zgartiradi,
ma’lum bir davrda tovarlar yoki xizmatlarning hayot aylanishining yo’q bo’lib
ketishi davrida talabni “jonlantiradi”. Talab o’zgaruvchan bo’lgan sharoitda
(masalan, mavsumiy tovarlar yoki xizmatlar haqida gap ketganda) sinxron
marketing qo’llaniladi.
Agar vaziyat deyarli mukammal bo’lsa va mahsulot xizmatiga talab darajasi
va tuzilishi taklifga to’liq mos keladigan bo’lsa, qo’llab-quvvatlanadigan
marketing rol o’ynaydi. Va mahsulotingizga talabni kamaytirish uchun (agar talab
taklifdan oshib ketsa, lekin hajmni oshirishning iloji bo’lmasa) demarketing taklif
etiladi. Qarama-qarshi marketing jamiyat yoki iste’molchi nuqtai nazaridan asossiz
bo’lgan talabni kamaytirish uchun ishlatiladi (masalan, alkogol, tamaki).
Marketingning aniq shakllari va mazmuni korxona faoliyat xususiyatlaridan,
uning ichki imkoniyatlari va tashqi shart-sharoitlaridan kelib chiqadi. Bu yerda
15

ehtiyojlarini qondirish uchun aniq harakatlar rejasi, o’zingizni raqobatchilardan
ajratib, o’z pozitsiyangizni saqlab qolish imkonini beradigan marketing usullari.
Birlashtirilgan - mahsulotni ushbu jarayonlarga moslashtirish va yangilash
maqsadida iste’molchining kelajakdagi ehtiyojlarini va ularning o’zgarishi
tendentsiyalarini tahlil qilish va aniqlashga qaratilgan tashkilotning harakatlari.
Tomoshabinlarning ehtiyojlarini va uning afzalliklarini tushungan holda ishlab
chiqaruvchi iste’molchilar talablaridan oshib, innovatsiyalar tendentsiyasini
yaratishi mumkin.
Innovatsion - doimiy ravishda iste’molchining qiziqishini saqlab turadigan
va o’zgaruvchan ehtiyojlarini qondiradigan mahsulotni modernizatsiya qilish va
yangilash bo’yicha echimlar va g’oyalarni izlash. Ushbu yondashuv nafaqat
mavjud mahsulotga, balki mahsulotning yangi noyob echimini yaratishga ham
tegishli bo’lishi mumkin.
Sinov - ishlab chiqarishni to’liq miqyosda ishga tushirishdan oldin
mahsulotlarning sinov partiyasini ishlab chiqarish. Harakatlar to’plami mahsulot,
narx, qadoqlash, tarqatish kanallari, iste’molchilarning xohish-istaklarini tahlil
qilishga qaratilgan.
Tashkilotlar ichidagi marketing.
Ichki - xodimlarning tashkilotga, mahsulotga va kompaniyaga sodiqligini
ichki qurilishi. Yuqori malakali kadrlarni olish uchun ish beruvchilar o’rtasida
yuqori raqobat sharoitida xodimlar va ish beruvchilar o’rtasidagi munosabatlarni
marketing tamoyillariga binoan ishlab chiqarish odatiy hol bo’lib, unda pozitsiya
mahsulot va xodim iste’molchi hisoblanadi. Ishlab chiqaruvchi (ish beruvchi)
o’zining barcha sa’y-harakatlarini sifatli mehnat sharoitlarini ta’minlash, ularni
yaxshilash va xodimlar bilan uzoq muddatli munosabatlarni o’rnatishga
yo’naltiradi. o’zaro bog’liq marketing
Aloqa marketingi - mahsulotni yaratish jarayonidan tortib to oxirgi
foydalanuvchiga qadar bo’lgan barcha aloqalar bilan uzoq muddatli
munosabatlarni yaratish. Ushbu harakatlarning zarurligini tushunish kerak, chunki
tinglovchilarning sadoqati ko’plab omillarga bog’liq, shu jumladan etkazib berish
24

Reja:
Kirish
1. Marketing tushunchasi va uning mohiyati
2. Marketingni maqsad va vazifalari
3. Marketing turlar
4. Marketing turlarining tasniflanishi.
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
2

Hodisalarni oldindan sezish davri bilan.
Taktik - global rivojlanish yo’lidagi korxonaning qisqa muddatli maqsadlari.
Ushbu jarayon savdo nuqtalarini yoki mijozlarni topishga, savdo rejalarini va
sotish hajmlarini bajarishga, kutilmagan qiyinchiliklarni va boshqa kundalik
vazifalarni hal qilishga qaratilgan bo’lib, ularsiz kelajakda istalgan natijaga
erishilmaydi.
Strategik - ishlab chiqaruvchining uzoq muddatli maqsadlari va kelajakda
mahsulot sifatini yaxshilash yoki o’zgartirish, foydalanuvchining talab va
23

marketing va boshqa hamma oraliq faoliyat turlarining qo’yilgan maqsadlarga
erishish uchun yagona yo’naltiriladigan jarayonga birlashishi sodir bo’ladi, bu esa
o’z navbatida turli xil marketing turlarining harakatlashini belgilab beradi.
Marketing turlari o’rtasida muayyan bog’liqlik mavjud. U marketing
jarayonlarini har tomonlama va aniq vaziyatda ko’rib chiqishga imkon beradi.
Shuni hisobga olish kerakki, vazifalarni yechishda marketologlar bitta emas, balki
turli xil marketing turlariga duch kelishlari mumkin. Talab holatiga qarab sakkizta
vaziyatni ajratib ko’rsatish o’rinlidir. Ulardan har biriga marketingni boshqarish
bo’yicha aniq vazifa mos keladi. Marketing tiplari bozor talabiga va uning orqasida
turadigan iste’molchiga ta’sir etish omili sifatida 20-chizmada keltirilgan. Ular
talabga iste’mol qilish paytida inson organizmiga ta’sir ko’rsatadigan irratsional
talabga qarshilik qilishgacha deyarli ochib beradilar.
4. Marketing turlarining tasniflanishi.
1-jadval
Tasniflash
belgisi Marketing turi Marketing mazmuni

1.Amal qilish
davri 1.1. Strategik
marketing Bozorni strategik segmentlash
asosida firma strategiyasini
shakllantirish, tovarlar sifatini
oshirish, ishlab chiqarishni
rivojlantirish va raqobatbardoshlik
me’yorlari strategiyasini
prognozlash bo’yicha ishlarni
kompleksi.
1.2. Taktik marketing Bozorni taktik (qisqa muddatli)
segmentlash, reklama va tovarlar
sotilishini rag’batlantirish bo’yicha
ishlar kompleksi.
2.1. Jamoatchilik Maqsadli guruh (yoki maqsadli
16

4. Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketingni samarali boshqarishda
mahsulot reklamasining ahamiyati katta o’rin tutadi. Buning uchun reklama
faoliyatini amalga oshirishda innovatsiyalardan, oxirgi fan-texnika yutuqlaridan
to’laqonli foydalanish zarur.
29

uzluksiz iqtisodiy o’sishga erishishdek dolzarb vazifa qo’yilgan. Bu esa o’z
navbatida, iqtisodiyotda erishgan yutuqlarning asosi – bozor iqtisodiyoti, mulk
shakllarining takomillashuvi, iqtisodiyotdagi keskin tuzilmaviy o’zgarishlar, kichik
biznes va xususiy tadbirkorlikning yalpi ichki mahsulotdagi ulushining ortib
borishi bilan baholanmoqda. Respublikada iqtisodiy islohotlarning hozirgi davrida
xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali
boshqarishga e’tibor kuchaya bormoqda. Mavzuning dolzarbligi xizmat ko’rsatish
tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish
zarurligidan kelib chiqadi. Bu esa mavzuning dolzarbligini belgilaydi.
Kurs ishining predmeti . Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing
faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishni o’rganishdagi mavjud
muammolar va ularni hal etish yo’llari.
Kurs ishning asosiy maqsadi . Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing
faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish yo’llarini o’rganish.
Tashkilotlarni boshqarishda va raqobatbardoshligini ta’minlashda xizmat
ko’rsatishni rivojlantirish va istiqbollarini ko’rib chiqishdan iborat.
Kurs ishining tarkibiy tuzilishi. Ishning tarkibi, maqsadi va vazifalariga
muvofiq: kirish, mavzuning asosiy mazmuni va mohiyatini ifodalovchi to’rtta reja
hamda mavzu yuzasidan xulosa va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan tashkil
topgan . Kurs ishining birinchi rejasida marketing tushunchasi va uning mogiyati
xaqida umumiy ma’lumotlar keltirb o’tilgan. Kurs ishining ikkinchi rejasida esa
marketinhning maqsad va vazifalari xaqida gap ketgan. Uchinchi rejada
marketingni turlari sanab o’tilgan va ta’rif berilgan. Kurs ishining oxirgi rejasida
esa marketingning 4P va 5P yo’nalishlari va ularning taxlili xaqida so’z
yuritilgan .Kurs ishining yakuniy qismida mavzu yuzasidan bir nechta xulosa taklif
va tavsiyalar keltirib o’tilgan. 1
1
O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida gi O‘zbekiston‖
Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
4

Yuqorida sanab o’tilgan marketing harakatlarining barchasidan bir vaqtda
foydlanish lozim. Mana shundagina marketingli faoliyat iste’molsidan sanoat
korxonalariga va savdoga, ulardan esa qarama-qarshi yo’nalishdagi uzluksiz
axborot oqimini ta’minlaydi. Bu esa o’z vaqtida ishlab chiqarishda, tovar
assortimentiga. Sotish shartlariga , xizmat ko’rsatish sohasiga o’zgartirishlar
kiritishga imkon beradi. Marketingning sanab o’tilgan maqsadlari va vazifalari
bozor faoliyatini tashkil qilish to’g’risida to’liq tushuncha bera olmaydi. Chunki
bozor muammolarini to’liq halqilish uchun tayyor retseptning o’zi bo’lishi
mumkin emas. Marketingni qo’llashdan oldin avvalombor sharoitni, eng asosiy
ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyot darajasini hisobga olish lozim. Chunki marketing –
murakkab, harakat va sabr-toqat talab qiluvchi, shu bilan birga tez samara beruvchi
ishdir. U bir tomondan aholining yetarli darajada yuqori bo’lgan ehtiyoji va
talabiga, uning xarid qobilyatiga, ikkinchi tarafdan tovar va xizmatlarni
tanlashdagi erkinlikka javob berishi kerak. Bozor harakatining katta radiusini
ta’minlash erkinlikka javob berishi kerak. Bozor harakatining katta radiusini
ta’minlash uchun tovar assortimentini tez o’zgartirish , uni ommaviy ravishda
o’zlashtirishga javob beradigan bo’lishi lozim. Bularning barchasi talab va taklifni
muvozanatlashtirishga imkon beradi. Bunda tashqari marketingli faoliyatyuritish
uchun, korxonani boshqarish va rejalashtirish tizimidan, taqsimot, ichki bozordagi
13

Bozor doirasida sabab-natija aloqalarini tahlil qilishning maxsus usullari qo’llab ,
xaridorlar talabi ehtiyoji, didi va ta’bi to’g’risida axborotlar topib, korxona va
tashkilotlar, marketing konsepsiyasi u yoki bu tovarga va xizmatga xarid
qiziqishini shakllantirish uchun iqtisodiy , tashkiliy texnik va ijtimoiy
yo’nalishlarni tashkil qiladi. Ular talabni mumkin bo’lgan rivojlanish istiqbolini
aniqlaydilar, uni maqsadli yo’nalishini shakllantirish uchun qarorlar qabul qiladilar
va ko’rilgan tadbirlar samaradorligini albatta nazorat qiladilar. Xarid masalaga
marketingli yondashishdagi har tomonlama tahlilning o’ziga xosligi, bozodagi yuz
beradigan jarayonlarni xisobga olishgina emas , balki ishlab chiqarish korxonalari,
tovarlarni yetkazib beruvchi vositachilar, ulgurji va chakana savdo korxonalari,
tovarlarni yetkazib beruvchi vositachilari ulgurchi va chakana savdo korxonalari va
ular bilan bog’liq boshqa barcha tashkilotlarning bozor bo’g’inlari tizimidagi
operativ va uzoq vaqtga mo’ljallangan aniq maqsadlarini o’zgarishini tahlil
qilishdir. Marketing xo’jalikning ma’lum bir tarmog’iga masalan ishlab
chiqarishga yoki savdoga ta’luqli deb o’ylash notug’ri bo’lur edi. U bozorga
xizmat ko’rsatuvchi barcha xo’jalik sub’ektlarini o’z ichiga oladi va ulardan
birgalikda va yaxlit foydalanilganda, birgalikdagi faoliyatning so’nggi natijasi
uchun umumiy strategik yo’nalishi mavjud bo’lgan holdagina uning vosita va
usullari samarali natija beradi.
Bizning iqtisodiyotimiz sharoitlarida kelib chiqqan holda, bunday natijalar
quyidagilar bo’lishi mumkin: bozor va milliy iqtisodiyot manfaatlaridan kelib
chiqqan holda iste’mol tovarlari shakllantirish, bozor talablari nuqtai nazaridan
milliy iqtisodiyotni iqtiqbolini aniqlash va hakozolar. Marketingli yondashish,
markazdan turib boshqarish va rejalashtirishdan nima farq qiladi? Bunda korxona
va tashkilotlarning ish amaliyotida bozor talabi umuman hisobga olinmas edi.
Marketing esa sotish uchun taklif qilinayotgan tovarning ham, unga
almashinadigan va aholining turlicha bo’lgan tabaqalarining daromadlarining
daromadlari asoslangan pul oqimining ham aniq manzili bo’lishini talab qiladi.
Marketingli qarorlar qabul qilish korxonalardan bozorga mumkin qadar
moslashishni va davlat iqtisodiy siyosatiga to’liq javob berish bilan birga, ishlab
8

6.2.Tashkiliy
marketing Sotilishlar konsepsiyasi, bozorlarni
topish va tashkil qilishga
yo’naltirilgan marketing.
6.3.Faol marketing Taklif talabdan oshgan sharoitda,
raqobat qonunining faol amal qilishi
sharoitidagi marketing.

