Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish - Informatika va AT - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	19900UZS
Hajmi	467.1KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Informatika va AT

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

66 Sotish

Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish

Sotib olish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
ZAHIRIDDIN MUHAMMAD BOBUR NOMLI
ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMPYUTER INJINIRINGI
FAKULTETI
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI KAFEDRASI
Informatikani o‘qitish texnologiyalari va loyihalashtirish
fanidan
Informatika o‘qitish metodikasi ta’lim yo‘nalishi 5 kurs 506 guruh talabasi
Valijonova Moxlaroy Qaxramon qizining
Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion
texnologiyalardan foydalanish
MAVZUSIDAGI
KURS ISHI
Ish rahbari: Xolmirzayeva G.
Andijon – 2025 yil
1

Mavzu: Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda
innovatsion texnologiyalardan foydalanish
Mundarija
Kirish ......................................................................................................................... 2
I-bob. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishning nazariy
asoslari ....................................................................................................................... 5
1.1. Word dasturi va uning imkoniyatlari.Microsoft word matn muxarriri ............... 5
1.2.Microsoft word matn muxarririda ishlash ko’nikmalarini shakllantirishda
innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanishning usullari ............................. 16
II-bob. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda
innovatsion texnologiyalardan foydalanish ............................................................. 24
2.1. Ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanish ko’nikmalari va
ularning amaliy ahamiyati ....................................................................................... 24
2.2. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitish bo'yicha
innovatsion ta'lim jarayonini tashkil etish usullari .................................................. 36
Xulosa ...................................................................................................................... 41
Foydalanilgan adabiyotlar. ...................................................................................... 42
Internet saytlar ......................................................................................................... 42
Kirish
Jamiyatimizning barcha qatlamlarida innovatsion texnologiyalarni qo’llash
borasida savodxonlikni uzluksiz ravishda oshirib borishimizda, axborot
2

texnologiyalari sohasida inson kapitalini rivojlantirish kadrlarni tayyorlash va ular
malakasini oshirish tizimini takomillashtirish, avvalo ilg’or zamonaviy axborot-
kommunikatsiya, internet hamda raqamli texnologiyalar sohasidagi bilimlarni
chuqur egallash orqali amalga oshiriladi.
Mamalakatimizning ta’lim tizimida olib borilayotgan isloxotlar asosiy
maqsadi ham ta’limni axborotlashtirishga, ya’ni axborot-kommunikatsiya
texnologiyalarini joriy etishga qaratilgandir. Jumaladan, Prezidentimiz
SH.M.Mirziyoev tashabusslari bilan 2017 yil 7 fevralda qabul qilingan Farmon
2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor
yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida - umumiy o’rta ta’lim sifatini tubdan
oshirish, chet tillar, informatika hamda matematika, fizika, kimyo, biologiya kabi
boshqa muhim va talab yuqori bo’lgan fanlarni chuqurlashtirilgan tarzda o’rganish;
ilmiy-tadqiqot va innovatsiya faoliyatini rag’batlantirish, ilmiy va innovatsiya
yutuqlarini amaliyotga joriy etishning samarali mexanizmlarini yaratish kabi
dolzarb masalalarni hal qilishni maqsad qilib qo’yilgan.
Asrimiz boshida dunyo iqtisodiyotining globallashuvi, jarayonlarning
axborotlashuvi, yangi texnologiyalar yaratilishi va ishlab chiqarishga jadallik bilan
joriy etilishi jamiyatda o’zgarishlar dinamikasini oshirib yubordi. Hozirda
“Informatika” fani metafan qirralarini kasb etib, uning ahamiyati dunyoning
zamonaviy shakllantirishda, u kiritayotgan tushunchalar fundamentalligi va
metodologiyasining umumiyligida ortib borayapti. Bu holatlar kadrlarning kasbiy
tayyorgarligida o’z aksini topishi zarur va muqarrarligini ko’rsatadi.
Informatika ta’limida zamonaviy pedagogik va innovatsion texnologiyalarini
qo’llashda foydalaniladigan ta’lim metodlari va texnologiyalari sifatida modulli,
muammoli ta’lim, didaktik - o’yinli, xamkorlikda o’qitish hamda an’anaviy-
noan’anaviy ta’lim texnologiyalaridan, interfoal o’qitish metodlaridan, axborot
kommunikatsiya texnologiyalari vositalaridan, mul’timediali texnologiyalaridan
foydalanish, shu bilan birga o’quvchilarni kichik guruhlarda o’qitishni, ularning
ijodiy izlanishlarini tashkil etishni, mustaqil fikrlash va ishlashni tarkib toptirish
usullaridan foydalanish muhim ahamiyat kasb etadi.
3

Yangiliklar yoki innovatsiyalar har qanday kasbiy inson faoliyatiga xosdir va
shuning uchun tabiiy ravishda o’rganish, tahlil qilish va amalga oshirish ob’ektiga
aylanadi. Innovatsiyalar o’z-o’zidan paydo bo’lmaydi, ular alohida o’qituvchilar va
butun jamoalarning ilmiy izlanishlari, ilg’or pedagogik tajribasi natijasidir. Bu
jarayon o’z-o’zidan bo’lishi mumkin emas, uni boshqarish kerak.
Kurs ishining maqsad va vazifalari: O`quvchilarga Matn protsessorida
hujjatlarda bilan ishlash haqida bilim va ko`nikma hosil qilish; Matn protsessorida
hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion ta'lim
texnologiyalaridan foydalanish. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash
mavzusini o'qitish bo'yicha ta'lim tashkil etish usullari
Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Word dasturi va uning imkoniyatlari.
Microsoft word matn muxarriri .Microsoft Word matn muxarriri da ishlash
ko’nikmalarini shakllantirishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan
foydalanishning usullari
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to’plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bob va qilingan
xulosalardan iborat. Ishda o’rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar tushunarli
ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi. Ishga qo’yilgan
maqsadga erishishi uchun to’plangan adabiyotlar manbalarning nomlari va
elektron manzillari keltirildi.
4

I-bob. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishning
nazariy asoslari
1.1. Word dasturi va uning imkoniyatlari.Microsoft word matn muxarriri
Q og'ozda chop etish uchun mo'ljallangan ko'pgina hujjatlar, hamda elektron
hujjatlar matn ko'rinishida bo'ladi, ya'ni matnlarda oddiy simvollar (harflar,
raqamlar, tinish belgilari va boshqalar)dan terilgan so'zlardan tuzilgan.
Kompyuterda matn hujjatlarini tayyorlashda 3 xil asosiy amal ishlatiladi.
Kiritish amali joriy matnni tashqi ko'rinishidan elektron ko'rinishga o'tkazadi, ya'ni
matnni fayl ko'rinishida kompyuterda saqlaydi. Kiritish amalida fa q at klaviatura
orqali axborot kiritish tushunilmaydi. Matnni kiritishning apparat vositalari ham
bor, ya'ni matnni originalini skayner orqali kiritish mumkin.
Redaktorlash amali (matnni ta h rirlash jarayoni) mavjud elektron hujjatga
o'zgartirish kiritish, hujjat qismlarini joyini almashtirish, bir nechta kichik fayllarga
bo'lib o'zgartirish imkonini beradi.
Kiritish va redaktorlash amalidan so'ng matnning mazmuni shakllanadi.
Hujjatni jihozlashni shakllash amali orqali bajariladi. Shakllash buyruqlaridan
so'ng matnni monitor ekranida yoki printerda chop etilgandan so'ng qog'ozda
qanday joylashishini ko'rish mumkin.
Matnlar bilan ishlovchi 2 xil programmalar bor: matn redaktorlari va matn
prosessorlari (muharrirlari).
Matn redaktorlarida kiritilgan matnni shakllash imkoni mavjud emas.
Matn prosessorlari matnni shakllash imkonini beradi. Matn prosessorlari rasmiy
hujjatlarni tayyorlashda ishlatiladi.
Window’s OS ga Bloknot standart matn redaktori va oddiy WordPad matn
prosessori kiradi. Shakllanmagan matn fayllari Window’s OS da .TXT fayl
kengaytirgichi bilan, matn prosessorlari fayllari esa . DOC kengaytirgichi bilan
saqlanadi.
Zomanaviy WINDOWS OSli kompyuterlarda Microsoft Word matn
prosessori keng tarqalgan. Bu programma Microsoft kompaniyasi mahsuli bo'lib,
ko'p yillar mobaynida rivojlandi va uning quyidagi versiyalari mavjud: Word 6.0 ,
5

Word 7.0 ( Office 95) , Word 8.0 ( Office 97), Word 2000 ( Office 2000), Word
2002 , 2003,2007,2008 ( Office XP )… ….
Word dasturiga kirish uchun quyidagi amallar bajariladi. Pusk /Bse programmi/
Mikrasoft Oficce/ Mikrasoft Oficce Word….va Word oynasi ochladi….
Word matn prosessori oynasi.
Rasmga izoh:
1. oyna sarlahasi – bu satrda
programma nomi va ochilgan hujjat
nomi ko'rsatiladi.
2. Programma oynasi tugmalari.
3. Hujjat oynasi tugmalari. Word
ko'p oynali matn prosessori bo'lib, bir
vaqtda unda bir nechta oynadagi turli
hujjatlarni tahrirlash mumkin.
4. Uskunalar paneli.
5. Gorizontal va vertikal
chizg'ichlar.
6. Ish joyi.
7. Vertikal va gorizontal
siljitgichlar.
8. H olat satri. Bu satrda varaq,
bo'lim nomeri, kursorga joylashgan joy,
yozish tili va boshqa kerakli axborotlar
ko'rsatiladi.
MICROSOFT WORD MENYUSI BUYRUQLARIDAN FOYDALANISH.
1. ФАЙЛ - FAYLLAR BILAN ISHLASH MENYUSI.
1.1. Создать - yangi hujjat yaratish.
1.2. Открыть – Diskdagi mavjud hujjatni yuklaydi, bu buyruq ishga
tushirilganda " О ткрытие документа " oynasi ochiladi, oynadan kerakli hujjat
tanlab olinadi.
1.3. Закрыть - Joriy hujjatni yopadi.
1.4. Сохранить – joriy hujjatni diskka yozish(saqlash). Agar hujjat yangi bo'lsa,
hujjat saqlanadigan papka, hujjat nomi va formati ko'rsatilishi kerak.
1.5. Сохранить как - joriy hujjatni boshqa papkaga yoki diskga, boshqa nom
yoki formatda yozish (saqlash).
6

1.6 . Сохранить все - word matn muxarririda ochilgan hamma oynadagi
hujjatlarni diskka yozish.
1.7. Свойства – joriy hujjat haqida axborot olish va shu axborotlarni
uzgartirish.
1.8. П a р a м e тры страницы – varaq sahifalarining- ko'rinishini izohlash.
Bunda xoshiyalarni, varaq o'lchamini va boshqa parametrlarni ko'rsatish mumkin.
1.9. Предварительный просмотр - hujjatni printerga chop etishga
yuborishdan avval qog'ozdagi ko'rinishini ekranda ko'rish.
1.10. Печать - hujjatni printerga chop etish uchun yuborish. Bunda printerni,
varaqlar raqamini , nusxalar sonini ko'rsatish mumkin.
1.11. Bundan oldingi ish seansda ishlatilgan hujjatlar ro'yxati . shu
ro'yxatdan hujjat nomini tanlab hujjatlarni tez ochish mumkin.
1.12. Выход - Word prosessoridan chiqish.
2. ПРАВКА - TAHRIRLASH MENYUSI.
2.1. Отменить ввод – Ctrl+Z - oxirgi bajarilgan amalni bekor qiladi.
2.2. Повторить ввод – F4 ( Вернуть ) - oxirgi bajarilgan amalni takrorlash
yoki bekor qilingan amalni tiklash.
2.3. Вырезать - Shift+Del - belgilangan maydondagi axborot (fragment)ni
ma'lumotlar buferiga joylashtiriradi (qirqib olish).
2.4. Ko пировать – Ctrl+Ins - belgilangan fragment nusxasini ma'lumotlar
buferiga ko'chiradi.
2.5. Вставить – Sift+Ins - ma'lumotlar buferidagi axborotni ko'rsatilgan joyga
qo'yish.
Вырезать , копировать , вставить buyruqlarini kontekst menyu orqali ham
ishga tushirish mumkin.
2.6. Специальная вставка – ma'lumotlar buferidagi axborotni ob'yekt sifatida
qo'yish.
2.7. Выделить все – Ctrl+A – hujjatni to’liq belgilab olish.
2.8. Найти – Ctrl+F - hujjatdan kerakli ma'lumotni qidirib topish.
7

