Минтақавий темир йўл узели хўжалик фаолиятининг таҳлили

Минтақавий темир йўл узели хўжалик фаолиятининг
таҳлили
Режа:
 Кириш 
1. Иқтисодий таҳлил. 
2. Иқтисодий таҳлил усуллари. 
3. Корреляцион таҳлил. 
4. Корхона хўжалик фаолияти таҳлили. 
5. Хажм ва сифат кўрсатгичлари таҳлили. 
6. Меҳнат ресурсларидан фойдаланиш ва иш ҳаққи фондининг таҳлили. 
7. Ташиш харажатлари ва таннархнинг таҳлили. 
8. Юк ташишдан тушган даромадлар тахлили. 
9. Корхона молиявий холати тахлили. 
10. Корхона мол мулки тахлили. 
11. Корхона ишининг молиявий натижалари тахлили. 
Хулосала. 
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Кириш
 Хўжалик юритишни бошқариш ишларига илмий ёндашиш даражаси иқтисодий 
фанлар қанчалик ривожланганлигига ва уларнинг тавсиялари хўжалик юритиш 
амалиётига қанчалик татбиқ қилинишига боғлиқ. Шундай экан, барча корхоналарнинг, 
шу жумладан, савдо корхоналарининг раҳбарлари, мутахассислари, иқтисодчилари, 
ҳисобчилари, бўлим бошлиқлари, сотувчилари иқтисодий таҳлил услубларини мукаммал 
ўзлаштиришлари ва иқтисодий билимларни пухта эгаллашлари лозим. Бу уларнинг 
ўзлари ишлаётган корхона иқтисодиётини чуқур билишларига, пухта иш юритишларига, 
фаолиятларига иқтисодиёт соҳасидаги янгиликларни изчиллик билан татбиқ эта 
олишлари, камчиликларнинг сабабларини аниқлашларига, келгусида бундай хатолар 
такрорланишига йўл қўймасликларига, эътибордан четда қолаётган ички хўжалик 
имкониятларини топиб, улардан тўла фойдаланилиши таъминланишига ёрдам беради. 
Ҳар тарафлама чуқур иқтисодий таҳлил илмий режалаштиришнинг асоси – халқ 
хўжалиги, шу жумладан, савдо корхоналари хўжалигига раҳбарликнинг ҳам негизидир. 
Корхона хўжалик фаолияти таҳлили шундай қуролдирки, унинг воситасида иқтисодий 
тежамкорлик шартларига риоя қилиш ва хўжалик муқобил иш юритиши устидан назорат 
амалга оширилади. Иқтисодий таҳлил маълумотлари кенг меҳнаткашлар оммасига ҳар 
бир меҳнат жамоаси ва бутун хўжалик бажарган иш натижалари билан танишиш 
имконини беради. 
Иқтисодий   таҳлилнинг   асосий   вазифаси   хўжалик   иқтисодиётини   ўрганиш,
уни   янада   ривожлантириш,   такомиллаштириш,   мавжуд   имкониятлардан   тўлиқ
фойдаланиш,   эришилган   муваффақиятларни   кенг   ёйиш   ва   йўл   қўйилган
камчиликларнинг   сабабларини   ўрганиш   ҳамда   уларни   имкони   борича
тугатишга   ёрдам   беришдан   иборат.   Шундай   қилиб,   иқтисодий   таҳлилнинг
вазифаларига қуйидагилар киради: 
• корхонанинг   фаолиятини,   иқтисодиётининг   ривожланиш   даражаси   ва
суръатини ҳар томонлама ўрганиш; 
• ютуқларни мустаҳкамлаш чораларини кўриш, 
камчиликларнинг ўз вақтида олдини олиш;  • муайян   хўжалик   фаолиятини   батафсил   ўрганиш   асосида   бизнес   режанинг
бажарилишига баҳо бериш; 
• таҳлил якунига кўра, иш натижаларига таъсир қилган омиллар ва сабабларни
ўрганиш; 
• фойдаланилмаётган   имкониятларни   қидириб   топиш   ва   улардан   тўлиқ
фойдаланиш; 
• паст кўрсаткичли корхоналар фаолияти билан илғор корхоналар фаолиятини
таққослаш,   паст   кўрсаткичли   корхоналар   фаолиятини   илғор   корхоналар
тажрибасига   таянган   ҳолда   ривожлантириш   ва   мустаҳкамлашга   ёрдам   берадиган
тадбирларни ишлаб чиқиш ва амалга ошириш. 
Бу вазифаларнинг бажарилишини таъминлаш учун иқтисодий таҳлил холис
(объектив)   ва   аниқ   бўлиши,   мунтазам   ўтказилиб   турилиши   лозим.   Нохолис   ва
мавҳум   таҳлил   натижаларга   нотўғри   баҳо   берилишига,   корхоналар   фаолияти
самарадорлигини   ошириш   юзасидан   нотўғри   таклифлар   киритилишига   олиб
келади. 
Иқтисодий таҳлил шундай воситадирки, унинг ёрдамида иқтисодий тежамкорликка, 
иш сифати ва сръатини, унумдорликни оширишга эришиш, бу жараёнлардаги фаолият 
устидан назорат юритиш мумкин бўлади. 
Таҳлил,   грекча   «analisis»   сўзидан   олинган   бўлиб,   ўрганилган   объектни
қисмларга,   элементларга   бўлиш,   деган   маънони   англатади.   Таҳлил   диалектик
бирликда «синтез» тушунчаси билан боғлиқдир. 
«Синтез»   сўзи   эса,   грекча   «Sinthesis»   сўзидан   келиб   чиққан   бўлиб,   у   аввал
қисмга   бўлиниб,   ўрганилган   объектнинг   бир   бутун   объектга   айланишини
билдиради. 
«Таҳлил»   ва   «синтез»   тушунчалари   ҳар   қандай   илмий   изланишнинг
негизидир.   Улар   инсон   онгининг   шакли   сифатида   кўпгина   фанлар   томонидан
ўрганилади,   лекин   хўжалик   фаолияти   ва   унинг   сўнгги   натижалари   таҳлили
фақат   «Иқтисодий   таҳлил»   фанида   ўрганилади.   Таҳлил   билан   кенг   маънода
иқтисодий   таҳлил   назарияси,   бошқарув   таҳлили   ва   молиявий   таҳлил
шуғулланади.   «Иқтисодий таҳлил» фани бир-бири билан боғлиқ бўлган 4 қисмдан иборат: 
• иқтисодий таҳлил назарияси; 
• бошқарув таҳлили; 
• молиявий таҳлил; 
• тармоқларда иқтисодий таҳлил. 
Иқтисодий   фанлар   тизимида   иқтисодий   таҳлил   махсус   фанлар   қаторига
киради   ва   у   бошқа   фанлар   билан   чамбарчас   боғлиқ.   Иқтисодий   фанларнинг
ўзаро боғлиқлиги қуйидагиларда намоён бўлади: 
Умумий иқтисодиёт назарияси: 
1.   Аниқ иқтисодий фанлар: 
- тармоқлар иқтисодиёти; 
- корхоналар иқтисодиёти; -   мамлакат иқтисодиёти. 
2.   Махсус иқтисодий шакллар ва ташкилотлар иқтисодиёти: 
-   кредит, молия, табиатдан фойдаланиш иқтисодиёти ва ҳ.к. 
3.   Ахборот аналитик фанлар: 
- cтатистика; 
- иқтисодий-математик методлар; 
- хўжалик фаолиятининг таҳлили. 
4.   Тарихий   иқтисодий   фанлар:   -
иқтисодий   фикр   тарихи;   -   халқ   хўжалиги
таҳлили. 
Мамлакатимизда  бозор  иқтисодиёти  дастурини  амалга  оширишда ва  унинг
моддий-техника   базасини   яратишда   «Иқтисодий   таҳлил»   фани   муҳим   ўрин
тутади. 
«Иқтисодий   таҳлил»   фани   режалаштириш,   ҳисоб   ва   ҳисоботнинг   илмий
тизимига   асосланади.   Чунки   режа   топшириқларининг   реаллиги   ҳисоб   ва
ҳисоботнинг   аниқ   ҳамда   тўғрилигига   боғлиқ.   Уни   бузиш   эса,   жиноятдир.
Шунинг   учун   ҳам   «Иқтисодий   таҳлил»   фани   «Савдо   корхоналари
иқтисодиётини   режалаштириш»,   «Меҳнатни   ташкил   этиш»,   «Бухгалтерия»,
«Хўжаликни   бошқариш»,   «Статистика»   каби   фанлар   билан   узвий   боғланган бўлиб,   яхлит   мустақил   фан   ҳисобланади.   қайд   этилган   фанлардан   ҳар   бири
корхоналар иқтисодиётининг айрим соҳаларини ўргатади. «Иқтисодий таҳлил»
фанининг   бошқа   фанлардан   фарқи   шундаки,   у   хўжалик   фаолиятини   тўғри
таҳлил   қилган   ҳолда   хўжаликда   қандай   иш   юритилаётганлигини,   унинг
иқтисодиёти   ва   ривожланиш   даражаси,   ривожланишига   нималар   тўсқинлик
қилаётганини,   савдо   корхоналарида   товар   айланиш   режасининг
бажарилаётганини,   муомала   харажатларини   пасайтириш   ва   рентабелликни
оширишда қандай имкониятлар мавжудлигини кўрсатиб беради. 
Иқтисодий   таҳлилнинг   асосий   мақсади   иқтисодий   қонунлардан   фойдаланиб
хўжаликларда,   уларнинг   тармоқлари   ҳамда   таркибий   бўлинмаларида
самарадорликни   ошириш   учун,   фойдаланилмаётган   имкониятларни   ахтариб
топиш ва улардан самарали фойдаланиш йўлларини аниқлашдир. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  Иқтисодий таҳлил усуллари ва уларнинг тавсифи
Иқтисодий таҳлил усуллари
Хўжалик   фаолиятини   тахлил   қилиш   фанининг   моҳияти   ва   мазмуни   ҳам
ислохотлар даврида тубдан ўзгарди. Олдин тахлилнинг натижаси асосан режани
бажариш   учун   ички   имкониятларни   ахтариб   топишга   қаратилган   бўлса,
эндиликда   ҳар   бир   корхонанинг   ички   имкониятларни   молиявийхўжалик
фаолиятини   яхшилаш   учун   сафарбар   қилишга   қаратиладиган   бўлди.   Бундан
кўриниб   турибдики,   таҳлилнинг   мақсади   хам   ўзгарди.   Олдин   таҳлил   яхши
ютуқларни   ошкора   этган   бўлса,   эндиликда   яхши   усулларнинг   тижорат   сири
эканлигини кўрсатиб беради. 
Бозор   иқтисодиётига   хос   бўлган   рақобат   хар   бир   корхонани   ўз   тижорат
сирларини   сақлашга   мажбур   қилади.   Бундай   шароитда   хўжалик   фаолиятини
тахлил   қилишнинг   умумий   усули   бўлиши   лозим.   Лекин   хар   бир   корхона   ушбу
умумий   усуллар   орқали   ўзининг   ички   имкониятларини   топади   ва   у   ўта   мухим
бўлса,   тижорат   сири   сифатида   сақланиши   мумкин.   Хуллас,   рақобат   хар   бир
корхонани, унинг мулк шаклидан катъи назар, самарали ишлашини талаб қилади.
Самарадорликни   узлуксиз   ошириб   бориш   учун   унинг   \ҳолатини   чукур
ўрганишни, тахлил қилишни тақозо қилади. Шу оркали хар бир корхона ўзининг
истиқболини,   молиявий   барқарорлигини   таъминлашни   кўра   билиши   лозим.   Бу
тадбир   фақат   тахлил   орқали   амалга   ошишини   эътироф   этган   холда   шуни
таъкидлаш   лозимки,   бозор   иқтисодиёти   шароитида   барча   иқтисодий
механизмлар,   жумладан   икдисодий   тахлил   ва   унинг   усуллари   хам   кескин
такомиллаштирилишини талаб қилади. 
Хўжалик   фаолиятини   тахлил   қилишда   бир   қанча   усуллар   қўлланилади.
Хозир   иқтисодий   тахлил   назариясига   бағишланган   кўплаб   адабиётлар   мавжуд.
Аммо   ушбу   адабиётларда   тахлил   усулларини   ёритишга   турлича   ёндошилган.
Кўплари   амалиётга   кўлланилиши   қийинлигидан   ташқари,   бозор   иқтисодиёти
учун   яроқсиз   холатга   келиб   қолган,   чунки   уларнинг   кўпи,   таъкидлаганимиздек,
режали иктисодиётга мўлжалланган эди. Бундан ташқари адабиётларда тахлилда кўлланиладиган   усулларнинг   соддаликдан   мураккаблик   сари   ифодаланиши
таъминланмаган.   Буларнинг   ҳаммасини   инобатга   олиб   ислохртлар   даврида
тахлил   усуллари   маълум   тартибга   солинган   ҳолда   ёритилиши   лозимдир,   деган
хулосага келинди. 
Хўжалик   фаолиятини   тахлил   қилишда   жуда   кўп   усуллар   қўлланилади.
Шу   фан   вужудга   келганда   уларни   фаннинг   методи   билан   бирга   берар   эди.
Эндиликда   эса,   усулларга   алоҳида   тўхталиб,   уларни   шартли   равишда   икки
гурухта   бўлиб   бермоқдалар.   Бу   гурухлар   мазмуни   ва   моҳияти   жиҳатидан   бозор
иктисодиёти шароитига хам тўғри келади. Шу туфайли барча усулларни хозирги
шароитда   ҳам   икки   гypyxгa   бўлиб   ўрганишни   таклиф   қиламиз.   Бунга
қуйидагилар киради: 1) анъанавий усуллар, 2) математик усуллар. 
Анъанавий   усуллар   энг   қадимги   усуллар   бўлиб,   улар   тахлил   вужудга
келган кундан бошлаб қўлланилиб келинаётган усуллардир. Буларга куйидагилар
киради: солиштириш усули; мувозанат усули (баланс усули); фаркли усул; қайта
хисоблаш   усули;   занжирли   алмаштириш   усули;   индекс   усули;   интеграл   усул;
нисбий   кўрсаткичли   усул   кабилардир.   Бундан   ташқари   бир   қанча   статистик
усуллар ҳам қўлланилади: 
Математик   усуллар   тахлил   фанининг   такомиллашуви   билан,   унга
ЭХМларни   қўллаш   ва   математик   усуллардан   фойдаланиш   жараёнида   кириб
келган.   Бунинг   бир   канча   усуллари   билан   биргаликда   бир   қанча   типлари   хам
мавжуд.   Математик   моделларнинг   типларига   қуйидагилар   киради:
мультипликатив   модель;   аддитив   модель;   касрли   модель   кабилардир.   Ушбу
моделларнинг   ҳаммаси   хам   иктисодий   ахборотларни   тахлил   қилишда   кенг
қўлланилиб келинмоқда. 
Мультипликатив   модель   натижа   билан   омиллар   ўртасидаги   боғлиқлик
кўпайтириш билан ифодаланганла қўлланиладиган моделдир. 
Касрли   модель   эса   натижа   билан   омиллар   ўртасидаги   боғлиқлик   бўлиш
билан   ифодаланганда   қўлланилади.   Ушбу   усулларнинг   барчаси   хўжалик
фаолиятини тахлил қилишда қўлланилади.  Иқтисодий индекслар услуби 
Индекс   сўзилотинча   «Index»   атамасиданолинганбўлиб,   белги,
кўрсаткичдеганмаъноларнибилдиради.   Бухгалтерияда   индекслар   деганда
махсус   иқтисодий   кўрсаткичлар   тушунилади.   Улар   иқтисодий   ҳодиса   ва
жараёнлани ўрганишда муҳим аҳамиятга эга. 
Иқтисодий   индекслар   бевосита   умум   ўлчовга   эга   бўлмаган   мураккаб
иқтисодий ҳодиса ва жараёнларни ўрганишда муҳим аҳамиятга эга. 
Иқтисодий   индекслар   бевосита   умум   ўлчовга   эга   бўлмаган   мураккаб
иқтисодий   ҳодиса   ва   жараёнларнинг   вақт   бўйича   ўртача   ўзгаришини,
объеклараро ёки худудлараро таққослаш натижасини ифодалайди. Индекслар
ёрдамида шунингдек шу ходиса ва жараёнларнинг ўзгаришига таъсир этувчи
омилларнинг роли ва ҳиссаси ҳам баҳоланади. 
Индекслар   мураккаб   ҳодисанинг   айрим   бирликлари   учун   ҳам   ва
умуман   мураккаб   ҳодиса   учун   ҳам   ҳисобланиши   мумкин.   Улар   индивидуал
ва умумий индексларга бўлинади. 
Тўпламнинг   айрим   бирликлари   учун   ҳисобланган   индекслар,
индивидуал (алоҳида), барча тўплам учун ҳисобланган индексларэса умумий
(агрегат) индекслар деб аталади. 
Индивидуал   (алохида)   индекслар   (i)   –   динамика   ва   таққослаш   нисбий
миқдорларнинг   йнан   ўзидир.   Бунда   алоҳида   олинган   иқтисодий   ходиса,
жараённинисбийўзгариши   баҳоланади.   Асосий   индивидуал   индекслар
қуйидагилардан иборат: 
    1
Мисол. Берилган маълумотлар асосида индивидуал ва умумий физик ҳажм, баҳо
ҳамда қиймат индексларини ҳисобланг: 
 
