Matlabda dasturlashtirish, protsedura va funksiya yaratish vositalari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	35000UZS
Hajmi	31.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	21 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Telzor Uchun

Ro'yxatga olish sanasi 21 Aprel 2025

15 Sotish

Matlabda dasturlashtirish, protsedura va funksiya yaratish vositalari

Sotib olish

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: MATLAB (Matrix Laboratory) — matematik va
ilmiy hisoblashlarda, ayniqsa, signalni qayta ishlash, statistik tahlil, sun'iy intellekt,
mashinani o'rganish, fizikaviy modellashtirish, optimizatsiya, va boshqa ko'plab
sohalarda keng qo'llaniladigan eng mashhur va kuchli dasturlash tillaridan biridir.
MATLAB dasturlash tili va muhiti ilmiy tadqiqotlar, ta'lim, ishlab chiqarish va
muhandislik sohalarida keng tarqalgan bo'lib, ayniqsa, matematik hisoblashlar,
algoritmlar yaratish va murakkab tizimlarni modellash kabi masalalar uchun juda
samarali vosita hisoblanadi.
MATLABni boshqa dasturlash tillaridan farq qiluvchi xususiyatlaridan biri
uning asosiy kuchi bo‘lgan "matritsa" va "vektor" ma'lumot turlari bilan ishlash
imkoniyatidir. MATLABda butun bir tizimni yoki jarayonni ta'riflash uchun yuqori
darajadagi matematik yondoshuvni qo'llash mumkin. MATLABda foydalanuvchi
kodlarni yozishda ko'plab matematik funksiyalarni va kutubxonalarni ishlatish
orqali yuqori samaradorlikni ta'minlaydi. Shuningdek, MATLABning interaktiv
muhiti foydalanuvchiga oson va tez sinovdan o'tkazish, vizualizatsiya qilish va
natijalarni olish imkoniyatlarini beradi.
Bu muhit dasturchilarga tezda prototip yaratish, ilg'or algoritmlarni ishlab
chiqish va katta hajmdagi ma'lumotlarni tezda qayta ishlash imkonini beradi.
MATLABda dasturlash, boshqa dasturlash tillariga qaraganda osonroq bo'lib,
undan foydalanish uchun yuqori darajadagi matematik bilimlarga ega bo'lish talab
qilinmaydi. MATLABning qulayligi, intuitiv interfeysi va interaktivligi bilan
taqdim etilgan hisoblash imkoniyatlari dasturchilarni va ilmiy tadqiqotchilarni jalb
qilmoqda. MATLABda yozilgan dasturlar bir necha qatlamda ishlashini ta'minlash
uchun har xil imkoniyatlar mavjud, masalan, grafikalar va vizualizatsiya
elementlari yordamida foydalanuvchilarga natijalar taqdim etish.
MATLABning dasturlashga oid ko'plab vositalari mavjud bo'lib, ular orqali
ilg'or ilmiy hisoblashlar, modellash va analitik hisob-kitoblar amalga oshiriladi.
Asosan, MATLABni dasturlashda ikkita asosiy tarkibiy elementdan foydalaniladi:
protsedura va funktsiyalar. Protseduralar - bu kodning ma'lum bir qismi bo'lib, ular
3

bajarilishi kerak bo'lgan vazifani ko'rsatadi, masalan, ma'lumotlarni o'qish, tahlil
qilish yoki chiqarish. Funktsiyalar esa kodni qayta ishlatish imkoniyatini beradi,
ya'ni bir marta yaratilgan funksiyani bir nechta joyda qo'llash mumkin. Bu esa
kodning qisqarishi va modulizatsiyaga imkon yaratadi. Bu ikki elementning o'zaro
hamkorligi MATLABni dasturlashda muhim ahamiyat kasb etadi, chunki ular
dastur tuzishning samarali va to'g'ri yo'lini ta'minlaydi.
MATLABda dasturlash jarayonida protseptiv dasturlar yaratish va turli xil
funktsiyalarni ishlab chiqish juda muhimdir. Dasturchi bir nechta kod bloklarini
tartibga solish, ularni tegishli ravishda ajratish va modullarga ajratish orqali dastur
samaradorligini oshirishi mumkin. Bu yondashuv kodning o'qilishi va
tushunilishini osonlashtiradi, shuningdek, tizimdagi hatoliklarni aniqlashni va
tuzatishni osonlashtiradi. MATLABning kuchli vositalari yordamida yaratgan
dasturlarni protsep qilish va modullarga ajratish jarayonida uning yuqori
darajadagi imkoniyatlarini to'liq ishlatish mumkin.
Protsedura va funktsiyalarni yaratish MATLABning muhim jihatlaridan
biridir. Protsedura — bu kodni bir nechta marta ishlatish uchun ishlab chiqilgan
tuzilma bo‘lib, uning yordamida ma'lum bir vazifalar yoki jarayonlar bir necha
marta bajarilishi mumkin. Funktsiyalar esa ma'lum bir vazifani bajarish uchun
tashkil etilgan kod bloklari bo'lib, ular bir nechta argumentlarni qabul qilib, biror
qiymatni qaytarishi mumkin. Funktsiyalar yordamida dastur tuzilmasi yanada
mukammal va oson o'zgartiriladigan bo'ladi. Funktsiyalarni ishlatish orqali
dasturchi o'z kodini modular holatga keltiradi va uni qayta ishlatish imkonini
yaratadi. MATLABda funktsiyalar yaratish juda oddiy, lekin bu jarayon juda katta
samaradorlikka olib keladi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari: Dasturlashda protsedura va
funktsiyalarni yaratishning afzalliklaridan biri shundaki, ular kodni tezroq
tushunish, xatoliklarni aniqlash va tuzatish uchun juda foydalidir. Har bir
funksiyaning aniq vazifasi bo‘lgani uchun dastur osonroq tuziladi va uning ishini
kuzatish ham osonlashadi. Protsedura va funktsiyalarning alohida ajratilishi, ular
4

