Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligining tuzilishi - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	19900UZS
Hajmi	8.0MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	09 Dekabr 2024
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

265 Sotish

Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligining tuzilishi

Sotib olish

Mavzu: Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi
darsligining tuzilishi.
MUNDARIJA
Kirish ............................................................................................................................................................ 1
I Bob. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligi va uning afzalliklari . . . . 4
1.1. Yangi Milliy o‘quv dasturi asosida tayyorlanayotgan Ona tili va o‘qish savodxonligi darsligi tuzilishi va
ahamiyati ..................................................................................................................................................... 4
1.2. 2 - sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligini afzalliklari ................................................................... 8
II Bob. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligining pedagogik asoslari
................................................................................................................................................................... 18
2.1. Ona tili va oʻqish savodxonligi – boshlangʻich sinf oʻquvchilarining nutqiy kompetentligini
rivojlantiruvchi muhim manba sifatida ...................................................................................................... 18
2.2. 2-sinf “Ona tili va o‘qish savodxonligi” darsligidagi matnlarni tushunish va anglash ko‘nikmalarini
shakllantirish usullari ................................................................................................................................. 24
Xulosa ........................................................................................................................................................ 31
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 32
Kirish
Mavzuni dolzarbli: Bugungi kunda mamlakatimizda ta’lim tizimini tubdan
isloh qilish, ta’lim sifati va samaradorligini oshirish va shu asnoda barkamol
avlodni kamol toptirish masalasi dolzarb va ustuvor vazifa sifatida e’tirof
etilmoqda. Zero, Kofi Annan ta’biri bilan aytganda, "Ta’lim har bir jamiyatda, har
bir oilada taraqqiyot zaminidir".
1

Ta’lim jarayonida amalga oshirilayotgan barcha yangiliklar negizida yosh
avlodni har jihatdan komil va yurt kelajagiga munosib hissa qo sha oladigan shaxsʻ
sifatida tarbiyalash, ularning dunyoqarashini rivojlantirishga alohida urg u
ʻ
berilmoqda. "Ta’lim hayotga tayyorgarlik emas, ta’lim – bu hayotning o zi" deydi
ʻ
Jon Dyui. Darhaqiqat,ta’lim jarayoni hayot bilan uzviy bog’lanmas ekan, bilimlar
kompetentlikka yo’l ochmasligi shubhasiz. Shu nuqtayi nazardan, bugungi kunda
maktab ta’limi tizimida yangi darsliklar, yangi manbalar yaratildi. Jumladan,
ta’limdagi tub o zgarishlarga olib kelgan yangi Milliy o quv dasturi asosida
ʻ ʻ
endilikda o quv fanlari chiziqli tartibda emas, spiralsimon tarzda o’qitilishi
ʻ
belgilab olindi. Ya’ni mavzular takroriy emas, balki bir-birini mantiqan davom
ettiruvchi hamda soddadan murakkabga tomon yo’naltirilgan tarzda kiritildi. Bu
esa darsliklar bosqichida takrorlarning oldini oladi, bolaning yangi bilim va
ko’nikmalarga ega bo’lishida yordam beradi.
Ma’lumki, Milliy o quv dasturi asosida 2021-2022-o quv yilidan boshlab
ʻ ʻ
umumta lim maktablarida Ona tili va O qish fanlarining birlashuvi natijasi “Ona
ʼ ʻ
tili va o qish savodxonligi” fani joriy etildi va hamda ushbu fanga "yashashni
ʻ
o rgatadigan fan" deya ta’rif berilmoqda.. Ikki fanning birlashuviga asosiy sabab
ʻ
ona tilini o qitishdagi yondashuvning o zgarishi bo ldi. Endilikda grammatika va
ʻ ʻ ʻ
yodlashga asoslangan ta limdan tinglab tushunish, o qib tushunish, fikrni og zaki
ʼ ʻ ʻ
va yozma bayon qilishdan iborat til o rgatishning to rt ko nikmasini
ʻ ʻ ʻ
rivojlantirishga qaratilgan ta lim shakliga o tildi.
ʼ ʻ
Kurs ishining maqsadi. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va
o‘qish savodxonligi darsligi va uning afzalliklarini o’rganish, tahlil qilish va
muammolarini bartaraf etish usullarini chuqur tahlil qilish.
Kurs ishningi predmeti . Yangi Milliy o‘quv dasturi asosida
tayyorlanayotgan Ona tili va o‘qish savodxonligi darsligi tuzilishi va ahamiyati.
Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligining
pedagogik asoslari. 2-sinf “Ona tili va o‘qish savodxonligi” darsligidagi matnlarni
tushunish va anglash ko‘nikmalarini shakllantirish usullari
Kurs ishining vazifalari quyidagilardan iborat:
2

1. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi
darsligi va uning afzalliklarini o’rganish
2. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi
darsligining pedagogik asoslarini tahlil qilish
3. 2-sinf “Ona tili va o‘qish savodxonligi” darsligidagi matnlarni tushunish
va anglash ko‘nikmalarini shakllantirish usullari
Kurs ishining metodlari . Mavzuga oid pedagogik, psixologik, metodik
adabiyotlarni o‘rganib tahlil qilish, suhbat, kuzatish, anketa- so‘rovnomalar, ilg’or
o‘qituvchilarning ish tajribalarini o‘rganish, pedagogik tajriba, taqqoslash.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, ikkita bobdan va
qilingan xulosalardan iborat. Ishda o‘rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar
tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga
qo‘yilgan maqsadga erishishi uchun to‘plangan adabiyotlar manbalarning nomlari
va elektron manzillari keltirildi.
3

I Bob. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi
darsligi va uning afzalliklari
1.1. Yangi Milliy o‘quv dasturi asosida tayyorlanayotgan Ona tili va o‘qish
savodxonligi darsligi tuzilishi va ahamiyati
Shu paytgacha Ona tili va O‘qish fanlari alohida o‘qitilgan. Endi esa ushbu
ikki fanni birlashtirgan “Ona tili va o‘qish savodxonligi” deb nomlangan yagona
fan dars soati saqlab qolingan holatda tashkil etiladi.
O‘qish fani, asosan, badiiy uslubdagi, mavhum tushunchalarni tashiydigan
matnlardan iborat edi. Yangi darslik uchun tanlangan matnlar va she’rlar esa
bolaning ijtimoiy hayotga kirishib keta olishida ko‘maklashadigan, ham badiiy,
ham informativ, ham ilmiy-ommabop uslubdagi matnlardan iborat.
Amaldagi darsliklarda tinglab tushunish kompetensiyasini rivojlantirish
uchun topshiriqlar ajratilmagan bo‘lsa, yangisida bu kompetensiyasini
rivojlantirish uchun har bir mavzuga alohida topshiriqlar ishlab chiqilgan 1
.
1
Azimova I., Mavlonova K., Quronov S., Shokir Tursun. Ona tili va o qish savodxonligi /2-sinf uchun darslik;ʻ
Toshkent: Respublika ta’lim markazi, 2021.
4

O‘qib tushunish kompetensiyasini rivojlantirish uchun ajratilgan topshiriqlar
esa, asosan, matnda ochiq ifodalangan ma’lumotlarga, yoki didaktik elementlarga
qaratilar edi. Endi esa darslikda o‘qib tushunish kompetensiyasining barcha
qismlarini qamrab oladigan savol va topshiriqlar bo‘ladi.
Shu paytgacha ona tilini o‘qitishdan maqsad tilning grammatikasini o‘rgatish,
til strukturasiga oid qoidalarni yod oldirish edi. Yangi darslikda eng muhim
qoidalargina qoldirilgan. Rang-barang tasvirlar va qiziqarli topshiriqlarga ko‘proq
urg‘u berilgan.
Ahamiyatli tomoni endi o‘qituvchilar uchun “O‘qituvchi kitobi”, o‘quvchilar
uchun esa “Mashq daftari” ham bo‘ladi.
5

Eski darsliklar til strukturasini o‘rgatishga qaratilgan. Yangi darsliklarda esa
til strukturasidan ko‘ra, tilning leksikologik, semantik tomonlariga urg‘u berilgan.
Ya’ni asosiy e’tibor so‘z, uning ma’nolari, o‘rindoshlari, qo‘llanish o‘rinlari,
lug‘at boyligi kabi tomonlarga qaratilgan.
Amaldagi darslikdan o‘rin olgan matnlarda bola yoshiga mos bo‘lishidan
ko‘ra, didaktik ahamiyatiga urg‘u berilgan. Taqdim etilayotgan didaktika esa
yoshga mos, qiziqarli mavzulardagi matnlar hamda she’rlarga singdirilgan.
Yozuvchilar bilan birgalikda matnlar qayta ishlab chiqilgan. 2
Darsliklardagi tushunarsiz bo lishi mumkin bo lgan so zlar izohsiz qoldirilarʻ ʻ ʻ
edi. Yangi darsliklarda bolaning tushunishi uchun qiyin bo lgan so zlar darslikning
ʻ ʻ
2
Temirova K.S. Boshlang ich sinf o quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini shakllantirish. "Pedagogik mahorat"
ʻ ʻ
ilmiy-nazariy va metodik jurnali, № 6/2022.
6

orqa qismida maxsus lug atga joylashtirilgan. Bundan tashqari ular ustida alohidaʻ
mashqlar ishlab chiqilgan.
Tayyorlanayotgan darslikda gapdan to yaxlit matn yaratishgacha bo‘lgan
jarayon tizimli ravishda ishlab chiqilgan. Avval gaplardagi bo‘sh o‘rinlarni
to‘ldirishni boshlagan bola ma’lum mavzu doirasida kichik matn yarata olish
darajasiga olib chiqiladi.
Shuningdek, darslikda o‘quvchilarning eng og‘riqli muammosi bo‘lgan
og‘zaki javob beriladigan, o‘gzaki tarzda bajariladigan alohida topshiriqlar ham
ishlab chiqilgan. Yodlash uchun berilgan she’rni aytib berishlari uchun alohida
vaqt ajratilgan.
7

