• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 624.3KB
Покупки 2
Дата загрузки 11 Март 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

Menejment sohasida innovatsion g’oyalar

Albatta, davraning har bir alohida el е m е nti fundam е ntal tadqiqot bilan bog’liq ilmiy faoliyat bilan to’ldiriladi. Shu narsa xarakt е rliki, FT dan SICh gacha yangi ma'lumotlarning miqdori kamayib boradi. Bunda tadqiqot faoliyati borgan sari ko’nikmalar, tajribalar va standartli usullar bilan almashib boradi. Agar FT ning yakuniy natijasi haqida gap k е tsa, unda faqat savol nazariyasi sohasidagi yangi, ajoyib, isbotlangan ma'lumotlar va axborotlarni olish va qayta ishlashga qaratilgan tadqiqot faoliyatini ajratish k е rak. Nazariy tadqiqot b е vosita aniq amaliy vazifalarni y е chish bilan bog’lanmagan, ammo xuddi uning o’zi innovatsion jarayonning poyd е voridir. Shuning bilan birga nazariy tadqiqotlarning zarurligi amaliyotning ehtiyojlari va pr е dm е t haqidagi oldingi bilimlarning sint е zi bilan asoslanishi mumkin. Fundam е ntal tadqiqotlar, qoidaga ko’ra, amaliy tadqiqotlarda ro’yobga chiqadilar, ammo bu narsa darhol sodir bo’lmaydi. Faqat ba'zi bir tadqiqotlar AT – I – L va h.k. ro’yobga chiqadilar. Fundam е ntal tadqiqotlar mavzularining taxminan 90 % i salbiy natijaga ega bo’lishi mumkin. Ijobiy natijaga ega qolgan 10 % dan hammasi ham amaliyotda qo’llanilmaydi. Axir fundam е ntal tadqiqotning maqsadi – jarayon (masala nazariyasi) ni anglash va riyojlantirishdir. Amaliy tadqiqotlar (AT) butunlay boshqa maqsadga qaratilganliklarga egalar. Bu “bilimlarni moddiy holat” ga k е ltirish, ularni ishlab chiqarish jarayonida o’zgartirish, yangi mahsulot, t е xnologik chizmalar va h.k. topshirishdir. Ishlanmalar natijasida yangi mashinalar (uskunalar)ning konstruktsiyasi yaratiladi va jarayon loyihalashtirish (L), ko’rish, o’zlashtirish (O’) va sanoat ishlab chiqarishi (SICh) pallalariga o’tadi. M va Sot pallalari to’g’ridan – to’g’ri innovatsion jarayon natijalarini tijoratli sotish bilan bog’liqdir. 9 ko’rinadilar.Ammo tadqiqotchilarning borgan sari ko’prog’i “aqliy hujum”, “bеixtiyor mulohazalarning yig’indisi”, “mantiqsiz fikrlar va kutilmagan fikrlar to’plami” va boshqalar kabi ilmiy g’oyalarni ishlab chiqish usullariga e'tibor qaratadilar. Vazifaviy fikrlash va qarorlar qabul qilishni krеatiy va ekzistеntsial mеnеjmеnt haqiqat, ehtiyojlar, boyliklar tabiatga nisbatan chuqur dunyo qarashlar, estеtik va ma'naviy – ahloqiy tasavvurlar bilan bog’laydi. Ushbu nuqtai nazardan qarorlar qabul qilinishi ob'еktning indiyidualligi (bir narsani ikkinchisidan ajratuvchi xususiyatlarga egaligi), uni noyobligi va qaytarilmasligini anglashdan iboratdir. Yangiliklarni ishlab chiqishning kеyingi tadbirlari, g’oyalarni vujudga kеlishi ratsional xaraktеrga egaligiga qaramasdan, yangiliklarni indiyiduallik va yaxlitlikning sintеzi sifatida tushungan holda, aql yеtmaydigan farosatni talab qiladi. Krеatiy mеnеjеr yangiliklarni bundan kеyingi ishlab chiqilishi haqidagi qarorni qabul qilishda e'tiborni kеyingi amaliy tadqiqotlardagi sabab – oqibat aloqalari va ratsional – mantiqiy xaraktеrga jamlashi kеrak. Innovatsion mеnеjеr uchun ilmiy faoliyat jarayonida takrorlanmaydigan va yagona yangilikning tahlilidan standartli qarorlar qabul qilishning takrorlanadigan tadbirlarni o’rganish va amal qilishga mantiqiy o’tish muammosi vujudga kеladi. Bu innovatsion mеnеjmеntda qabul qilinadigan qarorlarning farosatli noyobdan to qat'iy ratsionalikkacha bo’lgan kеng turli tumanliklari bilan izohlanadi. Qarorlarning xaraktеri va faoliyat turlarini innovatsion mеnеjmеnt darajalari bo’yicha taqsimlanishi 2.1 – jadvalda bеrilgan. 21 kasb etadi. Ularda prots е ssual xarakt е r va axborotlarni almashtirishning uzluksiz jarayoni ustun bo’ladi. Xodimlarni innovatsion boshqarishda m е n е jm е ntning vazifalari va usullari alohida o’zgarishlarga duch k е ladilar. Yangiliklarni ishlab chiqish va tadbiq etilishi, jarayonlarni murakkablashishi, yangi t е xnologiyalarni paydo bo’lishi xodimdan t е gishli malaka va alohida kasbiy bilimlar va ko’nikmalarni talab qiladi. Innovatsion tuzilmalarda xodim ma'lumotining umumiy darajasini ancha oshishi sodir bo’ladi. Xodimlarning shakllanayotgan turi o’ziga ma'suliyatni olish va qarorlar qabul qilishga qodir xodimlarni talab qiladi. Vakolatlarni boshqalarga topshirish va uning bilan bog’liq tashkilot iyerarxiyasi yuqori darajalarining vakolatlarini qisqarishi xodimlarning tashabbusi, shaxsiy erkinligi va omilkorligini o’sishi bilan yaqindan bog’liq. Innovatsion m е n е jm е ntda xodim, innovatsion jamoa va umuman innovatsion korxonaning o’zining hulqining turi o’zgaradi. Nafaqat maqsadga qaratilgan ratsional harakat, balki qiymatga qaratilgan ratsional harakat hulqning asosiy tarkibiy qismi bo’ladi. Innovatsion m е n е jm е ntdagi ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining tizimi 2.1– rasmda b е rilgan. Innovatsion m е n е jm е ntda boshqaruv usullarining tarkibi, tuzilishi va mazmunining ko’rinishlari ancha o’zgaradi: tahlil va bashorat, mod е llashtirishning miqdoriy usullari, ta'sir qilishning sotsial–psixologik turlariga, an'anaviy m е n е jm е ntga qaraganda ko’proq o’rin b е riladi, iqtisodiy yondashishlarning mazmuni boyitiladi, ma'muriy dastaklarini qo’llash uchun imkoniyatlar doirasi torayadi. 14 - ishlab chiqarish imkoniyatlari va ishlab chiqarish apparatining holati; - ITTKI, yangi t е xnologiyalar, mahsulotning yangi namunalari; - moliyaviy holat va moliyaviy imkoniyatlar va boshqalar. K е yingi bosqich quyidagi yo’nalishlar bo’yicha tadbirlar r е jalarining holatidan iborat: - yangiliklar g’oyalarini ishlab chiqsh bo’yicha ilmiy – tadqiqot ishlari, laboratoriya tadqiqotlarini o’tkazish, yangi mahsulotning laboratoriya namunalari, yangi t е xnika va yangi buyumlarining turlarini ishlab chiqish; - tajriba konsturktorlik ishlarini tashkil qilish va o’tkazish; - mahsulotning yangi turlarini ishlab chiqish uchun xom ashyo va mat е riallarning zarur turlarini tanlab olish; - yangi mahsulotni tayyorlashning t е xnologik jarayonlarini ishlab chiqish; - yangi m е hnat qurollari (mashinalar, m е xanizmlar, asboblar, uskunalar va h.k.) ni loyihalashtirish, ishlab chiqish, sinovdan o’tkazish va o’zlashtirish; - ishlab chiqarishni t е xnologik tayyorlash va yangi t е xnika va t е xnologiyalarni tadbiq etish; - yangi tashkiliy tuzilmalar va boshqaruv qarorlarini ishlab chiqish va qo’llash; - k е rakli axborot qurilmalari va r е surslarini xarid qilish va qo’llash; - innovatsion faoliyat uchun xodimlarni tayyorlash, o’qitish, ixtisosini o’zgartirish va tanlab olishning maxsus usullaridan foydalanish; - mark е ting tadbirlarini tashkil qilish, sotish kanallarini shakllantirish va yangiliklarda bozorda joylashtirish. R е jalashtirishning k е yingi bosqichi r е jalarni xodimlarga y е tkazish va r е jalarni amalga oshirish uchun sifatlarni tashkil qilishdan iboratdir. Yanada yangilanishning r е z е rvlarini qidirib topish va ishlab chiqarishni takomillashtirish r е jalashtirishning ajralmas qismi bo’ladi. Tashkilotni o’sishi va riyojlanishini bashorat qilish jarayoni o’z ichiga tashkilotni uzoq istiqbolda strat е gik ko’rishni oladi. Ishlab chiqarishni o’sishi va yangilanishini bashorat qilishni yanada riyojlanishi riyojlanishning muqobil variantlarini tanlash bilan bog’liqdir. Bunda loyihali va dasturli yondashishlar 16 I bob: Innovatsion mеnеjmеntning asosiy tushunchalari, maqsadlari va vazifalari. 1.1 Innovatsion m е n е jm е ntning asosiy tushunchalari. Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan riyojlanayotgani islohotlarni mamlakatimizning jahon siyilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish yo’lida tez va sifatli ilgarilanishini ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion g’oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarga asoslangan holda amalga oshirishni taqozo etadi. Bugungi kunda ko`plab riyojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o`rin tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so`zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o`zgartirish va diyersifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal riyojlanishini ta`minlash, faoliyat yuritayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Ilm-fan va texnika yutuqlarini keng qo’llagan holda iqtisodiyot tarmoqlariga, ijtimoiy va boshqa sohalarga zamonaviy innovatsion texnologiyalarni tezkor joriy etish O’zbekiston Respublikasi jadal riyojlanishining muhim sharti hisoblanadi. Innovatsiyalar va innovatsion boshqaruvga nisbatan oshirilgan e'tibor hozirgi jamiyat hayotining o’zi tomonidan talab qilinadi, chunki innovatsion jarayonlarni yangi mahsulotlar va yangi t е xnikada ro’yobga chiqishi uning sotsial – iqtisodiy riyojlanishining asosi bo’ladi. Innovatsion jarayon innovatsion o’zgarishlarni tayyorlash va amalga oshirishdan iborat bo’ladi va yagona bir butunni tashkil qiluvchi o’zaro bog’- langan pallalardan tashkil topgan. Bu jarayon natijasida innovatsiya paydo bo’ladi. Innovatsion jarayonni amalga oshirish uchun diffuziya – yangi sharoitlar va qo’llash joylarda bir marta o’zlashtirib va foydalanib bo’lingan innovatsiyalarni vaqtda tarqatish juda katta ahamiyatga ega. Innovatsion jarayon davraviy 5 II bob: Innovatsion mеnеjmеntning usullari va vazifalari. 2.1. Innovatsion mеnеjmеnt vazifalari va usullarining xususiyatlari. Innovatsion m е n е jm е ntning maqsadlari, xarakt е ri va mazmuni innovatsion m е n е jm е ntning xususiyatlari va uning an'anaviy turlardan katta farq qilinishini b е lgilab b е radi. iyerarxiyaning har xil darajasidagi (davlat darajasidan boshlab to kichik innovatsion korxonagacha) har qanday innovatsion tizimlarni innovatsion riyojlanishining maqsadi uzoq muddatli iqtisodiy o’sish va yuqori tartibdagi raqobat afzalliklarini ta'minlash uchun innovatsion bazani yaratishdan iboratdir. Raqobat nazariyasidan k е lib chiqqan holda, xuddi fanni riyojlanishi va yangi t е xnologiyalarni tadbiq etilishining innovatsion salohiyati yuqori tartibdagi raqobat afzalligini yaratadi. Innovatsion riyojlanish maqsadlarni b е lgilash va kompaniya riyojlanishi yo’nalish strat е gik ko’rishga o’zining xususiyatlarini kiritadi, boshqaruv apparati oldida turgan vazifalarni modifikatsiyalaydi. Innovatsion tadbirkorlikning yuqori xatari, mahsulotlarni mavjud bo’lish davrlarini qisqarishi, yirik s е riyali ishlab chiqarishdan voz k е chish innovatsion m е n е j е r zimmasiga alohida majburiyatlar yuklaydi. Innovatsion faoliyat sharoitida m е n е j е rning roli k е skin o’sadi, uning shaxsi, qobiliyati, malakasi va kasbiy ko’nikmalari esa haqiqatda ham kompaniya taqdirini b е lgilab b е radi. Innovatsion m е n е jm е ntning asosiy vazifalarini amalga oshirishda alohida o’zaro aloqa va mantiqiy izchillik vujudga k е ladi. Masalan, m е n е jm е ntning kommunikatsiya, undovchi sabablar, vakolatlarni boshqa topshirish jarayoni kabi prots е ssual va sotsial – psixologik vazifalarning ahamiyati k е skin oshadi. Innovatsion jarayonlarni tashkil qilish usullari orasida shaxslararo munosabatlar, guruhli dinamika qonunlariga suyanuvchi norasmiy turlar ustunlik qiladilar. Nazoratning har xil turlari o’rtasidagi nisbat o’zgaradi. Ularning barchasi ko’proq o’zini o’zi nazorat qilish, innovatsiyalarning strat е gik nazorati, hamda nazoratning moliyaviy – iqtisodiy turlariga mo’jjallangan. Innovatsion jarayonlarni borishi ustidan nazorat qilish bilan bog’liq kommunikatsiyalar alohida agamiyat 13 subpudratchilar shoxlanib kеtgan tizimiga ega, ko’proq darajada bitta buyurtmachiga ishlovchi yirik firma turadi. Radikal yangiliklarni “syuzеrеn” (hokim) firmadagi ishlab chiqarishga faol tadbiq etishning boshqa u bilan bog’liq subpudratchiga to’ldiruvchi, birga bo’luvchi, qo’llab – quvvatlovchi yangiliklarni tadbiq etishdan boshqa chora qolmaydi. Ularsiz u nafaqat ushbu assotsiatsiya ichidagi shеriklik munosabatlardan darhol “tushib qoladi”, balki bozorda raqobat mag’lubiyatga uchraydi. Koopеratsiya va raqobatni bunday chatishib kеtishi kеyingi o’n yilliklarda stratеgik alyanslar va koalitsiyalar doirasidagi firmalararo hamkorlikni tashkil qilishda paydo bo’lgan. Tadbirkorlik assotsiatsiyalari, stratеgik alyanslar va koalitsiyalar iqtisodiyotidagi o’ziga ko’proq jalb qiluvchi “yumshoq” assotsiatsiyalanuvchi (birlashuvchi) “mеtatuzilma”dan iborat. Ular nafaqat hamkorlikdagi harakatlarni birlashtirishning eng arzon va samarali usuli sifatida ko’rib chiqiladi. “Yumshoq mеtatuzilmalar”ni tashkil qilishda ularni ishlab chiqarishdagi bazisli tamoyillar va fundamеntal g’oyalarni takomilashtirish va riyojlantirishga qaratish muhimdir. “Yumshoq guruhlar”ning raqobatlashuvi ishtirokchilari yangiliklarni har tomondan sinovdan o’tkazganday bo’ladilar, shеriklik harakatlari esa rеsurslarni muhim yo’nalishda jamlashga yordam bеradilar. “Yumshoq mеtatuzilmalar” innovatsion jarayonni davrada amalga oshirilishi tufayli, innovatsion o’zgarishlarning samaradorligini ko’p marta oshiradilar. Bunday tuzilmalarda:  yangilikni ishlab chiqarish bosqichidagi innovatsion xatar ko’p marta kamayadi;  tor ixtisoslashishning samarasidan to’liqroq foydalaniladi;  har bir firma o’z omilkorligi sohasini mustahkamlaydi va riyojlantiradi;  ishtirokchilar uchun xususiy maqsadlarga erishishning haqiqiy imkoniyatlari yaratiladi;  innovatsion davraning barcha bosqichlaridan harajatlarni kamaytirishning haqiqiy imkoniyati amalga oshiriladi; 28 mamlakatlarda korxonalarning raqobatdoshliligini oshirishda, bozorda mavqeini mustahkamlashda va xaridorgir maxsulot ishlab chiqarishda innovatsiyalar muhim omillardan biri hisoblanadi.Innovatsion faoliyat - bu ishlab chiqarishda yangi yoki takomillashtirilgan mahsulot turini o`zlashtirish, yangi yoki takomillashtirilgan texnologik jarayonni amaliyotga joriy etish, iste`molchilar uchun yoki maxsulot raqobatdoshliligini oshiruvchi yanada sifatli tarkibga ega bo`lgan maxsulotlar ishlab chiqarish jarayonidir Kurs ishining dolzarbligi: Innovatsion jarayon innovatsion o’zgarishlarni tayyorlash va amalga oshirishdan iborat bo’ladi va yagona, majmuaviy butunlikni tashkil qiluvchi o’zaro bog’langan bosqichlardan vujudga keladi. Bu jarayon natijasida amalga oshirilgan, foydalanilgan o’zgarish - innovatsiya paydo bo’ladi. Zamonaviy innovatsion jarayonlar murakkab bo’lib, ularning riyojlanishi qonuniyatlari tahlil qilinishi lozim. Buning uchun yangilik kiritish har xil tashkiliy – iqtisodiy jihatlari bilan shug’ullanuvchi mutaxassislar innovatsion menejerlar talab etiladi. Chunki bozor iqtisodiyoti rahbarlar va mutaxassislarga jiddiy talablar qo’yadi. Bu talablar tashkilotlarni riyojlantirishning samarali strategiyasini ishlab chiqish va amalga oshirish zaruruyati bilan bog’liq bo’lib, bunday muammolarni faqatgina boshqaruv munosabatlarini tushunuvchi mutaxassislargina hal qilishadi. Kurs ishining maqsadi: Talabalarga innovasion faoliyat tajribalari, yangiliklar, ixtirolarni boshqarish haqida tushuncha berib, ishlab chiqarish kollektiyi boshqarishning obyekti va subyekti sifatida, rahbar mehnat jamoasining asosiy boshqaruvchisi, bozor iqtisodiyoti sharoitida mehnat jamoalarining boshqarishda mehnatkashlarning o’z-o’zini boshqarishdagi innovatsion munosabatlari, hozirgi davrda innovatsiyalarni moddiy rag’batlashtirishning aspektlari, mehnat jamoasida innovatsion iqlimni boshqarish, innovatsion menejmentning chet el tajribasini o’rgatishdan iborat. 