o'rtasidagi parametrlar va o'zgaruvchilarni boshqarish orqali yanada samarali va
tartibli dasturlar yaratish mumkin.
MATLABda protsedura va funktsiyalarni yaratishda foydalanuvchi o'z
dasturini yaratishda qulay interfeysga ega bo'ladi. MATLAB muhitining yana bir
afzalligi shundaki, u o'zida grafikalash va vizualizatsiya imkoniyatlarini taqdim
etadi, bu esa dasturchilarga o'z kodlarini va natijalarini eng yaxshi tarzda ko'rsatish
imkonini beradi. MATLABda ko‘p turdagi grafiklar va diagrammalarni yaratish
imkoniyati mavjud, bu esa foydalanuvchiga hisob-kitoblarni yanada aniq va
tushunarli tarzda taqdim etish imkoniyatini beradi.
Shuningdek, MATLABning keng kutubxonasi va funksiyalari yordamida
dasturni yanada tezroq yaratish mumkin. Bu kutubxonalar va funktsiyalar
yordamida dasturchilar turli xil masalalarni osonlik bilan hal qilishlari mumkin.
MATLABda o‘tkaziladigan tahlillar va hisob-kitoblar juda tez va samarali amalga
oshiriladi. Shuningdek, MATLABda yaratadigan kodlar ko‘p hollarda boshqa
dasturlash tillari va tizimlari bilan ham mos keladi, bu esa turli platformalar
o‘rtasida integratsiya qilishni osonlashtiradi.
Dasturlash jarayonida protsedura va funktsiyalarni yaratish, MATLAB
dasturlash muhitining samarasini oshiradi. Bu yondoshuv nafaqat ilmiy va
muhandislik tahlilida, balki real vaqt rejimida ishlash, ma'lumotlarni tahlil qilish va
boshqarish tizimlarini yaratishda ham samarali hisoblanadi. Bu metodlar
MATLABning muhim vositalaridan biri sifatida dasturlash jarayonlarini yanada
soddalashtiradi va samarali qilishda yordam beradi.
Kurs ishining tuzilishi: kirish, ikkita bob, har bobda ikkitadan rejalar,
xulosa va foydalanilgan adabiyotlar.
5

I.BOB. MATLAB DASTURLASH TILIDA DASTUR YARATISH
1.1. MATLABning dasturlash imkoniyatlari va asosiy sintaksisi
MATLABning Dasturlash Imkoniyatlari va Asosiy Sintaksisi
MATLAB (Matrix Laboratory) dasturlash tili ilmiy hisoblashlar, matematik
modellashtirish, simulyatsiya va ma'lumotlarni tahlil qilish uchun keng qo'llaniladi.
MATLABning asosiy kuchi uning vektorlar va matritsalar bilan ishlashdagi
qulayligi, yuqori darajadagi matematik funksiyalari, shuningdek, interaktiv va
grafik imkoniyatlarida yotadi. MATLABning dasturlash imkoniyatlari va asosiy
sintaksisi, uning ilmiy va muhandislik sohalarida keng tarqalishining sabablaridan
biridir.
1. MATLAB Muhiti va Asosiy Sintaksisi
MATLABda kod yozishda, sintaksis juda sodda va tushunarli bo'lib,
foydalanuvchi uchun interaktiv ravishda ishlash imkoniyatini yaratadi. Quyida
MATLABning asosiy sintaksis qoidalari keltirilgan.
a) Matritsalar va Vektorlar
MATLABning nomi ham shundan kelib chiqadi: "Matrix Laboratory".
MATLABda har bir ma'lumot turini matritsa yoki vektor sifatida ko'rish mumkin.
Bu dasturlash tilining kuchli tomonlaridan biridir. Masalan:
A = [1 2 3; 4 5 6; 7 8 9]; % 3x3 matritsa yaratish
B = [1; 2; 3]; % 3x1 vektor yaratish
C = A * B; % Matritsa va vektor orasidagi ko'paytirish
b) O'zgaruvchilarni e'lon qilish
MATLABda o'zgaruvchilarni e'lon qilishda maxsus var yoki type kabi kalit
so'zlar ishlatilmaydi. Oddiygina o'zgaruvchilarni to'g'ridan-to'g'ri nomlash
mumkin. Misol:
x = 5; % Butun son o'zgaruvchisi
y = 3.14; % Haqiqiy son o'zgaruvchisi
z = 'Hello, MATLAB!'; % Matnli o'zgaruvchi
c) Operatorlar
6

MATLABda arifmetik operatorlar, mantiqiy operatorlar va boshqa turdagi
operatorlar mavjud. Arifmetik operatorlar quyidagicha ishlaydi:
sum = 3 + 5; % Qo'shish
diff = 7 - 2; % Ayirish
prod = 4 * 6; % Ko'paytirish
quot = 10 / 2; % Bo'lish
mod = mod(10, 3); % Modulli bo'lish
d) Funksiyalar va Amallar
MATLABda har bir funksiyaning aniq sintaksisi mavjud, va ular ko'pincha
MATLABning eng yaxshi xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Masalan, sin, cos, exp
kabi matematik funksiyalar juda keng tarqalgan. Quyidagi misolda, sinus va
kosinus funksiyalarini ishlatish:
d) Funksiyalar va Amallar
MATLABda har bir funksiyaning aniq sintaksisi mavjud, va ular ko'pincha
MATLABning eng yaxshi xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Masalan, sin, cos, exp
kabi matematik funksiyalar juda keng tarqalgan. Quyidagi misolda, sinus va
kosinus funksiyalarini ishlatish:
theta = pi / 4; % Pi / 4 radian
sine_val = sin(theta); % Sinusni hisoblash
cosine_val = cos(theta); % Kosinusni hisoblash
e) Boshqaruv Tuzilmalari
MATLABda if-else, for, while kabi boshqaruv tuzilmalarini ishlatish
mumkin. Misol uchun:
x = 5;
if x > 3
disp('x 3dan katta');
else
disp('x 3dan kichik yoki teng');
end
7