Yangi darslikda uyga vazifalar mavjud emas. Nutqiy mavzular asosida
izchillikda bir-birini to‘ldiradigan, o‘zi izlanib topishga qaratilgan nostandart
mashq va topshiriqlar ishlab chiqilgan.
Ma'lum mavzu doirasida assotsiativ tasavvur darajasidan og‘zaki yoki
yozma matn yaratish darajasiga olib chiqishga qaratilgan ta'lim mazmuni ishlab
chiqilgan.
Badiiy matnlar bilan ishlashda muallifning so‘z qo‘llash mahorati amaliy
topshiriqlar orqali ochib berilgan.
1.2. 2 - sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligini afzalliklari
«Ona tili» darslarida o‘quvchilarni mustaqil va ijodiy fikrlashga yo‘naltirish
lozim. Shuning uchun o‘quv dasturi va u asosida yaratiladigan darsliklarda
grammatik qoidalarni yodlatishdan voz kechish, ijodiy tafakkur tarzini
shakllantirish, dars va mashg‘ulotlarni o‘quvchilarning nutqiy malakasini yuzaga
keltirishga qaratish maqsad qilib olindi. Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida ona
tili fanini o‘qitishning maqsadi - o‘quvchilarda og‘zaki va yozma nutq
ko‘nikmasini, ijodiy fikrlash malakasini, kitobxonlik va nutq madaniyatini
rivojlantirishdan iborat.
Ona tili fanini o‘qitishning asosiy vazifasi: o‘quvchi shaxsini fikrlashga,
o‘zgalar fikrini anglashga, o‘z fikrini og‘zaki hamda yozma shaklda savodli bayon
qila olishga qaratilgan nutqiy kompetensiyani rivojlantirish; o‘quvchilarda
grammatikaga oid bilimlarni (fonetika, leksikologiya, so‘zning tarkibi, so‘z
yasalishi, morfologiya, sintaksis, yozuv va imlo, tinish belgilari, nutq uslublari,
stilistikaga oid tushunchalarni) shakllantirish va rivojlantirish hamda ona tilining
keng imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda o‘qigan, ko‘rgan, eshitganlarini
nutqiy to‘g‘ri va ravon bayon eta olish ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan
lingvistik kompetensiyalarni shakllantirishdan iborat. Ona tili fanining o‘quv
dasturi o‘quvchilarda kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan Davlat
ta’lim standarti talablaridan kelib chiqib tuzilgan. O‘quv dasturida o‘quvchilarda
8

fanga doir nutqiy va lingvistik kompetensiyalarni hamda tayanch
kompetensiyalarning elementlarini shakllantirish ko‘zda tutilgan.
Boshlang‘ich ta’limda - o‘quvchilarning savodxonligini ta’minlash, og‘zaki
va yozma nutqida adabiy nutq me’yorlariga rioya qilishni shakllantirishdan iborat.
Boshlang ʻ ich ta’limda – o ʻ quvchilarning savodxonligini ta’minlash, og ʻ zaki va
yozma nutqida adabiy nutq me’yorlariga rioya qilishni shakllantirishdan iborat.
Boshlang ʻ ich ta’lim ona tili o ʻ quv dasturi quyidagi bo ʻ limlarni o ʻ z ichiga oladi:
 Savod o ʻ rgatish va nutq o ʻ stirish.
 Fonetika, grammatika, imlo va nutq o ʻ stirish.
Savodga o ʻ rgatish jarayoni ikki davrda: alifbegacha tayyorlov va alifbe
davriga ajratiladi. Savodga o ʻ rgatishning tayyorgarlik va alifbe davrida ta’lim
tahlil-tarkib tovush usulida amalga oshiriladi. Bunda o ʻ quvchilar nutqini yangi
so ʻ zlar hisobiga boyitishga alohida e’tibor qaratiladi. 3

Shuningdek, 1-4-sinflarda “Ona tili” fani chuqur o ʻ rganiladigan
ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini
takomillashtirish, ta’lim sifati va samaradorligini oshirish, o ʻ quvchilardagi
qobiliyat va iste’dodni yanada kamol toptirish uchun ixtisoslikka yo ʻ naltirilgan
o ʻ quv dasturi kompetensiyalarni shakllantirishga yo ʻ naltirilgan o ʻ quv dasturiga
moslashtirildi. Bunda yillik o ʻ quv soatlari A1 bosqichda 608 soat bo ʻ lsa, A1+
bosqichda esa 680 soatni tashkil etadi.
Umumiy o ʻ rta ta’lim tizimida o ʻ quvchilarda fanga oid kompetensiyalar
bilan birgalikda tayanch kompetensiyalarning shakllantirilishi belgilab berilgan.
Bunga ko ʻ ra, “Ona tili” fanini o ʻ qitish jarayonida1-4-sinf o ʻ quvchilarida
quyidagi tayanch kompetensiyalar shakllantirilib boriladi.
Husnixatga o ʻ rgatish. Husnixatga o ʻ rgatishning vazifasi harf, so ʻ z, gap va
matnni to ʻ g ʻ ri va chiroyli yozishni takomillashtirishdir. Yozuvni o ʻ rganish
jarayonida o ʻ quvchi tovushning shakli bo ʻ lgan harfni, so ʻ z va gapni kitobdan va
doskadan to ʻ g ʻ ri, husnixat qoidalariga rioya qilib ko ʻ chirib yozish, yozganlarini
3
Kuznetsova M.I “PIRLS 2021 solishtirma tadqiqoti doirasida o‘qish savodxonligi shakllantirishning o‘ziga xos
xususiyatlari
9

Tekshira olish va yo ʻ l qo ʻ ygan grafik kamchilik hamda xatolarini o ʻ qituvchi
rahbarligida o ʻ zi tuzata olishi kerak.
Bu davrda eshitib yozish ko ʻ nikmalari ham rivojlantirib boriladi. 1-
sinfda o ʻ quv yilining yarmidan boshlab husnixat malakalarini takomillashtirib
boriladi. 2-4-sinflarda esa har bir ona tili darsining 5-8 daqiqasi husnixat
mashqlariga ajratiladi.
1-4-sinflarda “Iqtisod va soliq alifbosi” fanining sodda elementlari ona tili
fani mazmuniga, ya’ni mavzular kesimida ham singdirib o ʻ qitilishi ko ʻ zda
tutilgan.
Yangi tahrirdagi o‘quv dasturidagi o‘zgarishlar. 1-4-sinflarda “Iqtisod va
soliq alifbosi” fanining sodda elementlari ona tili fani mazmuniga, ya’ni
mavzular kesimida ham singdirib o‘qitilishi ko‘zda tutilgan.
Shuningdek, 1-4-sinflarda Ona tili fani chuqur o‘rganiladigan
ixtisoslashtirilgan davlat umumta’lim muassasalarida ta’lim jarayonini
takomillashtirish, ta’lim sifati va samaradorligini oshirish, o‘quvchilardagi
qobiliyat va iste’dodni yanada kamol toptirish uchun ixtisoslikka yo‘naltirilgan
o‘quv dasturi kompetensiyalarni shakllantirishga yo‘naltirilgan o‘quv dasturiga
moslashtirildi. Bunda yillik o‘quv soatlari A1 bosqichda 540 soatni tashkil
etadi.
O‘qish (1-4-sinf) fanini o‘qitishning asosiy vazifasi: o‘quvchilarning
og‘zaki nutqi adabiy til me’yorlari asosida shakllanishi va rivojlanishini
ta’minlash, nutqiy kompetensiyani o‘stirish; yozma nutqda yuksak savodxonlik,
adabiy til me’yorlariga rioya etish, uslubiy rang-baranglikdan foydalana olish
ko‘nikma va malakalarini rivojlantirish hamda dastlab tanish, keyin notanish
matn ifodali o‘qitilib, o‘quvchidagi ko‘nikma, malaka aniqlanadi. Shuningdek,
miqdoriy ko‘rsatkich - o‘qish tezligi, ongli va ravon o‘qish, bir daqiqada nechta
so‘z o‘qiy olishi ham belgilanadi. Bolaning matn mazmunini to‘liq o‘qib olishi,
qayta hikoyalashi, shuningdek, o‘zgalar nutqini eshitib, tushunib olishi maqsad
qilinadi.
10

