Информация о документе

Цена 19900UZS
Размер 66.4KB
Покупки 0
Дата загрузки 12 Декабрь 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Идея национальной независимости

Продавец

Bahrom

Дата регистрации 05 Декабрь 2024

227 Продаж

Milliy g’oya mazmun va mohiyatini yoshlar ongiga singdirishning vositalari

Купить
O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI __UNIVERSITETI Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________ “_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y. “___________________________ “ KAFEDRASI “_____________________________ “ FANIDAN KURS ISHI Mavzu:________________ Bajardi:_________________________________ Tekshirdi:_______________________________ ______________ - 20___ Milliy g’oya mazmun va mohiyatini yoshlar ongiga singdirishning vositalari 1 M UNDARIJA KIRISH …………………………………….....................................………………3 I.BOB. MILLIY G'OYANI YOSHLAR ONGIGA SINGDIRISHDA INNOVATSION TEXNALOGIYALARNING O’RNI 1.1. Milliy g'oyaning yoshlar ongiga ta’siri qilishida texnalogik vositalarning ahamiyati …………………………………..............................................................6 1.2.Milliy g‘oyani yoshlar ongiga singdirishda turli xil metodlardan foydalanish ……..…..……….................................................................................10 II.bob. Yoshlarni milliy g`oya ruhida tarbiyalashning institutsional tizimini muvofiqlashtirish masalalari 2.1. Xalqimiz ongiga huquqiy tarbiyani shakllantirishning asosiy yo’nalish va vositalari …………….……………………………………………………………22 2.2.Milliy g’oyani yoshlar ongiga singdirishda ommaviy axborot vositalarining roli………………………………………………………………..29 XULOSA ................................………………………………………………........34 FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI …………………..……...37 2 KIRISH Mavzuning dolzarbligi Mamlakatimizda o‘sib kelayotgan yosh avlodlarni g‘oyaviy himoya qilish, buzg‘unchi g‘oyalarga qarshi turishda birinchi prezidentimiz I.A.Karimov va O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning ogohlikka da’vat etuvchi asarlari, ma’ruzalari, nutqlari va tashabbuslari xalqimiz ongi, qalbi va ichki dunyosiga singdirish hamda makkor g‘oyalardan ogohlantirishda, ularga qarshi kurashish uchun ma’naviy qurol va himoya uchun ma’naviy qalqon bo‘lib kelmoqda. Shunga qaramay bu kabi yot bo‘lgan turli mafkuraviy xurujlarning yoshlarimiz ongi, va ichki dunyosini egallashga qaratilgan harakatlari tobora kuchayib, keng quloch yoymoqda. Huquqshunoslikka oid fanlar huquqning, butun huquqiy tizimning jamiyatda barqarorlik, huquqiy tartibot va qonuniylik muhitini vujudga keltirish, inson huquq va erkinliklarini ta’minlash borasidagi ahamiyatidan kelib chiqib, ularni nihoyatdamuhim ijtimoiy qadriyatlar sifatida tadqiq etadi. Huquqni aksiologik (qadriyatli)o‘rganish aholining huquqiy ongi va madaniyatini yuksaltirish bilan bog‘liqmaqsadli tadbirlarni amalga oshirishda muhim vosita vazifasini o‘taydi. Bugungi taraqqiyot asri ijtimoiy hayotning muhim mezoni hisoblangan huquqning nufuzini yuksaltirishga, uni ma’naviy ne’mat va ijtimoiy demokratik qadriyat tarzida asrab-avaylashga chorlamoqda. Davrning ushbu imperativ talabini, qat’iy undovini jamiyat huquqiy ongiga singdirish lozim. Shunday qilib, jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni shakllantirishda, xalq orasida ularning darajasini oshirishda muhim rol o’ynovchi omil shubhasiz huquqiy tarbiya hisoblanadi. Huquqiy tarbiya - shaxsga nisbatan huquqiy ongni, huquqiy ko’rsatmalarni,qonunga itoatkor xulq-atvor ko’nikmalari va odatlarini shakllantiruvchi uyushgan,bir tizimli, aniq maqsadni ko’zlagan faoliyat yig’indisi. O’zbekiston huquqiy davlat barpo etish sari qadam qo’yilib, bu yo’lda huquqiy tarbiya, huquqiy ongni takomillashtirish masalalariga katta e’tibor 3 beribkelinmoqda. Bu mas’uliyatli vazifada mehnat jamoalarida, bilim maskanlarida va har bir shaxs bilan olib borish borasida ko’p qirrali ishlar qilinmoqda. Lekin hozirgi paytgacha huquqiy tarbiya tushunchasi, uningtushuntirish metodlari to’laligicha yoritilmagan. “Mamlakatimizda keng ko’lamli islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishi ma’lum darajada so’nggi yillarda milliy huquq tizimini tubdan isloh qilinganligi, jamiyatda huquqiy madaniyatni shakllantirish hamda malakali yuridik kadrlarni tayyorlash borasida sezilarli ishlar amalga oshirilganligi bilan bog’liq. Shunday bo’lsa-da, jamiyatimizda inson huquq va erkinliklariga hurmat munosabatini shakllantirishga, aholining huquqiy ongi va huquqiy madaniyatini yuksaltirishga, jamiyatda fuqarolarning huquqiy savodxonligi darajasini oshirishga to’ sqinlik qiluvchi bir qator muammo va kamchiliklar saqlanib qolmoqda”. 1 Mavzuning o’rganilganlik darajasi Bu haqda fikr yuritganda O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev qudagilarni ta’kidlaydilar: “Barchamizga yaxshi ma’lumki, hozirgi kunda dunyo shiddat bilan o‘zgarmoqda. Insoniyatning taqdiri va kelajagiga tahdid solayotgan xavf-xatarlar tobora kuchayib bormoqda”.[2] 2 Kurs ishining maqsadi va vazifalari Vatanimizning shonli o‘tmishi va buyuk kelajagini uzviy bog‘lab turishga, o‘zimizni ulug‘ ajdodlarimiz merosining munosib vorislari deb his qilish, shu bilan birga, jahon va zamonasining umumbashariy yutuqlariga erishmog‘iga yo‘l ochib beradigan va shu maqsadlarga muttasil da’vat qiladigan g‘oya bo‘lishi kerak. Millatning rivojlanishida milliy g’oya beqiyos ahamiyatga ega. Shu boisdan, “Milliy tiklanishdan – milliy yuksalish sari” degan dasturiy g’oya asosida yoshlarning ongi, qalbi va ichki 1 ERUS (Educational Research in Universal Sciences) “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish muammolari” // 2 2. Mirziyoyev Sh. “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. –T.: “O‘zbekiston”, 2019. –B.145- 146. 4 dunyosiga milliy g’oyani innovatsion texnologiyalar asosida singdirish, ularni ona yurtga sadoqat ruhida tarbiyalash, ularda tashabbuskorlik, fidoyilik, axloqiy fazilatlarni yanada shakllantirish – o’ta sharafli vazifaga aylanmog’i lozim. Shundagina biz istiqbolda ma’naviy barkamol insonni, sog’lom avlodni tarbiyalashga erishamiz. Kurs ishining obyekti. Shaxs huquqiy ongining rivojlanishi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud-huquq tizimidagi islohotlarning kelajagiga ta’ sir etadi. Chunki, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning zarurligini, undan oqilona foydalanish lozimligini anglash, amaldagi qonun hujjatlarining mavjud ijtimoiy munosabatlarga mos kelish-kelmasligini aniqlash va ularga baho bera olish, huquqiy qoidalarni o’rnatish va amalda tatbiq etish huquqiy ong darajasi bilan bog’liqdir . Bu esa huquqiy ong rivojlanishining hozirgi davrdagi xususiyatlarini tahlil qilish hayotiy-amaliy ahamiyatga egaligini ko’rsatadi. T o’rtinchidan, shaxs huquqiy ongining shakllanishi huquqiy ta’lim, huquqiy savodxonlik, huquqni o’qitish, huquqiy bilim, ko’nikma va malakaning darajasi bilan belgilanadi. Kurs ishining Predmeti. Aholiga chuqur huquqiy bilim berishni yo’lga qo’yish orqali huquqiy madaniyatning yuksalishiga erishiladi, boshqacha aytganda, tom ma’nodagi huquqiy ongni shakllantirish talab etiladi. Bu esa yoshlarning huquqiy ongini shakllantirishning muhim omili bo’lgan huquqiy ta’limni tashkil etish bilan bog’liq jarayonlarni muntazam o’rganib borish, ilmiy tahlil qilish hayotiy-amaliy ahamiyatga egaligini ko’rsatadi. Bunda huquqiy ta’lim-tarbiya, huquqni o’qitish, huquqiy savodxonlik, huquqiy bilim, ko’nikma va malakaning o’rni bilan aloqador masalalarni o’rganish muhimdir . Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kirish,asosiy qism,xulosa va foydalanilgan adabiyotlar qismlaridan iborat. Asosiy qismda 2 ta bob va 4 ta reja orqali mavzu yoritib berilgan . 5 I.BOB. MILLIY G'OYANI YOSHLAR ONGIGA SINGDIRISHDA INNOVATSION TEXNALOGIYALARNING O’RNI 1.1. Milliy g'oyaning yoshlar ongiga ta’siri qilishida texnalogik vositalarning ahamiyati Jamiyatimizning ustuvor vazifalaridan biri ham barkamol avlodni tarbiyalashdan iboratdir. Zero, ma’naviy barkamol insonlargina buyuk kelajakni yarata oladilar. Har qanday millatning taraqqiyoti jamiyatdagi yoshlar qatlamining milliy g’oya va ma’naviy qadriyatlarga munosabati, uning yoshlar ongi, qalbi va ichki dunyosiga qanday ta’sir etayotganligiga hamda amaliy faoliyatlariga qanday tarzda tayanishlariga bevosita bog’liq. Shunday ekan, yoshlarning milliy g’oyani anglashi, ishonch va e’tiqodiga aylanishi, qanday yangi qadriyatlar shakllantirilganligi bilan ham bog’liq bo’ladi. Chunki milliy g’oya bir tomondan yoshlarni o’zining ob’ekti sifatida qarasa, ikkinchi tomondan yoshlar miliy g’oyaning ilg’or rivojlantiruvchilari va kelajak avlodga yetkazuvchilari hisoblanadilar. Uchinchidan, yoshlar qanchalik milliy g’oya bilan qurollangan va uni anglab olgan bo’lsa jamiyat shunchalik taraqqiyotga erishadi.