% For sikli
for i = 1:5
disp(i);
end
% While sikli
i = 1;
while i <= 5
disp(i);
i = i + 1;
end
f) Funktsiyalar
MATLABda funksiyalarni yaratish va ishlatish juda oddiy. Funksiya
function kalit so'zi bilan boshlanadi. Masalan:
function result = addNumbers(a, b)
result = a + b;
end
Bu funksiya ikki argumentni (a va b) qabul qiladi va ularning yig'indisini
qaytaradi. Ushbu funksiyani chaqirish uchun quyidagicha yozish mumkin:
sum_result = addNumbers(3, 4); % 7 qaytaradi
2. MATLABda Kodni Testlash va Xatolarni Tuzi
MATLABning qulay interfeysi va interaktivligi kodni yozish va test qilishni
osonlashtiradi. MATLABda yozilgan kodni darhol ishga tushirish, natijalarni
ko'rish va zarur bo'lsa, ularni tahrir qilish mumkin.
a) Xatoliklarni Tekshirish
MATLABda kodni bajarishda xatolik yuzaga kelsa, xatolikning to'g'ri joyi
va sababi haqida ma'lumot beriladi. Bu, dasturchiga tezda tuzatish kiritish imkonini
beradi. Masalan, agar o'zgaruvchi noto'g'ri e'lon qilingan bo'lsa yoki operatsiyalar
noto'g'ri bajarilsa, MATLAB darhol xato haqida xabar beradi.
b) Debugger (Xatolarni Izlash Vositalari)
8

MATLABda debugging vositalari mavjud. Dasturdagi kodni qadam-
baqadam bajarish, xatoliklarni tezda aniqlash va tahlil qilish uchun dbstop va
dbstep kabi buyruqlarni ishlatish mumkin.
3. MATLABda Ma'lumot Vizualizatsiyasi
MATLABning boshqa dasturlash tillaridan ajralib turadigan
xususiyatlaridan biri ham ma'lumotlarni vizualizatsiya qilish imkoniyatlaridir.
MATLABda diagrammalar va grafikalar yaratish juda oson. Masalan,
funksiyaning grafikasi quyidagicha yaratiladi:
x = linspace(0, 2*pi, 100); % 0dan 2*pi gacha bo'lgan 100 ta nuqta
y = sin(x); % Sinus funksiyasi
plot(x, y); % Grafikni chizish
title('Sinus grafigi');
xlabel('x');
ylabel('sin(x)');
Bu kod sin(x) funksiyasining grafikasi chizilishini ta'minlaydi. MATLABda
boshqa ko'plab diagrammalar, masalan, histogramma, scatter diagramma, va
boshqalar yaratilishi mumkin.
4. MATLABda Fayllar bilan Ishlash
MATLABda fayllar bilan ishlash uchun o'qish va yozish funksiyalari
mavjud. Masalan, matnli fayllarni o'qish uchun fopen, fread, fclose kabi
funksiyalar ishlatiladi. Yoki, matritsalarni faylga saqlash va ularni qayta o'qish
uchun save va load funksiyalaridan foydalanish mumkin.
% Ma'lumotni faylga yozish
A = [1, 2, 3; 4, 5, 6];
save('data.txt', 'A', '-ascii');
% Fayldan ma'lumotni o'qish
B = load('data.txt', '-ascii');
disp(B);
5. MATLABning Quvvatli Kutubxonalari va To'plamlari
9

MATLABda turli xil maxsus kutubxonalar mavjud bo'lib, ular yordamida
foydalanuvchilar matematik modellashtirish, statistik tahlil, optimizatsiya, signalni
qayta ishlash, mashinani o'rganish va boshqa sohalarda keng imkoniyatlarga ega
bo'lishadi. MATLABda mavjud bo'lgan eng mashhur kutubxonalar:
Statistics and Machine Learning Toolbox
Signal Processing Toolbox
Optimization Toolbox
Image Processing Toolbox
Control System Toolbox
Bu kutubxonalar MATLABning imkoniyatlarini kengaytiradi va ilmiy,
muhandislik va biznes sohalarida murakkab masalalarni hal qilishga yordam
beradi.
10