7 .
Marketingning
rivojlanish
darajasi
7.1. Taqsimlovchi
marketing Ishlab chiqarish tovarlarini
taqsimlash bo’yicha marketing.
7.2. Funksiyaonal
marketing Tovarlarni ishlab chiqarish va
taqsimlash marketingi.
7.3. Boshqaruvchilik
marketinggi Tovarlarni yaratish ishlab chiqarish
va taqsimlash bo’yicha marketing.
Qo’llanish sohasi bo’yicha marketingning quyidagi turlari
farqlanadi:
Fikr marketing - bu asosan ijtimoiy g’oyalarni yoki ijtimoiy normalarni
yaratishga qaratilgan jarayon. Ushbu turdagi faoliyat ma’lum global vazifalarni hal
qilishi yoki xatti-harakatlar yoki hayot qoidalarini yaratishi mumkin. Atrof
muhitning ifloslanishi va plastik chiqindilarni qayta ishlash muammosi
keskinlashgani sababli, chiqindilarni organik va noorganik turlarga ajratish g’oyasi
bunga misol bo’la oladi. 4
Shaxsiy - foydalanuvchi (tovar sifatida) yoki foydalanuvchi mahsulot yoki
xizmat bilan bog’lashi kerak bo’lgan kampaniyaning birinchi shaxsini targ’ib
qilish. Bular birinchi shaxsning ma’lum bir tasvirini va qiyofasini yaratishga
qaratilgan harakatlar. Marketingning ushbu turi, klassik model singari,
tinglovchilarning ehtiyojlarini o’rganishni va ularga mos keladigan tasvirni
yaratishni anglatadi.
Siyosiy - siyosat sohasida raqobat uchun standart marketing
yondashuvlaridan foydalanish. Asosiy e’tibor jamiyatdagi ijtimoiy-siyosiy
4
Marketing F.T.Bazarova Toshkent “iqtisod-moliya” 2015
19

Tovar - mahsulotni marketing faoliyatining asosiy ob’ekti sifatida batafsil
tahlil qilish. Turi, sifati, tashqi ko’rinishi va yakuniy mahsulotga ta’sir qiluvchi
barcha omillarni o’rganish. Bundan tashqari, aktsiyalar yoki maxsus takliflar orqali
savdoni rivojlantirishga qaratilgan harakatlar ham bo’lishi mumkin. 5

5
www.Texnoman.uz
27

Foydalanilgan adabiyotlar
1.O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha harakatlar
strategiyasi to’g’risida gi O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7‖
fevraldagi PF-4947-sonli Farmoni.
2.Jalolov J. Hotamov I., Ahmedov I., ―Zamonaviy tashqi iqtisodiy faoliyat
asoslari , TDIU, -Toshkent, 2018, - 270 b.
‖
3.Soliev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: 76
Iqtisod-Moliya, 2021.- 424 b.
4.Zaynutdinov SH.N. ―Menejment . O’quv qo’llanma.
‖ Т .: Cho’lpon, 2021. -
320 bet
5.Qosimova D. S., Menejment nazariyasi. Darslik.T.: ―Tafakkur -Bo’stoni ,
‖
2021. - 336 с
6. Ziyavtidinova N. M., O’rinov Y. M., Menejment. O’quv qo’llanma.T.:
―Tafakkur -Bo’stoni , 2022. - 312
‖ с
7.A. Coliev. S. Buzrukhonov. Marketing, o’quv qo’llanma 2021 yil
30

Aholi turmush darajasi sifatini oshirish. Ko’pchilik mutaxassislar
marketing tizimining asosiy maqsadi aholi “turmush darajasining sifati” ni
yaxshilashdan iborat deb biladilar. Bu tushuncha quyidagilarni o’z ichiga oladi:
1. tovarlarning sifati, miqdori, assortimenti, narxi,
2. mehnatga haq to’lash darajasi,
3. madaniy muhitning sifati va boshqalar.
Marketingning asosiy maqsadi , uning vujudga kelish, shakllanish va
rivojlanishning ob’ektiv sabablari, zarurati bilan belgilanadi. Yuqorida qayd
qilinganidek, marketing eng avvalo tovarlar to’planib, sotilmay qolgan va
iqtisodiyot inqirozi kuchaygan sharoitda , uni shu inqirozdan chiqarish quroli
sifatida ixtiro qilingan, yaratilgandir. U ishlab chiqarishni xaridor ehtiyojiga
moslashtirib, talab va taklifni muvozanatiga erishgan holda, uni tashkil etgan
korxona tashkilotlarga yuqori foyda keltirishdir. Bunga erishish uchun marketing
ko’yidagi muhim vazifalarni hal etmog’i lozim:
xaridorlar (iste’molchilar) ehtiyojini o’rganish va aniqlash,
tovarlarga bo’lgan ichki va tashqi talablarni o’rganish,

korxonaning faoliyatini xaridorlar ehtiyojiga moslashtirish,

avvalo talab va taklif to’g’risida olingan ma’lumotlar asosida bozorni

o’rganish,
tovarlar reklamasini tashkil etish, xaridorlarni tovarlarni sotib olishga

qiziqishini ortirish,
tovar yaratuvchi yoki uni sotuvchi korxona tadqiqotlarini amalga oshirish

uchun ma’lumotlar to’plash va tahlil qilish,
tovarni bozorga chiqarishdagi barcha xizmat to’g’risida ma’lumotlar olish,

to’ldiruvchi tovarlar va o’rnini bosuvchi tovarlar to’g’risida axborotlar

yig’ish,
tovarlarga bo’lgan talabni istiqbollash, ularni amalga oshirishni nazorat

qilishdan iboratdir.
Marketing axborotlarini tizimli tahlil qilish, talab va taklifning taxminiy
hisobini ishlab chiqishga imkon beradi. Bu siz esa sotishning maqbul darajasini
11

ko’rsatishining birdan-bar yo’li marketing imkoniyatlaridan keng foydalanish
ekanligi hech kimga shubha tug’dirmaydi.
Mashhur iqtisodchi Adam Smit XVIII asrning ikkinchi yarmidayoq o’zining
“Jamiyat boyligi” nomli kitobida ishlab chiqaruvchining iste’molchining talabini
qondirishdan boshqa qayg’usi yo’qdir – deb yozgan edi.
Marketing atamasi Amerika Qo’shma Shtatlarida XIX asrning boshlarida
vujudga keldi va 50-yillardan boshqaruvning yetakchi omili sifatida qo’llanila
boshladi.
Marketing XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida xaridor talabini
qondirishga mo’ljallangan, korxonalarning ishlab chiqarish – sotish , savdo
faoliyatlarini tashkil qilish va boshqarish tizimi sifatida paydo bo’lgan. Ishlab
chiqarish va umuman xo’jalik yuritishga marketing nuqtai nazaridan yondashish
xaridorga ta’sir qilishning xo’jalik jabxalarini o’z ichiga oladi. Bu bozor uchun
bo’lgan raqobat kurashnining o’zaga xos xususiyatlarini aniqlashga olib keladi.
7

