Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	383.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	13 Декабрь 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

Mijozlarga hisobvaraq ochish, yopish va qayta rasmiylashtirish tartibi

hujjatlarni jo'natuvchiga qaytaradi. Bunda “Hisobvaraq yopildi, bankning filialiga
murojaat qiling”, tarzida ma'lumotnoma beradi.
Asosiy hisobvaraq bo'yicha operatsiyalarni to'xtatish tartibi. Xo'jalik
yurituvchi subyektlarning asosiy hisobvaraqlari bo'yicha vaqtinchalik
operatsiyalarni to'xtatish quyidagi holatlarda qo'llanilishi mumkin:
-hisobvaraq egasining arizasiga binoan;
-huquqni muhofaza qiluvchi organlarning asosli qarori yoki sud
organlarining ajrimlariga asosan;
-Soliq kodeksining 96-moddasiga binoan soliq va (yoki) moliyaviy hisobotni
taqdim etishning belgilangan muddati tugaganidan keyin o'n besh kun ichida soliq
to'lovchi yuridik shaxs tomonidan taqdim etilmaganda va soliq to'lovchi yuridik
shaxs ko'rsatilgan manzilda bo'lmaganda;
-qonunchilikda ko'zda tutilgan boshqa hollarda amalga oshiriladi.
Mijozning asosiy hisobvarag'i bo'yicha operatsiyalar to'xtatilganda boshqa
banklarda asosiy yoki ikkilamchi hisobvaraqlarni ochishga ruxsat etilmaydi.
Banklarda hisobvaraqlarni yopish tartibi. Xo jalik yurituvchiʻ
subyektlarning bankdagi asosiy hisobvarag'i quyidagi holatlarda yopilishi mumkin:
-hisobvaraq egasining arizasiga binoan;
-hisobvaraqda bank va mijoz o'rtasida tuzilgan shartnomada ko'zda tutilgan
mablag'ning eng kam miqdori ta'minlanmaganda (agar ko'zda tutilgan bo'lsa),
mijoz ogohlantirilgan kundan keyin bir oy ichida tiklanmasa;
-mijozning hisobvarag'i bo yicha olti oy davomida operatsiyalar amalga
ʻ
oshirilmagan bo'lsa uning hisobvarag'ini yopishga asos bo'ladi.
Bundan tashqari savdo va savdo-vositachilik korxonalari uch oy mobaynida
bank hisobvaraqlari bo'yicha tegishli operatsiyalar amalga oshirilmaganda banklar
uch kun muddat ichida ro'yxatga olingan joydagi davlat soliq xizmati organiga
tegishli choralar ko'rish uchun axborot beradi.
Sud xo jalik yurituvchi subyektlar hisobvaraqlari bo yicha operatsiyalarni
ʻ ʻ
to'xtatish va yopish to'g'risidagi tegishli qarorini taqdim etganda, banklar xo jalik
ʻ
21

банкларида молиявий ҳисоботнинг стандартлари . Дарслик . – Т .: Иқтисод -
молия , 2020. – 560 бет .
4. Navro zova ʻ К ., Otamurodov X., Qurbonov R. Banklarda buxgalteriya
hisobining milliy va xalqaro standartlari. O quv qo lIanma. –
ʻ ʻ Т .: Fan va
texnologiya, 2015. – 168 bet.
5. Омонов А . А ., Қоралиев Т . М . Банкларда бухгалтерия ҳисоби . Дарслик. 1-
нашри. ТМИ. – Т.: Иқтисод-Молия, 2014. – 295 бет.
Saytlar
http :// fayllar . org
http :// lex . uz
http :// cbu . uz
http :// gov . uz
http :// bank . uz
ILOVALAR
Hisobvaraqlarni nomerlash tartibi
27

MUNDARIJA:
KIRISH ……………………………………………………………………… 3
I. TIJORAT BANKLARIDA YURITILADIGAN HISOBVARAQLAR VA
ULARNI OCHISH TARTIBI
1.1 Tijorat banklarida yuritiladigan bank hisobvaraqlarining umumiy
tavsifi ………………………………………………………………………… 5
1.2 Bank hisobvaraqlarining turlari ……………………………………….. 8
1.3 Rezident va norezidentlarga milliy va xorijiy valyutada bank
hisobvaraqlarini ochish tartibi …………………………………………. 10
II. BANK DEPOZITORLARI MILLIY AXBOROT BAZASI. BANK
HISOBVARAQLARINI QAYTA RASMIYLASHTIRISH VA YOPISH
TARTIBI
2.1 Bank depozitorlarining Milliy axborot bazasi ………………………… 16
2.2 Mijozning asosiy hisobvarag’ini boshqa bankka o’tkazish, operatsiyalarni
to’xtatish va hisobvaraqni yopish tartibi …………………………………... 19
XULOSA ……………………………………………………………………... 24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ……………………… 26
ILOVALAR ………………………………………………………………….. 28
2

yurituvchi subyektlarning hisobvaraqlarini yopadilar. Ularning hisobvaraqlaridagi
mablag'lar bank tomonidan foydalanish huquqisiz maxsus hisobvaraqqa
o tkaziladi.ʻ
Debet 202XX - “Mijozning talab qilib olinguncha saqlanadigan
depozit hisobvarag'i”
Kredit 29842 – “Harakatsiz depozit majburiyatlari” (Maxsus
hisobvaraq)
Mijozning vaqtinchalik yopilgan hisobvarag'iga kelib tushgan mablag'lar
uning maxsus hisobvarag'iga o'tkaziladi. Bank maxsus hisobvaraqlar hisobidan
mijozning budjet va budjetdan tashqari jamg'armalar oldidagi qarzlarini to'lashga,
qolgan summalar esa ularning kreditorlik qarzlarini kalendar navbatida to'lashga
yo'naltiradi.
Xo jalik yurituvchi subyektlarning asosiy hisobvaraqlari majburiy
ʻ
yopilayotganda ularning hisobvaraqlari bo yicha barcha operatsiyalar tugatish
ʻ
komissiyasi qarori asosida amalga oshiriladi. Tugatish komissiyasining
hisobvarag'ida taqdim qilingan talablardan ozod bo'lgan pul mablag'lari mavjud
bo'lsa, ushbu qoldiq mijozlarning ta'sischilariga yoki tugatish komissiyasi va
tugatilgan mijozning ta'sischilari majlisining qaroriga asosan boshqa hisobvaraqqa
o tkaziladi.
ʻ
Mijozning asosiy hisobvarag'i yopilganda uning boshqa banklardagi barcha
ikkilamchi hisobvaraqlari ham yopilib, bu haqda davlat soliq inspeksiyasiga
ma'lumotnoma beriladi va ulardan budjet qarzdorligi to'g'risida ma'lumotnoma
berishni talab etadi.
Banklarda xo'jalik yurituvchi subyektlarga kredit berilganda ochilgan ssuda
hisobvaraqlari vakolatli shaxsning farmoyishiga asosan berilgan kreditlar va unga
hisoblangan foizlar to'lovi to liq amalga oshirilgandan keyin yopiladi.
ʻ
Bank va mijoz o'rtasida asosiy hisobvaraqqa bank xizmatlarini ko'rsatish
bo'yicha tuzilgan shartnomaning bekor qilinishi mijozning hisobvarag'ini yopish
uchun asos bo'ladi, bank hisobvaraqni yopganligi uchun haq olmaydi.
22