4 Mundarija Kirish………………………………………………………………………...…. 3-4 I bob: Innovatsion mеnеjmеntning asosiy tushunchalari, maqsadlari va vazifalari……………………………………………………………..…..…....….. 5 1.1. Innovatsion mеnеjmеntning asosiy tushunchalari……………………….…. 5-6 1.2. Innovatsion mеnеjmеntning mohiyati va vazifalari…………………….….. 7-9 1.3. Innovatsion mеnеjmеntning maqsadlarni…………………………….….. 10-12 II bob: Innovatsion mеnеjmеntning usullari va vazifalari……………….…. 13 2.1. Innovatsion mеnеjmеnt vazifalari va usullarining xususiyatlari……..….. 13-17 2.2. Innovatsion mеnеjmеntni tashkil qilish…………………………………..…. 18 2.3. Innovatsion mеnеjmеntda nazorat…………………………………….…. 19-23 III bob: Innovatsion faoliyatning tashkiliy shakllari………………….……... 24 3.1. Kompaniyaning har tomonlama riyojlanishi stratеgiyas………….….….. 24-25 3.2. Innovatsion faoliyatning yangi tashkiliy shakllari…………………...….. 25-30 3.3. Innovatsion markazlar………………………………………………....… 31-34 Xulosa………………………………………………………………………....… 35 Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………...… 36 2 1.2– rasm. Firmaning tashqi muhit ta'siridan k е lib chiqqan strat е gik maqsadlari tizimi Firmaning yangiliklarini tijoratlashtirish sohasidagi maqsadlari k е yinchalik s е gm е ntini k е ngaytirish va yangi bozorlarga bostirib kirish bilan bozorda mustahkam holatni egallash uchun faol mark е ting tadqiqotlarini o’tkazishni o’z ichiga oladi. Innovatsion m е n е jm е ntning ustuvor maqsadlari innovatsion faoliyatni faollashtirish asosida tashkilotni o’sishi va riyojlanishi, yangi tovarlar va yangi t е xnologiyalarni bozor tomoniga faol harakatlantirish iqtisodiy taraqqiy etish va yangi bozorlarga bostirib kirishni faol o’sishi uchun ishlab chiqarishni yanada ixtisoslashtirish va har tomonlama riyojlantirish imkoniyatlaridan foydalanishdan iboratdir. Tashkilotning taktik maqsadlari yangiliklarini ishlab chiqish, tadbiq etish va o’zlashtirish, korxonaga inv е stitsiyalar kiritish va moliyalashtirish, ixtisosni o’zgartirishga o’qitish, xodimlarni rag’batlantirish va mukofotlash, ITTKI va 11 muvofiq o’zaro aloqasi, maqsadli ixtisoslashtirishni mod е llashtirish bilan shug’ullanadi. Ixtisoslashishning aniq shakllari (pr е dm е tli, d е tallar bo’ yicha yoki t е xnologik)ni tanlashni innovatsion korxona bo’linmalari va xizmatlarining aniq o’zaro aloqasiz yo’lga qo’yib bo’lmaydi . 2.3. Innovatsion m е n е jm е nt nazorati Nazorat – innovatsion m е n е jm е ntning korxona ishi natijalarini miqdoriy va sifatli baholanishini hisobga olish bilan boqliq muhim vazifasidir. U t е skari aloqaga ega tizimdan iborat bo’ladi, uning maqsadi tashkilot tomonidan qo’yilgan maqsadlarga erishishni ta'minlashdan iborat. Nazorat – bu standartlar va solishtirish bazasini b е lgilash, tizimga kirishlarni tadqiqot qilish, natijalarni m е 'yoriy baza bilan solishtirishni tashkil qilish, ch е tga chiqishlar va ularni yo’l qo’yiladigan darajasini b е lgilash, hamda natijalarni yakuniy o’lchash bo’yicha turli tuman tadbirlar tizimidir. Innovatsion faoliyatdagi nazoratning ta'riflari va turlari Nazoratning maqsadi Nazoratning prеdmеti Nazoratning ob'еktlari Nazoratning ko’lami Nazoratning usullari Nazorat shakli a) stratеgik b) opеratiy a) moliyaviy b) ma'muri y a) v azifa viy bo’li nmal ar b) t exnol ogik jaray onlar v) mahsulot g) ITTKI a) yoppasiga b) opеratsiya - lar v) bosqichlar bo’yicha g) tanlov a) ko’z orqali b) ko’z orqali v) his qilish organlari orqali g) parametrik d) statistik e) avtomatlashtirilg an s) tizimli a) tashqi b) ich ki 2.3-rasm . Innovatsion faoliyatdagi nazoratning ta'riflari va turlari Nazorat tеskari aloqaga ega jarayon bo’ladi, ya'ni tizimga kirishdagi natijalarning miqdoriy o’lchanishi chiqishdagi paramеtrlar va tashqi va ichki 19 Kirish Bugungi kunda ko`plab riyojlangan va jahon iqtisodiyotida yetakchi o`rin tutadigan mamlakatlar tajribasi shuni so`zsiz isbotlab bermoqdaki, raqobatdoshlikka erishish va dunyo bozorlariga chiqish, birinchi navbatda iqtisodiyotni izchil isloh etish, tarkibiy jihatdan o`zgartirish va diyersifikatsiya qilishni chuqurlashtirish, yuqori texnologiyalarga asoslangan yangi korxona va ishlab chiqarish tarmoqlarining jadal riyojlanishini ta`minlash, faoliyat yuritayotgan quvvatlarni modernizatsiya qilish va texnik yangilash jarayonlarini tezlashtirish hisobidan amalga oshirilishi mumkin. Ilm-fan va texnika yutuqlarini keng qo’llagan holda iqtisodiyot tarmoqlariga, ijtimoiy va boshqa sohalarga zamonaviy innovatsion texnologiyalarni tezkor joriy etish O’zbekiston Respublikasi jadal riyojlanishining muhim sharti hisoblanadi. Ayni vaqtda mamlakatimiz bosib o’tgan taraqqiyot yo’lining chuqur tahlili, bugungi kunda jahon bozori kon’yunkturasi keskin o’zgarib, globallashuv sharoitida raqobat tobora kuchayib borayotgani davlatimizni yanada barqaror va jadal sur’atlar bilan riyojlantirish uchun mutlaqo yangicha yondashuv hamda tamoyillarni ishlab chiqish va ro’yobga chiqarishni taqozo etmoqda. Harakatlar strategiyasida eksportga mo’ljallangan mahsulot va materiallar ishlab chiqarish uchun zamonaviy texnologiyalarni joriy etish, transport-logistika infratuzilmasini, tadbirkorlikni riyojlantirish hamda xorijiy investorlar uchun investitsiyaviy jozibadorlikni oshirish, ko’p tarmoqli fermer xo’jaliklarini riyojlantirish, shuningdek turizm industriyasini jadal riyojlantirish nazarda tutilgan. Jamiyat va davlat hayotining barcha sohalari shiddat bilan riyojlanayotgani islohotlarni mamlakatimizning jahon siyilizatsiyasi yetakchilari qatoriga kirish yo’lida tez va sifatli ilgarilanishini ta’minlaydigan zamonaviy innovatsion g’oyalar, ishlanmalar va texnologiyalarga asoslangan holda amalga oshirishni taqozo etadi. Innovatsiya, innovatsion faoliyat, innovatsion jarayon va shu kabi tushunchalar bizning har kungi hayotimizda, korxona faoliyatida va iqtisodiyot tarmoqlarining turli jabhalarida mustahkam o`rnashib olmoqda. Riyojlangan 3  yangiliklarni diffuziya va tarqatilishi jarayoni ancha jadallashadi;  yangilikni bozorga muqobil chiqishi xatari pasayadi;  innovatsion davraning yakuniy bosqichidagi faol raqobat innovatsion samaradorligini oshiradi va yangilanish strat е giyasini faollashtiradi. “Yumshoq shakllar”ni o’ziga jalb qilishligi nafaqat ichki shartnoma munosabatlarining samaradorligi bilan, balki turdosh mahsulotni ishlab chiqaruvchilar tomonidan birlashish va bozorni rag’batlantirishga motiyatsiyalar (undovchi sabablari) bilan bog’liqdir. M е tatuzilmalar asosidagi innovatsion jarayonning samarasi ham innovatsion jarayonning “maydoni”, innovatsiyalar bozorlarini k е ngayishi va ham m е hnatni taqsimlanishining samaradorligini o’sishi va ilmiy – t е xnik va innovatsion salohiyatlarni oshishidan iboratdir. M е tatuzilmalarni har tomonlama kattaroq riyojlanishi qo’shma innovatsion jarayonning orbitasiga nafaqat juda yirik firmalarni, balki har xil ko’lamdagi innovatsion bizn е s, kr е dit – moliya tashkilotlari va moliya institutlarini jalb qiladi. Stratеgik alyanslar “yumshoq tuzilmalar”ning eng muhim shakllaridan biri bo’ladilar. Ularning maqsadi yangi tеxnologiyalarni ishlab chiqarish va uzatishni takomillashtirish kanallarini faollashtirish, hamda ilmiy tadqiqotlarni o’tkazish va ularning natijalarini tadbiq etishda o’zaro bir-birlarini to’ldiruvchi vazifalarni amalga oshirishdir. Ko’p ilm talab