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
SIRTQI FAKULTET
“________________________________________________________” KAFEDRASI
“ _______________________________________________________________ ” fanidan

KURS ISHI
Маvzu: Marketing uning vazifasi, uning qoidalari va
bozor tizimidagi o’rni

tezligi, to’g’ri tashkil etilgan logistika, peshtaxtadagi tovarlarning pozitsiyasi va
chakana savdo tarmoqlarida xizmat ko’rsatish darajasi. Shunday qilib, asosiy
maqsad sheriklar bilan yaqin va foydali o’zaro munosabatlarni yaratishdir.
Ishlamoqda - mahsulotni sotishdan tortib to oxirgi xaridorga qadar qisqa
muddatli muammolarni hal qilishga qaratilgan klassik marketing aralashmasi
doirasidagi ishlab chiqaruvchining taktik harakatlari. Bunday harakatlar chakana
savdo tarmoqlarini qidirish, logistika, iste’molchilarning imtiyozlarini o’rganish va
ularning ehtiyojlarini qondirishni o’z ichiga oladi.
Vaqt marketingi - mahsulot ishlab chiqarish yoki bozor raqobati sharoitida
vaqtinchalik resursdan samarali va oqilona foydalanishning barcha mumkin
bo’lgan usullarini topishga qaratilgan harakatlar. U qo’shimcha imkoniyatlarni
aniqlaydigan va ishlab chiqarish hajmini oshiradigan ishlab chiqarish
quvvatlarining yukini tahlil qilishi mumkin. Mahsulotni mijozga raqobatchilardan
tezroq etkazib berishga imkon beradigan va qo’shimcha foyda keltiradigan
logistika modelini qidiring. Ushbu yondashuv ishlab chiqarishda ishtirok etadigan
barcha biznes-jarayonlar uchun qo’llanilishi mumkin.
Boshqa asosiy marketing turlari kabi:
Bir-biriga bog’langan - Marketingning o’zaro ta’sirini ishning yagona
mexanizmi sifatida tavsiflovchi atama. Ushbu harakatlar tashkilot ichida ham
to’planishi mumkin, va uning darajasidan tashqarida, tarqatish va savdo ofislari
bilan aloqa o’rnatish orqali amalga oshiriladi. Jarayon tashkilot, ishlab chiqarish
yoki kompaniya ichidagi aloqa aloqalarini yaratishga qaratilgan bo’lib, barcha
bo’limlar jarayonlar, har bir bosqichdagi mumkin bo’lgan qiyinchiliklar,
shuningdek ularning ta’sir natijasi va javobgarlik darajasini aniq tushunishlari
uchun.
Virusli - brendni namoyish etishning nostandart usullari va uning maqsadli
auditoriya bilan aloqasi. Rag’batlantirishning bu usuli doimiy hissiy aloqalarni va
birlashmalarni yaratishga qaratilgan. Virusli marketing klassik reklamalarga
qaraganda arzonroq deb hisoblanadi, chunki foydalanuvchilar o’zlari videoni
do’stlari bilan baham ko’rishadi va uni reklama sifatida ham tushunmasliklari
25

va tashqi savdodagi aloqalar, yuqori darjada jihozlangan bozor kanallari orqali
realizatsiya qilishdan iborat tashkiliy masalalarni hal qilish zarur.
Bugungi kunda barcha tovar ishlab chiqaruvchilar, iste’molchilar va shu
bilan birga boshqa soha xodimlari ham marketing nuqtai nazaridan fikrlay olishlari
va undan samarali foydalanishlari lozim.
Rivojlanayotgan marketing mavjud mahsulotlar va xizmatlardan
qoniqmaslik asosida. Bu hayot individual iste’molchi yoki iqtisodiyotning biron bir
sohasi oldida turgan muammolar va vazifalarni hal qilishga qaratilgan.
Shundan kelib chiqib, rivojlanish marketingi ikkita asosiy vazifani o’z ichiga
oladi, degan xulosaga kelishimiz mumkin.
1. Bozor tahlili, mijozlarning yashirin ehtiyojlarini aniqlash va aniqlash.
2. Ularni qondirishga qodir yangi mahsulot / xizmatlarni yaratish.
Bundan tashqari, potentsial xaridorlarni mahsulot to’g’risida xabardor
qiladigan va ularni xarid qilishga undashga imkon beradigan reklama va reklama
(marketing aralashmasi) ning tegishli to’plamini ishlab chiqish kerak.
3.Marketing turlari
Aksariyat tadqiqotchilar marketing bu iste’molchilarning talablarini
qondirish va daromadlarni ko’paytirish uchun g’oyalar, mahsulotlar, xizmatlarni
rejalashtirish, amalga oshirish, targ’ib qilish va amalga oshirish jarayoni ekanligiga
14

kayfiyatni aniqlash va tahlil qilish, o’zaro ta’sir va ta’sir o’tkazish uchun to’g’ri
yondashuvni topishdir.
Yashil - ishlab chiqarishni atrof-muhitga salbiy ta’sirini minimallashtirish
maqsadida tabiatga g’amxo’rlik qilib, ekologik toza mahsulotni yaratishga
qaratilgan harakatlar. Ushbu yondashuv katta va kichik ishlab chiqaruvchilar
uchun ham amal qiladi. Birinchisi, tabiatni saqlash uchun mijoz oldidagi ijtimoiy
mas’uliyatiga, ikkinchisi esa organik har bir narsaning sog’liq uchun maksimal
foydasiga qaratishi mumkin.
Ekologik - ishlab chiqarish va iste’mol qilishning barcha bosqichlarida
atrof-muhitga minimal darajada salbiy ta’sir ko’rsatadigan foydalanuvchilarning
talab va ehtiyojlarini qondirish. Shunday qilib, ishlab chiqaruvchi atrof-muhit
haqida qayg’uradigan va tabiat va iqlimning global muammolaridan xabardor
ekologik brendning imidjini yaratadi.
Ijtimoiy axloqiy - bozorda etakchi mavqeni saqlab qolish yoki ma’lum bir
segmentni saqlab qolish uchun ishlab chiqaruvchining mahsulot sifatini
yaxshilashga qaratilgan majburiy choralari. Ommaviy iste’mol sharoitida
iste’molchi sifatiga va ta’siriga e’tibor qaratiladi. Agar mahsulot oxirgi
foydalanuvchiga salbiy ta’sir ko’rsatsa, jamoatchilikning bosimi ostida ishlab
chiqaruvchi sifatni yaxshilashga va ijtimoiy javobgarlik strategiyasini tanlashga
majbur bo’ladi, aks holda bu ulushni yo’qotishiga yoki bozordan butunlay chiqib
ketishiga olib kelishi mumkin.
Ijtimoiy - ijtimoiy mas’uliyatli brend imidjini yaratishga qaratilgan
harakatlar majmui. Ko’pincha, ushbu yondashuv iste’molchilar bilan hissiy aloqani
kuchaytirish va kampaniyaning muhim ijtimoiy muammolarga hamdardligini va
har tomonlama ularning echimiga hissa qo’shishini yoki ahamiyatli bo’lgan asosiy
qadriyatlarga yo’naltirilganligini namoyish qilish uchun bozorda etakchi mavqega
ega bo’lgan katta kampaniyalar va sodiq auditoriyalar tomonidan qo’llaniladi.
qadrlamoq
20

