Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 65.5KB
Покупки 0
Дата загрузки 06 Октябрь 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Алгебра

Продавец

Marg'uba Lapasova

Дата регистрации 01 Октябрь 2025

0 Продаж

Matematika o‘qitish metodikasi 3-sinflar uchun

Купить
O ZBEKISTON RESPUBLIKASI ʻ OLIY TA LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ʼ __________________________________ _____________________________________________________ __________________________________ FAKULTETI «______________________________________________» kafedrasi “____________________________________________” FANIDAN Mavzu: 3 - s i n fl a r d a b o ' l i s h n i o ' r g a t i s h m e t o d i k a s i Bajardi: ____________________________________________- ta’lim yo nalishi ʻ _ -kurs ______ - guruh talabasi _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ . Kurs ishi rahbari: Jizzax – 2025KURS ISHI № Kurs ishi bo yicha ish turlariʻ Ball 1 Kurs ishini hajmi va talab bo yicha rasmiylashtirilganligi: ʻ - talabga javob beradi (7-8); - talabga qisman javob beradi (6-7); - talabdan chetga chiqish xolatlari mavjud (5-6); - talabga javob bermaydi (0-4); 2 Mavzuning dolzarbligining asoslanganligi: - yetarli darajada asoslanganligi (7-8); - yetarli darajada asoslanmagan (6-7); - noaniq (5-6); -asoslanmagan (0-4); 3 Maqsad vazifalarining aniq ifodalanganligi: - aniq (7-8); - to liq aniqlanmagan (6-7); ʻ - aniq emas (5-6); - ifodalanmagan (0-4) 4 Kurs ishining himoya qismida ijtimoiy-iqtisodiy (ta’lim) sohasida qo llashga tavsiya berilganligi: ʻ - bevosita qo llashga tavsiya bor (7-8); ʻ - qisman qo llashga tavsiya qilingan (6-7); ʻ - tavsiya ishonchli emas (5-6); - tavsiya yo q (0-4); ʻ 5 Olingan natijalarni yangiligi va ishonchlilik darajasi: - natija yangi (7-8); - ilgari olingan (6-7); - to la ishonchli emas (5-6); ʻ - eskirgan, ishonchli emas (0-4); 6 Talabaning mavzu bo yicha olingan natijalarini tanqidiy ʻ baholanganligi darajasi: - aniq (7-8); - to liq aniq emas (6-7); ʻ - juda sayoz (5); - tanqidiy baholanmagan (0-4); 7 Adabiyotlardan foydalanganlik darajasi: - qonunlar, qarorlar, ilmiy-amaliy jurnallar, monografiya, yetakchi olimlar asarlaridan to la foydalanilgan (7-8); ʻ - darslik, ma’ruza matnlari, o quv-qo llanma va ma’lumotlardangina ʻ ʻ foydalanganligi (6-7); - yetarli foydalanilmagan (5); - foydalanilmagan (0-4); 8 Talabaning ma’ruzasiga baho: - a’lo (14-15); - yaxshi (11-13); - qoniqarli (9-10); -qoniqarsiz (0-8) ; 9 Talabaga berilgan savollarga javobi: - to liq (14-15); ʻ - yaxshi (11-13); - qoniqarli (9-10); 2 № Kurs ishi bo yicha ish turlariʻ Ball -qoniqarsiz (0-8); 10 Adabiyotlar tanqidiy taxlili darajasi: - to la darajada (7) ; ʻ - qisman darajada (5-6); - noaniq (4-5); - taxlil yo q (0-3); ʻ 11 Internet manbalaridan foydalanganlik idarajasi: - yetarli, natija yangi (7); - qisman, ilgari olingan (5-6); - to la ishonchli emas (4-5); ʻ - foydalanilmagan (0-3); To plangan ball ʻ (bahosi): Komissiya raisi: (imzo) Komissiya a’zolari: (imzo) (imzo) (imzo) (imzo) Kurs ishi rahbari: (imzo) 3 MUNDARIJA KIRISH ........................................................................................................... 5 I-BOB. QOLDIQLI BO'LISH DARSLARINING MAZMUNI VA UNI TASHKIL ETISH ...................................................................................................... 8 1.1. Boshlang'ich sinflarda qoldiqli bo'lishni o'rgatishda o'qituvchining vazifasi ................................................................................................................... 8 1.2. Boshlang'ich sinf matematika darslarida qoldiqli bo'lishni o'rgatish metodikasi ............................................................................................................ 14 II-BOB. QOLDIQLI BO'LISH DARSLARIDA O'QUVCHILARNING O Z-ʻ O ZININAZORAT QILISHGA O'RGATISH ʻ ......................................................... 21 2.1. Boshlang'ich sinf o'quvchilarini qoldiqli bo'lishni o'rgatishda o'z- o'zini nazorat qilishga o'rgatish ........................................................................... 21 2.2. Qoldiqli bo'lishiga o'rgatish darslarini tashkil etish ........................... 26 XULOSA ....................................................................................................... 31 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI .................................... 33 4 KIRISH O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoyev shunday fikr bildiradi: "Yoshlarimiz haqli ravishda vatanimizning kelajagi uchun javobgarlikni zimmasiga olishga qodir bo'lgan, bugungi ertangi kunimizning hal etuvchi kuchiga aylanib borayotgani barchamizga g'urur va iftixor bag'ishlaydi. Bu sohada olib borayotgan keng miqiyosli ishlarimizni, xususan ta'lim-tarbiya bo'yicha qabul qilingan umummilliy dasturimizni mantiqiy yakuniga etkazishimiz zarur". Matematika boshlang'ich sinflarda o'quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish, hayotiy ko'nikmalarini shakllantirishda muhim o'rin tutadi. Ayniqsa, bo lish amali -matematik amallarning asosiy turlaridan biri bo'lib, uni o'zlashtirishʻ kelajakdagi murakkabroq mavzularni tushunish uchun zarurdir. 3-sinf matematika darslarida bo'lish tushunchasini shakllantirish bosqichma-bosqich amalga oshiriladi. O'quvchilar avval bo'lishning qo'shish va ko'paytirish bilan bog'liqligini tushunib olishlari, keyin esa misollar va amaliy mashg'ulotlar orqali mustahkamlashlari lozim. Dars jarayonida turli vizual materiallar, guruhli mashg'ulotlar hamda o'yin usullari qo'llanilishi ta'lim samaradorligini oshirishga yordam beradi. Mazkur metodikada 3-sinf o'quvchilariga bo'lishni tushuntirishning samarali usullari, muammolar va ularni hal qilish yo'llari ko'rib chiqiladi. Mavzuning dolzarbligi. Matematikani o'rganish kishilarni insonparvarlik madaniyatini rivojlantirishga imkon beradi. Matematika haqida, uning borliqni bilishning tavsif va metodikalari shakli sifatida, umuminsoniy madaniyatning bir qismi shakllanishi uchun muhimligini, jamiyat taraqqiyoti uchun ochib beradi. Matematikani o'rganish o'quvchini uning amaliy faoliyatda zarur bo'ladigan, qo'shimcha fanlarni o'rganishga yordam beruvchi, ta'lim olishni davom ettirishga asos bo'luvchi aniq matematik bilimlar bilan qurollantiradi. U o'quvchilarning fikrlash sifatini shakllantirish bilan ularning aqliy rivojlanishlariga ulkan hissa qo'shadi. Bu o'z navbatida matematik faoliyat uchun xarakterli bo'lgan va insonga jamiyatda to'laqonli ishtirok etish uchun zarur bo'lgan sifatdir. <<<Mamlakatimiz 5 o'z taraqqiyotining yangi davriga qadam qo'ygan hozirgi kunda O'zbekiston Respublikasini 2017-2021-yillarda rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasi asosida barcha sohalarda keng ko'lamli o'zgarishlar amalga oshirilmoqda. Ana shu islohotlarning muvaffaqiyati, mamlakatimizning dunyodagi rivojlangan, zamonaviy davlatlar qatoridan munosib o'rin egallashi, avvalo, ilmfan va ta'limtarbiya sohasining rivoji bilan, bu borada bizning dunyo miqyosida raqobatdosh bo'la olishimiz bilan uzviy bog'liq...>> Shavkat Mirziyoyev. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Hozirgi kunda mamlakatimizda boshlang'ich ta'lim sohasida yangidan-yangi qator qonunlar va hukumat qarorlari qabul qilinmoqda. Joriy yilning 8-may kuni «Matematika sohasidagi ta'lim sifatini oshirish va ilmiy-tadqiqotlarni rivojlantirish chora-tadbirlari to'g'risida» Prezident qarori qabul qilindi. Qarorga ko'ra, har bir tumanda (shaharda) matematika fanini chuqurlashtirib o'qiishga ixtisoslashtirilgan maktablar bosqichma-bosqich tashkil etiladi. Kurs ishining dolzarbligi . O'zbekiston Respublikasida shakllangan uzluksiz ta'lim tizimi barkamol shaxs va malakali mutaxassisni tayyorlash jarayonining samarali tashkil etilishini ta'minlashga xizmat qiladi. Uzluksiz ta'lim tizimi doirasida faoliyat olib boruvchi ta'lim muassasalari ilg'or, demokratik hamda insonparvar g'oyalarga tayangan, hamda yangicha mazmunga ega bulgan ta'limjarayonini tashkil etishda muhimo'rin tutadi. Bu muhim vazifaning ijobiy hal etilishi ta'lim jarayonini tashkil etishga nisbatan yangicha yondashuvni taqozo qiladi. Sh. M. Mirziyoyev. Shu o'rinda alohida ta'kidlash joizki, oliy ta'lim muassasalarida bo'lajak assislami tayyorlash jarayoni talabalarda zaruriy ishlab chiqarish qarish iqtisodiy iqtisodiy mazmunga ega faoliyat, ko'nikma va malakalari sifatini shakllantirishga e'tibomi qaratish talab etiladi. Biroq, ta'lim jarayonlarini takomillashtirishga qo'yilayotgan yangi, yanada yuqoriroq talablar, shuningdek, talabalarning kasbiy ko'nikma va malakalarini, yangi pedagogik texnologiyalarni rivojlantirish bilan yangicha fikrlovchi mutaxassisni shakllantirish imkonini beruvchi sharoitlarning ishlab chiqilmaganligi o'rtasida obyektiv qarama-qarshilik mavjud. Har tomonlama 6 barkamol insonni shakllantirish bugungi jamiyatimiz oldida turgan dolzarb masalalardan biri bo'lib qolmoqda. Kurs ishi mavzusining maqsadi. Ush kurs ishimizning maqsadi 3-sinf o'quvchilarining qoldiqli bo'lish mavzusini mukammal o'rganishga erishish. Kurs ishini obekti: Uchinchi sinfda bo'lishni o'rganish jarayoni Kurs ishining predmeti: Uchunchi sinfda ko'p xonali sonlarni bo'lish, burchakli bo'lish, qoldiqli bo'lishni o'rganish metodikasi bilan tanishish.Kurs ishining predmeti. Kurs ishining vazifasi. Uchinchi sinfda bo'lishga doir amallarni turli konsentrlarda o'rganilish metodikasini ochish va ularga turli didaktik o'quv vositalari va qiziqarli mashqlar majmualaridan samarali foydalanish asosida o'quvchilarda bilim, ko'nikma va malakalarini puxta egallashlariga va ularni amalda qo'llash metodlarini ishlab chiqish. Kurs ishining amaliy ahamiyati. Ush kurs ishimizdan Boshlang'ich ta'lim fakulteti talabalari o'quv qo'llab-quvvatlanishi mumkin. Kurs ishining tuzilishi: Kurs ishi kirish qismi, ikki bob, xulosa va foydalangan adabiyotlar ro‘yxatidan iborat. 7 I-BOB. QOLDIQLI BO'LISH DARSLARINING MAZMUNI VA UNI TASHKIL ETISH Qoldiqli bo‘lish darslarida o‘quvchilarga sonlarni butun qism va qoldiqqa ajratib bo‘lish malakasi shakllantiriladi. Dars davomida ko‘rgazmali vositalar, misol va mashqlar yordamida o‘quvchilarning amaliy fikrlash, tahlil qilish va mustaqil yechim topish ko‘nikmalari rivojlantiriladi. Mavzuni tashkil etishda o‘qituvchi darsning bosqichlarini to‘g‘ri rejalashtirib, qiziqarli usullar orqali o‘quvchilarni faol ishtirok etishga jalb etadi. Shu tariqa qoldiqli bo‘lish darslari o‘quvchilarda arifmetik amallarni chuqur tushunish va qo‘llashga yordam beradi. 1.1. Boshlang'ich sinflarda qoldiqli bo'lishni o'rgatishda o'qituvchining vazifasi Davlat ta'lim standardlari va Milliy dastur o'quvchilarning har binga ta'lim olishda teng imkoniyatlarni yaratib berish, har birining yuqori natijaga erishishlarini rag'batlantirish va shu orqali o'quv- bilim jarayonining farqli tashkil etilishini ta'minlash uchun da'vat etilgan. Davlat ta'lim standarları va Milliy Odastumin dastuming o'quv fani bo'yicha, ta'lim sohaları bo'yicha ishlab chiqarilishi o'quv fanlarining variantini tanlash asosida o'quv metodik majmualar, jumladan, boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishni takomillashtirishni nazarda tutadi Boshlang'ich sinflarda arifinetik amallar bajarishni bog'lanish va bilimlami muvofiqlashtirish tamoyili asosida o'quv fanlarining ichki bog'liqligi va o'quv fanlari aro uzviylikni ta'minlashga xizmat qiladi. Boshlang'ich sinf o'qituvchisining asosiy vazifalari: Hozirgi zamon o'qituvchisi qanday ijobiy sifatlarga ega bo'lishi lozim Avvalo, zamonaviy bilimlar, ilg'or tajribalar hamda pedagogik mahoratni yuqon darajada egallaganligi, pedagogik izlanish vazifasiga mos tadqiqotlar metodlan majmuasini shakllantira olishi, nazariy tadqiqot va amaliy tajnba-sinov ishlarini o'tkazish malakasiga ega bo'lishi, o'qitadigan o'quv fanidan o'quv dasturi, DTS, Milliy Dastur darsliklar, va o'quv-metodik qo'llanmalar, elektron darsliklarni yarata olishi va amalda qo'llay olishi lozim. O'zining pedagogik faoliyatini doimiy 8 takomillashtirib borishi, kasbiy sifatlanini rivojlantinshi, o'z-o'zini nazorat qilish va baholash malakasini egallash, yangi pedagogik g'oyalami ishlab chiqa olish, zamonaviy axborot texnologiyalanni dars jarayonida qo'llash ko'nikmalariga ega bo'lishi, o'qitishning istiqbolli yo'nalishlari talablari asosida metod, shakl va vositalamı yaratish va ularni ta'lim jarayonida uzviy qo'llash malakalarını bilishi kerak. O'qituvchi odobli, adolatli hamda "bola qalbining injeneri"dir. Bolaning ijobiy va salbiy xususiyatlari ba'zan murabbiydan o'tishini psixolog olimlar ta'kidlab o'tishgan. Chunki o'quvchi o'qituvchining yurish-turishi, kiyinishiga, gapirishiga taqlid qiladilar. Bola garchi yosh bo'lsa-da, uning inson ekanligini yoddan chiqarmaslik kerak, uni ko'pchilik oldida obro'sizlantirmaslik, g'ururini toptamaslik kerak O'qituvchi pedagogik va psixologik jihatdan o'z ixtisosligi bo'yicha maxsus ma'lumotga ega, kasbiy tayyorgarlikka va yuksak axloqiy fazilatlarga boy, ta'lim muassasalarida faoliyat ko'rsatuvchi shaxsdir. O'qituvchi ta'lim jarayonida o'qitish shakllarini optimal darajada tashkil etishni, barkamol shaxsni shakllantirish nazariyasini turli yangi g'oyalar bilan boyitishni puxta bilishi lozim. Hozirgi kunda o'qituvchining pedagogik mahoratida "Bilish, tushunish, qo'llash, tahlil qilish, sintez qilish, baholash" kabi didaktik qobiliyatlar ta'lim berishning muhim kategonyalan sifatida e'tirof etilgan. Shaxsga ta'lim-tarbiya berish nihoyatda murakkab jarayon, qadimdan ushbu faoliyatga jamiyatning yetuk arboblari jalb etilgan. Mazkur holat yosh avlod tarbiyasi, uni tashkil etish mazmuni va nafaqat shaxs kamoloti, balki jamiyat taraqqiyotini ham belgilovchi muhim ahamiyatga molik bo'lgan omil ekanligi ta'kidlanadi. O'zbekiston O'zbekiston Respublikasida ta'lim tizimiga bevosita ta daxidor daxldor bar barcha cha tolalarni sohalarni butunlay isloh qilishga nisbatan jiddiy talablar qo'yilgan. Chunonchi, bu borada O'zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A. Karimov quyidagilarni qayd etadi: "Ta'lim islohoti bizni demokratik o'zgarishlar, yangi jamiyat barpo yetish yo'lidan dadil yetaklovchi, barchamizni harakatlantiruvchi ichki kuch bo'lmog'i zarur. Har birimizga ayon 9 bo'lsinkim, ta'lim-tarbiya tizimini o'zgartirmasdan turib, odamlar