2.9. Заменить - Ctrl+H - hujjatdan ma'lumotlarni qidirib topish va boshqasiga
almashtirish.
2.10. Перейти - F5 - ko'rsatilgan nomerdagi ob'yektga (sahifaga, jadvalga,
satrga, ob'yektga, rasmga) o'tish.
3. ВИД - MENYUSI FAQAT KO'RINISHNI O'ZGARTIRUVCHI
BUYRUQLARNI O'ZIDA JAMLAYDI
3.1. Обычный - oddiy hujjatlarni kiritish.
3.2. Web- документ -
3.3. Разметка страница -
Структура – xujjatning tuzilishini ko ` rish .
3.4. Област задач –
3.5. Панель инструментов – tanlangan uskunalar panelini ko ' rsatadi yoki
yashiradi .
3.6. Линейка - gorizontal va vertikal chizg'ichlarni ko'rsatadi yoki yashiradi.
3.7. Отображат значки абзацев – abzatsga znachok qo`yish.
3.8. Сетка – qog`ozga setka o`rnatish.
3.9 Схема документа – xujjatning elektron tuzilishi.
3.10. Ko л o нтитулы - varaqlarga kolontitul qo'yish va ularni tahrirlash.
3.11. Во весь экран - Hujjatni butun ekranda ko'rish.
3.12. Ma сштаб – Hujjat masshtabini o'zgartirish (kattalashtirish yoki
kichiklashtirish). Masshtabning o'zgarishi chop etishga ta'sir ko'rsatmaydi.
4. ВСТАВКА – HAR XIL BELGILAR, OB'YEKTLARNI QO'SHISH
BUYRUQLARINI O'ZIDA JAMLAYDI:
4.1. Р азрыв - yangi sahifa, ustun yoki bo'lim boshlash uchun sahifa oxiri,
ustun oxiri yoki bo'lim oxiri belgisini qo'yish.
4.2. Номер страницы – varaq sahifalariga tartib raqamini qo'yish.
4.3. Дата и время – joriy sana va vaqtni tanlangan formatda qo'yish.
4.4. Автотекст – shifaga matnlarni qo`yish.
8

4.5. Поле – Hisoblash uchun joylar hosil qilish.
4.6. Символ - klaviaturadan kiritishning iloji bo'lmagan belgilarni tanlash yo'li
bilan qo'yish .
4.7. Примечание – hujjatning tanlangan abzatsiga tushuntirish yozish.
4.8. Ссылка c носка – sahifa oxiriga yoki hujjat oxiriga snoska qo’yish
imkonini beradi.
4.9. Ссылка название – ob'yektlarga (jadval, rasm, formula) nom berish.
(masalan: rasm1, rasm2, rasm3 .. korinishida).
4.10. Рисунок - Картинки diskdagi mavjud rasmni tanlab olish yo'li bilan
hujjatning ko'rsatilgan joyiga qo'yish.
4.11 . Рисунок – Из файла – fayllarda joylashgan rasmlarni qo’yish.
4.12 . Рисунок – Автофигуры - Xar xil turdagi geometrik figuralarni qo'shish
uchun panel ko'rsatadi.
4.13 .Рисунок – Word Art - chiroyli yozuvlar yozish uchun ishlatiladi.
4.14. Организационная диаграмма – Organizatsionniy diagrammalar
o ` rnatish .
4.15 . Надпись – tasvirdagi ustki yozular yo`nalishini tanlash.
4.1 6 . Файл – Boshqa fayldagi axborotni ko'rsatilgan joyga qo'yish.
4.1 7 . Объект - boshqa programmalarda yangi ob'yekt yaratib qo'yish, bu
ob'yektlarga quyidagilar kiradi: Еxcel varag'i, formula, WordArt yozuvi va
boshqalar.
4.18. Закладка –
4.19. Перессылка – peressilka o`rnatish.
5. ФОРМАТ - MENYUSIDA TAXRIRLASH(SHAKLLASH) UCHUN
MO'LJALLANGAN BUYRUKLAR JOYLASHGAN.
5.1. Шрифт - harflar ko'rinishini o'zgartirish. Shrift buyrug'ini kontekst menyu
orqali ham ishga tushirish mumkin.
5.2. Абзац – Abza t slarni shakllash buyrug'i. Satrlar orasidani masofani, satrning
varaqka nisbatan joylashishini o'zgartirish mumkin. Abza t s buyrugini kontekst
9

menyu orqali ham ishga tushirish mumkin. Abzats parametrlarini gorizontal
chizg'ichdagi markerlarni sichqoncha orqali o'ngga va chapga siljitsh orqali ham
o'zgartirish mumkin.
5.3. Список – abzatslarga tartib raqami yoki marker qo'yish .
5.4. Границы и заливка – abzatslar atrofiga, varaqlar xoshiyasiga chegara
ko'rsatish va fonga rang berish.
5.5. Колонки - matnni bir nechta ustunlarga bo'lib yozish uchun ustunlar
qo'yish.
5.6. Табуляция – xat boshi va tabulyatsiya intervalini o'zgartiradi .
5.7. Буквица - bosh harfni boshqalariga nisbatan ajratib yozish.
5.8. H аправление текста – matnning yozilish yo`nalishini tanlash.
5.9. Регистр - belgilangan satrlardagi harflarni katta yoki kichik ko'rinishga
“ Регистр ” oynasidan tanlash yo'li bilan o'tkazish.
5.10. Фон - hujjat elektron ko'rinishga o'tkazilganda fonga rasm qo'yish yoki
rang berish imkonini beradi. Fon rasmi hujjat bilan birga chop etilmaydi.
5.11. Тема – tayyor tema fonlarni tanlash.
5.12. Рамки –
5.13. Автоформат – hujjatni avtoformatlashtirish.
5.14. Стил и форматирование – matnning stilini yozilish tanlash.
5.15. Показат форматирование – formatlashni ko ` rsatish .
6. C ЕРВИС – HUJJATLARNI TAHRIR QILISHGA
MO ` LJALLANGAN .
6.1. Правописание – grammatik va statistik xatolarni tuzatish.
6.2. Язык – hujjatning tilini belgilash.
6.3. Исправит певрежденний текст -
6.4. Статистика – statistik ma`lumotlar. (hujjat to`g`risida ma`lumotlar).
6.5. Автореферат – faylning qisqacha mohiyati.
6.6. Исправления – o`zgartirishni ko`rsatish va solishtirish.
6.7. Сравнить и объединить исправления -
10

6.8. Установить защита – hujjatni himoyalash .
6.9. Совместная работа –
6.10. Макрос – makrosni aniqlash .
6.11. Шаблоны и надстройки – shablonlar va ustqurmalar .
6.12. Параметры автозамены – belgi va so ` zlarni almashtirish .
6.13. Настройка – menyu bandlarini tahrir qilish .
6.14. Параметры – Wordning parametrlari .
7. TАБЛИЦА- JADVALLAR BILAN ISHLASHGA MO'LJALLANGAN
BUYRUQLARNI MUJASSAMLASHTIRGAN MENYU.
7.1. Нарисовать таблицу – " Таблицы и границы '" uskunalar panelini
ko'rsatadi yoki yashiradi va jadval chizish uchun " qalam " tanlaydi .
7.2.1. Добавить - Таблицу - yangi jadval qo'yish, ustunlar soni va satrlar soni
ko ' rsatiladi .
7.2.2. Добавить – Столбцы слева – tanlangan ustun chap tarafiga yangi
ustun qo'shadi.
7.2.3. Добавить – Столбцы справа – tanlangan ustun o'ng tarafiga yangi
ustun qo'shadi.
7.2.4. Добавить – Строки выше – tanlangan satr yuqorisiga yangi satr
qo'shadi.
7.2.5. Добавить – Строки ниже - tanlangan satr tagiga yangi satr qo'shadi.
7.2.6. Добавить – Ячейку – tanlash orqali alohida yacheyka, ustun yoki satr
qo'shadi.
7.3.1. Удалить – Таблицу - jadvalni to'liq o'chiradi.
7.3.2. Удалить – Столбцы – jadvaldan belgilangan ustunlarni o'chiradi.
7.3.3. Удалить – Строки – jadvaldan belgilangan satrlarni o'chiradi.
7.3.4. Удалить –Ячейку – jadvaldan belgilangan yacheykalarni, ustunlarni
yoki satrlarni o'chiradi.
7.4.1. Выделить – Таблицу - joriy jadvalni to'liq belgilaydi.
7.4.2. Выделить – Столбец – joriy ustunni belgilaydi .
11

7.4.3. Выделить – Строку – joriy satrni belgilaydi .
7.4.4. Выделить – Ячейку – joriy yacheykani belgilaydi.
7.5. O бъединить ячейки - jadvaldagi belgilangan yacheykalarni birlashtirish .
7.6. Разбить ячейку - tanlangan yacheykani bir nechta yacheykalarga bo ' lish .
7.7.Разбить таблицу – jadvalni joriy satrdan ikki qismga ajratadi.
7.8.1. Преобразовать в таблицу - yozilgan matnni jadvalga joylashtiradi.
7.8.2. Преобразовать в текст – jadvalda joylashgan matnni oddiy matn
ko'rinishiga o'tkazadi.
7.9. Скрыть сетку (Отображать сетку) - jadvalning chegaralarini yashiradi
(ko'rsatadi).
MICROSOFT WORD USKUNALAR PANELIDAN FOYDALANISH .
"Стандартная" uskunalar paneli
“ Создать ” – Yangi hujjat yaratish.
“ Открыть ” – Avval yaratilgan hujjatni yuklash (ochish).
“Сохранить ” – hujjatni diskka yozish ( saqlash ).
“ Закрыть ” – Joriy hujjatni yopadi .
“ Печать ” – Hujjatni chop etish uchun printerga yuborish.
“Предварительный просмотр ” - hujjatning qog ’ ozga qanaqa chop etilishini ekranda
ko ’ rish .
“Правописание ” – joriy hujjatni orfografik , grammatik va stilistik xatolarga tekshirish
va berilgan maslahatlar asosida to ’ g ’ rilash .
“ Вырезать ” – belgilangan fragmentni ma’lumotlar buferiga joylashtirish. (qirqib olish)
12

“ Копировать ” – belgilangan fragmentning nusxasini ma’lumotlar buferiga ko’chirish.
“Вставить ” - ma ’ lumotlar buferida joylashgan fragmentni hujjatga qo ’ yish .
Ma ’ lumotlar buferi bo ’ sh bo ’ lsa bu buyruq ishlamaydi .
“Формат по образцу ” - belgilangan ob ’ ekt yoki fragment formatini ko ’ chirich va
boshqa ob ’ ekt yoki fragmentga taqbiq etish .
“ Отменить ” – oxirgi bajarilgan amallarni ketma-ket bekor qilish.
“Вернуть ” - " отменить " buyrug ’ i orqali bekor qilingan amallarni qayta tiklash .
“Таблицы и границы ” - " Таблицы и границы " panelini ko ’ rsatish yoki yashirish .
“Добавить таблицу ” - tanlash yordamida ustun va satrlar sonini ko ’ rsatib jadval
yaratish . Agar kursor jadval ichida joylashgan bo ’ lsa , jadvalning yacheykalari
belgilanishiga qarab bu buyruq , "Добавить ячейки" yoki "Добавить столбец" yoki
"Добавить строки" buyrug ’ iga o ’ zgarishi mumkin .
“ Добавить таблицу Excel ” - Microsoft Excel jadvalini qo’yish.
“ Столбцы ” – hujjatdagi ustunlar sonini o’zgartirish.
“Рисование ” - "Рисование" uskunalar panyelini ko ’ rsatish yoki yashirish .
“Схема документа ” - hujjat strukturasini mundarija ko ’ rinishida matn chap tarafida
ko ’ rsatish .
“Непечатаемые символы” - Ekranda xizmatchi belgilarni ko ’ rsatish , tabulyatsiya
belgisi , abzats oxiri va shunga o ’ xshash belgilar . Ular chop etishda yozuvga
chiqarilmaydi.
“Масштаб ” – hujjat masshtabini o ’ zgartirish (10 dan 500 gacha foiz hisobida ).
13

“ Помощник ” - "yordamchi" ma’lumotlar va maslahatlar beradi..
"ФОРМАТИРОВАНИЕ" USKUNALAR PANELI
“ Стиль ” – abzatsga stil tanlash. (formatini o’zgartirish)
“ Шрифт ” - belgilangan matn shriftini o’zgartirish.
“ Размер шрифта ” – belgilangan matn shrift o’lchamini o’zgartirish..
“ Полужирный ” - belgilangan matn shriftini qalin ko ’ rinishga o ’ tkazish yoki
qalin bo ’ lsa bu formatni bekor qilish .
“ Курсив ” - belgilangan matn shriftini kursiv ko ’ rinishga o ’ tkazish yoki kursiv
bo ’ lsa bu formatni bekor qilish .
“ Подчеркнутый ” – belgilangan matn tagiga chizish. Agar matn tagiga chizilgan
bo’lsa, chiziqni olib tashlaydi.
“ По левому краю ” – abzatsni chapga tekislash . Bu holda abzatsning o’ng qismi
notekis bo’ladi.
“ По центру ” – abzatsni markazlashtirish.
“ По правому краю ” - abzatsni o ' nga tekislash . Bu holda abzatsning chap qismi
notekis bo’ladi.
“ По ширине ” – abzatsni eniga tekislash .
“ Нумерация ” – abzatslarga nomer qo ’ yish yoki olib tashlash .
“ Маркеры ” - abzatslarga marker qo’yish yoki olib tashlash.
14