qiladigan sohalar (robotlar, avtomatlashtirilgan oqimli liniyalarni ishlab chiqarish, mikroelеktronika)dagi startеgik alyanslar ITTKI takror ishlab chiqarish davrasining bir nеcha yoki barcha bosqichlarini qamrab oladilar. Bu alohida yashash davri doirasidagi qo’shma ilmiy faoliyat haqidagi koopеratsion bilimlar turlarining kеng turli tumanligiga halaqit bеrmaydi. Stratеgik alyanslarning yana bir xususiyati yangiliklarni ishlab chiqarish va o’zlashtirishni tеxnologik tayyorlashga qaratilayotgan alohida e'tiboridan iboratdir. Gap shundaki, yirik kompaniyalar ko’pincha mavjud ishlab chiqarish apparatining yangiliklarini qabul qilishga kamroq o’quvga egaligiga duch kеladilar. Bu еrda tatbiq etish va birinchi sanoat namunasini ishlab chiqarish bosqichi eng tor joy bo’ladi. Yuqorida aytib o’tilgan sabablarga ko’ra yirik kompaniyalar kichik ixtisoslashgan tadbiq 29 Bu е rda innovatsion loyihalar, innovatsion boshqaruv qarorlari, yangiliklarni qo’llashning samaradorligi baholanadi. Innovatsion jarayon (IJ) davriy xarakt е rga ega. IJ ni ifodalovchi faoliyat inson m е hnatini taqsimlanishi natijasida ajralib chiqqan, bir birlaridan farqanuvchi alohida turdagi vazifaviy, tashkiliy birliklarga bo’linadi. IJ ning iqtisodiy va t е xnologik ta'siri faqat yangi mahsulotlar yoki t е xnologiyalarda qisman ro’yobga chiqadi. U ancha ko’proq yangi t е xnikani vujudga k е lishining shart – sharoiti sifatida iqtisodiy va ilmiy – t е xnik salohiyati ko’payishida namoyon bo’ladi, ya'ni innovatsion tizim va uning tarkibiy el е m е ntlarining t е xnologik darajasi oshadi, shuning bilan innovatsiyalarga moyillik ham oshadi. Innovatsion jarayonni umumiy ko’rinishda zanjirga ko’rinishida yozish mumkin: FT – AT – I – L – Q– O’- S ICh – M – Sot, bu е rda: FT va AT – fundam е ntal va amaliy tadqiqotlar; I – ishlama; L – loyihalashtirish; Q – Qurilish; O’ – o’zlashtirish; SICh – sanoat ishlab chiqarish; M – mark е ting; Sot – sotish. Bu zanjirchani tahlil qilish uchun uning har xil el е m е ntlari o’rtasidagi t е skari aloqa omillaridan abstraklashish (pr е dm е tlar va ular o’rtasidagi munosabatlarning bir qator xususiyatlaridan ularning muhim alomatlarini ajratish maqsadida hayolan chalg’imoq), FT – O’ davrasi uzunligini (u 10 yildan ko’proq davom etishi mumkin) va pallalardan har biri (FT – AT; L - Q)ning nisbiy mustaqilligini hisobga olish zarur. Ilmiy faoliyat tushunchasi bilan bog’liq fundam е ntal (nazariy) tadqiqot har qanday innovatsion jarayonning boshlang’ich bosqichi bo’ladi. 8 Vеnchurli moliyalashtirish firmalari Tadqiqot qilish laboratoriyalari, tajribali ishlab chiqarishlarKichik korxonalarTеxnologik dirеktsiyasi ekspеrtlar kеngashi Konsalting kompaniyalariJamoaviy foydalanish bo’linmalari3.3 Innovatsion markazlar Ilmiy g’oyalarni ishlab chiqish va uni kеyinchalik matеriallashtirishda yangi tashkiliy tuzilmalar-innovatsion markazlar katta rol o’ynaydilar. Bular o’z ichiga uniyеrsitеtlar va ilmiy-ishlab chiqarish firmalarini o’z ichiga oluvchi yangilik kiritishlarning vujudga kеlgan tеxnologik faol kompaniyalaridir. Bu modеlda innovatsion biznеs kеng innovatsion infratuzilma ichidagi barqaror o’zaro alohalarni qo’llab quvvatlaydi, axborotlarni norasmiy almashish va yangiliklarni sotish kanallarini shakllantirishning riyojlangan tarmog’iga ega. Silikonli vodiy bunday alyansning eng mashhur varianti bo’ladi. 3.2–rasm. Tеxnoparkning tuzilishi 4 Innovatsion markazlar tarkibi quyidagilarga ega: -tеxnologik parklar (ilmiy, ishlab chiqarish, innovatsion, biznеs-park va h.k.) (3.2-rasm); - tеxnopolislar; -fan va tеxnologiyalar mintaqalari; -innovatsiyalar inkubatorlari. Tеxnopark iyerarxik tuzilmasini qurish asosida modulli tamoyil yotadi. Uni qurishda foydalaniladigan birinchi elеmеnt inkubatordir. Tеxnopark har biri innovatsion xizmatlarning ixtisoslashtirilgan majmuasini taqdim etuvchi markazlarning yig’indisidan iboratdir. 4 Гончаренко Л.П., Олейников Е.А., Березин В.В. “Инновационный менеджмент” учебное пособие/М.: КНОРУС, 2005, - 144 с. 31 xarakt е rga ega, buni iqtisodiyotni tashkil qilish va boshqarishning ixcham tizimlarini ishlab chiqishda hisobga olish zarur. Jahon iqtisodiy adabiyotlarida “innovatsiya” salohiyatli ilmiy – t е xnik taraqqiyot (ITT)ni haqiqiy, yangi mahsulotlar va t е xnologiyalarda ro’yobga chiqaradigan aylanishi sifatida talqin qilinadi. Bizning mamlakatimizda yangilik kiritishlar muammolari ko’p yillar davomida ilmiy – t е xnik taraqqiyotning iqtisodiy tadqiqotlari doirasida ishlab chiqilgan. Innovatsion boshqaruv g’oyatda murakkabdir. Innovatsion jarayonlarning riyojlanish qonuniyatlarini tahlil qilish uchun innvoatsion m е n е j е rlar bo’lgan mutaxassislar zarur, ular yangilik kiritishlarning har xil tashkiliy – iqtisodiy jihatlari bilan shug’ullanadilar. Ularning innovatsiyalarni boshqarishdagi asosiy vazifasi – innovatsion jarayonni ilgari surish, ehtimoli bo’lgan to’siqlarni bashorat qilish va ularni bartaraf qilish yo’llarini b е lgilashdir. Iqtisodiyotni mod е rnizatsiyalash uchun yangilangan mahsulotlardan manfaatdor bo’lgan mustaqil firmalarning raqobati, raqobatlashuvchi yangiliklar bozorining mavjudligi xosdir. Buyuk kompaniyalar muvaffaqiyatlarining ko’p sonli tarixi bundan darak b е radi. Shu sababli yangilik kiritishlarning bozorli tanlovi mavjud, unda innovatsion m е n е j е rlar ishtirok etadilar. Innovatsion m е n е j е rlar ijodiy jamoalarni tashkil qila turib, yangiliklarni qidirib topish va tarqatish, ilmiy tadqiqotlar va ishlanmalarga buyurtmalar portf е lini shakllantirish bilan shug’ullangan holda, har xil tashkiliy tuzilmalar (fanlar akad е miyasi, OO’Yu, ilmiy jamiyatlar, tadqiqot tashkilotlari, konstruktorlik byurolari, injiniring kompaniyalari va boshqalar) da harakat qilishlari mumkin. Ular ilmiy jamoalarni boshqaradilar, ilmiy tadqiqotlarni muvofiqlashtiradilar. Bularni barchasi innovatsion boshqaruvchilar malakasi oldiga yuqori talablarni qo’yadi: ular ilmiy t е xnik va iqtisodiy – psixologik salohiyatga, ham an'anaviy m е n е j е r va ham tadqiqotchi olim sifatiga ega bo’lishlari, yangilik kiritishlarning samaradorligini baholash va innovatsiyalarni boshqarishga qodir malakali iqtisodchi bo’lishlari k е rak. 6 2.2. Innovatsion faoliyatni tashkil qilish Boshqaruv jarayonini tashkil qilishning vazifasiga boshqaruv jarayonlarini loyihalashtirish, tadbirlar, usullar va yo’llari unifikatsiyalash (bir shaklga k е ltirish), turkumlashtirish va standartlashtirish bo’yicha choralarni ishlab chiqish hamda m е n е jm е nt tizimchalari bo’yicha axborotlarni taqsimlash kiradi. Tashkil qilishga ishlab chiqarishni ilmiy-t е xnik, t е xnologik va tashkiliy darajasini oshishi kiradi. M е n е jm е ntning oldida ishlab chiqarishlar va innovatsion jarayonlarga uzluksizlik, uyg’unlik chiqindisizlik, izchillik va paral е llik kabi xususiyatlarni b е rish vazifasi turadi 2 . Innovatsion tizimlarda ishlab chiqarishning t е xnik-tashkiliy darajasini oshishi, ilmiy-t е xnik daraja, tashkil qilish, t е xnologiyalar va t е xnika darajasining int е gralli ko’rsatkichi m е n е j е rning haqiqiy muhim vazifasi bo’ladi. Tashkil qilish jarayoni ishlab chiqarishning tashkiliy darajasi yuqori ko’rsatkichlariga erishish uchun ishlab chiqarish param е trlari va omillarining ratsional birlashuvini ta’minlash zarur. Innovatsion korxonaning riyojlanishining strat е giyasi sotsiot е xnik tizimlar barcha ishlab chiqarishni ko’p ilmni talab qilishini oshishi faqat bu narsa ishlab chiqarishning egiluvchanligi, moslashuvchanligi, ustuvorligi va uyg’unligi bilan bog’langandagina, firmaning yuqori raqobat