1.2. Dastur yaratish jarayoni
Dastur yaratish jarayoni dasturchining dasturga oid masalani hal qilish va
undan foydalanuvchiga kerakli natijani olishga qaratilgan jarayon bo'lib, u bir
qator bosqichlarni o'z ichiga oladi. Har bir bosqichning o'ziga xos vazifalari va
muhim nuqtalari bor. MATLABda dastur yaratishda quyidagi asosiy bosqichlar
mavjud:
1. Dastur yaratishga tayyorgarlik
Dastur yaratishdan oldin, birinchi qadam sifatida masalani aniqlash kerak.
Dastur nima uchun yozilishi kerakligini, uning qanday masalani hal qilishini,
foydalanuvchiga qanday natija taqdim etishini tushunib olish zarur. Bu bosqichda
dasturga qo'yiladigan talablar va uning maqsadi aniqlanadi. Misol uchun, agar
sizning dasturingiz matematik hisob-kitoblarni amalga oshiradigan bo'lsa,
foydalanuvchi kiritgan ma'lumotlardan qanday natijalar olish kerakligini belgilab
olasiz. Bu, dasturga qo'yiladigan asosiy talablarni, ishlash printsipini,
foydalaniladigan metodlar va algoritmlarni aniqlashni o'z ichiga oladi.
Keyin, dasturga qo'yiladigan talablar ro'yxatini tuzish kerak. Bu ro'yxat
dastur qanday natijalar beradi, qanday ma'lumotlarni qabul qiladi, qanday hisob-
kitoblarni amalga oshiradi va natijalarni qanday formatda chiqarishini belgilaydi.
Shuningdek, agar dastur foydalanuvchi bilan interaktiv ishlashini ta'minlash kerak
bo'lsa, uning interfeysi (grafik yoki matnli) haqida qarorlar qabul qilinadi.
2. Dastur dizaynini tuzish
Dastur dizayni — bu dastur tuzilmasini rejalashtirish va uning asosiy
funksiyalarini aniq belgilashdir. Bu bosqichda dasturning tuzilishi va har bir
modulning qanday ishlashi ko'rib chiqiladi. MATLABda dastur dizaynini tuzishda,
dasturda qanday ma'lumot turlari (masalan, matritsalar, massivlar, vektorlar)
ishlatilishi, har bir funksiya va protseduraning vazifasi va ular o'rtasidagi o'zaro
bog'liqliklar aniqlanadi.
Algoritm tuzish
Dastur yaratishda dastur bajarishi kerak bo'lgan vazifalarni amalga
oshiruvchi algoritmni tuzish zarur. Algoritm — bu dasturda bajariladigan qadamlar
11

ketma-ketligidir. Masalan, agar dastur foydalanuvchidan ma'lumot qabul qilsa va
ularni qayta ishlasa, algoritm quyidagi tarzda bo'lishi mumkin:
Ma'lumotlarni qabul qilish (foydalanuvchi kiritgan sonlar, matnlar va
boshqalar).
Kiritilgan ma'lumotlarni kerakli tarzda qayta ishlash.
Natijalarni hisoblash.
Foydalanuvchiga natijalarni chiqarish.
Algoritmni yozish jarayonida, uni diagramma (blok-sxema) shaklida
tasvirlash ham foydali bo'lishi mumkin. Bu nafaqat kod yozishni yengillashtiradi,
balki algoritmni tekshirish va tahlil qilishni ham osonlashtiradi.
Funksiyalar va protseduralarni rejalashtirish
Dastur dizayni jarayonida, dasturda qanday funksiyalar va protseduralar
ishlatilishi kerakligini aniqlash zarur. MATLABda funksiyalar, parametrlarni
qabul qiladigan va natijani qaytaradigan bloklardir. Protseduralar esa ko'pincha
kodni bajarish uchun zarur bo'lgan vazifalarni amalga oshiradi, lekin ular natija
qaytarmaydi. Har bir funksiyaning vazifasi va parametrlari aniqlanadi, bu esa
kodning samarali va o'qilishi oson bo'lishini ta'minlaydi.
3. Dastur kodini yozish
Dastur dizayni va algoritmi aniq bo'lgach, MATLABda kod yozish
bosqichiga o'tiladi. MATLABda kod yozish jarayoni juda sodda va intuitiv bo'lib,
dasturga kerakli matematik funksiyalar va grafiklar hamda foydalanuvchidan
ma'lumot olish imkoniyatlari qo'shiladi.
Matritsalar va vektorlar bilan ishlash
MATLABda matritsalar va vektorlar bilan ishlashning o'ziga xos
xususiyatlari bor. Bu dasturlash tilining asosiy kuchi hisoblanadi. Har bir ma'lumot
turi (matritsa, vektor) MATLABda alohida obyekt sifatida ko'rib chiqiladi.
Matritsalarni yaratish, ularni manipulyatsiya qilish va natijalarni olish uchun
MATLABning ko'plab ichki funksiyalari mavjud. Masalan, matritsa yaratish
uchun:
A = [1 2 3; 4 5 6; 7 8 9]; % 3x3 matritsa
12

Boshqaruv tuzilmalaridan foydalanish
Dasturda shartli operatorlar va sikllar ishlatiladi. if-else, for, while kabi
boshqaruv tuzilmalari yordamida dastur mantiqiy xatoliklardan qochadi va kerakli
hisob-kitoblarni amalga oshiradi. Misol uchun, biror qiymatning musbat yoki
manfiy ekanligini tekshirish:
x = -5;
if x > 0
disp('Musbat son');
else
disp('Manfiy son');
end
Matematik va statistik funksiyalarni qo'llash
MATLABda matematik va statistik funksiyalarni qo'llash juda oson. Misol
uchun, matematik hisoblashlar uchun sinus, kosinus, logarifm, kvadrat ildiz olish
kabi funksiyalar mavjud. MATLABning matematik kutubxonalari yordamida
murakkab hisob-kitoblarni tezda bajarish mumkin.
x = pi / 4;
y = sin(x); % Sinusni hisoblash
z = cos(x); % Kosinusni hisoblash
Natijalarni vizualizatsiya qilish
Dasturda olingan natijalarni foydalanuvchiga tushunarli tarzda taqdim etish
uchun MATLABda grafik vositalaridan foydalanish zarur. Grafiklar va
diagrammalar yordamida, masalan, funksiyaning grafigini chizish mumkin:
x = linspace(0, 2*pi, 100);
y = sin(x);
plot(x, y); % Grafigini chizish
title('Sinus funksiyasining grafigi');
xlabel('x');
ylabel('sin(x)');
4. Dastur sinovdan o'tkazish va tekshirish
13