“Уменшить отступ” – abzats chap qismidagi joyni kamaytirish .
“Увеличить отступ” - abzats chap qismidagi joyni ko ’ paytirish ..
“ Внешние границы ” – belgilangan matn , abzats , yacheyka , rasm yoki boshqa
ob ’ ekt atrofiga chegara ( chiziq ) chizish yoki chegara ( chiziq ) ni olib tashlash .
“ Выделение цветом ” – matn foni rangini o ’ zgartirish .
“ Цвет шрифта ” – belgilangan matn harflari rangini o’zgartirish.
15

1.2.Microsoft word matn muxarriri da ishlash ko’nikmalarini shakllantirishda
innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanishning usullari
MATNNI KIRITISH VA TAXRIRLASH
Joriy hujjatning oynasi hamma vaqt o'chib yonuvchi vertikal chiziqqa –
kursorga ega . Matn klaviatura yordamida kiritiladi. Kiritilgan belgilar kursor
joylashgan joyida paydo bo'ladi. Bunda kursor o'nga suriladi.
Klaviaturadagi har bir alfavit-sonli tugmasi ikkita turli belgini kiritishga imkon
beradi: SHIFT tugmasi bosilishi bilan yoki bosilmasdan . Xarflar uchun SHIFT
tugmasi bilan bosilishi katta xarflarni kiritishni, SHIFT tugmasi bosilmasdan esa
kichik harflar kiritishni ta'minlaydi.
Agar matnning ancha katta qismini katta harflar bilan terish kerak bo'lsa, unda
hamma vaqt SHIFT tugmasini bosib turish noqulay bo'ladi. Bu holda CAPSLOCK
tugmasidan foydalaniladi, bu tugma klaviaturani katta harflarni kiritish tartibiga
o'tkazadi .
Matnni kompyuterga kiritishda yangi satrga o'tish uchun ENTER tugmasi
qo'llaniladi . Matn muxarrirlarida o'ng chegarasiga yetilganda yangi satrga
avtomatik ravishda o'tish imkoni ko'zda tutilgan, bunda ENTER tugmasi bitta
abzatsni tugatib, yangisini boshlash uchun ishlatiladi.
Dastlabki matn ko'pincha xatolarga egadir. Undan tashqari, xatolar
to'g'rilanganda ham , ish davomida rejalar o'zgarib , matnga o'zgartirishlar kiritish
kerak bo'ladi. Kiritilgan matnning xatolarini to'g'rilash va o'zgartirishlarni kiritish
amali matnni tahrirlash deyiladi.
1. Belgilarni o'chirish . Buning uchun kursorni o'chiriladigan belgining yoniga
o'rnatish kerak. Bu amal kursorni boshqarish tugmalari yordamida bajariladi:  ,  ,
 ,  . Kursorni sichqoncha yordamida ham o'rnatish mumkin. Buning uchun
sichqoncha ko'rsatkichini kerakli joyga olib borib, bosishni bajarish kerak. Kursor
kerakli joyga o'rnatilgandan keyin belgini yoki belgilarning guruhini o'chirish
mumkin. Buning uchun  ( BACKSPACE ) yoki DELETE tugmalardan
foydalaniladi. BACKSPACE tugmasi yordamida kursordan chapda joylashgan
16

belgilar o'chiriladi . DELETE tugmasi esa kursordan o'ngda joylashgan belgilarni
o'chiradi .
2. Yangi belgilarni kiritish. Tayyorlangan matnga yangi belgilarni kiritish
o'xshash bajariladi. Boshida kursor kerakli joyga o'rnatiladi va belgilar kiritiladi.
Matnni kiritishda ikkita tartibdan foydalanish mumkin: ichiga qo'yib (surib) yozish
va almashtirib yozish. Bu tartiblar klaviaturadan INSERT tugmasini bosish yoki
holat satridagi ЗА M indikatorida sichqonchada ikkitalik bosish orqali o'rnatiladi .
Ichiga qo'yib yozish tartibida yangi belgilar matnni o'nga surib kiritiladi.
Almashtirib yozish tartibida esa yangi belgilar matnning belgilarini o'chirib ,
eskilarining o'rniga kiritiladi.
3. Matnning qismlari bilan ishlash . Matnli hujjat bilan ishlashda matnning
yirik qismlarini o'chirish , nusxa olish va ko'chirish mumkin. Buning uchun
matnning qismi belgilanadi. Matnning qismi belgilash uchun SHIFT tugmasidan
foydalaniladi. SHIFT tugmasi bilan birga kursorni boshqarish tugmalari bosiladi.
Matnni cho'zish usulidan foydalanib ham belgilash mumkin (chap tugmasi
bosilgan xolda sichqonchani xarakatlantirish). Belgilangan matnni o'chirish uchun
DELETE tugmasidan foydalaniladi. Nusxa olish va ko'chirish uchun ma'lumotlar
buferidan foydalaniladi:
Shift + Delete (yoki CTRL + X) – buferga ko'chirish (qirqib olish)
Ctrl + Insert (yoki CTRL + S) – buferga nusxa ko'chirish
Shift + Insert (yoki CTRL + V) – buferdan olib qo'yish
Klaviatura yordamida kursorni boshqarish
Buyruq Kursorning harakatlanishi
HOME Joriy satrning boshiga
END Joriy satrning oxiriga
CTRL +  Keyingi so'zning boshiga
CTRL +  Oldingi so'zning boshiga
CTRL + HOME Hujjatning boshiga
CTRL + END Hujjatning oxiriga
PAGE UP Bitta ekran sahifa yuqoriga
PAGE DOWN Bitta ekran sahifa pastga
17

MATNNI SHAKLLASH (FORMATLASH)
Matnni shakllashga quyidagi elementlar kiradi:
1. Sahifaning strukturasi
2. Hujjatning strukturasi
3. Abzatsning parametrlari
4. Sarlavxalarning parametrlari
Saxifaning struktarasiga(tuzilishiga) quyidagi elementlari kiradi: qog'ozning
formati( o'lchami ), varaqning oriyentasiyasi(joylashishi) – «kitob» yoki «albom», hujjatning
hoshiyalari – bosma varaqning chetlari va matn orasidagi masofalar, xamda kolontitullar.
Kolontitullarda sahifalarning nomerlari ( kolonsifralar), q isqa sarlavxalar-sahifadagi matnning
mazmunini qisqa ifodalaydigan yozuvlar, hamda bezatilishning ba'zi elementlari- masalan
koloncherta. Bu parametrlar Параметры страницы muloqat oynasida o'rnatiladi . Bu oyna
Файл Параметры страницы buyrug'i yordamida ochiladi. (rasmga qarang).

Abzatsning parametrlariga quyidagi elementlar kiradi:
1) shriftning turi .
2) shriftning o'lchami.
3) shriftning yozilishi .
4) satrlar orasidagi masofa .
5) tekislanish usuli(chap chegaradan, markazlangan, eni bo'yicha yoki o'ng chegaradan).
6) so'zlarni bo'lib, yangi satrga o'tkazish usuli.
7) xat boshi (abzatsning birinchi satrida qoldiriladigan joyning o'lchami ).
8) abzatslar orasidagi masofa .
18

Bu parametrlar Формат  Шрифт va Формат  Aбзац buyruqlar yordamida tanlanadi.
(rasmga qarang).
MATNLARNI DISKKA SAQLASH VA CHOP ETISH.
Yaratilgan va tahrirlangan matn ma'lumotlar hisoblanadi . Ma'lumotlar zarur bo'lgani uchun
saqlanishi kerak. Ma'lumotlar fayl ko'rinishida saqlanadi. Fayl o'z nomiga, adresiga va
kengaytirgichiga ega bo'lishi kerak. Foydalanuvchi faylga nom va adres (qaysi joyda
joylashganligini)ni beradi. Fayl kengaytirgichini esa Windows OS avtomatik ravishda o'zi
qo'yadi .
Matnni diskka birinchi marta saqlash uchun Файл – Сохранить buyrug'i beriladi va
Сохранение файла muloqat oynasida hujjatni qaysi nom bilan, qaysi papkaga, qaysi tipda
saqlash ko'rsatiladi, so'ng Сохранить tugmasi bosiladi. Agar hujjat ilgari saqlangan bo'lsa,
Файл – Сохранить buyrug'i beriladi va bu holda hujjat ilgarigi saqlangan joyga o'sha nom
bilan saqlanadi. Agar hujjatni nusxasini yangi nom bilan saqlash kerak bo'lsa, Файл –
Сохранить как buyrug'i beriladi va hujjat boshqa nom bilan saqlanadi. Hujjat saqlangandan
so'ng uni A: diskka yozmoqchi bo'lsak, Проводник programmasi ishga tushiriladi, hamda
saqlangan hujjat (ya'ni fayl) belgilanadi. Fayl belgisi ustida o'ng tugma bosiladi. Ochilgan
kontekst menyudan отправить punkti tanlanib, bu punktdan disk A: punkti tanlanadi va
sichqonchaning chap tugmasi bosiladi.
Matnni qog'ozga chop etish uchun printerdan foydalaniladi. Printer oldindan parallel (LTP)
yoki USB portlar orqali kompyuterga ulangan bo'lishi shart. Ko'pincha parallel port orqali
ulanadi, chunki bu ulanishda axborotlar uzatilishi tez ro'y beradi.
Matnni chop etishga yuborishdan avval hujjat ko'rinishini ekranda ko'rish mumkin. Bu
quyidagi buyruq orqali amalga oshiriladi: Файл - Предварительный просмотр yoki uskunalar
19

panelidan Предварительный просмотр tugmasini orqali bajariladi. Bu holatda hujjatni
tahrirlab bo'lmaydi va uskunalar panelidagi boshqaruv tugmalari faqat hujjat ko'rinishini
o'zgartiradi .
" ПРЕДВАРИТЕЛЬНЫЙ ПРОСМОТР " USKUNALAR PANELI .
“ Печать ” - Faylni yoki belgilangan fragmentni yozuvga yuborish. Parametrlari
Файл menyusining Печать buyrug'i orqali o'zgartiriladi.
”Увеличение” - hujjat ko ' rinish masshtabini o ' zgartirish . Hujjat ustida lupa
ko'rsatiladi, lupadagi "+" belgisi masshtab kattalashishini, "-" belgisi esa
kichiklashishini bildiradi.
“ Одна страница ” - faqat bitta varaqni ko ' rsatadi .
“ Несколько страниц ” - Ekranga bir nechta varaqlarni ko'rsatadi . Foydalanuvchi
varaqlar sonini tanlab oladi.
“ Масштаб ”- hujjat masshtabini tanlab o'zgartirish maydoni. (10 % dan 500% gacha
).
“ Линейка ” - Ekranda gorizontal chizg'ichni ko'rsatish yoki yashirish.
“ Сократить на страницу ” - Oxirgi sahifaga kichik fragment tushib qolganda
hujjatni bitta sahifaga kamaytirish .
“ Во весь экран ” - Ekrandan boshqarish elementlarini yashirish, ya'ni hujjat
ko'rinish chegaralarini kengaytirish. Avvalgi rejimga klaviaturadan ESC tugmasi
orqali o'tiladi .
“ Закрыть ” - " Предварительный просмотр " rejimidan chiqish .
Agar hujjatni ko'rinishi foydalanuvchiga yo qmasa, varaqning ko'rsatkichlarini
o'zgartirish mumkin. Buning uchun Файл- Параметры страницы buyrug ' i
orqali Параметры страницы muloqat oynasi ochiladi . Bu muloqat oynaning 4 ta
varag ' i bor .
Поля varag ' ida qog'oz varag ' ining hoshiyalari berish mumkin .
Размер бумаги varag ' ida qog'oz varag ' ining o'lchamini va joylashishini berish
mumkin .
Источник бумаги va Ma кет varaqlarida (hujjatni boshqacha shaklda chop
etish uchun mo ' ljallangan ) maxsus ko ' rsatkichlarni o'rnatish mumkin .
20