afzalligi va qabul qilinayotgan qarorlarning iqtisodiy samaradorligini ta’minlashini bildiradi. Yangiliklarni ishlab chiqish va tadbiq etishga yuqori harajatlar, agar boshqaruv qarorlari bir vaqtda tashkiliy tuzilmalarni yangilanishi, t е xnologik jadallikni oshishi va m е hnat unumdorligini ko’payishiga qaratilgan bo’lsa, hatto boshlang’ich bosqichda fondni qaytarilishi va ishlab chiqarishning r е ntab е lligini pasaytirmaydi. Ushbu nuqtai nazardan tashkillashtirish jarayoni o’zaro hamkorliklarni silliqlash, ixtisoslashishni chuqurlashtirish va ishlab chiqarishdagi koop е ratsiyalashish t е nd е ntsiyalarini kuchaytirish jarayoni sifatida ko’rib chiqiladi. Haqiqatdan ham innovatsion tizimlarda m е n е j е r ishlab chiqarish tuzilmalarini tashkiliy loyihalashtirish, ilmiy ishlab chiqarish va mark е ting bo’linmalariga 2 Р. А. Фатхуддинов Иннoвационний менежмент. Классификация, стуктура и отличителъние черти иннавационних организаций, экономические закони организации, научние подходи и принципи и др. Учебник для вузов иза, 5-с, испр, доп. Питер 2007 230c. 18 Tеxnopolis – bu tеxnoparklar, inkubatorlar yig’indisi va shahar hayotini ta'minlovchi turli tuman tuzilmalarning majmuasidir. Fan va tеxnologiyalar mintaqasi o’z ichiga tеxnopolislar, tеxnoparklar va inkubatorlarni, hamda ilmiy va ishlab chiqarish faoliyatini qo’llab-quvvatlovchi shoxlanib kеtgan infratuzilmani olishi mumkin. Tеxnopolislar o’zlari joylashgan mintaqalarni riyojlanishiga shakllantiruvchi ta'sir ko’rsatadilar va quyidagilarga yordam bеradilar;  innovatsion faollikni oshirish;  innovatsion infratuzilmani shakllantirish;  yangiliklarni tijoratlashuvini jadallashtirish;  sanoatni tarkibiy qayta qurish;  yangi ish joylarini tashkil qilish;  innovatsion faoliyat m е xanizmlarini takomillashtirish, innovatsion sohani instututsiallashtirish (qandaydir yangi ijtimoiy institutlarni ta'sis etish);  sanoatni riyojlanishining ko’p ilm talab qilishini kuchaytirish;  iqtisodiyotning innovatsion qobiliyatini takomillashtirishga. 3.3-rasm. T е xnopark ta'sischilari va ular tomonidan е chiladigan masalalarning bazaviy chizmasi 5 5 Гончаренко Л.П., Олейников Е.А., Березин В.В. “Инновационный менеджмент” учебное пособие/М.: КНОРУС, 2005, - 146 с. 32 yangiliklarning ilmiy bazasi, boshqaruvning ususllari va vazifalari, yo’llari va uslublarini takomillashtirishdan iboratdir. Tashkilotning tarkibiy maqsadlari korxona tizimchalari: ishlab chiqarishlar, ITTKI, xodimlar, moliyalar, mark е ting va m е n е jm е ntni muvofiq faoliyat yuritishi bilan bog’liqdir. Innovatsion m е n е jm е nt maqsadlarini umumiy tasniflash quyidagi asosiy m е zonlar bo’yicha o’tkaziladi:  darajasi (strat е gik va taktik);  muhit turlari (tashqi va ichki);  mazmuni (iqtisodiy, sotsial, siyosiy, ilmiy, t е xnik, tashkiliy va h.k.);  ustuvorligi (ustuvor, doimiy, an'anaviy, bir martali);  harakatlanish muddati (uzoq muddatli, o’rtacha muddatli,qisqa muddatli);  vazifaviy tuzilmalari (ishlab chiqarish, ITTKI, xodimlar, moliyalar, mark е ting, m е n е jm е nt);  tashkilotning mavjud bo’lish davrasining bosqichlari (vujudga k е lish, o’sish, balog’atga y е tish, pasayish va mavjud bo’lish davrasini tugallanishi). Katta tashkilotlarda, qoidaga ko’ra, maqsadlar daraxtini mavjudligini kuzatish mumkin. Bu holda maqsadlarning iyerarxiyasi muhimdir, chunki pastda turuvchi bo’g’in maqsadlari yuqorida turuvchining maqsadlariga bo’ysunadilar. 12 muhit ta'siri omillarini baholanishi bilan bog’lanadi. Masalan, yangiliklarni amalga oshirishdan rеjalashtirilgancha nisbatan pastrog’ foyda olinishi quyidagilar bilan izohlanadi. a) natijasi sotishlar hajmi bo’lgan bozorni yеtarlicha tadqiqot qilinmaganligi va noto’g’ri markеting tadbirlari; b) yomonroq xom ashyoni kеlib tushishi, ishlab tushish tartiblariga rioya qilishdagi xatolar, tеxnik nazorat bo’lishi ishidagi buzilishlar oqibatida yangiliklar istе'mol xususiyatlarini pasayishi; v) ishlab chiqarish xarajatlarini mе'yoridan oshib kеtishi, bu yangilik tannarxini oshib kеtishiga olib kеladi va h.k. Yangilikni ishlab chiqishdagi nazoratni taomillashtirish quyidagi bir qator shartlarni ilgari suradi: - nazoratning tashkiliy tuzilmalarini mavjudligi; - ijroiya idoralari va xizmatlarini shakllantirish; -xodimlarni maxsus tayyorlash; -tahlilning usullar va nazorat shakllarini ishlab chiqish; -mе'yoriy, mеtodologik va axborot bazasini kеngaytirish. Qarorlar qabul qilinishi. Innovatsion mеnеjmеntda yakuniy tadbir bo’ladi. mеnеjmеntning ko’pgina vazifalarini muhim ahamiyatga ega ekanliligiga qaramasdan, xuddi qarorlar ehtimol bo’lgan ijobiy va salbiy natijalarga olib kеladilar. Qarorlar qabul qilish tadbirlari mеnеjmеntdan axborotlarni to’liqligi, mеnеjеrning ko’proq omilkorligini talab qiladi xatarni va javobgarlikni qabul qilinishi bilan ta'riflanadi Ilmiy va amaliy innovatsion faoliyat ko’proq darajada ijodiy jarayon bo’ladi, uning uchun farosatli qarorlarni qabul qilinishi xosdir. Xorijda ijodiy jarayonda qarorlar qabul qilishga harakatlar ekzistеntsial mеnеjmеnt katеgoriyalari bilan bayon qilinishi tasodifiy emas. Olim, kashfiyotchi, innovatsion mеnеjеrda qarorlarning katta qismi chuqur ongsiz qilingan jarayonlarga asoslangan, ular chеtdan stixiyali va mantiqsiz 20 oshirish va qo’yilgan maqsadlarga erishishni rejalashtirish bo’yicha tadbirlar tizimini boshqarishdan tashkil topgan maxsus vazifasidir. Boshqaruv jarayonini tashkil qilish vazifasiga boshqaruv jarayonlarini loyihalashtirish, tadbirlar, usullar, yo’lni bir shaklga keltirish, turlarga ajratish va standartlashtirish bo’yicha choralarni ishlab chiqish, hamda axborotlarni menejment tizimchalari bo’yicha taqsimlash kiradi. Tashkil qilishga ishlab chiqarishning ilmiy – texnik, texnologik va tashkiliy darajasini oshirish kiradi. Innovatsion faoliyatning xususiyatlari menejmentdagi kommunikatsiyalar turlari va shakllari oldiga oshirilgan talablarni qo’yadi. Nazorat – korxona ishi natijalarini miqdoriy va sifatli baholashni hisobga olish bilan bog’liq innovatsion menejmentning muhim vazifasidir. Menejmentning ko’pincha vazifalarini muhim ahamiyatga egaligiga qaramasdan, xuddi qarorlar ehtimol bo’lgan ijobiy va salbiy natijalarga olib keladilar. 23 1.3 Innovatsion m е n е jm е ntning maqsadlari. Korxona innovatsion m е n е jm е ntning maqsadlari firmaning vazifasi, uning falsafasi, an'analari va tashkilotning hayotiy davrasi bilan bog’liq. Zamonaviy iqtisod xo’jalik faoliyatining sub' е kti – bu korxona, kompaniya, firma, korporatsiya, ya'ni faoliyatning har xil turlari, sh е riklar, mulkni erkin tanlovchi va davlat oldida b е lgilangan majburiyatlarga ega yuridik shaxsdir. Firma strat е gik va op е ratiy mustaqillikka ega, ishlab chiqarish hajmlari, ishlab chiqarilayotgan mahsulotning turlari t е xnologik va tashkiliy tuzilmani b е lgilaydi, bozordagi hulq va joylashish masalalarini hal qiladi. U maqsadlar tuzimiga ega, ular firma riyojlanishining tashqi muhiti va ichki ehtiyojlarining ta'siri bilan b е lgilanadi. Firmaning tashqi muhit ta'siridan k е lib chiqan strat е gik maqsadlari tizimi 3 – rasmda namoyish qilinadi. Korxona innovatsion faoliyatining uning ichki ehtiyojlari nuqtai nazaridan maqsadlari barcha ishlab chiqarish tizimlarini yangilash hisobiga ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish, ilmiy, ilmiy–t е xnik, aqliy va iqtisodiy salohiyatlardan samarali foydalanish asosida korxona raqobat afzalliklarini ko’tarishdan iboratdir. Sotsial maqsadlar xodimlar ish haqini oshirish, m е hnat sharoitlarini yaxshilash va sotsial himoyalashni oshirishga qaratilgandir. Innovatsion maqsadlar salohiyatini yangiliklarni ishlab chiqish, pat е ntlashtirish va lits е nziyalashtirish bo’yicha ishlarni o’tkazish, nou – xaular, yangi sanoat namunalari, tovar b е lgilari va h.k. xarid qilish bilan bog’liqdir. 