[1] Bu holat milliy g’oya va yoshlarning o’zaro bog’liqligini belgilaydi. Boshqacha aytadigan bo’lsak, milliy g’oya qanchalik mazmunli va millat kelajagi uchun xizmat qiladigan va har bir kishining uzoqqa mo’ljallangan maqsad va manfaatlari, pirovardida esa millatning istiqbolini belgilashga xizmat qiladigan bo’lsa, uni yoshlar shunchalik tez qabul qiladi va unga nisbatan o’zining ijobiy munosobati shakllanadi. Shu bilan birgalikda, milliy g’oyaning yoshlarga nechog’li ta’siri, safarbar etuvchilik, ilhomlantiruvchilik, buyuk kelajak sari chorlovchilik sohasidagi ahamiyati, talim va tarbiyada tutgan o’rni va roli uning hayot haqiqatlariga, real borliqqa xalq turmushiga qanchalik mos va muvofiqligiga qarab belgilanadi. Huquqiy tarbiya shakllari quyidagilarcha bo’lishi mumkin: a) huquqiy bilim; 6 b)huquqiy tashviqot; v) jamoatchilik tomonidan olib boriladigan ishlar; g) huquqni himoya qiladigan davlat organlarining ishlari bilan tanishish (tergov , sud jarayonlarida qatnashish); d)xalq deputatlarini nomzodlikka tavsiya qilish majlislarida, mahalliy hokimiyatlar qoshidagi voyaga yetmaganlar komissiyalari ishlarida ishtirok etish. Huquqiy tarbiyani jamoa o’rtasida yoki individual shaklda amalga oshirish mumkin.Yoshlarni huquqiy bilimga va huquqiy tarbiyaga jalb etishda huquqni himoya qiluvchi davlat organlari xodimlari bilan uchrashuv o’tkazilishi, savol- javob kechalari tashkil etilishi yoki huquqshunos uyushmalari to’zilishi ijobiy natija beradi. Individual yakka tarzda huquqiy bilim berishda, huquqiy tarbiyalashda shaxsga maxsus adabiyotlarda tavsiya etilishi, unda qiziqishuyg’otish, tarbiyalanuvchining ruhiy holatini o’rganib, u qabul qila oladigan, tushuna biladigan tarzda suhbat olib borish maqsadga muvofiqdir . Huquqshunoslar huquqiy tarbiya metodlarini odatda ikki turga bo’ladilar ishontirish va majburlash. Huquqiy tarbiya metodi - bu bir necha muayyan yo’l va usullar yig’indisi bo’lib, ular asosida kishilar ongiga, dunyoqarashiga ta’ sir qilinadi. Buning natijasida tarbiyalanuvchilarda qonunga hurmat hissi uyg’otiladiva qonunning buzilmasligi ta’minlanadi. Eng asosiy metod bu – ishontirish metodi.Ishontirish orqali ijobiy natijaga erishilmasa, majburlash metodi qo’llanadi.Huquqiy tarbiyada bu ikki metodni birga qo’llash ham mumkin. Huquqi tarbiyaning ilmiy prinsiplaridan yana biri o’rganilayotgan qonun yoki qarorning kelib chiqish sabablarini, unga obyektiv zarurat borligini tushuntirib berishdir .Agar tarbiyalanuvchi qonun, qaror va qoidalarning vujudga kelishi, qabul qilinishi umumiy asoslarini tushunib olsa, ayniqsa, hozir o’rganilayotgan huquqiy normaning qabul qilinishi sababini bilsa, uni bajarishga ongli ravishda yondoshadi, o’zida ham huquqiy normaga nisbatan ehtiyoj sezadi. Huquqiy tarbiyaga ilmiy yondoshish quyidagi faoliyatlardan tashkil topadi: 7 - o’rgatilishi lozim bo’lgan qonun va qonuniy aktning nazariy va amaliy jihatlarini puxta o’zlashtirib olish; - tarbiya obyektlarini o’rganish, ular bilan huquqiy norma o’rtasidagi bog’lanishni aniqlash; - mazkur mintaqadagi huquqiy normaga aloqador huquqiy holatni (huquq-tartibot va qonunchilikka munosabat) o’rganish va tahlil qilish; - huquqiy normani tushuntirish shakl va metodlarini tanlab olish; - huquqiy tarbiya vositalarini tayyorlash; - tarbiyalanuvchilarning fikrini o’rganish va savol – javobga tayyorlanish; “Bugungi kunda qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyatlarini bir biridan ajratish, qonunga qat’iy amal qilishni ta’minlash borasida aniq hayotiy vazifa qo’yilmoqda. Y uridik kadrlar tayyorlah tizimini takomillashtirish va kengaytirish vazifasi kun tartibida turibdi”. 3 Huquqiy tarbiyani shahar , tuman, viloyat, respublika miqyosida yagona shakl va metodlar asosida olib borish ham ilmiy prinsipdir . Huquq-tartibot va qonuniylikni mustahkamlash butun mamlakatda huquqiy tarbiyaga chuqur ilmiy yondoshishni taqozo qiladi. Hozir bu muhim ish davlat organlari va jamoat tashkilotlari hamkorligida amalga oshirilmoqda. Va bu tarbiyaga har tomonlama yondoshishni taqozo etmoqda. Tarbiyaga har tomonlama yondoshish deb tarbiya maqsadining shaxs ongida shakllanishiga ko’maklashuvchi omillarni aniqlash, tarbiya shakl va metodlariga ularga tayanish aytiladi. Bu vazifalarning zarar darajada amalga oshirilishi tarbiyachi bilan tarbiyalanuvchilarning o’zaro hamkorligiga bog’liqdir. Har tamonlama yetuk shaxsni tarbiyalab yetishtirish maqsadi umumtarbiyaning maqsadi barcha yo’nalishlarini bir-biriga uyg’unlashtirilgan holda olib borishni taqozo qiladi. Bu bir kishining emas, balki butun jamoaning burchidir . Huquqiy tarbiya ham bir kishining vazifasi emas, chunki shaxsni har tomonlama shakllantirish uchun bir tarbiyachi barcha omillarni qo’llab ko’radi. Huquqiy tarbiyaning bir yoki bir necha 3 U.T adjixanov , A.Saidov – Huquqiy madaniyat nazariyasi 1-tom; T oshkent.1998 8 yo’nalishinigina shaxs ongida shakllantira olishi mumkin. Pedagog muayyan masala bo’yicha huquqiy tarbiyaga keng yondoshishi uchun shu masalaga aloqador omillarni tanlab olishi, ularni yagona bir mavzuga yig’ishi, misollar yordamida uyg’unlashtirishi kerak. Masalan, o’quvchida O’zbekiston fuqarolariga sodiqlik burchini tarbiyalashda o’qituvchi o’quvchi qanday qonunlarni o’rganishi kerakligini tanlay bilishi, fuqarolarga taalluqli misollar topishi, fuqarolik burchi buzilganda davlat va jamiyat tomonidan quriladigan choralarni belgilashi, yuridik dalillar to’plashi, so’ngra keng tarbiya mavzularini ishlab chiqishi va shu mavzu bo’yicha ish olib borishi kerak. Lekin shuni unutmaslik lozimki, huquqiy ongning hatto biror yo’nalishini shakllantirish uchun ham yuridik omillarning o’zigina kifoya emas: masalan, intizomsiz shaxsni qayta tarbiyalash uchun uning huquqiy ongida burilish yasash, dunyoqarashiga, mehnat munosabatiga, madaniyat darajasiga ta’ sir ko’rsatishi kerak. Agar uni qonunga ko’ra jazolash bilan kifoyalansangiz, axloqiy buzuq ekan, yana eski odatini davom ettiraveradi. Binobarin, huquqiy tarbiyaga aloqador omillar ikki guruhga bo’linadi: tarbiyachining axborotli hujjatlariga kiritiladigan omillar va tinglovchilar xususiyatiga bog’liq omillar . Tarbiya jarayonida ikkala guruh omillar baravar e’tiborga olinishi kerak. T arbiyachining axborotli hujjatlariga kiritilgan omillari suhbat mavzusida qanday qonun, qonuniy ishlarni tushuntirmoq, asosiy maqsad nimaga qaratilganligini bilib olishdir . Masalan, voyaga yetmaganlarning huquqbuzarligining oldini olish bo’yicha tarbiya: jinoiy , moddiy , intizomiy , huquqbuzarlikda voyaga yetmaganlar qanday harakatlari uchun javobgar bo’lishlariga taalluqli hujjatlarni to’plashdan iborat. Tinglovchilar xususiyatiga bog’liq omillarda tarbiyachi tinglovchilarning qabul qilish darajasi, yoshiga, mahoratiga va boshqa xususiyatlariga e’tibor bergan holda tarbiya usulini tanlashdan iborat. Shubhasiz, huquqiy , siyosiy va ma’naviy ongning o’zaro bog’liqligini esdan chiqarmaslik kerak, lekin shuni ham nazarda tutish lozimki, ularni bir-biri bilan qo’ shib yuborish mumkin emas. Huquqiy tarbiya ongning mustaqil shaklini - huquqiy ongni shakllantiradi, bu esa tarbiyaning o’ziga xos shakllari va usullarini izlab topish va qo’llanish zaruriyatini taqozo etadi. 9 1.2.Milliy g‘oyani yoshlar ongiga singdirishda turli xil metodlardan foydalanish Zero, har qanday g‘oyaning asosida bilim yotadi. Bilimlarning g‘oyaga aylanishi uchun birinchidan, o‘rganilayotgan hodisa yoki voqea haqidagi bilimlarning aniq bo‘lishi, bilimlar hodisada, voqeada, jarayonda bo‘layotgan o‘zgarishlarni aniq va to‘la aks ettirgan bo‘lishi, ikkinchidan, to‘plangan bilimlarni amaliyotga qo‘llash uchun ehtiyoj, ya’ni zaruriyatning ortib borishi, uchinchidan, bilimlarni ishlab chiqargan kishilarni jamiyatda sodir bo‘layotgan voqealar yoki tabiiy muhitda vujudga kelgan muammolarni tezroq bartaraf etish uchun o‘z oldilariga qo‘ygan maqsad-vazifalari aniq rejalari puxta ishlab chiqilgan bo‘lishi lozim. Yangi ishlab chiqilgan g‘oyalar faqat moddiy vositalar yordamida emas, balki insonning ruhiy, ma’naviy energiyasi yordamida ham amalga oshishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, milliy g‘oya ham mohiyatan ijtimoiy xarakterga ega. Muayyan g‘oyalar odatda alohida olingan shaxs ongida shakllanadi, keyinchalik esa jamiyatning turli qatlamlariga tarqaladi, turli elatlar va millatlar orasida yoyiladi. Shu tariqa esa mustaqil hayotga qadam qo‘yayotgan yangi avlod jamiyatda mavjud milliy g‘oyalar ta’sirida tarbiyalanadi. Zero, milliy g‘oya kundalik ishlarimizda va bunyodkorlik faoliyatimizda, xolis beminnat jamoatchilik ishimizda kuchimizgakuch, g‘ayratimizga g‘ayrat qo‘shib, haqiqatdan ham kelajagi buyuk davlat qurayotganimizga mustahkam ishonch bag‘ishlab, ruhimizni baland, belimizni baquvvat qilishi kerak. Shundagina yoshlar ongi, qalbi va ichki dunyosida milliy g‘oyani shakllantirishning murakkab va ko‘p qirrali jarayon sifatida transformasiya o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Bu jarayonda esa uzluksiz ta’lim- tarbiya tizimi muhim rol o‘ynaydi. Bunga esa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev yosh avlod tarbiyasini zamon talablari asosida yangi bosqichga ko‘tarish masalasiga doimo ustuvor ahamiyat qaratib kelmoqda. Davlatimiz rahbari bu xaqda to‘xtalib shunday degan edi: “Biz yoshlarga doir davlat siyosatini hech og‘ishmasdan, qat’iyat bilan 10 davom ettiramiz. Nafaqat davom ettiramiz, balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko‘taramiz. Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo‘sh kelmaydigan insonlar bo‘lib kamol topishi, baxtli bo‘lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz”. deya ta’kidlaydilar. Darhaqiqat, milliy g‘oyani yoshlarning ongi, qalbi va ichki dunyosiga singdirishda ta’lim-tarbiya tizimi eng muhim va ta’sirchan omil hisoblanadi. Bugun zamonning o‘zi milliy g‘oya fanini o‘qitishda transformasiya o‘zgarishi orqali chuqur optimallashtirish jarayonlarini amalga oshirishni talab etmoqda. Milliy g‘oya jamiyatlar kurashidir. U fikrlar va mafkuralar xilma- xilligiga asoslanadi. Shu bilan “davlat mafkurasidan” tubdan farq qiladi. Milliy g‘oya mamlakat oldida turgan yuksak maqsadlarni amalga oshirish uchun jamiyatdagi har bir odamni zero, har qanday g‘oyaning asosida bilim yotadi. Bilimlarning g‘oyaga aylanishi uchun birinchidan, o‘rganilayotgan hodisa yoki voqea haqidagi bilimlarning aniq bo‘lishi, bilimlar hodisada, voqeada, jarayonda bo‘layotgan o‘zgarishlarni aniq va to‘la aks ettirgan bo‘lishi, ikkinchidan, to‘plangan bilimlarni amaliyotga qo‘llash uchun ehtiyoj, ya’ni zaruriyatning ortib borishi, uchinchidan, bilimlarni ishlab chiqargan kishilarni jamiyatda sodir bo‘layotgan voqealar yoki tabiiy muhitda vujudga kelgan muammolarni tezroq bartaraf etish uchun o‘z oldilariga qo‘ygan maqsad-vazifalari aniq rejalari puxta ishlab chiqilgan bo‘lishi lozim. Yangi ishlab chiqilgan g‘oyalar faqat moddiy vositalar yordamida emas, balki insonning ruhiy, ma’naviy energiyasi yordamida ham amalga oshishi mumkin. Shu nuqtai nazardan, milliy g‘oya ham mohiyatan ijtimoiy xarakterga ega. Muayyan g‘oyalar odatda alohida olingan shaxs ongida shakllanadi, keyinchalik esa jamiyatning turli qatlamlariga tarqaladi, turli elatlar va millatlar orasida yoyiladi. 4 Shu tariqa esa mustaqil 4 Mirziyoyev Sh. “Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. –T.: “O‘zbekiston”, 2019. –B.145-146. 11 hayotga qadam qo‘yayotgan yangi avlod jamiyatda mavjud milliy g‘oyalar ta’sirida tarbiyalanadi. Zero, milliy g‘oya kundalik ishlarimizda va bunyodkorlik faoliyatimizda, xolis beminnat jamoatchilik ishimizda kuchimizgakuch, g‘ayratimizga g‘ayrat qo‘shib, haqiqatdan ham kelajagi buyuk davlat qurayotganimizga mustahkam ishonch bag‘ishlab, ruhimizni baland, belimizni baquvvat qilishi kerak. Shundagina yoshlar ongi, qalbi va ichki dunyosida milliy g‘oyani shakllantirishning murakkab va ko‘p qirrali jarayon sifatida transformasiya o‘zgarishi sodir bo‘ladi. Bu jarayonda esa uzluksiz ta’lim-tarbiya tizimi muhim rol o‘ynaydi. Bunga esa O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev yosh avlod tarbiyasini zamon talablari asosida yangi bosqichga ko‘tarish masalasiga doimo ustuvor ahamiyat qaratib kelmoqda. Davlatimiz rahbari bu xaqda to‘xtalib shunday degan edi: “Biz yoshlarga doir davlat siyosatini hech og‘ishmasdan, qat’iyat bilan davom ettiramiz. Nafaqat davom ettiramiz, balki bu siyosatni eng ustuvor vazifamiz sifatida bugun zamon talab qilayotgan yuksak darajaga ko‘taramiz. Yoshlarimizning mustaqil fikrlaydigan, yuksak intellektual va ma’naviy salohiyatga ega bo‘lib, dunyo miqyosida o‘z tengdoshlariga hech qaysi sohada bo‘sh kelmaydigan insonlar bo‘lib kamol topishi, baxtli bo‘lishi uchun davlatimiz va jamiyatimizning bor kuch va imkoniyatlarini safarbar etamiz”[1] deya ta’kidlaydilar. Darhaqiqat, milliy g‘oyani yoshlarning ongi, qalbi va ichki dunyosiga singdirishda ta’lim-tarbiya tizimi eng muhim va ta’sirchan omil hisoblanadi. Bugun zamonning o‘zi milliy g‘oya fanini o‘qitishda transformasiya o‘zgarishi orqali chuqur optimallashtirish jarayonlarini amalga oshirishni talab etmoqda. Milliy g‘oya jamiyatlar kurashidir. U fikrlar va mafkuralar xilma-xilligiga asoslanadi. Shu bilan “davlat mafkurasidan” tubdan farq qiladi. Milliy g‘oya mamlakat oldida turgan yuksak maqsadlarni amalga oshirish uchun jamiyatdagi har bir odamni birlashtirishga, safarbar etishga, jipslashtirishga, millatni millat, xalqni xalq qilishga xizmat qiladi. Milliy g‘oyamiz o‘zida xalqimizni birlashtiradigan oliy maqsadlar sari, ajdotlardan avlodlarga asrlar 12 davomida, yuraklardan-yuraklarga o‘tib kelgan, ezgu orzu-armonlardan va niyatlarini o‘zida mujassam qiladi. Bu xaqda birinchi Birinchi Prezidentimiz I.A.Karimov quydagicha ta’kidlaydi: “Milliy g‘oya deganda, ajdotlardan avlodlarga o‘tib, asrlar davomida e’zozlanib kelinayotgan, shu yurtda yashayotgan har bir inson va butun xalqning qalbida chuqur ildiz otib, uning ma’naviy ehtiyoji va hayot talabiga aylanib ketgan, ta’bir joiz bo‘lsa, har qaysi millatning eng ezgu orzu-intilishi va umidmaqsadlarini o‘zimizga tasavvur qiladigan bo‘lsak, o‘ylaymanki, bunday keng ma’noli tushunchaning mazmun-mohiyatini ifoda qilgan bo‘lamiz”[3] deb keng manoda so‘z yuritgan. Darhaqiqat, millatning rivojlanishida milliy g‘oyaning o‘rni beqiyos ahamiyatga ega. Milliy g‘oya millatning ichki rivojlanishi va kelajak sari intilishi hamda kurashlarining markazida bir kuch bo‘lib, millatning qaysi yo‘llar va qaysi maqsadlar orqali olg‘a intilishini ta’minlash orqali transformatsiyaga uchraydi. Natijada “transformasiya” barcha sohalardagi kabi milluy g‘oya fanining rivojiga ham bevosita ta’siri k о ‘rsatadi. Fikrimizni davom ettirib, “transformasiya” terminining ma’nosiga e’tibor qaratsak: Transformatsiya – (lot. o‘zgarish, aylanish) totalitar siyosiy tizimlarning demokratik siyosiy tizimlarga o‘zgarishi jarayoni. Shu nuqtai nazardan qaraganda, transformasiya – “qayta о ‘zgarish”, “qayta hosil b о ‘lish” jarayoni ekan, milliy g‘oyaning tranformasiyaga uchrashi natijasida esa undagi sifatiy о ‘zgarishlar sodir bo‘ladi va u doimo davom etadigan, hech qachon t о ‘xtamaydigan jarayon b о ‘lib XX asr tugab XXI asr boshlarida ham kuchaydi. Transformasiya – qiyofaning о ‘zgarishi b о ‘lib, hozirgi о ‘zbek xalqining milliy madaniyatiga chetdan kirib kelayotgan turli darajadagi madaniy yangiliklar k о ‘proq axborot kommunikatsiya texnologiyalari, internet tizimining ijtimoiy tarmog‘i, turli tovarlar yoki zamonaviy san’at namunalari orqali kirib kelmoqda. Ushbu yangi madaniy jarayonlar milliy g‘oyamiz rivojlanishiga ijobiy yoki salbiy ta’sir k о ‘rsatmoqda Global o‘zgarishlar davrida milliy g‘oyaning yoshlar ongida transformasiyalanishi quyidagi dolzarb jixatlarga ega: Birinchidan, yoshlarda mustaqil fikrning mavjudligidagi turli-tumanlik bilan bog‘liq. Bunda o‘zining 13 mustaqil fikriga, g‘oyasiga ega yoshlar bilan ayrim fikrni fikrdan farqlamaydigan mustaqil fikrga ega bo‘lmaganligi sababli, globallashgan dunyoda kuchayadigan ma’naviy tahdidlarning ta’siriga tushib qoladigan “taqlidchan” yoshlar ham uchrab turganligi o‘ziga xos muammodir. Ikkinchidan, ayrim yoshlar ongida milliy g‘oyaning negizlaridan uzoqlashish, milliy madaniy meros, urf-odat, an’ana va qadriyatlarni hayotdagi ahamiyatini yetarlicha baholamaslik, qadriga yetmaslik holatlari uchramoqda. Ayrim yoshlar orasida ma’naviy qadriyatlarni emas, ortiqcha moddiy sarf-xarajatlar bilan bog‘liq qadriyatlarning jozibasi, buyumparastlik ustun bo‘lib qolmoqda. Uchinchidan, global o‘zgarishlar davrida axborot xuruji va mafkuraviy kurashlarda, hamda “ommaviy madaniyat”ning ta’siri orqali yoshlar ongida transformasiyaga uchrashi bilan bog‘liq. Bunga milliy g‘oyaning asosiy tushunchalari, g‘oya va maqsad tamoyillariga tayangan holda “fikrga qarshi fikr, g‘oyaga qarshi g‘oya, jaxolatga qarshi – ma’rifat bilan javob berish” imkoniyatini yaratadi. Bugungi global o‘zgarishlar davrida yoshlar ongining o‘zgarishi va transformasiyaga uchrashi natijasida xarqanday jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish tendensiyalarida quyidagi jihatlarga ham alohida e’tibor qaratish zarur: Birinchidan, ta’lim tarbiya jarayonida jaholatning barcha ko‘rinishlarini mazmunmohiyatini yoshlar ongiga singdirib borish va unga qarshi choralar dasturini ta’limiy jarayonga