mumkin. Ko’pgina hollarda, bu gap to’g’ri bo’lishi mumkin, ammo "virus"
g’oyasini sifatli o’rganish, uni amalga oshirish va "ekish" katta investitsiyalarni
talab qilishi mumkin.
Interfaol - real vaqt rejimida oxirgi foydalanuvchi bilan to’g’ridan-to’g’ri
o’zaro aloqa. Xulqning ushbu modeli reklama kampaniyasi, rebrending, yangilik
yoki mahsulotning o’zgarishi haqida auditoriyadan tezkor javob olishga,
shuningdek ehtiyoj va istaklarni tinglashga imkon beradi. Ushbu vositadan
mohirona foydalanish sizga bozor pozitsiyasini saqlab qolish yoki etakchilikka
erishish imkonini beradi.
Birlashtirilgan - ma’lum sohalarga yoki raqobatdosh ustunliklarga e’tibor
bermasdan, marketingning barcha vositalari va usullaridan foydalangan holda
reklama usullari. Ushbu strategiya sizga muqobil marketing harakatlariga e’tibor
bermasdan, ularni rag’batlantirish va diqqatni jalb qilishning eng samarali
usullarini aniqlashga imkon beradi.
Ijodiy - Brendning bozor mavqeini yaxshilash va mustahkamlash uchun
nostandart marketing echimlarini izlash. Ushbu taktika iloji boricha o’ylab topilgan
va ko’p yillik tajriba va marketing tadqiqotlariga asoslanishi kerak. Ushbu
harakatlarning maqsadi - foydalanuvchini hayratda qoldirish va raqobatchilar
uchun kutilmagan va kutilmagan qadam tashlash.
- minimal sarmoyaviy sarmoyaga ega mahsulotni ilgari surishga qaratilgan
harakatlar majmui. Asosiy maqsad - cheklangan reklama byudjeti, nostandart
bo’lib, auditoriya e’tiborini jalb qilish va fikr-mulohazalar va sotuvlarni iloji
boricha tezroq olish. Ushbu yondashuv ko’pincha katta reklama beruvchilar bilan
raqobatlasha olmaydigan kichik ishlab chiqaruvchilar va kampaniyalar tomonidan
qo’llaniladi.
To’g’ridan-to’g’ri - Mahsulot yoki xizmatning oxirgi foydalanuvchisi bilan
vositachilarsiz aloqa. Ushbu yondashuv ikkala B2B va B2C modellarida ishlatilishi
mumkin. Bunday sxema kichik va o’rta biznes uchun foydali bo’lishi mumkin, bu
sizga mijozning fikr-mulohazalarini olishga imkon beradi va marketing
tadqiqotlariga pul tejaydi.
26

3. Iste’molchilarga keng assortimentdagi tovarlarni tanlashiga imkoniyat
yaratish.
4.Aholi turmush darajasi sifatini oshirish.
Mumkin bo’lgan maksimal yuqori iste’molga erishish. Ko’pchilik
rahbarlar marketingning – ishlab chiqarishning maksimal o’sishi va korxonaning
boyishida asosiy omil yuqori iste’molga erishini rag’batlantirishda deb biladilar.
Bu fikrni boshqacha ifodalasak, odamlar qancha ko’p sotib olsa va qancha ko’p
iste’mol qilishsa, shuncha baxtli bo’ladilar degan ma’noni anglatadi. Lekin, ba’zi
bir kishilar moddiy boyliklar masalasining ortishi katta baxtga erishishdan
dalolatdir degan fikrga shubha bilan qaraydilar. Demak marketingning maqsadi
faqat mumkin bo’lgan maksimal iste’molga erishishdangina iborat emas ekan.
Iste’molchilarning talabining maksimal qondirilishiga erishish. Bu
nuqtai nazarga muvofiq marketing tizimining asosiy maqsadi mumkin bo’lgan
maksimal yuqori iste’molga erishish emas, balki iste’molchilarning talabini
maksimal qondirishdan iboratdir. Bu degani tovar massasi iste’moli ko’p bo’lsada,
u biron-bir ahamiyatga ega bo’lmasligi mumkin. Ularning ahamiyatliligi, tovar
massasining ko’pligi bilan emas, balki bu tovar massalarning qanchalik darajada
iste’molchilarning talabini qondira olishi bilan o’lchanadi. Afsuski, iste’mollarning
talabini qondira olishi bilan o’lchanadi. Afsuski, iste’molchilarning talabining
qondirilish darajasini o’rganish to hozirgi kungacha muammoligacha qolmoqda.
Iste’molchilarga keng assortimentdagi tovarlarni tanlashga
imkoniyat yaratish.
Ba’zi bir bozor mutaxassislari marketing tizimining asosiy maqsadi tovarlar
xilma-xilligi maksimal ta’minlash va iste’molchilarning keng assortimentdagi
tovarlarni tanlashiga imkoniyat yaratishdan iboratdir deb hisoblaydilar. Tizimning
maqsadi is’molchining talabiga to’liq mos keladigan tovarni topishiga yordam
berishdan iborat bo’lishi kerak. 3
3
Ziyavtidinova N. M., O'rinov Y. M., Menejment. O'quv qo'llanma.T.: ―Tafakkur -Bo'stoni , 2022. - 312 ‖ с
10