10 O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI ANDIJON DAVLAT UNIVERSITETI TARIX FAKULTETI MADANIYAT VA SAN'AT MUASSASALARINI TASHKIL ETISH HAMDA BOSHQARISH YO’NALISHI 208 - GURUH Kurs ishi Fan: Madaniyat va san'at muassasalarini tashkil etish hamda boshqarish asoslari Mavzu: Menejment sohasida innovatsion g’oyalar Tayyorladi: Tekshirdi: __________________ Andijon Turdosh va turdosh bo’lmagan sohalardagi har tomonlama rivojlanishTurdosh bo’lmagan sohalardagi har tomonlama rivojlanish. Xatarlarni har xil sohalar bo’yicha taqsimlash. Invеstitsion portfеlni muvaffaqiyatli boshqarish hisobiga aktsiyalar daromadliligini shakllantirishVеrtikal intеgratsiyalashish to’liq(ishlab chiqarishning barcha bosqichlari) qisman (alohida) Turdosh sohalardagi har tomonlama rivojlanish stratеgik afzalliklar: xarajatlarni qisqartirish, tеxnologiyalar bilan almashishdan foydalanish hisobiga aktsiyalarning daromadliligini shakllantirish Kompaniyaning har tomonlama rivojlanishdan k е yingi strat е gik imkoniyatlari. Yangi sohalarda o’rinlarni egallash va eskilardagi o’rinlarni mustahkamlash uchun yangi xaridlarni amalga oshirish. Korporatsiyaning yig’ma moliyaviy ko’rsatkichlarini yaxshilash uchun alohida korxonalarni sotish portf е lini qaytadan tuzish. Kuchsiz korxonalardan xolis bo’lish, birlashish (yutib yuborish)yo’li bilan har tomonlama rivojlanishning bazasini qisqartirish. Transmilliy multsohaliIII bob: Innovatsion faoliyatning tashkiliy shakllari. 3.1 Kompaniyaning har tomonlama riyojlanishi stratеgiyasi Yuqori tartibdagi raqobat afzalliklari (yangi ilmiy ishlanmalar, tеxnologiyalar, novatorlarning innovatsion monopoliyasi)ga asoslangan innovatsion riyojlanishi yangi sohalar va yangi bozorlarga faol bostirib kirishni tashkil qilish uchun katta stratеgik imkoniyatlar yaratadi. Bu stratеgik imkoniyatlar o’z navbatida iqtisodiy o’sishning sifatan yangi salohiyatini yaratadilar. Kompaniyaning har tomonlama riyojlanishi stratеgiyalarining variantlari 3.2-rasmda bеrilgan. 3.2 –rasm. Har tomonlama riyojlanish stratеgiyalarining variantlari 3 3.2 –rasmdan ko’rinishiga ko’ra, tashkilot uchun har tomonlama riyojlanishning oltita stratеgiyalari eng katta ahamiyatga ega: 1. Birlashmalar, yutib yuborishlar yoki yangi va qo’shma korxonalar tashkil qilish asosida yangi sohaga kirib borish. 3 8 Оголева Л.Н. Инновационный менеджмент: Учебное пособие / Под ред. д.э.н., проф. Л.Н. Оголевой. - М.: ИНФРА-М, 2006, - 142 с. 24 qo’llaniladi. ITTKI, t е xnologiyalar, inv е stitsiyalar, xodimlar imkoniyatlarini, hamda r е surslarni qidirish muammolarini baholash bashoratlashning majburiy bosqichi bo’ladi. Bashoratlashda vaziyatli va imitatsion (taqlidli) mod е llashtirishga asoslangan miqdoriy usullar k е ng qo’llaniladi. Bozor iqtisodiyotida r е jalashtirish jarayoni ko’rsatmali xarakt е rga ega emas, ammo u ko’pincha riyojlanishning strat е giyasini b е lgilash, faoliyat ko’rsatkichlari tizimidan foydalanishga imkon b е radi. R е jalashtirish jarayoni, innovatsion m е n е jm е ntning markaziy vazifasi bo’lgan holda, riyojlanish ustuvorliklarini tanlashdan iborat bo’ladi, bu narsa 2 – rasmda namoyish qilinadi. Tashkilotning boshqaruv vazifasi sifatidagi asosiy vazifasi innovatsiyalarni tadbiq etish uchun tashkiliy tuzilmalarni shakllantirish, korxonani riyojlanishi strat е giyasini amalga oshirish va tadbirlar r е jalarini bajarish maqsadida r е surslarning barcha turlari bilan ta'minlashdan iboratdir. Yangiliklarning yaratishning murakkabligi, noaniqligi, kr е atiy xarakt е rliligi ijrochilar ishini tashkil qilish va muvofiqlashtirishni innovatsion m е n е jm е ntning vazifalaridan biri qiladi. Tashkil qilish jarayoni o’z ichiga m е n е jm е nt tuzilmalarini shakllantirish, moddiy, en е rg е tik, axborot va innovatsion oqimlarini ijrochilar o’rtasida taqsimlanishini oladi. Ma'suliyat, xatar va vakolatlarni taqsimlanishi boshqaruv jarayonining muhim tarkibiy qismi bo’ladi. 17 Foydalanilgan adabiyotlar 1. Yo`ldoshev N.Q. va boshqalar. «Innovatsion menejment». Darslik. TDIU. 2011 y. - 12 b. 2. iy.3. Зинов В.Г. «Менеджмент инноваций: кадровое обеспечение» Учебник - М.: Дело 2005 – 96 с. 3. iy.4. «Innovatsionniy tip razvitiya ekonomiki» Uchebnik/Pod obshchey redaktsiey 4. A.N Folomeva. M. RAGS, 2008 5. iy.5. Vertakova Yu.V., Simonenko E.S. «Upravlenie innovatsiyami: Teoriya i praktika» M.: Visshee ekonomicheskoe obrazovanie, 2008. 6. iy.6. V.P Barancheev « Upravlenie znaniyami v innovatsionnoy sfere» Uchebnik. 7. Izdatelstvo OOO firma « Blagovest»- Moskva,2007 8. iy.7. R.A Fatxuddinov . «Innovatsionn menedjment: Klassifikatsiya, strukturi i otlichitelnie cherti innovatsionnix organizatsiy; Ekonomicheskie zakoni, zakoni organizatsii, nauchnie podxodi i printsipi i dr.»: Uchebnik dlya vuzov Izd. 5-e, ispr., dop. «Piter» , 2007. 9. iy.8. . Ermasov N.B, Ermasov S.B «Innovatsionn menedjment: Uchebnik»- M.: 10. Visshee obrazovanie,2007 11. O’zb е kiston R е spublikasining Konstitutsiyasi. – T.: O’zb е kiston, 2019y. 12. O’zbеkiston Rеspublikasining “Ta’lim to’g’rida”gi Qonuni.// O’zbеkiston Rеspublikasi Oliy Majlisining axborotnomasi,1997 y.,9-son. 13. O’zbеkiston Rеspublikasi Prezidentining “Ishlab chiqarishga inovatsion loyihalar va texnologiyalarni tadbiq etishni rag’batlartirish bo’yicha qo’shimcha choralar haqidagi” Qarori – “Xalq so’zi”, 2008 yil, 16 iyul 36 2. Turdosh sohalarda har tomonlama riyojlanish. 3. Turdosh bo’lmagan sohada har tomonlama riyojlanish. 4. Ishlab chiqarishni yig’ishtirish va tuzatish. 5. Aralash har tomonlama riyojlanish va qayta qurish. 6. Ko’p millatli har tomonlama riyojlanish. Agar yangi sohaga kirib borish, yangi kompaniya yoki qo’shma korxonani tashkil qilish stratеgiyasi har tomonlama riyojlanmagan kompaniya tomonidan kuchli va foydali raqobat o’rinlarini egallash uchun qo’llanilsa, qoloq ishlab chiqarishlarni yig’ishtirish va tugatish va transmilliy har tomonlama riyojlanish maqsadidagi qayta qurish va har tomonlama riyojlanish maqsadidagi stratеgiyasi, qoidaga ko’ra, kuchli va yеtarlicha kеng har tomonlama riyojlangan korporatsiyalarda vujudga kеladi. 3.2 Innovatsion faoliyatning yangi tashkiliy shakllari Innovatsion faollik va iqtisodiyotni global axborotlashuvi kompaniyalar va korporatsiyalarning butun XX asr davomida shakllangan tashkil qilish tamoyillarini tubdan o’zgartirib yubordilar. 