uyg‘un holda yo‘lga qo‘yish lozim. Ikkinchidan, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashish jarayonida milliy an’ana va qadriyatlardan keng foydalanish, shuningdek bu jarayonda milliy an’ana va qadriyatlarni kamsitilishiga yo‘l qo‘ymaslik zarur. Uchinchidan, jaholatga qarshi kurash vositasi sifatida oila, mahalla va ta’lim muassasalari institutlarida yoshlarni o‘z kelajagiga yo‘naltirishi uchun johillik sifatlarini inkor eta oladigan komil inson qiyofasini shakllantirish kerak. To‘rtinchidan, jaholatning salbiy illatlarini namoyish etish va boshqa usulardagi targ‘ibot ishlarini olib borish zarur. Beshinchidan, jaholatga qarshi ma’rifat bilan kurashishda ijtimoiy-madaniy faoliyat texnologiyalarini to‘g‘ri tanlash va ulardan samarali foydalana olish lozim. Shundagina milliy g‘oyada xalq, millat, davlat qaysi yo‘nalishda rivojlanishi, 14 uning istiqboli, yaqin kelajagi, orzu-istak, umid-ishonchi o‘z ifodasini topish orqali yoshlar ongida transformatsiyalanish jarayonlari sodir bo‘ladi. Milliy uyg‘onish, milliy tiklanish, milliy taraqqiyot konsepsiyasi ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor munosabatlariga o‘tish davrida milliy o‘zlikni anglash bilan sintezlashuvi va uning bugungi turmush tarzimiz hamda tafakkurimiz taraqqiyotida namoyon bo‘lishi, sivilizasiyasi transformatsiyalanishga uchraydi. Ma’lumki, milliy g‘oya yoshlarni faollikka, fidoyilikka, jonni kuydirib, tinmay ishlashga da’vat qiluvchi vosita. Milliy g‘oya sog‘lom fikrlaydigan har bir yosh-avlod ongida milliy g‘urur-iftixor, or-nomusni uyg‘otadigan, o‘zlikni anglatadigan, xalqning maqsadi va orzu umidlari ro‘yobga chiqishiga kuch-qudrat beradigan, millatni harakatga keltiradigan qudratli omildir. Shunday ekan, milliy g‘oyani Vatan tuyg‘usidan ayri holda tasavvur etib bo‘lmaydi. Aynan shuning uchun ham muayyan bir mamlakatda yashayotgan xalqning taqdiri va kelajagi shu davlat va jamiyat rivojiga bog‘liq ekanini chuqur anglatish, bu tuyg‘uni ularda amaliy harakatga, hayot tarziga aylantirish milliy g‘oyaning eng muhim xususiyatidir. Shu nuqtai nazardan qaraganda, milliy g‘oya jahon tarixida xalqlarning yuksalishi ularning ma’naviy, g‘oyaviy birlashuvidan boshlangan. Ular aynan milliy g‘oya asosida murakkab sinovlardan muvaffaqiyatli o‘tgan. Milliy g‘oya ularni Vatanga bo‘lgan sadoqati, ma’naviyati va madaniyatini yuksaltirib, buyuk maqsadlar sari safarbar etgan. Natijada, rivojlangan demokratik mamlakatlarda milliy g‘oya taraqqiyotga undovchi kuch sifatida xalqlarning azaliy milliy qadriyat va xususiyatlariga bog‘lab singdirilgan. Uning qudratli mafkuraviy ta’siri mamlakat aholisini umumiy maqsadlar yo‘lida birlashtirgan. Shu bois ham, O‘zbekiston taraqqiyotining bugungi yangi bosqichida ko‘p millatli xalqimizning yagona milliy g‘oyasi dunyo ijobiy tajribasining nafaqat ma’naviy-ma’rifiy, tarbiyaviy-axloqiy jihatlarini, balki ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy sohalardagi, jumladan, shaxsning intellektual salohiyatini oshirish va inson kapitalini rivojlantirish bilan bog‘liq muhim yutuqlarini ham o‘zida mujassam etadi. 5 Shu bilan birga milliy g‘oya O‘zbekistonning tarixiy, madaniy, ilmiy va falsafiy manbalaridan oziqlanadi, 5 . Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” T.: “Ma’naviyat”. 2008. B52 15 hamda bugungi kunda shiddat bilan rivojlanayotgan dunyoga mos ravishda o‘sib, takomillashib boradi. Zero, milliy g‘oya xalqning buyuk mutafakkir va allomalari, davlat va jamoat arboblari, atoqli ijodkor va ziyolilarining qarashlari, boy ma’naviy-ma’rifiy merosining ana shunday negizlarini tashkil etadi. O‘z navbatida milliy g‘oya xalqning dunyoqarashi, tarixiy o‘zligi va milliy tarbiyasining ma’naviy manbai sifatida yosh avlod ongiga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni singdirib borish orqali transformatsiyalanish jarayonlari sodir bo‘ladi. “Mustaqillikning dastlabki yillarida milliy istiqlol g‘oyasining ishlab chiqilishi O‘zbekistonda mustaqillikni asrash, mamlakat xavfsizligini saqlash, mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashda xalqni birlashtirishga xizmat qildi. Yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi kabi tamoyillar murakkab o‘tish davrida mamlakatimiz hududiy yaxlitligi, sarhadlarimiz daxlsizligini saqlash, xalqimizning tinch va osoyishta hayotini ta’minlash, jamiyatda millatlararo totuvlik, diniy bag‘rikenglik va ijtimoiy barqarorliq muhitini qaror toptirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi”[4]. Bugungi kunda milliy g‘oya targ‘iboti oldiga fuqarolar dunyoqarashini boshqarish emas, balki yoshlar taffakurini boyitish, yangi ma’no mazmun bilan to‘ldirish vazifalari qo‘yildi. Yoshlarning tafakkur rivojida transformatsiyalanish jarayonlari sodir bo‘lishi orqali o‘zgarib borishi, ong, qalb va tuyg‘u tushunchalarining qisman yoki butunlay transformatsiyaga uchrashi, biz o‘qigan, tasavvur qilgan, komil inson tushunchasining bugungi tahlili, birinchidan, komillik qiyofasini zamonga nisbatan, davr va muhit ichida, ijtimoiy hayot bilan bog‘liq holda tasavvur qilishgabog‘liq ekanini chuqur anglatish, bu tuyg‘uni ularda amaliy harakatga, hayot tarziga aylantirish milliy g‘oyaning eng muhim xususiyatidir. Shu nuqtai nazardan qaraganda, milliy g‘oya jahon tarixida xalqlarning yuksalishi ularning ma’naviy, g‘oyaviy birlashuvidan boshlangan. Ular aynan milliy g‘oya asosida murakkab sinovlardan muvaffaqiyatli o‘tgan. Milliy g‘oya ularni Vatanga bo‘lgan sadoqati, ma’naviyati va madaniyatini yuksaltirib, buyuk maqsadlar sari safarbar etgan. Natijada, rivojlangan demokratik mamlakatlarda milliy g‘oya taraqqiyotga 16 undovchi kuch sifatida xalqlarning azaliy milliy qadriyat va xususiyatlariga bog‘lab singdirilgan. Uning qudratli mafkuraviy ta’siri mamlakat aholisini umumiy maqsadlar yo‘lida birlashtirgan. Shu bois ham, O‘zbekiston taraqqiyotining bugungi yangi bosqichida ko‘p millatli xalqimizning yagona milliy g‘oyasi dunyo ijobiy tajribasining nafaqat ma’naviy-ma’rifiy, tarbiyaviy-axloqiy jihatlarini, balki ijtimoiy-siyosiy va iqtisodiy sohalardagi, jumladan, shaxsning intellektual salohiyatini oshirish va inson kapitalini rivojlantirish bilan bog‘liq muhim yutuqlarini ham o‘zida mujassam etadi. Shu bilan birga milliy g‘oya O‘zbekistonning tarixiy, madaniy, ilmiy va falsafiy manbalaridan oziqlanadi, hamda bugungi kunda shiddat bilan rivojlanayotgan dunyoga mos ravishda o‘sib, takomillashib boradi. Zero, milliy g‘oya xalqning buyuk mutafakkir va allomalari, davlat va jamoat arboblari, atoqli ijodkor va ziyolilarining qarashlari, boy ma’naviy-ma’rifiy merosining ana shunday negizlarini tashkil etadi. O‘z navbatida milliy g‘oya xalqning dunyoqarashi, tarixiy o‘zligi va milliy tarbiyasining ma’naviy manbai sifatida yosh avlod ongiga milliy va umuminsoniy qadriyatlarni singdirib borish orqali transformatsiyalanish jarayonlari sodir bo‘ladi. “Mustaqillikning dastlabki yillarida milliy istiqlol g‘oyasining ishlab chiqilishi O‘zbekistonda mustaqillikni asrash, mamlakat xavfsizligini saqlash, mafkuraviy tahdidlarga qarshi kurashda xalqni birlashtirishga xizmat qildi. Yurt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi kabi tamoyillar murakkab o‘tish davrida mamlakatimiz hududiy yaxlitligi, sarhadlarimiz daxlsizligini saqlash, xalqimizning tinch va osoyishta hayotini ta’minlash, jamiyatda millatlararo totuvlik, diniy bag‘rikenglik va ijtimoiy barqarorliq muhitini qaror toptirishda muhim ahamiyatga ega bo‘ldi”. Bugungi kunda milliy g‘oya targ‘iboti oldiga fuqarolar dunyoqarashini boshqarish emas, balki yoshlar taffakurini boyitish, yangi ma’no mazmun bilan to‘ldirish vazifalari qo‘yildi. Yoshlarning tafakkur rivojida transformatsiyalanish jarayonlari sodir bo‘lishi orqali o‘zgarib borishi, ong, qalb va tuyg‘u tushunchalarining qisman yoki butunlay transformatsiyaga uchrashi, biz o‘qigan, 17 tasavvur qilgan, komil inson tushunchasining bugungi tahlili, birinchidan, komillik qiyofasini zamonga nisbatan, davr va muhit ichida, ijtimoiy hayot bilan bog‘liq holda tasavvur qilishga asoslanadi. Ikkinchidan, komil inson qiyofasiga nisbatan, hayotiy tajribalar ko‘lami va odamiylik sifatlarining umumlashgan yoki xususiylashgan shakllarida ko‘rishimiz mumkin bo‘ldi. Va nihoyat, uchinchidan, inson komilligining ahamiyatiga nisbatan, komillik darajasiga yaqinlasha olgan shaxsning o‘z davriga, zamonasiga, millati, xalqi, Vatani va butun insoniyatga nafi yoki ma’naviy ozuqasi salmog‘i bilan belgilandi. Shunday ekan, milliy g‘oyaning transformasiyon jarayonlariga uchrashi natijasida insonlar ongida ezgulikka yo‘g‘rilgan bunyodkor g‘oyalarshining shakillanishiga va rivojlanishiga xizmat qilishi lozim. Zero, bunyodkorlik g‘oyalari yurtni obod, xalq hayotini