Mazkur dasturdan o‘rin olgan vatan mavzusidagi asarlar o‘quvchilarni
mamlakatimizning ijtimoiy-siyosiy, madaniy-ma’rifiy hayoti va xalqimizning
bunyodkorlik yo‘lidagi olib borayotgan ishlari bilan tanishtirishga yordam beradi.
1-sinfning o‘quv yili oxirida bolalar Vatan va uning tabiati, insoniy
qadriyatlari haqida kichik-kichik asarlarni o‘qiydilar.
2-sinfda shakl va mazmun jihatdan uncha murakkab bo‘lmagan Vatan, ona
tabiat, istiqlol, kishilarning hayoti va mehnati, axloqiy munosabatlar haqidagi
asarlar bilan tanishadilar.
4-sinflar o‘qish dasturida mavzular ko‘lami ancha kengayadi.
Bu sinflarda o‘qish darslarining kattagina qismi asarni o‘qit va matn ustida
ishlashga qaratiladi.
Darsda o‘quvchilarning faolligini oshiradigan, tasavvurlarini boyitadigan
usullardan foydalanish, asarlarni janr mazmunidan kelib chiqib, rollarga bo‘lib
o‘qish, qahramonlar nomidan qayta hikoya qilish, qahramonning taqdiri haqidagi
hikoyani davom ettirish, qiziqarli mavzularda og‘zaki hikoya tuzdirish kabi ijobiy
topshiriqlardan foydalanish kabi ishlar amalga oshiriladi.
Sinfdan tashqari o‘qish darslari bilan bog‘lab olib boriladi. Sinfdan
tashqario‘qish mazmuniga ko‘ra ta’limning har bir bosqichida ikki asosiy
bo‘limga ajratiladi:
Birinchi bosqichda o‘qish doirasi, ya’ni o‘qitiladigan kitoblar va ularni
qaysi tartibda o‘qish bilan tanishtirish yuzasidan o‘quvchilarga ko‘rsatma
beriladi.
Ikkinchi bosqichda shu o‘quv materiallar asosida bilim, ko‘nikma va
malakalar shakllantiriladi. O‘quvchilar kitob va ularning mualliflari haqidagi
bilimlarni bevosita amaliy faoliyatlari, ya’ni kitob ustida ishlash jarayonida
egallaydilar. O‘quvchilar o‘qituvchi rahbarligi ostida avval mavzuga oid bir
necha kitob bilan tanishsa, keyinroq bolalar yozuvchilarning asarlari bilan
tanishadilar, so‘ngra bolalarning qiziqishlariga mos, ruhiyatlariga yaqin har xil
mualliflarning bir mavzuga doir kitoblarini mustaqil tanlab olishga o‘tadilar.
O‘quvchilar milliy va jahon adabiyotlarini o‘qib, tahlil qilish asosida ezgulik va
11

yovuzlik, yaxshilik va yomonlik, go‘zallik va xunuklik haqidagi xilma- xil
talqinlarga duch kelishadi 4
.
Ularga ongli munosabat bildirish hamda o‘zlaridagi axloqiy-ma’naviy
fazilatlarning shakllanishi va rivojlanishiga zamin yaratadi. Mutolaa
o‘quvchilarning og‘zaki hamda yozma nutqlari rivojlanadi. Bolaning matn
mazmunini to‘liq o‘qib olishi qayta hikoyalashi, shuningdek, o‘zgalar nutqini
eshitib, tushunib olishi malakalari hosil qilinadi.
O‘qish fani o‘quv dasturi strukturasining qisqa annotatsiyasi
O‘qish fani 1-4-sinflarda jami 438 soat hajmda o‘qitilib, haftasiga 13 soat,
shundan 1-sinfda 4 soatdan (jami - 132 soat), 2-sinfda 3 soatdan (jami - 102 soat),
3-sinfda 3 soatdan (jami - 102 soat), 4-sinfda 3 soatdan (jami - 102 soat)
o‘qitiladi.
O‘quv dasturida “Uqtirish xati” keltirilgan bo‘lib, unda O‘qish fanining
o‘qitishning ahamiyati va unga zamonaviy yondashuvlar, fanni o‘qitishning
maqsad va vazifalari, o‘quv dasturidagi mavzularning mazmuni yoritilgan.
Adabiy tushunchalarni anglash tipidagi savol-topshiriqlar mazkur bo‘limda
berilmagan. Yuqorida qayd qilingan tasnifga ko‘ra, 1-sinf «O‘qish kitobi»da
matnlardan so‘ng asosan qayta xotirlash tipidagi savollar berilgani aniqlandi.
Faqatgina bo‘lim yuzasidan o‘tkaziladigan takrorlash darslari uchun savol-
topshiriqlar tavsiya qilingan.
1- sinfda qayta xotirlash tipidagi savol-topshiriqlar 68 foizni, qisman
izlanuvchanlik tipidagilari 22 foizni, ijodiy tipdagi savol- topshiriqlar 10
foizni tashkil etadi.
2- sinfda tavsiya qilingan savol-topshiriqlarning 60 foizi 1-, 22 foizi 2-, 12
foizi 3-, 6 foizi 4-tipga mansubligi aniqlandi.
3- sinfda qayta xotirlash tipidagi savol-topshiriqlar 40 foizni, qisman
izlanuvchanlik tipidagi savol-topshiriqlar 20 foizni, ijodiy tipdagi savol-
topshiriqlar 28 foizni, adabiy tushunchalarni anglash bilan bog‘liq savol-
topshiriqlar 12 foizni tashkil qiladi.
4
Ona tili va o‘qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 2-sinf uchun /K. Mavlonova [va boshq.]. – Toshkent:
Respublika ta’lim markazi, 2021. – B 16-27-35
12

Boshlang‘ich ta’lim bosqichida o‘quvchilarning ona tili ta’lim sohasi
bo‘yicha tayyorgarlik darajasiga qo‘yiladigan minimal talablar quyidagi uch
parametrik standart o‘lchovi orqali aks ettiriladi.
1 O‘qish texnikasi.
2 O‘zgalar fikrini va matn mazmunini anglash.
3 Fikrini yozma shaklda bayon etish malakasi.
Bo‘shlang‘ich sinflarda o‘quvchilar ona tili o‘qish bo‘yicha quyidagi bilim,
ko‘nikma va malakalarni egallashi shart.
5-mavzu: Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kechadigan kognitiv jarayonlar
Zamonaviy ta’lim doirasida boshlang‘ich maktab yoshidagi bolalarni
rivojlantirish va o‘qitishga katta e’tibor berilmoqda. Aynan shu yosh davrida
bolaning nafaqat aqliy, balki jismoniy va axloqiy rivojlanishi ham shakllanadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida kognitiv faoliyatida katta o‘zgarishlar ro‘y beradi.
Bu vaqtda dunyoga bilim munosabati, o‘quv faoliyati, tashkil etish va o‘zini o‘zi
boshqarish ko‘nikmalari shakllanadigan davridir.
Bugungi kunda yosh o‘quvchilarning bilim sohasini rivojlantirish ayniqsa
dolzarb hisoblanadi, chunki bolaning bilim doirasi uning aqliy fazilatlarini
rivojlantirish sohasidir.
Boshlang‘ich maktab yoshi davrida bolalar bunday o‘zgarishlarning
ko‘pligi bilan ajralib turadi va bu yoshdagi kognitiv soha rivojlanishining
asosiy xususiyati aqliy kognitiv jarayonlarning yuqori darajalarga o‘tishi bilan
ifodalanadi.
Aniqroq qilib aytganda, kognitiv jarayon bu - shaxslar bilimlarni hosil qilish
va o‘zlashtirishga qodir bo‘lgan jarayonlardir.
Kognitiv - bu lotin tilidan olingan so‘z bo‘lib, y “bilish” degan ma’noni
anglatadi.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining obyektlar va hodisalarning belgilari va
xususiyatlari haqidagi xulosalari ko‘pincha vizual tasvirlar va tavsiflarga
asoslanadi. Ayrim obyektlar va hodisalarni tasniflash qobiliyati yosh maktab
o‘quvchilarida aqliy faoliyatning yangi murakkab shakllarini rivojlantiradi, ular
13

asta-sekin idrok etishdan ajralib chiqadi va o‘quv materiali ustida ishlashning
nisbatan mustaqil jarayoni bo‘lib, o‘ziga xos texnik va usullarni egallaydi.
Bola munosabatlarida o‘zgarib turadigan asosiy narsa, bolaga yangi
majburiyatlari munosabati bilan, nafaqat o‘zi va oilasi, balki jamiyat uchun
ham muhim bo‘lgan yangi tizimdir. U fuqarolik kamolotiga olib boradigan
zinapoyaning birinchi qatoriga kirgan odam sifatida ko‘rila boshladi.
Boshlang‘ich maktab yoshidagi yetakchi faoliyat ta’lim (kognitiv) faoliyatidir.
Va o‘rganishdagi muvaffaqiyat to‘g‘ridan-to‘g‘ri bolaning bilim
jarayonlarining rivojlanishiga bog‘liq.
Boshlang‘ich maktab yoshidagi kognitiv aqliy jarayonlarning rivojlanishi
o‘yin yoki amaliy faoliyat kontekstida bexosdan bajariladigan majburiy
harakatlardan boshlab, ular o‘zlarining maqsadi, motivi va bajarilish uslubiga
ega bo‘lgan mustaqil aqliy faoliyat turlariga aylanishi bilan tavsiflanadi.
1- va qisman 2-sinf o‘quvchilarini idrok etishning eng tipik xususiyati
uning past farqlanishidir. 2-sinfdan boshlab maktab o‘quvchilari orasida idrok
etish jarayoni biroz murakkablashadi va unda tahlil ustunlik qila boshlaydi.
Ba’zi hollarda idrok kuzatuv xarakterini oladi.
Yosh o‘quvchining idroki, avvalo, predmetning o‘ziga xos xususiyatlari
bilan belgilanadi. Shuning uchun bolalar obyektlarda asosiy, muhim, muhim
emas, balki aniq ajralib turadigan narsalarni - rangi, o‘lchami, shakli va
boshqalarni payqashadi. Shu sababli, o‘quv materiallarida ishlatiladigan
rasmlarning soni va ravshanligi qat`iy tartibga solinishi va juda oqlangan bo‘lishi
kerak. Suratlarni idrok etish va chizish xususiyatlari mavjud. Kichik maktab
o‘quvchilari og‘zaki materialni yodlab olishda rasmlarni kichik yoshda eslab
qolish uchun vosita sifatida ishlatishadi, bolalar mavhum tushunchalarni
bildiruvchi so‘zlardan ko‘ra obyektlar nomini anglatuvchi so‘zlarni yaxshiroq
eslashadi.
Kichik maktab o‘quvchilari o‘zlarining idrokini qanday boshqarish
kerakligini hali bilmaydilar, u yoki bu mavzuni mustaqil tahlil qila olmaydilar
va ko‘rgazmali qurollar bilan to‘liq ishlay olmaydilar. Tashqi jozibadorligidan
14