ongini, demakki, ularning turmush tarzini ham o'zgartirish mumkin emas". Bugungi kun o'qituvchisiga nisbatan qo'yilayotgan talablar mazmuni yil sayin yangilanib, zamon talablariga moslashib bormoqda. Zamonaviy o'qituvchi ta'limni qanday tashkil etishi kerak. avvalo u o'z mutaxassisligi bo'yicha ta'lim beradigan fanlardan pedagogik texnologiyalarga asoslangan ma'ruza, seminar, amaliy va laboratoriya mashg'ulotlarini mazmunan yaxlitligini ta'minlashi, pedagogik va axborot texnologiyalari hamda o'quvchilar o'quv faoliyatini faollashtiruvchi metodlami qo'llashi, o'quv mashg'ulotlarida pedagogik va axborot texnologiyalarining so'nggi yutuqlarini uyg'unlashtirish malakasiga ega bo'lishi, ta'lim muassasalarida fanlami o'qitish mazmuniga mos ravishda pedagogik tizimni loyihalay olishi, ta'lim beradigan fanlar turkumini rivojlantirish istiqbollarini ochib berishga qaratilgan ilmiy izlanishlami muntazam amalga oshira olishi, ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda jahonning rivojlangan mamlakatlarida pedagogika va psixologiya sohasida erishilayotgan ilg'or tajribalami amalda modernizatsiya qilgan holda qo'llashi, O'rta Osiyo mutafakkirlarining boy ma'naviy meroslaridan ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda foydalanishi, darsning barcha turlarida, mashg'ulotlarda zamonaviy axborot texnologiyalari asosida o'qitish metodlaridan foydalanishi, o'qitadigan fan turkumi bo'yicha bo'yicha avtomatlashtirilgan ta'lim tizimi uchun amaliy dasturlar paketini yaratıshi lozim yuandu lozim. Zamonaviy o'qituvchi qiyofasidagi shaxs pedagogik-psixologik jihatdan yuksak tayyorgarlikka ega bo'lishi uchun, unda quyidagi fazilatlar namoyon bo'lishi kerak (so'z yuntilayotgan sifatlar mohiyatan o'qituvchi tomonidan amalga oshirilishi zarur bo'lgan vazifa, burch va mas'uliyatlami ifodalaydi): 10 1. O'qituvchi mamlakatimizning ijtimoiy va siyosiy hayotida ro'y berayotgan o'zgarishlar, olib borilayotgan ijtimoiy islohotlar mohiyatini chuqur anglab yetishi hamda bu borada o'quvchilarga to'g'n, asosli ma'lumotlarni berishi lozim. 2. Zamonaviy o'qituvchining ilm-fan, texnika va texnologiya yangiliklari va yutuqlaridan xabardor bo'lishi talab etiladi. 3. O'qituvchi o'z mutaxassisligi bo'yicha chuqur, puxta bilimga ega bo'lishi, o' ustida tinimsiz izlanishi shart. 4. O'qituvchi pedagogika va psixologiya fanlari asoslaridan ko'nikma va malakaga ega bo'lishi, ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda o'quvchilaming yosh va psixologik xususiyatlarini inobatga olgan holda o'z faoliyati tashkil etishi zarur O'qituvchi ta'lim-tarbiyaviy faoliyatda pedagogik va axborot texnologiyalarining eng samarali shaki, metod va vositalaridan unumli foydalana olish imkoniyatiga ega bo'lmog'i lozim. 1. O'qituvchi ijodkor, tashabbuskor va tashkilotchilik qobiliyatiga ega bo'lishi davr talabidir. 2. O'qituvchi yuksak darajadagi pedagogik mahorat, chunonchi, kommunikativ layoqatini, pedagogik texnika sirlarini (nutq, chehra, qo'l-oyoq va gavda harakatlari, mimika, pantomimika, jest) chuqur o'zlashtinb olishga erishishi lozim. Ayniqsa, o'qituvchi o'zining individual nutq madaniyatiga ega bo'lishi zarur, uning nutqi quyidagi xususiyatlarni aks ettirishi kerak. a) nutqning to'g'riligi, b) nutqning aniqligi, v) nutqning ifodali bayon etilishi, g) nutqning sofligi (ya 'ni, nutq tozaligiga salbiy ta 'sir ko'rsatuvchi so'zlardan holi bo'lishi, faqat adabiy tilda ifoda etilishi), jargon (muayyan kasb yoki soha mutaxassisliklariga xos bo' Imagan so'zlar), varva- rizm (muayyan millat tilida bayon etiladigan, o'zga millatlarga xos so zlarni noo'rin qo'llanilishi), vulgarizm (haqorat qilishda qo'llaniladigan qo'pol so'zlar) hamda konselyarizm 11 (o'mi bo'lmagan vaziyatlarda rasmiy so'zlardan foydalanish) so'zlaridan holi bo'lishi d) nutqning ravonligi, j) nutqning boyligi (hikmatli so'zlar, ibora va maqollar, matallar hamda ko'chirma gaplardan o'rinli va samarali foydalana olish). O'qituvchining nutqi sodda, ravon va tushunarli bo'lishi kerak. O'qituvchi pedagogik-psixologik muloqot jarayonining faol ishtirokchisi sifatida o'zida bir qator sifatlarni tarkib topishiga erishishi zarur. Chunonchi, u eng avvalo, erishishi erishish zarur. Chunonchi, u eng avvalo, mulohazali, bosiq, vaziyatni to'g'ri baholay oladigan, mavjud ziddiyatlarni o'z iroda kuchi bilan bartaraf etishning uddasidan chiqa olishi zarur. O'qituvchi o'quvchilar, ota-onalar hamda hamkasblari bilan muloqot jarayonida fikrini aniq va to'la bayon etilishiga ahamiyat qaratishi maqsadga muvofiqdir. Ular bilan munosabat jarayonida so'zni salbiy holatlar haqidagi dalillami keltirishdan emas, aksincha, o'quvchining (yoki hamkasbi, ota-onalar) muvaffaqiyatlarini e 'tirof etishi, ularning yanada boyishiga ishonch bildirishi, u bilan tillasha olishiga imkon beradi. Muloqot jarayonida o'qituvchining so'zlaridan suhbatdoshiga nisbatan, samimiylik, do'stona munosabat sezilib turishi, shuningdek, imkon qadar ko'tarinki kayfiyatda bo'lishi zarur. O'qituvchining mazkur talablarga muvofiq keluvchi qiyofasi uning o'quvchilar, hamkasblar hamda ota-onalar orasida obro'-e'tibor qozonishini ta'minlaydi. Boshlang'ich sinflarda ko'paytirish bo'lish amalini bajarish talablanning o'quvchilar tomonidan bajarilishi ulaming qoldiqli bo'lishni tushunishlari osonlashadi, u bilan bog'liq amallarni to'g'ri bajarish imkoniyatlari oshadi va tevarak zarur bilim, malaka va konikmalarni egallashlariga yordam beradi. a) o'quvchilaming tevarak atrofdagi tabiiy muhitga moslashtirish. b) faoliyatning har-zal turlarini o'quv mehnat, muloqotni egallash v)o'z-o'zini nazorat qilish hamda baholashga o'rgatish. g) muayyan, umumiy, tabiiy-ilmiy iqtidorning belgilangan darajasi uning keyingi taraqiyotining tavsifi. 12 Shunday qilib, boshlang'ich sinflarda qoldiqli bo'lish amali bajarish jarayoni o'quv bilim jarayoniga matematika o'qitish bo'yicha bilim, ko'nikma va malakalarigina emas balki shaxsning muayyan asosiy faoliyati majmuasi mehnat o'quv-biluv, kammunikativ-axloqiy va jismoniy-kamolatiga mos keladigan fazilatlarining shakllanishini ham ta'minlaydi. Qoldiqli bo'lish bilan o'quvchi 3- sinfdan boshlab tanishadilar. Bu vaqtgacha o'quvchi qo'shish, ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallarini mukammal o'rganishlari kerak. Qoldiqli bo'lishni o'rganishda o'qituvchi vazifalari quyidagilar. 1. O'quvchilarni ko'paytirish va bo'lish arifmetik amallami ma'nosi bilan tanishtirish, ularning ba'zi xossalari (ko'paytirishning o'rin almashtirish xossasi, sonni yig'indiga va yig'indini songa ko'paytirish xossasi, yig'indini songa bo'lish xossasi) va ular orasidagi mavjud bog'lanishlar bilan, bu amallar komponentlari bilan natijalari orasidagi o'zaro bog'lanishlar bilan tanishtirish, 1. Ko'paytirish jadvalini puxta bilishni va undan bo'linmani topishda foydalana olishni ta'minlash, 2. O'quvchilarni jadvaldan tashqarı ko'paytirish va Idan tashqari ko'paytirish va bo'lish usullan bilan ko'paytirish va bo'lishning maxsus hollari (nol soni bilan ko'paytirish va bo'lish, 1 ga ko'paytirish va bo lish) qoldiqli bo'lishning jadvalʻ hollari bilan tanishtirish. O'qituvchi bu kabi qoidalar asosida qoldiqli bo'lishga kirganda o'quvchining o'zlashtirishi yaxshi bo'ladi. O'quvchilarning qoldiqli bo'lish amalini bajarishga o'rgatish metodikasining nazariy asoslari Davlat ta'lim standartlari va Milliy dastur o'quv fani bo'yicha o'quv-metodik majmualar (dastur, o'quv rejasi, darstliklar )ni yaratish uchun keng imkoniyatlar ochib beradi, shuningdek o'quv fanlararo bog'lanish va bilimlarni muvofaqiyotlashtirish tamoyili asosida o'quv fanlarni bog'lanishi ta'minlashga xizmat qiladi. Yangi matematika kursida, avvalgiga o'xshash, arifinetika asosiy o'rinni egallaydi. Shuningdek arifimetik boshlang'ich o'rganish uslubi ham mukammallashtirilgan qoldiqli bo'lish boshlang'ich sinflarda arifmetikaning bir qo'shimchasi sifatida ko'paytirish, bo'lish amallaridan so'ng o'tiladi. 