Millatlar ligasi - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	61.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	09 Декабрь 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Alisher

Дата регистрации 03 Декабрь 2024

66 Продаж

Millatlar ligasi

Купить

MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………….3
I BOB. IKKINCHI JAXON URUSHINING YAKUNLARI VA
PARIJ TINCHLIK KONFERENSIYASI……………………………………….5
1.1. Ikkinchi jaxon urushining yakunlari…………………………………………..5
1.2. Parij tinchlik konferensiyasi………………………………………………….10
II BOB. VERSAL VA MILLATLAR LIGASINING TASHKIL
ETILISHI …………………………………………………………………...……16
2.1. Versal tizimining tashkil topishi…………………………………………..….16
2.2.
Millatlar Ligasining tashkil etilishi..................................................................18
XULOSA…………………………………………………………………...…….29
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR…………………………….………….30

2

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. Millatlar Ligasi Konvensiyasida uning a'zolari
zimmasiga
«barcha a'zolarning hududiy butunligini hurmat qilish va asrash»
yilklatilgan
edi. Ammo keyingi voqealar shuni ko`rsatdiki, hech kim bu shartlarni
chindan
ham bajarishga tayyor emas edi. Germaniya va Rossiyaning ligadan
chiqarilganligi
mazkur xalqaro tashkilotning samaradorligini pasaytirdi, uning
faoliyati
munozara va muzokaralar bilan cheklanib qoldi.
Millatlar
Ligasi (1919-1946) - xalqlarning tinchlik va xavfsizlik yo`lidagi
hamkorligini
amalga oshiruvchi xalqaro tashkilot. Fashist davlatlar ittifoqiga
befarq
qaraganligi uchun Ikkinchi jahon urushi boshlanganidan keyin amalda o`z
faoliyatini
to`xtatdi.
Versal
shartnomalar tartibining yaratilishi
Urush
aybdorlari deb e'tirof etilgan boshqa mamlakatlar bilan ham ayri-ayri
shartnomalar
imzolandi. 1919-yil 10sentabrda Parij yaqinidagi Sen-Jermen
saroyida
Avstriya bilan shartnomaga qo`l qo`yildi. Unda sobiq AvstroVengriya
yo`q
bo`lganhgi, Avstriya hududi sezilarli o`zgarishlarga uchraganligi qayd etildi.
Janubiy
Tiroming bir qismi Italiya ixtiyoriga o`tdi. Chexiya va Moraviya yangi
tuzilgan
Chexoslovakiya davlatiga qo`shildi. Bukovina Ruminiyaga berildi.
Avstriyaga
faqat 30 ming,lishidan iborat anniyaga ega bo`lish ruxsat etildi, uning
floti
ittifoqchilar ixtiyoriga berildi, Avstriyaning Germaniya bilan qo`shilishi
batamom
taqiqlandi.
Bolgariya
bilan shartnoma 1919-yil/27-noyabrda Parij yaqinidagi Neyi-syilr-Sen
shaharchasida
imzolandi. Unda Bolgariya qurolli kuchlari soni 20 mkig kishi bilan
chegaralangan,
hududining katta qismi Yygoslaviya, Gretsiya va Ruminiya
foydasiga
olib qo`yilgan edi. Bolgariyaga tovon to`lash majburiyati ham
yilklatilgandi.
1920-yil
4-iyilnda Versal saroyining Trianon zalida Vengriya bilan shartnoma
imzolandi.
Unga ko`ra, Vengriya 35 mingdan ortiq askarga ega bo`lmasligi lozim
edi.
Ayni paytda tovon to`lashi ko`zda tutilgandi. Xorvatiya, Bachka va Banatning
3

g`arbiy qismi — Yilgoslaviyaga, Transilvaniya va Banatning sharqiy qismi—
Ruminiyaga,
Slovakiya va Karpatorti Ukrainasi— Chexoslovakiyaga berildi.
Parij
yaqinidagi Sevr shaharchasida 1920-yil 10-avgustda g`olib davlatlar
Turkiya
bilan tinchlik shartnomasini imzoladilar.
Kurs ishi maqsadi:
Millatlar ligasi mavzusini to'liqligicha yoritish va
talabalarga
kengroq tushuncha berish.
Kurs ishi obyekti: Kurs
ishi ning nazariy Millatlar ligasi haqidagi
ma'lumotlar
tashkil topadi.
Kurs ishi predmeti: Kurs
ishida tadqiq etilayotgan Millatlar ligasi
mavzusini
to'liqligicha yoritib berish.
Kurs ishi tuzilishi: Kurs
ishi kirish, 2 ta bob, xulosa, foydalanilgan
adabiyotlar
ro’yxatidan iborat.
4

I BOB. IKKINCHI JAXON URUSHINING YAKUNLARI VA
PARIJ TINCHLIK KONFERENSIYASI
1.1. Ikkinchi jaxon urushining yakunlari
Sovet armiyasining 1944-yil shiddatli hujumi sovet davlati hududining
fashist bosqinchilandan
to’liq tozala- nishiga olib keldi. Urush SSSR tashqarisiga,
Markaziy Yevropa
hududiga ko'chdi. Sovet armiyasi kirgan birinchi mamlakat
Ruminiya
bo'ldi. 1944-yil 25-oktabrda bu mam lakat fashistlardan ozod qilindi.
Uning
ketidan Bolgariya ozod etildi. Sovet armiyasi Yugoslaviya Xalq
ozodlik armiyasiga
fashistlarning Yugoslaviyadagi qo'shinlarini tor- mor keltirishga
ko'maklashdi. 1944-yil
20-oktabrda Befgrad shahri ozod qilindi. 1944-yil
noyabrda nemis-fashist
qo'shin- lari Bolqon yarim orolidan quvib chiqarildi.
Sovet
qo'shinlarining hujumi kuchli va shiddatli bo'ldi. Ularning ixtiyorida eng
qudratli
harbiy texnika mavjud edi. 1
Mamlakatning sharqiy hududlarida barpo
etilgan
sanoat qo'shinni yangi texnika bilan muntazam ta'minlab turardi. Qurol-
aslahalar
sifat jihatidan beto'xtov takomillashib borardi.
Sovet
qo'shinlari muvaffaqiyatlarining yana bir muhim garovi qo'mondonlik
harbiy
san'atining o'sgani, sovet armiyasi rahbar tarkibi strategik mahoratining
takomillash-gani
edi. Urush davomida armiyadagi rahbar lavozimlarga urush
maktabi
va yangi turdagi akademiyani o'tagan, bar- cha zamonaviy harbiy jang olib
borish
usullarini egallagan yosh iste'dodli sarkardalar tayinlandilar.
Askarlar
Yevropaga xaloskor sifatida kirdilar va bu va zifani chuqur mas'uliyat
hissi
bilan bajardilar. Ular qasos olishni o'ylamadilar, tinch aholiga nisbatan kek
saqlamadi- lar,
o'zlarini faqat fashizmga qarshi kurashchi deb his qildilar. Sovet
qo'shinlari
hujumkor shiddatining buyuk siri shunda yashirin edi.
1944-yil
28-sentabrda nemislarning Yugoslaviyadagi qo'shinlarini tor-mor qilish
bo'yicha
Belgrad operatsiyasi boshlandi. 3-Ukraina fronti, Yugoslaviya va
Bolgariya qo'shinlari
qatnashgan bu operatsiya natijasida fashistlar- ning
«Serbiya»
gruppirovkasi tor-mor keltirilib, Belgrad hamda Serbiyaning katta
qismi
ozod qilindi.
1
Tayninskaya
vosstanie, 1850-1864: Sb. dokumentov. M. 1960
5

1944-yil 16-dekabrda Ardenna operatsiyasi boshlanib, uning davomida nemis
qo'shinlari
G'arbiy Yevropadagi vaziyatni Germaniya foydasiga o'zgartirishga
urindilar. Ushbu
maqsadda ular G'arbiy frontda AQSh-Angliya qo'shinlarini tor-
mor
qilishga urinib ko'rdilar. Frontning uzunligi 115 km. ni tashkil qildi. Nemis
qo'shinlarining
huju- mi AQSh qo'shinlarini dovdiratib qo'ydi va ular
chekina boshladilar.
Dekabr oxirida AQSh—Angliya qo'mondonligi qarshi zarba
bilan
dushman hujumini to'xtatdi. Biroq, 1945- yil 1-yanvarga o'tarkechasi nemislar
qarshi
hujumga o'tdilar. Ittifoqchilar qiyin ahvolda qolganlari munosabati bilan
U. Cherchill
I. Stalinga yordam so'rab murojaat qildi. Iltimos qondirildi va nemis
qo'mondonligi
hujumni to'xtatib, 13 diviziyani Sharqiy frontga tashlashga
majburbo'ldi.
1944-yil
sentabrda Vengriya uchun uzoq va qonli janglar boshlandi. Bu
mamlakat
Germaniya armiyasining barcha harakatchan va uchuvchi qismlarini
yonilg'i
bilan ta'minlovchi so'nggi tabiiy neft manbai edi. Nemis qo'shin lari
Vengriya
еnning har bir parchasi uchun qattiq qarshi- lik ko'rsatdilar. Faqat 1945-
yil
18-yanvarda Pesht, 13 fevralda esa Buda qo'lga olindi. 2
Sovet tank qo'shinlari
va qismlari
shiddat bilan butun front bo'ylab hujumni rivoj- lantirdilar. 1944-yil
oxiri
— 1945-yil boshida Polsha va Finlyandiya, 1945-yil
boshida Chexoslovakiya
va Avstriyaning katta qismi ozod qilindi.
Nihoyat, 1945-yil yanvar oyining
boshida sovet armiyasining dastlabki qism- lari
Germaniya
chegarasiga chiqdilar. Urushning oxiri ko'rinib qoldi. Biroq, fashizm
reyx
hududida qattiq qarshi- lik ko'rsatish uchun hali еtarli kuchga ega edi.
Fashizm
ustidan g'alaba bar cha tinchliksevar va demo kratik davlatlardan
juda
katta kuch va qurbonlar talab qildi. Gitler Germaniyasiga qarshi kurash
demokratik
davlatlaming rahbarlarini o'z siyosiy va g'oyaviy ixtiloflarini chetga
surib,
insoniyatning mudhish dushmanini butkul tor-mor keltirish uchun
birlashishga
majbur qildi. Sovet Ittifoqining urushga kirishi Gitlerga qarshi keng
koalitsiyaning
tuzilishiga olib keldi. G'arbdagi davlat arboblari faqat Sovet
2
Vasilev
L.S. Istoriya Vostovka. V2t. M. 1998. Tl-2
6