qat`i nazar, o‘quv faoliyati mavzulariga e’tibor berishni o‘rgatish kerak.
Bularning barchasi o‘zboshimchalik, mazmunlilikni rivojlantirishga va shu
bilan birga idrokni tanlab olishga olib keladi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, etti yoshli bola tashqi tomondan yorqin va
hissiy jihatdan ta’sirchan voqealarni, tavsiflarni va hikoyalarni osongina eslaydi.
Bu yoshda xotira ikki yo‘nalishda rivojlanadi - o‘zboshimchalik va mazmunli.
Bolalar o‘zlarining qiziqishini uyg‘otadigan, yorqin ko‘rgazmali qurollar
yoki tasvirlar bilan bog‘liq bo‘lgan esdalik va boshqalar bilan bog‘liq bo‘lgan
o‘quv materiallarini bemalol eslashadi. Ammo, maktabgacha yoshdagi
bolalardan farqli o‘laroq, ular o‘zlariga qiziq bo‘lmagan materiallarni maqsadli
ravishda, ixtiyoriy ravishda yodlab olishlari mumkin. Har yili ko‘proq o‘qitish
o‘zboshimchalik xotirasiga asoslangan. Xotiraning ikkala shakli - ixtiyoriy va
ixtiyorsiz - boshlang‘ich maktab yoshida shunday sifatli o‘zgarishlarga uchraydi,
buning natijasida ularning yaqin aloqalari va o‘zaro o‘tishlari yo‘lga qo‘yiladi.
Xotiraning har bir shaklidan bolalar tegishli sharoitlarda foydalanishi juda
muhim (masalan, matnni yodlashda asosan ixtiyoriy xotira ishlatiladi).
Kognitiv faollik tufayli barcha xotira jarayonlari jadal rivojlanadi:
ma’lumotlarni yodlash, saqlash, ko‘paytirish. Shuningdek, xotiraning barcha
turlari: uzoq muddatli, qisqa muddatli, operatsion. Xotiraning rivojlanishi o‘quv
materialini yodlash zarurati bilan bog‘liq. Shunga ko‘ra, ixtiyoriy yodlash faol
shakllanadi. Bu nafaqat nimani eslash, balki qanday eslab qolish muhim
ahamiyatga ega bo‘ladi.
Boshlang‘ich maktab yoshida fikrlash asosiy funktsiyaga aylanadi. Buning
yordamida fikr jarayonlari jadal rivojlanib, tiklanadi. Maktabgacha yoshda
vizual- majoziy shakldan og‘zaki-mantiqiy fikrlashga o‘tish nihoyasiga etmoqda.
Bolada mantiqiy ravishda to‘g‘ri fikrlash mavjud: fikrlashda u operatsiyalardan
foydalanadi. Maktab ta’limi og‘zaki-mantiqiy fikrlash ustuvor rivojlanishga
imkon beradigan tarzda tuzilgan. Kontseptual fikrlash va aqliy operatsiyalarning
elementlari shakllantiriladi - nazariy tarkibni tegishli ravishda qayta ishlash
15

uchun zarur bo‘lgan tahlil, sintez, taqqoslash, guruhlash, tasniflash,
mavhumlashtirish.
Amaliy tahlil ustunlik qiladi. Bu shuni anglatadiki, o‘quvchilarga o‘quv
muammolarini hal qilish oson, bu erda siz obyektlarning o‘zlari bilan amaliy
harakatlardan foydalanishingiz yoki obyektlarni qismlarini vizual qo‘llanmada
ko‘rib chiqish orqali topishingiz mumkin.
Kognitiv jarayonlar o‘z ichiga quyidagilarni oladi: idrok, e’tibor, xotira,
tasavvur va fikrlash. Keling, boshlang‘ich maktab yoshiga xos bo‘lgan bilim
jarayonlarining namoyon bo‘lishini tavsiflaymiz.
Idrok. Idrok tushunchasi lotin tilida “persiptio” qabul qilish, idrok deb
nomlanadi, uning yuqori bosqichi esa “appersepsiya” deyiladi. Idrokning muhim
tomoni – bu uning xususiyatlarining turli jabhalar, vaziyatlar, sharoitlarda
namoyon bo‘lishidir. Idrokning muhim xususiyati bu faol ravishda bevosita aks
ettirish imkoniyatining mavjudligidir. Umumiy qilib aytgandai idrok - tirik
organizmning ma ʼ lumotlarni qabul qilib, qayta ishlash jarayoni .
Odatda, boshlang‘ich ta’lim o‘quvchilarining idrok qilish faoliyati uning
o‘zlashtirgan bilimlari, to‘plagan tajribalari, shuningdek, murakkab analitik-
sintetik harakatlar tizimi zamirida yuzaga keladi. Bu holat idrok qilishni zarur
bo‘lgan o‘quv fani mohiyatiga bog‘liq ilmiy faraz yaratish, uni amalga oshirish
borasida qaror qabul qilish, yaqqol voqelik bilan tasavvur qilinayotgan o‘zaro
mosligini aniqlash singari bosqichma-bosqich, o‘zaro bir-birini taqozo etuvchi
tarkibiy qismlardir. Muayyan sharoitda o‘quvchi idrok qiladigan narsa yoki rasm
idrokning ob’ekti deb ataladi. Idrok qilinadigan narsa uni o‘rab turgan boshqa
narsa, jism yoki hodisalarga nisbatan ob’ekt hisoblanib, ob’ektning atrofidagilar
esa fon deyiladi. Idrokning sifati ob’ektni fondan tez, to‘liq va aniq ajratib olish
bilan belgilanadi. Idrokning predmetliligi, yaxlitligi, ma’lum tartibda tuzilishi,
konstantligi, anglanganligi, tanlovchanligi uning eng muhim xususiyatlaridandir.
Yosh o‘quvchining bilimining asosi atrofdagi dunyoni bevosita idrok
etishdir. Idrokning barcha turlari o‘quv faoliyati uchun muhimdir: obyektlar
shakli, vaqt, makonni idrok qilish. Agar biz olingan ma’lumotlarning aksini
16

ko‘rib chiqsak, unda idrokning ikki turini ajratib ko‘rsatishimiz mumkin: tavsifiy
va tushuntirish. Ta’riflovchi bolalar haqiqatga asoslangan. Ya’ni, bunday bola
matnni asl nusxasiga yaqinroq takrorlashi mumkin, ammo u, ayniqsa, ma’nosini
tushunmaydi. Tushuntirish turi, aksincha, asarning ma’nosini izlab, uning
mohiyatini eslay olmasligi mumkin. Odamga xos bo‘lgan individual xususiyatlar
idrokga ham ta’sir qiladi. Ba’zi bolalar idrokning to‘g‘riligiga e’tibor berishadi, u
taxminlarga murojaat qilmaydi, o‘qigan yoki eshitgan narsalarini taxmin qilishga
urinmaydi. Boshqa individual turi, aksincha, ma’lumotni taxmin qilishni, uni
o‘zining oldindan o‘ylangan individual fikri bilan to‘ldirishni izlaydi. Yosh
o‘quvchini idrok qilish majburiy emas. Bolalar maktabga yetarlicha rivojlangan
idrok bilan keladi. Ammo bu idrok taqdim etilgan narsalarning shakli va rangini
tan olish uchun pastga tushadi. Shu bilan birga, bolalar obyektda asosiy emas,
maxsus, ammo yorqin, ya’ni boshqa obyektlar fonida ajralib turadigan narsalarni
ko‘rishadi. 5