13 1.2. Boshlang'ich sinf matematika darslarida qoldiqli bo'lishni o'rgatish metodikasi Hozirgi paytda maktablarda boshlang'ich sinflarda matematika o'qitishning asosiy vazifalaridan biri o'quvchilarni har tomonlama yetuk insonlar qilib tarbiyalash hisoblanadi. Bunda ularda matematika fani bo'yicha bilimlar berish bilan birga ularga o'rganilayotgan bilimlarni asosli va puxta bo'lishini ta'minlash, ularni qo'llay olish ko'nikma va malakalarini shakllantirish muhim ahamiyatga ega. Ayniqsa matematika darslarida fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish hamda ularni kelgusida olingan bilimlarni ongli hayotiy faoliyatida muvaffaqiyatli qo'llashlari uchun zarur ko'nikma va malakalarni shakllantinsh boshlang'ich matematika ta'limining asosiy vazifalariga aylanishi lozim. Shu nuqtai nazardan o'quv jarayonida matematik masalalar, jumladan hayotiy mazmunli, ulaming to'plagan tajribasiga asoslangan masalalarni yechish usullariga va ularni qo'llashga o'rgatish o'ziga xos xususiyatlarga ega. Interfaol metod ta'lim jarayonida o'quvchilar hamda o'qituvchi o'rtasidadagi faollikni oshirish orqali o'quvchilarning bilimlarni o'zlashtirishini faollashtirish, shaxsiy sifatlarını nvojlantirishga xizmat qiladi. Interfaol metodlarni qo'llash dars samaradorligini oshirishga yordam beradi. Interfaol ta'limning asosiy mezonlan: norasmiy bahs munozaralar o'tkazish, o'quv matenalini erkin bayon etish va ifodalash imkoniyati, o'quvchilar tashabbus ko'rsatishlariga imkoniyatlar yaratilishi, kichik guruh, sinf jamoasi bo'lib ishlash uchun topshiriqlar berish va boshqa metodlardan iborat bo'lib, ular ta'lim-tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirishda o'ziga xos ahamiyatga ega. 7 ta yong'oqni 3 o'rtoq teng taqsimlab olishmoqchi bo'lishdi. Bolalarning har biriga nechtadan yong'oq tega di? Yechilishi: 7*3=2 (1 qold), 1 qoldiq son Javob: 2 tadan yong'oq tegadi. 1 ta yong'oq qoldiq sifatida ortib qoladi. 7*3=2 (1 qold) ifoda quyidagicha o'qiladi: 7 ni 3 ga bo'lsak, bo'linma 2 ga teng bo'ladi va 1 qoldiq qoladi. 14 Hozirda ta'lim metodlarini takomillashtirish sohasidagi asosiy yo'nalishlardan biri interfaol ta'lim va tarbiya usullarini joriy qilishdan iboratdir. Barcha fan o'qituvchilan shu jumladan boshlang'ich sinf o'qituvchilari ham dars mashg'ulotlari jarayonida interfaol metodlardan borgan sari keng ko'lamda foydalanmoqdalar. Interfaol metodlami qo'llash natijasida o'quvchilarning mustaqil fikrlash, tahlil qilish, xulosalar chiqarish, o'z fikrini bayon qilish, asoslangan holda himoya qila bilish, sog'lom muloqot, munozara, bahs olib borish ko'nikmalari shakllanib, rivojlanib boradi. Interfaol degani, o'qituvchi va o'quvchilar orasida o zaro hamkorlik tufayliʻ dars samaradorligini oshadi, yangi darsni o'quvchi mustaqil harakat, mulohaza, bahs-munozara orqali o'rganadi, qo'yilgan maqsadga mustaqil o'zi darsda o'quvchi faol ishtirok etgan holda kichik guruhlarda javob topishga harakat qiladi, ya'ni ham fikrlaydi, ham baholaydi, ham yozadi, ham gapiradi, ham tinglaydi, eng keragi o'zi faol ishtirok etadi Interfaol usullarining negizidagi topshiriq mazmunini anglab yetgan o'quvchilar ta'lim jarayoniga o zları bılmagan holda qiziqish bilan kirishib ʻ ketadilar. Boshlang'ich sinflarda qo'llanadigan texnologiyalaridan foydalanishning maqsadi o'quvchilarda hozirjavoblik hissini rivojlantirish, bahs-munozara, erkin fikrlashga asoslangan tafakkur tarzini shakillantirishdan iborat. Hozirda keng qo'llanib kelayotgan interfaol metodlar turlari juda ko'p bo'lib, ularning hammasi ham boshlangich ta'limda qo'llash uchun yaroqli emas. O'quvchilar yangi mavzuni yaxshilab o'zlashtirib olishlari uchun oldin o'tilganlardan bo'lishning mohiyati, qoldiqsiz bo'lishning jadval holatlari kabi masalalarni bilish zarur. Qoldiqli bo'lish bilan birinchi tanishishni teng qismlarga bo'linishga doir sodda masalaning tegishli yozuvlarini doskada bajarib yechishdan boshlash lozim . Masalan, o'qituvchi nabor polotnosining uchta qatoriga ó ta doirachani baravardan bo'lib qo'yishni va har bir qatorda nechta doiracha bo'lishni topishni tavsiya qilish mumkin. O'quvchilar buning uchun 6 ni 3 ga bo'lganda 2 chiqishini, ya'ni har bir qatorda 2 tadan doiracha bo'lishini tushuntinshadi. Olingan yaqqol 15 namunadan foydalanib, o'qituvchi o'quvchilarga "har bir" degani nima ekanligini eslatadi, bunda quyidagi savollarni beradi "Birinchi qatorda nechta doiracha bor? Ikkinchi qatorda-chi? Uchinchi qatorda nechta? Nima uchun?" Keyin muammoli xarakterdagi masala taklif etiladi Masalani amaliy namoyish qilib ko'rsatib yechish maqsadga muvofiqdir. "Qizchada 7 ta qalam bor edi. Qizcha qalamlarni uchta dugonasiga baravardan taqsimlab taqdim qilishga ahd qildi. Bu ishni bajarishda unga yordam bering." O'quvchilar 7 ni 3 ta teng bo'lakka ajratib bo'lmasligini bilishadi. Ular bu muammoning yechilishini qidira boshlashadi va qizcha ó ta qalamni dugonalariga sovg'a qiladi, yettinchisi esa o'zida qoladi degan xulosaga kelishadi (agar kerak bo'lsa, o'qituvchi yordamida). O'quvchilarning qoldiqli bo'lish bilan tanishishi ana shunday boshlanadi. Mustahkamlash uchun bir nechta shunga o'xshash masalalar yechiladi, bunda o'quvchilar bo'lishda hosil bo'ladigan qoldiq bo'linadigan sondan kichik (bo'luvchidan kichik) bo'lishi kerak, degan xulosaga keltiriladi. Yangi maternal bilan tanishishga tayyorlanish uchun ko'paytirish jadvalidan berilgan songa bo linuvchi sonlar qatorini takrorlash muhimdir. Masalan, 2 ga qoldiqsizʻ bo'linadigan sonlarni aytishni taklif etish mumkin va hokazo. Bunday o'yinni taklif qilish mumkin o'qituvchi ketma-ket sonlarni, masalan, 1 dan 30 gacha sonlarni aytadi. O'quvchilar uni diqqat bilan tinglashadi va u masalan, 3 ga qoldiqsiz bo'linadigan sonni aytganda qo'llarini ko'tarishadi (yoki 3 ga bo'lish natijasini anglatuvchi raqamli kartochkani ko'tarishadi). O'quvchilar maxsus tashkil etilgan kuzatishlar asosida o'zlari xulosa chiqarishlan juda foydalidir. Bu ishni quyidagicha o'tkazish mumkin o'quvchilar o'qituvchi taklif etgan misollami, masalan, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40 sonlarini 3 ga bo'lishadi, o'lishadi, keyin 4 ga, keyin esa 5 ga va ó ga bo'lishadi Misollarni og'zaki yozuvlarsiz yechishadi. O'qituvchi doskaga bo'luvchi va qoldiqni jadval ko'rinishida yozadi (agar qoldiq bir necha marta takrorlansa, u 16 yozuvda takrorlanmaydi). O'quvchilar bo'luvchi va qoldiqlarni