farovon qilishdek olijanob maqsadlar bilan ajralib turadi: tenglik, vatanparvarlik, insonparvarlik, xalqparvarlik, tinchlik, ozodlik, hurfikrlilik, do‘stlik, birodarlik, bag‘rikenglik, taraqqiyot kabi tushunchalarni o‘zida mujassamlashtirayotgan, eng ezgu g‘oyalari sifatida yashab kelmoqda. Ma’lumki, qonunga rioya qilish uchun, eng avvalo uni bilish kerak. Huquqiy tarbiya orqali har bir shaxsning ongiga nima qilish mumkin, nima qilish mumkin emasligini, jamiyat, davlat undan nimani talab qiladi, qonunlarga rioya etish yo’llari nimadan iborat ekanligini yetkazmoq lozim. Tartib buzuvchilar orasida o’z xatti-harakatining noqonuniyligini anglamaslik, noqonuniy ekan deb ham o’ylamaslik va bunday harakatni jazoga loyiq emas deb tushunish ko’p uchraydi. Shunday tushuncha hosil bo’lmasligi uchun huquqiy tarbiya jarayonida har bir jamoada o’rnatilgan tartibni buzish, qonun normalariga rioya etmaslik natijasida intizomiy , ma’muriy , moddiy yoki jinoiy jazo kelib chiqishini tushuntirish, uqtirish zarur . Huquqiy tarbiyani kuchaytirishga oltimishinchi yillardan boshlab alohida ahamiyat berila boshlandi va bu masala hozirgi davrda ham o’z dolzarbligini saqlab qolmoqda. Shaxs va jamiyat o’rtasida vujudga keladigan munosabatlarning rivojlanish prinsiplariga mos bo’lishi shaxs faoliyatini 18 yo’naltirib turuvchi hayotiy pozitsiyaga bog’liq. Hayotiy pozitsiya esa tarbiya jarayonida shakllanadi. Shu sababdan ibtidoiy jamoat tuzumi davridayoq shaxs tarbiyasini jamiyat o’z nazoratiga olgan va bu vazifani bajarishga eng dono kishilarga topshirgan. Shaxsni yashashga o’rgatish jamiyat faoliyatining muhim sohalaridan biri bo’lib kelgan. Har tamonlama yetuk shaxsni tarbiyalab yetishtirish maqsadi umumtarbiyaning maqsadi barcha yo’nalishlarini bir-biriga uyg’unlashtirilgan holda olib borishni taqozo qiladi. Bu bir kishining emas, balki butun jamoaning burchidir . Huquqiy tarbiya ham bir kishining vazifasi emas, chunki shaxsni har tomonlama shakllantirish uchun bir tarbiyachi barcha omillarni qo’llab ko’radi. Huquqiy tarbiyaning bir yoki bir necha yo’nalishinigina shaxs ongida shakllantira olishi mumkin. Pedagog muayyan masala bo’yicha huquqiy tarbiyaga keng yondoshishi uchun shu masalaga aloqador omillarni tanlab olishi, ularni yagona bir mavzuga yig’ishi, misollar yordamida uyg’unlashtirishi kerak. Masalan, o’quvchida O’zbekiston fuqarolariga sodiqlik burchini tarbiyalashda o’qituvchi o’quvchi qanday qonunlarni o’rganishi kerakligini tanlay bilishi, fuqarolarga taalluqli misollar topishi, fuqarolik burchi buzilganda davlat va jamiyat tomonidan quriladigan choralarni belgilashi, yuridik dalillar to’plashi, so’ngra keng tarbiya mavzularini ishlab chiqishi va shu mavzu bo’yicha ish olib borishi kerak. Lekin shuni unutmaslik lozimki, huquqiy ongning hatto biror yo’nalishini shakllantirish uchun ham yuridik omillarning o’zigina kifoya emas: masalan, intizomsiz shaxsni qayta tarbiyalash uchun uning huquqiy ongida burilish yasash, dunyoqarashiga, mehnat munosabatiga, madaniyat darajasiga ta’ sir ko’rsatishi kerak. Agar uni qonunga ko’ra jazolash bilan kifoyalansangiz, axloqiy buzuq ekan, yana eski odatini davom ettiraveradi. Binobarin, huquqiy tarbiyaga aloqador omillar ikki guruhga bo’linadi: tarbiyachining axborotli hujjatlariga kiritiladigan omillar va tinglovchilar xususiyatiga bog’liq omillar . Tarbiya jarayonida ikkala guruh omillar baravar e’tiborga olinishi kerak. Tarbiyachining axborotli hujjatlariga kiritilgan omillari suhbat mavzusida qanday qonun, qonuniy ishlarni tushuntirmoq, 19 asosiymaqsad nimaga qaratilganligini bilib olishdir . Masalan, voyaga yetmaganlarning huquqbuzarligining oldini olish bo’yicha tarbiya: jinoiy , moddiy intizomiy ,huquqbuzarlikda voyaga yetmaganlar qanday harakatlari uchun javobgar bo’lishlariga taalluqli hujjatlarni to’plashdan iborat. Tinglovchilar xususiyatiga bog’liq omillarda tarbiyachi tinglovchilarning qabul qilish darajasi, yoshiga, mahoratiga va boshqa xususiyatlariga e’tibor bergan holda tarbiya usulini tanlashdan iborat. Shubhasiz, huquqiy , siyosiy va ma’naviy ongning o’zarobog’liqligini esdan chiqarmaslik kerak, lekin shuni ham nazarda tutish lozimki, ularni bir-biri bilan qo’ shib yuborish mumkin emas. Huquqiy tarbiya ongningmustaqil shaklini - huquqiy ongni shakllantiradi, bu esa tarbiyaning o’ziga xos shakllari va usullarini izlab topish va qo’llanish zaruriyatini taqozo etadi. Tarbiyachilar zarur hajmdagi huquqiy bilimlar bilan qurollangan bo’lishi va tarbiyalanuvchilarda huquqiy ongni shakllantirish, ularning huquqiy madaniyatini oshirish bilan birga axloqaiy jihatdan tarbiyalovchi uslubiyatini ham egallashi lozim. “Yuksak darajada axloqli fuqaroni voyaga yetkazish – har bir insonningburchidir”. 6 Agar ijtimoiy ong umuman ijtimoiy borliqning aksi bo’ladigan bo’lsa, unda huquqiy ong faqat mavjud huquqiy voqea-hodisalarni, shuningdek huquq yordamida tartibga solinishi mumkin bo’lgan hodisalarni aks ettiradi. Huquqiy ong - bu jamiyatda ommaviylashgan huquqiy , shuningdek kishilarning xulq-atvoriga, ijtimoiy muassasalar qadriyatlariga huquq haqidaga shunday tasavvurlar nuqtai nazaridan munosabatini ifodalaydigan nazariyalar , g’oyalar , qarashlar va tasavvurlar majmuidir . Ongning bu shaklini huquqsiz tasavvur qilib bo‘lmaganidek, huquqni ham huquqiy ongsiz anglab bo‘lmaydi, biri ikkinchisidan kelib chiqadi, biridan oldin ikkinchisi yuz bergan bo‘ladi, chunki bir holda huquq huquqiy ongning rivojiga yordam bersa, boshqa holda buning aksi bo‘lib, huquqiy 6 Karimov I.A. o’zbekiston XXI asr bo’ sag’asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. –T .: O’zbekiston, 1997. – 187-bet 11 20 ong huquqning rivojiga, uning takomillashuviga ko‘maklashadi va amalga kiritilishini ta’minlaydi. 21 II.bob. Yoshlarni milliy g`oya ruhida tarbiyalashning institutsional tizimini muvofiqlashtirish masalalari 2.1. Xalqimiz ongiga huquqiy tarbiyani shakllantirishning asosiy yo’nalish va vositalari Mustaqillik yillarida mamlakatimizda jamiyat hayotining ma’naviy-ma’rifiy asoslarini mustahkamlash, milliy istiqlol g‘oyasining asosiy tushuncha va tamoyillarini hayotga joriy etish, 142 yurtdoshlarimiz, ayniqsa, yosh avlod qalbida Vatanimiz taqdiri va kelajagi uchun daxldorlik va mas’uliyat hissini oshirish, yot g‘oyalarga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirishga yo‘naltirilgan targ‘ibot tizimi shakllandi. Bu jarayonda Respublika Ma’naviyat targ‘ibot markazi, uning joylardagi tuzilmalari hamda Milliy g‘oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi tomonidan muayyan ishlar amalga oshirilganini qayd etish lozim. Bugungi kunda dunyoda globallashuv jarayonlari kuchayib, tinchlik va barqarorlikka qarshi yangi tahdid va xatarlar tobora ko‘payib bormoqda. Bunday murakkab va tahlikali vaziyat sohada amalga oshirilgan ishlarni tanqidiy baholab, uning faoliyatini zamon talablari asosida takomillashtirishni taqozo etmoqda. Xususan, oila, mahalla va ta’lim muassasalarida yoshlar tarbiyasi, chekka hududlar va mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan maqsadli g‘oyaviy-tarbiyaviy ishlarning yuzaki tarzda olib borilayotgani, jinoyatchilik, diniy ekstremizm va terroristik harakatlarga adashib qo‘shilib qolish, milliy qadriyatlarga e’tiborsizlik, erta turmush qurish, oilaviy ajralishlar kabi salbiy holatlarning oldini olishga qaratilgan targ‘ibot ishlarining aksariyat hollarda kutilgan natijani bermayotgani bu masalalarga jiddiy e’tiborni talab etmoqda1 . Mamlakatimizda qabul qilingan 2017 — 2021-yillarda O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasida eng avvalo, davlat boshqaruv organlarining quyi bo‘g‘inlari faoliyatini tubdan yaxshilash, ularning xalq bilan muloqot qilishini ta’minlash, bu borada samarali ijtimoiy hamkorlik mexanizmini mustahkamlash ustuvor vazifa sifatida belgilab qo‘yilgan. 22 Ana shu maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda, ma’naviyma’rifiy targ‘ibot ishlarining mazmun-mundarijasini tubdan yaxshilash, ularning ko‘lami va miqyosini kengaytirish, tizimda faoliyat ko‘rsatayotgan soha xodimlarining bilim va malakasini izchil oshirib borish, tuman (shahar) darajasidagi xodimlar mehnatiga haq to‘lashning barqaror tizimini yo‘lga qo‘yish, sohada faoliyat olib borayotgan muassasa va tashkilotlar ishini muvofiqlashtirish va ularning samarasini oshirish maqsadida: Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashining Respublika Ma’naviyat targ‘ibot markazi hamda Milliy g‘oya va mafkura ilmiyamaliy markazini birlashtirish yo‘li bilan ularning negizida Respublika Ma’naviyat va ma’rifat markazi qayta tashkil etish haqidagi taklifi ma’qullangan. 