O‘ylash. Boshlang‘ich maktab yoshida bolaning tafakkuri vizual-majoziy
shakldan og‘zaki-mantiqqa o‘tadi. Vizual tasvirlar va shakllarga tayanadi. Kichik
maktab o‘quvchilarining fikrlash faoliyati ko‘p jihatdan hali ham maktabgacha
yoshdagi bolalarning fikrlashiga o‘xshaydi. Ushbu kognitiv jarayonni tushunish
uchun kichik yoshdagi o‘quvchilarda aqliy operatsiyalar rivojlanishining o‘ziga
xos xususiyatlarini tushunish kerak. Ular tarkibiga tahlil, sintez, taqqoslash,
umumlashtirish va ishlab chiqish kabi komponentlar kiradi.
Tahlil- bu obyektni aqliy jihatdan alohida qismlarga ajratish va undagi
fazilatlarni yoki xususiyatlarni ajratish. Yosh maktab o‘quvchisida amaliy va
hissiy tahlil ustunlik qiladi. Muayyan obyektlar (tayoqlar, obyektlar modellari,
kublar va boshqalar) yordamida bolalar uchun muammolarni hal qilish yoki ularni
vizual tarzda kuzatib, obyektlarning qismlarini topish osonroq bo‘ladi. Bu
obyektning modeli ham, obyekt yashaydigan tabiiy sharoitlar ham bo‘lishi
mumkin. Sintez - oddiydan murakkabgacha aqliy zanjirni qurish qobiliyati. Tahlil
va sintez bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. Bola qanchalik chuqur tahlil qilsa,
5
Azimova I., Mavlonova K., Quronov S., Shokir Tursun. Ona tili va o qish savodxonligi /2-sinf uchun darslik;ʻ
Toshkent: Respublika ta’lim markazi, 2021.
17

sintezni to‘liqroq bajaradi. Agar biz bolaga fitna rasmini ko‘rsatsak va uning
ismini aytmasak, unda ushbu rasmning tavsifi chizilgan obyektlarning oddiy
ro‘yxatiga o‘xshaydi. Rasm nomining xabari tahlil sifatini yaxshilaydi, bolaga
butun rasmning ma’nosini bir butun sifatida tushunishga yordam beradi.
Taqqoslash. Bu narsa yoki hodisalarni ular ichida umumiy yoki har xil topish
uchun taqqoslashdir. Yosh maktab o‘quvchilari yorqin belgilarga ko‘ra,
ajablantiradigan narsalarga ko‘ra taqqoslanadi. Bu yumaloq obyekt yoki yorqin
rang bo‘lishi mumkin. Ba’zi bolalar obyektlarni taqqoslash orqali eng ko‘p
belgilarni ajratib ko‘rsatishadi, boshqalari esa kamroq.
Umumlashtirish. Yosh o‘quvchilar, birinchi navbatda, narsalarning
diqqatga sazovor, yorqin belgilarini ajratib turadilar. Ko‘pgina umumlashmalar
aniq xususiyatlar haqida. Agar biz bolalarga turli guruhlarga tegishli bo‘lgan bir
qator obyektlarni bersak va ularni umumiy mezonlarga muvofiq birlashtirishni
taklif qilsak, kichik o‘quvchiga mustaqil ravishda umumlashtirish qiyinligini
ko‘ramiz. Voyaga etgan kishining yordamisiz, vazifani bajarayotganda, u turli
xil ma’noga ega bo‘lgan so‘zlarni bitta guruhga birlashtirishi mumkin. Umumiy
tushunchalar tushunchalarda belgilanadi. Kontseptsiyalar obyekt yoki
hodisaning muhim xususiyatlari va atributlari to‘plamidir.
II Bob. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi
darsligining pedagogik asoslari
2.1. Ona tili va o qish savodxonligi – boshlang ich sinfʻ ʻ o quvchilarining nutqiy ʻ
kompetentligini rivojlantiruvchi muhim manba sifatida
Ma’lumki, Milliy o quv dasturi asosida 2021-2022-o quv yilidan boshlab
ʻ ʻ
umumta lim maktablarida Ona tili va O qish fanlarining birlashuvi natijasi “Ona
ʼ ʻ
tili va o qish savodxonligi” fani joriy etildi va hamda ushbu fanga "yashashni
ʻ
o rgatadigan fan" deya ta’rif berilmoqda.. Ikki fanning birlashuviga asosiy sabab
ʻ
ona tilini o qitishdagi yondashuvning o zgarishi bo ldi. Endilikda grammatika va
ʻ ʻ ʻ
yodlashga asoslangan ta limdan tinglab tushunish, o qib tushunish, fikrni og zaki
ʼ ʻ ʻ
18

va yozma bayon qilishdan iborat til o rgatishning to rt ko nikmasiniʻ ʻ ʻ
rivojlantirishga qaratilgan ta lim shakliga o tildi.
ʼ ʻ
Ona tili va o‘qish savodxonligi fanini o‘qitishda asosiy e’tibor o‘quvchida
tilga doir to rt ko nikma: o qib tushunish, tinglab tushunish, nutq so zlash va
ʻ ʻ ʻ ʻ
yozish hamda grammatik savodxonlikni shakllantirishga qaratiladi. Ta’lim
jarayonida o‘quvchilarni voqea-hodisalarni kuzatish, anglash, qiyoslash, analiz va
sintez qilishga o‘rgatish orqali ularning ijodiy va tanqidiy tafakkurini, fikrlash
doirasini rivojlantirish muhim ahamiyatga ega. Ona tili va o‘qish savodxonligi fani
ushbu maqsadlarni amalga oshirishga xizmat qiladi. Ona tili va o qish
ʻ
savodxonligi fanini o qitishda quyidagi tamoyillarga tayaniladi:
ʻ
1. Ta’lim berishda kommunikativ yondashuv, ya’ni tilning muloqot
vazifasi birlamchidir. Shuningdek, integrativ, faoliyatga yo naltirilgan, onglilik,
ʻ
kashfiyotchilik, farqli va tanqidiy yondashuvlar e’tiborda bo lishi lozim.
ʻ
2. Tilni amaliyotda qo llash, ya’ni matnni o qish orqali ham grammatika,
ʻ ʻ
ham uning qo llanishini o rgatishga asoslaniladi.
ʻ ʻ
3. Grammatik savodxonlik doirasida o quvchining so z boyligini
ʻ ʻ
oshirish, so zlarning ma’no nozikliklari, farq va o xshashliklarini his qilish va
ʻ ʻ
anglab yetish, bexato talaffuz qilish va yozish, so zlarni bog lab gap, gaplardan esa
ʻ ʻ
matn tuza olish, o zgalar fikrini to g ri anglash, bir fikrni turli shaklda ifodalash,
ʻ ʻ ʻ
uzilgan fikrning davomini tiklash kabi qator mantiqiy operatsiyalarni bajarish, nutq
vaziyatini to g ri baholash va til imkoniyatlaridan unga mos ravishda foydalanish
ʻ ʻ
ko nikmalarini shakllantirishga e’tibor qaratiladi.
ʻ
4. O qish savodxonligi doirasida o quvchida to g ri, tez, ongli, ifodali
ʻ ʻ ʻ ʻ
o qish malakalarini shakllantirish, ularni oddiy kitob o quvchidan chuqur
ʻ ʻ
mulohaza yurituvchi, ijodkor kitobxon darajasiga ko tarish; o qish orqali borliq
ʻ ʻ
haqidagi bilimlarini kengaytirish, ularning dunyoqarashini boyitish; tafakkurida
elementar adabiy tushunchalarni shakllantirish; tanqidiy va kreativ fikrlash
ko nikmasini oshirish nazarda tutiladi.
ʻ
5. Barcha uslubdagi turli sohalarga oid matnlar bilan tanishish
barobarida mashq va topshiriqlar orqali fanlararo integratsiya amalga oshiriladi.
19

6. O quvchining o qib, eshitib tushunish, og zaki va yozma nutqʻ ʻ ʻ
malakasini umumiy holda rivojlantirish maqsadida ularning har biriga alohida
e’tibor qaratiladi.
7. Badiiy matn ustida ishlash jarayonida o quvchilarning yosh
ʻ
xususiyatlari, qiziqishlari, tilning ifoda imkoniyatlarini tushunishi va his eta olishi,
"so zni hazm qila olish" imkoniyatlari e’tiborga olinadi.
ʻ
8. Ta’lim jarayonida o quvchilarni voqea-hodisalarni kuzatish, anglash,
ʻ
qiyoslash, analiz va sintez qilishga o rgatish orqali ijodiy tafakkuri, fikrlash doirasi
ʻ
shakllantirib boriladi.
9. Yozma nutq bilan bog liq beriladigan topshiriqlarda yozish
ʻ
strategiyalari taqdim etiladi. (Odatda, bolaning bog lanishli nutqini o stirish, matn
ʻ ʻ
yaratish ko nikmasini rivojlantirish maqsadida savollar, rasmlar yoki kuzatuvlar
ʻ
asosida matn tuzish bilan bog liq mashq va topshiriqlar berib boriladi, ammo bu
ʻ
jarayonda qanday qilib yozish masalasi e’tibordan chetda qoladi. Ona tili va o qish
ʻ
savodxonligi darsligida ushbu jihatlarga e’tibor qaratilgan: noto liq matnni
ʻ
to ldirish, berilgan namuna asosida yozish, taqdim etilgan tanlovlar asosida yozish;
ʻ
savollarga ketmaketlikda javob yozish; syujetli rasmlar asosida matn yozish kabi).
10. Har bir mashg ulot tilni
ʻ о zlashtirishning tabiiy laboratoriyasi sifatida ʻ
tashkil etiladi. Ya’ni mashq daftari orqali oäquvchular bilimlarini zanada
mustahkamlaydilar. Mashq daftarida darslikda ishora qilingan, maxsus belgi bilan
ajratilgan topshiriqlar bajarib boriladi.
O quvchilar daftarga yozishlari, chizishlari, bo sh o rinlarni to ldirishlari, o qib va
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tinglab tushunish, matn tuzish bilan bog liq topshiriqlarni bajarishlari hamda
ʻ
rasmlarni bo yashlari mumkin.
ʻ
Fanning maqsadi hamda yuqoridagi tamoyillarga tayangan holda Ona tili va
o qish savodxonligi fanini o qitishning asosiy vazifasi quyidagilardan iborat:
ʻ ʻ
• o quvchini fikrlashga, o zgalar fikrini anglash, o‘z fikrini og zaki hamda
ʻ ʻ ʻ
yozma shaklda savodli bayon qila olishga qaratilgan nutqiy kompetensiyani
shakllantirish;
20