Uskunalar panelidan Печать tugmasi bosilish eng tez chop etish usulidir, lekin
bu usul ko'p ishlatilmaydi. Chunki bu usulda avvalgi o'rnatilgan parametrlar
asosida hujjat chop etiladi.
Hujjatni chop etish Файл - Печать (yoki klaviaturadan CTRL + P) buyrug'i
orqali bajariladi. Bu holda Pechat muloqat oynasi ochiladi va bu oynada chop
etishni va printerni xossalarini foydalanuvchi o'z didiga yarasha sozlashi mumkin.
(rasmga qarang)
Rasmga izoh:
1. Printerni tanlash
maydoni.
2. Chop etiladigan
sahifalarni ko'rsatish joyi.
“ Все ”- hujjat hamma
saxifalari chop etiladi.
“ Текущая ”- faqat joriy
saxifa chop etiladi.
“ Номера ” – ko'rsatilgan
raqamli sahifa chop etiladi.
3. Nusxalar sonini
ko'rsatish maydoni.KLAVIATURA TUGMACHALARI VA IMKONIYATLARI
T/r Klaviatura tugmachalari Vazifasi
1. ESC Amalni bekor qilish
2. Tab Abzas tashlash va jadval ustunlarini ko'paytirish.
3. Shift+Tab Tashlanga a bzas ni orqaga qaytariah .
4. Caps Lock Harflarni faqat katta harfda yozish
5. Shift Harflarni katta harfda kiritish yoki qo'shimcha belgilar kiritish.
6. Enter Keyingi abzasga yoki yangi qatorga o'tish .
7. Alt Qo'shimcha belgilar kiritish
8. Delete Kursordagi o'ng belgilarni o'chirish
9. Insert Qo'shimcha belgi va harflarni kiritish
10. Page Up Bir varaq oldinga o'tish
11. Page Down Bi varaq pastga o'tish
12. Scroll Lock Faqat kichik harflarni kiritish.
13. Print Screen Sys Rq Ekranni rasmga olish
14. Num Lock Klaviaturani o ' ng tomonida joylashgan qo ' shimcha raqamli tugmalarni
ishga tushirish
15. Power Kompyuter ishini tugatishni amalga oshiradi
21

16. F1 Yordam
17. Alt+F4 Oynani yopish (zakrit)
18. F12 Ma'lumotni xotiraga olish
19. F10 Meyudan chiqish
20. Ctrl Wordda qo'shimcha amallar bajarishda ishlatiladi.
21. Ctrl+ F10 Word oynasini katta kichik qilish
22. Ctrl+Q Ma'lumotni chap chegara bo'ylab tekislash
23. Ctrl+E Ma'lumotni markaz bo'ylab tekislash
24. Ctil+R Ma'lumotni o'nhg chegara bo'ylab tekislash
25. Ctrl+T Uskunalar panelini paydo qilish va aksincha
26. Ctrl+Y Bekor qilingan amalni tiklash
27. Ctrl+U Belgilarni ostiga bir chiziq tortib yozish
28. Ctrl+I Belgilarni yotiq shaklida yozish
29. Ctrl+O Xotiradagi fayllarni ochish
30. Ctrl+P Ma'lumotni chop etishga berish
31. Ctrl+A Ma'lumotlami to'liqligicha belgilash
32. Ctrl+S Ma'lumotni xotiraga olish
33. Ctrl+D Shift (yozuv shakli va yozuv o'lchami oynasini ochadi)
34. Ctrl+F Biror ma'lumotni izlash
35. Ctrl+G Найти и заменит ( Izlash va o ' zgartirish )
36. Ctrl+H Заменить (O'zgartirish)
37. Ctrl+J Malumotni chap va o'ng chegara bo'ylab tekislab yozish.
38. Ctrl+K Гипирсилка.
39. Ctrl+L Malumotni chap chegara bo'ylab tekislab yozish.
40. Ctrl+Z Amalni bekor qilish.
41. Ctrl+X Belgilangan belgilarni qirqib olish.
42. Ctrl+C Belgilangan belgilarni nusxasini olish.
43. Ctrl+V Nusxasi olingan ma'lumotni kerakii joyga qo'yish.
44. Ctrl+B Belgilarni quyiq qilib yozish.
45. Ctrl+N Yangi varaq ochish.
46. Ctrl+ M Matnni o’ng tomonga siqib siljitish
47. Ctrl+Home Satr boshiga o'tish
48. Ctrl+End Satr oxiriga o'tish
49. Ctrl+1 Qatorlar orasidagi kenglikni 1 birlikda yozish.
50. Ctrl+2 Qatorlar orasidagi kenglikni 2 birlikda yozish.
51. Ctrt+5 Qatorlar orasidagi kenglikni 1.5 birlikda yozish.
52. Ctrl+Shift+P Belgilarni o'lchamini o'zgartirish.
53. Ctrl+Shift+F Belgilarni yozuv shaklini o'zgartirish.
54. Ctrl+Shift+A Belgilarni bosh xarf bilan yozish.
55. Ctrl+Shift+D Belgilarni ostiga ikki chiziq chizish.
56. Ctrl+F3 Belgilangan belgilarni o'chirish.
57. Сtrl+Shift+End Bir varaq oldinga o'tish.
58. Ctrl+Shift+Ho m e Bir satr oldinga o'tish.
59. Ctrl+Insert Belgilangan malumotni nusxasini olish.
60. Сtrl+Page Up Bir varaq yuqoriga o'tish.
61. Сtrl+Page Down Bir varaq pastga o'tish.
22

62. Ctrl+ → Bir so'z o'nga o'tish.
63. Ctrl+ ↑ Bir so'z yuqoriga o'tish.
64. Ctrl+← Bir so'z chapga o'tish.
65. Ctrl+↓ Bir so'z pastga o'tish.
66. Ctrl+Shift+↑ Bir satir yuqorini belgilash.
67. Ctrl+Shift+↓ Bir satr pastni belgilash.
68. Ctrl+Shift+← Bir so'z chapni belgilash.
69. Ctrl+Shift+→ Bir so'z o'ngnibelgilash.
70. Back space Kursordan chap tomonda turgan belgilarni o'cherish
71. Delete Kursordan o’ng tomonda turgan belgilarni o'cherish
72. Shift+Insert Nusxasi olingan ma'lumotni belgilangan joyga qo'yish
73. Shift+Page Up Bir varaq yuqorini belgilash
74. Shift+Page Down Bir varaq pastni belgilash
75. Shift+Home Bir satr yuqorini belgilash
76. Shift+End Bir satr pastni belgilash
77. Shift+Delete Kursorda o'ngda turgan bir so'zni o'chrish
78. Shift+ ← Bir belgi chapni belgilash
79. Shift+→ Bir belgi o'ngni belgilash
80. Shift+↓ Bir satr pastni belgilash .
81. Shift+↑ Bir satr yuqorini belgilash.
82. Shift+Bask space Bir so'z chapni o'chirish .
83. ↓ Kursorni bir satr pastga o'tkazish
84. → Kursorni bir belgi o'ngga otkazish.
85. ↑ Kursorni bir satr yuqoriga o'tkazish .
86. ← Kursorni bir belgi chapga o'tkazish .
87. Pusk tugmasiga kirish.
88. Shift+F 1 Показать ф o ртиравание
89. Probel Bitta joy tashlash.
90. Shift+F12 Ma'lumotni xotiraga solish.
91. Ctrl +F10 Ekranni katta qilish va aksincha
92. Ctrl+F9 Katta qavs ochish.
93. Shift+F 10 Sichqonchani o'ng tugmasini buyruqlarini chiqarishi.
94. C tr l + rolik Wordda list masshtabini o’zgartirish (10%-120%)
95. Ctrl+Esc Pusk tugmasiga kirish
96. Alt+F4 Dasturdan chiqish.
97. Alt+ Tab Oynani svernut qilish
23

II-bob. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda
innovatsion texnologiyalardan foydalanish
2.1. Ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanish
ko’nikmalari va ularning amaliy ahamiyati
O’quv jarayonida kompyuter texnologiyalari va axborot-kommunikasiya
vositalaridan foydalangan holda ta’lim jarayonini tashkil qilish ta’lim
samaradorligigi ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
Bugungi kun talabi ta`limni sifat o’zgarishlariga olib keluvchi yangicha
yondashuvlarni izlashga undamoqda va uni o’rganishdagi yondashuvlar (metodlar)
ham o’zgarmoqda.Ta`limda yangi bilimlarni amalda qo’llash natijasi
innovatsiyalarga asoslangan yangi ta`lim yaratilishiga olib kelmoqda.
Respublikamizda ta`lim tizimini har tamonlama rivojlantirish kadrlar
tayyorlash tizimini tubdan yangilash va isloh qilish davlat ahamiyatidagi eng
ustivor vazifalar qatoriga kiradi. O`quvchi o’zlashtirgan bilimini amaliyotda
qo’llay bilishi uchun uni o’z vaqtida mustahkamlashi, boshqa tushunchalarni
o’rganishda qo’llash bilishi va olingan bilimlarni tizimlashtirish ta`lim
samaradorligini ta`minlashga olib keladi.
O`quvchining bilish faoliyati deganda:
 o’rganilayotgan mavzuga doir barcha axborotlarni to’plash; - to’plangan
axborotlarni qayta ishlash;
 o’rganilgan axborotlarni (ma`lumotlarni) qo’llash kabi uchta bosqichdan
iborat faoliyat tushuniladi.
Informatika o’quv predmetining asosiy vazifasi o’quvchilarni zamonaviy
informatikaning ba`zi bir umumiy g’oyalari bilan tanishtirish, informatikaning
amaliyotdagi tadbig’ini va kompyuterlarning zamonaviy hayotdagi rolini ochib
berishdan iborat. Shunday ekan, “Informatika” fanini o’qitish samaradorligini
oshirish o’quv mashg’ulotlarini tashkil etish hamda o’tkazishda pedagogik va
axborot texnologiyalaridan keng foydalanish, o’qitish mazmuniga mos dasturiy
ta’minotini ishlab chiqish, ularni o’quv jarayoniga joriy etish asosiy vazifalardan
24

hisoblanadi. Ushbu vazifalarni dolzarbligini e’tiborga olgan holda “Informatika”
fanini o’qitishda o’yinli texnologiyalardan foydalanish holatini o’rganish, tahlil
etish, ulardan samarali foydalanish metodikasini, mos uslubiy tavsiyalarni ishlab
chiqish zarur.
O’yinli texnologiyalardan foydalanishning asosini talabalarning faollashtiruvchi
va jadallashtiruvchi faoliyati tashkil etadi. O’yin olimlar tadqiqotlariga ko’ra
mehnat va o’qish bilan birgalikda faoliyatning asosiy turlaridan biri hisoblanadi.
Psixologlarning ta’kidlashlaricha, o’yinli faoliyatning psixologik mexanizmlari
shaxsning o’zini namoyon qilish, hayotda o’z o’rnini barqaror qilish, o’zini o’zi
boshqarish, o’z imkoniyatlarini amalga oshirishning fundamental ehtiyojlariga
tayanadi.O’yin bilish va uning bir qismi (kirish, mustahkamlash, mashq, nazorat)
tarzida tashkil etiladi. O’yinlar turli maqsadlarga yo’naltirilgan bo’ladi. Ular
didaktik, tarbiyaviy, faoliyatni rivojlantiruvchi va ijtimoiylashuv maqsadlarda
qo’llanadi.
O’yinning didaktik maqsadi bilimlar doirasi, bilish faoliyati, amaliy faoliyatida
bilim, malaka va ko’nikmalarni qo’llash, umumta’lim malaka va ko’nikmalarni
rivojlantirish, mehnat ko’nikmalarini rivojlantirishni kengaytirishga qaratilgan
bo’ladi. O’yinning tarbiyaviy maqsadi mustaqillik, irodani tarbiyalash, muayyan
yondashuvlar, nuqtai nazarlar, ma’naviy, estetik va dunyoqarashni
shakllantirishdagi hamkorlikni, kollektivizmni, jamoaga kirishib keta olishni,
kommunikativlikni tarbiyalashga qaratilgan bo’ladi. Didaktik tamoyillarni hisobga
olgan holda, o’quvchilarga nafaqat faktlarning qat`iy ilmiy bayonini berish, balki
o’qitishning turli qiziqarli metodlarini ham qo’llash lozim.
Masalan, ko’pchilikka ma`lum va ommabob bo’lgan krossvord o’yini
o’quvchilarda qiziqish o’yg’otishi tabiiydir. Qomusiy lug’atda ta`riflanishicha,
uning atamasi inglizcha “kross” – kesishgan, “vord” – so’z degan ma`noni
anglatib, ilk bor XX asr boshlarida kashf etilgan. Vaqt o’tishi bilan uning turlari
ko’payib, chaynvord, chaynkrossvord, krosschaynvord, aylanma krossvord,
diagonal krossvordlar o’ylab topildi. Ularning har biri shaklda so’zlarning
joylashishi va bog’lanishi bilan farq qiladi.Krossvord ko’rinishidagi so’rov shakli
25