2. Markaz faoliyatini tashkil etishda quyidagi asosiy vazifalarga alohida e’tibor qaratilishi ta`kidlangan: mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy-iqtisodiy islohotlar, qabul qilinayotgan qonun hujjatlari, davlat dasturlarining mazmun va mohiyatini aholining keng qatlamlariga yetkazishga qaratilgan targ‘ibot ishlarini tizimli va izchil amalga oshirish, bu borada keng jamoatchilik, olimlar, mutaxassislar, ijodkor ziyolilardan iborat “Ma’rifat” targ‘ibotchilar jamiyatini shakllantirish hamda uning faoliyatini doimiy asosda yo‘lga qo‘yish; dunyoda yuz berayotgan murakkab geosiyosiy va g‘oyaviymafkuraviy jarayonlarning mazmun-mohiyatini har tomonlama chuqur yoritib borish, terrorizm, diniy ekstremizm, aqidaparastlik, separatizm, odam savdosi, “ommaviy madaniyat”, narkobiznes va boshqa tahdidlarga qarshi samarali g‘oyaviy kurash olib borish; jamiyatimizning barqaror rivojlanishiga to‘sqinlik qilayotgan ichki tahdidlar — el-yurt taqdiriga loqaydlik, mahalliychilik, urug‘- aymoqchilik, oilaviy qadriyatlar va yoshlar tarbiyasiga e’tiborsizlik kabi holatlarga barham berishga qaratilgan kompleks tadbirlar tizimini ishlab chiqish va amalga oshirish; milliy g‘oyani yurtimizda yashayotgan barcha millat va elatlar, ijtimoiy toifa vakillari o‘rtasida keng targ‘ib etish, bunyodkorlik ruhini yalpi ijtimoiy harakatga aylantirish, ertangi kunga ishonch tuyg‘ularini kuchaytirish1 ; targ‘ibot-tashviqot ishlarida aholining hududiy, kasbiy hamda yosh 23 xususiyatlarini hisobga olgan holda mutanosib, maqsadli va mazmunli yondashuvni joriy etish; ma’naviy-ma’rifiy targ‘ibot ishlari samaradorligining ilmiy asoslangan monitoringini ta’minlashga qaratilgan sotsiologik tadqiqotlar o‘tkazishni muntazam yo‘lga qo‘yish; oshlarda sog‘lom dunyoqarash, jumladan, kitobxonlik ko‘nikmasini shakllantirish, Internet, axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan oqilona foydalanish madaniyatini oshirish, ularda g‘oyaviy va axborot xurujlariga qarshi mafkuraviy immunitetni kuchaytirish; mahallalarda uyushmagan yoshlar bilan ishlash, ushbu toifani ijtimoiy-iqtisodiy faollashtirishda jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikni yo‘lga qo‘yish; xalqimizning tarixiy merosi, urf-odatlari va milliy tarbiya an’analarini asrab-avaylash, keng aholi qatlamlari, ayniqsa, yoshlarimiz o‘rtasida dinlararo bag‘rikenglik, millatlararo totuvlik va o‘zaro mehr-oqibat muhitini mustahkamlash bo‘yicha chora-tadbirlar ishlab chiqish va joriy etish Mamlakatimizda ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tizimli tashkil etish, bu borada amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning samaradorligini oshirish, aholi, ayniqsa yoshlarning intellektual salohiyati, ongu tafakkuri va dunyoqarashini yuksaltirish, mafkuraviy immunitetini mustahkamlash, vatanparvarlik, xalqqa muhabbat va sadoqat tuyg‘usi bilan yashaydigan barkamol avlodni tarbiyalashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ma’naviy - ma’rifiy va mafkuraviy targ‘ibot ishlari hech qachon hozirgidek dolzarb vazifaga aylanmagan. “Ma’naviy islohotlar davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi bo‘lgani, mafkuraviy tahdid va axborot xurujlari ko‘payib borayotgani, odamlar ongi va qalbini egallash yo‘lidagi kurash jarayonlari kuchaygani uchun hayotning barcha jabhalari, ishlab chiqarishning hamma sohalari, aholining hamma qatlamlari orasida ma’naviy - ma’rifiy va mafkuraviy sohada jadal ishlarni amalga oshirish targ‘ibotchi oldidagi eng muhim vazifa hisoblanadi.” 7 Shuning uchun ham ma’naviy - ma’rifiy va mafkuraviy targ‘ibot ishlari qanday dastur va yo‘nalish, qaysi ko‘rsatma va qo‘llanma, qanaqa reja asosida, qay saviyada, kimlar tarafidan olib borilayotgani g‘oyat muhim masala bo‘lib turibdi. 7 Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat - yengilmas kuch- T.: “Ma’naviyat”. 2008.B86 24 Yoshlar qalbida yuksak ma’naviy fazilatlarni shakllantirishda, ularda milliy ong va g‘ururni uyg‘otishda, Vatan, millat va istiqlol taqdiri uchun faol kurashchi fuqarolarni tarbiyalab, voyaga etkazishda muzey, teatr va kutubxonalar, bugungi kun ta’biri bilan aytganda axborot resurs markazlarining alohida o‘rni bor. Bu kabi muassasalar Respublikamiz fuqarolari ma’naviy dunyosini boyitish, ularni go‘zal narsalarning hammasidan bahramand qilish, kishilar qalbiga tezroq yo‘l topish, estetik hissiyotiga kuchli ta’sir qilish, hayotiy voqea-hodisalarni chuqur mushohada etishga da’vat etish kabi ajoyib xususiyatlarga ega. SHuning uchun pedagog-o‘qituvchilar o‘z faoliyatida mazkur muassasalarning yoshlarni yuksak ma’naviy-axloqiy ruhda tarbiyalashdagi badiiy ta’sir etishdek vositachilik xususiyatidan imkoni boricha kengroq foydalanishlari muhim ahamiyatga ega. Ma’naviy-ma’rifiy ishlarni tashkil etish metodikasini yaratish eng muhim vazifalardan biridir. Chunki har qanday ma’naviy-ma’rifiy tadbir metodik jihatdan puxta ishlab chiqilmasa quruq safsatabozlikdan nariga o‘tmaydi. Ma’naviy va ma’rifiy ishlar yuzasidan o‘tkaziladigan tadbirlarning muayyan majmui bag‘rikenglik, insonparvarlik g‘oyalari asosida tayyorlanib, talabayoshlarda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, o‘zga millat va din vakillariga hurmat uyg‘otish ruhida o‘tkazilishi muhimdir. O‘zbekistonda ma’naviy-ma’rifiy tadbirlarni tizimli tashkil etish, bu borada amalga oshirilayotgan chora-tadbirlarning samaradorligini oshirish, yoshlarning ongu tafakkuri va dunyoqarashini yuksaltirish, intellektual salohiyati, mafkuraviy immunitetini mustahkamlash, vatanparvarlik, bag‘rikenglik, xalqqa muhabbat va sadoqat tuyg‘usi bilan yashaydigan barkamol avlodni tarbiyalashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ma’naviy-ma’rifiy ishlarning ta’sirchanligini oshirish, ma’naviyat sohasidagi tashqi tahdid hamda xavf-xatarlarga qarshi samarali kurashish, jamiyatda mafkuraviy immunitetni mustahkamlash, sohasida: - aholi o‘rtasida faol fuqarolik pozitsiyasini shakllantirish, jamiyatda milliy va umuminsoniy qadriyatlarga asoslangan demokratik tamoyillarni qaror toptirish; - mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy- 25 ma’rifiy islohotlarning, qabul qilinayotgan qonun hujjatlarining mazmun- mohiyatini keng jamoatchilikka samarali etkazish; oila, mahalla, ta’lim muassasalari va mehnat jamoalarida ijtimoiy - ma’naviy muhitni sog‘lomlashtirish va o‘rganishga qaratilgan faoliyatda ishtirok etish, «mahalla-tuman- viloyatrespublika» prinsipi asosida hududlar kesimidagi ijtimoiy-ma’naviy muhit xaritasini shakllantirish, bu jarayonga zamonaviy axborot texnologiyalarini keng joriy etish; - jamiyatda “Jaholatga qarshi ma’rifat” g‘oyasi asosida uzluksiz ma’naviy tarbiya va targ‘ibot ishlarini tashkil etishning ta’sirchan, strategik yo‘nalishlari, kreativ va innovatsion uslublarini ishlab chiqish; - tinchlik va osoyishtalikka, mamlakatimizning barqaror taraqqiyotiga, qadriyat va urf-odatlarga hamda insonparvarlik g‘oyalariga xavf soluvchi turli ichki va tashqi tahdidlarga qarshi samarali targ‘ibot ishlarini olib borish; - aholining ijtimoiy-ma’naviy hayotida bunyodkorlik g‘oyalarini kuchaytirish, diniy bag‘rikenglik va millatlararo totuvlik muhitini yanada mustahkamlash. Mamlakatimizda barkamol avlodni shakllantirish, yoshlarni jismonan sog‘lom, ma’naviy-axloqiy jihatdan tarbiyalash, ularni yurtimizda olib borilayotgan islohotlarning faol ishtirokchisiga aylantirishga qaratilgan chora- tadbirlar izchil amalga oshirilmoqda Mafkuraviy faoliyat» tushunchasi, uning mazmun-mohiyati va namoyon bo’lish xususiyatlari Jamiyatda yashovchi turli xil millat, elat, xalq, irq, diniy e’tiqod, ijtimoiy tabaqa, sinf, partiya kabi uyushma, birlashma, tashkilot, jamoalarga mansub bo’lgan odamlar orasida, ularning shaxsiy hamda umumiy manfaatlarini ifodavlovchi g’oya va mafkuralar tizimini yaratish, ularni hayotga tadbiq etish mafkuraviy faoliyat orqali amalga oshiriladi. Al- xusis,mafkuraviy faoliyatsiz hyech bir jamiyat yashay olmaydi, bu siz yashab kelayotgan jamiyatni tarixda ham, bugungi kunda ham hyech kim uchratgan emas. Shuni e’tirof etish kerakki, keyingi yillarda jiddiy yutuqlarga erishildi, biroq asosan huquqiy ta’lim va huquqiy targ’ibot sohasida shunday bo’ladi. Huquqiy tarbiya esa bir vaqtning o’zida ta’limni, o’qitishni, xulq-atvor , ijtimoiy-huquqiy faollik e’tiqodlari, odatlari va malakalarini shakllantirishni o’z ichiga oladi. 