1) jo'natilgan so'rovnomaning tartib raqami;
2) so'rov turi raqami, talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobavarag'i;
3) mijoz maqomi (yuridik (Yu), yakka tadbirkor- (I), jismoniy shaxs (F);
4) soliq to'lovchining identifikatsiya raqami (STIR);
5) mijozning nomi;
6) mijoz turi;
7) tashkiliy-huquqiy shakli kodi;
8) mulkchilik shakli kodi;
9) manzil kodi;
10) yuridik shaxs kodi;
11) tarmoq kodi;
12) ro'yxatga olgan tashkilot nomi;
17AT “Agrobank”
AT “Agrobank”ning
Oqtosh bo’limi 2,10
Mijoz, Yuridik shaxs 5 8
4
6 9
3
1
11

guvohnoma nusxasi, agar mijoz pul mablag'larini tasarruf qilish vakolatini boshqa
shaxsga beradigan bo'lsa bank vakolatiga ega shaxsning shaxsini tasdiqlovchi
hujjatlaridan nusxani talab qilish huquqiga ega. 2
Banklarda notijorat faoliyati bilan shug'ullanadigan yuridik shaxslar va
davlat budjetdan mablag' oluvchilar depozit hisobvaraqlari ochishi mumkin. Ushbu
shaxslarga talab qilinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlarini ochishda ta'sis
hujjatlari (ta'sis shartnomasi, ustav) ning notarial tasdiqlangan nusxalaridan
tashqari boshqa barcha hujjatlar tijorat faoliyati bilan shug'ullanadigan yuridik
shaxslarga qo'yilgan talablar qo'yiladi. Norezidentlarga milliy valutada talab qilib
olinguncha saqlanadigan depozitlar ochish tartibi. O zbekiston Respublikasiʻ
qonunchiligi asosida faoliyat yuritishga ruxsat berilgan xorijiy vakolatxonalar,
konsulliklar, kompaniyalar va boshqa doimiy muassasalar banklarda milliy
valutada talab qilib olinguncha depozit hisobvaraqlari ochishda quyidagi
hujjatlarni taqdim qiladilar:
a) hisobvaraq ochish to'g'risida ariza;
b) faoliyati soliqlarni to'lash bilan bog'liq bo'lsa soliq to'lovchi identifikatsiya
raqami berilganligi to'g'risidagi guvohnomaning nusxasi;
c) imzo namunalari va muhr izi qo'yilgan hamda notarial tasdiqlangan ikki
dona varaqcha.
Rezident va norezident jismoniy shaxslar tomonidan milliy valutada talab
qilib olinguncha depozit hisobvaraqlari ochishda bankning maxsus blankasida
hisobvaraq ochish to'g'risida ariza hamda shaxsini tasdiqlovchi hujjat ko'rsatiladi
va ulardan tegishli nusxa olinadi.
Rezident va norezidentlarga milliy valutada jamg'arma va muddatli depozit
hamda ssuda hisobvaraqlarni ochish tartibi. Yuridik shaxslar va yakka tartibdagi
tadbirkorlar tomonidan asosiy hisobvaraqqa xizmat ko'rsatuvchi bankda jamg'arma
va muddatli depozit hisobvaraqlarini ochishda qo'shimcha ariza talab etiladi.
2
O zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to g risida
ʻ ʻ ʻ
yo riqnoma.
ʻ
12

avvalgisidan farqlanadi.
Kurs ishining maqsadi: O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida
yuritiladigan bank hisobvaraqlarining turlari, ularni ochish, yuritish va qayta
rasmiylashtirish tartibi to’g’risida o’rganish, ularni takomillashtirish yo’llarini
ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishining maqsadidan kelib chiqib quyidagilar oldinga vazifa qilib
belgilab olindi:
- Bank hisobvaraqlari to’g’risida umumiy tushunchaga ega bo’lish;
- O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida rezident va norezident bo’lgan
jismoniy yoki yuridik shaxslarga bank hisobvaraqlarini ochish va yuritish tartibi
to’g’risida o’rganish;
- Hisobvaraqlarni nomerlash to’g’risida o’rganish
- O’zbekiston Respublikasi Bank depozitorlarining Milliy axborot bazasi
(BDMAB) to’g’risida ma’lumotga ega bo’lish.
4

Tijorat banklarining vakillik hisobvarag'i Markaziy bank va tijorat banklari
o'rtasida tuzilgan shartnoma asosida ochiladi va nazorat qilinadi. Milliy valutada
vakillik hisobvarag'i ochish uchun quyidagilarni taqdim qiladi:
a) vakillik hisobvarag'ini ochish uchun ariza;
b) soliq to'lovchining identifikatsiya raqami berilganligi to'g'risida guvohnoma
nusxasi;
c) bank operatsiyalarini amalga oshirish uchun O'zbekiston Respublikasi
Markaziy banki tomonidan berilgan litsenziyaning nusxasi;
d) statistika organlari tomonidan berilgan Korxona va tashkilot (bank)ning
yagona davlat ro'yxatiga kiritilganligi to'g'risida guvohnoma nusxasi;
e) imzo namunalari va muhr izi qo'yilgan varaqcha.
Mamlakatimiz tijorat banklari chet el valutasida vakillik hisobvaraqlarini
ochish uchun O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining valuta operatsiyalarini
amalga oshirishga ruxsat beruvchi litsenziyasi lozim bo'ladi. 3
Xorijiy banklar Markaziy bankda va mamlakatimiz vakolatli banklarida
vakillik hisobvaraqlarini ochish uchun:
a) norezident bankning to'liq nomi va uni ro'yxatdan o'tkazgan davlatdagi
yuridik manzili ko'rsatilgan holda hisobvaraq ochish to'g'risida arizani;
b) imzolar va muhr izi qo'yilgan varaqcha va Markaziy bank tomonidan
berilgan litsenziya nusxasini;
c) norezident bank tomonidan va u ro'yxatga olingan davlatda jinoiy faoliyatdan
olingan daromadlarni legallashtirishga va terrorizmni moliyalashtirishga qarshi
kurashish sohasidagi xalqaro standartlar qo'llanilishi to'g'risidagi axborot kabi
hujjatlarni taqdim etadi.
Rezident va norezidentlarga chet el valutasidagi talab qilib olinguncha,
jamg'arma, muddatli va boshqa depozit hisobvaraqlarini ochish tartibi. Banklar
3
O zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari to g risida yo riqnoma. O R Adliya vazirligi tomonidan ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
2009-yil 27-aprelda 1948-son (AV ro yxat raqami 1948-13, 10.10.2017-y.) bilan ro yxatga olingan.
ʻ ʻ
14