Dastur yozib bo'lingach, uning to'g'ri ishlashini tekshirish zarur. Bu
bosqichda sinov ma'lumotlarini kiritish, natijalarni solishtirish va xatoliklarni
aniqlash amalga oshiriladi. MATLABda xatoliklarni aniqlash va ularni tuzatish
juda oson. Debugger (xatoliklarni izlash vositasi) yordamida dasturdagi
xatoliklarni aniqlash va tuzatish mumkin. Dasturda yuzaga kelgan xatolikni
tuzatish jarayonida, kodni qadam-baqadam bajarish imkoniyatlari mavjud.
5. Dastur optimallashtirish va yakuniy versiyasini yaratish
Dastur to'g'ri ishlaganidan so'ng, uni optimallashtirish va samarali ishlashini
ta'minlash zarur. MATLABda kodning samaradorligini oshirish uchun turli
optimizatsiya metodlari mavjud. Misol uchun, kodning ortiqcha qatorlarini olib
tashlash, unutilgan o'zgaruvchilarni aniqlash va xotani tejash uchun kodni qayta
yozish mumkin. Shuningdek, ko'plab funksiyalarni tezroq ishlashi uchun
MATLABda vektorlashtirish imkoniyatlari mavjud. Kodni tozalash, kerakli
qismlarini qisqartirish va umumiy samaradorlikni oshirish zarur.
Yakuniy bosqichda dastur foydalanuvchiga taqdim etiladi. Bu bosqichda
dastur yakuniy testlardan o'tkazilib, foydalanuvchiga qulay bo'lishi uchun
interaktiv interfeys qo'shish mumkin. Dastur yaratish jarayonining yakuniy
versiyasi foydalanuvchining talablariga javob beradigan va samarali ishlovchi
bo'lishi kerak.
14

II.BOB. PROTSEDURA VA FUNKSIYALARNI YARATISH
2.1. Protsedura yaratish va uning asoslari
Protsedura yaratish va uning asoslari - bu dasturlashda ma'lum bir vazifani
bajarish uchun kodni tashkil etish va uni ajratilgan bo'laklarga bo'lish jarayonidir.
MATLABda protsedura (yoki funksiya) yaratish dasturchiga ma'lum bir vazifani
bir necha marta ishlatish imkoniyatini beradi, shu bilan birga kodni soddalashtiradi
va samaradorligini oshiradi. Protseduralar dasturdagi takrorlanuvchi kodlarni
ajratib olish va modulga aylantirishga yordam beradi.
1. Protsedura (function) va uning turlari
MATLABda protsedura (yoki funksiya) — bu ma'lum bir maqsadni amalga
oshirish uchun ishlatiladigan kod blokidir. MATLABda funksiyalar ikkita asosiy
shaklda mavjud:
Mahalliy funksiyalar (Local functions): Bu funksiyalar faqat ular joylashgan
faylda ishlatiladi. MATLABda funksiyalarni boshqa fayllardan chaqirish uchun
ular global bo'lishi kerak.
Global funksiyalar (Global functions): Bu funksiyalarni boshqa fayllarda
chaqirish mumkin. Biroq, ular umumiy o'zgaruvchilarni ishlatish imkonini beradi.
2. Protsedura yaratish
MATLABda protsedura yaratish juda oddiy. Bu uchun bir nechta
qadamlarni bajarish kerak:
2.1. Funksiya faylini yaratish
Protsedura yaratish uchun MATLABda yangi skript faylini yaratish kerak.
Faylning nomi funksiyaning nomi bilan bir xil bo'lishi kerak. Misol uchun,
myFunction.m nomli fayl yaratish va unga protsedura kodini yozish.
2.2. Funksiya deklaratsiyasi
Funksiya boshlanishida uning nomi va parametrlarini ko'rsatish kerak.
Funksiya umumiy deklaratsiyasi quyidagicha bo'ladi:
function [output1, output2] = myFunction(input1, input2)
% Funksiya tavsifi
% input1 va input2 - funksiyaga uzatiladigan kirish argumentlari
15

% output1 va output2 - funksiya tomonidan qaytariladigan chiqishlar
2.3. Funksiya tanasi
Funksiyaning tanasida kutilgan hisob-kitoblar va operatsiyalar bajariladi.
Misol uchun:
function [output1, output2] = myFunction(input1, input2)
output1 = input1 + input2; % Birinchi chiqishni hisoblash
output2 = input1 * input2; % Ikkinchi chiqishni hisoblash
end
Bu yerda myFunction deb nomlangan funksiyada ikkita kirish argumenti
(input1 va input2) mavjud va ikkita chiqish (output1 va output2) qaytariladi.
3. Protseduralarning afzalliklari
Protsedura yaratish va undan foydalanish dasturchiga bir necha afzalliklarni
beradi:
Takrorlanadigan kodni qisqartirish: Agar biror amaliyotni dasturda bir necha
marta bajarish kerak bo'lsa, uni protsedura yoki funksiyaga aylantirib, kodni
takrorlanmas qilib yozish mumkin. Bu kodni o'qish va uni tuzatishni
osonlashtiradi.
Kodning soddaligi va tushunarli bo'lishi: Protseduralar kodni kichik
qismlarga ajratishga yordam beradi, bu esa dastur strukturasi va dizaynini yanada
soddalashtiradi.
Yaxshi modul dizayni: Dasturda ma'lum bir vazifani bajaradigan alohida
funksiyalarni yaratish, dastur dizaynini yanada modul va tashkil etilgan qiladi.
Xatoliklarni tezda aniqlash: Kichik funksiyalar va protseduralar ishlashda bir
nechta mustaqil qismlar bo'lgani uchun xatoliklarni aniqlash va tuzatish
osonlashadi.
Qayta foydalanish: Bir marta yozilgan protsedura yoki funksiya boshqa
dasturda yoki boshqa joylarda ham qayta ishlatilishi mumkin. Bu kodni takroran
yozishni oldini oladi.
4. Protseduralarning turlari
16