Маҳ-
сулот 
тури  Ўтган давр  Жорий давр  Маҳсулотлар қиймати, 
мингсўм 
Бир 
бирликнинг
баҳоси, сўм
(Р
о )  Миқдори, 
минг дона 
(q
o )  Бир 
бирликнин
г баҳоси, 
сўм (Р
1 )  Миқдори
минг 
дона 
(q
1 )  Ўтган 
давр 
Р0q0  Жорий 
давр 
Р1q1  шартли 
Р0q1  Р1q0
А 
Б 
В  300 
700 
1200  40 
50 
100  350 
800 
1150  45 
52 
106  12 
35 
120,1  15,75 
41,6 
121  13,5 
36,4 
127,2  14 
40 
115 
жами  -  -  -  -  Σ  
Р0q0 
=167,1 Σ  Р1q1 
=179,25 Σ  
Р0q1 
=177,1 Σ  
Р1q0
=169
 
  Корхона хўжалик фаолияти таҳлили
Хажм ва сифат кўрсатгичлари таҳлили
Ушбу   бобда   темир   йўл   транспорти   корхоналарининг   хўжалик
фаолиятига   бахо   берилар   экан,   унинг   хажм   ва   сифат   кўрсаткичларига
алохида  эътибор  қаратиш  лозим.  Корхона  хажм   ва  сифат  кўрсаткичларини
тахлил   қилшдан   асосий   мақсад,   уларни   кузатилаётган   давр   мобайнида   қай
даражада   ўзгариб   бораётганлигини   кузатиш   зарур,   чунки   уларнинг   салбий
даражага ўзгаришини олидини олиш ва кўрсаткичларни яхшилаш борасида
таклифларни   ишлаб   чиқишдан   иборат.   Чунки,   хажм   ва   сифат
кўрсаткичларнинг   салбий   даражага   ўзагариши   корхона   молиявий
натижаларига   бевосита   таъсир   қилади.   Корхона   хажм   кўрсаткичлари
пасайиши   тўғридан   тўғри   корхона   фойдасига   таъсир   қилади.   Сифат
кўрсаткичлари хам корхона иш сифатини бахолайди. 
Темир   йўл   транспорти   корхоналарининг   хажм   кўрсаткичларига
қуйидагилар киради: 
Ташиш бўйича ҳажм кўрсаткичларига: 
  Темир йўл
транспорти корхоналарининг сифат кўрсаткичларига қуйидагилар киради: 
Ташиш давомийлиги; 
Ташиш зичлиги; 
Вагоннинг статик юкламаси; 
Динамик юклама; 
Юкланган рейс каби кўрсаткичлар. 
Юк ташишнинг хажм ва сифат кўрсатгичларини таҳлил  қилишимиздан   мақсад,   мамлакатнинг   макроиқтисодий   кўрсатгичи
бўлмиш   ЯИМда   темир   йўл   транспорти   хизматининг   қанчага   тенглигини,
фаолиятга   таъсир   кўрсатувчи   омилларни   таҳлил   қилишдан   иборатдир.   Темир
йўлда   аниқланадиган   асосий   кўрсаткичлардан   бири   бу   эксплутацион   юк
айланма   хисобланиб   уни   аниқлаш   орқали   бошқа   кўплаб   мухим   кўрсаткичлар
аниқланади   ва   темир   йўлда   олиб   борилган   барча   ишлар   таҳлил   қилинади.   У
қуйидаги формула орқали аниқланади: 
∑ (PL) 
n  =∑U*R 
gr  * q 
gr  * t т.км. нетто (t 30 кун)  
Бу ерда: ∑U -  Ўртача суткада бажарилган иш хажми, вагон 
R gr   -   Юкланган рейс, км   q  
gr   -
Динамик юклама, т/вагон 1-жадвал 
МТУнинг хажм ва сифат кўрсаткичлари таҳлили. 
 
Кўрсаткичлар  Ўтган 
давр  Хисобот
даври  Ўзгариш 
Мутлоқ
(+,-)  Нисбий % 
1. 1. Жами ташилган юклар, 
т         
2. шу жумладан,         
3. – жўнатилган,т         
4.   –   юкларни   тушириш   учун
қабул   қилинган   вагонлар
сони, т         
         
2.   Ўртача   суткада
бажарилган иш хажми, вагон
U          
Шу жумладан         
- юкларни ортиш, вагон          - юкланган вагонларнинг 
қабули, вагон         
3. Вагоннинг статик 
юкламаси, 
т/вагон         
4. Юкланган рейс, км         
5. Динамик юклама, т/вагон         
6.   Эксплутацион   юк
айланма, млн. ткм. нетто         
 
Эксплутацион   юк   айланма   ўтган   йилга   нисбатан   4.1%   га   ошганини
кўришимиз   мумкин.   Бу   кўрсаткичга   тасир   кўрсатган   омилларнинг   тасирини
қуйидагича кўриб чиқамиз: 
  
  ∑(PL) 
n 0  = 1452*233*57*24 =462816288 
  ∑(PL) 
n 1  = 1454*254*58,04= 529146224,6 
  ∆∑(PL) 
n  =  51626127,36  
 
∆
 
 
 
x
0   =   1452*233*57*24   =462816288   x
1   =
1454*254*58,04= 529146224,6 
x = 51626127,36  
 = 1454*233*57*24 = 463453776 
 = 1454*254*57*24 =505224288 
 = 1454*254*58,04*24 = 514442415,4 
 = 379816704-379278720= 637488 =   * *  
 = * *  
∆ =   -  
=   * *  = * *  
=   * *  
∆ =   -  
∆ =   - =   -  
∆ =
∆ +∆ +∆
∆
∆
∆  =385513954,6 -379816704= 41770512 
 = 392393218,6-385513954,6 =9218127,36 
∆ = 637488+41770512+9218127,36= 51626127,36 
Юкоридаги   жадвал   маълумотлари   асосида,   шуни   куриш   мумкинки,
корхонада   жами   ташилган   юклар   хажми   1.1%га   камайган.   Корхона   буйича
ташилган   юклар   хажмининг   60%ини   кабул   килинган   юклар   ташкил   этган.
Ташилган   юклар   хажмининг   ошиши   жунатилган   юкларнинг   ошиши   хисобига
ошган.   Жами   бажарилган   иш   хажмининг   80%ини   кабул   килинган   вагонлар   сони
ташкил   этган.   Корхонанинг   асосий   сифат   курсаткичлари   статитик   юклама   ва
вагоннинг   динамик   курсаткичлари   ташкил   этган.   Куриниб   турибдики,   статик
юклама   3.58   %га   ошган.   Динамик   юклама   1,9   %га   ошган.   Жорий   йилда   юк
айланма   ўтган   даврга   нисбатан   утган   йилга   нисбат   3,2%га   ошганлигини   кўриш
мумкин   Бу   албатта   яхши.   Чунки   бу   курсаткич   харакатланувчи   таркибда   тан
самарали   фойдаланилаётганлигини   билдиради.   Бу   кўрсатгич   компания
фаолиятини тахлил килишда энг асосийларидан бири хисобланади. 
Бунга асосий таъсир кўрсатувчи омиллар қуйдагилар: 
- иш хажмининг ортганлиги; 
- вагоннинг юкланган рейслар сонининг ортганлиги; 
- динамик юкламанинг ортганлигидир. 
 