Banklarda buxgalteriya hisobi ishlarini yuritish va buxgalteriya apparatini
tashkil qilish tamoyillari, mijozlarga xizmat ko‘rsatish hamda hujjatlar aylanmasini
yo‘lga qo‘yish usullari to‘g‘risida ko‘rsatmalar berilgan, bank operatsiyalari
hisobini yuritish va ularni nazorat qilish qoidalari hamda bajarilgan bank
operatsiyalarining qonuniyligi bo‘yicha javobgarlik belgilangan.
Shuningdek, quyidagilarni ta’minlash maqsad qilib qo‘yilgan:
- hisob-kitob, kassa, valyuta, kredit hamda boshqa bank operatsiyalarini
to‘g‘ri bajarish hamda ularni buxgalteriya hisobi va hisobotida o‘z vaqtida va aniq
aks ettirish;
- majburiyatlari, daromadlari va xarajatlari hamda kapitali holati va ulardagi
o‘zgarishlar to‘g‘risida ishonchli ma’lumotlar to‘plash;
- bankning moliyaviy holati, moliyaviy holatidagi o‘zgarishlar va moliyaviy
natijalari to‘g‘risidagi va bank rahbariyati faoliyatiga baho beruvchi moliyaviy
hisobotlarni tuzish uchun xizmat qiluvchi axborotlar tizimini yaratish;
- bank ish kuni tartibiga qat’iy rioya qilish, mijozlarga tez va aniq xizmat
ko‘rsatish;
- hisob-kitoblardagi mablag‘lar aylanishini tezlashtirish;
bankdan chiqayotgan hujjatlarni tegishli tarzda rasmiylashtirish va buning
natijasida ulardan foydalanishni osonlashtirish, shuningdek, boshqa banklarda
ushbu hujjatlar bilan operatsiyalar bajarilishini hamda ular tomonidan xizmat
ko‘rsatuvchi mijozlarning operatsiyalari hisobini yuritishni belgilangan talablarga
muvofiqlashtirishni tashkil etish;
- bankdagi pul mablag‘lari, moddiy qimmatliklar, shuningdek, qat’iy hisobda
turuvchi blankalar kamomadi yoki ortiqchaligiga yo‘l qo‘ymaslik hamda
belgilangan tartibda ularning saqlanishini tashkil etish; operatsiyalarning
qonuniyligi hamda to‘g‘riligini doimiy ichki nazorat va auditdan o‘tkazish,
ularning natijalari bo‘yicha ma’lumotnomalar tuzish va rasmiylashtirish
imkoniyatini yaratish;
- zamonaviy kompyuter texnikasi vositalaridan foydalangan holda bank
24

beradi, ularning hisobvaraqlari ro'yxatini yuritadi hamda mijozlar hisobvaraqlari
to'g'risida ma'lumotlarni saqlaydi. BDMAB Markaziy bank huzurida tashkil etilgan
bo'lib, unga Axborotlashtirish Bosh Markazi (ABM) xizmat ko'rsatadi.
BDMAB faoliyati Markaziy bankning «O'zbekiston Respublikasi bank
depozitorlarining milliy axborotlar bazasi va unda mijozlarga xos raqam berish
hamda bank hisobvaraqlari ro'yxatini yuritish tartibi to'g'risida»gi nizomi (Adliya
vazirligida 2008-yil 27-sentabrda 1863-raqam bilan ro'yxatga olingan) asosida
tartibga solinadi.
BDMABda hisobvaraqlarni ochish, boshqa bankka o'tkazish, yopish,
mablag'larni hisobdan chiqarish amallarini vaqtincha to'xtatib turish va ularni qayta
tiklash sanalari shakllantiriladi va banklarga uzatiladi. Ular bankning ma'lumotlar
bazasiga dasturiy ravishda kiritiladi va bank tomonidan o'zgartirishga ruxsat
etilmaydi.
O'zbekiston Respublikasi banklari bilan BDMAB o'rtasidagi axborot
almashinish so'rov fayli tamoyiliga asoslanadi va ABMning elektron pochta tizimi
orqali amalga oshiriladi.
Quyidagi rasm orqali AT “Agrobank” Oqtosh filialining mijozga ochadigan
talab qilib olinguncha saqlanadigan hisobvarag'ini BDMABda ro'yxatga olish
jarayoni bilan tanishib chiqamiz.
1. Mijoz, ya'ni yuridik shaxs talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit
hisobvarag'ini ochish uchun zarur bo'lgan barcha hujjatlarni bankka taqdim etadi.
2. Bank tegishli nazoratdan so'ng mijozga xos hisob raqam berish uchun
tegishli elektron so'rov hujjatini tayyorlaydi.
3.4. Hisobvaraq ochish uchun tayyorlangan elektron so'rov hujjati AT
“Agrobank” orqali BDMABga jo'natiladi. Elektron so'rov hujjatida quyidagi
ma'lumotlar aks ettiriladi.
16Markaziy bank
BDMAB 7

banklaridan yozma fikr va mulohozalar olindi va ularning mutaxassislari bilan
davra suhbati o'tkazildi. Bundan tashqari, xalqaro amaliyot tajribasi o'rganildi 5
.
Ma'lumki, Fuqarolik kodeksining 6-moddasida tadbirkorlik faoliyatining biron-bir
sohasida vujudga kelgan va keng qo'llaniladigan, qonun hujjatlarida
nazarda tutilmagan xulq-atvor qoidasi, biron-bir hujjatda yozilganligi yoki
yozilmaganligidan qat'i nazar, ish muomalasi odati deb hisoblanishi hamda
fuqarolik qonun hujjatlarida tegishli normalar bo'lmagan taqdirda, bu
munosabatlarni tartibga solishda mahalliy odat va an'analar qo'llanilishi
belgilangan.
Shuningdek, O'zbekiston Respublikasining ‘Buxgalteriya hisobi to'g'risida’gi
Qonunining 5-moddasi to'rtinchi qismiga muvofiq banklarning buxgalteriya hisobi
va hisobotini tartibga solish Markaziy bank tomonidan qonun hujjatlariga muvofiq
amalga oshiriladi. Binobarin, Markaziy bank o'zining banklarni buxgalteriya
hisobini yuritish va hisobot tuzishni tartibga soluvchi normativ hujjatlar ishlab
chiqishda nisbiy mustaqillikka egadir. Yoki, u o'zining yuqoridagi qonuniy
vakolatidan foydalangan holda ushbu normativ hujjatlarda banklar faoliyati
xususiyatlarini inobatga olgan holda ayrim cheklovlar va qo'shimchalar kiritishi
mumkin.
Yuqorida aytganimizdek, banklarda buxgalteriya hisobini tashkil qilishga
doir asosiy normativ hujjat 1834-son Yo'riqnoma hisoblanadi. Mazkur
Yo'riqnomada (2-band) banklarda buxgalteriya hisobi ishlarini yuritish va
buxgalteriya apparatini tashkil qilish tamoyillari, mijozlarga xizmat ko'rsatish
hamda hujjatlar aylanmasini yo'lga qo'yish usullari to'g'risida ko'rsatmalar berilgan,
bank operatsiyalari hisobini yuritish va ularni nazorat qilish qoidalari hamda
bajarilgan bank operatsiyalarining qonuniyligi bo'yicha javobgarlik belgilangan.
“Buxgalteriya hisobi to'g'risida”gi Qonunining 5-moddasi to'rtinchi qismiga
muvofiq: Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni korxona, muassasa va
tashkilot rahbari amalga oshiradi.
Rahbar quyidagi huquqlarga ega:
7