Ittifoqining urushda ishtiroki-gina Germaniya va uning ittifoqchilari ustidan uzil-
kesil g'alabani
ta'minlashi mumkinligini yaxshi tushunardilar.
1941-yil
22-iyun oqshomi butun dunyo Gitlerning Sovet Ittifoqiga qarshi
agressiyasi
to'g'risidagi xabar bilan birga, damini ichiga yutib, Cherchilming Bi-Bi-
Si
orqali so'zlagan nutqini ham tingladi. Bu tarixiy nutq tinchliksevar kuch- larning
natsizmga
qarshi ittifoqiga asos soldi. Angliya bosh vaziri kommunizmning
prinsipial
dushmani ekanini yashir- masdi. Biroq, yangi xavf oldida vaziyat
o'zgardi.
«Biz Gitlerni va natsistlar tuzumi haqidagi har qanday tushun- chani
yo'q
qilib tashlashga tayyormiz, — deb aytdi Cherchill. — Biz hech qachon
Gitler
va uning gumashtalari bilan muzokara olib bormaymiz... Natsizmga qarshi
kurash- gan
har bir inson, har bir davlatni biz qo'llab-quwatlaymiz... Bundan
shunday
xulosa kelib chiqadiki, biz Rossiya va rus xalqiga qo'limizdan kelgan
yordamni
beramiz».
U.
Cherchill o'zining SSSR va uning kurashiga bo'lgan munosabatini Angliya
manfaatlari
bilan asosladi. «Gitler, — deb aytdi u, — rus qudratini sindirmoqchi,
zero,
u, agar bu ishni uddalasa, o'z armiyasi va aviatsiyasining asosiy kuch- larini
bizning
orolimizga tashlashi mumkinligiga umid qil- moqda. 3
Uning Rossiyaga
tajovuzi
Britaniya orollariga tajoviizning boslilanishidir... Shuning uchun ham
ruslarga nisbatan
xavf bizga va AQShga nisbatan xavfdir, o'z qalbi va yurti uchun
kurashayotgan
har bir rus kishisining ishi еr yuzidagi har bir ozod inson va
xalqning
ham ishidir».
Angliya
hukmron doiralari Germaniya ustidan yolg'iz g'alaba qozona
olmasliklarini
yaxshi tushunardilar. Buning uchun ularga quruqlikda va
albatta
Yevropada kuchli ittifoqchi kerak edi. Bunday ittifoqchi paydo bo'ldi
va
Angliya rahbariyati bu qulay imkoniyatdan foydalanishga shoshildi. Gap endi
Gitlerga
qarshi kuch- laming koalitsiyasini tuzish haqida borardi. 1941-yil 24-
iyunda AQSh
prezidenti F. Ruzvelt Sovet Ittifoqini qo'llab-quvvatlashini ma'lum
qildi.
3
Ilyushechkin
V.P. Krestyanskaya voyna taypinov. M.1998
7

1941-yil 14-avgustda «Uels shahzodasi» ingliz harbiy kemasida U. Cherchill va
F.
Ruzvelt fashizmga qarshi kurashish niyati bayon etilgan «Atlantika
xartiyasi»m imzoladilar.
Shu yilning 24-sentabrida Sovet hukumati xartiyaga
qo'shildi.
AQShning urushga qo'shilishi Gitlerga qarshi koalitsiyaning
tuzilishini
tezlashtirdi. 1942-yil yanvarda Vashingtonda AQSh, Angliya,
SSSR, Xitoy
va yana 22 davlat vakillari Vashington deklara- tsiyasini
imzoladilar.
Imzo chekkan davlatlar fashizmga qarshi kurashga o'zlarining barcha
iqtisodiy
va harbiy manbalarini sarflashga hamda Gitler Germaniyasi yoki uning
ittifoqchilari
bilan separat bitim yoki yarash ahdi tuzmaslik majburiyatini oldilar.
Tehron
konferen- siyasi 1943-yil 28-noyabrdan 1- dekabrgacha bo'lib o'tgan uch
davlat
rahbarlarining Tehron konferensiyasi Gitlerga qarshi
koalitsiyaning vujudga
kelishida muhim qadam bo'ldi. 4
U Stalingrad jangi va
Al-Alamayn
yaqinidagi jangdan so'ng, faqat harbiy emas, dunyoning
urushdan
keyingi taqdiri borasidagi masalalar ham ko'ndalang turgan
Ikkinchi jahon
urushida hal qiluvchi burilish yasalgan yilda
bo'lib o'tdi. «Mamlakatlarimiz
faqat urush davomida emas, undan keyingi
tinch
davrda ham hamkorlik qilishlariga ishonch bildiramiz», deb aytilgan edi
uch
davlat deklaratsiyasida. «Biz Germaniya qurolli kuchlarini tor- m or qi l i sh
r ej asi ni
kel i shi b ol di k», deb qayd et di l ar F. Ruzvelt, U. Cherchill va 1.
Stalin.
Konferensiya 1944-yil may oyidan kechikmay Fransiyada ikkinchi
frontni
ochish haqida qaror qabul qildi. Polsha chega- ralari Sharqda Kerzon,
G'arbda
Oder va Neyse daryo- lari chizig'i bo'ylab o'tishi haqida kelishib
olindi. Konferensiyada
Sovet lttifoqiga Sharqiy Prussiyaning bir qismi, shu
jumladan
Kenigsberg shahrini berish haqida qaror qabul qilindi. Boshqa qator
muhim
masalalar haqida ham kelishildi. Eron urushdan so'ng hududiy
yaxlitligini
saqlagan holda mustaqil davlatga aylanishi lozim edi. Sovet Ittifoqi
Yevropada
harbiy harakatlar nihoyasiga еtganidan so'ng Yaponiyaga qarshi
urush boshlash
majburiyatini oldi.
4
Fan
Ven Lan Navayaisshoriya Novaya istoriya Kitaya. M., Nauka, 1972
8

Konferensiya yakunlari muzokara yo'li bilan har qanday davlatlararo
ixtiloflarni
hal qilish mumkinligini ko'rsatdi. Uch davlat rahbarlari g'alabani va
urushdan
keyingi hamkorlikni ta'minlash borasida harbiy va siyosiy hamkor-
likning
mustahkam poydevorini o'matdilar. Konferensiya qarorlari Gitlerga qarshi
koalitsiyaning
jipslashishi va mus- tahkamlanishiga ko'maklashdi. Yevropa
davlatlarini
ozod etishda sovetlarning jami 3 mln. dan ortiq jangchisi halok bo'ldi,
mayib-majruh
bo'lib qoldi yoki bedarak yo'qoldi. Ular orasida minglab o'zbek
jangchilari
ham bor edi. Birgina Polshani ozod etishda 600 ming sovet jangchisi
qurbon
bo'ldi. Bu davlatlarda xalq demokratik inqiloblari amalga oshirildi va ular
xalq
demokratiyasi davlatlari deb atala boshladi.
Germaniyani
butunlay tor-mor etish va ozod Yevropada birgalikda siyosat
yuritishni
kelishib Qrim konferensiyasi olish maqsadida Sovet davlati, AQSH va
Buyuk
Britaniya rahbarlari 1945-yilning 4-fevralida Qrim viloyatidagi Yalta
shahrida
to'plandilar. 5
Bu еrdagi Livadiya saroyida 4—11-fevral kunlari tarixga
Qrim
konferensiyasi nomi bilan kirgan xalqaro anjuman bo'lib o'tdi.
Konferensiyada
I. Stalin, U. Cher-chill, F. Ruzvelt ishtirok etishdi.
Konferensiyada
Germaniyani so'zsiz taslim etish, uning qurolli kuchlarini yo'q
qilish,
harbiy jinoyatchilarni jazoga tortish, fashistlar tashkilotlarini, qonunlari va
tartiblarini
yo'q qilish, Germaniyani uning agressiyasiga duchor bo'lgan davlatlarga
reparatsiya
to'lashga majbur etishga kelishib oldilar. «Ozod Yevropa to'g'risidagi
deklaratsiya*
e'lon qilindi. Shuningdek bu maqsadlarni ro'yobga chiqarish uchun
Germaniyani
3 ta okkupatsion hududga bo'lishga qaror qildilar.
Konferensiyada
Sovet davlatining Yevropada urush tugaganidan keyin 2—3
oydan
so'ng Yaponiyaga qarshi urushga kirishishiga kelishib olindi. Buning
evaziga
Mo'g'uliston Xalq Respublikasining oldingi holati saqlanib qolishi,
Janubiy
Saxalin va Kurill orollari sovetlarga berilishi hamda Xitoyga qarashli Port-
Arturda
sovetlarning harbiy-dengiz bazasi qurilishi lozim edi. Bundan tashqari,
Qrim
konferensiyasi qarorlariga ko'ra, xalqaro tashkilot — Birlashgan Millatlar
5
Vneshnyaya
politika Gosudarstva Tsinn. M., Nauka, 1977
9