  Меҳнат ресурсларидан фойдаланиш ва иш ҳақи фондининг таҳлили
 
Ушбу   бобда   корхонанинг   мехнат   ресурсларига   бахо   берилади.   Корхонада
мехнат   ресурсларини   тахлил   қилишдан   асосий   мақсад,   корхонада   мехнат
ресурсларини   қай   даражада   самарали   фойдаланилмоқда,   яъни   хар   бир   ишчига
тўғри   келадиган   иш   хажми,   ишчилар   ўз   иш   вақтидан   қай   даражада   смарали
фойдаланишмоқда,   хар   бир   ишчига   тўғри   келадиган   ўртача   ойлик   иш   ҳақи   қай
даражадалигин   ўрганишдан   иборат.   Чунки,   маълумки   ишлаб   чиқариш   билан
боғлиқ   ишчиларга   тўланадиган   иш   ҳақи   суммаси   маҳсулот   (иш,   хизмат)
таннархига   киритилади,   демак,   таннарх   ўзгариши   бевосита   молиявий   натижага
таъсир қилади. 
Корхонада   мехнат   ресурсларида   самарали   фойдаланиш   кўрсаткичига
мехнат унумдорлиги киради. 
Меxнат унумдорлиги -  ходимлар меxнат фаолиятининг иқтисодий 
самарадорлиги кyрсаткичидир. У ишлаб чиқарилган маxсулот ёки кyрсатилган 
хизматлар миқдорининг меxнат харажатларига нисбатан, яъни меxнат харажатлари 
бирлиги xисобига ишлаб чиқарилган маxсулот билан белгиланади. 
Жамиятнинг ривожланиши ва унинг барча аъзолари фаровонлиги даражаси меxнат
унумдорлиги   даражаси   ва   унинг   yсишига   боғлиқдир.   Бундан   ташқари,   меxнат
унумдорлиги   даражаси   ишлаб   чиқариш   усулини   xам,   xатто   ижтимоий   -   сиёсий
тузумнинг yзини xам белгилаб беради. 
Меxнат   унумдорлиги   кyрсаткичи   меxнат   самарадорлиги   ва
натижадорлигининг   барча   жиxатларини   акс   эттирмайди.   Масалан,   у   меxнат
сифатини   xисобга   олмайди,   бундан   ташқари,   меxнат   ресурсларидан   оқилона
фойдаланиш  зарурлигини ифодаламайди. «Меxнат  унумдорлиги»  тушунчасига  yз
аxамияти жиxатидан яқин, лекин мазмунан янада кенгроқ бyлган тушунча «меxнат
самарадорлиги»   тушунчасидир.   Меxнат   самарадорлиги   меxнат   унумдорлигидан
фарқли yлароқ, фақат меxнатнинг миқдор кyрсаткичларини эмас, шу билан бирга сифат натижаларини xам ифодалайди. Меxнат самарадорлиги кyрсаткичининг яна
бир муxим устунлиги унда меxнат ресурсларини тежашнинг акс этишидир. 
Меҳнат   режасининг   асосий   кўрсаткичларига:   меҳнат   унумдорлиги,
ишчилар сони, ўртача ойлик маош, маош фонди киради. 
Меҳнат   режаси   маълум   ишларни   бажаришга   сарфланган   ишчи   кучининг
прогресси меъёрлари асосида ишлаб чиқилади. Иш хажмидан келиб чиққан ҳолда
эҳтиётдан   контенгент   аниқланади.   Нормативлар   асосида   ишчилар   сонини
аниқлашда   меҳнатни   ташкиллаштиришнинг   замонавий,   прогрессив   шакллари
(хизмат   кўрсатиш   зоналарини   кенгайтириш,   хизматчилар   ўртасида
мажбуриятларни рационал тақсимлаш ва бошқалар) ишлаб чиқилиши керак. 
МТУнинг йиллик меҳнат режаси ўтган йилги режалаштирилган ташишдаги 
меҳнат унумдорлигига солиштирган холда ва умумий меҳнатга хақ тўлаш фондига 
асосланиб унинг ўсиши белгиланади. Ўртача ойлик маош кўрсаткичи, ҳисоб - китоб 
қилинади. 
Йиллик меҳнат режаси меҳнат унумдорлигини оширишни кўзда тутиб, меҳнат 
ресурсларини тежаган ҳолда меҳнат самарадорлиги ва иш хақи тўловлари ўртасидаги 
ўрнатилган пропорцияларга амал қилинишини таъминлаши зарур. 
Норматив ташишдан, ёрдамчи кўмакдош - фаолиятдан, ортиш - тушириш 
ишлари, маҳаллий даромад, капитал таъмирлаш бўйича иш хажмидан олинган даромад 
суммасининг ошиши (камайиши) нинг ҳар бир фоизи учун белгиланади ва базавий иш 
хақининг умумий фондидан олинади:  2.3 Ташиш харажатлари ва таннархнинг таҳлили
Республика   иктисодиётини   ривожлантиришда   транспорт   мухим   роль
ўйнайди.   Ўзбекистан   Республикаси   транспорт   комплексининг   хизмат   курсатиш
бўлагининг   10%   ни   ташкил   килади.   Республикада   темир   йулда   ташиш   асосий
ўринни   эгаллайди   ва   юқори   ташиш   кўрсатичига   эга;   ташиш   таннархи   нисбатан
арзон,   катта   тизими   ва   харажатнинг   доимийлиги,   табиий   шароитга   боғлик
эмаслиги ва атроф-мухитга кам таъсир этиш билан хам устивор туради. 
Темир   йўл   транспорти   ташиш   харажатларини   тахлил   қилишдан   асосий
мақсад   ташиш   харажатлари   хажмини   аниқлаш   ва   унга   таъсир   этувчи   омилларни
ўрганиб,   харажатларни   камайтириш   бўйича   таклифлар   ишлаб   чиқишдан   иборат.
Харажатлар   хажмига   бевосита   таъсир   этувчи   омиллардан   бири   бу   ташиш
таннархидир. 
Таннарх   бу   -   махсулотни   ишлаб   чикариш   жараёнида   сарф   этилган
харажатларнинг   пул   шаклида   ифодаланиши.   Таннарх   -   ташкилотнинг   иктисодий
фаолиятини   белгиловчи   мухим   курсаткичлардан   бири   хисобланади.   Бу   тушунча
мажмуий курсаткич булиб, ишлатилган материал ва иш воситаларини хусусиятини
очиб   беради,   иш   хажмини   ошириш   усулларини   аникдайди,   асосий   воситаларни
ишлатиш   даражаларини,   самарадорликни   ва   ташкилот   иш   суратини   оширади.
Таннархнинг тушуми жуда катта ахамиятга эга, чунки у ресурсларни кам сарфлаб,
ташкилот  иш  рентабеллигини  устиришга   ёрдам   беради.   Таннархда   ташкилотнинг
бутун фаолияти уз аксини топади: ишлаб чикариш жараёнини шакллантириш; хом
ашё,   ёкилги,   электр   -   энергия,   материал   ва   бошка   харажатларни   камайтириш
тартиби; асосий воситаларни ва харакат таркибини ишлатиш сифати ва даражаси,
шунингдек,   айланиш   воситасини   ишлатиш   ва   бонщалар.Темир   йулда   ташиш
ишлари   автомобиль   ва   хаво   йулларининг   ташиш   ишларидан   анча   кам   мехнат
сарфи   талаб   килади;   бундан   тапщари   электропроездни   тортиш   кучи   экологик
жихатдан   бопща   транспорт   воситаларидан   анча   тоза   ва   шунинг   учун   темир   йул
бопщаруви   ишларнинг   яхшиланиши   мамлакатдаги   транспорт   харажатларнинг   ва
унинг самарадорлигини оширишда катта ахамиятга эта.  Ташиш таннархини хисоблашда, янги технологияларни самарадорлиги хамда, 
транспортнинг булимлари, хужаликлари, бажарилган хизматларни бахолашда, зарарни 
аникдашда техник-иктисодий бахолаш мухимдир. 
Темир йулда ташиш куйидаги ташиш таннархи билан белгиланган: 
1)   10 келтирилган тонна - км, уртача таннархи; 2)   10 
тонна - км, таннархи; 3)   10 йуловчи - км, таннархи. 
Темир   йулда   ташиш   таннархи   юкорида   айтилгандек   учта   улчов   буйича,
яъни   10   тонна-километр,   10   йуловчи-километр   ва   10   келтирилган   тоннакилометр
учун хисобланади. 
1. 10 йуловчи-км таннархи куйидаги формула оркали хисобланади  С  =(
Ей / ) *   10;   сум   Бу   ерда:   ЕЙ-   йуловчи   ташиш   буйича   умумий
харажатлар, сум; 
2. 10   ткм   таннархи   куйидаги   формула   оркали   хисобланади   С   =   (Ею/
) * 10 ;  сум
 
Бу ерда: 
  Е
Ю -   юк ташиш буйича умумий харажатлар, сум; 
 
3. 10 келтирилган тонна-километр таннархи куйидаги формула оркали
хисобланади 
С = (Е/   ) * 10;   сум 
Бу ерда: 
 Е -   юк ташиш буйича умумий харажатлар, сум; 
 
E=  ∑(PL) 
 
  Юқоридаги   формулалардан   фойдаланиб   ва   жадвалларда   келтирилган
маълумотларга асосланиб ташиш таннархини аниқлаймиз.   
Кўрстакичлар  Ўтган давр Хисобот 
даври  Ўзгариш 
Мутлоқ 
(+,-)  Нисбий % 
1. Бажарилган иш 
хажми, 
млн.т.км.нетто         
2. Юк ташиш 
харажатлари, млн. 
сўм         
3. Боғлиқ харажатлар,
млн. сўм         
4. Боғлиқ харажатлар 
улуши, %         
5. Боғлиқ бўлмаган 
харажатлар, млн сўм         
6. 10. ткм ташилган 
юк таннархи, сўм         
 
 3-Жадвал маълумотларидан кўриниб турибдики юк ташиш харажатлари ўтган даврдан
нисбатан 0.2% га ошган бу эса ёмон натижа мас. Қуйида бу ўзгаришга сабаб бўлган 
омиллар таъсири кўриб чиқилади. 
   E 0
 515,150039*235,1159678/10 =12112 
   E 1
= 392,3932186*242,4098978/10 = 13241 
∆E =1129 
  E(PL)
n  = 13,9961856*235,1159678/10 = 329,0726723 
E( c )= 15,11732089*529,14622/10= 799,9273277 
∆E = 799,9273277+329,0726723=1129  3-жадвалда   дастлабки   маълумотлардан   фойдаланиб   10т.км   ташилган   юк
таннархини   аниқладик,   бунда   таннарх   қиймати   ўтган   даврга   нисбатан   хисобот
даврда 8.1% (22) га ошган бу салбий натижа ҳисобланади. Таннархни пасайтириш
учун иложи борича юк ташиш харажатларини камайтириш лозим хисобланади. 
Жадвал   маълумотларидан   кўриниб   турибтики   юк   ташиш   харажатлари   ўтган
даврдан нисбатан 13.2% га ошган бу еса ёмон натижа эмас. Қуйида бу ўзгаришга
сабаб бўлган омиллар тасири кўриб чиқилади. 
Демак   эксплатацион   юк   айланма   кўрсаткичи   юк   ташиш   харажатлари   ошишига
тўғри   пропорционал   бўлганлиги   сабабли   унинг   хисобот   даврида   4.6%   га   ошиши
юк ташиш харажатларини 1191 млн сўмга ошириши мумкин еди. Бироқ иккинчи
омил ташилган юк таннархининг хисобот даврида 8.1% га камайиши кутилаётган
юк ташиш харажатларини 1191 млн сўмга қисқартирган ва табиийки бу ташишдан
махсулот   ишлаб   чиқаришдан,   иш   бажаришдан   фойда   миқдорини   ошишига   олиб
келади.   Шартли   ўзгармас   харажатлар   доимий   мавжут   уларни   қисқартириш
имконияти   жуда   кам.   Шунинг   учун   харажатлар   таркибини   камайтириш   учун
ўзгарувчан   харажатлар   таркибини   камайтириш   мақсадга   мувофиқ.   2.4   Юк
ташишдан тушган даромадлар тахлили 
 Корхона даромадларини тахлил қилишдан асосий мақсад, умумий даромад 
хажмининг ўзгаришига таъсир этувчи омилларни аниқлаш, даромадларни ошириш 
бўйича таклифлар ишлаб чиқишдан иборат. 
  «Ўзбекистон   темир   йўллари»   темир   йўл   компанияси   кўп   тармоқли   хўжалик
юритувчи   субъект   хисобланади.   Ташиш   билан   бир   қатор-\да   у   саноат
махсулотларини   ишлаб   чикаради   ва   сотади.   Таъмирлаш-курилиш   ишларини,
ахолига   хизмат   кўрсатиш   ва   ташиш   билан   боғлик   бўлган   турли   ишлаб   чиқариш
хизматларини   бажаради,   молиявий   операцияларда   қатнашади.   Темир   йўл
махсулоти (иши, хизмати) хажмининг пул кўринишидаги даромадлари махсулотни
сотишдан   шаклланади.   Улар   темир   йўл   компанияси   ва   униш   таркибига   кирувчи
корхоналар   ва   ташкилотларнинг   ишлаб   чикариш   ва   бошка   харажатларини
қоплашга ва фойдани шакллантиришга зарур. Махсулот (иш, хизмат) ни сотишдан олинган   даромадлар   молиявий   ресурсларни   шакллантиришнинг   асосий   манбаи
хисобланади. 
Асосий   хўжалик   фаолиятидан   олинадиган   даромадлар   -   хужалик   юритувчи
субъектнинг   одатдаги   фаолияти   давомида   вужудга   келадиган   давр   ичида   мулк
эгаларининг ўз сармояларига боғлик булган купайишларни истисно эканда, ўз cap
мояси кўпайишига олиб келадиган тушумлар.   Махсулот (иш, хизмат) ларни ишлаб
чиқариш   ва   сотиш   харажатларининг   таркиби   хамда   молиявий   натижаларни
шакллантириш тартиби тўғфисидаги Низомда хўжалик юритувчи субъектларнинг
ишлаб   чикариш   хужалик   фаолияти   натижасида   олинадиган   даромадларнинг
куйидаги рўйхати белгиланган: 
-сотишдан олинадиган соф тушум; 
-асосий ишлаб чқкариш фаолиятидан олинадиган бошқа даромадлар; -  
молиявий фаолиятдан олинадиган даромадлар; -   фавқулодда фойда. 
Юқоридаги   назарий   кўникмалардан   фойдаланиб   жадвалларда   келтирилган
маълумотларга асосланиб ташиш таннархини аниқлаймиз: 
 
∑D = d*∑(PL)n Бу ерда: ∑(PL)n - Бажарилган иш хажми,
млн.т.км. нетто 
  d- жами даромадлар 
 
 4-жадвал Юк ташишдан тушган даромадлар тахлили 
Кўрстакичлар  Ўтган давр  Хисобот
даври  Ўзгариш 
Мутлоқ 
(+,-)  Нисбий 
% 
1. Бажарилган иш хажми, 
млн.т.км.нетто         
2. Юк ташиш бўйича ўртача
тариф ставкаси, сўм         
3.   Юк   ташишдан   тушган         даромад, млн сўм 
4. Юк ташиш бўйича 
қўшимча 
йиғимлар, млн.сўм         
5. Юк ташишдан тушган 
бошқа 
даромадлар, млн. сўм         
6. Жами даромадлар, 
млн.сўм         
  
  
  D 0
 = 462.816288*31,97813125=14800 
  ∑ D  1
 = 514,4424154*30,58456988=15734 
∆∑ D =934 
  ∆∑ D (d) = -1,393561369*514,4424154= -716,9070764 
  ∆∑ D = 1650,907076-716,9070764=934 
 4-жадвалда юк ташиш бўйича ўртача тариф ставкасини хисобладик, бу кўрсаткич 
хисобот даврида ўтган йилга нисбатан 2.8% га камайган. Тариф ставкасини хисоблашда 
унга тасир этувчи асосий кўрсаткич бу Жами даромадлар миқдори хисобланади. Жами 
даромадлар таркибига қуйидаги даромадлар киради: 
• Юк ташишдан тушган даромад 
• Юк   ташиш   бўйича   қўшимча   йиғимлар   Юк   ташишдан   тушган
бошқа даромадлар 
Тариф ставкаси ўтган даврда 43,60224363 ташкил этган бўлса хисобот йилида
бу кўрсаткич бир оз кўпайган яни 42,11717243ни ташкил этмоқда бунга сабаб эса
биз   юқорида   санаб   ўтган   кўрсаткичлар   миқдори   хамда   бажарилган   иш   хажми
миқдорларининг йилдан йилга ўзгариб боришидир. 
 