Xo jalik yurituvchi subyektlarning banklardagi asosiy hisobvaraqlari turliʻ
sabablar tufayli boshqa bankga o'tkazilishi, operatsiyalar vaqtinchalik to'xtalishi
yoki yopilishi mumkin. Xo jalik yurituvchi subyektlarning faoliyati davomida juda
ʻ
ko'p operatsiyalar va hisob-kitoblar amalga oshirilganligi bois, ularning asosiy
hisobvarag'ini boshqa bankka o'tkazish yoki yopish mijoz yoki bank istagan paytda
osonlik bilan amalga oshirish qiyin hisoblanadi. Ushbu jarayon Markaziy bank,
Davlat soliq qo'mitasi va boshqa davlat idoralarining tegishli me'yoriy hujjatlari
asosida amalga oshiriladi va tartibga solinadi.
Mijozlarning asosiy hisobvarag'ini boshqa bankka o tkazish tartibi.
ʻ Bank
mijozning asosiy hisobvarag'ini boshqa bankka o'tkazishda uning soliqlar, davlat
budjeti va budjetdan tashqari jamg'armalar va bank kreditlaridan qarzdorligi
mavjud emasligiga e'tibor qaratadi. Shuningdek, bank va mijoz o'rtasida aso- siy
hisobvaraqqa xizmat ko'rsatish bo'yicha tuzilgan shartnoma shartlarining bajarilishi
ko'rib chiqiladi..
Bank mijozning asosiy hisobvarag'ini boshqa bankka o'tkazishda xo jalik
ʻ
yurituvchi subyekti ro'yxatda turgan Davlat soliq inspeksiyasining
ma'lumotnomasini talab qiladi, bank xo jalik subyektining soliqlar va boshqa
ʻ
majburiy yig'imlardan qarzi yo'qligiga e'tibor qaratadi. Agar ma'lumotnomada
mijozning soliqlar va boshqa majburiy to'lovlardan qarzi mavjudligi qayd ctilgan
bo'lsa uning hisobvarag'ini boshqa bankga o'tkazishga ruxsat berilmaydi. 4
Boshqa bankga o tkazish bo'yicha barcha hujjatlar o'rnatilgan talablarga
ʻ
javob bersa, bank mijozning asosiy hisobvarag'ini boshqa bankka o'tkazish haqida
arizasi bilan birga undan foydalanilmagan chek daftarchalarini qaytarib oladi va
mijozning hisobvarag'i bo'yicha qoldiq summani tasdiqlab ma'lumotnoma beradi.
Xo jalik yurituvchi subyekt asosiy hisobvaraq bo yicha qoldiq summani
ʻ ʻ
tasdiqlovchi ma'lumotnoma bilan birga yangi hisobvaraq ochayotgan bankka ariza
beradi. Asosiy hisobvaraq ochayotgan bank mijozga vaqtinchalik 29801- “Mijozlar
4
O zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi
ʻ
to g risida yo riqnoma. O zR Adliya vazirligi tomonidan 2008-yil 11-iyulda 1834-son (AV ro yxat raqami 1834-6,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
13.06.2016-y.) bilan ro yxatga olingan.
ʻ
19

I. TIJORAT BANKLARIDA YURITILADIGAN HISOBVARAQLAR VA
ULARNI OCHISH TARTIBI
1.1. Tijorat banklarida yuritiladigan bank hisobvaraqlarining umumiy tavsifi
Banklar aholi va mijozlarning pul mablag'larini saqlash, omonatga qabul
qilish, naqd va naqd pulsiz hisob-kitoblar amalga oshirish, kredit va boshqa
xizmatlarni ko'rsatish uchun ularga bank hisobvaraqlarini ochadi. Banklarda talab
qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar, jamg'arma va muddatli depozitlar,
shuningdek, ssuda va boshqa hisobvaraqlar ochiladi.
Tijorat banklarida yuritiladigan hisobvaraqlar ochish, boshqa bankga
ko'chirish yoki yopish Markaziy bankning “O'zbekiston Respublikasi banklarida
ochiladigan bank hisobvaraqlari to'g'risida”gi yo'riqnomasi asosida tartibga
solinadi (Yo'riqnoma O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining
2009-yil 16-martdagi 7/2-sonli qarori bilan (№697) tasdiqlangan, O'zbekiston
Respublikasi Adliya vazirligida 2009-yil 27-aprelda 1948-son bilan davlat
ro'yxatidan o'tkazilgan) 1
.
Bank mijozlarning hisobvaraqlariga xizmatlarni ularbilan tuzilgan
shartnoma asosida amalga oshiradi. Shartnomada bank va mijozning
hisobvaraqlarni yuritish bo yicha huquq va majburiyatlari belgilanadi.ʻ
Ma'lumki, respublika bank tizimida buxgalteriya hisobini yuritish va
buxgalteriya ishlarini tashkil qilish bo'yicha asosiy normativ hujjat O'zbekiston
Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2008-yil 3-maydagi 11/5-sonli
qarori bilan tasdiqlangan “O'zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya
hisobini yuritish va buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to'g'risida”gi
yo'riqnoma (ro'yxat raqami 1834, 2008-yil 11-iyul) hisoblanadi. Lekin, o'tgan davr
mobaynida respublika iqtisodiyotida, xususan bank tizimi va buxgalteriya sohasida
bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan islohotlar natijasida banklar faoliyatini
tartibga soluvchi normativ-huquqiy hujjatlarda katta o'zgarishlar amalga oshirildi.
Jumladan, O'zbekiston Respublikasining 2013-yil 26-dekabrdagi O'RQ 360-sonli
1
. O zb
ʻ е kist о n R е spublikasining “Bank va banklar fa о liyati to g risida”gi q ʻ ʻ о nuni. – T., (Yangi tahriri) 2019-y. O’RQ-580-son
5

Rezident va norezident jismoniy shaxslar tomonidan jamg'arma va muddatli
depozit hisobvaraqlarini ochishda bankning tegishli blankasida ariza va shaxsni
tasdiqlovchi hujjat shaxsan taqdim qilinadi. Ssuda hisobvaraqlari kredit
bo'limining farmoyishi asosida ochiladi va yuritiladi. Kredit shartnomasi kuchga
kirgandan so'ng bank rahbari yoki rahbar tomonidan vakolat berilgan shaxs
tomonidan beriladigan kreditning muddati, miqdori va foiz stavkasi ko'rsatilgan
holda, mijoz uchun ssuda hisobvarag'i ochish to'g'risida buxgalteriyaga berilgan
farmoyishga asosan shu ish kunidan kechiktirmasdan mijozga ssuda hisobvarag'i
ochiladi. Yuridik shaxslarga ssuda hisobvarag'i mijozning asosiy hisobvarag'i
ochilgan bankda ochiladi, jismoniy shaxslarniki bundan mustasno.
Rezident va norezident banklarga vakillik hisobvaraqlarini ochish tartibi.
Tijorat banklari banklararo elektron to lov tizimida ishtirok etishlari vaʻ
mablag'larni jalb qilish hamda joylashtirish bilan bog'liq operatsiyalarni amalga
oshirish uchun vakillik hisobvaraqlariga ega bo lishi lozim. Tijorat banklari:
ʻ
a) O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankidagi milliy va chet el valutasidagi
vakillik hisobvaraqlari;
b) rezident banklardagi vakillik hisobvaraqlarini ochishlari mumkin.
Tijorat banklarining vakillik hisobvaraqlari ichki (aktiv) va tashqi (passiv) vakillik
hisobvaraqlaridan iborat bo'ladi.
Banklarning tashqi vakillik hisobvaraqlari Markaziy bankda buxgalteriya
hisobvaraqlar rejasining 21302 – “Tijorat banklari vakillik hisobvaraqlari”
hisobvaraqlar rejasida, ichki vakillik hisobvaraqlari 10301 – “Markaziy bankdagi
vakillik hisobvarag'i” Nostroda yuritiladi. Tijorat banklarining milliy va chet el
valutasida vakillik hisobvaraqlari O'zbekiston Respublikasi Markaziy bankining
Hisob-kitob markazida ochiladi. Faoliyatini yangidan boshlayotgan tijorat banklari
ustav kapitalini shakllantirish uchun ro'yxatdan o'tgunga qadar Markaziy bankning
Hisob-kitob markazida yoki boshqa tijorat bankida vaqtinchalik 29801 – “Mijozlar
bilan hisob-kitoblar” hisobvarag'ini ochadi.
13