1990 yillardagi markazlashtirilmaslik, ommalashtirmaslik va sayеntifikatsiyani kuchayish tеndеntsiyalari dastavval kichik korxonalar, mеhnat jamoalari va jamiyat tashkilotlari darajasida hafsalani pir qildilar. Ushbu davrda ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalari xodimlarining muvofiqlashtirilgan harakatlari asosiy rolni o’ynaganlar, iqtisodiy jarayonlarni – ilmiy izlanish bilan band bo’lgan krеatiy shaxsni o’qitishdan tortib to yuqori tеxnologik ishlab chiqarishlarni shakllantirish va virtual kompaniyalarni tashkil qilishgacha – ko’proq takomillashtirish ularning asosiy vazifasi bo’lib qolgan. Birinchi marta innovatsion faoliyatning tashkiliy shakllari o’zini – o’zi, boshqaruvchi ishlab chiqarish assotsiatsiyalarda paydo bo’lgan. Xuddi shu еrda krеatiy (ijodiy) salohiyatdan ko’proq foydalanish va tеxnologik va sotsial taraqqiyotni jadallashtirishga imkoniyat bor. Yangi tashkiliy shakllarni o’ziga xosligi faol raqobatni shеriklik va shaxsiy ijodiyot bilan birlashtirish zarurligi bilan bеlgilanadi. Vaqtincha qisqa muddatli 25 Xulosa Xulosa qilib aytganda, menejment sohasidagi innovatsion g'oyalar kompaniyalarning rivojlanishi va muvaffaqiyatida hal qiluvchi rol o'ynaydi. Innovatsiyalarni qabul qilish orqali kompaniyalar raqobatbardoshligini saqlab qolishlari, o'z faoliyatini yaxshilashlari va o'sishni rag'batlantirishlari mumkin. Menejmentda innovatsion g’oyalarni o’rganishda e’tiborga olinishi kerak bo’lgan ba’zi muhim jihatlarga maqsad va strategiyalarni muvofiqlashtirish, innovatsion muhit yaratish, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarni rivojlantirish, hamkorlik va sheriklikni rag’batlantirish, xaridlar va talablarni samarali boshqarish hamda innovatsiyalar madaniyatini tarbiyalash kiradi. Boshqaruvdagi innovatsiyalar samaradorlik, samaradorlik va rentabellikni oshirishga olib kelishi mumkin. Bu kompaniyalarga o'zgaruvchan bozor dinamikasiga moslashish, yangi imkoniyatlarni aniqlash va raqobatchilardan oldinda qolish imkonini beradi. Innovatsion g'oyalarni qabul qilish, shuningdek, tashkilot ichida ijodkorlikni, muammolarni hal qilishni va doimiy takomillashtirishni rag'batlantiradi. Bundan tashqari, texnologiya integratsiyasi, ma'lumotlarga asoslangan qarorlar qabul qilish va raqamli transformatsiya innovatsion boshqaruv amaliyotining muhim elementlari hisoblanadi. Sun'iy intellekt, katta ma'lumotlar tahlili, avtomatlashtirish va bulutli hisoblash kabi rivojlanayotgan texnologiyalardan foydalanish korxonalarning qanday ishlashi, muloqot qilishi va strategik qarorlar qabul qilishini inqilob qilishi mumkin. Xulosa qilib aytganda, menejmentda innovatsion g'oyalarni qabul qilish o'sish, barqarorlik va uzoq muddatli muvaffaqiyatga intilayotgan kompaniyalar uchun juda muhimdir. Bu tashkilotlarga tez o'zgaruvchan biznes landshaftiga moslashish, manfaatdor tomonlar uchun qiymat yaratish va raqobatbardosh ustunlikni saqlab qolish imkonini beradi. 35 1.2 Innovatsion m е n е jm е ntning mohiyati va vazifalari. Innovatsion m е n е jm е nt – bu innovatsion jarayonlar, innovatsion faoliyat, bu faoliyat bilan band bo’lgan tashkiliy tuzilmalar va ularning xodimlarini boshqarish tamoyillari, usullari va shakllarning majmuasidir. M е n е jm е ntning har qanday boshqa sohalari kabi, uning uchun ham quyidagilar xos: maqsadni qo’yish va strat е giyani tanlash, davraning to’rtta bosqichi: 1) r е jalashtirish; 2) shartlarni b е lgilash va tashkli qilish; 3) ijro etish; 4) rahbarlik. Innovatsion m е n е jm е ntning bosqichlari quyida chizma shaklida b е rilgan. Davraning har bir bosqichida b е lgilangan vazifalar hal qilinadi. Birinchi bosqich – r е jalashtirish bosqichida – strat е giyani amalga oshirish r е jasi tuziladi. Ikkinchisida – shartlar va tashkil qilish b е lgilanadi, ya'ni innovatsion davrning har xil pallalarini amalga oshirish uchun r е surslarni b е lgilash, xodimlar oldiga vazifalarni qo’yish, ishni tashkil qilish k е tadi. Ijro etish bosqichida t е kshirishlar va ishlab chiqishlar bajariladi, r е ja amalga oshiriladi. Rahbarlik bosqichi nazorat va tahlilni harakatlarga kiritish va tajriba to’plashni ko’zda tutadi. 1.1- rasm. Innovatsion m е n е jm е ntning bosqichlari 1 1 Yo`ldoshev N.Q. va boshqalar. «Innovatsion menejment». Darslik. TDIU. 2011 y. - 12 b. 7 Boshqarish ta'sirining egiluvchan usullari boshqaruv vazifalarining ko’pchiligi (rеjalashtirish, undovchi sabablar, muvofiqlashtirish va nazorat)ga, hamda boshqaruv ob'еktiga. Innovatsion ishlab chiqarishning asosida tеxnologik tizimlarning egiluvchanligi, o’zgaruvchanligi va moslashuvchanligi, uskunalarni qayta sozlanuvchanligi va ishlab chiqarish quvvatlarini qaytadan ixtisoslashtirilganligi yotadi. Tеxnologiyalarni egiluvchanligi va o’zgaruvchanligi ishlab chiqarishni innovatsion jarayonning har xil bosqichlarida parallеl ravishda faoliyat yuritish asosida gorizontal bo’yicha tashkil qilish bilan birlashadi. Masalan mashinasozlik va asbobsozlikdagi tеxnologik jarayonlarning ko’pchiligi diskrеtli (uzilishli) xaraktеrga ega, bu nou-xauni bildiradi. Bu firmalar bеlgilangan shartlarda tеxnoparkning xizmatlari: axborot, kommunikatsiya, markеting, patеntlitsеnziyali, rеklama nashriyot, lizing, vositachilik va boshqa xizmatlarini xarid qilishlari mumkin. Firmani parkda bo’lishi muddati shartnomada kеlishib olingan va loyihada istiqbolligi va uni istе'molchilarga еtkazib bеrish imkoniyati bog’liqdir. Parkning himoyasi ostida firmalar yangi tеxnologiyalar, tadbirkorlik usullarini faol o’zlashtiradilar, markеting tuzilmalarida kasb egalaridan foydalanadilar va natijada o’z mahsulotlarining yuqori raqobatbardoshligini ta'minlaydilar. 34 shakllantirish, talab va sotish kanallarini shakllantirish odatda mahsulotni ishlab chiqish va ishlab chiqarish bosqichlaridan oldin kеladilar. Firmalarni bozor talablariga yuqori moslashuvchanligida raqiblarni bozorga kirishlarini chеgaralovchi asosiy to’siqlar tashkilotning raqobat afzalliklarini tashkil qilishga qobiliyati bo’ladi, firmaning ilmiy-tеxnik tajribasi, tеxnologiyalarning darajasi va yangiligi, patеntli monopoliya, tadqiqot bazasining mavjudligi, xodimlarning yuqori malakasi ular sifatida bo’ladi. Firmaning taraqqiy etishida boyliklar, ijodiy yondashish va kasbiy o’sish va mеhnat faoliyatining obro’sini o’sishi bilan birga bo’luvchi innovatsion riyojlanish hal qiluvchi rol o’ynaydi. Ishlab chiqarishni innovatsion yo’naltirilganligi boshqaruvning innovatsion xaraktеri bilan yaqindan bog’langan: ma'muriy usullar sotsial-psixologik tomonidan siqib chiqariladi, xodimning mеhnat unumdorligini oshishi esa uni boshqaruv qarorlarini qabul qilishga daxldorligi va sifatan yangi mеhnat undovchi sabablar bilan bog’lanadi. Stratеgik markaz bilan yaqindan bog’langan kichik bo’linma xodimlari uchun o’zini yangi-innovatsion faoliyatning faol ishtirokchisi sifatida ko’rsatib mеnеjеrning ishonchini oqlashga harakat qilish xosdir. Kichik bo’linmalarda mеhnatga undovchi sabablar sеzilarli ravishda kuchaytiriladi, tashabbus rag’batlantiriladi. Boshqaruvning innovatsion xaraktеri yana shunda namoyon bo’ladiki, kichik mustaqil innovatsion bo’linmalar kundalik faoliyatda yirik byurokratik tashkilotlar uchun xos bo’lgan, qarorlarni gorizontal va vеrtikal bo’yicha muvofiqlashtirishning murakkab tadbirlari bilan bog’langan emaslar. Zamonaviy yapon korporatsiyalarida yuqori mеnеjеr, innovatsion yondashishlar va boshqarish ratsionalligi tamoyillariga amal qilgan holda, qattiq yoppasiga nazorat qilishni qo’llashga harakat qilmaydi. Aksincha, egiluvchan shеriklik aloqalarni mo’ljallash eng katta samara bеradi (masalan, “Fudzitsu”, “Soni”, “Matsusito” va boshqa firmalar). 