MATLABda protseduralar turli shakllarda bo'lishi mumkin. Ular
quyidagicha bo'lishi mumkin:
Funktsiyalar: Funksiya o'ziga kiruvchi argumentlarni qabul qiladi va chiqish
qiymatlarini qaytaradi. Bu protsedura ko'pincha ma'lum bir hisob-kitob yoki
operatsiyani bajarish uchun ishlatiladi.
Protseduralar: Bu turdagi protseduralar ko'pincha ma'lum bir vazifani
bajarish uchun ishlatiladi, lekin ular natija qaytarmaydi. Ular o'zgaruvchilarni
o'zgartirishi yoki matn chiqarishi mumkin.
5. Protsedura chaqirish
MATLABda yaratilgan protsedurani chaqirish uchun uning nomini va
kerakli argumentlarni yozish kerak:
[sum, product] = myFunction(3, 5);
Bu yerda myFunction funksiyasiga 3 va 5 argumentlari uzatiladi, natijada
sum (3 + 5 = 8) va product (3 * 5 = 15) qiymatlari qaytariladi.
6. Protsedura va funksiya o'rtasidagi farq
MATLABda protsedura va funksiya o'rtasida bir nechta farqlar mavjud:
Funksiya: Funksiya natija qaytaradi. Funksiya ishlash jarayonida output
qaytarishi uchun return kalit so'zini ishlatish zarur emas, chunki MATLAB
avtomatik ravishda oxirgi hisoblangan qiymatni chiqish sifatida qaytaradi.
Protsedura: Protsedura natija qaytarmaydi. U faqat ma'lum bir vazifani
bajaradi, masalan, o'zgaruvchini yangilash yoki foydalanuvchiga ma'lumot
chiqarish.
7. Protsedura va funktsiya yaratishda e'tibor berish lozim bo'lgan jihatlar:
Argumentlar va chiqishlar: Funksiya yoki protsedura yaratishda uning kirish
va chiqishlarini aniq belgilash zarur. Agar funksiya kerakli chiqishni qaytarmasa
yoki noto'g'ri argumentlar kiritilsa, dasturda xatolik yuzaga kelishi mumkin.
Yaxshi nomlash: Funksiya yoki protsedura nomi uning vazifasini aniq va
tushunarli tarzda aks ettirishi kerak. Nomlar maqsadga muvofiq bo'lishi kerak
(masalan, calculateSum).
17

Modulizatsiya: Katta dasturlarni kichik, o'zaro mustaqil modullarga ajratish
dastur samaradorligini oshiradi va uni boshqarish osonlashtiradi. Protseduralarni
yaratish dastur tuzilmasini modulga aylantiradi.
8. Protsedura yaratishning amaliyotda qo'llanilishi
Hisoblash amaliyotlari: Dasturda ko'plab matematik hisob-kitoblar mavjud
bo'lsa, ular alohida funksiyalar sifatida yozilishi mumkin.
Ma'lumotlarni qayta ishlash: Foydalanuvchi kiritgan ma'lumotlarni tahlil
qilish, tasniflash yoki saqlash uchun protseduralar yaratish mumkin.
Grafiklarni chizish: Natijalarni vizualizatsiya qilish uchun grafiklar yaratish
uchun protseduralar va funksiyalarni yozish mumkin. Protsedura yaratish
dasturlashda muhim vosita bo'lib, bu kodni qisqartirish, soddalashtirish va
takrorlanishni kamaytirishga yordam beradi. MATLABda protsedura yaratish juda
sodda va intuitiv, bu esa dasturchilarga dastur tuzish jarayonini samarali va tartibli
olib borishga yordam beradi. Protseduralar kodni modulga aylantirish, xatoliklarni
kamaytirish va dastur samaradorligini oshirishga xizmat qiladi.
18

2.2. Funksiyalar yaratish va ishlatish
Funksiyalar yaratish va ishlatish dasturlashda muhim tushunchalardan biri
bo'lib, ular kodning qayta ishlatilishini ta'minlaydi, xatoliklarni kamaytiradi va
dastur tuzilmasini yaxshilaydi. MATLABda funksiyalar yaratish va ishlatish juda
sodda bo'lib, dasturchilarga o'z kodlarini modulli tarzda tashkil etish imkonini
beradi. Quyida MATLABda funksiyalarni yaratish va ishlatish bo'yicha batafsil
tushuntirish beriladi.
1. Funksiya nima?
Funksiya — bu ma'lum bir vazifani bajarish uchun yozilgan, o'ziga xos
kirish (input) va chiqish (output) qiymatlari bo'lgan kod blokidir. Funksiyalarni
yaratish orqali dasturchilar kodni modullarga ajratib, har bir vazifani alohida
bajarilishi uchun ajratadilar. Funksiya bir necha marta chaqirilishi mumkin, bu esa
kodning takrorlanmasligini va samaradorligini ta'minlaydi.
2. Funksiyani yaratish
MATLABda funksiya yaratish uchun alohida .m faylini yaratish kerak.
Faylning nomi funksiyaning nomi bilan bir xil bo'lishi zarur. Funksiya yaratish
jarayonida uning kirish va chiqish argumentlarini aniq belgilash lozim.
2.1. Funksiya deklaratsiyasi
Funksiyani yaratish uchun function kalit so'zidan foydalaniladi. Funksiya
quyidagicha yoziladi:
function [output1, output2] = function_name(input1, input2)
% function_name - funksiyaning nomi
% input1, input2 - funksiyaga kiritiladigan argumentlar
% output1, output2 - funksiyaning chiqish qiymatlari
% Funksiya tanasi, bu yerda hisob-kitoblar yoki boshqa amallar bajariladi
output1 = input1 + input2; % Masalan, ikkita kirishning yig'indisi
output2 = input1 * input2; % Masalan, ikkita kirishning ko'paytmasi
end
19