operatsiyalari hisobini dasturiy amalga oshirish, hisob ishlarini yuritish hamda
hisobotlar tuzishda mehnat va mablag‘ sarfini qisqartirish.
Buxgalteriya hisobi va hisobotini tashkil etishni bank filiali (bundan keyingi
o‘rinlarda bank deb yuritiladi) rahbari amalga oshiradi. Buxgalteriya apparatiga
bankning bosh buxgalteri rahbarlik qiladi. U Bank tizimining bosh buxgaltyerlari
to‘g‘risidagi namunaviy nizom (ushbu Yo‘riqnomaning 1-ilovasi) asosida ish olib
boradi. Bosh buxgalter bo‘lmagan vaqtda uning vazifalarini bosh buxgalter
o‘rinbosari bajaradi.
Banklarda buxgalteriya ishlarini yuritish uchun buxgalteriya apparati
tuziladi. Bank buxgalteriya apparatiga shartnoma asosida chetdan jalb qilingan
buxgaltyerlar yoki buxgalteriya firmasi xodimlarining kiritilishi qat’iyan
taqiqlanadi.
Bank buxgalteriya apparatining tashkiliy tuzilishi va unda tashkil etiladigan
bo‘limlar soni amalga oshiriladigan operatsiyalar hajmiga va ularning
avtomatlashtirilganlik darajasiga bog‘liq bo‘ladi.
Ish hajmi kichik banklarda buxgalteriya apparati bankning yaxlit bo‘linmasi
sifatida faoliyat yuritishi mumkin. Bunda banklararo hisob-kitoblar, chet el
valyutasi bo‘yicha operatsiyalar va bankning ichki hisobvaraqlari bo‘yicha
operatsiyalarning hisobini yuritish maxsus bo‘limlarga topshirilishi mumkin.
Ish hajmi katta banklarda buxgalteriya apparati ushbu Yo‘riqnoma talablarini
hisobga olgan holda tashkil etilishi lozim.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. O zbʻ е kist о n R е spublikasi K о nstitutsiyasi. – T.: O zb ʻ е kist о n, 2020.
O zb
ʻ е kist о n R е spublikasining “Buxgalt е riya his о bi to g ri ʻ ʻ sida”gi q о nuni. – T.,
(Yangi tahriri) 2016-y.
2. O zb
ʻ е kist о n R е spublikasining “Bank va banklar fa о liyati to g risida”gi q ʻ ʻ о nuni.
– T., (Yangi tahriri) 2019-y. O’RQ-580-son
3. O zb
ʻ е kist о n R е spublikasining “Markaziy bank to g risida’gi q ʻ ʻ о nu ni. – T.,
25

qonuni bilan Qonunchilik palatasi tomonidan 2013-yil 28-avgustda qabul qilingan
va O'zbekiston Respublikasi Senati tomonidan 2013-yil 12-dekabrda ma'qullangan
“O'zbekiston Respublikasining Byudjet kodeksi” tasdiqlandi. Shuningdek,
O'zbekiston Respublikasining Fuqarolik Kodeksi, Soliq kodeksi va boshqa qonun
hujjatlariga ham bir qator jiddiy o'zgartirish va qo'shimchalar kiritildi.
Bundan tashqari, O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2013-
yil 26-apreldagi N 9/1-son qarori bilan “O'zbekiston Respublikasida naqd pulsiz
hisob-kitoblar to'g'risida”gi Nizom yangi tahriri tasdiqlandi va 2013-yil 3-iyunda
2465-son bilan davlat ro'yxatiga olindi hamda O'zbekiston Respublikasi Markaziy
banki Boshqaruvi va Moliya vazirligi 2012-yil 11-fevraldagi 38/1 va 89-son
qaroriga asosan “O'zbekiston Respublikasi Davlat byudjetining kassa ijrosi
to'g'risidagi yo'riqnoma” (ro'yxat raqami 1009, 2001-yil 19-fevral) o'rniga
“O'zbekiston Respublikasi Davlat byudjetining kassa ijrosi to'g'risidagi
yo'riqnoma” yangi tahrirda tasdiqlandi va 2012 yil 1 fevralda 2320-son bilan davlat
ro'yxatiga olindi. Shu bilan bir qatorda, “O'zbekiston Respublikasi banklarida
depozit operatsiyalarini amalga oshirish tartibi to'g'risidagi yo'riqnoma” (ro'yxat
raqami 2205, 2011-yil 4-mart), “Xo'jalik yurituvchi sub'ektlarning bank hisob
raqamlaridan pul mablag'larini hisobdan chiqarish tartibi to'g'risida” Yo'riqnoma
(ro'yxat raqami 2342, 2012-yil 15-mart) va boshqa normativ hujjatlarga bir necha
bor o'zgartirish va qo'shimchalar kiritildi. Tabiiyki, mazkur o'zgarishlar moliyaviy
axborotlashtirish tizimi bo'lgan, banklarda buxgalteriya hisobini yuritish
masalalariga ham o'z ta'sirini o'tkazmay qolmadi. Shu munosabat bilan,
O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki Boshqaruvining 2014-yil 30-dekabrdagi
47/7-sonli qarori bilan 1834-sonli Yo'riqnomaga” 4-o'zgartirishlar va qo'shimcha
tasdiqlandi va 2015-yil 9-fevralda 1834-son bilan davlat ro'yxatiga olindi. Endi,
ushbu 1834-sonli Yo'riqnomaga kiritilgan o'zgartirishlar va qo'shimcha to'g'risida
fikr yuritamiz.
Shuni alohida ta'kidlash lozimki, 1834-sonli Yo'riqnomaga kiritilayotgan
navbatdagi o'zgartirishlar va qo'shimcha loyihasi bo'yicha bir necha marta tijorat
6