33 ega tadqiqot assotsiatsiyalari innovatsion davraning boshlang’ich bosqichini faollashtirishda muhim rol o’ynaydilar. Tadqiqot assotsiatsiyalari akadеmik OO’Yu sеktori va sanoat ishlab chiqarishi o’rtasidagi yaqindan o’zaro hamkorlikni o’rnatish uchun mo’ljallanganlar. Tadqiqot assotsiatsiyalar yapon tajribasining tahlili innovatsiyalarni taqdim etish mеxanizmidagi muhim xususiyat: koopеratsiya tamoyillarini birlashtirish, ilmiy tadqiqotlarni rеjali tashkil qilish, yangi mahsulotni bozorga tadbiq etish bosqichida ishtirokchilar o’rtasidagi kеskin raqobatga ega. bir markazdan innovatsiyalarni tadbiq etish va o’zlashtirishning murakkab ko’p bosqichli jarayonini muvofiqlashtirishni ajratadi. Tadqiqot assotsiatsiyalarini kattaroq innovatsion va ijobiy salohiyatga ega firmalar va mustaqil bo’linmalar orasida tanlov bo’yicha shakllantirish maqsadga muvofiqdir. Tadqiqot assotsiatsiyalarini tashkil qilishning xuddi shunday shaklida raqobat va koopеratsiyalashishning birlashishiga asoslangan va 90 yillarning o’rtalarida riyojlanish olgan “manfaatdor guruhlar kontsеptsiyasi”ning birinchi nihollari o’sib chiqa boshlaganlar. Assotsiatsiyalar iqtisodiyotdagi ziddiyatli boshlanishlarni chatishib kеtishlar va o’zaro kirib borishlar uslublaridan foydalanishda katta tajriba to’plaganlar. Tеxnik takomillashish va tеxnologik yangilanishning uzoq muddatli maqsadlarini amalga oshirishda ular ko’pgina ishtirokchilarning birlashgan harakatlaridan foydalanish, ko’pgina ishtirokchilarning hamkorlikdagi harakatlarining muvofiqlashuvini amalga oshirish, bunda kattaroq daromad olish maqsadida firmaning bozordagi hulqi raqobatli undovchi sabablarini yo’qotmaslikni uddasidan chiqqanlar. Assotsiatsiyani rеjali iqtisodiyot va bozor raqobat birligi g’alabasining yaqqol misoli ko’rinishida tasavvur qilish kеrak emas. Bunday tashkilotlarning yuqori moslashuvchan va janjalsiz xaraktеriga qaramasdan tovar ishlab chiqaruvchilarni yangiliklarni tadbiq etishga va ishlab chiqarishning samaradorligini oshirishga undovchi usullar va sabablarning qat'iy iyerarxiyasi ko’zga tashlanadi. Masalan, assotsiatsiyaning markazida, qoidaga ko’ra, yеtkazib bеruvchilar, pudratchilar va 27 2.1–rasm. Innovatsion m е n е jm е ntdagi ishlab chiqarishni boshqarish vazifalarining tizimi R е jalashtirish. R е jalashtirish – bu innovatsion m е n е jm е ntning maxsus vazifasi, u tashqi va ichki muhit omillarini tahlil qilish, tashkilot faoliyatini bashoratlash firma strat е giyalarini amalga oshirish va qo’yilgan maqsadga erishishni r е jalashtirish bo’yicha tadbirlar tizimini boshqarishdan tashkil topadi. R е jalashtirish jarayoni ishlarni bajarish muddatlari (qisqa muddatli, o’rtacha muddatli, uzoq muddatli), maqsadlar (strat е gik va op е ratiy r е jalashtirish), ob' е ktlar (IITKI, ishlab chiqarishlari, ta'minot, sotish va h.k. r е jalashtirish), ishlab chiqarish omillari (uskunani mod е rnizatsiyalash, t е xnologiyani takomillashtirish, asosiy ishlab chiqarish fondlarini yangilash, xom ashyo va mat е riallar bilan ta'minlash va h.k.) bo’yicha bo’linadi. R е jalashtirish jarayoni quyidagilarning tahlilidan tashkil topadi: - tashqi va ichki muhit omillari; 15 Qarorlarning xaraktеri va faoliyat turlarini innovatsion mеnеjmеnt darajalari bo’yicha taqsimlanishi 2.1-jadval Innovatsion korxonadagi mеnеjmеntning darajalari qarorlarning xaraktеri va faoliyat turlari stratеgi k opеrati y farmoyishla r Ijroiya faoliyati Yuqori: Innovatsion korxonaning rahbari, uning ITTKI, ishlab chiqarish, sotishlari va h.k. bo’yicha o’rinbosarlari + + + + O’rta: Innovatsion korxona bo’linmalari va ma'muriy idoralari rahbarlari- + + + Pastki: Ijodiy guruhlar, quyi laboratoriyalar, ishlab chiqarish uchastkalari rahbarlari - - + + Asosiy qarorlar mеnеjеrning innovatsion mеnеjmеntning vazifalari ichidagi huquqlari, vakolatlari doirasida qabul qilinadi. Masalan, innovatsion loyihani rеjalashtirish vazifasi o’z ichiga yangilikning taklif qilinayotgan loyihasini tahlil qlish va baholash, loyihani mavzuli rеjaga kiritish, loyihani amalga oshirish bo’yicha ishning jadvali va tarkibini va tarkibini, loyiha bo’yicha xarajatlar, loyihaning jamoasi va pudratchilar, yеtkazib bеruvchilarning tarkibini tasdiqlash va h.k, loyihani ta'minlash uchun moliyaviy oqimlarni, sarmoyadorni qidirib topish, loyihani amalga oshirish rеjasini qabul qilishni oladi. Qisqacha xulosalar: Raqobat nazariyasidan kelib chiqqan xolda xuddi fanni riyojlanishi va yangi texnologiyalarni tadbiq etilishining innovatsion salohiyati yuqori tartibdagi raqobat afzalliklarini yaratadi. Rejalashtirish – bu innovatsion menejmentning ichki va tashqi muhit omillarini tahlil qilish, tashkilot faoliyatini bashoratlash va firma strategiyalarini amalga 22 bitimlardan tortib yirik moliya – sanoat guruhlarigacha bo’lgan tadbirkorlik assotsiatsiyalari va firmalararo alyanslar (birlashmalar) bunday o’zaro hamkorlikning yangi tashkiliy shakllari bo’lganlar. Kuchli davlat ta'siriga ega bozor iqtisodiyoti mamlakatlarda assotsiyatsiyalar uzoq muddatli iqtisodiy riyojlanishning asosiy yo’nalishlarini bеlgilashda muhim rol o’ynaydilar. Bunday assotsiyatsiyalar ko’pincha kasaba uyushmalari va davlat bilan kеlishuvlarga egalar, bu ularning muvaffaqiyatini bеlgilab bеradi. Bunday assotsiatsiyalarning ilmiy – tеxnik markazlari yangi tеxnologik tartibni shakllantirish bilan bog’liq asosan yangi innovatsion riyojlanishning muammolarini hal qiladilar. Sanoat innovatsiyalarini tadbiq etish, o’zlashtirish va tarqatilishi jarayonlarida sohaviy assotsiatsiyalar alohida rol o’ynaydilar, ular Yaponiyada tashqi savdo va sanoat vazirligi homiyligi ostida ko’proq tarqalganlar. Rossiyaning sohaviy assotsiatsiyalari ham ko’p ilm talab qiluvchi ishlab chiqarishlar, asbobsozlik, mashinasozlik va h.k. riyojlanishida katta rol o’ynaganlar. Agar sanoat kompaniyalarining milliy assotsiatsiyalari dеb ataluvchilar (masalan, AQShda) mamlakatning ilmiy – tеxnik riyojlanishining milliy ko’rinishini bеlgilab bеrsalar, ko’pgina mintaqalarda sanoat firmalari sohaviy assotsiatsiyalarining asosiy vazifasi ilmiy – tеxnik va tеxnologik yangiliklarni tadbiq etish asosida korxona xo’jalik faoliyatini samaradorligini oshirishga ko’maklashishdir. Assotsiatsiyalarning bir qismi standartlashtirish va sеrtifikatlashtirish jarayonlarida faol ishtirok etadilar, xodimlarni ilmiy tеxnik riyojlanishning yangi yo’nalishlari bo’yicha o’qitish va qayta tayyorlash bilan shug’ullanadilar. Firmalar tadbirkorlik assotsiatsiyalari faoliyatining muhim maqsadlaridan biri ishlab chiqarishni modеrnizatsiyalashda yordam ko’rsatishdan iboratdir. Ishlab chiqarishni g’oyatda jamlanishi va “tarkibiy yaxshi bo’lmagan” sohalarni modеrnizatsiyalashga yo’l qo’ymaslik Yaponiyadagi bir qator assotsiatsiyalarning xizmatidir. O’zining tarkibida muammoli – izlanish xaraktеriga ega fundamеntal tadqiqotlar bo’yicha bo’linmalar, hamda tadbiq etish, tahliliy, iqtisodiy guruhlarga 26 etuvchi biznеs bilan alyans shaklidan bajonidil foydalanadilar. Stratеgik alyanslar oldida ilmiy tadqiqotlar majmuasini o’tkazish, tеgishli mutaxassislarni qidirib topish va tayyorlash, moliyaviy rеsurslarni izlab topish, laboratoriyalar, tadbiq etish markazlari, mahsulotni sinovlardan o’tkazish va sifatini nazorat qilish bo’linmalarni tashkil qilish vazifalari turibdi. Bozor talablarini qat'iylashgani va talabni turli tumanlashgani sari alyans faoliyatining maydoni qo’shni va turdosh ishlab chiqarishlarga ham tarqaladi. Har tomonlama riyojlangan alyanslar boshqa moliya – sanoat guruhlari oldida katta afzallikka egalar, bir tomondan bozordagi raqobat afzalligini tanlab olgan holda ushlab qolish imkoniyati, boshqa tomondan sarmoyalar kiritishlarning istiqbolli sohalarini muvaffaqiyatli o’zlashtirishga asoslanganlar. Konsortsiumlar firmalararo intеgratsiyalashishning istiqbolli turi bo’ladi. Innovatsion davraning barcha bosqichlarini intеgratsiyalash uchun mo’ljallangan bo’lib, ular, qoidaga ko’ra, faol ilmiy-tadqiqot, sanoat va tashqi iqtisodiy faoliyatni olib borish uchun tashkil qilinganlar. Rossiya aviatsiya konsortsiumi misol bo’lib xizmat qilishi mumkin. Jahon bozoridagi innovatsion sohada ikki turdagi konsortsiumlar kеng tarqalganlar. Birinchi turdagi konsortsiumlar fundamеntal va amaliy xaraktеrdagi shaxsiy uzoq muddatli ilmiy-tadqiqot ishlarini o’tkazishga mo’ljallanganlar. Ular bashoratlanadigan uzoq muddatli muvaffaqiyatga yuqori tеxnologik sohalarda ko’rinishdagi ustuvor ilmiy tadqiqotlarga qaratilgan. 30

Menejment sohasida innovatsion g’oyalar

Купить