$Yuqoridagi misolda function_name funksiyasi ikki kirish qiymatini (input1 va input2) qabul qiladi va ikki chiqish qiymatini (output1 va output2) qaytaradi. Funksiya tanasida arifmetik amallar bajariladi (yig'indi va ko'paytma). 2.2. Funksiya faylini yaratish Funksiya fayli MATLAB muhiti yoki boshqa matn muharrirlarida yaratilib, .m kengaytmasi bilan saqlanishi kerak. Misol uchun, addMultiply.m deb nomlangan fayl quyidagi mazmunda bo'lishi mumkin: function [sum, product] = addMultiply(x, y) % addMultiply - ikkita sonning yig'indisi va ko'paytmasini hisoblaydigan funksiya % x, y - funksiyaga uzatiladigan kirish argumentlari % sum - yig'indi % product - ko'paytma sum = x + y; % Yig'indi hisoblash product = x * y; % Ko'paytma hisoblash end Bu funksiyani addMultiply.m faylida saqlash mumkin. 3. Funksiyani chaqirish Funksiyalarni chaqirish uchun uning nomi va kerakli argumentlar ko'rsatiladi. Funksiya chaqirilganda uning natijalari (ya'ni chiqish qiymatlari) tegishli o'zgaruvchilarga tayinlanadi. 3.1. Funksiyani chaqirish misoli Quyidagi kodda addMultiply funksiyasi chaqirilmoqda: % Funksiyani chaqirish [a_sum, a_product] = addMultiply(3, 5); % Natijalarni chiqarish disp(['Yig\'indi: ', num2str(a_sum)]); % Yig'indini chiqarish disp(['Ko\'paytma: ', num2str(a_product)]); % Ko'paytmani chiqarish 20$

Bu yerda 3 va 5 argumentlari funksiyaga uzatiladi, va a_sum va a_product
o'zgaruvchilari chiqish qiymatlarini saqlaydi.
4. Funksiyaning chiqish qiymatlarini qaytarish
Funksiya o'z chiqishlarini bir nechta o'zgaruvchilarga qaytarishi mumkin. Bu
chiqishlarni kerakli o'zgaruvchilarga tayinlash uchun funksiya chaqirilganda ularni
qavs ichida ko'rsatish zarur. Misol:
[sum_result, product_result] = addMultiply(7, 2);
u kodda sum_result va product_result funksiyaning chiqish qiymatlarini
qabul qiladi.
Agar faqat bitta chiqish qiymatini olishni istasangiz, quyidagicha
yozishingiz mumkin:
result_sum = addMultiply(7, 2); % Faqat yig'indini olish
Agar faqat bitta chiqish qiymatiga qiziqsangiz, ikkinchisi (masalan,
ko'paytma) ~ yordamida e'tiborsiz qoldirilishi mumkin:
[sum_result, ~] = addMultiply(7, 2); % Faqat yig'indini olish
5. Funksiyalarni modul sifatida ishlatish
Funksiyalarni alohida modul sifatida yaratish va ulardan dasturda bir necha
marta foydalanish mumkin. Bu kodni qayta ishlatish va tahrir qilishni
osonlashtiradi. Funksiyalarni alohida fayllarda saqlab, boshqalar bilan bo'lishish
ham mumkin. Bu usul katta dasturlarda juda qulaydir, chunki barcha vazifalar va
hisob-kitoblar alohida modullarga bo'linadi.
6. Funksiyalarning afzalliklari
Funksiyalarni yaratish va ishlatishning bir qancha afzalliklari mavjud:
Kodning qayta ishlatilishi: Bir martta yozilgan funksiyalarni turli joylarda
ishlatish mumkin. Bu kodning samaradorligini oshiradi.
Soddalashtirish va modulizatsiya: Katta dasturlarni kichik, alohida
vazifalarni bajaruvchi funksiyalarga ajratish dastur tuzilmasini soddalashtiradi va
uni o'qishni osonlashtiradi.
Xatoliklarni kamaytirish: Funksiya ichida faqat ma'lum bir vazifa bajarilishi
kerak, bu esa xatoliklarni aniqlash va tuzatishni osonlashtiradi.
21

Amaliyotlar va hisob-kitoblarni yengillashtirish: Matematik yoki statistik
hisob-kitoblar uchun maxsus funksiyalar yaratish kodni qisqartiradi va uni
samarali qiladi.
7. Funksiya va protsedura o'rtasidagi farq
Funksiya va protsedura o'rtasida ba'zi farqlar mavjud:
Funksiya: Funksiya har doim chiqish qiymatlarini qaytaradi. U kirish va
chiqish argumentlari yordamida hisob-kitoblar qiladi.
Protsedura: Protsedura (boshqa dasturlash tillarida subrutina deb ataladi)
ko'pincha chiqish qiymatini qaytarmaydi. U faqat ma'lum bir vazifani bajaradi,
masalan, matn chiqarish yoki o'zgaruvchilarni yangilash.
8. Funksiyalarni matritsalar bilan ishlatish
MATLABda funksiyalar matritsalar bilan ishlashda juda qulay. Misol
uchun, matritsa elementlari bilan amallarni bajaruvchi funksiya yaratish mumkin:
function result = matrixOperation(A, B)
result = A + B; % Ikkita matritsani qo'shish
end
Funksiyalar yaratish va ishlatish MATLABda dastur tuzishning samarali
usulidir. Ular kodni modulga ajratish, qayta ishlatish, va dastur tuzilmasini
soddalashtirishda yordam beradi. Funksiya yordamida matematik va statistik
hisob-kitoblar, murakkab algoritmlar va operatsiyalarni bajarish juda osonlashadi.
Funksiyalarni yaratishda ularning aniq maqsadi va kirish-chiqishlari haqida
tushuncha yaratish muhimdir.
22