Tashkiloti (BMT) tashkil etiladigan bo'ldi. Uning maqsadi dunyoda tinchlik va
xavfsizlikni
ta'minlashdan iborat bo'lishi zarur edi.
1945-yilning
25-aprelida AQSH ning San-Fransisko shahrida BMT ning
Ta'sis
konferensiyasi ochildi. Uning ishida Germaniyaga qarshi urush e'lon qilgan
42
ta davlat delegatsiyasi qatnashdi. Shu tariqa BMT vujudga keldi. 24-oktabr
BMT
tashkil etilgan kundir. 6
Uning qarorgohi Nyu-York shahri deb belgilandi.
1945-yilning
16-aprel kuni Sovetlar armiyasi Berlinni qurshab oldi va ishg'ol
etishga
kirishdi. Shu tariqa Berlin operatsiyasi boshlandi. Unga
Germaniyaning
taslim bo'lishi mashhur rus sarkardasi G. K. Jukov
qo'mondonlik
qildi. 25-aprelda Sovet qo'shinlari hujumga o'tdi. 3000 ta projektor
hujum
qiluvchilarning yo'lini yoritib turdi. Projektor nurlari dushman jangchilari
ko'zini
qamashtirib yubordi.
Sovet
qo'mondonligi niqob sifatida tutun tarqatish vositasini qp'lladi. Minglab
tank
va samolyotlar dahshat solib hujumga tashlandi va bular nemis qo'shinini
sarosimaga
solib qo'ydi.
Italiyada
ham fashizm keskin zarbaga uchradi. Ko'p joylar fashistlardan ozod
qilindi.
29-aprel kuni Italiya partizanlari Mussolinini asir oldilar va otib tashladilar.
Gitlerchilarning
insoniyatga qarshi qilgan jinoyatlari uchun qasosdan qochib
qutulolmasligi
muqarrar bo'lib qoldi. 30-aprel kuni Germaniya rahbarlari A. Gitler,
Gimmler,
Gebbelslar o'z jonlariga qasd qildilar. Gitlerningjasadi benzin sepib
yoqib
yuborilgan. Bu voqea sovet jangchilari tomonidan reyxstag binosiga qizil
bayroq
— g'alaba bayrog'i ilingan kunda sodir bo'ldi. Insoniyat jallodining qismati
ana
shunday poyoniga еtdi.
1.2. Parij tinchlik konferensiyasi
1919- yil yanvar oyida Parijdagi Versal saroyida Antanta ittifoqiga kirgan
g`olib
mamlakatlar vakillari urushga xulosa yasash va tinchlik shartnomasini
imzolash
uchun to`plandilar. Tinchlik konferensiyasi ishida 27 mamlakatdan
mingdan
ortiq delegat ishtirok etdi. Ammo amalda barcha asosiy masalalar besh
6
Kabirov
A., Sagdullaev A.S. O`rta Osiyo arxeologiyasi. - T., 1990
10

davlat tomonidan hal qilindi: AQSh (Prezident Vudro Vilson), Angliya (Bosh
vazir David
Lloyd-Jorj), Fransiya (Bosh vazir Jorj Klemanso), Italiya (Bosh
vazir Vittorio
Oriando), Yaponiya (baron Makino).
Parij
tinchlik konferensiyasi bir yil davom etdi (1919-yiI 18-yanvardan 1920-yil
21-yanvargacha). Asosiy
davlatlarning tutgan mavqelari bir-biriga zid, ko`pincha
tamomila
qarama-qarshi edi. Eng muhimi, Antanta ittifoqi asosan maxfiy
shartnomalar,
yashirin bitimlar asosiga qurilgan bo`lib, yangi vaziyatda bu
kelishuvlarni
amalga oshirib bo`lmasdi. Ana shu shartnomalarga ko`ra, Rossiya
Stambulni
olishi va Dardanell bo`g`ozi ustidan nazorat o`rnatishi, buning evaziga
Fransiyaning
ElzasLotaringiyaga egalik qilish huquqini hamda Angliyaning Misr
ustidan
nazoratini e'tirof etishi zarur edi. 7
Ruminiyaga Transilvaniyani berish va'da
qilingan,
ammo bu Vengriya manfaatlariga mos kelmasdi. Angliya arab xalqlariga
Usmonli
imperiyasidan chiqish va arab davlatlari tuzishni taklif etdi. Ayni paytda
bu
taklif Anghya va Fransiyaning Yaqin Sharqni bo`lib olish haqidagi
kelishuvlariga
zid edi.
Jorj
Klemanso (1841—1929) — fransuz davlat arbobi, ma'lumoti bo`yicha vrach.
1906-yildan—
Fransiya Vazirlar kengashi raisi, 1917-yildan — Fransiya Bosh
vaziri
va ayni paytda harbiy vazir. Mamlakatda diktatoriik tuzumi o`rnatishga
urindi.
1920-yildagi saylovlarda mag`lubiyatga uchradi.
Vittorio
Emanuele Oriando (1860—1952) - italyan liberal harakati rahbarlaridan
biri.
1917-1919-yillarda Italiya Vazirlar mahkamasi raisi. 1925-yildan fashist
tuzumiga
muxolifatda, 1931-yilda fashist hukumatiga qasamyod qilishdan bosh
tortgan.
Devid
Lloyd-Jorj (1863-1945) - 1916-1922-yiIlarda Buyilk Britaniya Bosh vaziri.
Liberal
partiyaning yirik rahbarlaridan biri.
G`olib
mamlakatlarning manfaatlari ham bir-biriga tamomila zid edi. Fransiya
Germaniyadan
o`zining kuchsizligini anglagan holda bu mamlakatni batamom
kuchsizlantiradigan
ya Yevropada Fransiyaning ustunligini ta'minlaydigan tinchlik
o`matilishini
istar edi. Italiya Adriatika dengizi sohillari va orollarni qo`lga
7
Artsixovskiy
A. V. Arxeologik asoslar. — T., 1970
11

kiritishdan umidvor edi. Angliya o`zining imperiyasi hududlarini kengaytirishni
o`ylardi.
Yaponiya Osiyoda ustun mavqega erishishni orzu qilardi. AQSh
dengizlarda
suzish erkinligini ta'minlashni talab etar, shu yo`l bilan o`zining okean
floti
ustunligidan foydalanishni mo`ljallardi. Konferensiya qatnashchilarining
doimo
diqqat markazida turgan muammo «rus masalasi» edi. Bolshevizm
g`oyalarining
yoyilishi qarshisidagi qo`rquv Versal konferensiyasining qarorlariga
ham
o`z muhrini bosdi. G`arb mamlakatlari rahbarlari konferensiya boshlangan
kundanoq
Rossiyaga qarshi intervensiyani tashkil qilish bilan shug`ullandilar. Ular
Rossiyadagi
bolsheviklar hukumatini yo`qotish o`z mamlakatlaridagi inqilobiy
harakatni
va Sharqdagi milliy-ozodlik harakatini bostirishda muhim ahamiyatga
ega
bo`ladi, deb hisoblardilar. Birinchi jahon urushi 1918 – yil 11 – noyabrda
Germaniyaning
Antantaga taslim bo’lishi bilan tugadi. Shundan so’ng urush
aybdori
b’lgan German bloki davlatlari bilan еtkazilgan zararni qoplash va
shartnoma
tuzish uchun tayyorgarlik boshlandi.
G’olib
Antanta bilan mag’lub To’rtlar ittifoqi o’rtasida imzolanadigan tinchlik
shartnomasining
matnini tuzish uchun Fransiya poytaxti Parij shahriga 27 davlat
delegatsiyasi
to’plandi. Ular versal saroyida imzolangan tinchlik shartnomasini
ishlab
chiqish ustida bir yil ishladilar. V. Vilsonning “14 moddasi” asosida Versal
saroyida
5 ta davlat (Germaniya, Avstriya , Vengriya, Bolgariya va Turkiya) bilan
imzolanadigan
5 ta shartnoma matni tayyorlandi. Shu 5 ta shrtnoma birgalikda
Versal
tizimi deb ataldi.
Fransiya
bosh vaziri Jorj Klemanso tinchlik shartnomasi shartlarini ishlab chiqish
bo’yicha
xalqaro konferensiyaning Parij shahrida o’tkazilishini qattiq turib himoya
qildi.
Va, nohoyat, u o’z maqsadiga erishdi. Parij konferensiyasi 1919 – yilning 18
–
yanvar kuni o’z ishini boshladi. Konferensiya ochilishining aynan shu kunga
belgilanganligi
bejiz emas edi. 1870 – 1871 – yilgi Fransiya – Prussiya urushida
g’olib
Prussiya bilan еngilgan Fransiya o’rtasidagi shartnoma aynan shu saroyda
imzolangan
va 18 – yanvar kuni shu saroyda Germaniya imperiya deb e`lon
qilingan
edi. G’oliblar Germaniyani tahqirlash uchun aynan shu kuni konferensiya
ishini
boshladilar.Konferensiyaga to’rtlar ittifoqi davlatlari hamda Sovet Rossiyasi
12