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Har bir bank o’z buxgalteriya hisobini barcha
banklar uchun bir xil bo’lgan hisob varaqlar rejasi asosida olib boradi. 1997-yil
apreliga qadar respublikadagi barcha banklar sobiq Ittifoq davrida tuzilgan yagona
hisobvaraqlar rejasi asosida ish yuritar edilar. Lekin iqtisodiyotimizni yangi bozor
munosabatlari asosida tashkil etar ekanmiz, iqtisodiyotni izga solib, uni nazorat
qilish uchun buxgalteriya hisobini xalqaro miqyosda qabul qilingan yaxlit tizimga
moslashtirib olib borish talab etildi. Shu sababli, respublika banklari buxgalteriya
hisobini yangi hisobvaraqlar tizimi asosida tashkil etishga kirishdilar. Shu
maqsadda 1995-yili Artur Andersen auditorlik firmasi bilan shartnoma tuzilgan
edi. Shartnomada O’zbekiston Respublikasi tijorat banklarida buxgalteriya hisobini
isloh qilish ko’zda tutilgan edi. Firma respublika Markaziy banki bilan birgalikda
bankning yangi hisobvaraqlar rejasini ishlab chiqdi. 1996-yil 13-noyabrda Vazirlar
Mahkamasining 289-sonli qarori bilan “Respublika Markaziy bankining
hisobvaraqlar rejasi”, 290-sonli qarori bilan esa “Tijorat banklarining hisobvaraqlar
rejasi” tasdiqlandi. 1997-yil 1-apreldan barcha banklar buxgalteriya hisobi yangi
hisobvaraqlar rejasi asosida olib borila boshlandi. Banklarning yangi hisobvaraqlar
rejasiga o’tishi nimalar bilan belgilangan? Umumiy qilib aytganda,
O’zbekistonning xalqaro mehnat taqsimotiga qo’shilganligi, jahon bozor
munosabatlari tizimiga o’tganligi banklar uchun yangi hisobvaraqlar rejasiga o’tish
zaruriyatini keltirib chiqardi. Qolgan barcha sabablar shulardan kelib chiqadi:
– birinchidan, respublikada ikki pog’onali bank tizimining barpo etilishi; –
ikkinchidan, davlat mulki yagona bo’lmagan holda turli mulkchilik shakllarining
paydo bo’lishi; – uchinchidan, milliy iqtisodiyotimizga chet el investitsiyalarining
jalb qilina boshlanishi va kengayib borishi; – to’rtinchidan, chet davlatlarda
faoliyat yuritayotgan korxona va tashkilotlar bilan sherikchilik munosabatlarining
o’rnatilishi; – beshinchidan, hisobotlar jahon andozalari talablariga javob
beradigan darajada tuzilishini ta’minlash zarurligi va hokazo. Hozirgi kunda
amalda bo’lgan hisobvaraqlar rejasi ham mazmunan, ham tuzilishi jihatidan
3

- bosh buxgalter rahbarligida buxgalteriya hisobi xizmatini tashkil etish yoki
shartnoma asosida jalb qilingan buxgalter xizmatidan foydalanish;
- buxgalteriya hisobi yuritishni shartnoma asosida ixtisoslashtirilgan buxgalteriya
firmasiga yoki tarkibiga buxgalteriya sub'ekti ham kiradigan xo'jalik
birlashmasining markazlashtirilgan hisobga olish bo'limiga yuklash;
- buxgalteriya hisobini mustaqil yuritish.
1.2 Bank hisobvaraqlarining turlari
Jismoniy va yuridik shaxslar uchun talab qilib olinguncha saqlanadigan
depozitlar, jamg'arma depozitlar va muddatli depozitlar bank buxgateriya
hisobvaraqlar rejasining majburiyatlar bo'limidagi passiv hisobvaraqlarda ochiladi.
Kredit operatsiyalari bo'yicha ochiladigan ssuda hisobvaraqlari esa bank
buxgalteriya hisobvaraqlar rejasining aktiv, ayrim hollarda, agar bank boshqa
banklardan kredit olsa passiv bo'limida yuritiladi.
Banklar jismoniy va yuridik shaxslarga ochiladigan talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlar hisobvaraqlaridagi mablag'larni mijozlarning birinchi
talabidayoq naqd pulda berishi yoki naqdsiz pul ko'rinishida tegishli manzilga
o'tkazib berish haqidagi majburiyatini oladi.
Ushbu hisobvaraqlar bank buxgalteriya hisobvaraqlar rejasining “20200-
Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozitlar” passiv hisobvarag'larida ochiladi.
Hisobvaraqlardagi mablag'larning manbasi mijozlarning nizomida belgilab
qo'yilgan faoliyati doirasida sotgan tovarlari yoki ko'rsatgan xizmatlari uchun va
boshqa manabalar hisobidan naqd pulda topshirgan yoki naqd pulsiz ko'rinishda
kelib tushgan mablag'lar hisoblanadi.
Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit hisobvaraqlaridagi mablag'lar
uning egasi tomonidan istalgan paytda, ya'ni bankni ogohlantirmasdan naqdsiz
ko rinishda ko'chirilishi yoki naqd pulda olinishi mumkin, shu jihatdan ham talabʻ
qilib olinguncha saqlanadigan hisobvaraqlardagi mablag'lar tijorat banklari uchun
beqaror, lekin arzon resurs manbasi hisoblanadi. Shuning uchun talab qilib
8

(Yangi tahriri) 2019-y. O’RQ-582-son
4. O zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018-yil 9-yanvardagi PF-5296-sonli ʻ
“O zbekiston Respublikasi Markaziy bankining faoliyatini tubdan takomillashtirish
ʻ
chora-tadbirlari to'g'risida” farmoni.
5. O zbekiston Respublikasi banklarida asosiy vositalarning buxgal¬teriya hisobi
ʻ
bo yicha yo riqnoma. O zR Adliya vazirligi tomonidan 2004-yil 17-dekabrda
ʻ ʻ ʻ
1434-son (AV ro yxat raqami 1434-1, 15.11.2010-y.) bilan ro yxatga olingan.
ʻ ʻ
6. O zbekiston Respublikasi banklarida buxgalteriya hisobini yuritish va
ʻ
buxgalteriya ishlarini tashkil qilish tartibi to g risida yo riqnoma. O zR Adliya
ʻ ʻ ʻ ʻ
vazirligi tomonidan 2008-yil 11-iyulda 1834-son (AV ro yxat raqami 1834-6,
ʻ
13.06.2016-y.) bilan ro yxatga olingan.
ʻ
7. O zbekiston Respublikasi banklarida kassa amallarining buxgalteriya hisobini
ʻ
yuritish qoidalari. O zR Adliya vazirligi tomonidan 2006-yil 24-iyulda 1602-son
ʻ
(AV ro yxat raqami 1602-2, 21.10.2016-y.) bilan ro yxatga olingan.
ʻ ʻ
8. O zbekiston Respublikasi banklarida ochiladigan bank hisobvaraqlari to g risida
ʻ ʻ ʻ
yo riqnoma. O R Adliya vazirligi tomonidan 2009-yil 27-aprelda 1948-son (AV
ʻ ʻ
ro yxat raqami 1948-13, 10.10.2017-y.) bilan ro yxatga olingan.
ʻ ʻ
9. O zbekiston Respublikasi tijorat banklarida buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari
ʻ
rejasi. O zR Adliya vazirligida 2021-yil 13-noyabrda 3336-son bilan ro yxatga
ʻ ʻ
olingan.
Darsliklar
1. Umarov Z.A. Banklarda buxgalteriya hisobi / darslik – T.: «Iqtisod-moliya»,
2021. – 580 b.
2. Abduvaxidov F.T. Banklarda buxgalt е riya hisobi. Darslik. – T.: Innovatsion
rivojlanish nashriyot-matbaa uyi, 2021. – 503 b.
3. Ибрагимов А . К , Умаров З . А , К . Р . Хотамов , Н . К . Ризаев Тижорат
26