o’quvchilar uchun har doim qiziqarli va o’ziga tortadigan metoddir. Mustaqil
ijodiy faoliyatning bunday shaklidan foydalanilganda darsda faqatgina kuchli
o’quvchilargina emas, balki kuchsiz o’quvchilar ham faol ishtirok
etadilar.Darslarda qiziqtirishdan foydalanishning boshqa shakllaridan, ya`ni rebus
va boshqotirmalardan ham foydalanish yaxshi samara beradi. Ushbu qiziqtiruvchi
metodlardan foydalanganda, o’qituvchi darsni maqsadli tashkil qilishni
rejalashtiradi, ya`ni krossvord, rebus, boshqotirmalarni fanning mazmuniga mos
tayyorlaydi. Darsning maqsadini aniqlaydi va kutilayotgan natijani loyihalaydi.
Rebus, krossvordlar o’yinli texnologiyalarga sirasiga kiradi. “Rebus” so’zi lotin
tilidan olingan bo’lib, “So’zlar orqali emas, balki rasmlar orqali ifodalash”
ma’nosini anglatadi. Bu - biror so’z yoki atamaning rasmlar, notalar, xarflar bilan
birgalikda ifodalanishi orqali hosil qilingan jumboqdir.
Rebus – keng tarqalgan va eng mashxur o’yinlar sirasiga kiradi. U orqali
maqollarni, she’r qismlarini, biror iborani yoki so’zni berkitish mumkin. Undan ilk
bor Fransiyada XV asrda qo’llanilgan. Eng birinchi rebuslar to’plami Etenom
Taburo tomonidan Fransiyada 1582 yili chop etilgan. Keyinchalik Angliya,
Germaniya, Italiyaga tarqalgan. Rossiyada birinchi rebuslar “Illyustrasiya”
jurnalida 1845 yili chop etilgan.
Rebus — bu atamalarni ko’ngil ko’taruvchi xarakterda shifrlashdir. Masalan: -
Rasmning chap qismidagi apostroflar soni rasm nomining chap tomonidan
o’chiriladigan xarflar soniga mos keladi;
 Rasmning o’ng yuqorisidagi apostroflar soni rasm nomining o’ng tomonidan
o’chiriladigan xarflar soniga mos keladi;
 So’z o’rtasidagi xarflarni o’chirish uchun bu xarflar rasm ustida yozilib ustidan
chiziladi;
 So’zdagi belgini almashtirish: “2=d” 2 – xarfni “d” xarfiga almashtirish, “r=p”
esa xarbir “r” belgi “p” belgiga almashtirish tushiniladi;
 Rasm nomidagi belgilarning joylashgan o’rni tartib raqamini o’zgartirish orqali
yangi hosil qilish mumkin;
 Rasmni teskari qo’yish orqali so’z ham teskari o’qiladi.
26

Ushbu vazifalar talabalar aqliy faolligini o’stiradi, bilish jarayoniga haqiqiy
qiziqish uyg’otadi. O’yin davomida talabalar ma’lum qiyinchiliklarni yengadilar,
o’z kuchlarini sinaydilar, malaka va bilimlarini rivojlantiradilar. Ko’pchilikka
ma’lum va ommabop bo’lgan krossvord o’yini talabalarda qiziqish uyg’otishi
tabiiydir.
Krossvord ko’rinishidagi so’rov shakli talabalar uchun har doim qiziqarli va
o’ziga tortadigan metoddir. Ushbu o’yinga talabalar shu darajada kirishib
ketadilarki, hatto, o’zlari ham informatikaning turli mavzulari bo’yicha
krossvordlar tuzishlari mumkin. Mustaqil ijodiy faoliyatning bunday shakli foydali
bo’lishi bilan birga, faqatgina bilimdon talabalarnigina emas, balki past
o’zlashtiruvchilarni ham qamrab oladi. Boshqa o’quv fanlaridan past
o’zlashtiruvchi talabalar ko’pincha informatikadan yaxshi va tirishqoq talabalarga
aylanadilar. Krossvordlar sodda bo’lishi bilan birga, mashhur olimlar, allomalar
ismlariga, mavzuga aynan mos keluvchi maxsus atamalarga diqqatini jalb
etishning samarali vositasi hamdir.
Informatika fanini o’qitishda interfaol metodlardan foydalanish. Hozirgi
davrda o’sib kelayotgan avlodni mustaqil fikrlaydigan qilib tarbiyalash vazifasi
27

muhimdir. Ushbu masalaning hal etilishi ko’p jihatdan o’qitishning interfaol
metodlarini qo’llashga bog’liq. Interfaol so’zi inglizcha “Interakt” so’ziga mos
kelib, “Inter – o’zaro”, “akt – ish ko’rmoq, ishlamoq” degan ma`nolarni anglatadi.
Interfaol o’qitish – muloqotli o’qitish bo’lib, jarayonning borishida o’qituvchi va
o’quvchi orasida o’zaro ta`sir amalga oshiriladi. Interfaol o’qitishning mohiyati
o’quv jarayonini shunday tashkil etishdan iboratki, unda barcha o’quvchilar bilish
jarayoniga jalb qilingan bo’lib, erkin fikrlash, tahlil qilish va mantiqiy fikr yuritish
imkoniyatlariga ega bo’ladilar. Darslardagi interfaol faoliyat o’zaro tushunishga,
hamkorlikda faoliyat yuritishga, umumiy, lekin har bir ishtirokchi uchun ahamiyati
nazorat topshiriqlarini birgalikda echishga olib keladigan muloqotli aloqani tashkil
etish va rivojlantirishni ko’zda tutadi. Interfaol metodlardan foydalaniladigan
o’quv jarayonida o’quvchilar tanqidiy fikrlashga, shart-sharoitlarini va tegishli
axborotni tahlil qilish asosida murakkab muammolarni echishga, alternativ
fikrlarni chamalab ko’rishga va asosli ravishda qarorlar qabul qilishga, bahslarda
ishtirok etishga, boshqalar bilan muloqot qilishga o’rganadilar. Buning uchun
darslarda individual, juftli va guruhli ishlar tashkil etiladi, izlanuvchi loyihalar,
rolli o’yinlar, ijodiy ishlar qo’llaniladi, hujjatlar va axborotning turli manbalari
bilan ish olib boriladi.
Interfaol o’qitish tashkilotchilari uchun, sof o’quv maqsadlaridan tashqari
quyidagi jihatlar ham muhimdir:
 guruhdagi o’quvchilarning o’zaro muloqotlar jarayonida boshqalarning
qadriyatlarini tushunib etishi;
 boshqalar bilan o’zaro muloqotda bo’lish va ularning yordamiga muhtojlik
zaruratining shakllanishi;
 o’quvchilarda musobaqa, raqobatchilik kayfiyatlarini rivojlantirish.
Interfaol usullar bo’yicha o’qitish tashkil etish jarayonida o’qituvchining bergan
topshiriqlari mazmuni o’quvchining tafakkurini rivojlantirish uchun kuchli
vositadir. Ushbu topshiriqlar turli xil murakkablik darajalarida
bo’lib,o’quvchilarni fikr yuritish, o’ylash, tasavvur qilish, yaratish yoki sinchiklab
tahlil etishga undovchi bo’lishi lozim.
28

Quyida topshiriq savollarini to’g’ri ifoda qilish uchun tavsiyalar keltiramiz: 1.
Topshiriq savollarini aniq va tushunarli darajada qo’yish lozim.
2. Topshiriq mavzu bilan bevosita bog’liq bo’lishi kerak.
3. Muayyan predmetlardan umumiyga borishga harakat qiling. Bu holat
o’quvchilarni o’ylashi va savolga javob berishda engillik tug’diradi.
4. Faqatgina “ha” yoki “yo’q”, “to’g’ri” yoki “noto’g’ri” degan javoblar
beriladigan savollarni berishdan saqlaning.
5. O`quvchilarga o’z intellektual qobiliyatlariga tayangan holda javob
beradigan savollarni bering..
6.O`quvchining o’z nuqtai nazarini bildiradigan topshiriqlardan berishga
harakat qiling.
7. Qo’yilgan topshiriqqa javob berilganda o’quvchilardan “Nima uchun
shunday deb o’ylaysiz?” deb so’rab turing.
Quyida bir qator interfaol metodikalarning tavsifi va mohiyatini keltiramiz:
“Aqliy xujum” metodi. Mazkur metod muayyan mavzu yuzasidan berilgan
muammolarni hal etishda keng qo’llaniladigan metod sanalib, u mashg’ulot
ishtirokchilarini muammo xususida keng va har tomonlama fikr yuritish,
shuningdek, o’z tasavvurlari va g’oyalaridan ijobiy foydalanish borasida ma'lum
ko’nikma hamda malakalarni xosil qilishga rag’batlantiradi. Ushbu metod
yordamida tashkil etilgan mashg’ulot jarayonida ixtiyoriy muammolar yuzasidan
bir necha original yechimlarni topish imkoniyati tug’iladi. «Aqliy xujum» metodi
tanlab olingan mavzular doirasida ma'lum qadriyatlarni aniqlash, ayni vaqtda
ularga muqobil bo’lgan g’oyalarni tanlash uchun sharoit yaratadi. Mashg’ulotlar
jarayonida «Aqliy xujum» metodidan foydalanishda bir necha qoidalarga amal
qilish talab etiladi. Ushbu qoidalar quyidagilar:
1. Mashg’ulot ishtirokchilarini muammo doirasida keng fikr yuritishga
undash, ular tomonidan kutilmagan mantiqiy fikrlarning bildirilishiga erishish.
2.Har bir ta'lim oluvchi tomonidan bildirilayotgan fikr yoki g’oyalar miqdori
rag’batlantirilib boriladi. Bu esa bildirilgan fikrlar orasidan eng maqbullarini tanlab
29

olishga imkon beradi. Bundan tashqari fikrlarning rag’batlantirilishi navbatdagi
yangi fikr yoki g’oyalarning tuzilishiga olib keladi.
3. Har bir ta'lim oluvchi o’zining shaxsiy fikri yoki g’oyalariga asoslanishi
hamda ularni o’zgartirishi mumkin.Avval bildirilgan fikr (g’oya)larni
umumlashtirish, turkumlashtirish yoki ularni o’zgartirish ilmiy asoslangan fikr
(g’oya)larning shakllanishiga zamin hozirlaydi.
4. Mashg’ulotlar jarayonida ta'lim oluvchilarning har qanday faoliyatlarini
standart talablar asosida nazorat qilish, ular tomonidan bildirilayotgan fikrlarni
baholashga yo’l qo’ymaydi. Agarda ularning fikr (g’oya)lari baholanib,
boriladigan bo’lsa, ta'lim oluvchilar o’z diqqatlarini, shaxsiy fikrlarini himoya
qilishga qaratadilar, oqibatda ular yangi fikrlarni ilgari surmaydilar. Mazkur
metodni qo’llashdan asosiy maqsad ta'lim oluvchilarni muammo xususida keng va
chuqur fikr yuritishga rag’batlantirish ekanligini etibordan chetda qoldirmagan
holda ularning faoliyatlarini baholab borishning har qanday usulidan voz kechish
maqsadga muvofiqdir.
“ Bilaman. Bilib oldim. Bilishni xohlayman” metodi . Sinf o’quvchilari
beshta guruhga bo’linadilar, guruhlar nomlanadi. Yozuv taxtasi uch qismga
ajratiladi. Birinchi bandning yuqori qismiga «Bilaman», ikkinchi bandning yuqori
qismiga «Bilib oldim», uchinchi bandning yuqori qismiga esa «Bilishni
xohlayman»degan so’zlar yoziladi. So’ngra o’qituvchi o’quvchilardan mavzu
yuzasidan qanday ma'lumotlarga ega ekanliklarini so’raydi va bildirilgan fikrlarni
«Bilaman »nomli bandga yozib qo’yadi. Ushbu xarakat guruhlar tomonidan fikrlar
to’la bayon etilganga qadar davom etadi. Mazkur jarayonda guruhlarning barcha
a'zolari faol ishtirok etishlariga ahamiyat berish zarur. O’quvchilar tomonidan
bildirilayotgan noto’g’ri fikrlar ham inkor etilmasligi zarur (zero bunday xarakat
o’quvchilarning faolligiga salbiy ta'sir ko’rsatadi). Keyingi bosqichda
o’quvchilarga mavzuga oid matnlar tarqatiladi Ushbu matn mavzu bo’yicha eng
asosiy tushunchalarni o’z ichiga oladi. O’quvchilar matn bilan tanishib chiqqandan
so’ng fikr yuritishlari hamda mavzuga oid yana qanday ma'lumotlarni
o’zlashtiriganliklarini aniqlashlari lozim. O’quvchilar o’z xulosalari asosida
30