XULOSA
Dastur yaratish jarayoni, ayniqsa MATLAB muhitida, aniq va mantiqiy
qadamlar orqali amalga oshiriladi. Bu jarayonning har bir bosqichi dasturchiga
masalani hal qilishda yordam beradi va dastur samaradorligini ta'minlashga xizmat
qiladi. Dastur yaratishda, avvalo, masalani aniqlash va dasturga qo'yiladigan
talablarni belgilash zarur. Bu boshlang'ich bosqichda dasturchi nima maqsadda
dastur yaratishni tushunib olishiga yordam beradi va keyingi bosqichlarda nima
qilish kerakligini aniqlaydi.
Keyinchalik, dastur dizaynini tuzish orqali dasturning tuzilmasi va uning
asosiy komponentlari belgilab olinadi. Dastur algoritmini tuzish, uning vazifalarini
va ishlash jarayonini aniq ko'rsatib beradi. MATLABning kuchli matematik va
statistik imkoniyatlari, shuningdek, grafik vositalari dastur dizaynini amalga
oshirishda foydalidir, chunki ular juda murakkab hisob-kitoblarni va
vizualizatsiyalarni tez va oson bajarishga imkon beradi.
Dastur yozish jarayonida MATLABning sintaksisi va funksiyalaridan
foydalanish juda qulay, chunki bu dasturlash tilida kod yozish sodda va intuitiv.
Dasturda matritsalar va vektorlar bilan ishlash, matematik funksiyalarni qo'llash va
natijalarni vizualizatsiya qilish kabi imkoniyatlar dasturchiga masalani samarali hal
qilishga yordam beradi. Boshqaruv tuzilmalaridan foydalanish dastur mantiqiy
xatoliklardan qochish va kerakli hisob-kitoblarni amalga oshirishni ta'minlaydi.
Dastur sinovdan o'tkazish, xatoliklarni aniqlash va ularni tuzatish jarayoni
dastur ishlab chiqishning ajralmas qismidir. MATLABda mavjud bo'lgan
debugging vositalari va test ma'lumotlaridan foydalanish orqali dasturdagi
xatoliklarni tezda aniqlash va tuzatish mumkin. Bu jarayon, dasturning to'g'ri
ishlashini ta'minlashga xizmat qiladi.
Optimallashtirish va yakuniy versiya yaratish jarayonida, dasturchi kodni
samarali ishlashini ta'minlash uchun kerakli o'zgartirishlar kiritadi. Bu, kodning
tezligi va samaradorligini oshirish, ortiqcha qismlarni olib tashlash va umumiy
sifatni yaxshilashga yordam beradi. Yakuniy dastur foydalanuvchi uchun qulay va
intuitiv bo'lishi kerak, shuningdek, u yuqori sifatli va barqaror ishlashi lozim.
23

Xulosa qilib aytganda, MATLABda dastur yaratish jarayoni — bu bir nechta
muhim bosqichlardan iborat bo'lib, har bir bosqichda aniq maqsad va talablar
belgilab olinadi. Algoritmni tuzish, kod yozish, sinovdan o'tkazish,
optimallashtirish va yakuniy versiyani yaratish jarayonlari bir-birini to'ldiradi va
dastur samaradorligini oshirishga xizmat qiladi. MATLABning matematik va
statistik imkoniyatlari, shuningdek, uning kuchli grafik vositalari, dasturchilarga
murakkab masalalarni hal qilishda qulaylik yaratadi va ularni tez va samarali
bajarishga yordam beradi. Bu jarayonlar orqali sifatli va foydalanuvchiga mos
dastur yaratish mumkin.
24

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR
1. MATLAB DocumentationThe MathWorks. (n.d.). MATLAB
Documentation. The MathWorks.https://www.mathworks.com/help/matlab/
2. Higham, N. J. (2002).MATLAB Guide. Society for Industrial and
Applied Mathematics.ISBN: 978-0898715158
3. Attaway, S. (2013).MATLAB: A Practical Introduction to
Programming and Problem Solving. Butterworth-Heinemann.ISBN: 978-
0124158768
4. Lloyd, G. (2015).MATLAB for Engineers. Cengage Learning.ISBN:
978-1305102667
5. Tao, C. & Mu, M. (2015).MATLAB for Engineers: A Comprehensive
Introduction. Springer.ISBN: 978-9811004660
6. Karris, S. T. (2017).MATLAB for Engineers. Pearson
Education.ISBN: 978-0134381500
7. Bishop, C. M. (2006).Pattern Recognition and Machine Learning.
Springer.ISBN: 978-0387310732(MATLAB-based examples and applications)
8. Fox, J. & Weisberg, S. (2018).An R and S-PLUS Companion to
Applied Regression. Sage Publications.ISBN: 978-1412954677 (Includes
references to MATLAB and R integration for statistical tasks)
9. Meyer, R. & Reinders, J. (2008).Parallel Programming with
MATLAB. The MathWorks.ISBN: 978-0201442202
10. Zhou, D. & Zhang, D. (2004).MATLAB for Engineering
Applications. Prentice Hall.ISBN: 978-0130112740
25

Matlabda dasturlashtirish, protsedura va funksiya yaratish vositalari

Sotib olish

Dokument ma'lumotlari

Sotuvchi

Matlabda dasturlashtirish, protsedura va funksiya yaratish vositalari

O'xshash dokumentlar