13) ro'yxatdan o'tkazilganlik to'g'risidagi guvohnoma raqami;
14) ro'yxatdan o'tkazilgan guvohnoma sanasi;
15) ro'yxatga olgan tashkilotning viloyat kodi
16) ro'yxatga olgan tashkilotning tuman kodi;
17) rezidentlik belgisi (rezident yoki norezident);
18) mijozning mamlakat kodi;
19) ochilayotgan mijoz hisobvarag'ining bosh kitobdagi ba- lans hisobvaraq kodi;
20) valuta kodi;
5.6. BDMAB hisob raqam ochish uchun jo'natilgan elektron hujjatlarni
olganligi haqida tasdiqnomani jo'natadi.
7. BDMAB shu kunning o'zida elektron so'rov hujjati dasturiy yo'l bilan
qayta ishlanib mijozning 20 ta raqamdan iborat hisobvarag'ini shakllantiradi.
8.9. BDMAB dasturiy yo'l bilan mijozga yangidan shakllantirilgan 20 ta
raqamlik hisobvaraq elektron to'lov tizimi orqali, shu kunning o zidayoq bankkaʻ
jo'natiladi.
10. BDMABdan kelib tushgan javob fayllarining barcha ma'lumotlari
bankda mijoz taqdim etgan hujjatlar asli bilan takroran solishtiriladi. Agar xatolar
aniqlansa, xato ma'lumotlar bartaraf qilingan holda BDMABga so'rov qayta
jo'natiladi, xatolar bo'lmasa bank mijozning hisobvarag'iga xizmat ko'rsatish
haqida mijoz bilan shartnoma tuzadi.
11. Hisobvaraq va shartnomaning bir nusxasi mijozga taqdim etiladi.
Bank yoki bank filialining faoliyati tugatilayotganda, mijoz- larning
tugatilayotgan bankdagi barcha hisobvaraqlari oldindan yopilishi yoki bank
faoliyati tugatilgunga qadar, BDMABga elektron so'rov hujjati jo'natilib,
mijozning asosiy hisobvarag'i boshqa bankka o'tkaziladi.
2.2 Mijozning asosiy hisobvarag’ini boshqa bankka o’tkazish, operatsiyalarni
to’xtatish va hisobvaraqni yopish tartibi
18

XULOSA
Buxgalteriya hisobining yuritilishi, buxgalteriya ishining to‘g‘ri tashkil
etilishi va nazoratning aniq olib borilishi bankning o‘z vazifalarini to‘g‘ri
bajarishini, mavjud va bo‘lg‘usi investorlar, kreditorlar, hukumat muassasalari,
vazirliklar, idoralar, jamoatchilik va boshqa manfaatdor
foydalanuvchilar, shuningdek, bank rahbariyati va xodimlari uchun bank
faoliyatiga haqqoniy baho berish imkonini yaratadigan aniq va foydali axborot
olishni ta’minlaydi.
23

chet el valutasi bilan hisob kitoblarni amalga oshiradigan yuridik va jismoniy
shaxslarga chet el valutasida talab qilib olinguncha, jamg'arma, muddatli va boshqa
depozit hisobvaraqlarini Markaziy bankning chet el valutasida operatsiyalarni
bajarish huquqini beruvchi tijorat banklarida ochishi mumkin.
Mijozlar tomonidan chet el valutalarida hisobvaraqlar ochish uchun bankka
quyidagi hujjatlar taqdim qilinadi:
a) hisobvaraq ochish haqida ariza (bankning maxsus blankasida taqdim etiladi);
b) davlat ro'yxatidan o'tganligi to'g'risidagi guvohnomaning nusxasi;
c) imzolar namunalari va muhr izi qo'yilgan ikki dona varaqcha (bankning
maxsus blankasida taqdim etiladi);
d) ta'sis hujjatlari (ta'sis shartnomasi, ustav)ning notarial tasdiqlangan nusxalari;
e) alohida hollarda boshqa hujjatlar ham talab etilishi mumkin.
Rezident va norezident jismoniy shaxslar tomonidan chet el valutasida talab
qilib olinguncha depozit hisobvaraqlari ochish uchun bankka ariza va shaxsini
tasdiqlovchi hujjat taqdim qilinadi, bank tomonidan ushbu hujjatlardan nusxa
olinadi.
Rezident va norezident hisoblangan jismoniy va yuridik shaxslarga milliy
valutada ochiladigan hisobvaraqlardan farqli o'laroq, chet el valutasidagi
hisobvaraqlar bitta bankda ma'lum bir chet el valutasida faqat bitta talab qilib
olinguncha depozit hisobvaraq ochiladi.
II. BANK DEPOZITORLARINING MILLIY AXBOROT BAZASI. BANK
HISOBVARAQLARINI QAYTA RASMIYLASHTIRISH VA YOPISH
TARTIBI
2.1 Bank depozitorlarining Milliy axborotlar bazasi
Bank depozitorlarining Milliy axborotlar bazasi (BDMAB) banklar
tomonidan jismoniy va yuridik shaxslarga ochiladigan hisobvaraqlarga xos raqam
15

hisobvaraqlarni ochishiga ruxsat beriladi. Ikkilamchi hisobvaraqlarni ochishda
hisobvaraq ochiladigan bankka asosiy hisobvaraq ochishda topshiriladigan barcha
huj- jatlar taqdim etiladi, mijozning asosiy hisobraqami mavjud bo'lgan bankda
ikkilamchi hisob raqam ochilishiga yo'l qo'yilmaydi, qonunchilikda belgilangan
holatlar bundan mustasno.
Hisobvaraqlar mijoz tomonidan tegishli hujjatlar taqdim qilingan kundan
so'ng ikki ish kuni mobaynida ochilishi lozim. Rezident va norezidentlarga
hisobvaraqlarni ochishda banklar Markaziy bank tomonidan ko'zda tutilgan eng
kam ish haqining bir yoki yarim barobarida haq olishi mumkin.
Bankda mijozlarga ochilgan hisobvaraqlar Markaziy bankning Bank
depozitorlari Milliy axborotlar bazasi (BDMAB) tomonidan yordamchi kitob
talablari bo'yicha kodlashtiriladi, ro'yxatga olinadi va qoldiq summalarini qayd
etmagan holda saqlanadi. Ushbu jarayon Markaziy bankning “O'zbekiston
Respublikasi bank depozitorlarining milliy axborotlar bazasi va unda mijozlarga
xos raqam berish hamda bank hisobvaraqlari ro'yxatini yuritish tartibi to'g'risida”gi
nizomi (Adliya vazirligida 2008-yil 27-sentabrda 1863-raqam bilan ro'yxatga
olingan) asosida amalga oshiriladi va tartibga solinadi.
Rezident va norezidentlarga milliy valutada talab qilib olinguncha
saqlanadigan depozitlar ochish tartibi. Talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit
hisobvaraqlarini ochish uchun rezident yuridik shaxs quyidagi hujjatlarni bankka
taqdim etadi:
a) hisobvaraq ochish haqida ariza (17-ilova);
b) davlat ro'yxatidan o'tganligi to'g'risidagi guvohnomaning nusxasi;
c) imzolar namunalari va muhr izi qo'yilgan ikki dona varaqcha (18-ilova);
d) ta'sis hujjatlari (ta'sis shartnomasi, ustav)ning notarial tasdiqlangan
nusxalari.
Shu bilan birga, alohida hollarda boshqa hujjatlar ham talab etilishi mumkin.
Masalan, tijorat faoliyati uchun mo'ljallangan tovarlarni xorijdan olib keluvchi
yakka tartibdagi tadbirkorlar yashash joyidagi davlat soliq inspeksiyasidan tegishli
11