fikrlarini bayon etadilar, ushbu fikrlar «Bilib oldim» nomli ustunga yozib boriladi.
So’ngi bosqichda o’qituvchi o’quvchilaridan yangi mavzu bo’yicha qanday
ma'lumotlarni o’zlashtirish istagida ekanliklarini so’raydi va o’quvchilarni yana
o’ylashga da'vat etadi. Guruhlardan navbati bilan fikr so’raladi. O’quvchilar
tomonidan bildirilgan fikrlar «Bilishni xohlayman»nomli ustunga yozib boriladi
Masalan: Matn o’quvchilarga tarqatiladi. O’quvchilar yakka tartibda (7
minut) matn bilan tanishadilar. So’ngra guruhlarda yuqorida qayd etilgan jadvalnit
o’ldiradilar.
“Bumerang” texnologiyasi. metod o‘quvchilarni dars jarayonida, darsdan
tashqarida turliadabiyotlar, matnlar bilan ishlash, o‘rganilgan materialni yodida
saqlab qolish,so‘zlab berish, fikrini erkin holda bayon eta olish, qisqa vaqt ichida
ko‘p ma’lumotga ega bo‘lish hamda dars mobaynida o‘qituvchi tomonidan barcha
o‘qivchilarni baholay olishga qaratilgan..Metodning maqsadi: O‘quv jarayoni
mobaynida tarqatilgan materiallarning o‘quvchilar tomonidan yakka va guruh
holatida o‘zlashtirib olishlari hamda suhbat-munozara va turli savollar orqali
tarqatma materiallardagi matnlar qay darajada o‘zlashtirilganligini nazorat qilish
va baholash jarayoni mobaynida har bir o‘quvchi tomonidan o‘z baholarini
egallashiga imkoniyat yaratish. Metodning qo‘llanishi: Amaliy mashg‘ulotlar
hamda suhbat-munozara shaklidagi darslarda yakka tartibda, kichik va jamoa
shaklida foydalanilishi mumkin.Mashg‘ulotda foydalaniladigan vositalar:
O‘quvchi dars jarayonida mustaqil o‘qishlari, o‘rganishlari va o‘zlashtirib olishlari
uchun mo‘ljallangan tarqatma materiallar (o‘tilgan mavzu yoki yangi mavzu
bo‘yicha qisqa matnlar, suratlar, ma’lumotlar).
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi:
Ushbu metod bir necha bosqichda o‘tkaziladi:
• o‘quvchilar kichik guruhlarga ajratiladi;
• o‘quvchilar darsning maqsadi va tartibi bilan tanishtiriladi;
• o‘quvchilarga mustaqil o‘rganish uchun mavzu bo‘yicha matnlar tarqatiladi;
• berilgan matnlar o‘quvchilar tomonidan yakka tartibda mustaqil o‘rganiladi;
• har bir guruh a’zolaridan yangiguruhtashkil etiladi;
31

• yangiguruh a’zolarining har bir guruh navbati bilan mustaqil o‘rgangan
matnlari bilan axborot almashadilar, ya’ni bir-birlariga so‘zlab beradilar,
matnni o‘zlashtirib olishlariga erishadilar;
• berilgan ma’lumotlarning o‘zlashtirilganlik darajasini aniqlash uchun guruh
ichida ichki nazorat o‘tkaziladi, ya’ni guruh a’zolari bir-birlari bilan savol-
javob qiladilar;
• yangi a’zolar dastlabki holatdagi guruhlariga qaytadilar;
• darsning qolgan jarayonida o‘quvchilar bilimlarini baholash yoki to‘plagan
ballarini hisoblab borish uchun har bir guruhda “guruh hisobchisi”
tayinlanadi.
O‘quvchilar tomonidan barcha matnlar qay darajada o‘zlashtirilganligini
aniqlash maqsadida o‘qituvchi (yoki opponent guruh) o‘quvchilarga savollar
bilan murojaat etadilar, og‘zaki so‘rov o‘tkazadilar;
• savollarga berilgan javoblar asosida guruhlar to‘plagan umumiy ballari
aniqlanadi:
• har bir guruh a’zosi tomonidan guruhdagi matn mazmunini hayotga
bog‘lagan holda bittadan savol tuziladi;
• guruhlar tomonidan tayyorlangan savollar orqali savol-javob tashkil etiladi
(«guruh hisobchilari» berilgan javoblar bo‘yicha ballarni hisoblab
boradilar);
• guruh a’zolari tomonidan to‘plangan umumiy ballar yig‘indisi aniqlanadi;
• guruhlar to‘plagan umumiy ballar guruh a’zolari o‘rtasida teng taqsimlanadi.
• darsni yakunlash, uyga vazifa berish.
Informatika darslarida ushbu metodni quyidagicha qo‘llash mumkin: Mavzu:
“Zinama-zina” texnologiyasi.
Ushbu metod o‘quvchilarni o‘tilgan yoki o‘tilishi kerak bo‘lgan mavzu
bo‘yicha yakka va kichik jamoa bo‘lib fikrlash hamda xotirlash, o‘zlashtirilgan
bilimlarni yodga tushirib, to‘plangan fikrlarni umumlashtira olish va ularni yozma,
rasm, chizma ko‘rinishida ifodalay olishga o‘rgatadi. Bu metod o‘quvchilar bilan
yakka holda yoki guruhlarga ajratilgan holda yozma ravishda o‘tkaziladi va
32

taqdimot qilinadi. Metodning maqsadi: O‘quvchilarni erkin, mustaqil va mantiqiy
fikrlashga, jamoa bo‘lib ishlashga, izlanishga, fikrlarni jamlab ulardan nazariy va
amaliy tushuncha hosil kilishga, jamoaga o‘z fikri bilan ta’sir eta olishga, uni
ma’qullashga, shuningdek, mavzuning tayanch tushunchalariga izoh berishda
egallagan bilimlarini qo‘llay olishga o‘rgatish. Metodning qo‘llanishi: ma’ruza
(imkoniyat va sharoit bo‘lsa), seminar, amaliy va laboratoriya mashg‘ulotlarida
yakka tartibda yoki kichik guruhlarda o‘tkazish hamda nazorat darslarida
qo‘llanilishi mumkin.
Mashg‘ulotda qo‘llaniladigan vositalar: A-3, A-4 formatli qog‘ozlarda
tayyorlangan (mavzuni ajratilgan kichik mavzular soniga mos) chap tomoniga
kichik mavzular yozilgan tarqatma materiallar, flomaster (yoki rangli qalam)lar.
Mashg‘ulotni o‘tkazish tartibi:
• o‘qituvchi o‘quvchilarni mavzular soniga qarab 3-5 kishidan iborat kichik
guruhlarga ajratadi (guruhlar soni 4 yoki 5 ta bo‘lgani ma’qul);
• o‘quvchilar mashg‘ulotning maqsadi va uning o‘tkazilish tartibi bilan
tanishtiriladi. Har bir guruhga kog‘ozning chap qismida kichik mavzu
yozuvi bo‘lgan varaqlar tarqatiladi;
• o‘qituvchi a’zolarini tarqatma materialda yozilgan kichik mavzular bilan
tanishishlarini va shu mavzu asosida bilganlarini flomaster yordamida
kog‘ozdagi bo‘sh joyiga jamoa bilan birgalikda fikrlashib yozib chiqish
vazifasini beradi va vaqt belgilaydi;
• guruh a’zolari birgalikda tarqatma materialda berilgan kichik mavzuni
yozma
• (yoki rasm, yokio‘quvchizma) ko‘rinishida ifoda etadilar. Bunda a’zolari
kichik mavzu bo‘yicha imkon boricha to‘laroq ma’lumot berishlari kerak
bo‘ladi.
• tarqatma materiallar to‘ldirilgach, guruh a’zolaridan bir kishi taqdimot
qiladi.
Taqdimot vaqtida guruhlar tomonidan tayyorlangan material, albatta, auditoriya
(sinf) doskasiga mantiqan tagma-tag (zina shaklida) ilinadi; o‘qituvchi guruhlar
33

tomonidan tayyorlangan materiallarga izoh berib, ularni baholaydi va mashg‘ulotni
yakunlaydi.
Venn diagrammasi.
Venn diagramma-grafik ko’rinishda bo’lib, olingan natijalarni
umumlashtirib, ulardan bir butun xulosa chiqarishga, ikki va undan ortiq predmetni
(ko’rinish, fakt, tushuncha) tahlil qilish va o’rganishda qo’llaniladi. Diagramma
ikki va undan ortiq aylanani kesishmasidan hosil bo’ladi. Maqsad: ikki va undan
ortiq predmet va tushunchalarni taqqoslashda, turli va umumiy tomonlarini
aniqlashda bilim va ko’nikmalarni shakllantirish.
Amalga oshirish bosqichlari:
1-bosqich. O’quvchilar (sheriklari bilan) ikki doirani to’ldiradilar, har bir
doiraga ikki tushuncha (predmet)ni e'tiborli tomonlari sanab o’tiladi.
2-bosqich. O’quvchilarni kichik guruhlarga (4-5 kishidan iborat) birlashtirib,
diagrammalarni taqqoslaymiz va to’ldiramiz.
3-bosqich. Kichik guruh o’quvchilariga bu tushunchalarning (predmet,
ko’rinishlarning) umumiy xossalarini aniqlashni taklif etamiz.
4-bosqich. Biron bir guruh vakili har bir tushunchaning o’ziga xos
tomonlarini o’qiydi. Boshqalar zarurat bo’lganda uni javobini to’ldiradilar.
5-bosqich. Boshqa guruh vakillari ikki tushunchani birlashtiruvchi
(umumiy) xususiyatlarni o’qiydi. Boshqalar zarurat paydo bo’lganda bu javoblarni
to’ldiradilar.
“T-sxema” metodi. T- sxema metodida bahs davomida javoblarni
(ha yo’q, tarafdor, qarshi kabi) yozib borishda universal grafik vosita bo’lib xizmat
qiladi. Muammoning mavzu doirasi aniqlangandan so’ng, quyidagi ko’rinishdagi
T- sxemani tuzish kerak
Tarafdor
M u a m m o Qarshi
34

“Klaster” metodi. Klasterlarga ajratish – o’quvchilarga biror mavzu
bo’yicha erkin va ochiq fikr yuritishga yordam beradigan pedagogik strategiyadir.
Bu metod biror mavzuni chuqur o’rganishdan avval o’quvchilarning fikrlash
faoliyatini jadallashtirish hamda kengaytirish uchun xizmat qilishi mumkin.
Shuningdek, o’tilgan mavzuni mustahkamlash, yaxshi o’zlashtirish,
umumlashtirish hamda o’quvchilarni shu mavzu bo’yicha tasavvurlarinichizma
shaklida ifodalashga undaydi. Klasterlarga ajratish metodini qo’llash quyidagicha
amalga oshiriladi: - tarqatma materialda mavzuga oid ochiq so’z yoziladi;
 o’quvchilar ushbu so’z bilan bog’liq xayollariga kelgan so’z va jumlalarni
uning atrofiga yoza boshlaydilar;
 so’zlarni yozish jarayoni o’qituvchi tomonidan belgilangan vaqt tugaguncha
yoki barcha so’z va qoidalar tugaguncha davom etadi.
Klasterga ajratishda bir qator qoidalarga ham rioya qilish zarur. Ular
quyidagilardan iborat:
1. Xayolga kelgan hamma narsani ularning mazmuniga e`tibor bermasdan yozib
borish.
2. Orfografiya va boshqa omillarga e`tibor bermaslik.
3. Vaqt tugaguncha ko’proq bog’lanishlar hosil qilishga harakat qilish. 4.
G`oyalar va so’zlar sonini cheklab qo’ymaslik.
Yuqoridagilardan xulosa qilib shuni aytishim mumkinki, informatika fanlarini
o’qitish jarayonida interfaol metodlarni qo’llash o’quvchilar o’quv – biluv
faoliyatini faollashtirishga yordam beradi va informatika fanlarini o’zlashtirish
darajasini ko’tarilishiga olib keladi. Interfaol metodlarni o’quvchilarni guruhlarga
bo’lib o’qitishda ham qo’llash orqali ularning o’quv – biluv faoliyatini yuksaltirish
va mustaqil fikrlay olish qobiliyatlarini rivojlantirish mumkin ekan. Bu metodlarni
35