taqqoslashadi, bo'luvchi qoldiqdan katta bo'lishi kerakligi haqida xulosa chiqarishadi. Bu yerda o'quvchilar nima uchun qoldiq bo'luvchiga teng yoki undan katta bo'lmasligini tushuntirishlari muhimdir. Bunga 1-navbatda boshlang'ich sinf o'quvchisining o'qish, yozish tezligining kichikligi va sinfda aksariyat hollarda 30 tadan ortiq o'quvchi o'qishi bo'ladi. Interfaol metodlar nisbatan kichik auditoriyalarga (30 tagacha) va ko proq uzluksizʻ ta'lim tizimining o'rta va yuqori bo'ginlariga mo'ljallangan bo'lib, boshlang'ich sinflarda qo'llash tajribalari juda kam. Shuning uchun yangi texnologiyalarning faqat boshlang'ich sinf matematika darslarida qo'llash mumkin bo'lganlari haqida so'z yuntamiz Interfaol metod sinfda o'tiladigan mavzular yuzasidan muammoli vaziyatlami muhokama qilishda "Aqliy hujum, Adashgan zanjirlar, Savol bering. Insert, BBB, Bahs munozara, Muammoli savollar, Kichik guruhlarda ishlash, Burchaklar metodi, Kubiklar metodlan" asosida bahs, munozara orqali ulami yechimini topishda yaqindan yordam beradi. "Aqliy hujum" texnologiyasini qo'llash bir muammoni hal qilish yo'lidan turlicha va iloji boricha ko'proq taklif, fikr mulohazalarni yig'ishdan iborat Avvaliga har qanday takliflar qabul qilinadi. Keyin esa, ularning ichidan eng ma'qulini tanlab olinadi. Bu metodni qo'llashda eng nozik tomoni hamma takliflami eslab qolishdir Shuning uchun ularni yozib borish kerak bo'ladi. O'qituvchi ularni shartli belgilar va qisqartirishlar bilan doska yoki daftar qog'ozga yozib boradi. Matematika turli shartli belgilarni juda keng qo'llaydi. Matematika bir turdagi shartli belgilardan boshqalanni keltirib chiqaradi Aytish mumkinki, matematika bu ramziy mavhumiyatni o'rganadigan fandir. Fanlar shohi endi-endi tizimli tarzda o'rganilayotgan davrlarda uning muomala tili ham juda sodda bo'lgan. Xususan, ilk matematik kitoblarni bitgan mualliflar, o zları keltinmoqchi ʻ bo'lgan misollarni oddiy so'zlashuv tilida, matn tarzida keltiraverishgan. Masalan, 17 "falon buyumdan falonchasini bunchaga ko'paytirsa, manabuncha bo'ladi" qabilidagi gaplar bilan misollami yozaverishgan Aslida, matematikada bo'lish amalini ifodalash uchun hali hanuz turli belgilardan foydalanilmoqda Masalan, ba'zi matematika kitoblarida "+"ishorasi ham bo'lishni bildirsa, boshqalarida "/", va yana ayrimlarida ""ham bo'lish kerakligini bildiradi. "+" belgisini qo'llashni 1659-yilda nemis matematigi Iogann Ran o'zining "Teutsche Algebra" asarida boshlab bergan (aytgancha, uning asarida ko'paytirish amalini yulduzcha, ya'ni, belgisi bilan ifodalangan, bilasiz, bu belgi hozirda ham ko'paytirish amalini ifodalash uchun keng qo'llaniladi. Boshlang'ich ta'limda bo'lish amalini qo'llash usuli Matematikada bo'lish ko'paytirishga teskari amal. Unda bo'lish ko'paytirishning xususiy holi ekanligi kelib chiqadi. Bo'lish bilan bog'liq bir masalaga ko'paytirish orqali aniq va tez javob topish mumkin. Qoldiqli bo'lishda esa sonlar ya'ni bo'linuvchi bo'luvchiga bo'linadi, chiqqan javob yoziladi qoldiqli qavs orqali ifodalanadi. Javobni tekshirish uchun o'quvchi ko'paytirish jadvalini, sonlarning bo'linish xossalarini yaxshi o'zlashtirgan bo'lishlan kerak. Kichik yoshdagi maktab o'quvchilari bo'lish amalini o'rganishga kirisha boshlaganda yechadigan bir masalani qaraylik "Sta apelsinni har biriga 2 tadan qilib likobchalarga qoyib chiqishdi, 2 tadan qilib necha marta apelsin qoyishdi? Nechta likobcha kerak boldi?" Masalaning savoliga javob bolish yordamida topiladi: 8:2=4. 37 dona nok bor edi. Bitta idishga 7 dona nok sigsa, qancha nol ortib qoladi? Yechish: 37: 7=5 (2 qold.) Masalan: 3-sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflami yig'ish mumkin -Quyidagi shaklda nechta to'rt burchak bor? Bunda takliflar to'rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo'lib, ularning sonini to'g'ridan to'g'ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin Eng maqbuli avval 1 kataklı, keyin 2, 3, 4, 4, 5, 5, 6, 6, 7, 7, 8 katakdan tuzilgan 18 to'rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin. Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig'iladi. Masalan: 3 sinfda mavzuga oid quyidagi mashqni hal qilish yuzasidan hamma takliflarni yig'ish mumkin. -Quyidagi shaklda nechta to'rt burchak bor. Bunda takliflar to'rtburchaklar sonini sanash usuliga oid bo'lib, ularning sonini to'g'ridan to'g'ri aytish talab qilinmaydi. Bunda turli takliflar bildirish mumkin. Eng maqbuli avval 1 katakli, keyin 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 katakdan tuzilgan to'rtburchaklar sonini sanashni taklif qilish mumkin. Yoki biror ifoda qiymatini qulay usulda hisoblash yuzasidan takliflar yig'iladi Masalan 1 dan 20 gacha bo'lgan barcha natural sonlar yig'indisini topish yo'li so'raladi. Hamma takliflar qabul qilinadi. Ulaming bir nechtasi bo'yicha yig'indi topiladi va usullar taqqoslanadi. Eng qulay usulnı taklif qilgan guruh yoki juftlik taqdirlanadi. Darsda berilgan masala, misol va topshiriqni juft bo'lib hal qilishi ham o'quvchilarni o'zaro fikr almashishga, bir birini to'ldirishi, kerak bo'lsa bir biriga o'rgatishga o'rgatadi. Bunday usulni juftlikda ishlash deb ataladi. O'qituvchi o'quvchilar mustaqil hal qilishi mumkin bo'lgan istalgan vazifani juftlikda topshiradi. Bunday topshiriqni ijodiy xarekterda bo'lishi maqsadga muvofiqroqdir. "Adashgan zanjirlar" usuli boshlang'ich sinflarda biror bır ketma-ketlikni tiklash uchun qo'llanadi. Bunda o'qituvchi biror mavzu, tushuncha, algoritmga oid ketma ketlikni alohida alohida va tartibsiz qo'yadi. O'quvchilar tartibsiz joylashgan so'zlarga mantiqiy bog'langan zanjirni tuzishlari kerak. Bu metodni 4-6 kishilik guruhda qo'llash ham, butun sinf bilan ishlash ham mumkin. O'qituvchi bilim uzatuvchi rolidan o'quv jarayonini tashkil qiluvchi, o'qish faoliyatini boshqaruvchi, o'quvchilar faolligini psixologik va pedagogik jihatdan oqilona qo'llab-quvvatlab rivojlantiruvchi roliga o'tishi, deb hisoblaymiz. Ta'limning globallashuvi sharoitida ta'lim sohasi bilan jamiyatning ivojlanib borayotgan ijtimoiy ehtiyojlari o'rtasida nomutanosiblikning yuzaga kelganligi kuzatilmoqda Ta'lim tizimi oldiga barkamol shaxsni shakllantirish, ta'lim sohasi bilan mehnat bozori o'rtasidagi nomutanosiblikni qisqartirish hamda axborot texnologiyalaridan foydalanish 19 imkoniyatlarini kengaytirish kabi yangi, dolzarb vazifalar qo'yilmoqda. Mazkur vazifalar pedagogik texnologiya nazariyasini yaratish va ta'lim jarayonini puxta loyihalashga erishish zaruriyatidan kelib chiqadi. Qayd etilganidek, pedagogik texnologiyaning nazariy asoslarini ishlab chiqish dolzarb vazifa sanalib, ta'lim texnologiyalarini yaratish muammolari bo'yicha olib boriladigan umumiy va amaliy tadqiqotlarga keng yo'l bergan holda ushbu nazariya mohiyatini o'laqonli aks ettiruvchi terminologiyani shakllantirishni taqozo etadi. Bugungi kunda nazariy va amaliy jihatdan puxta asoslangan umumiy ishlanmalaming mavjud bo'lishi alohida ahamiyat kasb etadi. Zero, umumiy nazariy bazaga ega bo'lmasdan turib, ayrim muammolarni hal etish mumkin emas. Pedagogik texnologiya nazariyasi va uni ta'lim jarayonida qo'llash muammolariga bag'ishlangan zamonaviy tadqiqotlar