26 Huquqiy tarbiyani huquqiy ta’limdan yoki faqat huquqshunoslikni o’qitishdangina iborat deb bilmaslik kerak. Shuni unutmaslik kerakki, huquqiy tarbiya tarbiyaviy ishlarning hamma jihatlarini qamrab olishi, maktablarda birinchi sinfdan boshlaboq amalga oshirila boshlashi, o’quv yurtlarida huquq bilan bir qatorda boshqa fanlarni (o’qish, adabiyot, tarix, geografiya va shu kabilarni) o’qitish jarayonida, sinfdan tashqari ishlarda leksiyalar , huquqshunoslar bilan uchrashuvlar , og’zaki jurnallar , yosh huquqshunoslar klublari, maktablari va boshqalarni tashkil etish yo’li bilano’tkazilishi lozim. Bunda yoshlarning o’zining huquqiy ongini va huquqiymadaniyatini shakllantirishdagi yuridik faoliyatining rolini ham hisobga olishkerak bo’ladi. Ana shu nuqtai nazardan olganda, yoshlarning jamoatchilik tartibinisaqlashda, demokratik davlatda qonunchilik va huquqiy tartibotni mustahkamlashishida bevosita va amaliy ishtirok etishlari g’oyat muhimdir . T ajribada huquqiyqoidalarni qo’llanish borasidagi amaliy malaka va qobiliyatlarning shakllantirilishi huquqiy tarbiyaning muhim jihati hisoblanadi. 2.2.Milliy g’oyani yoshlar ongiga singdirishda ommaviy axborot vositalarining roli Huquqiy tarbiya hamisha davlatning siyosat, iqtisodiyot va axloqqa nisbatan o’znuqtai nazarini aholiga aniq yetkazib berish borasidagi eng ishonchli yo’l hisoblanadi. Huquqiy normalar yozma shaklda ifodalanadi va shu tariqa odamlar u bilan davlat tomonidan ta’riflanganidek shaklda tanishish imkoniyatiga ega bo’ladilar . O’sib kelayotgan avlod huquqiy tarbiyasining xususiyatlari yangi jamiyatning o’z xarakteri, turmush tarziga asoslanadi. Ularning hammasi principal jihatdan yangi, yanada murakkab muammolarni hal etish zaruriyatini taqozo qiladi. Avvalo, huquqiy tarbiya yangi insonni kamol toptirishning samarali vositasi hisoblanadi. Qonunlar jamiyatimizning eng muhim axloqiy normalarini ifodalash bilan ayni bir vaqtda ushbu normalarning nafaqat e’lon qilinishi, shu bilan birga real ta’minlanishining dalili bo’lib ham xizmat qiladi. Shu jihatdan olganda huquq qudratli tarbiya vositasi hisoblanadi. Huquqiy tarbiya yana shuning uchun ham muhimki, jamiyat qonunlari o’zining dolzarbligini saqlab qoladigan ilg’or va 27 insoniy qoidalarni o’z ichiga olgan bo’ladi. Turgan gapki, o’z mohiyatini yo’qotgan normalar barham topadi, lekin ko’pgina narsalar saqlanib ham qoladi. Avvalo, mehnat intizomiga, uning samaradorligini, unga nisbatan ijodkorona munosabatni ta’minlashga, iqtisodiy negizni mustahkamlashga, shaxsiy va ijtimoiy manfaatlarning uyg’un tarzda qo’ shib olib borilishiga, odamlarning bir-biriga do’stona munosabatda bo’lishiga taalluqli va shu kabi qoidalar yashab qoladi. Endi ular huquqiy norma, qonun sifatida bo’lmaydi. Odamlar tegishli qoidalarga amal qilishga o’rganishadi, bu ular uchun odat tusiga kiradi. Ana o’ shanda bunday qoidalarni qonunlarda mustahkamlab qo’yish va ularni, mabodo bunday qoidalarga rioya qilinmaganida buning uchun tegishli huquqiy javobgarlikka jalb qilinadi, degan ko’rsatma orqali isbotlab qo’yishga bo’lgan zaruriyat o’z-o’zidan barham topadi. Bunday qoidalar endi ma’naviy tartibga soluvchilar tarzida amal qilaveradi. Bunday holatning iloji boricha tezroq paydo bo’lishi uchun yoshlarning diqqat- e’tiborini har doim tegishli normalarga qaratib turish, ularning mohiyatini ko’rsatib berish zarur . Bunday normalarni ijro etish har bir kishining ichki ehtiyojiga aylanguniga qadar huquqiy ko’rsatmalarga rioya qilishni o’rgatish jarayonida shu bilan birga ularning huquq tabiatini, davlat tomonidan majburlov choralari qo’llanishi mumkinligini ham ta’kidlab turish maqsadga muvofiqdir . Aniq va majburiy huquqiy normalar bilan tanishtirish bizning huquqimizda yuksak siyosiy va axloqiy talablarga asoslangan xulq-atvor odatlarini mustahkamlash uchun zarur Demak,muayyan g’oyaviy ta moyillar va ta’limotlar ishlab chiqilishining o’zi ularning kishilar faoliyatini belgilab beruvchi, unga ta’sir ko’rsatuvchi ijtimoiy hodisaga aylanishi uchun yetarli emas. Buning uchun ular kishilar orasida tarqalishi, odamlar ana shu g’oyalar ruhida tarbiyalanishi lozim. Aks holda, har qanday g’oya va mafkura qancha lik to’g’ri, jozibador bo’lmasin, muayyan hodisa sifatida tarix sahifasida qolib ketaveradi. Ayni paytda, har qanday g’oya va qarashlar tarqalishi uchun, eng avvalo, ular ishlab chiqilishi bilan birga, targ’ib va tashviq etilishi zarur. Mafkuraviy faoliyat esa hamisha shakllangan g’oyaviy qarashlar, baholar va maq sadlar tizimini odamlarga yetkazish, ularning ongiga singdirish borasidagi ishlarni amalga oshirish jarayonini anglatadi. Shu ma’noda, 28 mafkuraviy faoliyat bu biron-bir g’oyani amalga oshirish, uni aholi ongi va qalbiga singdirish, muayyan g’oyaviy qarashlar tizimini shakllantirish, uning amali yotini ta’minlash, yot va begona mafkuralarga qarshi kurash bi lan bog’liq chora-tadbirlar majmuidan iborat bo’lib, u g’oyaviy qarashlar – bilimlar, baholar, maqsadlarni shakl lantirish hamda ularni tarqatish, g’oyaviy tarbiyani amalga oshi rish, mafkuraviy profilaktika va immunitetni shakllantirish jarayonini ham o’z ichiga qamrab oladi. Mafkuraviy faoliyat jarayonining namoyon bo’lish xususiyatlariga quyidagilar kiradi: 1.Mafkuraviy faoliyat jarayoning keng ommani ezgu g’oyalar aso sida tarbiyalash, ularning umumiy siyosiy va ma’naviy saviyasi ni yuksaltirish, ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish, bo’sh vaqtlarini samarali o’tkazishga ko’mak beruvchi tadbirlarni amal ga oshirishga qaratilganligi uning eng muhim xususiyatlaridan biri sanaladi. 2.Mafkuraviy faoliyat keng ma’noda o’quv muassasalari, ta’lim-tarbiya maskanlari, klublar, axborot-resurs markazlari, madaniyat va istirohat bog’lari faoliyatini ham muayyan darajada qamrab olishi bilan o’zgacha xususiyat kasb etadi. Bunda muzey, kinoteatr, teatr va boshqa madaniy-ma’rifiy muassasa lar, shuningdek, OAV (gazeta-jurnallar, Internet, radio, TV) muhim o’rin tutadi. 3. Mafkuraviy faoliyat mafkuraviy ishlar muassasalarining keng tarmog’ining tashkil etilishi, ularning o’sishi va takomillashu vi bilan unga rahbarlik qilish jarayonining ham mukammallashib borishi, rahbarlik qilish san’atining yangi qirralarini topishga bo’lgan ehtiyojning kuchayib borishi bilan ham ayricha xususiyatga ega bo’ladi. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2006 yil 25 avgustdagi «Milliy g’oya tar g’iboti va ma’naviy-ma’rifiy ishlar samaradorligini oshirish to’g’risida»gi qaroriga binoan Respublika Ma’naviyat va ma’ri- fat kengashi faoliyati hamda tarkibiy tuzilishi qayta ko’rib chiqildi. Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashining il miy-amaliy yo’nalishda faoliyat olib boradigan va davlat byud jeti hisobidan moliyalashtiriladigan "Milliy g’oya va mafkura ilmiy-amaliy markazi" tashkil etildi. Respublika Ma’naviyat va ma’rifat kengashinmng amaliy targ’ibot yo’nalishida faoliyat olib boradigan Respublika Ma’naviyat targ’ibot 29 markazi shakl lantirildi. Barcha viloyatlarda hokimlarning ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo’yicha yordamchilari faoliyati yo’lga qo’yildi. Res publikamizdagi mahalla oqsoqollari va fuqarolar yig’inlari raislarining ma’naviy-ma’rifiy ishlar bo’yicha maslahatchila ri tizimi shakllantirildi. 4. Mafkura viy faoliyatning navbatdagi muhim xususiyatlaridan biri,uning hamisha konkret tarixiy mazmunga, maqsad-muddao ga ega bo’lganligi bilan ifodalanadi. Bu, eng avvalo, inson bilimlari, shu jumladan, mafkuraning mazmun-mohiyati haqidagi bilimlarning rivojlanganlik darajasi bilan belgilanadi. Mafkura tizimidagi bilim lar to’g’ri yoki noto’g’ri, progressiv yoki reaksion mazmunga ega bo’lishi mumkin. 8 Mazkur bilimlar o’z navbatida ular asosida shakllanadigan baholarning to’g’ri yoki noto’g’riligiga zamin yara tadi. Shakllanadigan baholarda esa real yoki kutilayotgan hodisa, jarayonlarga mavjud ehtiyojlar, manfaatlardan kelib chiqib, o’ziga xos munosabat ifodalanadi. Bilimlar qanchalik chuqur bo’lsa, hosil qilingan baholarga ishonch shunchalik yuqori bo’ladi. Shu ma’noda, baholar – qadriyatlar kishilarda ishonch, e’tiqodning shakllanishiga xizmat qiladi. Ba’zida erishilgan bilimlar, ularga asoslangan baholarning mutlaq to’g’riligiga ishonch dogma tizmga aylanib ketishini, bu mafkuraviy turg’unlikni yuzaga kel tirishini ham unutmaslik zarur. 5.Mafkuraviy faoliyatning yana bir ajoyib xususiyati g’oyaviy qarashlar doirasida belgilab olingan maqsadlarni bayon etishda istiqbolga, ertangi kunga ishonch tuyg’usini shakllantirishni ko’zlashi bilan belgilanadi. 6. Mafkuraviy faoliyat g’oyaviy qarashlarni tarqatish va unga mos tarbiyani amalga oshirishni ifodalash xususiyatiga ham ega bo’lib, mafkuraviy qarashlarni tarqatish tizimi, mexanizmlari, usul va vositalari doimo takomillashib borishni taqozo etadi. "Odamzod baxti uchun hamma narsadan voz kechishga o’rgatadigan ezgu g’oyalarni kishilarga singdirish buyuk san’atdir", deb yozgan edi fransuz 8 https://regulation.gov.uz/uz/document/10558 O‘zbekiston taraqqiyotining yangi bosqichida milliy g‘oyani rivojlantirish konsepsiyasi loyihasi. 