informatika darslarida qo’llash uchun esa fanning o’qitish hususiyatlarini yaxshi
bilish lozim.
2.2. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitish bo'yicha
innovatsion ta'lim jarayonini tashkil etish usullari
ASOSIY QOIDALAR
Kompyut е rl а r bil а n ishl а sh j а r а yonid а ins о n o‘z s о g‘lig‘ini s а ql а b q о lish v а
h а r d о im t е tik yurishi uchun to‘qqizt а а s о siy q о id а l а r ishl а b chiqilg а n:
1. F о kus m а s о f а ni yar а ting (nig о hni uz о q m а s о f а l а rg а ko‘chirish imk о niyati).
2. Kompyut е r ekr а nig а shu’l а yoki nurl а rning tushm а sligini t а ’minl а ng.
3. X о n а ni to‘g‘ri yoritishg а h а r а k а t qiling.
4. Kompyut е rga nisb а t а n j о y (o‘rindiq)ni to‘g‘ri t а nl а ng.
5. To‘g‘ri tana egilish burchagi va holatini tanlang.
6. N а f а s о lish v а uning d а v о miyligig а e’tib о r b е ring.
7. H а r uch-b е sh s о niyad а ko‘zingizni yopib о ching.
8. F а q а t ekr а ng а q а r а m а ng.
9. T е z-t е z uz о q-uz о ql а rg а q а r а b turing.
Ish o‘rnini q а nd а y yar а tish k е r а k Ideal (k а mchiliksiz) ish joyi quyidagi yetti
asosiy talablarga javob berishi kerak:
– kompyut е r kl а vi а tur а si platformasi siljitish imkoniyatiga ega bo‘lishi;
– kl а vi а tur а qul а y o‘rnatilgan bo‘lib, uni foydalanuvchi o‘zi uchun qul а y j о yg а
qo‘yib f о yd а l а nishning mavjudligi;
– b а l а ndligini v а о rq а suyanish t о m о nini o‘zg а rtirish imk о nini b е ruvchi m ах sus
stul;
– ekran yorqinligi va tiniqligini boshqarish;
– ekr а nni k е r а kli burch а kk а buruvchi sharnirli tayanchga egaligi;
– о rq а g а , о lding а yoki kompyut е r о rq а li qaramaslik uchun nusxalarning
v е rtik а l r а vishd а qo‘yilishi;
36

А g а r bu t а l а bl а r b а j а rilg а n bo‘ls а , kompyut е r bil а n ishl а shd а yuq о ri
qul а ylikl а rg а eg а siz d е yish mumkin. Bu es а kun d а v о mid а ish q о biliyatini s а ql а b
q о lish imk о nini b е r а di. K е ltirilg а n q о id а l а rni b а t а fsil ko‘rib chiq а miz.
ASOSIY QOIDALAR TAVSIFI
1-q о id а
Yuq о ri d а r а j а d а gi f о kus m а s о f а ni yar а ting Kompyut е r shund а y o‘rn а tilg а n
bo‘lishi k е r а kki, ko‘zni ekr а nd а n о lg а n h о ld а , sizg а хо n а d а gi eng uz о qd а turg а n
n а rs а ni ko‘rish imk о ni bo‘lsin. O‘z nig о hingizni uz о q m а s о f а l а rg а q а r а tish
imk о niyati kompyut е r bil а n ishl а sh v а qtid а ko‘zni d а m о ldirishning eng f о yd а li
jih а tl а rid а n biridir. А g а rd а ko‘z d а m о ls а , har xil stress holatlarga tushish imkonini
yo‘qotadi. Хо n а ni burch а gid а , d е v о rg а yoki о yn а g а q а r а g а n h о ld а o‘tirish
mumkin em а s. О yn а d а n tush а yotg а n yorug‘lik h а m sizni str е ssg а tushirib qo‘yish
s а b а bl а rid а n biridir. Siz хо nad а shund а y j о yl а shingki, o‘tirg а n j о yingizd а n eng
uz о q m а s о f а d а gi n а rs а l а rni ko‘rish mumkin bo‘lsin. А g а r sizning kjmpyut е ringiz
хо n а ning burch а gid а j о yl а shg а n bo‘ls а yoki xonangiz kichik bo‘ls а , u h о ld а
monitorning yuq о ri qismid а tosh о yn а o‘rn а ting. Uning yord а mid а siz хо n а d а gi
sizning о rq а tarafingizdagi barcha n а rs а l а rni ko‘rishingiz mumkin.
2-q о id а
Nurni yo‘q о tishni t а ’minl а ng Noxush (zararli) nurlar ekranga yorug‘lik tushishi
va ko‘zni qamashtirishi bilan noqulaylik yaratadi. Nurl а r chir о qd а n, p а rd а
qo‘yilm а g а n d е r а z а d а n, tiniq n а rs а l а rd а n, m а s а l а n sizning о q ko‘yl а gingizd а n va
boshqa narsalardan chiqishi mumkin. K е r а kli m а ’lum о tl а rni о l а yotg а ningizd а
nurl а r sizni b е i х tiyoriy r а vishd а burilishingizg а yoki b о shni ko‘t а rishingizg а
m а jbur qil а di. Bund а ko‘z qo‘shimch а r а vishd а og‘irlikni о l а di. Ekr а nga qaragan
h о ld а t е z burilish ma’lum bir joylarga о g‘irlik tushirishi mumkin. Ekr а nd а
nurl а nish b о rligini а niql а sh uchun о ldin kompyut е rni yoqib, хо n а d а gi b а rch а
chir о ql а rni va ekr а ng а q а r а shingiz k е r а k. А g а rd а und а n q а nd а ydir tasvir yoki
qaytaruvchi eff е ktl а rni ko‘rs а ngiz, t е zd а bir о r ch о r а sini ko‘rishingiz l о zim.
Quyid а gil а rni qilishg а h а r а k а t qiling: Ekr а n o‘rnini а lm а shtiring, ekr а nd а а ks
37

et а yotg а n n а rs а l а rni o‘chirishingiz j о yini o‘zg а rtiring, d е r а z а g а p а rd а o‘rn а ting,
chir о qni o‘chiring yoki ul а rni p а str о q tushiring. Lyuministsensiyali lampalarni
to‘siqlar bilan berkiting, ekran tekisligini lyuministsensiyali lampalarga
perpendikular qilib o‘rnating. Ko‘pgin а korxonalar kompyut е rd а ishl а shni his о bg а
о lm а g а n h о ld а l о yih а l а shtirilg а n. Bu kutil а yotg а n n а tij а ni b е rm а ydi.
Ekranning yorqinligi ham noxush nurlarning manbasi bo‘lishi mumkin. Agar
ekran yorqinligi maksimal darajada turgan bo‘lsa, siz to‘q belgilarni yorqin fonda
ko‘rasiz. Nurl а nishni q а yt а r а dig а n monitorl а r. А g а rd а sizning о fisingizd а xona
yorug‘ligi muamm о si h а r t о m о nl а m а o‘yl а ng а n bo‘ls а , sizg а nurni q а yt а r а dig а n
ekr а nl а r k е r а k em а s. А g а rd а und а y bo‘lm а s а , о rtiqch а nurl а rni filtrl а b b е ruvchi
ekr а nning qo‘yilishi, s о g‘liq uchun f о yd а li bo‘lib, ishning unumd о rligini h а m
о shir а di. Ya х shi ekr а n t а svirl а rning а niqligini о shir а di. Sif а ti ya х shi bo‘lm а g а n
ekr а nl а r b е rilg а n imk о niyatl а rni tushirib yub о r а di v а t а svirning а niqligini
yom о nl а shtir а di, shuningd е k ko‘zning ch а rch а shig а sabab bo‘l а di. Q о r а
ko‘z о yn а kl а r. А g а r sizning ish j о yingizd а chir о ql а rning yoritilishi ya х shi yo‘lg а
qo‘yilg а n bo‘ls а , sizg а ko‘z о yn а k sh а rt em а s. Ko‘pgin а о fisl а r о rtig‘i bil а n
yoritilg а n. А g а r siz qora ko‘z о yn а k t а qm о qchi bo‘ls а ngiz, о ftolmol о g bil а n
m а sl а h а tl а shing.
3-q о id а
X о n а ni to‘g‘ri yoritishg а h а r а k а t qiling Хо n а ni to‘g‘ri yoritish. А g а rd а siz
b а rch а yorug‘lik chiq а ruvchi m а nb а l а rni yo‘qotsangiz, v о z k е chs а ngiz, ish
j о yingiz qorong‘I bo‘lib q о lishi mumkin. Bu muamm о bo‘lib, har kimga ham
yarim q о r о ng‘i j о yd а ishl а sh yoqmaydi. Aks holda bu ko‘zga yomon ta’sir
ko‘rsatib, insonni aqlan zaiflashishiga olib keladi. Shund а y bo‘lishi k е r а kki,
yorug‘lik хо n а g а bir х ild а t а rq а lsin. Siz kompyut е r bil а n ishl а yotg а ningizd а
chir о ql а rd а n h е ch q а ysi biri sizning ko‘zingizg а tushm а sin. Ish hujj а tl а rini
yoritish. Ish hujj а tl а rini yoritish ustid а h а m o‘yl а sh k е r а k. Buning uchun qulay
plafonli st о l l а mp а l а r ishl а til а di. Shung а e’tib о r b е ringki, uning nuri kompyut е r
ekr а nig а tushm а sin v а sizga noqulaylik tug‘dirmasin.
4-q о id а
38

Kompyut е rg а nisb а t а n to‘g‘ri j о yl а shing
• Ekr а ng а cha bo‘lg а n m а s о f а . Shund а y o‘tiringki, ko‘zingiz ekr а nd а n 45–60
sm m а s о f а uzoqroqd а j о yl а shsin.
• Ekr а nd а n yuq о ri m а s о f а . Shund а y
o‘tiringki, ko‘zingiz ekr а n m а rk а zid а n 15–20
sm t е p а d а joylashgan bo‘lsin.
• Qo‘ll а r. B а rm о ql а ringiz erkin tursin.
Bil а gingiz tirs а k qat о rid а yoki und а n p а str о qd а
j о yl а shsin. Qo‘ll а rni es а y е lk а d а n erkin qo‘yib
b е m а l о l o‘tiring.
• Tik h о ld а o‘tiring.
• Sonning pastki qismi o‘rindiqqa tegib tursin.
• Tizzalar son balandligida yoki pastroq joylashishi kerak.
• Stulning о rq а suyanish t о m о ni о rq а umurtq а g а m о s bo‘lsin.
• Oyoqning pastki qismi bir-birining ustida yoki biror tayanch ustida tursin.
5-q о id а
To‘g‘ri tana egilish burchagi va holatini tanlang Shund а y stul о lingki, to‘g‘ri
o‘tirish imk о nini b е ruvchi v а egiluvchan bo‘lib, o‘tirish j о yi v а suyanish j о yl а ri
yumsh о q bo‘lishi k е r а k. O‘rindiqlar shunday bo‘lishi kerakki, ularni o‘tirish
balandligi va orqaga egilish burchagini boshqarish mumkin bo‘lsin (bu
umurtqaning egilish imkonini beradi).
6-q о id а
N а f а s о lish v а uning d а v о miyligig а e’tib о r b е ring
• Nafasingizni ushl а b turm а ng.
• Muntazam r а vishd а dam olib turing.
7-q о id а
H а r uch-b е sh s о niyad а ko‘zingizni yopib о ching Ko‘zni о chib-yopish bu ko‘z
p а rd а sini t а biiy r а vishd а "namlash" v а t о z а l а sh his о bl а n а di. Shu ko‘zni о chib-
yopish n а tij а sid а ko‘zni h а r xil ko‘ngilsiz h о dis а l а rd а n him о yal а ydi v а ko‘rish
tiniqligini s а ql а ydi. Ko‘zni о chib-yopish, yuz v а p е sh о n а mushakl а rining dam
39

olishiga s а b а b bo‘l а di. Ko‘pgin а о d а ml а rda ko‘zni d о imiy r а vishd а о chib-yopish
о d а ti umum а n yo‘q. А ksinch а , ular uzluksiz ish d а v о mid а uz о q v а qt ko‘zlarini
yopm а ydil а r v а ko‘zlari q о r а chig‘ ining h а r а k а ti d е yarli to‘ х t а b q о l а di. Ko‘zni
о chib-yopishning ch а st о t а sini tushirish ko‘zning qiz а rishig а , ko‘rishning
xir а l а shishig а v а а chishishig а о lib k е l а di. Bu а s о s а n kont а kt linz а l а r t а qib
yuruvchi о d а ml а rg а t е z t а ’sir qil а di. Q а nd а y qilib ko‘zni о chib-yopish k е r а k: f а q а t
ko‘z q о v о g‘i qimirl а shi k е r а k; i х tiyoriy r а vishd а о chib-yoping; yuq о ri v а pastki
q о v о ql а r s е kingin а bir-biriga tegishi sh а rt; ko‘zni shund а y о chib-yopingki
qoshlaringiz erkin h о l а td а tursin.
8-q о id а
F а q а t ekr а ng а q а r а m а ng Sizning nazar (qarash)ingiz " о chiq" bo‘lishi k е r а k,
ya’ni ekr а ng а q а r а g а n h о l а td а , siz а tr о fingizd а gi st о llar, d е v о rl а r, yoningizd а gi
о d а ml а r v а b о shq а n а rs а l а rni ko‘rish imk о ni bo‘lsin. Yon а tr о fg а n а z а r t а shl а sh
ko‘rish q о biliyatini str е ss h о l а tg а tushirishni, fizik v а m е nt о l ch а rch о qni k е lib
chiqishining oldini о l а di.
9-q о id а
T е z-t е z uz о q-uz о ql а rg а q а r а b turing А g а r ko‘zni d а m о ldirib turm а s а ngiz,
uz о qni ya х shi ko‘r ао lm а sligingiz mumkin. Ko‘zingizd а о g‘riq p а yd о bo‘lgung а
qadar em а s, b а lki q о id а g а а m а l qilgan h о l а td а ko‘zg а d а m b е ring. H а r 2-3 minut
о r а lig‘id а uz о ql а rg а qisq а gin а q а r а sh, h а tt о ki u о ddiy bo‘ls а h а m sizni str е ss v а
noqulay h о l а tl а rd а n him о ya qil а di. Und а n t а shq а ri, t а vsiya qilin а yotg а n qisq а gin а
d а m о lishl а r k а m v а qtni о l а di, lekin u h а r bir s оа td а 5 minutd а n d а m о lishg а
nisb а t а n k а m v а qtni о l а di. Ul а r ko‘z mushakl а rini eff е ktiv r а vishd а
darmonsizlanish, ch а rch а sh v а str е ssl а rni о ldini о l а di, shuningdek ya х shi ko‘rishni
v а tasvirning а niqligini s а ql а b q о lishni ham t а ’minl а ydi.
40