Kirish
Mavzunig dolzarbligi. Zamonaviy odamni hayot faoliyati tovar va
izmatlarni iste’mol qilinishiga asoslangan. Ularni yaratilishi, ishlab chiqarilishi va
taqsimlanishi va iste’mol qilinishi odamlar ehtiyojlarini qondirilishini dinamik
rivojlanishini ta’minlaydi. Davlat iqtisodida xizmatlar sohasi va tovar ishlab
chiqarish sohasi organik o’zaro bir-birini to’ldiruvchi tarmoqlar hisoblanadi. Bozor
munosabatlariga o’tish sababli korxona va tashkilotlar oldida yuzaga kelayotgan
qiyinchiliklar ko’p jihatdan korxona rahbar xodimlarining bozor qonunlari va uni
o’rganish usullari bilan yetarlicha tanish emasligi tufayli paydo bo’lmoqda. To’la
xo’jalik hisobi va o’z-o’zini moliyalashtirish tamoyillariga o’tishda korxona va
tashkilotlar ilgari hech bo’lmagan hodisaga duch keldilar: ular ishlab chiqaradigan
mahsulotga talab yo’q, korxona mutaxassislari esa uni qanday qilib ichki va jahon
bozorlariga chiqarishni bilmaydilar. Shunday qilib, O’zbekiston bozor iqtisodiyoti
sari bormoqda va shu yo’lda ko’p qiyinchiliklarga duch kelmoqda. Bu
muammolarning yechimi ko’p jihatdan marketingdan qanchalik ijodiy va maqsadli
foydalanishimizga bog’liqdir. Chunki, marketing bozorda muvaffaqiyatli faoliyat
yuritishning jahon tajribasi xazinasi hisoblanadi. Mamlakatimiz Prezidenti Shavkat
Mirziyoev 2017-yil 7-fevral kungi Farmoni bilan 2017-2021-yillarda
O’zbekistonni rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar
strategiyasini tasdiqladi. Avvalo, ushbu ustuvor yo’nalishlar va ulardagi amalga
oshirilishi nazarda tutilgan vazifalar hamda chora-tadbirlarning ijrosi bugungi
kunning hayotiy va ijtimoiy zarurati ekanligini ta’kidlash lozim. Shu jumladan
milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini ta’minlash, uning tarkibida
sanoat, xizmatlar ko’rsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini
ko’paytirish, xizmatlar ko’rsatish sohasini jadal rivojlantirish, yalpi ichki
mahsulotni shakllantirishda xizmatlarning o’rni va ulushini oshirish,
ko’rsatilayotgan xizmatlar tarkibini, eng avvalo, xizmatlarning zamonaviy yuqori
texnologik turlari hisobiga tubdan o’zgartirish zarurdir. Respublikamizda amalga
oshirilayotgan islohotlarning hozirgi bosqichida iqtisodiyotni erkinlashtirish,
mamlakatni modernizatsiyalash, makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash evaziga
3

1 . Marketing tushunchasi va uning mohiyati
Marketing bu butun iqtisodiy falsafa bo’lib, marketing marketingning
iqtisodiy asosidir, va Artemi Lebedevning "Marketing mavjud emas" degan qat’iy
fikri. Va agar siz ushbu mashhur "Xudo o’lgan" Fridrix Nitsshening ushbu sadosini
eshitsangiz, ajablanarli emas, chunki har uchinchi kitob "Marketologning Injili"
deb nomlanadi va ba’zi kompaniyalar mutaxassislarning "ilohiy" aralashuvidan
so’ng ularning barcha muammolari mo’’jizaviy ravishda hal qilinadi. marketing.
"Marketing" atamasi o’zi ingliz bozoridan kelib chiqqan va "bozor" yoki
"bozor" degan ma’noni anglatadi va zamonaviy, keng ma’noda - bozor faoliyati.
Marketing sifatida ilm-fan sifatida shakllanishi amaliyot uchun g’ayratli izlanishlar
bilan bir vaqtda sodir bo’ldi (va hozir ham shunday), natijada biz mavzu bo’yicha
juda ko’p izlanishlar olib boramiz, juda ko’p turli xil adabiyotlar, bozorni
o’rganish bo’limlari har bir kichik kompaniya va kompaniya uchun “komut il faut”
sifatida. marketing nima ekanligini va qanday marketing turlari mavjudligini
qisqacha tavsiflashning mutlaqo mumkin emasligi.
Marketing – bu bozorda samarali faoliyat ko’rsatishning
mujassamlashishidir. Bu atama dastlab 1902 yilda AQShda paydo bo’lgan, 20
yildan keyin esa bu atamadan jahonning ko’pgina mamlakatlari foydalana
boshladilar. Marketing (marketing) “bozor bilan bog’liq faoliyat” ma’nosini
anglatadi. Lekin bu tushunchaning ma’nosi juda kengdir.
Marketing – ayirboshlash yo’li bilan ehtiyoj va talablarni qondirishga
yo’naltirilgan inson faoliyatining turi, bozordagi barcha qatnashchilarning o’zaro
manfaatlariga asoslangan harakatlarini, talabni shakllantirish va qondirish uchun
birlashtirishdir.
Dunyo amaliyotida marketing birdanida paydo bo’lgan emas. Bu – ishlab
chiqarish va sotishning maqsadi, vazifalari va rivojlanish uslublariga
menedjerlarning ko’p yillik evolyutsion qarashlari natijasidir.
Marketing – murakkab dinamik ko’p qirrali tushunchadir, bu esa
marketingg tamoman universal tavsif berish mumkin emasligidan dalolatdir.
5

Bozorni qamrab olish strategiyasiga muvofiq:
Farqlangan - Bu bozorning har bir segmenti uchun alohida echimni
yaratishdir. Ushbu strategiya bitta mahsulotni emas, balki brendni ommalashtirish
uchun qo’llaniladi. Bunday yondashuv yanada to’g’ri deb hisoblanadi, chunki
bozorning har bir segmenti uchun talab va aniq ehtiyojlarga javob beradigan noyob
moslashtirilgan echim namoyish etiladi.
Massasi - kundalik foydalanishda bo’lishi mumkin bo’lgan o’rtacha bozor
narxlarida iste’mol tovarlari ishlab chiqarish. Asosiy maqsad ishlab chiqarish
xarajatlarini minimallashtirish va uskunadan maksimal foyda olish uchun ishlab
chiqarishning ommaviy va keng ko’lamli turidir. Ushbu strategiya qisqa muddatli
rejalarni tuzishda asosli bo’lib, etakchi mavqeini uzoq muddatli ushlab turishni
anglatmaydi.
Maqsad - ishlab chiqaruvchi tomonidan bozor segmentini sinflarga bo’lish,
o’zlari uchun mo’ljallangan farqlarni aniqlash va har bir sinf uchun alohida
joylashish. Ushbu yondashuv yuqori raqobat sharoitida va bozorning keng doirasi
sharoitida, mahsulotingizning afzalliklariga e’tibor berish va bozorning boshqa
ishtirokchilari orasida ajralib turish uchun qo’llaniladi.
Farqlanmagan - bozorning barcha segmentlari talab va ehtiyojlarini
qondiradigan ommaviy iste’mol mahsulotini yaratishga qaratilgan strategiya.
Ushbu strategiya mahsulotning raqobatbardosh narx afzalliklarini va har bir
segment uchun xos bo’lgan iste’molchilarning xohish-istaklarini izlashga va ular
uchun mahsulot echimini yaratishga nisbatan arzon narxlarni o’z ichiga oladi.
Konsentrlangan - mahsulotning raqobatbardosh ustunliklari va sotishning
o’ziga xos taklifiga e’tibor qaratish va alohida bozorlarda yoki uning segmentlarida
brendning mavqeini mustahkamlashga qaratilgan strategiya. Mahsulot va bozor
ulushini tahlil qilib, ishlab chiqaruvchi uning kuchli tomonlarini aniqlab, ularni
takomillashtirish va kuchaytirishga harakat qilishi mumkin.
Mikro marketing - bu bitta yoki ikkita bozor segmentlarida yoki hatto
ma’lum bir foydalanuvchilar segmentida marketing harakatlarining aniq
21