taklif etilmadi.1919 – yilning 28 – iyunida Versal tinchlik shartnomasi nomi bilan
kirdi.
Versal shartnomasi Germaniya va uning ittifoqchilarini urushning aybdorlari
deb
e`lon qildi. Shartnomaga ko’ra, Fransiya Elzas va Lotaringiyani o’ziga
qaytarib
oldi. Germaniyaning Saar viloyati 15 yil muddatga Millatlar ittifoqi
boshqaruviga
berildi. 15 yildan so’ngbu viloyat taqdiri plebitsey yordamida hal
etiladigan
bo’ldi. Uning ko’mir havzasi shaxtalari Fransiyaning mulki bo’lib qoldi.
Reyn
daryosining chap sohilini 15 yil muddatga Antanta okkupatsiya qildi.
Reyndan
sharqqa qarab 50 km hudud to’la demilitarizatsiyayalashtirildi.
Germaniya
Polsha va Chexoslavakiyaning mustaqilligini tan oldi. Bu paytlar
Prussiya
bosib olgan hududlar, Sharqiy Pomere Polshaga berildi. Buning natijasida
Polsha
Boltiq dengiziga chiqish imkoniga ega bo’ldi. Eypen, Malmedi va Morolle
okruglarida
plebitsey o’tkazildi, natijada bu okruglar Belgiyaga o’tdi. Klaypeda esa
Litvaga
o’tkazildi. Shlezvigning shimoliy qismi Daniyaga, Sileziyanining bir qismi
Chexoslovakiyaga
berildi.Germaniyaning Afrikadagi mustamlakalari Togo va
Kamerun
Buyuk Britaniya va Fransiyaga o’tdi. Shuningdek , Buyuk Britaniyaga
Tanganika;
Belgiyaga Ruanda va Urindi; Janubiy Afrika ittifoqiga – Janubi-
g’arbiy
Afrika; Yaponiyaga Tinch okeanidagi Marshall, Marian va Korolina
orollari ,
Xitoyning Szyaochjou viloyati, Shandun yarim oroli berildi. Germaniyaga
Antanta
davlatlari foydasiga katta miqdorda reparatsiya to’lovi majburiyati
yuklandi.
Versal
shartnomasi Germaniyada umuniy harbiy majburiyatni taqiqladi. Ayni
paytda
Germaniya suv osti flotiga, katta harbiy kemalarga, harbiy va dengiz
aviatsiyasi
va tank qo’shinlariga ega bo’lish huquqidan mahrum etildi.Shunday
bo’lsada,
Germaniyada 100 ming kishilik qo’shinga ega bo’lish huquqi
berildi. Vudro
Vilsonning fikricha , bu qo’shin Germniyaga ichki tartibni saqlash
va
bolshevism xavfiga qarshi turish uchun zarur edi.1919 – yilning 27 – oktabrida
Parijga yaqin Neyi shahrida Bolgariya bilan shartnoma imzolandi .
Shartnomaga
ko ’ ra ,
Bolgariya hududining katta qismi Yugoslaviya , Gretsiya va Ruminiyaga
o ’ tdi .
Ayni paytda unga 2,5 mlrd. oltin frank kontrbitsiya to’lash majburiyati
yuklandi.
Bolgariya qurolli kuchlarining soni 20000 kishidan oshmasligi
13

belgilandi.Turkiya hududi Kichik Osiyo va Istambul shahrini o’z ichiga olgan
Yevropadagi
ozgina joy bilan cheklab qo’yildi. Istambul shahrini poytaxt sifatida
qoldirildi.Birinchi
jahon urushi tugandan keyin Yevropada xalqaro kuchlarning
yangi
nisbati belgilangan Versal tizimi shu tariqa shakllandi. Bu tizim Yevropa
siyosiy
xaritasini qayta qurish va dunyoni qayta bo’lib olishni hududiy jihatdan
rasmiylashtirishning
o’ziga xos shakli edi.AQSH kongressining yuqori palatasi
(Senat)
Versal shartnomasida AQSH ning manfaatlari hisobga olinmagan, degan
vaj
bilan bu shartnomani ratifikatsiya qilmadi. Xulosa sifatida umumiy qilib
aytadigan
bo’lsak,Versal tinchlik shartnomasining imzolanishi 1919-yilning 28-
iyunida
Versal saroyida еngilgan Germaniya bilan g olib Antanta davlatlari ‟
o rtasida
shartnoma imzolandi. Bu shartnoma tarixga Versal tinchlik shartnomasi ‟
nomi
bilan kirdi. Versal shartnomasi Germaniya va uning ittifoqchilarini urushning
aybdorlari
deb e lon qildi. Shartnomaga ko ra, Fransiya Elzas va Lotaringiyani ‟ ‟
o ziga
qaytarib oldi. Germaniyaning Saar viloyati 15 yil muddatga Millatlar ‟
Ittifoqi
boshqaruviga berildi. 15 yildan so ng bu viloyat taqdiri plebitsey ‟
yordamida
hal etiladigan bo ldi. Uning ko mir havzasi shaxtalari Fransiyaning ‟ ‟
mulki
bo lib qoldi. Reyn daryosining chap sohilini 15 yil muddatga Antanta ‟
okkupatsiya
qildi. Reyndan sharqqa qarab 50 km hudud to la ‟
demilitarizatsiyalashtirildi.
Germaniya Polsha va Chexoslovakiyaning
mustaqilligini
tan oldi. Bir paytlar Prussiya bosib olgan hududlar, Sharqiy Pomore
Polshaga
berildi. Buning natijasida Polsha Boltiq dengiziga chiqish imkoniga ega
bo ldi.
Eypen, Malmedi va Morelle okruglarida plebitsey o tkazildi, natijada bu ‟ ‟
okruglar
Belgiyaga o tdi. K.Jaypeda esa Litvaga o tkazildi. Shlezvigning shimoliy ‟ ‟
qismi
Daniyaga, Sileziyaning bir qismi Chexoslovakiyaga berildi. Gdansk shahri
esa
Millatlar Ittifoqi boshqaruvidagi «erkin shahar» deb tan olindi. Shu tariqa
Germaniya
1914-yilning 1-avgustiga qadar bo lgan o z hududining 1/8 qismini ‟ ‟
yo qotdi.
Germaniya Avstriyaga bo lgan da volaridan voz kechishga majbur ‟ ‟ ‟
etildi.
Avstriyaning mustaqilligi Antanta davlatlari tomonidan kafolatlanadigan
bo ldi.
Bundan tashqari, Germaniya dunyodagi barcha mustamlakalaridan mahrum ‟
etildi
va ular g oliblar o rtasida taqsimlandi. Chunonchi, Germaniyaning ‟ ‟
14

Afrikadagi mustamlakalari Togo va Kamerun Buyuk Britaniya va Fransiyaga
o tdi.
Shuningdek, Buyuk Britaniyaga Tanganika (Germaniya Sharqiy Afrikasi); ‟
Belgiyaga
Ruanda va Urundi; Janubiy Afrika ittifoqiga - janubi-g arbiy Afrika ‟
(Namibiya);
Yaponiyaga Tinch okeanidagi Marshall, Marian va Karolina orollari,
Xitoyning
Szyaochjou viloyati, Shandun yarim oroli berildi. Germaniyaga Antanta
davlatlari
foydasiga katta miqdorda reparatsiya to lovi majburiyati yuklandi. ‟
Komissiya
reparatsiya miqdorini 1921-yilning 1-mayigacha belgilaydigan,
Germaniya
esa ungacha Antantaga 20 mlrd markani oltin, mahsulotlar, kemalar va
qimmatbaho
qog ozlar bilan to lashi zarur edi. Reparatsiya muammosi 1921- ‟ ‟
yilning
aprel - may oylarida London konferensiyasida hal etildi. Unga ko ra, ‟
reparatsiya
132 mlrd oltin marka miqdorida belgilanadi. Uning 52 foizi
Fransiyaga;
22 foizi Buyuk Britaniyaga; 10 foizi Italiyaga; 8 foizi Belgiyaga;
Gretsiya,
Ruminiya va Yugoslaviyaga birgalikda 6,5 foizi; 0,75 foizi Yaponiyaga
to lanishi
kerak edi. Bu ochiqcha talonchilik Antanta davlatlarining Versal ‟
shartnomasida
yozib qo ygan quyidagi fikrlari bilan oqlanar edi: “Germaniya va ‟
uning
ittifoqchilari tajovuzi tufayli ro y bergan urushda ittifoqchilar (Aiitantani ‟
nazarda
tutishayotir) va ularga qo shilgan davlatlar fuqarolariga еtkazilgan talafot ‟
va
zarar uchun butun mas uliyatni Germaniya o z zimmasiga oladi”. Germaniya ‟ ‟
uchun
bunday katta miqdorda reparatsiya to lash nihoyatda og ir edi. Biroq lining ‟ ‟
rozi
bo lishdan boshqa iloji yo q edi. Hayot Germaniya oldiga ikki imkoniyatni ‟ ‟
ko ndalang
qilib qo ydi: yo qo yilgan shartga rozi bo lib, tinchlikka erishish, yoki ‟ ‟ ‟ ‟
yana
urushga kirishib butunlay xonavayron bo lish. Versal shartnomasi ‟
Germaniyada
umumiy harbiy majburiyatni taqiqladi. Ayni paytda Germaniya suv
osti
flotiga, katta harbiy kemalarga, harbiy va dengiz aviatsiyasi va tank
qo shinlariga
ega bo lish huquqidan mahrum etildi. Shunday bo lsa-da, ‟ ‟ ‟
Germaniyaga
100 ming kishilik qo shinga ega bo lish (bu qo shin faqat ‟ ‟ ‟
ko ngillilar
asosidagina tashkil etilishi mumkin edi) huquqi berildi. Vudro ‟
Vilsonning
fikricha, bu qo shin Germaniyaga ichki tartibni saqlash va bolshevizm ‟
xavfiga
qarshi turish uchun zarur edi.
II BOB. VERSAL VA MILLATLAR LIGASINING TASHKIL ETILISHI
15