mazkur nazariyaning ta'lim rivojini ta'minlashdagi ahamiyatini chuqur anglab yetish, uning imkoniyatlarini aniqlash va keng ko'lamli axborot maydonini egallashga yordam beradi Pedagogik texnologiya nazariyasini shakllantirish va undan foydalanish mexanizmini bilish, ta'lim jarayonini rivojlantirish va boshqarishning eng samarali shakl va metodlarini aniqlash imkonini beradiki, buning nafaqat nazariy, balki amaliy ahamiyati ham beqiyosdir. Ta'lim nazariyasi va amaliyotida pedagogik texnologiyalarni tadqiq etish ishi fanlararo (pedagogika, psixologiya, metodologiya, pedagogik metodologiya, falsafa, sotsiologiya va boshqa fanlar) aloqadorlik va bog'liqlik asosida yondashuvni talab etadi. Ko'rsatib o'tilgan fan yo'nalishlarining har birida ta'lim texnologiyalarining ma'lum nazariy jihatlari va texnologiyani ta'lim jarayoniga tatbiq etishda alohida o'rin tutuvchi qulay shart- sharoitlari bir qator to'liq tahlil qilingan 20 II-BOB. QOLDIQLI BO'LISH DARSLARIDA O'QUVCHILARNING O Z-ʻ O ZININAZORAT QILISHGA O'RGATISH ʻ Dars jarayonida o‘quvchilar bajarilgan amallarni tekshirish, xatolarni aniqlash va to‘g‘rilash orqali mustaqil fikrlashni o‘rganadilar. O‘qituvchi bu jarayonda turli interfaol usullar, o‘zini baholash varaqalari va nazorat savollaridan foydalanadi. Natijada o‘quvchilarda mas’uliyat hissi, diqqatlilik va aniqlik bilan ishlash odatlari rivojlanadi. Bunday yondashuv matematika darslarining samaradorligini oshirib, o‘quvchilarni mustaqil o‘rganishga undaydi. 2.1. Boshlang'ich sinf o'quvchilarini qoldiqli bo'lishni o'rgatishda o'z- o'zini nazorat qilishga o'rgatish Tabiiyki, umumiy holda erishilgan natija har doim ham o'qituvchining dars boshida belgilagan maqsadiga mos kelavermaydi. Ta'lim maqsadi o'qituvchi va o'quvchilar faoliyati asosida, shuningdek, ta'lim vositalari yordamida natijalanadi, ushbu jarayonda aniq maqsadga yo'naltirilgan mexanizm ishga tushadi. Ta'lim tızımları maqsadga erishish jarayonida bosh xalqa aynan qanday va qaysi mexanizm asosida hamda mavjud tarkibiy unsurlarni qanday ishga solish mumkinligini ifodalashga qiladi. Bu funksiyalar ta'lim metodini qo'llash jarayonida, bir-bindan ajratilgan holda yoki ketma-ket joriy etilmaydi, aksincha bir-biriga o'zaro singib ketadi. Misol uchun, tashxisli funksiya o'qituvchining bir qator metodlardan yaxlit foydalanishi evaziga bajariladi. "Ta'lim metodi" atamasi bilan birga ko'p hollarda "metodik usul" (sinonimlari pedagogik usul, didaktik usul) tushunchasi ham qo'llaniladi. U ta'lim metodining tarkibiy qismi, uning muhim unsuri, metodni joriy qilishdagi alohida qadam sifatida ta'riflanadi. Har bir ta'lim metodi muayyan ta'lim usullarini chog'ishtirish orqali joriy etiladi. Metodik usullarni xilma-xilligi ulami tasniflashga imkon bermaydi, biroq o'qituvchi faoliyatida tez-tez qo'llaniladigan usullami ajratib ko'rsatish mumkin Namoyish (ko'rgazmali, obyektiv tajriba, amaliy va aqliy harakatni namoyish etish, hokazolar) 21 1. O'qituvchilaming kuzatuvi (sinfda va sinfdan tashqari (shu jumladan. sayohat va ekskursiyalar) jarayonlarda. O'quvchilaming o'quv predmetlari bo'yicha o'zlashtirish holati va hodisalami kuzata borib, turli fan o'qituvchilarining ko'rsatmalari bo'yicha ulami qismlarga taqsimlab har bir o'quvchining o'ziga xos, o'xshash va muhim jihatlarini aniqlashga yo'naltiriladi. Bilimlarni o'zlashtirish manbayi bo'lib muayyan predmet (yoki jarayon), tajriba, model, xaritalar xizmat qiladi. O'qituvchining rahbarligi kuzatish vazifasini belgilash, uni ma'lum shaxs zimmasiga yuklash, obyektni belgilash, umumiy rahbarlikni olib borish, qismlarga ajratish, asosiylarini aniqlash va umumlashtirishdan iboratdir. O'tgan asming 80-yillaridan boshlab o'quvchilarning bilish faoliyati xarakteriga mos ta'lim tasnifi yaratildi Ushbu metodlar, mualliflarning ta'kidlashlaricha, bir-biridan o'quvchilaming ta'lim mazmuni turlarini o'zlashtirishda amalga oshadigan bilish faoliyatlari xarakteri va o'quvchilaming xilma-xil faoliyatlarini tashkil etuvchi o'qituvchi holati bo'yicha farqlanadi. Shuningdek, V.F.Palamarchuk va VI. Palamarchuklar ta'lim metodlarining uch o'lchovli modelini taklif qilishgan. Unda bilimlar manbayi, o'quvchilaming bilish faolligi va mustaqillik darajasi hamda o'quv-bilishning mantiqiy yo'li yaxlit tarzda chog'ishtınladı. S.G. Sho'avalenko ta'lim metodlari tasnifini to'rt belgi asosida asoslovchi quyidagi tetroeddik yondashuvni taklif etadi 1) mantiqiy-mazmunli, 2) manbali, 3) mazmunli, 4) tashkiliy boshqaruvchi I. P. Podlasiy birmuncha keng tarqalgan ta'lim metodlari tasnifiga yaqinlashar ekan, quyidagi fikmi ta'kidlaydı: Boshqa bir qator ta'lim metodlari 22 tasnifi ham mavjud. Masalan, nemis didakti L. Klinbeig ta'lim jarayonida metodlarni hamkorlik shakllari bilan uyg'unlashtirishga alohida urg'u beradi va quyidagi metodlarni ko'rsatadi: matematikadagi ko'paytinsh amalini bajarishga o'rgatish metodikasi. Bu mavzu ustida ishlashda o'qituvchi oldida turgan asosiy maqsadlar quyidagilardan iborat: 1) O'quvchilami O'quvchilami qo'shish qo'shish va va ayirish, ay ko'paytirish va bo'lish amallarining mazmuni bilan tanishtirish, 2) Hisoblash usullaridan o'quvchilarni o'nlik foydalanishlarini ta'minlash a) sonni qismlari bo'yicha qo'shish va ayinsh usuli, b) Yig'indining o'nn almashtirish xossalaridan foydalanish qo'shish usuli, c) sonlarni ayirishda qo'shishning tegishli holini bilishdan yoki yig'indi va qo'shiluvchilardan biri bo'yicha ikkinchi qo'shiluvchilarni topish malakasidan foydalanadigan holda yig'indi bilan qo'shiluvchilar orasida bog'lanishlami bilganlikda asoslanib ayirish usuli, 3) Qo'shish va ayırish, ko'paytirish va bo'lish ko'nikma, malakalami shakllantirish. Qo'shish va ayirishni o'rganish ishini o'zaro bog'langan bir nechta bosqichga bo'lish mumkin. O'quvchilarda og'zaki va yozma ko'nikmalami tarkib toptirish matematika dasturining asosiy yo'nalishlardan biridir. O'qituvchi o'z-o'zini tarbiyalashi uchun, avvalo o'zini atroflicha chuqur o'rganishi, o'z ishidagi yutuq va kamchiliklami ko'ra olishi kerak. O'z-o'zini o'rganish va boshqa kishilarni anglash uchun ham zarurdir. Boshqa yutuqlami o'rganmay, o'zini boshqalar bilan qiyos qilmay turib, o'zini shaxs sifatida o'rganish mumkin emas. O'zini anglash, o'zini baholash xususiyati boshqa kishilar bilan munosabat jarayonida, birgalikdagi faoliyat vaqtida tarkib topadi. Eng avvalo o'qituvchi o'zida pedagogik qobiliyatning qanday xislatlari borligini o'rganishi kerak Pedagogik faoliyaga muhabbat qo'ygan o'qituvchi ishga chin ko'ngildan benlib ishlaydi, hech qanday formalizmga yo'l qo'ymaydi. O'z kasbini sevgan o'qituvchi doimiy ravishda g'oyaviy-siyosiy saviyasini oshinsh va bilim doirasini kengaytiradi, o'z predmetini chuqur bilish ustida qunt bilan ishlaydi 23 O'z-o'zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi. O'z shaxsiy fazilatlarini tahlil qilishga, xatti-harakatlarini muhokama qilishga o'rgatadi. O'z- o'zini nazorat qilish uchun o'zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy odatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishini kuzatib boradi. O'z-o'zini baholash o'qituvchiga o'z imkoniyatlarini baholashga, o'zidan qoniqish hosil qilishga