  Корхона молиявий холати тахлили 
Корхона мол мулки тахлили 
Мустақиллик   бозор   иқтисодиётига   ўтиш   жараёнида   турли   мулк   шаклидаги
корхоналар   фаолиятига   тўлиқ   эркинлик   берди.   Айниқса   савдостиқда   эркин
муносабат   юритиш,   ҳамкорликда   фаолият   кўрсатиш   учун   шерик   танлай   билиш,
ўзи   ишлаб   чиқарган   маҳсулот   ва   уни   сотишдан   олган   даромадга   тўлиқ   эгалик
қилиш молиявий кўрсаткичларининг ўзгаришига бевосита таъсир этади. 
Корханалар   фаолиятини   ўрганишда   бухгалтерия   ҳисоботи   асосий   манба
бўлиб   хизмат   қилади.   Улар   молиявий   маълумотларнинг   умумлаштирилиши
натижасида   тузилади   ҳамкорликда   ишловчилар   ўртасида   бир-бирини   ўрганиш
воситаси бўлади. 
Ҳисобот   маълумотлари   асосида   корхона   фаолиятини   ўрганишга
қизиқувчиларни   шартли   равишда   бевосита   ва   билвосита   талабгорларга   ажратиш
мумкин.   Биринчи   гуруҳга   мулк   эгалари,   қарз   берувчи,   мол   етказиб   берувчи,
харидорлар, солиқчилар, молиячилар, корхона ишчи ва раҳбар ходимлари киради.
Ҳар   бир   қизиқувчи   ўзининг   манфаати   ва   талабига   қараб   молиявий   ҳисоботларни
таҳлил   этади.   Мулк   эгаси   сармоядан   қанчалик   самарали   фойдаланилаётганлиги,
қўшма   олинадиган   даромад   суммаси   билан   қизиқса,   қарз   берувчи   берилган
маблағни   қайтариб   олиш   имкониятини   олдиндан   билишга   харакат   қилади.
Билвосита   қизиқувчи   истеъмолчиларга   аудиторлик   фирмалари,   биржалар,
ассоциация   вакиллари,   матбуот   ходимлари,   касаба   уюшмалари   ва   бошқалар
киради.   Улар   молиявий   ҳолатга   алоқадор   бўлмасада,   биринчи   гуруҳ
талабгорларининг   манфатини   ҳимоялаш   мақсадида   ҳисобот   маълумотларини
ўрганадилар. 
Бозор   иқтисоди   шароитида   жавдал,   жамоа,   қўшма,   кичик   ҳиссадорлик,
ҳусусий   ва   бошқа   шаклдаги   мулкка   эга   бўлган   корхоналар   молиявий   аҳволини
ўрганишнинг   мазмуни   шундан   иборатки,   бунда   ўз   вақтида   пул   тушумларининг
келиши,   ҳисоблашиш   интизомига   риоя   қилиш,   ҳусусий   ва   қарз   маблағларининг
тўғри нисбатга бўлишини таъминлаш, молиявий тартиб ва интизомга, барча ишлаб чиқариш буғинларида иқтисод ва тежамкорликка риоя қилиш муҳим аҳамият касб
этади.   Корхоналарнинг   молиявий   ҳолати   кўп   жиҳатдан   -   баҳо,   кредит,   фойда   ва
уни   иқтисодий   тақсимланиш   механизмига   боғлиқдир.   Барқарорлик   бўлган   жойда
барча   хўжалик   муомалалари   ва   ҳисоб-китоблар   ўз   вақтида   бажарилади.   Шу   боис
бозор шароитида ҳар қандай корхонанинг молиявий аҳволини билиш ва ўрганишга
эътибор кучаймоқда. 
Молиявий таҳлилнинг асосий мақсади қуйидагилардан иборат: 
- корхонанинг   молиявий   аҳволини   ҳар   томонлама   ўрганиб,   унинг
ҳолатига аниқ ва ҳолисона баҳо бериш; 
- маблағ   ва   манбаларнинг   жойланишини   текшириш,   уларни   тўғри
йўналишда ишлатилганлигини аниқлаш; 
- ҳисоблашиш   ишларининг   ўз   муддатида   бажарилганлиги,   дебитор   ва
кредиторлик қарзлари таркибини ўрганиш; 
- корхонанинг   ўзига   қарашли   маблағлари   билан   қарз   маблағлари
ўртасидаги   нисбат   ва   айланма   маблағларни   манба   билан   таъминланганлигини
текшириш; 
- молиявий   интизомга   қанчалик   амал   қилишни   аниқлаш   ва   тўлов
қобилиятига баҳо бериш; 
- корхона   мулкининг   кадрлиги   ва   тез   пулга   айлана   олиш   даражасини
ўрганиш; 
- айланма   маблағлардан   фойдаланишга   баҳо   бериш   ва   корхонанинг
молиявий аҳволини яхшилаш бўйича таклифлар баён этиш ва ҳ.к. 
Таҳлилнинг асосий мақсади - молиявий фаолиятдаги ютуқ ва камчиликларни
аниқлаб,   маблағлардан   янада   тўғри   фойдаланган   ҳолда   ҳисобкитоб   тартибини
мустаҳкамлашга   қаратилади.   Демак,   бу   маҳсулот   ишлаб   чиқариш   ва   уни   сотиш,
ҳаражатларни тежаш, пул-молия алоқалари ва  бошқа фаолиятларнинг  бир-бирига
боғлиқлигини   кўрсатади.   Молиявий   таҳлилни   бажаришда   зарур   бўладиган
манбаларга   корхона   баланси,   унга   қилинган   иловалар   ва   бошқа   ҳисобот
маълумотлари   киради.   Шунингдек,   бухгалтериянинг   синтетик   ва   аналитик
счетлари маълумотларидан ҳам кенг фойдаланиш лозим. Чунки кейинги йилларда тузиладиган   ҳисоботларнинг   ҳажми   қисқариб,   таҳлил   имкониятларини
чегаралашга олиб келмоқда. 
Айниқса  маҳсулот   ишлаб   чиқариш   ва   уни  сотиш,   махсус  ва   мақсадли   маблағлар,
заҳира жамғармаси, фойда ва зарарлар, турли хил ҳисоб-китоблар, қийматли қоғоз
ва   векселлар   бўйича   маълумотлардан   кўпроқ   фойдаланилади.   Булар   хўжалик
фаолиятининг   тўғри   бошқарилиши,   унинг   молиявий   барқарор   бўлиши   ва   тўлов
қобилиятининг яхшиланишига бевосита таъсир кўрсатади. 
Баланс— корхона маблағлари ва қоплаш манбаларининг маълум  даврдаги
ҳолатини   кўрсатади.   Ҳисоб-китоб   ишларини   халқаро   анъанавий   талаблар   бўйича
юритишга   оз   бўлсада   яқинлаштирилиши   ҳамда   1995   йилда   жорий   қилинган   ва
корхоналар   тузадиган   янги   бухгалтерия   баланси   бозор   иқтисоди   сари   қўйилган
дастлабки   қадамдир.   Замонавий   иш   юритиш   шарт–   шароитига   мос   келувчи
балансда актив ва пассив томонлари бўлади. Актив томонида корхона маблағлари,
пассивида   эса   хўжаликнинг   ўзига   тегишли   манбалар,   кредитга   ва   қарзга   олинган
бошқа манбалар кўрсатилади. Актив маблағларнинг ошиши, пассивдаги манбалар
ва   фойда   (даромад)нинг   кўпайиши   билан   боғлиқдир.   Баланснинг   барча   бўлим   ва
бандларини   чуқур   ўрганиш   молиявий   аҳволни   тўлиқ   ўзлаштиришнинг   асосини
ташкил қилади. 
 
 
 
   
Кўрсаткичлар номи  Сатр коди  Ҳисобот
даври
бошига  Ҳисобот
даври
охирига 
Наименование показателя 
  Код 
стр.  На начало
отчетного
периода  На конец
отчетного
периода 
1  2  3  4 
Актив 
       
I. Узоқ муддатли активлар 
I. Долгосрочные активы 
   
     
   
Асосий воситалар: 
Основные средства:   
     
   
Бошланғич (қайта тиклаш)
қиймати 
(0100, 0300) 
Первоначальная
(восстановительная)   стоимость
(0100, 0300)  10 
  29101981 39231532 
   
Эскириш суммаси (0200) 
Сумма износа (0200)  11 
  32652  44521 
   
қолдиқ   (баланс)   қиймати   (сатр.
010 - 011) 
Остаточная (балансовая)
стоимость 
(стр. 010-011)  12 
  29069329 39187011 
    Номоддий активлар: 
Нематериальные активы:   
     
   
Бошланғич қиймати (0400) 
Первоначальная стоимость
(0400)  20 
  193198  396321 
   
Амортизация суммаси (0500) 
Сумма амортизации (0500)  21 
  3265  4326 
   
қолдиқ   (баланс)   қиймати   (сатр.
020 - 021) 
Остаточная (балансовая)
стоимость 
(стр. 020-021) 
   22 
  189933  391995 
   
   
Узоқ муддатли инвестициялар,
жами 
(сатр.040+050+060+070+080), шу 
жумладан: 
Долгосрочные   инвестиции,
всего
(стр.040+050+060+070+080),   в
том числе:   30 
  39624  630212 
   
қимматли қоғозлар (0610) 
Ценные бумаги (0610)  40 
  123546  326325 
   
Шўъба   хўжалик   жамиятларига
инвестициялар (0620) 
Инвестиции   в   дочерние
хозяйственные общества (0620)  50 
  236536  256324 
    қарам хўжалик жамиятларига 
инвестициялар (0630) 
Инвестиции   в   зависимые
хозяйственные общества (0630)  60 
     
   
Чет   эл   капитали   мавжуд   бўлган
корхоналарга   инвестициялар
(0640) 
Инвестиции   в   предприятие   с
иностранным капиталом (0640)  70 
     
   
Бошқа узоқ муддатли
инвестициялар 
(0690) Прочие долгосрочные 
инвестиции (0690)  80 
  36542  47563 
   
Ўрнатиладиган асбоб-ускуналар 
(0700) 
Оборудование к установке 
(0700)  90 
     
   
Капитал қўйилмалар (0800) 
Капитальные вложения (0800)  100 
  65328  77421 
   
Узоқ муддатли дебиторлик
қарзлари 
(0910, 0920, 0930, 0940) 
Долгосрочная   дебиторская
задолженность   (0910,   0920,   0930,
0940)  110 
     
   
Узоқ муддатли кечиктирилган 
харажатлар (0950, 0960, 0990) 
Долгосрочные отсроченные
расходы  120 
     
    (0950, 0960, 0990) 
   
I бўлим бўйича жами  (сатр. 
012+022+030+090+100+110+120)  
Итого по разделу I  (стр. 
012+022+030+090+100+110+120)   130 
  29721214 4028639 
   
   
II. Жорий активлар 
II. Текущие активы   
     
   
Товар-моддий захиралари,  жами 
(сатр.150+160+170+180), шу жумладан:  
Товарно-материальные запасы,  всего 
(стр.150+160+170+180), в том числе:   140 
  1274546  1701435 
   
Ишлаб чиқариш захиралари (1000, 
1100, 1500, 1600) Производственные
запасы (1000, 
1100, 1500, 1600)  150 
  456325  582231 
   
Тугалланмаган ишлаб чиқариш (2000, 
2100, 2300, 2700) Незавершенное 
производство (2000, 
2100, 2300, 2700)  160 
  756325  796321 
   
Тайёр маҲсулот (2800) 
Готовая продукция (2800)  170 
  25364  283251 
   
Товарлар (2900 дан 2980 нинг 
айирмаси) 
Товары (2900 за минусом 2980)  180 
  36532  39632 
   
Келгуси давр харажатлари (3100) 
Расходы будущих периодов (3100)  190 
     
   
Кечиктирилган харажатлар (3200)  200      Отсроченные расходы (3200)       
Дебиторлар,  жами 
(сатр.220+230+240+250+260+270+280+2
90+300+310)  
Дебиторы,  всего 
(стр.220+240+250+260+270+280+290+30
0+310)   210 
  1553009  1633764 
   
шундан: муддати ўтган из 
нее: просроченная  211 
     
   
Харидор ва буюртмачиларнинг
қарзи 
(4000 дан 4900 нинг айирмаси) 
Задолженность покупателей и 
заказчиков (4000 за минусом 4900) 220 
     
   
Ажратилган бўлинмаларнинг
қарзи 
(4110) 
Задолженность   обособленных
подразделений (4110)  230 
  653241  685321 
   
Шўъба ва қарам хўжалик 
жамиятларнинг қарзи (4120) 
Задолженность дочерних и 
зависимых хозяйственных обществ
(4120)  240 
     
   
Ходимларга берилган бўнаклар
(4200) 
Авансы, выданные персоналу
(4200)  250 
     
    Мол етказиб берувчилар ва 
пудратчиларга берилган бўнаклар 
(4300) 
Авансы,   выданные   поставщикам
и подрядчикам (4300)  260 
  236512  253212 
   
Бюджетга   солиқ   ва   йиғимлар
бўйича бўнак тўловлари (4400) 
Авансовые платежи по налогам и
сборам в бюджет (4400)  270 
     
   
Мақсадли давлат жамғармалари 
ва суғурталар бўйича бўнак 
тўловлари (4500) 
Авансовые платежи в 
государственные целевые фонды и
по страхованию (4500)  280 
     
   
Таъсисчиларнинг устав 
капиталига улушлар бўйича қарзи 
(4600) 
Задолженность учредителей по 
вкладам в уставный капитал (4600) 290 
     
   
Ходимларнинг   бошқа
операциялар бўйича қарзи (4700) 
Задолженность   персонала   по
прочим операциям (4700)  300 
     
   
Бошқа дебиторлик қарзлари 
(4800) Прочие дебиторские 
задолженности (4800)  310 
  63256  695231 
   
Пул маблағлари, жами 
(сатр.330+340+350+360), шу  320  38916  64575  жумладан: 
Денежные средства,  всего 
(стр.330+340+350+360), в том 
числе:        
Кассадаги пул маблағлари (5000) 
Денежные средства в кассе (5000)  330 
  12  13 
   
Ҳисоб-китоб   счётидаги   пул
маблағлари (5100) 
Денежные средства на расчетном 
счете (5100)  340 
  36539  38931 
   
Чет эл валютасидаги пул маблағлари 
(5200) 
Денежные средства в иностранной 
валюте (5200)  350 
  2365  25631 
   
Бошқа пул маблағлари ва 
эквивалентлари (5500, 5600, 5700) 
Прочие денежные средства и 
эквиваленты (5500, 5600, 5700)  360 
     
   
қисқа муддатли инвестициялар (5800) 
Краткосрочные инвестиции (5800)  370 
     
   
Бошқа жорий активлар (5900) 
Прочие текущие активы (5900)  380 
  3621  3963 
   
II бўлим бўйича жами 
(сатр.140+190+200+210+320+370+380)
Итого по разделу II  (стр. 
140+190+200+210+320+370+380)  390 
  2870092  3403737 
   
Баланс активи бўйича жами  400  32591306 43690376  (сатр.130+390)  
Всего по активу баланса 
(стр.130+стр.390)  
       
 
  Кўрсаткичлар номи  
Наименование показателя 
 
 
Сатр
коди
Код
стр. 
     