2.1. Versal tizimining tashkil topishi
Versal tinchlik shartnomasi, boshqacha aytganda, Parij tinchlik shartnomasi
Germaniya
va uning ittifoqchilari bilan alohida-alohida tuzilgan besh ayri
shartnomadan
iborat edi. 1919- yil ning 28-iyilnida Versal saroyining Oynali zalida
Germaniya
bilan tinchlik shartnomasi imzolandi. Germaniya va uning ittifoqchilari
urush
aybdorlari deb e'lon qilindilar. Tabiiyki, ular aybdor sifatida jazolanishlari
lozim
edi. Germaniyadan dunyodagi eng boy temir konlariga ega bo`lgan Elzas-
Lotaringiya
ajratib olindi va Fransiyaga berildi. Fransiya, shuningdek, Saar ko`mir
konlarini
15 yil davomida ishlatish huquqini qo`lga kiritdi. Germaniyaning Reyn
daryosidan
g`arbdagi hududi Fransiya chegaralarigacha, sharqda 50 kilometrgacha
harbiylardan
xoli zonaga aylantirilishi, Reyn daryosining g`arbiy qirg`og`ida 15 yil
mobaynida
ittifoqchilarning qo`shinlari turishi zarur, deb belgilandi. Shartnomaga
ko`ra,
Germaniyada majburiy harbiy xizmat bekor qilinishi, mamlakat suv osti
floti,
harbiy va dengiz aviatsiyasi taqiqlanishi zarur edi. Ko`ngilli asoslarda
shakllanadigan
armiyaning askarlari soni 100 mingdan oshmasligi lozim edi. Bosh
shtabni
tarqatish, harbiy maktablarni yopish, barcha zobitlarni ishdan bo`shatish
majburiy
qilib qo`yildi. Mavjud qurol-yarog`lar — tank va to`plar, tez otar qurollar
Antanta
mamlakatlariga topshirildi. Germaniya amalda to`liq qurolsizlantirildi.
Tayinlangan
Nazorat komissiyasi shartnoma talablari bajarilishini kuzatib turishi
zarur
edi.
Mazkur
shartnomaga asosan Belgiya Eypen va Malmedi okruglarini oldi.
Shlezvigning
shimoliy qismi Daniya ixtiyoriga o`tdi. Polsha Poznan, Yilqori
Sileziyaning
bir qismi, Pomeraniya, G`arbiy va Sharqiy Prussiya rayonlariga ega
bo`ldi.
Gdansk Millatlar Ligasi boshqaruvidagi «erkin shahar» deb e'lon qilindi.
Polshaning
dengizga chiqishini ta'minlaydigan maxsus «yo`lak» ham ajratildi.
Germaniyaning
Afrikadagi mustamlakalari asosan Angliya, Fransiya va Belgiya
o`rtasida
taqsimlandi. Angliya va Fransiya Togo va Kamerunni, Angliya —
Tanganikani,
Belgiya — Ruanda-Urundi va Namibiyani (Janubi-G`arbiy Afrikani)
oldi.
Yaponiya Tinch okeanidagi Marshall, Marian va Karolin orollarining,
16

shuningdek, Xitoyning Szyao-Chjou viloyati va Shandundagi konsessiyaning
sohibi
bo`ldi.
Germaniyaga
ittifoqchilarning tinch ahohsi va ularning mulkiga еtkazilgan zarar
uchun
tovon to 'lash majburiyatini yilkladilar. Tovonning umumiy miqdori
konferensiyada
belgilanmagan bo`lsa-da, Germaniya 1921-yilgacha har yili
ittifoqchilarga
5 milliard dollardan to`lab turishi zarur edi. Shundan keyin 30 yil
davomida
to`lanishi lozim bo`lgan umumiy mablag` belgilanishi ko`zda tutilgandi.
Bunday
qarordan ko`proq fransuzlar mamnun edilar. Chunki ularning fikricha,
agar
Germaniya tovonni to`lab borsa, holdan toyadi va kuchsizlanadi, agar
to`lamasa,
fransuzlarning bosqinchiligini oqlash uchun asos bo`ladi.
Bu
ochiqcha talonchilikni oqlash uchun ittifoqchilar Versal shartnomasiga 231-
bandni
qo`shdilar. Unda shunday deyilgandi: «Ittifoqchilar va ularga qo`shilgan
davlatlar
shuni ta'kidlaydilarki, Germaniya va uning ittifoqchilari tajovuzi tufayli
ro`y
bergan urushda ittifoqchilar va ularga qo`shilgan davlatlar fuqarolariga
еtkazilgan
talafot va zarar uchun butun mas'uliyatni Germaniya o`z zimmasiga
oladi».
Nemislar o`z hududlarining 10 foizini yo`qotdilar, bu hududda millionlab
odam
yashar, ularning bir necha yilz mingi uy-joysiz qolgan, o`nlab shaharlar
vayron
qilingan, millionlab odamlar nogiron bo`lib qolgan edi. Bunday vaziyatda
ulkan
miqdorda tovon to`lash aqlga sig`masdi.
Ammo
Germaniyaning boshqa chorasi yo`q edi. U ikki mushkul imkoniyatdan
birini
tanlashi: qo`yilgan shartlar asosida tinchlikka erishishi yoki urushga kirib,
shaksiz
mag`lubiyat va inqilobiy tartibsizlik alamini totishi lozim edi. Qolaversa,
Germaniya
hukumati mag`lub Rossiyaga bundan ham og`ir va tahqirlovchi tinchlik
bitimi
imzolatilgan Brest-Litovskni yaxshi xotirlardi. Har qalay, Versal
shartnomasida
bir paytlar Rossiyaga berihnagan ba'zi bir imkoniyatlar mavjud edi.
Brest-Litovsk
shartnomasiga asosan Rossiya tovonni darhol oltin, oziq-ovqat, xom
ashyo
bilan to`lashga majbur qilingan bo`lsa, Versal shartnomasida ma'lum vaqt
berilgandi.
Germaniya hay'ati shartnomani imzoladi.
17

2.2. Millatlar Ligasining tashkil etilishi
Parij konferensiyasida Millatlar Ligasi tashkil etildi. Uning nizomi tinchlik
shartnomalari
matniga ham kiritildi va 44 mamlakat tomonidan imzolandi.
Millatlar
Ligasi birgalikda xalqaro siyosat ohb borish va umum manfaati yo`lida,
ayniqsa,
urush xavfi tug`ilganda maslahatlashishga rozi bo`lgan mustaqil
davlatlarning
umumiy organi sifatida rejalashtirilgan edi. Nizomning 16-
moddasida
agressorga nisbatan iqtisodiy va harbiy jazo choralari qo`llash ko`zda
tutilgandi.
Liga biror marta ham bu jazo choralarini qo`llay ohnadi, chunki uning
ixtiyorida
harbiy kuchlari ham, davlatlar o`rtasida obro`-e'tibori ham yo`q edi.
Millatlar
Ligasi Konvensiyasida uning a'zolari zimmasiga «barcha a'zolarning
hududiy
butunligini hurmat qilish va asrash» yilklatilgan edi. Ammo keyingi
voqealar
shuni ko`rsatdiki, hech kim bu shartlarni chindan ham bajarishga tayyor
emas
edi. Germaniya va Rossiyaning ligadan chiqarilganligi mazkur xalqaro
tashkilotning
samaradorligini pasaytirdi, uning faoliyati munozara va muzokaralar
bilan
cheklanib qoldi.
Millatlar
Ligasi (1919-1946) - xalqlarning tinchlik va xavfsizlik yo`lidagi
hamkorligini
amalga oshiruvchi xalqaro tashkilot. Fashist davlatlar ittifoqiga
befarq
qaraganligi uchun Ikkinchi jahon urushi boshlanganidan keyin amalda o`z
faoliyatini
to`xtatdi.
Versal
shartnomalar tartibining yaratilishi
Urush
aybdorlari deb e'tirof etilgan boshqa mamlakatlar bilan ham ayri-ayri
shartnomalar
imzolandi. 1919-yil 10sentabrda Parij yaqinidagi Sen-Jermen
saroyida
Avstriya bilan shartnomaga qo`l qo`yildi. Unda sobiq AvstroVengriya
yo`q
bo`lganhgi, Avstriya hududi sezilarli o`zgarishlarga uchraganligi qayd etildi.
Janubiy
Tiroming bir qismi Italiya ixtiyoriga o`tdi. Chexiya va Moraviya yangi
tuzilgan
Chexoslovakiya davlatiga qo`shildi. Bukovina Ruminiyaga berildi.
Avstriyaga
faqat 30 ming,lishidan iborat anniyaga ega bo`lish ruxsat etildi, uning
floti
ittifoqchilar ixtiyoriga berildi, Avstriyaning Germaniya bilan qo`shilishi
batamom
taqiqlandi.
18

Bolgariya bilan shartnoma 1919-yil/27-noyabrda Parij yaqinidagi Neyi-syilr-Sen
shaharchasida
imzolandi. Unda Bolgariya qurolli kuchlari soni 20 mkig kishi bilan
chegaralangan,
hududining katta qismi Yygoslaviya, Gretsiya va Ruminiya
foydasiga
olib qo`yilgan edi. Bolgariyaga tovon to`lash majburiyati ham
yilklatilgandi.
1920-yil
4-iyilnda Versal saroyining Trianon zalida Vengriya bilan shartnoma
imzolandi.
Unga ko`ra, Vengriya 35 mingdan ortiq askarga ega bo`lmasligi lozim
edi.
Ayni paytda tovon to`lashi ko`zda tutilgandi. Xorvatiya, Bachka va Banatning
g`arbiy
qismi — Yilgoslaviyaga, Transilvaniya va Banatning sharqiy qismi—
Ruminiyaga,
Slovakiya va Karpatorti Ukrainasi— Chexoslovakiyaga berildi.
Parij
yaqinidagi Sevr shaharchasida 1920-yil 10-avgustda g`olib davlatlar Turkiya
bilan
tinchlik shartnomasini imzoladilar. Unga ko`ra, Turkiya o`ziga qaram
hududlarning
80 foizini qo`ldan berdi (Falastin, Transiordaniya, Iroq, Suriya,
Livan
va h. k.). Qora dengizdagi bo`g`ozlar harbiy kuchlardan xoli qilindi, Qora
dengizdan
uzoq davlatlar undan o`z harbiy kemalarini bemalol o`tkazish huquqini
qo`lga
kiritdilar. Turkiya hududi Kichik Osiyo yarim oroli va Istanbul
(Konstantinopol)
shahrini o`z ichiga olgan Yevropadagi ozgina hudud bilan
cheklangan
edi. Turkiyada yarim mustamlaka tuzumi o`rnatildi.
Birinchi
jahon urushi tugaganidan keyin Yevropada xalqaro kuchlarning yangi
muvozanatini
qayd etgan Versal shartnomalar tartibi shu tariqa shakllandi. Bu
tartibning
ichida chuqur ziddiyatlar mavjud bo`lib, keyinchalik ular jahon iqtisodiy
inqirozlarida,
g`olib va mag`lub davlatlar o`rtasidagi nizolarda namoyon bo`ldi.
Urushdan
keyingi ziddiyatlar
Shartnomalarning
talonchilarcha shartlari mehnatkashlarning еlkasiga og`ir yilk
bo`lib
tushdi. Bu esa ayniqsa Germaniyada qasd olish kayfiyatining yoyilishiga
sabab
bo`ldi. Germaniya vayron bo`lmagan, u asosan o`zining harbiy-sanoat
imkoniyatlarini
saqlab qolgan, mamlakat yaxlitligi buzilmagan, hududida
bosqinchi
qo`shinlar yo`q edi. Germaniya Versal shartnomasini bekor qilish uchun
qulay
paytni poylardi. Hatto qurolli nizo evaziga bo`lsa-da, uning moddalarini
qayta
ko`rib chiqishga erishish niyatida edi. Gitler keyinchalik aholining katta
19