yoki 21606 - “Boshqa banklardan olingan qisqa muddatli kreditlar”
hisobvaraqlarda yuritiladi.
Banklar mijozlarning hisobvaraqlarida pul mablag'lari hajmi, ularning
harakati va boshqa ma'lumotlarini sir saqlaydi. Bu O'zbekiston Respublikasi “Bank
siri to'g'risida”gi qonun asosida tartibga solinadi. Qonunning 11-moddasiga
muvofiq, bank sirini tashkil etuvchi ma'lumotlar davlat soliq xizmati organlariga
bank mijoziga (vakiliga) soliq solish masalalariga taalluqli hollarda qonun
hujjatlariga muvofiq taqdim etiladi.
Hisob raqamlarni o'z vaqtida ochish va ulardan mablag'larni muddatida
ko'chirish hamda ular bo yicha tomonlarning javobagrligi masalalari hisobʻ
raqamlarni ochish to'g'risida o'z aksini topishi va ular Markaziy bankning tegishli
nizomi bilan tartibga solinishi lozim.
1.3 Rezident va norezidentlarga milliy va xorijiy valutada bank
hisobvaraqlarini ochish tartibi
O'zbekistonda jismoniy va yuridik shaxslar milliy valutada o'zlari istagan
tijorat bankida bir va undan ortiq talab qilib olinguncha depozit, shuningdek,
jamg'arma va muddatli depoоzit hisobvaraqlarni ochishi mumkin. Banklarda
yuridik va jismoniy shaxs bo lgan rezident va norezidentlarga talab qilib
ʻ
olinguncha saqlanadigan, jamg'arma va muddatli depozit hamda ssuda
hisobvaraqlarni ochish Markaziy bankning “O'zbekiston Respublikasi banklarida
ochiladigan bank hisobvaraqlari to'g'risida”gi yo'riqnomasi asosida amalga
oshiriladi va tartibga solinadi.
Xo'jalik yurituvchi yuridik shaxs belgilangan tartibda davlat ro'yxatidan
o'tgandan so'ng milliy valutada ochgan talab qilib olinguncha saqlanadigan depozit
hisobvarag'i asosiy hisobvaraq hisoblanadi, qolgan barcha holatlarda boshqa
banklarda ochilgan hisobvaraqlari ikkilamchi hisobvaraqlar hisoblanadi.
Mijoz asosiy hisobvarag'i ro'yxatdan o'tganligi haqida davlat soliq
inspeksiyasini xabardor qilgandan keyin boshqa tijorat bankida ikkilamchi
10

olinguncha saqlanadigan depozitlari bo'yicha minimal darajada foiz to'lovlari
to'lanadi, ko'pchilik hollarda esa to lanmaydi. Jismoniy va yuridik shaxslarningʻ
jamg'arma depozit hisobvarag'ida tegishli maqsad uchun jamg'ariladigan
mablag'larning hisobi yuritiladi. Jamg'arma depozitlar bank buxgalteriya
hisobvaraqlar rejasining, mulkchilik shakliga qarab 20400 – “Jamg'arma
depozitlar” passiv hisobvarag'larida ochiladi. Jamg'arma depozitlar
hisobvarag'idagi mablag'lar ma'lum muddatga saqlanganligi bois, bank va
jamg'armachi o'rtasida tuzilgan shartnoma asosida jamg'armachiga ma'lum
miqdorda foiz to'lovlari to'lanadi.
Jismoniy va yuridik shaxslarning muddatli depozit hisobvarag'i shartnomada
qat'iy kelishilgan muddatga qo'yilgan mablag'larni hisobi yuritiladigan hisobvaraq
hisoblanadi. Ushbu hisobvaraqlar buxgalteriya hisobvaraqlar rejasining 20600 -
“Muddatli depozitlar” passiv hisobvarag'ida ochiladi.
Bank va muddatli depozit hisobarag'ining egasi o'rtasida tuzilgan
shartnomada belgilangan foiz to'lovlari bank tomonidan to'lanadi. Mijoz ushbu
hisobvaraqdagi mablag'ni shartnomada belgilangan muddatidan oldin olishi ham
mumkin, bunday hollarda muddatli depozit egasi mablag'ni muddatidan ilgari
olishi haqida bankni ogohlantirishi lozim. Mablag'ni olish uchun necha kun
oldindan ogohlantirish lozimligi, shuningdek, bunday hollarda foizlar to'lovi
qanday amalga oshirilishi bank va muddatli depozit egasi o'rtasida tuzilgan
shartnomada belgilab qo'yiladi.
Jismoniy va yuridik shaxslarga bank tomonidan beriladigan kreditlar ssuda
hisobvaraqlarida hisobga olib boriladi. Ssuda hisobvaraqlari bank hisobvarqlar
rejasining 11900-15500 aktiv hisobvaraqlarida yuritiladi. Bank ssuda
hisobvaraqlarini ochish va yuritish kredit shartnomasi asosida amalga oshiriladi.
Bank, Markaziy bankdan olgan kreditlarining hisobi 21602 - “Markaziy
bankdan olingan qisqa muddatli kreditlar” yoki 22002 - “Markaziy bankdan
olingan uzoq muddatli kreditlar” hisobvaraqlarda, boshqa tijorat banklaridan olgan
kreditlarining hisobi 22006 - “Boshqa banklardan olingan uzoq muddatli kreditlar”
9

bilan hisob-kitoblar” hisobvarag'ini ochadi, bu haqda mijoz hamda hisobvaraq
yopilayotgan bankka yozma xabar beradi.
Mijoz hisobvarag'i yopilayotgan bankka hisobvaraqdagi qoldiq summani
vaqtinchalik ochilgan hisobvaraqqa o'tkazish uchun to'lov topshiriqnoma taqdim
etadi. Mijozning asosiy hisobvarag'i yopilayotgan bankda quyidagi buxgalteriya
yozuvi beriladi.
Debet 202XX –“Mijozning talab qilib olinguncha saqlanadigan
depozit hisobvarag'i”
Kredit 10301-“Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag'i – Nostro”
Shundan so'ng asosiy hisobvaraqni yopayotgan bank ikki nusxada qabul
qilish va topshirish haqida dalolatnoma tuzadi. Dalolatnoma bank boshqaruvchisi
va bosh buxgalteri tomonidan imzolanadi va bankning muhri qo'yiladi.
Dalolatnomaga mijozning yuridik yig'majildidagi hujjatlar va 2-sonli kartotekadagi
to'lov hujjatlarining asl nusxalari ilova qilinib. pochta, feld'eger aloqasi yoki kurer
orqali asosiy hisobvaraq ochilayotgan bankka yetkaziladi.
Asosiy hisobvaraq ochayotgan bank dalolatnoma va tegishli hujjatlar asosida
quyidagi buxgalteriya yozuvlarini amalga oshiradi.
1.Mijozning asosiy hisobvarag'idagi qoldiq summa vaqtinchalik
hisobvarag'iga kirim qilinadi.
Debet 10301 - “Markaziy bankdagi vakillik hisobvarag'i - Nostro”
Kredit 29801 – “Mijozlar bilan hisob-kitoblar”
2. Yangi ochilgan asosiy hisobvaraqqa o'tkaziladi va vaqtinchalik
hisobvaraqni yopadi.
Debet 29801 – “Mijozlar bilan hisob-kitoblar”
Kredit 202XX – “Mijozning talab qilib olinguncha saqlanadigan
depozit hisobvarag'i”
Xo jalik yurituvchi subyekt asosiy hisobvarag'i yangi bankda ochilganligiʻ
to'g'risida o'z hamkorlariga xabar beradi. Shunga qaramasdan, mijozning asosiy
hisobvarag'i yopilgan bankka to'lov hujjatlari kelib tushadigan bo'lsa, ushbu
20

Купить