   
   
Ҳисобот
даври 
бошига  Ҳисобот
даври
охирига 
   
На 
начало 
отчетног
о периода На конец
отчетного
периода 
1  2  3  4 
Пассив       
I. Ўз маблағлари манбалари
I. Источники собственных
средств   
     
   
Устав капитали (8300) 
Уставный капитал (8300)  410 
  31836178 42528586 
   
Қўшилган капитал (8400) 
Добавленный капитал (8400)  420 
  253621  285532 
   
Резерв капитали (8500) 
Резервный капитал (8500)  430 
  123541  245321 
    Сотиб олинган хусусий акциялар
(8600) Выкупленные 
собственные акции (8600)  440 
     
   
Тақсимланмаган   фойда
(қопланмаган зарар) (8700) 
Нераспределенная прибыль 
(непокрытый убыток) (8700)  450 
  35622  28542 
   
Мақсадли тушумлар (8800) 
Целевые поступления (8800)  460 
  2131  3621 
   
Келгуси давр харажатлари ва 
тўловлари учун захиралар (8900) 
Резервы   предстоящих   расходов
и платежей (8900)  470 
     
   
I бўлим бўйича жами 
(сатр.410+420+430-
440+450+460+470)  Итого по 
разделу I 
(стр.410+420+430-
440+450+460+470)   480 
  32251093 43091602 
   
II.
Мажбуриятлар
II. Обязательства   
     
   
Узоқ муддатли мажбуриятлар, 
жами 
(сатр.500+520+530+540+550+560+570+5
80+590)  
Долгосрочные обязательства , всего 
(стр.500+520+530+540+550+560+570+58 490 
  313498  570732 
    0+590)  
шу жумладан: узоқ муддатли 
кредиторлик қарзлари 
(сатр.500+520+540+560+590) в 
том числе: долгосрочная 
кредиторская задолженность 
(стр.500+520+540+560+590)  491 
     
   
Мол етказиб берувчилар ва 
пудратчиларга узоқ муддатли қарз 
(7000) 
Долгосрочная задолженость 
поставщикам и подрядчикам (7000)  500 
  225361  375213 
   
Ажратилган бўлинмаларга узоқ 
муддатли қарз (7110) 
Долгосрочная   задолженность
обособленным подразделениям (7110)  510 
     
   
Шўъба ва қарам хўжалик 
жамиятларга узоқ муддатли қарз (7120) 
Долгосрочная задолженность 
дочерним и зависимым хозяйственным 
обществам (7120)  520 
     
   
Узоқ   муддатли   кечиктирилган
даромадлар (7210, 7220, 7230) 
Долгосрочные отсроченные доходы 
(7210, 7220, 7230)  530 
     
   
Солиқ ва мажбурий тўловлар бўйича 
узоқ муддатли кечиктирилган 
мажбуриятлар (7240) 
Долгосрочные отсроченные  540 
     
    обязательства по налогам и 
обязательным платежам (7240) 
Бошқа   узоқ   муддатли   кечиктирилган
мажбуриятлар (7250, 7290) 
Прочие долгосрочные отсроченные 
обязательства (7250, 7290)  550 
     
   
Харидорлар ва буюртмачилардан 
олинган бўнаклар (7300) 
Авансы, полученные от покупателей 
и заказчиков (7300)  560 
  32651  3463 
   
Узоқ муддатли банк кредитлари 
(7810)  570 
45621  48552 
Долгосрочные   банковские   кредиты
(7810)       
Узоқ муддатли қарзлар (7820, 7830, 
7840) 
Долгосрочные   займы   (7820,   7830,
7840)  580 
  9865  112304 
   
Бошқа узоқ муддатли кредиторлик 
қарзлар (7900) 
Прочие   долгосрочные   кредиторские
задолженности (7900)  590 
     
   
Жорий мажбуриятлар , жами 
(сатр.610+630+640+650+60+670+680+6
90+700+  
+710+720+730+740+750+760) 
Текущие   обязательства,   всего
(стр.610+630+640+650+60+670+680+69 600 
  26715  28042 
    0+700+ +710+720+730+740+750+760)  
шу жумладан: жорий кредиторлик 
қарзлари 
(сатр.610+630+650+670+680+690+700+7
10+720+760) в том числе: текущая 
кредиторская 
задолженность 
(стр.610+630+650+670+680+690+700+71 
0+720+760)  601 
  20117  20920 
шундан: муддати ўтган жорий 
кредиторлик қарзлари из нее: 
просроченная текущая 
кредиторская задолженность  602 
     
   
Мол   етказиб   берувчилар   ва
пудратчиларга   қарз   (6000)
Задолженность   поставщикам   и
подрядчикам (6000)  610 
     
   
Ажратилган бўлинмаларга қарз (6110) 
Задолженность   обособленным
подразделениям (6110)  620 
     
   
Шўъба ва қарам хўжалик жамиятларга
қарз (6120) 
Задолженность   дочерним   и
зависимым хозяйственным обществам
(6120)  630 
     
   
Кечиктирилган даромадлар (6210, 
6220, 6230) 
Отсроченные   доходы   (6210,   6220,
6230)  640 
     
    Солиқ ва мажбурий тўловлар 
бўйича кечиктирилган 
мажбуриятлар (6240) 
Отсроченные   обязательства
по   налогам   и   обязательным
платежам (6240)  650 
     
   
Бошқа кечиктирилган
мажбуриятлар 
(6250,   6290)   Прочие
отсроченные   обязательства
(6250, 6290)  60 
     
   
Олинган бўнаклар (6300) 
Полученные авансы (6300)  670 
     
   
Бюджетга тўловлар бўйича қарз 
(6400) 
Задолженность   по   платежам   в
бюджет (6400)  680 
  7853  8022 
   
Суғурталар бўйича қарз (6510) 
Задолженность по страхованию 
(6510)  690 
     
   
Мақсадли   давлат   жамғармаларига
тўловлар бўйича қарз (6520) 
Задолженность   по   платежам   в
государственные   целевые   фонды
(6520)  700 
     
   
Таъсисчиларга бўлган қарзлар
(600) 
Задолженность учредителям 710 
     
    (600) 
МеҲнатга Ҳақ тўлаш бўйича қарз 
(6700) 
Задолженность по оплате труда
(6700)  720 
  632  6932 
   
Қисқа муддатли банк кредитлари 
(6810)   Краткосрочные
банковские кредиты (6810)  730 
  6598  7122 
   
Қисқа муддатли қарзлар (6820,
6830, 
6840) Краткосрочные займы 
(6820, 6830, 6840)  740 
     
   
Узоқ муддатли 
мажбуриятларнинг жорий қисми 
(6950) 
Текущая   часть   долгосрочных
обязательств (6950)  750 
     
   
Бошқа кредиторлик қарзлар (6950
дан ташқари 6900) 
Прочие кредиторские
задолженности  760 
  5632  596 
   
(6900 кроме 6950) 
II бўлим бўйича жами 
(сатр.490+600)  
Итого по разделу II  (стр.490+600)   770 
  340213  598774 
 
   
Баланс пассиви бўйича жами 
(сатр.480+770)  Всего по 
пассиву баланса  780 
  3259130
6  43690376 
    (стр.480+770)  
 
 
 
 5-жадвал хисоб-китобларида биз корхона активлари ва пассивларини таққосладик. 
Яни юқорида биз корхона жами активларини жами пассивлар йиғиндисига 
солиштирганимизда натижа бир-хил чиқди бу еса корхона қийматлилари баланс холатида
еканлигини кўрсатади. Бунда биз баланс активини аниқлашда Ативни I ва II бўлимларини
кўшгандаги қиймати 44847554 сўмни ташкил етган бўлса, баланс Пассиви I ва II 
бўлимлари йиғиндиси хам шу суммани яни 44847554 сўмни ташкил етмоқда. Бу ўз 
навбатида корхонадаги барча амалиётлар буғалтерия хисобида тўғри олиб 
борилганлигини англатади. 
Маълумотларда ишлаб чиқаришни узлуксиз олиб бориш учун зарур бўлган ва
ҳисобот   тузиш   даврига   қиймат   шаклидаги   мол-мулки   ҳамда   уни   қоплашга   жалб
қилинган   манбалари   ўз   аксини   топади.   Бу   кеурсаткичлар   мол   –   мулк   хажми,
таркиби   ва   кийматини   қай   даражадалигини   ифодалайди.   Шунингдек   мол-
мулкнинг   молиялаштириш   манбалари,   яъни   ўзига   тегишли   манбалар   ва   четдан
қарзга жалб қилинган манбалар ҳолати ҳам пассивда келтирилган. Балансдаги ҳар
бир   банд   ва   бўлим   корхоналарнинг   молиявий   ҳолатига   боғлиқ,   шунинг   учун   ҳам
уни чуқур ўрганиш лозим 
 
6-жадвал 
Хисобот давр учун корхона баланси тузилмаси 
 
Баланс 
бўлимлари 
номи  Йил бошига баланс холати  Йил охирига баланс 
холати  Ўзгариш
Минг.сўм  Жами 
нисбатан,% Минг.сўм Жами 
нисбатан,
%  (+,-)  Актив           
- Узоқ 
муддатли 
активлар           
- Жорий 
активлар           
Актив бўйича
жами           
Пассив           
- ўз 
маблағлар           
- 
мажбуриятлар          
Пассив 
бўйича жами           
 
6-Жадвалдаги   малумотларга   асосланиб   таҳлилни   амалга   оширсак   корхона
мол-мулки қандай шаклланганлигига баҳо берсак бўлади.Корхона активлари икки
қисмдан   тузилган,булар   узоқ   муддатли   ва   жорий   активлардан   иборат.Узоқ
муддатли   активлар   йил   бошида   жами   активнинг   91,19%ни   ,йил   охирида   еса
90,83%ни   ташкил   етган.Жорий   активлар   йил   бошида   жами   активнинг   8.8%ни
ташкил   етган   бўлса,йил   охирида   бу   кўрсаткич   9.1%   га   тенг   бўлган.Активлардан
узоқ   муддатли   активларнинг   ошиши   кўпроқ   самарали   натижа   беради.Пассив   ҳам
икки  қисмдан   иборат.Булар   ўз   маблағлари(хусусий  капитал)   ва  мажбуриятлардан
иборатдир.Корхонанинг   ўз   маблағлари   йил   бошида   жами   пассивнинг   98,95%ни
ташкил етган  бўлса,йил охирида 98,65%  гат енг бўлган.(йил охирида йил бошига
нисбатан   270488   минг   сўмга   ошган).Мажбуриятлари   йил   бошида   1.04%   дан
ташкил   топган   бўлса   йил   охирида   1.34%   га   тенг   бўлган,яъни   101899минг   сўмга
ошган.   Бозор   иқтисодиёти   шароитида   айланма   маблағлар,   захиралар   ва тугалланмаган ишлаб чиқариш ҳажми енг кам соф фаолият кўрсатдиган шароитга
йетарли бўлиши лозим. Булардан ташқари дебиторлар билан ҳисоб –китоблар, пул
маблағлари,   келгуси   давр   харажатлари   ҳам   баланснинг   айнан   шу   қисмида   кўриб
чиқилади. 
4.   Янгича иш юритиш шароитида корхоналар мулкининг таркибини ўрганиш
ва уни кўпайтириш йўлларини аниқлаш хўжалик фаолиятининг таҳлилида муҳим
ўрин   тутади.   Айниқса   балансга   қараб   корхона   мол-мулки   ва   бойлигининг
таркибини   кузатиш,   соф   маблаг   ҳолатини   аниқлаш,   имконият   меъёрини   ўлчашга
ёрдам   беради.   Одатда   корхона   маблағларига   асосан   воситалар   ва   оборотдан
ташқари активлар. Материал (меъёрлаштирилган) айланма пул маблағлари киради.
Уларни миқдори ҳиссадорлик, ҳамкорлик, кичик ва бошқа корхоналарнинг катта-
кичиклигига,   ихтисослашуви   ва   бозор   шароити   рақобатларига   бардошлигига
боғлиқдир.   2-жадвалда   корхона   мулкининг   ҳажми   ва   таркиби   келтирилган.   Уни
тузишда   баланс   маълумотларидан   фойдаланиб,   соф,   ишлатишга   лаёқатли
бойликлар   ҳолати   ўрганилади.   Келтирилган   маълумотлар   баланснинг   жами
суммасига   тенг   бўлади.   Молиявий   таҳлилнинг   муҳим   ҳусусиятларидан   бири
корхона   мулки,   захиралар   ва   харажатларни   ҳар   томонлама   ўрганишдир.   Бундай
маблағлар   таркибига   ишлаб   чиқариш   захиралари,   яъни   ҳом   ашё   ва   материаллар,
сотиб   олинган   ярим   фабрикатлар   ва   комплектловчи   буюмлар,   конструкция   ва
деталлар, иккиламчи материаллар ва ўрнатилган асбоб-ускуналар, эҳтиёт қисмлар,
парвариш   ва   боқувдаги   чорва   моллари,   уруғ   ва   ем-хашак,   арзон   баҳоли,   тез
эскирувчи буюмлар ва бошқалар киради. Улар корхонанинг бир меъёрида ишлаши
ҳамда   маҳсулот   ишлаб   чиқариши   ва   шартнома   бўйича   сотиш   режасини
таъминлашга   етарли   бўлиши   лозим.   Шунингдек   захира   ва   харажатлар   таркибига
ўсимлик   ва   чорвачилик   бўйича   тугалланмаган   ишлаб   чиқариш,   келгуси   давр
чиқимлари,   тайёр   маҳсулот   ва   бошқалар   ҳам   киради.   Тугалланмаган   ишлаб
чиқариш харажатларини ҳам ўрганиш ва таҳлил этиш лозим. 
  Бозор   шароитида   айланма   маблағлар,   захиралар   ва   тугалланмаган   ишлаб
чиқариш   ҳажми   энг   кам,   соф   фаолият   кўрсатадиган   шароитига   етарли   бўлиши лозим.   Таҳлилда   эса   баланс   маълумотлари   ва   материалларни   ҳисобловчи
счётлардан фойдаланилади. 
 