30 yozuvchisi Stendal. Shu nuqtai nazardan qaraganda, mafkuraviy faoliyat g’oyaviy tarbiyani o’zga- ruvchan voqyelik va ijtimoiy guruhlarga xos xususiyatlarni hisobga olgan holda doimiy takomillashtirib borishni anglatadi. 7. Mafkuraviy faoliyatni tashkil etishda tex nika va texnologiyalar, targ’ibot va tashviqot olib borish usul larining rivojlanganlik darajasi ham o’ziga xos ahamiyat kasb etadi. Hozirgi davr da OAV mafkuraviy faoliyatni amalga oshirishning muhim bo’g’i ni hisoblanadi. XULOSA 31 Yuqorida bildirilgan fikrlardan kelib chiqqan holda xulosa o’rnida shuni aytishimiz mumkinki, huquqiy ta’lim va tarbiya jarayonida shaxs huquqiy jihatdan tarbiyalanib, huquqiy bilimlarni hayotga tatbiq etishga o’rgatiladi. Huquqiy tarbiyaning asosiy maqsadi shaxsda huquqiy ongni shakllantirish, ya’ni huquqiy me’yorlarga hurmatni, ularga ixtiyoriy va ongli ravishda rioya qilishni o’rgatishdir.Darhaqiqat, huquqiy ta’lim jarayoni Konstitutsiya va qonunlarni, milliy qadriyatlarni hurmat qilish, shaxsni vatanparvarlik, insonparvarlik, mehnatsevarlik, halollik, poklik, adolatlilik ruhida tarbiyalashni o’z oldiga vazifa qilib qo’yadi. Aholiga chuqur huquqiy bilim berishni yo’lga qo’yish orqali huquqiy madaniyatning yuksalishiga erishiladi, boshqacha aytganda, tom ma’nodagi huquqiy ongni shakllantirish talab etiladi. Bu esa yoshlarning huquqiy ongini shakllantirishning muhim omili bo’lgan huquqiy ta’limni tashkil etish bilan bog’liq jarayonlarni muntazam o’rganib borish, ilmiy tahlil qilish hayotiy-amaliy ahamiyatga egaligini ko’rsatadi. Bunda huquqiy ta’lim-tarbiya, huquqni o’qitish, huquqiy savodxonlik, huquqiy bilim, ko’nikma va malakaning o’rni bilan aloqador masalalarni o’rganish muhimdir . “Jamiyatda huquqiy madaniyatni yuksaltirish Milliy dasturi”da belgilanganidek, ijtimoiy ongni shakllantirishda huquqning o’rni; huquqiy tarbiya va aholining ijtimoiy faolligi; huquqiy ongga ta’ sir etish shakllari va usullari; huquqiy ongning psixologik jihatlari; huquqiy ongdagi ijtimoiybuzilish va salbiy o’zgarishlar; aholining turli qatlam va ijtimoiy guruhlarining huquqiy madaniyati kabi dolzarb muammolar bo’yicha ilmiy tadqiqotlar o’tkazilishi ayniqsa dolzarbdir . Birinchidan, shaxsning ijtimoiy xulq-atvori, yurish-turishi, ijtimoiy munosabatlarda ishtiroki bilan bog’liq muammolar huquqshunoslik fanlarining asosiy masalasi bo’lib kelgan. Huquq ijtimoiy hodisa sifatida, ongdan tashqarida mavjud bo’la olmaydi. Ayni paytda, u ijtimoiy voqelikning in’ikosiga, bilish quroli, usuliga aylanadi. Ushbu murakkab ruhiy sohada kechadigan ichki fikrlash jarayoni huquqiy borliqning ongdagi aksini tushunib yetish va huquq haqidagi bilimlarni shakllantirish bilan bog’langan. Shu bois ham ushbu jarayonni o’rganish dolzarb hisoblanadi. Ikkinchidan, shaxsning huquqiy xulq-atvori 32 huquqiy ong bilan bevosita bog’liq bo’lib, huquqqa bo’lgan munosabatning ruhiy in’ikosi hisoblanadi. Huquqiy ong tarkibida tushuncha, tassavur , baholash, fikr yuritish kabi jarayonlarning huquq normalarigina shakllanib qolmasdan, balki huquqiy tizimning turli sohalari (huquq ijodkorligi, huquqiy amaliyot, sud, sud jarayoni, jazo berish, adliya idoralari xizmati, prokuratura va boshqalar) bilan ham bog’langan. Uchinchidan, huquqiy ong va huquqiy davlat o’zaro aloqador bo’lgan ijtimoiy hodisalardir . Shaxs huquqiy ongining rivojlanishi mamlakatimizda amalga oshirilayotgan sud-huquq tizimidagi islohotlarning kelajagiga ta’ sir etadi. Chunki, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning zarurligini, undan oqilona foydalanish lozimligini anglash, amaldagi qonun hujjatlarining mavjud ijtimoiy munosabatlarga mos kelish-kelmasligini aniqlash va ularga baho bera olish, huquqiy qoidalarni o’rnatish va amalda tatbiq etish huquqiy ong darajasi bilan bog’liqdir . Bu esa huquqiy ong rivojlanishining hozirgi davrdagi xususiyatlarini tahlil qilish hayotiy-amaliy ahamiyatga egaligini ko’rsatadi. T o’rtinchidan, shaxs huquqiy ongining shakllanishi huquqiy ta’lim, huquqiy savodxonlik, huquqni o’qitish, huquqiy bilim, ko’nikma va malakaning darajasi bilan belgilanadi. Shaxs huquqiy ta’lim orqali huquq asoslarini, uning asosiy normalarini bilib oladi. Shundagina huquqiy tarbiyaning murakka vazifalari bo’lgan: ta’lim oluvchilarga o’zining xatti-harakatlarini baholash, o’zga shaxslarning huquqqa munosabati haqida fikr bildirish, huquqiy bilimlarni hayotga tatbiq etish ko’nikmalarini hosil qilish, qonunga rioya etishni shakllantirish, huquqbuzarlikka nisbatan murosasizlikni tarbiyalashga erishiladi. Beshinchidan, huquq normalari – ma’lum qoidani o’rnatib, shaxsning fe’l-atvoriga faol ta’ sir ko’rsatadi. Huquqning tartibga solish ta’ siri, uning shaxs ongiga ta’ sirida namoyon bo’ladi. Huquqiy talablar ongda aks etib, shaxs tomonidan anglanadi, tushuniladi va o’zlashtiriladi, insonning huquqqa munosabatini belgilovchi taassurot va ishonchning murakkab bilimlar birikmasiga aylanadi. Bu shaxs huquqiy ongini shakllantirishda yangi usul va vositalarni tadqiq etishni taqozo etadi. Oltinchidan,O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining jamiyatdagi o’rni va ahamiyatini,ma’no-mazmuni va mohiyatini o’rganish, ya’ni konstitutsiyaviy savodxonlik shaxs huquqiy ongini 33 shakllantirishda muhim omil ekanligi sababli ushbu sohadagi mavjud muammolar va ularni hal etish yo’llarini tizimiy o’rganishni talab etadi.Aynan shuning uchun ham shaxs huquqiy ongini shakllantirish orqali mamlakatimizdagi ijtimoiy-siyosiy jarayonlar va islohotlarni to’g’ri anglash, ularga moslashishga erishiladi. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI 34 1.O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi – T .O’zbekiston 2023 O’zbekiston Respublikasi Qonuni 2.O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risidagi ” Qonuni O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qaror va Farmonlari 3. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 30.1 12017-yil 30.«Sud-tergov faoliyatida fuqarolarning huquq va erkinliklari kafolatlarini kuchaytirish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘rida»gi PF-5268-son 4.O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 6-noyabrdagi“O’zbekistonning yangi taraqqiyot davrida ta’lim-tarbiya va ilm-fan sohalarinirivojlantirish chora- tadbirlari to’g’risida”gi 6108-sonli Farmoni 5. Mirziyoyev SH.M “Tanqidiy tahlil, qat'iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo'lishi kerak” Mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo'ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo'nalishlariga bag'ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma'ruza. 17.01.2017 6. Mirziyoev SH.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. Asarlar 1- jild, T ., “ O‘zbekiston “ 2017,1 14- bet 7. Karimov I.A. Bizdan ozod va obod V atan qolsin. T .: O’zbekiston, 1994. 47-bet 8. Karimov I.A. O’zbekiston: Bozor munosabatlariga o’tishning o’ziga xos yo’li.T.O’zbekiston 1993, 63-bet 9. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch” T.: “Ma’naviyat”. 2008. 10. Tadjixanov U, .Saidov A, – Huquqiy madaniyat nazariyasi 1-tom; Toshkent.1998 35 11. Tojihonov Y . Huquqiy mafkura va qonunga itoatkorlik. T . 1995 . 12. Boboyev H.B,Odilqoriyev H. T .Davlat va huquq nazariyasi. T . 13. Saidov A. Tojixonov U. Huquqiy madaniyat nazariyasi. T .IIB. “Akademiya”, 1998. 14. ERUS (Educational Research in Universal Sciences) “Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni yuksaltirish muammolari” . Internet saytlari: 1. @huquqiyaxborot telegram kanali 2. www .fayllar .org 3. www .aim.uz 4. www .huquq.uz 5. www .ziyo.net 6. www .lex.uz 7. www .govuz 8. www .law .by 36

Milliy g’oya mazmun va mohiyatini yoshlar ongiga singdirishning vositalari


MUNDARIJA

 

KIRISH…………………………………….....................................………………3

I.BOB. MILLIY G'OYANI YOSHLAR ONGIGA SINGDIRISHDA INNOVATSION TEXNALOGIYALARNING O’RNI

1.1. Milliy g'oyaning yoshlar ongiga ta’siri qilishida texnalogik vositalarning ahamiyati…………………………………..............................................................6 

1.2.Milliy g‘oyani yoshlar ongiga singdirishda turli xil metodlardan foydalanish……..…..……….................................................................................10

II.bob. Yoshlarni milliy g`oya ruhida tarbiyalashning institutsional tizimini muvofiqlashtirish masalalari

 2.1.Xalqimiz ongiga huquqiy tarbiyani shakllantirishning asosiy yo’nalish va vositalari…………….……………………………………………………………22

2.2.Milliy g’oyani yoshlar ongiga singdirishda ommaviy axborot vositalarining roli………………………………………………………………..29

                                                                                    

XULOSA................................………………………………………………........34

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YHATI…………………..……...37

 

Купить