qismini o`zining ahmoqona g`oyalari bayrog`i ostida birlashtirgani ham bejiz
emas.
Avstro-Vengriya
imperiyasi ko`plab mayda davlatlarga bo`linib ketdi. Davlatlar
chegarasida
vujudga kelgan boj to`siqlari Yevropa tijoratini izdan chiqardi, xom
ashyo
manbalarini ishlab chiqarish mintaqalaridan, ishlab chiqaruvchilarni
bozorlardan
ajratib qo`ydi. Bu esa yangi ziddiyatlarni keltirib chiqardi. Ziddiyatlar
dushmanlikka
aylanib, tinchlik shartnomalari tufayli yilzaga kelgan nizolarning
yanada
kuchayishiga sabab bo`ldi.
Urush
paytida ittifoqchi bo`lgan davlatlar o`rtasida murosasiz ziddiyatlar mavjud
edi.
Eng asosiysi Angliya va Fransiya o`rtasidagi raqobat bo`lib, ularning har biri
Yevropa
qit'asida gegemonlikka intilardi. Fransiya tuzoqqa tushib qolgan, uning
taqdiri
Angliyaning xayrixohligiga bog`liq bo`lib qolgandi. Angliya bundan keyin
uning
tarixiy taqdirini belgilay olar edi. Fransiyaning ziddiyatli xalqaro ahvoli
ichki
hayotiga ham ta'sir ko`rsatgan, o`tkir ijtimoiy va siyosiy nizo butun
mamlakatda
keskin vaziyatni vujudga keltirgan edi. Buning ustiga AQSh
Germaniya
harbiysanoat majmuasini qayta tiklashga katta mablag`lar sarflab,
Fransiyaning
sharqiy chegaralarida yangi harbiy devning paydo bo`lishiga, uning
hayot-mamot
dusnmani arvohini qayta tiriltirishga ko`maklashayotgandi. Fransiya
shartnomalarning
samaradorligi kafolatchisi deb hisoblanardi, ammo Angliya va
AQSh
siyosati qarshisida bu vazifa uydirma, shartnomalar esa xomxayol bo`lib
qoldi.
Rossiya
Millatlar Ligasiga kiritilmagan va shartnomalarning tayyorlanishida
ishtirok
etmagan edi. Ammo uning ishtirokisiz Yevropadagi tinchlik mustahkam
bo`la
olmasdi. Rossiyani yakkalab qo`yishga urinish sovet davlati rahbariyatida
o`ta
ekstremist unsurlar diktaturasining kuchayishiga, iqtisodiyotda va siyosatda
biqiqlikka
sabab bo`ldi. Rossiyaning tashqi siyosatida urushlarning muqarrarligi
haqidagi,
jahon inqilobini tayyorlash va amalga oshirishning zarurligi to`g`risidagi
mafkuraviy
nazariya hukmron bo`lib qoldi.
Vashington
konferensiyasi
20

AQSh Versal shartnomasini tasdiqlash va Millatlar Ligasiga kirishdan bosh tortdi.
Amerika
senati shartnomalarda Amerika manfaatlari hisobga olinmagan, deb
hisobladi
va buning qasdiga boshqa mintaqada — Tinch okeanida yangi tartiblar
o`rnatishga
qaror qildi. Bu mintaqadagi davlatlararo munosabatlar 1902-yilda
imzolangan
ingliz-yapon ittifoqiga ko`ra belgilanardi. Uning yordamida 1905-yilda
bu
еrdan Rossiya siqib chiqarilgan edi. AQSh Birinchi jahon urushi mobaynida
qudratli
okean harbiy-dengiz floti qurdi. Flotning katta qismi Tinch okeanida
to`plangan
edi. Amerika ana shu flot yordamida bu mintaqada еtakchi davlat
bo`lishga
qaror qildi. Rejaning bosh vazifasi inglizyapon ittifoqini yo`qqa
chiqarish
edi.
Ratifikatsiya
qilish (lotincha «ratificacio» — «tasdiqlayman») — davlatning oliy
martabali
vakili imzolagan xalqaro shartnomaning oliy hokimiyat organi
tomonidan
e'tirof etilishi.
AQSh
tashabbusi bilan Vashingtonda konferensiya o`tkazildi va u 1921-yilning
12-noyabridan
1922-yiIniqg 6fevraligacha davom etdi. Unda 9 davlat — AQSh,
Angliya,
Yaponiya, Fransiya, Italiya, Belgiya, Niderlandiya, Portugaliya va Xitoy
vakillari
ishtirok etdilar. Garchi unda ko`tarilgan masalalar bevosita hayotiy
manfaatlarga
aloqador bo`lsa-da, Sovet Rossiyasi vakillari konferensiyaga taklif
etilmadilar.
Konferensiyada
bir necha shartnoma imzolandi. Ular ichida eng muhinii to`rt
davlat
— AQSh, Angliya, Yaponiya va Fransiya o`rtasidagi shartnoma edi. Unda
Tinch
okeanidagi qaram hududlarning xavfsizligi masalasida qatnashchilarning
o`zaro
kafolatlari qayd etildi. Natijada 1902yilgi ingliz-yapon ittifoqi bekor qilindi.
AQSh
Tinch okeani havzasiga chiqish yo`lini ochdi hamda bu mintaqadagi
mamlakatlar
va hududlarni ekspluatatsiya qilishda «teng imkoniyatlarga» ega
bo`ldi.
Konferensiyada
AQShning yana bir g`alabasi «to`qqiz mamlakat shartnomasi»
tuzilganligi
bo`lib, unda teng imkoniyatlar tamoyili va Xitoydagi «ochiq eshiklar»
siyosati
o`z ifodasini topgan edi. AQSh endi Xitoyga ham yo`l ochgan, kelgusida
еvropalik
raqobatchilarni siqib chiqarib, o`z monopoliyalarining hukmronligini
21

o`rnatishni mo`ljallagandi. Shu bilan birga, «beshlar shartnomasi» (AQSh,
Angliya,
Fransiya, Yaponiya va Italiya) Tinch okeani hududida harbiy kemalar
miqdorini
chekladi, bu bilan AQSh va Angliya imkoniyatlarini tenglashtirdi.
Mazkur
shartnomaga ko`ra, AQSh va Angliya Yaponiya sohillariga 5 ming km.
dan
yaqin (aniqrog`i, Singapur bilan Gavay orollari o`rtasida) masofada yangi
harbiy
dengiz qarorgohlari qurmaslik majburiyatini oldilar. Bu esa ularni Yaponiya
hududiga
bevosita yaqin bo`lgan suvlarda qulay harbiy qarorgohlar qurishdan
mahrum
etardi.
Vashington
konferensiyasi qarorlari Versal tinchlik shartnomasiga qo`shimcha
sifatida
Tinch okeanida yangicha «kuchlar muvozanati» uchun asos bo`ldi. Ular
AQSh
uchun Uzoq Sharqda faol siyosat eshiklarini ochar va bu mintaqada AQSh
gegemonligini
o`rnatar edi.
Vashington
konferensiyasi xalqaro munosabatlarda Versal-Vashington tartibini
nihoyasiga
еtkazdi.
Qisqacka
mazmuni
Versal-Vashington
tartibi yaratilishining asosiy bosqichlari:
•
1919-yil yanvar — Versal tinchlik shartnomasining tuzilishi. Birinchi jahon
urushi
yakunlarining chiqarilishi;
•
Xalqaro hamkorlik va xalqlarning xavfsizligi uchun kurash yo`lida birlashgan
davlatlar
minbari sifatida Millatlar Ligasining tashkil etilishi;
•
Avstriya, Bolgariya, Vengriya va Turkiya bilan Versal tartibidagi
shartnomalarning
imzolanishi;
•
AQShning Versal shartnomasini tasdiqlash va Millatlar Ligasiga kirishdan bosh
tortishi;
•
Vashington konferensiyasi, «to`qqiz davlat shartno[ masi»ning imzolanishi. Uzoq
Sharq
va Tinch okeanida AQSh gegemonligini o`rnatish imkoniyatlarining paydo
bo`lishi.
Versal-Vashington tartibini yaratishning yakunlanishi;
•
Millatlar Ligasi Nizomi (26-modda):
—
mamlakatlar o`rtasida iqtisodiy va siyosiy hamkorlik;
—
xalqaro nizolami hal etishda urushdan vosita sifatida foydalanmaslik;
22