7-жадвал 
Корхона мол мулки таркиби ва тузилмаси 
 
Кўрсаткичлар  Холати  Ўзгариш  
Йил боши  Йил 
охири  мутлоқ  нисбий 
Жами маблағлар 
Шу жумладан,         
1. Узоқ муддатли активлар,
Жамига нисбатан,% 
2. Жорий активлар 
Жамига нисбатан,% 
Шу жумладан:         
2.1 моддий айланма 
маблағлар, 
Жамига нисбатан,% 
2.2 дебиторлар билан хисоб
китоблар, 
Жамига нисбатан,% 
2.3 пул маблағлари, 
Жамига нисбатан,% 
2.4 Келгуси давр 
харажатлари, 
Жамига нисбатан,% 
    Юкоридаги   жадвалда   биз   корхона   мол-мулкини   таркибини   кўриб   чикамиз:
бунда   жорий   активлар   бир   неча   бўлимлардан   иборат.   Булар   моддий   айланма
маблаглар, дебиторлар билан хисоб китоблар, пул маблаглари. 
  Моддий   айланма   маблаглар   йил   бошида   1274546   сўмни   ташкил   этган   бўлса,
йил   охирига   келиб   1848032   сўмни   ёхуд   573486   сўмга   ошган.   Моддий   айланма
маблагълар   йил   бошида   жами   жорий   активларнинг   44.41%   ташкил   этган   бўлса,
йил   охирига   келиб   бу  кўрсатгич   49.0%   бўлди.   Дебиторлар   билан   хисоб   китоблар
йил бошида 1553009 сўм йил охирида 1794329 сўмни ташкил этган. 
Бу кўрсаткичлар хам мос равишда54.11% ва 47.71% бўлган. 
  Жорий   активлар   узок   муддатли   активларга   караганда   бир   неча   баробар   кам.
Чунки темир йўлда асосий воситалар киймати юкори бўлади. 
Молиявий таҳлилнинг муҳим ҳусусиятларидан бири корхона мулки, захиралар
ва харажатларни ҳар томонлама ўрганишдир. Бундай маблағлар таркибига  ишлаб
чиқариш   захиралари,   яъни   ҳом   ашё   ва   материаллар,   сотиб   олинган   ярим
фабрикатлар   ва   комплектловчи   буюмлар,   конструкция   ва   деталлар,   иккиламчи
материаллар   ва   ўрнатилган   асбоб–ускуналар,   эҳтиёт   қисмлар,   парвариш   ва
боқувдаги чорва моллари, уруғ ва ем–хашак, арзон баҳоли, тез эскирувчи буюмлар
ва   бошқалар   киради.   Улар   корхонанинг   бир   меъёрида   ишлаши   ҳамда   маҳсулот
ишлаб   чиқариши   ва   шартнома   бўйича   сотиш   режасини   таъминлашга   етарли
бўлиши   лозим.   Шунингдек   захира   ва   харажатлар   таркибига   ўсимлик   ва
чорвачилик бўйича тугалланмаган ишлаб чиқариш, келгуси давр чиқимлари, тайёр
маҳсулот ва бошқалар ҳам киради. Тугалланмаган ишлаб чиқариш харажатларини
ҳам ўрганиш ва таҳлил этиш лозим. 
Баланснинг   пассив   қисмида   корхона   маблағларининг   қоплаш   манбалари
кўрсатилади.   Бозор   иқтисодиёти   шароитида   маблағларни   тўлдириш
қуйидагилардан иборат: 
1. Ўзлик маблағларнинг манбалари. 
2. Мажбуриятлар. 
Бунда  энг муҳим  ўринни корхонанинг ўзига  қарашли устав қўшилган, резерв,
капиталлар,   тақсимланмаган   фойда   (қопланмаган   зарар),   мақсадли   тушум   ва фондлар,   келгуси   давр   сарфлари   ва   тўловлари   учун   резервлар,   келгуси   давр
даромадлари эгаллайди. Устав капитал корхона ихтиёридаги доимий беркитилган
асосий   ва   айланма   маблағларнинг   ҳажмини   кўрсатади.   У   турли   хўжалик
муомалалари таъсирида ўзгариб туради. бунга фойданинг тақсимланиши ҳисобига
тўлдирилиш,   хомийларнинг   аъзолик   бадаллари,   асосий   воситаларнинг   қайта
баҳоланиши   ва   бошқалар   сабаб   бўлиши   мумкин.   маблағларнинг   кўпайтириш
манбалари   таркибида   фойда   алоҳида   ўринни   эгаллайди.   Фойда   ҳажмининг
кўпайиши   энг   аввало   Низом   жамғармасини   тўлдиришга   ва   бошқа   эҳтиёт
жамғармалари   яратилишга   олиб   келади.   Амортизация   ва   бошқа   фондларнинг
ташкил   бўлиши   ҳам   бозор   шароитида   мазмунан   ўзгармоқда.   1991   йилдан
амортизация   ҳисоблашда   тезлаштирган   меъёрлар   (актив   турдаги   машиналар,
қурилмалар,   транспорт   ва   бошқа   воситалар   бўйича)   қўлланиши   ва   тўлиқ   тиклаш
қисми бўйича амортизация ҳисоблаш асосий воситаларн6инг баланс қийматининг
маҳсулотлар   таннархига   ўтказиб   бўлгунча   қадар   бажаришлик   каби   янгиликлар
жорий этилди. 
Кредит   ва   бошқа   маблағларга   қисқа,   ўрта,   узоқ   муддатга   мўлжаллаб   олинган
кредитлар,   ўз   муддатида   узилмаган   ссудалар   ва   бошқа   қарз   маблағлари   киради.
Шунингдек   кредиторлар   билан   ҳисоблашишлар   ва   бошқа   пассивлар   ҳам   шу  ерда
инобатга   олинади.   Бунда   кредиторлик   қарзлардан   ташқари   бюджетга,   суғурта   ва
меҳнат ҳақи юзасидан корхонанинг қарзлари кўрсатади. 
Бозор иқтисоди қонуниятлари ва талабидан келиб чиққан ҳолда корхонада қарз
кам бўлгани маъқул. 
 
 
 
8-жадвал 
Корхона маблағларини шакллантирувчи манбалар таркиби ва тузилмаси 
Кўрсаткичлар  Холати  Ўзгариш 
Йил  Йил му нис бош
и  охи
р и  тл
о қ  б
ий 
Жами манбалар 
Шу жумладан, 
1. Ўзмаблағлар 
Жамига нисбатан,%       
   
2.
Мажбуриятла
р   Жамига
нисбатан,%
Шу жумладан:    
   
2.1 Узоқ муддатли қарзлар ва банк кредитлари 
Жамига нисбатан,% 
2.2 Қисқа муддатли қарзлар ва банк кредитлари 
Жамига нисбатан,% 
2.3 Олинган бўнаклар 
Жамига нисбатан,%   
   
   
   
 
2.4 Кредиторлик қарзлар 
Жамига нисбатан% 
         
 
2.4   Кредиторлик   қарзлар
Жамига нисбатан, 
 
 
   
 
   
 
   
 
   