chiqarishning samaradorligi va foydaliligini oshirish, mehnat natijalaridan moddiy
manfaatdorlikni oshirishga asoslangan, o’zining rivojlanish strategiyasini ishlab
chiqish va amaliyotga joriy qilishni har vaqt talab qiladi. Nima uchun bunday qol
sodir bo’ladi? Gap shundaki, marketingli yondashuvda qiymat qonuni va tovar
ishlab chiqarishning boshqa iqtisodiy qonunlari qat’iy amal qiladi. Ana shu asosida
faqat bozordagina tovar-pul almashuvini ta’minlaydi. Ishlab chiqilgan moddiy
boyliklar pul ekvivalentiga almashtirilmas ekan, ijtimoiy takror chiqarish
tugallangan va to’liq bo’lmaydi va yangi ishlab chiqarish davri tsikli boshlanishi
o’z-o’zidan mumkin emas. Eng kam xom-ashyo, materiallari, mehnat va moliya
resurslari sarfi bilan talabni ko’proq, to’laroq qondirishga imkon beradigan
marketing strategiyasining ma’nosi ham ana shunda.
Shunday qilib, marketing usullaridan foydalanish korxona manfaatlari va
maqsadlarini jamiyat maqsadalari va manfaatlari bilan birlashtiriladi, iqtisodiyot
taraqqiyotiga mikro va makroiqtisodiy yondashuv birligini ta’minlaydi.
Marketing talabni qondirishga qaratilgan faoliyat bo’libgina qolmay, balki
talabga ta’sir ham qilishdir. Xo’sh, bu ta’sir qanday bo’lishi kerak, boshqa
mahsulotlar ishlab chiqarishga o’tish va yangi talabni vujudga keltirish kerakmi?
Marketing faoliyatining bu aniq maqsadlarini – bozorda mavjud bo’lgan vaziyatni
hisobga olish bilan, xaridorlar qiziqish darajasi bilan, korxonaning o’z iqtisodiy va
ijtimoiy vazifalari bilan , u yoki bu bozorga kirishi bilan aniqlanadi. Shunday
qilib , talab marketing maqsadini, shu bilan birga kerakli marketing strategiyasini
tanlashga imkon beradi 2
2. Marketingni maqsad va vazifalari
Marketing sohasidagi adabiyotlarda asosan marketingning to’rtta maqsadi
keltiriladi. Bular quyidagilar hisoblanadi:
1.Mumkin bo’lgan maksimal yuqori iste’molga erishish.
2. Iste’molchilarning talabining maksimal qondirilishiga erishish.
2
Soliev A., Buzrukxonov S. Marketing, Bozorshunoslik. Darslik. –T.: 76 Iqtisod-Moliya, 2021.- 424 b.
9

So’ngggi yillarda chop etilgan marketingga doir adabiyotlarda marketingning juda
ko’p ta’riflari berilgan. Ulardan ba’zi birlarini keltirishni lozim topdiq.
Taniqli Amerika olimi – marketolog F.Kotler marketingning ta’rifini
quyidagicha ifodalaydi: Marketing – tovarlarni yaratish, taklif etish va
ayriboshlash asosida ayrim olingan kishi va guruhlarning talab va ehtiyojlarini
qondrishga qaratilgan iqtisodiy va boshqaruv jarayonidir.
Boshqaruv muammolari bo’yicha etakchi nazariyotchi olimlardan biri Peter
Drukkerning ta’rifi esa quyidagicha: Marketingning maqsadi sotishga qaratilgan
harakatlarini yo’q qilishdan iboratdir. Uning maqsadi xaridorlarni shunday
o’rganish va tushunishdan iboratki, tovar va xizmatlar uning talabiga aynan mos
tushib, pirovardida o’zini-o’zi sotadi.
Fransuz marketing maktabida qo’llaniladigan ta’rif ham Peter Drukker
ta’rifiga juda yaqin turadi. Unga ko’ra: Marketing – bu sotishni ta’minlash va
sotuvga tovarlar va xizmatlarni iste’molchilarning talabiga mos holda chiqarish
orqali ularning talabini qondirish maqsadida o’tkaziladigan chora-tadbirlar
majmuidir.
Amerika Marketing Assotsiatsiyasining 1985 yilda marketingga bergan
ta’rifi esa quyidagicha: “Marketingning mohiyati insonlar va tashkilotlar talabini
qondirish maqsadida tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni rejalashtirish va uni
amalga oshirish, narx belgilash, tovarlar harakati va sotilishni yushtirishdir ”.
Keltirilgan ta’riflardan ko’rinib turibdiki marketing serqirra jarayondir. Shu
bilan bir qatorda marketing yuozor munosabatlari sub’ektlarining biznes falsafasi,
fikrlash strategiyasi va taktikasi faoliyati ekan desak xato qilmagan bo’lamiz.
Demak, marketing bir vaqtning o’zida ham mushohada va ham harakat jarayoni
ekan. Hozirgi bozor iqtisodiyoti yuqori darajaga ko’tarilgan mamlakatlarda
marketing tamoyillari oddiy tovar ishlab chiqarishdan boshlab to murakkab
texnologiyagacha bo’lgan jarayonlarda yaqqol ko’rinmoqda. Bugungi bozor
iqtisodiyoti toboro chuqurlashib borayotgan sharoitda firmalar, korxonlar va
boshqa bozor sub’ektlarining raqobatga bardosh berib, samarali faoliyat
6