• o quvchilarda grammatikaga oid o zlashtirilgan bilimlarni (fonetika,ʻ ʻ
leksikologiya, yozuv, talaffuz va imlo me’yorlariga oid tushunchalarni)
rivojlantirish;
• tilning keng imkoniyatlaridan unumli foydalangan holda to g ri va ravon
ʻ ʻ
bayon eta olishni rivojlantirishga qaratilgan lingvistik kompetensiyalarni
shakllantirish kabilar. Ushbu vazifalardan kelib chiqqan holda, bugungi kunda ona
tili ta’limining mazmuni o zgarmoqda. Yillar davomida ona tili ta’limi orqali
ʻ
o quvchilarga grammatik qonun-qoidalar, nazariy bilimlar o rgatib kelindi.
ʻ ʻ
Endilikda grammatika bilan bir qatorda o quvchilardagi nutqiy kompetensiyani,
ʻ
ya’ni tinglab tushunish, gapirish, o qish va yozish kabi amaliy ko nikmalarni
ʻ ʻ
shakllantirishga ko proq e’tibor qaratish lozim. Bu maqsadga erishishda ona
ʻ
tilining nutqiy kompetensiya elementlari (tinglab tushunish, gapirish, o qish,
ʻ
yozish)ni har bir darsda amaliy qo llash va o quvchida bunga nisbatan ko nikmani
ʻ ʻ ʻ
shakllantirish darkor. 6

Mavzuga doir mashqlar topshirig ini mustaqil bajarish, mashq tarkibida
ʻ
gaplardan va matnlar mazmunidan to g ri xulosa chiqarish, tinglab tushunish orqali
ʻ ʻ
matndan anglashiladigan asl g oya mazmunini qayta hikoya qilish va adabiy til
ʻ
me’yorlariga asoslanib so zlab berish hamda yozish, o z nutqini og zaki va yozma
ʻ ʻ ʻ
shaklda erkin ifodalash o quvchilar egallashi zaruriy bo lgan muhim
ʻ ʻ
kompentensiyalardir. Ushbu kompetensiyalarning shakllanishiga xizmat qiluvchi
muhim manba sifatida Ona tili va o qish savodxonligi darsligini e’tirof etsak
ʻ
mubolag a bo lmaydi.
ʻ ʻ
Yuqoridagi fikrimizning isboti sifatida 2-sinf Ona tili va o qish savodxonligi
ʻ
darsligida berilgan topshiriqlarni o rganib chiqish maqsadga muvofiqdir. Mazkur
ʻ
darslikning 1-bobi "Katta bo lsam, Nobel mukofotini olaman!" deb nomlangan.
ʻ
Ushbu bobni o rganish davomida o quvchilar rasmlar asosida olim, olima
ʻ ʻ
tushunchalari haqida, ularning nimalar bilan shug ullanishlari to g risida
ʻ ʻ ʻ
o zlarining mustaqil fikrlarini bayon qilishga, shuningdek, xalqimizning boy
ʻ
ma’naviy merosi bo lmish maqollar va ularning mazmun-mohiyati xususida
ʻ
6
Temirova K.S. Boshlang ich sinf o quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini shakllantirish. "Pedagogik mahorat"
ʻ ʻ
ilmiy-nazariy va metodik jurnali, № 6/2022.
21

mushohada yuritishga o rgatiladi. Bu orqali o quvchilarning og zaki nutqiniʻ ʻ ʻ
rivojlantirish, ongli fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish maqsad qilingan.
Darslikning ushbu bobida o quvchilarga "Nobel mukofoti" audiomatni
ʻ
eshittiriladi va eshitganlari asosida bir necha savollarga javob berishlari topshirig i
ʻ
beriladi:
1. Alfred Nobel nimalar ixtiro qilgan edi?
2. Nega u o zi qilgan ishlardan pushaymon bo ldi?
ʻ ʻ
3. Olim nima sababdan Nobel mukofotini o ylab topdi?
ʻ
4. Nobel mukofoti qaysi sohalar bo yicha beriladi?
ʻ
Ona tili va o qish savodxonligi darslari jarayonida o quvchilarning
ʻ ʻ
dunyoqarashini shakllantirishda, o quvchilarning nutqini o stirish maqsadga
ʻ ʻ
muvofiqdir. Audiomatnni tinglash va ma’lumotlarni eslab qolish, shu orqali
berilgan savollarga javob topish o quvchilarda nutqiy kompetensiyaning muhim
ʻ
elementi bo lgan tinglab tushunish ko nikmasining shakllanib borishiga xizmat
ʻ ʻ
qiladi.
O z fikrlarini yozma nutq asosida bayon qilish va o quvchilarni husnixatga
ʻ ʻ
o rgatish, yozish ko nikmasini oshirish maqsadida olimlar nimalar bilan
ʻ ʻ
shug ullanishi haqida kichik matn yozish, "Katta bo lsam, Nobel olaman" nomli
ʻ ʻ
hikoya tuzish topshiriqlari ham ushbu bobda berilgan.
Ona tili va o qish savodxonligi darsligidagi bo limlar va topshiriqlar bilan
ʻ ʻ
tanishib chiqar ekansiz, darslikning o quvchilarning mustaqil fikrlashiga, turli
ʻ
holatlar, muammolarga o z munosabatini bildira oladigan shaxs sifatida
ʻ
shakllanishiga alohida ahamiyat qaratilganiga guvoh bo lishingiz shubhasiz.
ʻ
Hozirgi zamonaviy axborot texnologiyalari kun sayin taraqqiy etayotgan davrda
faqat kitob va daftar bilan kifoyalanib, o quvchini ta’lim olishga undash imkonsiz.
ʻ
Shu bois Milliy o quv dasturi asosida ishlab chiqilgan yangi avlod darsliklari
ʻ
uchun multimedia ilovalari hamda audiomatnlar majmuasi, o quvchi daftari ham
ʻ
ishlab chiqildi. Umuman olganda, yangi darslik o qituvchini qolipdan chiqib
ʻ
ishlashga, kreativlikka undaydi. Turli mavzular doirasida bolalarni fikrlashga, o z
ʻ
nutqini bayon eta olishga, izlanish va ijodkorlikka o rgatadi. Darslikda hayotiy
ʻ
22

topshiriqlar berilganki, o quvchi javobni o z olamidan, atrofidan izlashgaʻ ʻ
o rganadi.
ʻ
O quvchilarning nutqiy kompetensiyalarni rivojlantirishda o qituvchining
ʻ ʻ
darsga jiddiy yondashishi zarur ekanligi Sh.Sariyevning tadqiqot ishida yoritilgan.
“O‘qituvchining o qish namunasiga ko ra o quvchilar to g ri, ifodali
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o qishni o rganadi. Darsda matnni o qib berish uchun o qituvchi puxta
ʻ ʻ ʻ ʻ
tayyorgarlik ko rishi, mazmunni chuqurroq anglashga intilishi, matnning ayrim
ʻ
o rinlari qanday o qilishi lozimligini belgilab olishi lozim. O qituvchi ayrim
ʻ ʻ ʻ
tovush, bo g in, so zlarni qanday o qish kerakligini izohlagach, o quvchilar matnni
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
navbat bilan o qishadi. O qituvchi ularni kuzatib, to g rilab boradi”.
ʻ ʻ ʻ ʻ
O qish texnikasini egallashda takror o qish samara beruvchi nutqiy
ʻ ʻ
faoliyatdir. Bir marta o qilgan matn o quvchida yetarlicha tushuncha va bilim hosil
ʻ ʻ
qilmasligi mumkin. O qish faoliyatining qiziqarli tashkil qilinishi ularning chuqur
ʻ
bilim egallashga yo naltiradi.
ʻ
Binobarin, o quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini rivojlantirishda
ʻ
yuqorida bildirilgan fikrlardan kelib chiqib quyidagi omillarni keltirish mumkin:
– o quv dasturida berilgan mavzular bo yicha bilim, ko nikma va malakalarni
ʻ ʻ ʻ
hosil qilish;
– o quvchilarning lingvistik kompetensiyalarini rivojlantirish;
ʻ
– mashq va topshiriqlarni bajartirish orqali nazariy bilimlarini mustahkamlash
va nutqini o stirish;
ʻ
– dars mashg ulotlarida ilg or texnologiyalar va zamonaviy metodlar asosida
ʻ ʻ
bog lanishli matn tuzish va yozish malakalariga e’tibor qaratish;
ʻ
– ilmiy qarashlarga va badiiy ifodalarni izohlab, ularga subyektiv munosabat
bildirish va mantiqiy fikrlash ko nikmasini rivojlantirish.
ʻ
O quvchilarning nutqiy imkoniyatlarini oshirish, tinglab tushunishga, fikrini
ʻ
bayon qilishga, ongli o qish va yozish ko nikmasini shakllantirishga o rgatish
ʻ ʻ ʻ
orqali ularning nutqiy kompetensiyalarini shakllantirish masalasi Ona tili va o qish
ʻ
savodxonligi darsligining asosiy vazifasi hisoblanadi. Ushbu vazifani bajarishda
o qituvchining o rni ham beqiyosdir. Izlanuvchanlik, kreativlik, fidoiylik,
ʻ ʻ
23