 
 8- Жадвалда корхонанинг пассив маблағларини тахлил киладиган бўлсак, бу кисм 
хам 2 кисмдан иборат. Жуда катта улушини (98.57%) ўз маблағлари колган 1.43%  эсамажбуриятлар ташкил этади. Мажбуриятлар хам узок муддатли карзлар ва банк 
кредитлари киска муддатли карзлар ва банк кредитлари иборат. 
 Узок муддатли карзлар ва банк кредитлари йил бошида 313498 сўмни 
ташкил этган бўлса, йил охирига келиб 611171сўмни яъни 297673 сўмга ошган 
ёки 194.9% га ўсган. 
  Қисқа   муддатли   карзлар   ва   банк   кредитлари   йил   бошида   26715   сўм   бўлган
бўлса, йил охирига келиб 28767 сўм бўлган. Йил бошига нисбатан 107.7% ташкил
этган. 
Корхона ишининг молиявий натижалари тахлили
 Фойда  (даромад) иктисодий харакатнинг зарурий шарти максади сифатида каралади. 
Жахон амалиетида фойда дейилганда купинча бизнес самарадорлигининг тадбир 
воситаси сифатида каралади. Фойда бу даромадлар ва харажатлар фаркланишидаги 
юкори узгарувчанликдир. Улар орасидаги куйи узгарувчанлик эса зарарни ифодалайди. 
Даромадлар   ва   харажатлар   молиявий   натижларни   характерловчи   фойдани
улчашга   дахлдор   улган   элементлар   ҳисобланадаи.   Даромадлар   ва   харажатларни,
яни   фойдани   аниклаш   ва   улчаш   -   корхона   уз   молиявий   ҳисоботини   тайерлашда
фойдаланиладиган   капитал   концепцияси   хамда   капиталнинг   сакланишига   боглик
булади. 
Даромадлар ва харажаталар элементлари куйидагича аникланади. 
Даромадлар   -   бу   ҳисобот   даврида   иктисодий   фойданинг   активларнинг   окими
еки   купайиши   шаклида   усиши   еки   пассивларнинг   катнашчиларнинг   капиталдаги
омонатларидан фарк этувчи усишига олиб келувчи камайишидир. 
Харажатлар  – ҳисобот даврида иктисодий фойданинг активларнинг чикиб кетиши 
еки улардан фойдаланиш шаклида камайиши, шунингдек катнашчилар ўртасида 
капиталнинг камайишига олиб келувчи мажбуриятларнинг юзага келишидир. 
Даромад   ва   харажатларни   аниклаш   уларнинг   асосий   ҳусусиятларини
белгимлайди, аммо ударни молиявий натижалар ҳисоботида акс эттиришда талаб
килинадиган мезонларни аниклашни максад килиб куймайди.  Молиявий   натижалар   таҳлилида   даромад   ва   харажатларнинг   узаро
фарклланишидаги   ҳолатга   бахо   берилади.   Молиявий   натижалар   фойда   ва
зарарларнинг   шаклланиш   каторлари   буйича   узгаришлари   ўрганилади.   Фойда   ва
зарарларнинг   омилли   таҳлили   олиб   борилади.   Корхонада   молиявий
натижавийликни   яхшилаш   юзасидан   ички   имкониятларнинг   мавжудлиги   ва
уларни   йулга   куйишнинг   чора   ва   тадбирлари   белгиланади.   Корхонанинг
фойдалилик даражаасини характерловчи рентабеллик курсаткичи ва унинг омилли
таҳлили утказилади. 
Таҳлил   молиявий   натижалар   тўғрисидаги   ҳисоботни   укиш,   вертикал   таҳлил,
горизонтал   таҳлил,   трендли   таҳлил   ва   кўрсаткичларни   аниклаш   усулларида   олиб
борилади.   Молиявий   натижалар   тўғрисидаги   ҳисоботни   укишда   унинг   сатрлар
буйича   кўрсаткичлар   тартибланишига,   молиявий   натижавийликни   характерловчи
умумий каторларнинг киймат ифодаси, ҳисобот даври ва утган йилнинг шу даври
буйича маълумотларга умумий изох берилади. 
Вертикал таҳлилда молиявий натижаларнинг шаклланишини бир каторли ва куп 
каторли усулларида узаро фаркланишларга ва нисбий узгаришлар бахо берилади. 
Горизонтал   таҳлилида   эса   молиявий   натижаларнинг   буйламасига
таркибланиши ва уларнинг узгаришлари ўрганилилади. 
Асосли   еки   тренд   таҳлилида   молиявий   натижалар   ва   уларнинг   йиллир
буйича   узгариши,   динамикаси   еки   асос   йилига   нисбатан   узгаришдларига   бахо
берилади. 
Молиявий   натижалар   таҳлилида   кулланиладиган   асосий   кўрсаткичлар
каторига   эса   корхона   фойдалилиги   еки   натижавийлиги   кўрмсаткичлари,   бозор
активлиги   кўрсаткичлари   киритилади.   Корхона   фойдалигини   характерловчи
асосий   кўрсаткичлар   сифатида   рентабеллик   кўрсаткичлари   олинади.   Бозор
активлиги   кўрсаткичларига   акциялар,   кимматли   кагозларнинг   фойдалилик
даражасини   хараактерловчи   кўрсчаткичлар   киритилади.   Улар   каторига   битта
акцияга   тўғри  келадиган  ҳисоб  фойдаси   (солик  туловига   кадар  булган   фойда),
битта акция тўғри келадиган соф фойда, битта акцияга тўғри келадиган дивидед суммаси,   акциянинг   бахоси   ва   фойдаси   орасидаги   нисбат   коэффицентлари
киради. 
Молиявий натижалар таҳлил ташки ва  ички субектлар  тамонидан  олиб
борилади.   Ички   сбектлар   тамонидан   олиб   бориладиган   таҳлил   ички   молиявий
таҳлил каторига киритилиб факат шу корхонанинг ходимлари томонидан олиб
борилади. 
Молиявий   ҳисоботнинг   бетарафлиги   шундаки   ундан   хам   ички   хам
ташки   ахборот   фойдаланувчиларнинг   манфатлари   музассамлашган.   Ички
молиявий   таҳлилда   корхонада   купрок   молиявий   натижаларни   юзага   чикиш
ўрни, шакли буйича узгаришларига ахамият берилади. Яъни уларнинг анилитик
каторига купрок ахамият берилади. 
Уларни   купрок   корхонанинг   фойдалилик   даражаси   ва   унинг   йиллар
буйича   узгаришлари   кизиктиради.   Агар   акция   эгаси   буладиган   булса   Соф
фойда   ва   дивиденд   туловига   тортиладиган   фойда   суммаси,   солик   идорасини
солик   туловига   кадар   булган   фойда   ва   унга   кайта   куштладиган   харажат
моддалари,   карши   тамон,   ҳаридор   ва   буюрмачилар   еки   шерикларни
корхонанинг йил якуни буйича иктисодий фойдаси ва х.к. 
Молиявий   натижалар   таҳлили   учун   зарур   маълумотлар   2-   шакл
«Молиявий   натижалар   тўғрисидаги»   ҳисобот   ва   унга   берилган   изохлардан
олинади. 
Молиявий   натижалар   тўғрисидаги   умумлашган   маълумотлар   молиявий
ҳисоботнинг   мухим   шакли   2-   шаклда   «Молиявий   натьижалар   тўғрисидаги»
ҳисобот шаклида ифодаланади. 
Молиявий   натижалар   тўғрисидаги   ҳисобот   ва   уни   тулдириш   тартиби
Узбекистон   Республикаси   Молия   Вазирлигининг   1997   йил   15-   январдаги   5-
сонли Йўрикномаси асосида белгиланади. 
Молиявий   натижалар   тўғрисидаги   ҳисобот   шаклининг   асосий
кўрсаткичларига куйидагилар киритилади. 
1. Маҳсулот сотишдан олинган ялпи (соф) тушум. 
2. Маҳсулот сотишдан ялпи фойда  3. Асосий фаолиятдан фойда (зарар) 
4. Молиявий фаолиятдан фойда (зарар) 
5. Умумхужалик фаолиятидан фойда (зарар) 
6. Фавкулодда фойда (зарар) 
7. Солик туловига кадар фойда (зарар) 
8. Соф фойда (зарар) 
Ушбу   кўрсаткичларни   ҳисоб   китоб   килиш   юзасидан   албатта
корхонанинг куйидаги харажат каторларини хам таркиблаш ва фарклаш лозим. 
1.Сотилган маҳсулотнинг ишлаб чикариш таннархи. 
2.Давр харажатлар. 
3.Молиявий фаолиятдан харажатлар. 
4.Фавкулодда харажатлар. 
Даромад ва харжатларни бу таркиб туркумланиши куйидагиларга имкон
беради; 
 Ишлаб чикариш харажатларини бошкак харажатлардан фарклаш
ва корхона ишлаб чикариш фаолияти самарадорлигига бахо бериш, 
 Молиявий   бошкарув   юзасидан   операцион   харажатларни   бошка
харажатлардан фарклаш 
 Корхона   томонидан   олинадиган   даромадларни   уларнинг   юзага
келиши   еки   шаклланиши   буйича   аълохида   таркиблаш   (асосий   фаолиятдан,
молиявий фаолиятдан хамда кутилмаган ҳолатлардан. 
Молиявий   натижалар   тўғрисидаги   янги   ҳисобот   шакли   уларнинг   хар
бир шаклланиш катори буйича тулик ахборотларни олиш имконини беради. Бу
ахборотлар   ички   ва   ташки   ахборот   фойдаланувчиларининг   манфаатлар
тукнашувини   келтириб   чикармайди.   Агар   шундай   булган   эди   молиявий
ҳисоботни  тузиш коидаси  бузилган   булакр эди.  Негаки  молиявий  ҳисоботдаги
маълумотларда   хеч   качон   бир   туркум   ахборот   фойдаланувчилар   фойдасига
бошка   туркум   зарари   ҳисобига   акс   эттиришлар   булмаслиги   талаб   этилади.
Ушбу   коида   «Бухгалтерия   ҳисоби   тўғрисидаги»   Республика   конунининг   6- моддасида   хам   бериб   утилади.   Яъни   молиявий   ҳисоботларни   тузишдаги
бетарафлик коидаси. 
1.   Маҳсулот   (иш,   хизмат)   ларни   сотишдан   олинган   соф   тушум   катори.
Молиявий натижалар тўғрисидаги ҳисобот шаклининг 050 сатри. 
Маҳсулот   сотишдан   олинган   соф   тушум   суммаси   маҳсулот   (иш   ва
хизмат)   ларни   сотишдан   олинган   жами   тушум   суммасидан   сотишга   соликлар
туловлар ва ажратмалар суммасини чегириш асосида аникланади. 
Сотишга соликлар, туловлар, ажратмаларга куйидагилар киритилади. 
-Кушилган киймат солиги 
-Акциз солиги 
-Реклама солиги 
-Маҳсулот хажмидан ижтимоий сугурта булимига ажратма ва х.к. 
Маҳсулот   (иш   ва   хизмат)   ларни   сотилган   каторга   киритишнинг   одатда
иккита   шарти   характерланади.   Булар   кассали   ва   ҳисобга   олиш   усулларидир.
Кассали усулнинг мохияти шундаки бунда маҳсулотлар ортиб жунатилиб ҳисоб
хужжатлари   такдим   этилган   ва   уларнинг   ҳисоб   счетларига   пули   келиб
тушгандан   кейингина   сотилган   ҳисоблаш   ва   тушум   каторига   кушиш,   сотишга
соликлар   суммасини   хам   удларнинг   амалга   ошиш   даврига   мувофик
ҳисоблашни   характерлайди.   «Бухгалтерия   ҳисоби   тўғрисидаги»   конуннинг
кабул килинишига кадар республикамизда ушбу усул кулланиб келинди. 
Маҳсулот   (иш   ва   хизмат)   ларни   сотилган   каторга   киритишнинг   еки
даромадларни   тан   олишнинг   ҳисобга   олиш   усули   эса   уларнинг   ортиб
жунатилиб   ҳисоб   хужжатлари   такдим   этилган   вакти   буйича   ҳисобга   олишни
характерлайди.   Бунда   пул   тушумлар   еки   туловларнинг   амалга   ошиш   вактига
ахамият   берилмайди.   Сотишга   соликларнинг   ҳисоб   китоби   хам   бевосита
уларнинг тушум сифатида тан олиш вакти буйича ҳисобга олинади. 
2. Маҳсулот   сотишдан   ялпи   фойда.   Бу   кўрсаткич   молиявий
натижалар   тўғрисидаги   ҳисоботнинг   070-сатрида   кўрсатилган.   Маҳсулот
сотишдан   олинган   ялпи   молиявий   натижа   фойда   еки   зарар   куйидаги
богланишлар   асосида   аникланади.   Яъни   маҳсулот   (иш   ва   хизмат)   ларни сотишдан   олинган   соф   тушумдан   шу   маҳсулот   (иш   ва   хизмат)   ларнинг
ишлаб чикариш таннархини чегириш асосида аникланади. 
Корхона   фойдасининг   асосий   кисмини   бевосита   маҳсулот   (иш   ва
хизмат) лардан олинган фойда ташкил этади. 
3. Асосий ишлаб чикариш фаолиятнинг молиявий натижаси. 
(Фойда еки зарар). 110 - сатр Асосий ишлаб чикариш фаолиятининг молиявий
натижаси куйидаги боглагнишларда аникланади. 
Яъни,   Маҳсулот   (иш   ва   хизмат)   ларни   сотишдан   олинган   фойда
суммасидан   давр   харажатлари   таркибига   кирувчи   сотиш   харажатлари,
маъмурий харажатлар,  ва бошка умумхужалик харажатларини чегириш  хамда,
асосий   фаолиятнинг   бошка   жараенларидан   олинган   даромад   ва   харажатларни
тартибли фарклаш асосида аникланади. 
4.Молиявий фаолиятдан олинган фойда (зарар). 
Молиявий фаолиятдан олинган фойда ва зарарлар каторига молиявий 
натижалар тўғрисидаги ҳисоботда куйидаги умумлашган кўрсаткичлар киритилган. 
-Шуъба   ва   ассосацияланган   корхоналардан   олинган   дивидендлар-
120сатр 
-Бошка олинган дивидендлар-125-сатр 
-Шуъба   ва   ассосацияланган   корхоналар   берилган   ва   олинган   карзлар
карзлар буйича фоизлар-130-сатр 
-Бошка туланган ва олинган фоизлар-135-сатр 
-Валюта курсининг узгаришидан фарклар-140-сатр 
-Молиявий фаолиятдан бошка даромадлар ва харжатлар-145-сатр. 
Асосий   ишлаб   чикариш   фаолиятининг   молиявий   натижасига   молиявий
фаолиятдан   олинган   натижани   кушиш   асосида   умумхужалик   фаолиятидан
молиявий   натижа   (фойда,   зарар)   150-сатр.   5.   Умумхужалик   фаолиятидан
молиявий натижа. 
Умумхужалик   фаолиятидан   олинган   молиявий   натижа   солик   туловига
кадар фойда суммасидан еки ҳисоб фойдаси суммасидан фавкулодда фойда ва
зарарлар суммасига фарк килади.  Умумхужалик   фаолиятидан   олинган   фойда   суммаси   молиявий
натижанинг   шаклланиш   катори   эмас   балки   уни   жамловчи   катор   сифатида
таркибланади. 
5.Фавкулодда фойда (зарар)-160-сатр. 
Фавкулодда фойда (зарар) – корхона тамонидан одатий хол ҳисобланган
ва   уч   йиллик   ораликда   бундай   фаолият   билан   шугулланмаган   ҳолатлдардан
оладиган   даромад   ва   йукотишлар   фавкулодда   фойда   ва   зарарлар   каторига
киритилади. 
Фавкулодда   фойда   ва   зарарлар   молиявий   натижалар   шаклланишининг
учинчи таркиби сифатида каралади. 
Кутилмаган   сув   тошкини,   енгинлар,   табий   офатлар   таъсиридаги
йукотишлар хам ушбу каторга киритилади. Улар буйича фойда ва зарарларнинг
бошка шаклланиш каторларида соликланиш буйича хеч кандай фаркланиш йук.
Агар фойда олинадиган булса у буйича хам 35 фоиз даражаси солик туланади,
зарар олинадиган булса Умумхужалик фаолиятидан олинадиган фойда суммаси
зарар суммасига камайтирилади. 
Лекин амалий кузатишлар натижаси шуни кўрсатадики уларнинг шаклланиш 
эхтимоли нихоятда киска еки кам. Булган такдирда хам факат зарар шаклида 
булмокда. 
6.Солик туловига кадар фойда (зарар). 
Солик туловига кадар фойда (зарар) суммаси умумхужалик фаолиятидан 
фойда (зарар) суммасига фавкулодда фойда (зарар) суммасини кушиш асосида 
аникланади. 
Солик   туловига   кадар   фойда   суммаси   ахборот   истемолчилари
эътиборидаги ва кузатувидаги катор ҳисобланади. 
У   бевосита   асосий   фаолиятнинг   молиявий   натижасидан,   молиявий
фаолиятнинг   молиявий   натижасидан   хамда   фавкулодда   фойда   ва   зарарлар
жамланган суммасидан иборот булади. 
6.   Соф фойда (зарар)-200-сатр  Соф фойда корхона ихтиерида коладиган фойда суммасини ифодалайди. 
Ушбу катор солик туловига кадар булган фойда суммасидан фойда (даромаддан) 
туланган соликлар ва бошка соликли туловларни чегириш асосида аникланади. 
Соф   фойда   корхонанинг   эркин   тасарруф   шартидаги   ва
фойдаланишидаги   фойда   суммасидир.   Лекин   Соф   фойда   суммаси   хам   турли
туловлар   ва   ажратмалар   базаси   сифатида   олиниши   мумкин   экан.   Масалан
корхона   соф   фойдасидан   олинадиган   ижтимоий   инфраструктурани
рифвожлантиришга   ажратмалар,   футбол   федерациясига   ажратмалар   ва   бошка
туловлар ва ажратмаларни шулар каторига киритиш мумкин. 
Сотилган маҳсулотнинг ишлаб чикариш таннархи кўрсаткичи молиявий
натижалар   тўғрисидаги   ҳисоботнинг   –   0060   сатрида   жойлашаган.   Бу   каторда
сотилган факат сотилган маҳсулотнингина ишлаб чикариш таннархи акс этади.
Маҳсулотнинг   ишлаб   чикариш   таннархи   эса   унинг   учун   кетган   барча
харажатларнинг   кийматини   узида   ифодалайди.   Маҳсулотнинг   ишлаб   чикариш
таннархи хам ҳисобга олиш усулида ушбу каторга ўринланади. 
Молиявий   натижалар   тўғрисидаги   ҳисоботнинг   080-090-100   –
сатрларида маҳсулотларни ишлаб чикариш билан боглик булмаган харажатлар
уз   ифодасини   топади.   Давир   харажатлари   каторига   сотиш   харажатлари,
маъмурий   харижатлар   ва   операцион   харжатлар   кирадиМолиявий   фаолият
буйича   харажтлар   каторига   фоизлар   буйича   харжатлар,   банк   хизмат   хаки
харжатлари,   валюта   курсининг   тушиб   кетишидан   йукотишлар   ва   бошка
сарфлар   киради.   Фавкулодда   харажталар   каторига   кутилмаган   ҳолатлар
таъсирида   юзага   келадиган   харажатлар   киритилади.   Молиявий   натижалар
тўғрисидаги ҳисобот йил буйича хар бир чоракка жамланган ҳисобда тузилади.
Уни   топшириш   органларига   солик   идоралари,   банк   ташкилотлари,   юкори
ташкилотлар киритилади. Улчов киймати минг сум ҳисобида ҳисобга олинади.
Шунингдек  ушбу  ҳисобот шаклига  справка, маълумотнома шаклида  бюджетга
туловлари   ҳисоби   хам   киритилган.   Унда   корхона   томонидан   республика   ва
маҳаллий   бюджетга   тулайдиган   соликлар   тулови   буйича   ҳисобга   олинган   ва
тулангани тўғрисидаги маълумотлар кўрсатилади.    
Кўрсаткичлар номи 
Наименование показателя 
 