— agressor mamlakatga qarshi jazo choralarining qo`llanilishi.
1920
yildan 1946 yilgacha Millatlar Ittifoqi jahon tinchligini saqlashga
urindiMillatlar
Ligasi 1920 va 1946 yillarda mavjud bo'lgan xalqaro tashkilot edi.
Shveytsariyaning
Jeneva shahrida joylashgan Millatlar Ligasi xalqaro hamkorlikni
rivojlantirish
va global tinchlikni saqlashga va'da berdi. Liga bir oz muvaffaqiyat
qozondi,
lekin oxir-oqibatda Ikkinchi jahon urushining o'lik halokatini bartaraf eta
olmadi.
Millatlar Ligasi bugungi kunda Birlashgan Millatlar
Tashkilotining samaradorligini
oshirish uchun salafiydir.
Tashkilotning
maqsadlari
Birinchi
jahon urushi (1914-1918) kamida 10 million nafar askar va millionlab
tinch
aholi o'limiga sabab bo'lgan. Ittifoqdosh urush g'oliblari yana dahshatli
urushga
yo'l qo'yadigan xalqaro tashkilot tuzishni xohladilar. Amerika prezidenti
Vudro
Vilson "Millatlar ligasi" g'oyasini shakllantirish va himoya qilishda katta
ahamiyatga
ega edi. Ligasi suverenitet va hududiy huquqlarni tinch saqlab qolish
uchun
a'zo davlatlar o'rtasida nizolarni hal qildi. Ligalar mamlakatlarga harbiy
qurollarni
qisqartirishga da'vat qildi. Urushga muyassar bo'lgan har qanday
mamlakat
iqtisodiy sanktsiyalarga duch kelishi mumkin, masalan, savdo-sotiqni
to'xtatish.
Ro'yxatdan
davlatlar
Millatlar
ligasi 1920 yilda qirq ikki mamlakat tomonidan tashkil etilgan. 1934 va
1935
yillarda balandlikda, Ligada 58 a'zo davlat bor edi. Millatlar Ittifoqiga a'zo
davlatlar
butun dunyoga tarqalib, Janubiy-sharqiy Osiyo, Evropa va Janubiy
Amerikaning
ko'p qismini qamrab olgan.Millatlar Ittifoqi davrida deyarli barcha
Afrika
g'arb davlatlarining mustamlakasidan iborat edi. Qo'shma Shtatlar Millatlar
Ittifoqiga
qo'shilmadi, chunki asosan izolyatsion Senat Ligadagi nizomni
ratifikatsiya
qilishdan bosh tortdi.Ligadagi rasmiy tillar ingliz, fransuz va ispan
tillari
edi.
Ma'muriy
tuzilma
Millatlar
ligasi uchta asosiy organ tomonidan boshqarildi. Barcha a'zo davlatlar
vakillaridan
tashkil topgan Assambleya har yili uchrashib, tashkilotning ustuvor
23

yo'nalishlari va byudjeti haqida so'zlab berdi. Kengash doimiy a'zolari (Buyuk
Britaniya,
Frantsiya, Italiya va Yaponiya) va doimiy a'zolari tomonidan har uch
yilda
bir marta saylangan doimiy bo'lmagan bir nechta a'zolardan tashkil topgan.
Bosh
kotib boshchiligidagi Kotibiyat quyida tasvirlangan ko'plab insonparvarlik
tashkilotlarini
kuzatdi.
Siyosiy
muvaffaqiyat
Millatlar
Ligasi bir necha kichik urushlarning oldini olishda muvaffaqiyat qozondi.
Liga
Shvetsiya va Finlyandiya, Polsha va Litva, Gretsiya va Bolgariya o'rtasidagi
hududiy
kelishmovchiliklarni hal qilish bo'yicha muzokaralar olib bordi. Millatlar
ligasi,
shuningdek, Germaniya va sobiq Usmonli imperiyasini, shu jumladan,
Suriya,
Nauru va Togolandni mustaqillikka tayyor bo'lgunga qadar muvaffaqiyatli
boshqargan.
Gumanitar
yutuq
Millatlar
ligasi dunyodagi birinchi gumanitar tashkilotlardan biri edi. Lig jahon
aholisining
turmush sharoitini yaxshilashga yo'naltirilgan turli agentliklarni tuzdi
va
boshqardi.
Ligada:
 qochoqlarning
yordami
 qullik
va giyohvand moddalarni savdosini to'xtatishga urindi
 ish
sharoitlariga standartlarni belgilash
 yaxshi
transport va kommunikatsiya tarmoqlarini qurishdi
 ayrim
a'zo mamlakatlarga moliyaviy yordam va maslahat berdi
 Xalqaro
Adolat Xalqaro Sudining (hozirgi Xalqaro Sudga)
 kam
ovqatlanishni va moxov kasalligi va bezgakni ( Jahon sog'liqni saqlash
tashkilotining hozirgi
kungacha)
 madaniy
merosni saqlash va ilmiy taraqqiyotni ilgari surdi
(hozirgi YuNESKOning kashfiyoti).
Siyosiy
muammolar
Millatlar
Ligasi o'z harbiy qudrati yo'qligi sababli o'zlarining ko'pgina qoidalarini
amalga
oshirishga qodir emas edi. Ikkinchi jahon urushiga olib kelgan muhim
24

voqealarning bir qismi to'xtatilmadi. Millatlar ligasi misollari quyidagilarni o'z
ichiga
oladi:
 1935
yili Efiopiyani Italiya tomonidan bosib olishi
 Sudetenland
va Avstriyaning Germaniya tomonidan qo'shilishi
 1932
yilda Yaponiya tomonidan Manchuriya (shimoli-sharqiy Xitoy provintsiyasi)
ning
bosib olinishi
Axis
o'lkalari (Germaniya, Italiya va Yaponiya) Ligadan chiqib ketishdi, chunki
ular
Ligadagi tartibni harbiylashtirmaslik haqidagi qaroriga rioya qilishdan bosh
tortdilar.
Tashkilotning
oxiri
Millatlar
Ittifoqi a'zolari Ikkinchi jahon urushidan keyin tashkilotda ko'p
o'zgarishlar
bo'lishi kerakligini bilishar edi. Millatlar ligasi 1946 yilda tarqatildi.
Birlashgan
Millatlar Tashkiloti takomillashgan xalqaro tashkiloti Millatlar
Ittifoqining
ko'plab siyosiy va ijtimoiy maqsadlariga asoslangan holda puxta
muhokama
qilindi va shakllandi.Millatlar Ligasi doimiy xalqaro barqarorlikni
ta'minlashga
qaratilgan diplomatik va rahm-shafqat maqsadga ega edi, biroq
tashkilot
oxir-oqibat insoniyat tarixini o'zgartiradigan nizolarni bartaraf eta olmadi.
Yaxshiyamki,
dunyo liderlari Ligadagi kamchiliklarni tushunib еtdi va bugungi
kunda
muvaffaqiyatli Birlashgan Millatlar Tashkilotida maqsadlarini
mustahkamladi.
Germaniya
va uning ittifoqchilari Birinchi jahon urushida mag`lubiyatga uchradi
(bu
haqda yuqorida aytib o’tilgan). Germaniya urushda 2 mln dan ortiq qurbon
berdi.
Yarador boiganlar, asirlar va bedarak yo‘qolganlarni qo`shganda, jami
yo‘qotish
7,5 mln kishini tashkil etdi. Ayni paytda hukmron doiralar, monopoliya
egalari
urushdan juda katta foyda ko’rdilar. (Masalan, birgina Krupp konsernining
daromadi
15 baravar ortdi.) Natijada yirik mulkdorlar mamlakat hayotida qudratli
ijtimoiy,
iqtisodiy, siyosiy kuchga aylandilar va hukumat siyosatiga katta ta`sir
ko`rsata
boshladilar.
Urush
mehnatkash tabaqalarga katta salbiy oqibatlar keltirdi. Umumiy mehnat
majburiyati
ishchilar uchun amalda katorgaga teng edi. Urush qishloq xo`jaligiga
25

ham katta talafotlar keltirdi. 1918-yilning kuziga kelganda ekin maydonlari amalda
2
baravar kamaygan edi. Ochlik, epidemiyalar va cho‘zilib ketgan urush azoblari
aholining
boshiga juda katta kulfatlar keltirdi. Aholinmg bunday qismati
mamlakatda
inqilobiy vaziyatni vujudga keltirdi Ayni paytda Rossiya inqilobi ham
o'z
ta’sirini o‘tkazmay qolmadi.
Germaniya
inqilobi 1918-yil 3-noyabr kuni boshlandi. Shu kuni Kil shahrida
joylashgan
harbiy dengizchilar urush davom etishiga qarshi qo‘zg‘alon ko‘tardilar.
Kil
ishchilari esa qo‘zg‘alonni qoilab-quwatladilar va umumiy ish tashlash eion
qildilar.
Shaharda ishchilar va soldatlar Sovetlari tashkil etildi. Inqilob toiqini 9-
noyabrda
Berlingacha еtib keldi va u butun Germaniyaga yoyildi. Qo‘rqib ketgan
imperator
Vilgelm II mamlakatdan qochib ketdi. Shu tariqa Germaniyada
monarxiya
quladi. Mamlakatda hokimiyat xalq vakillari Soveti qo’liga o‘tdi.
10-noyabrda
tuzilgan yangi hukumatga Germaniya sotsial-demokratik
partiyasining
yirik arboblaridan biri — F. Ebert rahbarlik qilgan. Bu hukumat
Germaniyani
Respublika deb eion qiidi va u 11-noyabr kuni Antanta bilan
dastlabki
yarash bitimi imzoladi. Bu bitimning imzolanishi yangi hukumatning
xalqaro
maydonda tan olinishi degani edi. Unga ko‘ra, mamlakatda qamal holati
bekor
qilindi, so‘z, yig‘ilish o‘tkazish, uyushmalarga birlashish erkinligi eion
qilindi.
Shuningdek, siyosiy mahbuslarga amnistiya eion qilindi. Birinchi marta
umumiy,
teng, to‘g‘ridan to‘g‘ri, yashirin ovoz berish yoii bilan saylov o‘tkazish
joriy
etildi.
Ayni
paytda hukumat demobilizatsiya qilingan soldatlarni, ishsizlarni ish bilan
ta’minlash
va ijtimoiy himoya qilish tadbirlarni ko‘ra boshladi. 15-noyabrda
Kasaba
uyushmalari bilan ish beruvchilar o‘rtasida kelishuvga erishildi. Unga
ko‘ra,
Kasaba uyushmalari, ularning jamoaviy shartnoma tuzish va korxonalarda
ishchi
nazoratini olib boruvchi qo‘mitalar tuza olish huquqlari tan olindi. Bundan
tashqari,
hukumat eng yirik korxonalarni davlat ixtiyoriga o‘tkaza olish huquqiga
ega
bo‘ldi. Shuningdek, hukumat Konstitutsiyani ishlab chiqish uchun Ta’sis
yig’ilishi
chaqirishga va’da berdi. Bularning bari Germaniya mehnatkashlarining
katta
ijtimoiy yutuqlari edi.
26