mehnatsevarlik kabilar hozirgi zamon o qituvchisi uchun eng kerakli sifatlardir.ʻ
Shu o rinda, hind olimi va davlat arbobi Doktor Abdul Kalamning quyidagi fikrlari
ʻ
yodga tushadi: "Agar biror mamlakat korrupsiyadan qutulishni va go zal sifatli
ʻ
xalqqa aylanishni xohlasa, dunyoni yaxshi tomonga o zgartira oladigan
ʻ
jamiyatning uchta asosiy a’zosi borligiga qat’iy ishonaman. Ular ota, ona va
muallim". Shunday ekan, jamiyatning ertangi kuni ustoz va murabbiylarning
fidokorona mehnatlariga ham uzviy bog liqdir.
ʻ
2.2. 2-sinf “Ona tili va o‘qish savodxonligi” darsligidagi matnlarni tushunish
va anglash ko‘nikmalarini shakllantirish usullari
Boshlang‘ich ta’lim tizimida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matnni
tushunish va anglash ko‘nikmasini shakllantirish hamda rivojlantirish masalalari
bugungi kunning dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Dunyo ta’lim tizimida
boshlang‘ich sinf o‘quvchilariga, ularning fanlardan yaxshi o‘zlashtirishlariga
alohida e‘tibor beriladi. Xususan, mamlakatimizda ham bu borada yaxshi
o‘zgarishlar amalga oshirilmoqda. Maktab o‘quvchilarining bilimini baholash,
ta’lim sifatini oshirish maqsadida hukumatimiz tomonidan xalqaro tadqiqotlarda
ishtirok etish belgilab qo‘yildi.
Xalqaro tadqiqotlarda o‘quvchilarning o‘qish savodxonligini baholash, unda
munosib ravishda ishtirok etish uchun maktablarda aynan boshlang‘ich sinf
o‘quvchilarida matnni o‘qib tushunish ko‘nikmalarini shakllantirish hamda
rivojlantirish zarurligi biz o‘qituvchilar oldiga ko‘ndalang masala sifatida qo‘yildi.
Bunga munosib tayyorgarlik ko‘rish uchun xalqaro tadqiqotlarning oldingi yillari
natijalariga e’tibor berishimiz lozim. Xalqaro tadqiqotlarning so‘ngi 2016-yilgi
natijalarini kuzatsak, Rossiya davlati yetakchi bo‘lganini ko‘rishimiz mumkin.
Rossiya metodiga nazartashlasak, unda ko‘proq ota-onalar bilan hamkorlik
masalalariga e’tibor qaratganlarini kuzatamiz. Bunda turli ertak va hikoyalar
otaonalar tomonidan o‘qib berilgan hamda farzandlar bilan birgalikda savol-
24

javoblar orqali o‘qilgan matn mustahkamlangan. Bolaning har bir voqeylikka
nisbatan bo‘lgan munosabati tinglangan.
Keling, eng avvalo,matn hamda o‘quvchilarning matnni tushunish va anglash
ko‘nikmalarini shakllantirishdagi asosiy tushunchalardan biri o‘qish
savodxonligiga to‘xtalib o‘tamiz. “Matn (arabcha-yelka; nutqning yozuvdagi
ifodasi, tekst) – yozuvda yoki bosma holda shakllantirilgan mualliflik asari yoki
hujjat; bosma nashrning rasm, chizma va izohlarsiz asosiy qismi” 7
.
“O‘qish savodxonligi – jamiyat tomonidan talab qilinadigan va inson
tomonidan qadrlanadigan yozma tilning shakllarini idrok etish va amaliyotda
qo‘llay olish qobiliyatidir. O‘quvchilar matnlardan turli shakllarda ma’no olishlari
mumkin. Ular maktabda va kundalik hayotda o‘quvchilar jamoalarida qatnashish
va zavq olish, o‘rganish uchun o‘qiydilar ” 8
.
O‘qish savodxonligini oshirish borasida ko‘pchilik olimlar o‘z fikrlarini
keltirib o‘tganlar. Xususan, rus olimasi Kovaleva Galina Sergeyevna boshlang‘ich
sinf o‘quvchilarining o‘qish savodxonligini takomillashtirish yo‘nalishlari sifatida
quyidagilarni keltirgan:
“– Axborot matnlarini o‘qishga e‘tiborini kuchaytirish (aniq shaklda bayon
etilgan ma‘lumotlar asosida oddiy xulosalar chiqarish qobiliyatini shakllantirish);
– Gender xilma-xillikni kamaytirish;
– kompyuter bilan ishlashning navigatsion ko‘nikmalarini rivojlantirish
(masalan, klaviaturada yozish)”.
Boshlang‘ich ta’lim tizimida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarida matnni
tushunish va anglash ko‘nikmalarini shakllantirsh hamda rivojlantirishda,
eng avvalo, o‘quvchida matn tuzish ko‘nikmasini shakllantirishimiz kerak.
Birinchi sinfda, ya’ni savod chiqarish davridanoq dastlab og‘zaki so‘ngra
yozma tarzda matn tuzishni o‘rgatish lozim. Bolalarga matn tuzishni
o‘rgatish ulardagi quyidagi sifatlarni takomillashtirishga yordam beradi:
– atrof – muhit haqidagi tushunchalarning qay darajada shakllanganligini;
7
“O‘qish madaniyatini oshirish” ilmiy-amaliy seminari materiallari 2018
8
Kuznetsova M.I “PIRLS 2021 solishtirma tadqiqoti doirasida o‘qish savodxonligi shakllantirishning o‘ziga xos
xususiyatlari”
25

– fikr yuritish qobiliyatlarini,
– axborotlarni tahlil qilish ko‘nikmalarini;
– voqeylikka nisbatan mushohada yuritishni;
– munosabat bildirishni;
– voqea hodisa haqida xulosa chiqarishga.
Bunda bizga turli metodlar, didaktik o‘yinlar, ko‘rgazmali qurollar ham
yordam beradi. Masalan, turli voqealar tasvirlangan rangli rasmlar juda katta qo‘l
keladi. O‘qituvchi tomonidan o‘qish darslarining mustahkamlash qismida yoki
uyga vazifa sifatida har bir o‘quvchiga alohida tarzda tayyorlangan suratlar
beriladi. Bunda o‘quvchilar mustaqil ravishda hamda ota-onalarining ko‘maklari
yordamida rasmlarga mos ravishda matn tuzishadi. 1-sinfning birinchi yarim
yilligida bu mashq og‘zaki tarzda, keyinchalik yozma tarzda amalga oshirilishi
maqsadga muvofiq sanaladi.
2-,3-,4-sinflarda bolalar tomonidan tuziladigan matnlar soddadan
murakkabroq ko‘rinishga o‘tib boradi. Ya’ni dastavval ikki, uch gapli matn
tuzilgan bo‘lsa,bolaning yoshi, fikr doirasi ortiorishiga qarab matndagi so‘zlar va
gaplar hajmi ham, sifati ham ortib boraveradi. Suratlarga qarab matn tuzish
bolalarda dunyoqarashning o‘sishiga, adabiyotga nisbatan muhabbatning ortishiga,
so‘z boyligining ko‘payashiga, tuzgan matnlariga va o‘qish darslarida matnni
tushinish hamda anglash ko‘nikmalarini rivojlanishiga ulkan ahamiyat kasb etadi.
Bu jarayonda bolalarga ota-onalarning yordami juda muhim hisoblanadi. Suratga
mos gaplarni bir-biriga ulab, moslab yozishda ota-onalarimiz ko‘makdosh bo‘lishi
lozim. O‘quvchi matn tuzish jarayonida uni ongli tarzda tuzadi. Har bir so‘zlarni
o‘z o‘rnida qo‘llay olish unga keyinchalik dars va darsdan tashqari holatlarda duch
keladigan matnlarni tub ma‘nosini tushunish hamda anglashga katta yordam beradi
[6].
Boshlang‘ich 2-sinf o‘quvchilarida matnni tushunish va anglash
ko‘nikmalarini shakllantirish va rivojlantirishdagi dastlabki qadamlarda yordam
beradigan metodlardan biri “Takrorlama” metodini ko‘rib chiqamiz. 9

9
G’ofurov A. Umumiy o`rta ta`lim maktablari akadеmik, litsey hamda kasb hunar kollеji o`quvchilari uchun
yaratilgan darsliklarga qo`yilgan talablar va muammolar
26

O‘quvchilar qatorlariga qarab uch guruhga bo‘linadi. Doskaga uchala guruh
uchun alohida-alohida rangli suratlar ilib qo‘yiladi.Bu o‘yin chorak oxirlarida yoki
ma‘lum bir bo‘lim yakunida tashkil etilsa ham bo‘ladi.uch guruh uchun 3xil
bo‘limdagi suratlar ilib qo‘yiladi va o‘yin boshlanadi. (Agar suratlarning hajmi
kichikroq bo‘lsa, o‘quvchilar 5-6 ta kichik guruhlarga bo‘linib, suratlar bolalarning
qo‘llariga beriladi). O‘yinimizning qoidasi:
1. Suratga mos sarlavha topish;
2. Tuzilayotgan gaplarning suratga mos kelishi;
3. Gaplar mazmunan bir-birini to‘ldirishi kerak;
4. Bir marotaba aytilgan gap boshqa takrorlanmasligi lozim. Bu asosiy
qoidalardan hisoblanadi.
Bu metod matn tuzishning o‘g‘zaki bosqichiga kirib, bunda o‘quvchilarning
so‘z boyliklarining yaxshiligi, atrof- muhitga qanchalik e‘tiborli ekanliklari ham
sinaladi.
Boshlanishiga o‘quvchilarga tanish mazmunga ega bo‘lga suratlar taqdim
etamiz. Uch guruhga 3 bo‘limdagi suratlarni doskaga ilamiz.
Birinchi guruhga 2-bo‘lim “Maktabim-ikkinchi uyim” mavzusiga oid surat.
O‘qituvchi: Bolajonlar suratda nimalarni? ko‘ryapsizlar?
Maktabda qanday bilimlar o‘rgatiladi?
Maktabda olinadigan bilimlar nima uchun kerak?
Matnga sarlavha qo‘ying.
O‘quvchilar birma-bir gaplarni tuzib boshlaydilar.
27