belgilash mumkin emas. Bunday darajada odatda, minimum, maksimum oralig’ida
hisoblash chiqiladi. Marketing maqsadiga erishishda reklama ham muhimdir.
Reklamaning vazifasi – mavjud bozor segmentini mustahkamlash, yangi
xaridorlarni jalb qilish, yangi bozorlar tashkil qilishdir. Marketing tizimida
reklamaning asosiy xususiyati – uzluksiz ta’sir va doimiy yangilanishdir. Shu bilan
birga xaridor psixologiyasi tovar va firma bog’lanib qolish xususiyati (imidj) ga
ham egadir.
Sotishni rag’batlantirish – marketingning vazifalaridan biri bo’lib, bozorga
chiqarilgan tovarni rejalashtirilgan sotish darajasini ta’minlashga imkon beradi. Bu
ishlab chiqarish xarajatlarini qoplash va foyda olish demakdir. Sotishni
rag’batlantirishning quyidagi faol shakllari mavjud – ko’rgazma savdo,
yarmarkalar, maxsus savdo xizmatidan foydalanish va arzon baholar.
Marketing tizimida sotish siyosati – bu tovar davriy harakatini tashkil etish
jarayonidir. U tovar massasining ishlab chiqaruvchidan to iste’molchigacha
bo’lgan harakatining har bir bosqichida qabul qilinadigan qarorlarga ta’sir
qilishning aniq tahlilini talab qiladi. Bu holda sotish deganda ishlab chiqarish bilan
savdo orasidagi barcha aloqalar tushuniladi. U ulgurji va chakana savdoni, tashish
va saqlashni o’z ichiga oladi. Bizning iqtisodiy sharoitimizda marketingning tovar
siyosati kabi vazifasi ham muhim ahamiyatga ega. Har tomonlama o’ylab
yuritilgan tovar siyosati resurslardan samarali foydalanish imkonini beradi. Tovar
siyosati har bir ishlab chiqarilgan mahsulotning aniq iste’molchilar guruhiga
mo’ljallangan bo’lishini ta’minlaydi. Ya’ni har qanday tovar aniq iste’mol
manziliga ega bo’lishi kerak. Bizning ichki bozorimiz, unga chiqarilgan tova
assortimentining, amalga mavjud bo’lmagan “o’rtacha” deb ataluvchi
iste’molchiga mo’ljallanganidan juda ham yutqazadi. Chunki xaridor qiziqishi va
didiga qarab taqsimlangan tovarlar tanlash imkonini bermaydi. Marketingli
yondashuvda bunday vaziyatlar yuz berishidan mustasno.
12

Xulosa
Kurs ishi yakunida quyidagi xulosaga kelamiz. Xizmat ko’rsatish
tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda
marketing xaridorga u xohlaydigan narsani ta’minlab, bunda oqilona narxni
belgilab va tovarlarni unga qulay bo’lgan joyda va kerakli miqdorda xarid qilish
imkoniyatini berish orqali muvaffaqiyatga erishish mumkinligiga hammani
ishontiradi. Keng ma’noda, nodavlat notijorat tashkilotidagi marketing faoliyati
yoki ijtimoiy marketing - bu tashkilotning maqsadli auditoriyasi ehtiyojlarini unga
ma’lum bir narxda notijorat mahsulotni taklif qilish orqali qondirishga qaratilgan
faoliyat. Ma’lum bir joy va ma’lum bir aloqa komponenti bilan. Keng ma’noda,
har qanday tashkilotning marketing faoliyatining mohiyati bir xil. Nodavlat
notijorat tashkilotida u o’ziga xos xususiyatlarga ega. Shubhasiz, marketing har
qanday tashkilotga, xususan, nodavlat notijorat tashkilotiga o’z faoliyatining
maqsad va vazifalarini tushunish va to’g’ri shakllantirish, shuningdek,
kompaniyaning ichki va tashqi muhiti bilan eng maqbul o’zaro ta’sir qilish
usullarini topish imkonini beradi. Uning faoliyati: maqsadli auditoriya, mahalliy
aholi, davlat organlari, hamkorlar, donorlar, xalqaro tashkilotlar, tashkilot
xodimlari va boshqalar Yuqoridagi fikrlarga xulosa qilib, xizmat ko’rsatish
tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarish
bo’yicha quyidagi takliflarni berishimiz mumkin.
1.Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va uni
samarali boshqarishda xorijiy kompaniyalar marketing faoliyatini o’rganib chiqib,
katta yutuqlarga erishgan kompaniyalarning ish tajribasini bizni mamlakatimiz
korxonalari faoliyatida qo’llash kerak.
2. Xizmat ko’rsatish tashkilotlarida marketing faoliyatini tashkil qilish va
uni samarali boshqarishda yangi innovatsion texnologiyalarni ish jarayoniga tatbig’
qilish va unumli foydalanish kerak.
3. Marketing faoliyatini tashkil qilish va uni samarali boshqarishda bank o’z
maxsulot va xizmatlarini raqobatbardoshligini ta’minlashi, sifatini yaxshilashi
kerak.
28

yo’naltirilganligiga ega bo’lgan bitta korxona miqyosidagi faoliyat. Bu ommaviy
iste’molga aylanmaydigan yuqori darajada ixtisoslashgan tovarlar bo’lishi mumkin
va ishlab chiqaruvchi o’zining bozor segmentida sodiq va uzoq muddatli
munosabatlarni o’rnatishda asosiy ahamiyat kasb etadi.
Birgalikda - tovarlarni va xizmatlarni ishlab chiqaruvchi tashkilotlar yoki
ishlab chiqaruvchilarni yuqori darajadagi bozor ulushini qo’lga kiritish yoki
egallashga imkon beradigan yuqori raqobat sharoitida yagona maqsad sifatida
birlashtirish. Boshqacha aytganda, bu ishlab chiqaruvchi kuchlarning yig’indisi,
shuningdek moliyaviy xarajatlarni mahsulotni ilgari surishda mutanosib ravishda
taqsimlash.
22

marketing oldiga maqsad qilib
qo’ymaydigan byudjet
(davlat) tashkilotlari
tomonidan
insonlarning ijtimoiy
ehtiyojlarini qondirish
bo’yicha marketing.

4. Faoliyat turi 4.1. Moliyaviy
marketing Moliyaviy faoliyat sohasidagi
marketing.
4.2. Innovatsion
marketing Innovatsiyalar, ilmiy-texnika
taraqqiyotining yutuqlari, nou-
xaularni ishlab chiqish va joriy
qilish sohasidagi marketing
4.3. Sanoat marketingi Sanoat mahsulotiga bo’lgan
ehtiyojni qondirish va ishlab
chiqarish sohasidagi marketing.
4.4. Xizmatlar
sohasidagi marketing Xizmat ko’rsatish doirasidagi
ehtiyojlarni qondirish marketingi.

5.Ta’sir etish
usuli 5.1. To’g’ri marketing Vositasiz marketing.
5.2.Televizion
marketing Televizion ko’rsatuvlarni qo’llashga
assoslangan marketing
5.3. Pochta orqali
marketing Pochta-aloqa vositalaridan
foydalanadigan marketing.
5.4. Katolog bo’yicha
marketing Kattaloglardan foydalangan holda
tovar va xizmatlarni tanlash va
reklama marketingi.

6. Bozorning
rivojlanish
darajasi 6.1.Passiv marketing Talab taklifdan oshgan sharoitla,
iste’molchiga emas, ishlab
chiqarishga yo’naltirilgan
marketing.
18

Marketing uning vazifasi, uning qoidalari va bozor tizimidagi o’rni

Купить