yordam beradi. O'qituvchi o'z-o'zini tarbiyalash bilan birga o'z ustida tinmay ishlab, o'zining g'oyaviy-siyosiy ongini doimiy ravishda o'stirib va takomillashtirib pedagogik mahorat texnikasini shakllantirib boradi. O'qituvchi o'zning butun kuch-quvvatini, imkoniyati, o'zida bor hamma qimmatbaho narsalarni o'z o'quvchilariga, xalqqa beradi. Shu bilan birga o'z bilimi, tajribasi, imkoniyatları va saviyasini to'ldirib borishi ham kerak. O'qituvchi, bir tomondan, o'zida bonni beradi, ikkinchi tomondan, o'ziga xalqdan, hayotdan, fandan hamma yaxshi narsalami olib hazm qiladi va o'zlashtirgan hamma yaxshi narsalarni yana yangidan bolalarga beradi Ilg'or o'qituvchi hamma vaqt pedagogika sohasidagi yangiliklarni bilishga intiladi, boshqa o'qituvchilarning tajribalaridan foydalanishga hamda o'z shaxsiy tajribalaridan foydalanishga umumlashtirishga harakat qiladi. O'z-o'zini rivojlantirish jarayoni o ziga xos tarzda murakkab va ilgan buʻ haqda o'ylamaganlar uchun tushunarsizdir. Ba'zan bu avtomatik ravishda sodir bo'ladi, hatto odamning o'ziga ham sezilmaydi. Ammo samarali natijaga osonroq va tezroq erishishga yordam beradigan o'z-o'zini nivojlantinshning ishlab chiqilgan usullari mavjud. O'z-o'zını anglashning to'g'n usullarını tanlab, maqsadlaringizga erishish va o'zingizning "men" ni iloji boricha yaxshilash juda oson Shuning uchun ba'zan o'z sohangizdagi mutaxassis, psixolog yoki malakali murabbiydan yordam so'rash juda muhimdir. Ba'zan siz haqiqatan ham o'zingizga tashqi tomondan qarashingiz kerak. Bunda hech qanday murakkab narsa yo'q. kamera qo'yish va kundalik harakatlaringizni videoga tushirish kifoya. Professional sohada bu sizning mahoratingizni oshirishga, o'z kamchiliklaringizni ko'rishga yordam beradi. Ko'pincha, ko plab psixoanalitiklar "o'tmishingdan voz kechishni" chaqiradilar. ʻ 24 Ammo bu mutlaqo to'g'ri usul emas. Ha, bir joyda bu haqiqatan ham kerak, lekin nvojlanishga qaror qilganlar uchun emas, balki yaxshilanadi Shaxsiy o'zgarishlami sezish mumkin emas, agar ulami solishtirish o'zgarishlarni ko'rish uchun ba'zan o'tmishdagi shaxsga qarash foydali bo'ladi. Yigirma birinchi asr ma'lumotlar bilan to'lib-toshgan, ba'zida bizning miyamiz unga dosh bera olmaydi, hissiy va aqliy ortiqcha yukni boshdan kechiradi. Sizning orqangizda shunday tashvishli holatni payqab, zudlik bilan o'zingiz uchun dam oling! Dam olish paytida asosiy narsa gadjetlarda, Internetda o'tirish emas, balki o'zingizni keraksiz malumotlar oqimidan butunlay chalg'itishdir. Bundan tashqari, "yangi bosh" ga yanada qiziqarli, foydali g'oyalar keladi! Agar xavf oqlangan bo'lsa, bu juda mos keladi. Bema'ni zavfga kelsak, kelajakda keraksiz yo'qotishlar va muvaffaqiyatsızlıklarga yo'l qo'ymaslik uchun ehtiyot bo'lishingiz kerak. Kasbiy o'z-o'zini rivojlantirish uchun ba'zida hayajon, xavfli harakatlar kerak bo'ladi, asosiysi bu bilan haddan tashqari berilmaslikdir. Agar shaxs izlansa, o'z qobiliyatlari ustida ishlasa, o'zidagi yaxshi fazilatlarni kamol toptirsa, uning obro'si, mavqei ham shu darujada yuksaladi, doimo el nazarida bo'ladi. O'qituvchi o'zida kuzatuvchanlikni, odilona talabchanlikni, samimiyatni, g'amxo'rlikni tarbiyalashi lozim. O'qituvchining mustaqil bilim egallashi va malakasini oshirishi zaruriy shartlardandir. Sharq mutafakkirlan o'qituvchi o'zi o'qib o'rgansa o'qituvchi bo'la oladi, agar u o'qishni qishni to'xtatib qo'yar ekan, unda o'qituvchilik ham o'ladi, deb xaqqoniy aytganlar. Qoldiqli bo'lish amalini o'rganishdan oldin bolalar ongiga uning ma'nosini, mazmunini yetkazish kerak. Bu vazifa turli xil amaliy ishlarni bajarish asosida o'tkaziladi. U. "o'nlik" mavzusini qo'shish va ayirish amallarning ma'nosi ikki to'plam elementlarini birlashtirish va to'plamdan uning qismlarini ajratish kabi amallar yordamida olib boriladi. Qoldiqli bo'lishning uning komponentlari bilan natijasi orasidagi bog'lanishlami o'rganish asos bo'lib hizmat qiladi. Demak, o'qitishning 1-bosqichida abstrakt bo'lgan narsa navbatdagi bosqichda yanada abstraktroq bilimlarni shakllantirish uchun aniq asos bo'lib hizmat qiladi. 25 2.2. Qoldiqli bo'lishiga o'rgatish darslarini tashkil etish Qoldiqli bo'lishda qoldiq doim bo'luvchidan kichik bo'ladi a va b natural sonlar bo'lsin a nib ga bo'lganda to'liqsiz bo'linma e va qoldiq d bo'lsa, ya'ni, abc (d qoldiq) bo'h, u holda, a=b*c+d, d>b bo'ladi. Qoldiqli bo'lishda bo'luvchini topish uchun bo'luvchiga ko'paytirib, hosil bo'lgan ko'paytmaga qoldiqni qo'shish kifoya. a va b-natural sonlar bo Isin a ni b ga bo Iganda to liqsiz bo'linma e va d bo'lsa, yani, ab = c (d qoldiq) bolsa, u holda, a = b c + d d<b< b=""> bo'ladi</b<> a-bo'linuvchi b - bo'luvchic - to'liqsiz bo lima d-qoldiqu Bo'lishda qoldiq bo luvchidan dormo kichik bo lisht lostm Masala 28 ni 9 ga bo'ling. Yechish: 28 sonini 9 ga bo'lib bo'lmaydi chunki 9 ni ko'paytirilganda 28 ni beruvchi natural son yo'q. 9, 18, 27, 36 sonlari ichida 28 yo'q ammo bu sonlar ichida 28 dan kichik va 9 ga bo'linadigan eng katta natural sonlar bor. 28 ni hosil qilish uchun 27 ga 1 ni qo'shish kerak 27+1=28 Demak 28 ni quyidagicha yoza olamiz, bunda 28-berilgan, 9-bo'lunuvchi, 3 to'liqsiz bo'linma, 1qoldiq bo'ladi. 1-misol a) 9 3 = 3 b)12.5 = 2(2q) d) 18:6-3 e) 20/8 = 2(4q) f) 0:34-0 g) 124.5 = 24(4q) 2-misol. a) ha b) ha d) ha e) ha f) yo'q 3-misol 200/6 = 33(2q) 4-misol a) 546/5 = 109(1q) * b )308:7=44 d) 210/19 = 11(1q) * e )1230:7=175(5 q) f) 12655/63 = 200(55q) * g )5410344=1229(27q) 5-misol a) 2053-84-24+37 26 b) 410679-51+77 d) 2891-2-1000+891 e)1230-94-13+8 6-misol a) 32-24+13-781 b) 43-25+17-1092 d) 119-31+29-3718 Endi qoldiqli bo'lish uchun bitta dars ishlanmani havola etamiz 3-sinf Dars: Matematika Mavzu: Qoldiqli bo'lishni tekshirish Darsning maqsadi: Ta'limiy o'quvchilarning qoldiqli bo'lishni tekshirish bo'yicha bilim ko'nikma malakalanni shakllantirish Tarbiyaviy tabiatni sevish va uni ardoqlash hissini uyg'otish. Rivojlantiruvchi rasmga qarab masala tuzishva yechish ko'nikmalarini rivojlantirish Dars turi: o'quvchilarning yangi bilim, ko'nikma va malakalarini shakllantiruvchi dars. Dars jihozi: darslik, slik, multimediali ilovalar, tarqatmalar, mvzuga oid rasmlar, test savollari. Darsning borishi: I.Tashkiliy qism. O'quvchilar bilan salomlashish Navbatchi axborotini tinglash Kun yangiliklaridan so'rash Kuz faslidagi bayramlar haqida suhbat Bugungi dars maqsadi bilan tanishtirish Bugungi darsimizni "Dam olish vaqti"deb nomladık va bu darsni o'yin tariqasida o'tkazishni lozim topdik. Hozir "Raqamlar saltanati"ga sayohat qilamiz Guruhlarga bo'lish Har bir guruh nomi va albatta sardori bo'ladi Guruhlarni jajji jonivorlar nomi bilan ataymiz. I guruh "Quyoncha". II guruh "Ayiqcha" III guruh" Mushukcha" 27 Bugun guruh ishtirokchilari to'rtta shart bo'yicha bellashadi. 1-shart. Har bir guruh o'quvchilari o'z guruhi nomiga ta’rif berishlari kerak. Hurmatli mehmonlar jonivorlar haqida bolalar tomonidan berilgan ancha ma'lumotlami bilib oldingiz. II. O'tilgan mavzuni mustahkamlash. Uyga vazifani guruhlar navbat bilan o'iydilar 271-272-misol va masala 31: 2-15(1 qold) 37:3-12 (1 qold) 63:4-15(3 qold) 84:5-16(4 qold) 83:7-11 (6 qold) 88:6-14 (4 qold) 93:7-13(2 qold) 79:6-13(1 qold) 272-masala Yechish:45+54-99 99:8-5 (9 qold) Javob: 9 kg Jav kg xurmo ortib qoladi. 