Maktabim
Men 11-sonli maktabda o‘qiyman. Maktabimiz chiroyli, 4 qavatli
katta bino.
|Biz 2-qavatda o‘qiymiz.Ustozlarimiz mehribon, darslarimiz qiziqarli
bo‘ladi.
Sinfda 25 ta o‘quvchimiz, sinfdoshlarimiz bilan maktabimizni yaxshi
ko‘ramiz.
Ikkinchi guruhga 2-bo‘lim “Tug‘ilgan kuning bilan” mavzusigaoid surat

Mening eng yaxshi kunim!
Yozning oxirgi kunlarini orziqib kutaman. Chunki mening tug‘ilgan kunim
28

30-avgustda. Tug‘ilgan kunimga do‘stlarim kelishadi, sovg‘alar berishadi,
onajonim men uchun tort va shirinliklar tayyorlaydilar, dadajonim esa menga ertak
kitoblar sovg‘a qiladilar. Tug‘ilgan kunim mening eng yaxshi kunim!
Uchinchi guruhga 2-bo‘lim “Mening mahallam”mavzusigaoid surat
Mening mahallam
Bizning mahalla odamlari bir-biri bilan ahil-inoqlikda yashaydi.Biz
sinfdoshlarimiz bilan bir mahallada yashaymiz. Mahallamizda bolalar
maydonchasi bor, mahalla raislari qurib berishgan. Do‘stlarim bilan darsdan so‘ng
u yerda o‘ynaymiz. Bobolarimiz uchun esa mahalla guzarlari bor, u yerda palov,
turli taomlar tayyorlashadi, dam olish kunlari bobom bilan birga boraman.Bizning
mahalla eng yaxshi mahalla.
Shu tarzda matnlar tuziladi va birgalikda tahlil qilinadi. Eng mazmunli, yaxshi
matn tuzgan qator. Faol ishtirok etgan o‘quvchilar o‘qituvchi tomonidan
rag‘batlantiriladi 10
.
Xulosa o‘rnida shuni aytish lozimki, o‘quvchilarda mattni tushinish hamda
anglash ko‘nikmalarini shakllantirishda, o‘qish savodxonligini oshirishdaturli
didaktik vositalardan foydalanish yaxshi samara berar ekan. Bu jarayonda
o‘qituvchi va ota- onalarning hamkorlikda faoliyat olib borishlari esa ta‘lim
samaradorligini oshirishga, o‘quvchilarning bilim, ko‘nikmalarini shakllantirishga,
10
Ona tili va o‘qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 2-sinf uchun /K. Mavlonova [va boshq.]. – Toshkent:
Respublika ta’lim markazi, 2021. – B 16-27-35
29

mamlakatimiz shanini xalqaro tadqiqotlarda munosib himoya qiladigan
o‘quvchilarni tarbiyalashda ulkan xizmat qiladi.
30

Xulosa
Darsliklar bugungi kunga kelib Milliy O`quv Dasturi, uslubiyoti va
didaktik talablari asosida belgilangan, milliy istiqlol g`oyasi singdirilgan, muayyan
o`quv fanining mavzulari to`liq yoritilgan, tegishli fan asoslarini mukammal
o`zlashtirishga qaratilgan hamda turdosh ta`lim yo`nalishlaridan foydalanish
imkoniyatlari hisobga olingan nashr. Sir emaski, oxiri ikki yilda darsliklar
sifatining o`zgarishi, ularning mavzulari turlichaligi va rang-barangligi bilan
avvalgi darsliklardan tubdan farq qiladi. Masalan, boshlang`ich sinf
o`quvchilariga mo`ljallangan Ona tili va o`qish savodxonligi fani va darsligi
avvalgi darsliklardan nafaqat fanning o`zi, darslikning shaklidan tortib, dizayni,
ichki tuzilishi, mavzularning turfa xilligi, dolzarbligi, hayotiy mohiyatga ega
ekanligi bilan tubdan farq qiladi. Avvalgi ona tili darsliklarda faqat mashq
shartlari “…ko`chiring. …tagiga chizing, …belgilang” shu kabi shartlardan
iborat bo`lgan. Va buning natijasida o`quvchilarda og`zaki nutqning
rivojlanmasligi, o`quvchi o`z fikrini to`liq, ravon va burro ifoda eta olmasligi
kelib chiqdi. 45 daqiqada faqat ikkita mashqni ko`chirish bilan vaqtning
o`tganligi bois bu darsliklarda kamchiliklar yaqqol ko`rinib qoldi.
Bugungi kunda yangi avlod darsliklari o`quvchining fikrini o`stirishda,
uning og`zaki va yozma nutqini rivojlantirishda muhim o`rin egallamoqda.
Yangi darsliklar yangicha metodlar, yangidan-yangi didaktik materiallar bilan
ishlashda qo`l kelmoqda. Bu degani yangi darsliklar o`qituvchining ham o`z
ustida ko`proq ishlashga sabab bo`lmoqda. Darslik bilan o`quv jarayoni o`zaro
bog`liq bo`lib, unda savollar,topshiriqlar, jadvallardan, statistik, xronologik
ma`lumotlar va hakozolardan o`z o`rnida foydalanish lozim.Yangi darsliklarning
yana bir o`ziga xosligi, ushbu darslikning mashq daftarlari ham
mavjudligidadir. O`rganilgan har qanday material mashq qilish orqali mashq
daftarlarda mustahkamlanadi. Mashq daftarlarda ham didaktik materiallar bola
yoshi va psixikasiga katta e`tabor qaratilgan holda yaratilgan bo`lib, bu
mashqlarni 80-90 foiz o`quvchi ishtiyoq bilan bajaradi. Ayniqsa kichik maktab
yoshidagi 1-2-sinf o`quvchilariga berilgan topshiriqlar xilma-xil va rang-barang.
31

Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 16 martdagi -Noshirlik va
matbaa mahsulotlarini yanada rivojlantirishga oid qo‘shimcha chora- tadbirlar
to‘g’risida 4640-son qarori. ‖
2. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999- yil 16- avgustdagi-
Umumiy o‘rta ta‘limning davlat ta‘lim standartlarini tasdiqlash to‘g’risida gi 390-
‖
sonli qarori.
3. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017- yil 15- martdagi -
Umumiy o‘rta ta‘lim to‘g’risidagi Nizomni tasdiqlash haqida gi 140sonli qarori.
‖
4. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017- yil 6- apreldagi -
Umumiy o‘rta ta‘lim va o‘rta maxsus, kasb-hunar ta‘limining davlat ta‘lim
standartlarini tasdiqlash to‘g’risida gi 187-son qarori.
‖
5. G’ofurov A. Umumiy o`rta ta`lim maktablari akad е mik, litsey hamda kasb hunar
koll е ji o`quvchilari uchun yaratilgan darsliklarga qo`yilgan talablar va muammolar
6. Azimova I., Mavlonova K., Quronov S., Shokir Tursun. Ona tili va o qish
ʻ
savodxonligi /2-sinf uchun darslik; Toshkent: Respublika ta’lim markazi, 2021.
7. Qurbonova O.,Davletova A. O quvchilarning nutq madaniyati va nutqiy
ʻ
kompetensiyalarini rivojlantirish. "Scientific progress"; Volume 3/issue 5/2022.
8. Temirova K.S. Boshlang ich sinf o quvchilarning nutqiy kompetensiyalarini
ʻ ʻ
shakllantirish. "Pedagogik mahorat" ilmiy-nazariy va metodik jurnali, № 6/2022.
9. “O‘qish madaniyatini oshirish” ilmiy-amaliy seminari materiallari
2018
10. Kuznetsova M.I “PIRLS 2021 solishtirma tadqiqoti doirasida o‘qish savodxonligi
shakllantirishning o‘ziga xos xususiyatlari
11. Ona tili va o‘qish savodxonligi. 1-qism [Matn]: darslik 2-sinf uchun /K.
Mavlonova [va boshq.]. – Toshkent: Respublika ta’lim markazi, 2021. – B 16-27-
35
32

Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligining tuzilishi

MUNDARIJA

I Bob. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligi va uning afzalliklari 5

1.1. Yangi Milliy o‘quv dasturi asosida tayyorlanayotgan Ona tili va o‘qish savodxonligi darsligi tuzilishi va ahamiyati 5

1.2. 2 - sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligini afzalliklari 9

II Bob. Milliy dastur asosida yaratilgan 2-sinf ona tili va o‘qish savodxonligi darsligining pedagogik asoslari 19

2.1. Ona tili va oʻqish savodxonligi – boshlangʻich sinf oʻquvchilarining nutqiy kompetentligini rivojlantiruvchi muhim manba sifatida. 19

2.2. 2-sinf “Ona tili va o‘qish savodxonligi” darsligidagi matnlarni tushunish va anglash ko‘nikmalarini shakllantirish usullari 25

Foydalanilgan adabiyotlar 32

Sotib olish