Germaniyada eng ommaviy va nufuzli partiya Germaniya sotsial-demokratik
partiyasi
(GSDP) edi. Biroq bu partiyada hech qachon yagona birlik bo’lmagan.
Partiya
amalda o‘nglar, markazchilar va so’lchilar deb atalgan 3 oqimga bo‘lingan
edi.
O‘ng
oqim (yirik namoyandalari F. Ebert, Sheydeman, Bernshteyn, Noskelar)ning
maqsadi
burjua tartiblarini saqlab qolish, islohotlar o‘tkazib, aholini ijtimoiy
himoya
qilish va mamlakatda parlament respublikasini to‘la qaror toptirish edi.
So’llar
esa (yirik namoyandalari K. Libknext va R. Lyuksemburg) monarxiyaga
inqilobiy
yo’l bilan to‘la barham berish, Rossiyadagidek sotsialistik jamiyat qurish
uchun
kurashdilar. So‘llar «spartakchilar» degan guruhga birlashganlar.
Keyinchalik
shu guruh asosida Germaniya kommunistik partiyasi tuzildi.
Markazchilar
(yirik namoyandalari K. Kautskiy va Gaaze) 1917-yilning bahorida
Germaniya
mustaqil sotsial-demokratik partiyasini tuzdilar va partiya vakillari
Ebert
hukumati tarkibiga kirdilar.
«Spartakchilar»
guruhi sotsialistik inqilobni amalga oshirish, sovet hokimiyatini
o‘rnatish
va barcha ishlab chiqarish vositalarini umumlashtirish uchun kurash
boshladilar.
Biroq 1918-yilning dekabr oyida o‘tkazilgan Sovetlarning I
Umumgerman
syezdi «Butun hokimiyat sovetlarga!» shiorini rad etdi. Ayni paytda
u
1919-yilning 19-yanvarida Ta’sis majlisiga saylov o‘tkazishga qaror qildi.
«Spartakchilar»
1918-yilning 30-dekabrida Germaniya kommunistik partiyasini
tuzdilar.
5-yanvarda Berlinda ishchilarning stixiyali qurolli chiqishi roy berdi.
Ularning
maqsadi Ebert hukumatini ag‘darish edi. Bu chiqish 12-yanvar kuni
hukumat
tomonidan bostirildi. 15-yanvarda esa K. Libknext va R. Lyuksemburglar
o’ldirildilar.
Shu tariqa o‘ng sotsial-demokratlar o‘z hokimiyatini ochiq shaklda
terrorchilik
yo‘li bilan yanada mustahkam qaror toptirdilar. Kommunistlar
kurashni
parlamentdan tashqarida davom cttirdilar. 13-aprelda ular Germaniyaning
Bavariya
o‘lkasida sovet hokimiyatini o‘rnatdilar va Bavariya Sovet Respublikasi
tuzilganligini
e’lon qildilar. Biroq bu respublika atigi 3 hafta yashadi. Lekin Sovet
Rossiyasi
hukumati andozasi asosida qator tadbirlarni (ishchi nazoratini tashkil
27

etish, Qizil Armiya va BFQ tuzish, ishlab chiqarish vositalarini davlat mulki deb
e’lon
qilish va boshqalami) amalga oshirdi.
19-yanvar
kuni Ta’sis majlisiga bo‘lib o‘tgan saylovlarda o‘nglar va markazchilar
g‘alaba
qozondilar.
28

XULOSA
Xulosa qilib shuni ayta olamanki Millatlar Ittifoqi a'zolari Ikkinchi jahon
urushidan
keyin tashkilotda ko'p o'zgarishlar bo'lishi kerakligini bilishar edi.
Millatlar
ligasi 1946 yilda tarqatildi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti
takomillashgan
xalqaro tashkiloti Millatlar Ittifoqining ko'plab siyosiy va ijtimoiy
maqsadlariga
asoslangan holda puxta muhokama qilindi va shakllandi.Millatlar
Ligasi
doimiy xalqaro barqarorlikni ta'minlashga qaratilgan diplomatik va rahm-
shafqat
maqsadga ega edi, biroq tashkilot oxir-oqibat insoniyat tarixini
o'zgartiradigan
nizolarni bartaraf eta olmadi. Yaxshiyamki, dunyo liderlari
Ligadagi
kamchiliklarni tushunib еtdi va bugungi kunda muvaffaqiyatli Birlashgan
Millatlar
Tashkilotida maqsadlarini mustahkamladi. Germaniya va uning
ittifoqchilari
Birinchi jahon urushida mag`lubiyatga uchradi (bu haqda yuqorida
aytib
o’tilgan). Germaniya urushda 2 mln dan ortiq qurbon berdi. Yarador
boiganlar,
asirlar va bedarak yo‘qolganlarni qo`shganda, jami yo‘qotish 7,5 mln
kishini
tashkil etdi. Ayni paytda hukmron doiralar, monopoliya egalari urushdan
juda
katta foyda ko’rdilar. (Masalan, birgina Krupp konsernining daromadi 15
baravar
ortdi.) Natijada yirik mulkdorlar mamlakat hayotida qudratli ijtimoiy,
iqtisodiy,
siyosiy kuchga aylandilar va hukumat siyosatiga katta ta`sir ko`rsata
boshladilar.
Urush mehnatkash tabaqalarga katta salbiy oqibatlar keltirdi. Umumiy
mehnat
majburiyati ishchilar uchun amalda katorgaga teng edi. Urush qishloq
xo`jaligiga
ham katta talafotlar keltirdi. 1918-yilning kuziga kelganda ekin
maydonlari
amalda 2 baravar kamaygan edi. Ochlik, epidemiyalar va cho‘zilib
ketgan
urush azoblari aholining boshiga juda katta kulfatlar keltirdi. Aholinmg
bunday
qismati mamlakatda inqilobiy vaziyatni vujudga keltirdi Ayni paytda
Rossiya
inqilobi ham o'z ta’sirini o‘tkazmay qolmadi. Germaniya inqilobi 1918-yil
3-noyabr
kuni boshlandi. Shu kuni Kil shahrida joylashgan harbiy dengizchilar
urush
davom etishiga qarshi qo‘zg‘alon ko‘tardilar. Kil ishchilari esa qo‘zg‘alonni
qoilab-quwatladilar
va umumiy ish tashlash eion qildilar. Shaharda ishchilar va
soldatlar
Sovetlari tashkil etildi. Inqilob toiqini 9-noyabrda Berlingacha еtib keldi
va
u butun Germaniyaga yoyildi.
29

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:
1. Karimov I. A. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir.-T.; O`zbekiston, 1996 y.
2. Karimov
I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q.-T.: Sharq,1998y.
3. Bobojonova
D. O`zbekistonda demokratik jarayonlar va ularning
xususiyati.-T.;Fan,
1995 y.
4. Ишоков
Ф. Прошлойе глазами историка.- T .: O ` zbekiston , 1999 y .
5. Karimov
SH., Turg`unov I., Shamso`tdinov R. Vatan tarixi. Uchinchi kitob.-
T.;
Sharq, 1997 y.
6. Mustabid
tuzumning O`zbekiston milliy boyliklarini talash siyosati: tarix
shohidligi
va saboqlari.-T.: 2000 y.
7. Usmonov.
Q. va boshqalar. O`zbekiston qaramlik va mustaqillik yillarida.-
T.;
O`qituvchi, 1996 y.
8. Xo`jamberdiyev
Yo. O`zbeklar ishi.-T.:Yozuvchi,1990 y.
9. O`zbekiston
sovet mustamlakasi davrida. II-kitob.-T.: Sharq, 2000 y.
10. O`zbekiston
tarixi. Oliy o`quv yurtlarining nomutaxassis fakultetlari
talabalri
uchun darslik  R.Murtazayevaningumuiy tahriri ostida.-T.: Yangi
asr
avlodi, 2003.-676b.
11. O`zbekiston
Respublikasi. Ensiklopediya.-T.:O`zbekiston,1997y.
12. Qoraqalpog`iston
tarixi (1917-1994).-Nukus: 1995 y.

E lektron ta’lim resurslari
1. www.edu.uz

2. http://www.my.gov.uz

3. http://www.pedagog.uz

4. http://www.referat.uz

5. http://www.ziyonet.uz

30

KURS ISHI TALABALAR UCHUN

Купить

Похожие документы
Sovet ittifoqida siyosiy mojarolar
O'rta asrlarda yer-suv munosabatlari
Koreya Choson XVIII- XIX asrlarda
Somoniylar davlati va oʻrta Osiyoda tutgan oʻrni
Abdullaxon II davrida Buxoro xonligi