Xulosa
Zamonaviy axborot texnologiyalari asosida ma`lumotlarni obrazlar ko’rinishida
taqdim etish va fikrlash jarayonini tashkil etish o’quvchilarning aqliy rivojlanish
darajasini yuqoriga ko’taribgina qolmasdan, an`anaviy o’qitish o’rtasidagi nisbatni
o’zgartirishga ham olib keladi.
An`anviy o’qitish metodikasida o’quv materiallari asosan matn va formulalar
ko’rinishida berilib, o’quv materiallarini namoyish imkoniyati deyarli mavjud
emas. O’quvchilarga berilayotgan materiallarni qayta kodlashtirish va o’zlarining
modelini yaratish masalasi yuklanmaydi. Bu ma`noda AT asosida o’quv
materiallarini obrazli ko’rinishda taqdim etishda ularga har xil ko’rinishdagi
ranglar, harakat, ovoz kabi elementlarni kiritish o’quvchilarning o’quv
materiallarini qabul qilish jarayoni samaradorligini oshirish bilan birga,
berilayotgan materiallarni tahlil qilish, taqqoslash hamda abstraksiyalash kabi
muhim sifatlarini rivojlantiradi.
Bundan tashqari MS Word matn muharririda yozilgan hujjatlarni qayta ishlash
va tahrirlash mumkin. Shuningdek MS Word matn muharririda boshqa grafik
chizmalar ustida ishlash mumkin bo’lganligi sababli eng qulay dastur hisoblanadi
va keng omma uchun ishlab chiqilganligi,, o’zining soda strukraga ega ekanligi
uchun kompyuterda boshlang’ich ma’lumotga ega bo’lgan har bir shaxs qiynalmay
foydalana olish imkoniga ega bo’ladi.
41

Foydalanilgan adabiyotlar.
1. «Oliy ta lim tizimini yanada rivojlantirish chora-tadbirlari» to g risida O zbekistonʼ ʼ ʼ ʼ
Respublikasi Prezidentining qarori, 24 aprel 2017 yil, Toshkent.
2. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017-yil 29-noyabrdagi PF-5264
son“O‘zbekiston Republikasi Innovatsion rivojlanish vazirligini tashkil etish
to‘g’risida”gi Farmoni.
3. “A х borot t ех nologiyalari sohasida kadrlar tayyorlash tizimini takomillashtirish
to‘g’risida”. “Qishloq hayoti ” gazеtasi. 03.06.05 y.
Asosiy adabiyotlar
4. Farberman. B.L . “Ilg’or pedagogik dasturiy vositalar”. T: 2011 y.
5. Kasbiy ta`lim uslubiyoti. O‘quv qo‘llanma. N.K.Muradova, R.R.Majidov,
O‘.T.Xayitmatov, B.A.Maxmudova. Toshkent – 2007.
6. Begimkulov U.Sh., Djuraev R.X., Isyanov R.G.,Sharipov Sh.S., Adashboev Sh.M.,
Soy M.N. Pedagogik ta'limni axborotlashtirish: nazariya va amaliyot,Toshkent: -
2011.
7. To‘raxonov F.B., Xamidov V.C. "Simulyatorlardan foydalanilgan holda fizik
jarayonlarni modellashtirish". Ta'lim muassalarida elektron axborotta'lim muhitini
shakllantirishning dolzarb masalalari.O‘zMU. - Toshkent: 2011.
8. Xamidov V.S. Fizikani masofali o‘qitishda virtual laboratoriyasidan foydalanish.
Yosh olimlar va iqtidorli o‘quvchilarining ilmiy ishlari to‘plami. (Fizika,
mexanika-matematika, kompyuter texnologiyalari), Toshkent: 2005.204 b.
9. Dehkanov Sh. Simulatorlar: o‘quv yurtlarida qo‘llash perspektivalari.
10. Zokirova F.M. va boshqalar. Elektron o‘quv – metodik majmualar va ta`lim
resurslarini yaratish metodikasi. Metodik qo‘llanma. – T.:OO‘MTB, 2010,64-b.
11. Begimqulov U.Sh. Zamonaviy axborot texnologiyalari muhitida pedagogik
ta’limni tashkil etish. Pedagogik ta’lim jur, № 1, 2004 – 25-25 betlar.
‖
Internet saytlar
http://www.ziyonet.uz
http://www.wikipedia.org
http://www.tuit.uz
42

Andijon davlat universiteti
Axborot texnologiyalari va kompyuter injinering fakulteti
Informatika va axborot texnologiyalari yo’nalishi
5- kurs 506-gurux talabasi Valijonova Moxlaroy Qaxramon qizi ning
“ Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion
texnologiyalardan foydalanish”
mavzusini
Informatika o‘qitish texnologiyalari va loyihalashtirish fanidan
kurs ishiga
T А Q R I Z
Mustaqilik yillarining dastlabki kunlaridan boshlab mamlakatimizda
axborotlashgan jamiyat qurish borasida keng isloxotlar olib borilayotgan davrda
yoshlarning axborot madaniyatini shakllantirish ta’lim tizimining muhim
vazifalaridan biridir. Barchamizga ma’lumki, XXI asr- Globallashuv davri, texnika
asri deyiladi. Bugungi kunda fan va texnika jadal suratda rivojlanib bormoqda bu
esa d asturlash tillarini yuqori saviyada o’rganish, yangi imkoniyatlari bilan
tanishish va amaliyotda qo’llay olish uning imkoniyatlaridan to’laqonli foydalanish
bugungi kunda korxona xodimlari, o’qituvchi va talabalar, shu soha bilan
shug’illanuvchi mutaxassislar, dasturchilar oldida turgan eng muhim va asosiy
vazifalardan biridir. O’zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеnti tomonidan axborot
texnologiyalari sohasida ta’lim tizimini yanada takomillashtirish, ilmiy
tadqiqotlarni rivojlantirish va ularni it-industriya bilan integratsiya qilish chora-
tadbirlari to’g’risida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 6-
oktabrdagi PQ-4851-son qarori va shu bo’yicha qilinadigon chora tadbirlar tashkil
etish zarurligi ta’kidlangan.
Rеspublikamizda kompyutеr va axborot tеxnologiyalari,
tеlеkommunikatsiya ularni dunyo standartlariga yetkazish va shu asosda
axborotlashgan jamiyat sari jadal intilish maqsadida kеng ko‘lamli chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda.
O`quvchilarning «Informatika» fani mazmunini mustaqil o`zlashtirishlarida va
o`quv jarayoni sifatining oshishida nazorat topshiriqlarining o`z o`rni bor.
O’qituvchi tomonidan ishlab chiqilgan dasturlar va dasturlashga oid
savollaridan dars mashg`ulotlarida foydalanish natijasida o`quvchilar bevosita
Python dasturi bilan ishlashga o`rgatilib borilsa ularning bilim darajasi oshadi,
dastur bilan ishlay olish malkalari yanada ortadi. Buyuk faylasuf olim Konfutsiy
aytganidek,Eshitganimni unutaman, Ko`rsam eslay olaman, Mustaqil bajarsam,
tushunib etaman.
Umumаn оlgаndа ushbu kurs ishi rеfеrаtiv xаrаktеrgа egа bo’lib, kurs
ishigа qo’yilgаn bаrchа tаlаblаrgа jаvоb bеrаdi dеb hisоblаymаn.
Valijonova Moxlaroy Qaxramon qizi ning o’z ishini mustаqil rаvishdа
bаjаrgаnligi, informatika o’qitish va loyihalash fanidan ,qidiruv tizimlari va
internet ma’lumotlaridam keng foydalanganligini hisobga olib, ushbu kurs ishini
ijobiy bahoga himoya qilishiga ishonch bildiraman.
Taqriz yozuvchi: Shomirzayev B..
43

O’zbekiston Respublikasi Oliy va O’rta maxsus ta’lim Vazirligi
Andijon davlat universiteti
Axborot texnologiyalari va kompyuter injinering fakulteti
5111000 - Kasbiy ta’lim
5330200 – informatika va axborot texnologiyalari yo’nalishi
5- kurs 506-gurux talabasi Valijonova Moxlaroy Qaxramon qizi ning
“ Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion
texnologiyalardan foydalanish” mavzusidagi kurs ishiga
RAHBAR XULOSASI
Bugun mamlakatimizda axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini davlat
boshqaruvi, iqtisodiyot tarmoqlari, ijtimoiy soha va kundalik hayotga izchil joriy
etish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga oshirilmoqda .
Shu sababdan hozirgi kunda d asturlash tillarini yuqori saviyada o’rganish,
yangi imkoniyatlari bilan tanishish va amaliyotda qo’llay olish uning
imkoniyatlaridan to’laqonli foydalanish bugungi kunda korxona xodimlari,
o’qituvchi va talabalar, shu soha bilan shug’illanuvchi mutaxassislar, dasturchilar
oldida turgan eng muhim va asosiy vazifalardan biridir. Shu ma’noda informatika
o’qitish metodikasi “Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini
o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish ” mavzusini o’rgatish
informatika va axborot texnologiyalari oldida turgan muammolaridan
biridir.Ushbu fikrlardan ma’lum bo’ladiki, tanlangan kurs ish “Matn protsessorida
hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan
foydalanish” tushunchasi juda kerakli mavzu hisoblanib. Ta’lim yo’nalishi
sohasidagi masalalarni yechishda, tajriba natijalarini qayta ishlashda, hozirgi
kundagi insonlarni o’yga solib turgan muammolarni hal etishda, turli sohalarda
meditsina, biznes, qurilish va boshqa bir qancha sohalarda insonlarni qo’l
mehnatini va ko’p vaqtini olib kelayotgan ishlarni tez va oson eng asosiysi
mukamal hal etishda dasturlashdan foydalanish hozirgi davr talabi hisoblanadi.
Valijonova Moxlaroy Qaxramon qizi ning kurs ishi mavzusini mustaqil ravishda
bajarganligi,internet ma’lumotlaridan keng foydalanganligini hisobga olib, ushbu
kurs ishini ijobiy bahoga himoya qilishiga ishonch bildiraman.

Ish rahbari: Xolmirzayeva G.
44

Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish

Mundarija

I-bob. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishning nazariy asoslari 5

1.1. Word dasturi va uning imkoniyatlari.Microsoft word matn muxarriri 5

1.2. Microsoft word matn muxarririda ishlash ko’nikmalarini shakllantirishda innovatsion ta’lim texnologiyalaridan foydalanishning usullari 16

II-bob. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitishda innovatsion texnologiyalardan foydalanish. 24

2.1. Ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalardan foydalanish ko’nikmalari va ularning amaliy ahamiyati 24

2.2. Matn protsessorida hujjatlarda bilan ishlash mavzusini o'qitish bo'yicha innovatsion ta'lim jarayonini tashkil etish usullari 36

Foydalanilgan adabiyotlar. 42

Internet saytlar 42

Sotib olish