2. Shart "Matematik estafeta"O'tigan mavzularga oid misollar berish. Guruhdagi har bir o'quvchiga Darsdagi mehmonlardan hakamlar tayyorlash, guruhlami baholab boradi III Yangi mavzu bayoni O'quvchilarga qoldiqli bo'lishni tekshirish 273 -misol orqali ekranda tushintirib berish Ekranda qoldiqli bo'lishnitekshirish usuli ko'rsatiladi. 31:7-4 (3 qold) Tekshirish: 4 * 7 + 3 = 28 + 3 = 31 3. Shart 274-misol 1- o'quvchi Bolalar, kamalak qachon paydo bo'ladi? O'quvchilar: Yomg'ir yog' ganda, quyosh ko'riganda. 2-o'quvchi Kamalak necha xil rangda bo'ladi? O'quvchilar: Kamalak yetti xil rangda ko'rinadi. To'g'ri Endi guruh sardorlari stolga qo'yilgan ranglardan birini tanlab olishadi Misollami musobaqa tarzida doskaga chiqib bajaradi. 17/2 = 8(1qol) Tekshirish 8 * 2 + 1 = 17 38/4 = 9(2qol) Tekshirish: 9 * 4 + 2 = 38 Tekshirish: 6 * 10 + 4 = 64 : 6 = 10(4qol) 79.8-9 (7 79:8-9 (7 qol) Tekslurish 9 * 8 + 7 = 79 25:3-8 (1 qol) Tekshirish: 3 * 8 + 1 = 25 28 47:5-9 (2 qol) Tekshirish 9 * 5 + 2 = 47 58/7 = 8(2qol) Tekshirish 8 * 7 + 2 = 58 95/9 = 10(5qol) Tekshirish 9 * 10 + 5 = 95 93/7 = 13(2\mathfrak{q}*ol) Tekshirish 7 * 13 + 2 = 93 275-masala Masalaga mos rasmni doskaga ilish. O'quvchilar rasmga qarab masala tuzadılar Nok haqida suhbat o'tkazish Nok rangi kuz faslining rangi bilan monand ekanligi haqida tushuncha berish Kuzda pishadigan mevalarni ingliz tilida va rus tilida ayttirish. Bozordan 37 kg nok keltirildi. Nok 4 ta vazaga 8 tadan solindi. Qancha nok ortib qolgan. Yechish 8x4-32 37-32-5 Javob: 5 ta nok ortib qolgan Dam olish daqiqasi qizlar ijrosida "Aylana" qo'shig'i 276-misolni ekranda bajartirish. Tomonlari 9 sm va 5 sm bo'lgan to'g'n to'rtburchak chiziladi (ichidagi qism bir kvsım ga teng kvadratlarga ajratiladi) va tomoni 3 sm bo'lgan kvadrat qirqib olinadi Qirqilgan kvadratlar rangi o'zgaradi. Ortib qolgan yuza hisoblanadi 277-boshqotirma 3 ta 2 raqamidan 24 sonini hosil qila olasizmi?20 sonini- Yedush: 1) 22+2-24 2) 22-2-20 IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. Test topshiriqlari ekran orqali beriladi. Javoblar: 1) 15x2+122) 683) 724) 35) 21 4-shart: tezkor savol-javoblar "Quyoncha" guruhiga: 1 Loloning do'sti kim? (Pepe) 2. Siz qachon ucha olasiz? (Tushda) 3. Tuyaning bolasi nima bo'ladi? (Bo'taloq) 4. 20+20 necha bo'ladi? (40) 5.Oshga qovoq qo'shsak nima bo'ladi? (oshqovoq) "Ayiqcha" guruhi 29 1 Simbaring amakisi kim? (Skar) 2. Hayvonlar qachon gapira oladi? (Ertakda) 3. Ipi bor qush nima deyiladi? (Varrak) 4.30+20 necha bo'ladi? (50) 5.Muzga qaymoqni qo'shsak nima bo'ladi? (Muzqaymoq) "Mushukcha" guruhi 1. Qimmatning opasi kim? (Zumrad) 2. Suvda qanday tosh bo'lmaydi? (Quruq tosh) 3. Qo'yning bolasi nima deyiladi? (Qo zichoq)ʻ 4.20+40 necha bo'ladi? (60) 5.Choyga oqqand solsak nima bo'ladi? (Shinnchoy) V.Darsga yakuni Darsga yakun yasashda quyidagi she'r bilan tugatish Qoloqni kechirishmas, Qilmang, derlar xatolar Kashfiyotlar qilsangiz, Shunda olam tan olar. VI.Baholash O'quvchilami kartochkalan orqali baholashZ VII.Uyga vazifa: 278-misol va 279-masala. 30 XULOSA Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish jarayonida o'quvchilarning arifmetik amallar bajarishni o'rganishini tashkil etish didaktik prinsiplarini o'rganish va ularga individual yondashish darajasi bo'yicha bilish topshiriqlarini ularni hal etish jarayonida cheklash shart-sharoitlarini belgilashdan iborat bo'ladi. Psixologik-pedagogik nuqtai-nazardan o'qituvchilar boshlang'ich sinf matematika darslarida o'quvchilarining anfinetik amallar bajarishni o'rganishini tashkil etish didaktik "rintsi" larining o'ziga xosliklari, o'quv jarayonining didaktik ta'minorai, didaktik ishlanmalar mohiyati va yo'nalishi ko'rib chiqilgan bu barcha materiallarning boshlang'ich sinf matematika darslarida o'quvchilarning arifmetik amallar bajarishni o'o'rganishini tashkil etish didaktik prinsiplarini shakllantirish maqsad va vazifalariga muvofiqligining ilmiy asoslangan tahlili berilgan Psixologiyadan ma'lumki, tafakkuming rivojlanishi shaxsning ijodiy aktivligi orqali aniqlanadi. Masalalami mustaqil yechishni tashkil qilish o'qituvchiga o'quvchilarning mumkin bo'lgan aqliy qobiliyatlari rezervlaridan foydalanish imkonini beradi. Masalalaming yechishda predmetga bo'lgan qiziqish rivojlanadi, umuman mustaqillik, erkinlik, talabchanlik, mexnatsevarlik, maqsadga intilishlik rivojlanadi Bolalarga ta'lim-tarbiya berishda kam matnli masalalarning roli kattadır Masalalar o'quvchilaming fikr doiralarini kengaytirishga yordam beradi. Qoldiqli bo'lish amaliga doir masalalar yechishda ko'rgazmalikning ahamiyati katta. Darslarda masalalar yechishda ko'rgazmalikdan foydalanish o'quvchilarni faollashtiradi, ularning diqqatini oshiradi va rivojlantiradi, o'quv materialini mustaxkam o'zlashtirishni ta'minlaydi va vaqtni tejash imkonini beradi. O'quvchilarga qoldiqli bo'lish amaliga doir masalalarni yechishga o'rgatishdan oldin ularga ko'paytirish va bo'lish amallarini, xisoblash usullarini o'rgatish muhim o'rin tutadi. O'quvchilar bu xisoblash usullarini yaxshi o'zlashtirib olsalar masalalar yechishda qiynalmaydilar. 31 Qoldiqli bo'lish amallariga doir masalalar yechishda bir nechta xal usullarda yechishni namayon etsa bo'ladi. Boshlang'ich sinfda qoldiqli bo'lish amallarini hamda ular orasidagi bog'lanishlarni yaxshi o'zlashtirsalar yuqon sinflarda masalalar yechishga qiynalmaydilar. 32 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO`YXATI 1. Axmedov M va boshqalar "Birinchi sinf matematika darsligi" Toshkent, "Sharq" 2018yil. 2. Axmedov M va boshqalar "Birinchi sinf matematika darsligi" Toshkent, "Uzinkomsentr" 2019 yil. 3. Bekbayeva N.U va boshqalar "Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi" Toshkent, "O'qituvchi", 2018 yil. 4. Bekbayeva N.U, Yangiboeva E Ya "Ikkinchi sinf matematika darsligi" Toshkent "O'qituvchi", 2019 yil 5. Bekbayeva N.U, Yangiboeva E. Ya "Ikkinchi sinf matematika darsligida metodik qo'llanma" Toshkent "O'qituvchi", 2020 yil. 6. Bekbayeva NU, Yangiboeva E.Ya "Uchinchi sinf matematika darsligida metodik qo'llanma" Toshkent "O'qituvchi", 2018 yil. 7. Bekbaeva N.U, Yangiboeva E.Ya "Uchinchi sinf matematika darsligi" Toshkent "O'qituvchi", 2019 yil. 8. Jumaboyev ME "Bolalarda matematik tushunchalarni rivojlantirish nazarnyası" Toshkent, Ilm-ziyo", 2020 yil. 9. Jumaboyev ME va boshqalar "Matematika o' Ilm-ziyo", 2018 yil. va boshqalar "Matematika o'qitish metodikasi" Toshkent, Docx.uz 10. Jumayev M.E "Matematika o'qitish metodikasidan praktikum", Toshkent, "O'qituvchi", 2019 yil. 11. Jumaboyev M.E, Gadjiev ZG "Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi" Toshkent, "O'qituvchi", 2018 yil. 16. Barkamol avlod O'zbekiston taraqqiyotining poydevori, Toshkent, Sharq" nashriyot-matbaa kontserni, 1998-yil. 78 bet 17. Ta'lim taraqqiyoti. O'zbekison respublikasi xalq talimi vazirligining axborotnomasi Toshkent, Sharq, 7-maxsus son 1999-yil. bet 33

Matematika fanidan 3-sinflarda o'quvchilarni mantiqiy fikrlashini rivojlantirish bo'yicha metodik ishlanmalar va tadqiqotlar.

Купить