 
 
  Сатр 
коди 
Код
строк
и  Ўтган йилнинг шу
даврида 
За   соответствующий
период
прошлого года  Ҳисобот даврида 
За отчетный период 
даромадла
р 
 (фойда)
Доходы 
 
(прибыль)  харажатла
р 
(зарарлар) 
Расходы 
(убытки)  дромадла
р  харажатла
р 
(фойда)  (зарарлар) 
Доходы  Расходы 
(прибыль)  (убытки) 
1  2  3  4  5  6 
МаҲсулот (товар, иш ва
хизмат) ларни сотишдан 
соф тушум 
Чистая выручка от 
реализации продукции 
(товаров, работ и услуг)  10  59236526 
 
x  61623548 
x  
Сотилган маҲсулот 
(товар, иш ва хизмат) 
ларнинг таннархи 
Себестоимость 
реализованной продукции
(товаров, работ и услуг)  20  x  35541916 
 
х  36974128,
8 
 
МаҲсулот (товар, иш ва
хизмат) ларни сотишнинг 30 
  23694610,4 
   
  24649419,
2    ялпи фойдаси (зарари) 
(сатр.010-020) 
Валовая   прибыль
(убыток)   от   реализации
продукции   (товаров,
работ и услуг)  (стр.010-
020)     
Давр харажатлари, 
жами 
(сатр.050+060+070+080), 
шу жумладан: 
Расходы   периода,
всего
(стр.050+060+070+08
0), в том числе:  40  x  7700748,4 
 
x  8011061,2
4 
 
Сотиш харажатлари 
Расходы по реализации  50  x  3554191,6  x  3697412,8
8 
Маъмурий харажатлар 
Административные
расходы  60  x  1777095,
8  x  1848706,4
4 
Бошқа операцион
харажатлар 
Прочие операционные
расходы  70  x  2369461  x  2464941,9
2 
Келгусида солиққа 
тортиладиган базадан 
чиқариладиган Ҳисобот 
даври харажатлари  80  x   
  x   
  Расходы отчетного 
периода, исключаемые из 
налогооблагаемой базы в 
будущем 
Асосий фаолиятнинг 
бошқа даромадлари 
Прочие доходы от 
основной деятельности  90   
 
x   
x  
Асосий фаолиятнинг
фойдаси 
(зарари) 
(сатр. 030-040+090) 
Прибыль   (убыток)   от
основной   деятельности
(стр.030-040+090)  10
0  1599386
2    163835
8   
Молиявий фаолиятнинг 
даромадлари, жами 
(сатр.120+130+140+150+160
), шу жумладан: 
Доходы   от   финансовой
деятельности, всего 
(стр.120+130+140+150+160)
, в том числе:  11
0  888512 
 
x  912018 
x  
Дивидендлар шаклидаги 
даромадлар 
Доходы в виде дивидендов 12
0  653298  x  65355  x 
Фоизлар шаклидаги 
даромадлар 
Доходы в виде процентов  13
0  235214 
x  24663 
x  Узоқ муддатли ижара 
(лизинг) дан даромадлар 
Доходы от долгосрочной 
аренды (лизинг)  14
0   
 
x   
x  
Валюта курси фарқидан 
даромадлар 
Доходы   от   валютных
курсовых разниц  15
0   
 
x   
x  
Молиявий фаолиятнинг 
бошқа даромадлари 
Прочие доходы от 
финансовой деятельности  16
0   
 
x   
x  
Молиявий фаолият бўйича
харажатлар 
(сатр.180+190+200+210), шу
жумладан:  17
0  x   
x   
Расходы по финансовой 
деятельности 
(стр.180+190+200+210), в 
том числе: 
Фоизлар шаклидаги 
харажатлар 
Расходы в виде процентов  180  x   
x   
Узоқ   муддатли   ижара
(лизинг)   бўйича   фоизлар
шаклидаги харажатлар 
Расходы   в   виде   процентов
по   долгосрочной   аренде
(лизингу)  190  x   
 
x   
  Валюта курси фарқидан 
зарарлар 
Убытки   от   валютных
курсовых разниц  200  x   
x   
 
  9-жадвал   молиявий   натижалар   тўғрисидаги   хисобот   бўлиб   бунда   биз
корхонанинг   молиявий   натижаларини   хисобладик.   Бунда   сотилган
махсулотларнинг   таннархи   махсулотларни   сотишдан   соф   тушумнинг   60%   ни,   у
мос   равишда   ўган   йилда   35541915   сўмни   хисобот   йилида   36193533,6   сўмни
ташкил   етган.   Сотиш   харажатлари   еса   соф   ушумнинг   6%   жумладан   ўтган   йилда
3554191.5   сўмни   хисобот   йилида   3619353,36сўмни   нашкил   етди.   Мамурий   ва
Бошқа   операцион  харажатлар   мос  равишда   соф   тушумнинг   3%   ва   4%   ни  ташкил
етган. Дивидентлар шаклидаги даромадлар ўтган йил ва хисобот йилида 653298 ва
63253 сўмни ташкил етган. Фоизлар шаклидаги даромадлар хам ўтган ва хисобот
йилларида мос равишда 235214 ва 242365сўм дан бўлган 
Корхона   фаолият   натижавийлиги   бахо   беришнинг   асосий   кўрсаткичларидан
бири рентабеллик кўрсаткичи ҳисобланади. 
Рентабеллик корхона фойдалик даражасини характерлайди.  Одатда  унинг бир
неча   турлари   ҳисоб   китоб   килинади.   Бу   бевосита   мулкнинг   шакли   буйича
даромадаларнинг   юзага   чикиш   ўрни   еки   базаси   буйича,   фойданинг   узгаришига
таъсир   этувчи   бирликлар   буйича   еки   мустакил   бирликлар   буйича   аникланиши
мумкин. 
Рентабелликнинг   халк   хужалигида   куйидаги   турлари   аникланади.   1.
Ишлаб чикариш харажталарига нисбатан рентабеллик 
 
соф фойда 
Р=------------------------------------------- х100% 
Ишлаб чикариш харажатлари 
  Ушбу   кўрсаткич   бир   сумлик   ишлаб   чикариш   харажати   ҳисобига
олинган фойда суммасини характерлайди. 
2. Асосий воситалар рентабеллиги 
Асосий воситалар рентабеллиги ҳар бир сумлик еки минг сумлик асосий
восита   ҳисобига   тўғри   келадиган   фойда   суммасини   характерлайди.   Ушбу
кўрсаткич   соф   фойда   суммасини   асосий   воситаларнинг   ўртача   йиллик
кийматига булиш асосида аникланади. 
 
Соф фойда 
Р=----------------------------------------------------------- х 100 % 
Асосий воситаларнинг ўртача йиллик киймати 
 
3. Сотиш   буйича   рентабеллик.   Сотиш   буйича   рентабеллик   сотилган
маҳсулотларнинг фойдалик даражасини характерлайди. Ушбу кўрсаткич сотишдан
олинган ялпи фойда суммасини маҳсулотларни сотишдан олинган тушумга булиш
асосида аникланади. Яъни 
 
Сотишдан олинган фойда 
Р=---------------------------------------------------------------х100% 
Сотишдан олинган тушум суммаси 
 
4. Оборот   активлар   рентабеллиги.   Ушбу   кўрсаткич   оборот
активларнинг   ҳар   бир   сумига   тўғри   келадиган   фойда,   соф   фойда   суммасини
характерлайди. 
Оборот   активлар   рентабеллиги   олинган   соф   фойда   суммасини   оборот
активларнинг ўртача йиллик кийматига булиш асосида аникланади. 
 
Соф фойда 
Р=-------------------------------------------------------------х100% 
Оборот активлар ўртача йиллик киймати   
 
5. Уз   маблагалари   рентабеллиги.   Ушбу   кўрсаткич   корхонанинг
узига тегишли булган маблагларнинг фойдалилик даражасини характерлайди. 
Корхона   соф   фойдасини   унинг   узлик   маблаглари   манбаига   булиш
асосида узлик капиталининг фойдалилик даражаси ўрганилади. 
 
Соф фойда 
Р=-----------------------------------------------------------х100 % 
Корхона узлик маблаглари 
 
6. Асосий   воситалар   ва   моддий   оборот   маблаглари   рентабеллиги.
Ушбу   кўрсаткич   соф   фойда   суммасини   корхона   асосий   воситалари   ва   моддий
оборот   маблаглари   ўртача   йиллик   кийматига   булиш   асосида   аникдланади.   У
ҳар бир сумлик асосий ва оборот маблагига тўғри келадиган фойда суммасини
характерлайди. 
 
Соф фойда 
Р=------------------------------------------------------------х100% Асосий
ва оборот маблаглари ўрт. йил. кийм. 
 
 
10-жадвал 
Корхона ишининг молиявий натижаларини бахолаш, минг сўм 
 
Кўрсаткичлар  Холати  Ўзгариш 
Йил боши  Йил охири  мутлоқ  нисбий 
Ялпи фойда         
Асосий фаолият          бўйича даромад: 
Умумхўжалик
фаолият   бўйича
даромад         
Солиқ тўлагунга 
қадар фойда         
Фойда солиғи         
Соф фойда         
Махсулот 
рентабеллиг
и  сотиш        
Асосий 
рентабеллиг
и  капитал        
Ўз 
рентабеллиг
и  капитал        
Харажатлар 
рентабеллиг
и         
 
10-жадвални   биз   юқоридаги   жадвал   малумотларидан   фойдаланган   холда
хисобладик.   Жадвалда   кўриниб   турибдики   ялпи   фойда   (434412   га)   ва   асосий
фалият   бўйича   даромад   (293228,1   га)   йил   охирида   йил   бошига   нисбатан   1.8%   га
ошган.   Умумхўжалик   фаолияти   бўйича   даромад   ва   солиқ   тўлагунча   қадар   фойда
йил охирида йил бошига нисбатан бир хилда яни 1.83% (310334,1) га ўсган. Фойда
солиғи (98377 га) ва соф фойда (994693 га) йил бошига нисбатан йил охирида бир
хил фоизда яни 6.47% га ошган. Махсулот сотиш рентабеллиги йил охирида 0.23%
(-0.06) га пасайган. Асосий капитал рентабеллиги ва ўз капитал рентабеллиги мос равишда   52,44407634   ва   48,30853328ни   ташкил   етди.   Харажатлар   рентабеллиги
йил   охирида   (-0.001)   га   тушган.   Бу   рентабелликларнинг   барчасига   тасир   етувчи
кўрсаткич   бус   оф   фойда   хисобланади.   Агарда   у   юқори   бўлганда   рентабелликга
ижобий   тасир   кўрсатарди.   Рентабеллик   узгаришига   таъсир   этувчи   омилларга
таҳлилда   аълохида   ахамият   берилади.   Рентабеллик   узгаришига   таъсир   этувчи
омилларни уларда катнашувчи бирликларга нисбатан белгилаш мумкин. Масалан
маҳсулотни   сотишга   нисбатан   рентабеллик   узгаришига   сотишдан   олинган   ялпи
фойда   суммасининг   узгариши   ва   сотишдан   олинган   тушумлар   суммасининг
узгариши таъсир этса, асосий воситалар рентабеллигига корхона соф фойдасининг
узгариши ва асосий воситаларнинг ўртача йиллик кийматининг узгариши, умумий
рентабелликка   бир   сумлик   тушумга   тўғри   келадиган   соф   фойда   суммасининг
узгариши,   асосий   воситалар   кайтимининг   узгариши   ва   моддий   оборот   маблаглар
кайтимининг узгаришлари таъсир килади ва х.к. 
 
  Хулоса 
Юқоридаги ишларни сархисоб қиладиган бўлсак, дастлаб биз МТУ нинг хажм ва
сифат   кўрсатгичларига   таянган   холда   бажарилган   иш   хажмини   аниқаб   олдик   (жорий
йилда   351,400608   млн.т.кмни   ташкил   этган).Чунки   бошқа   кўратгичларни   аниқлашда
иш   хажми   жуда   мухим   рол   ўйнайди.Шунингдек,   иш   хажмини   занжирли   боғланиш
усули   билан   текшириб   кутилган   натижани   қўлга   киритдик.Кейинги   навбатда   биз   иш
хажмини   контингент   сонига   бўлиш   орқали   мехнат   унумдорлигини   аниқлаб
олдик.Меҳнат   унумдорлиги   жорий   йилда   0,053680288млн.т.км.нетто/   кишига
ошганлигини   гувох   бўлдик.Кейинги   бажарган   ишимиз,   умумий   харажатларни   иш
хажмига   бўлиш   орқали   ташиш   таннархини   (жорий   йилда   22,0098557сўмга   ошган)
аниқлқдик. 
 Жами даромадларни иш хажмига бўлиш орқали ташишнинг ўртача тариф 
ставкасини (жорий йилда -1,485071194сўмга камайган) аниқлаб олдик. Юқоридаги 
иккита маълумотга (таннарх ва тариф ставкаси) аниқлик киритиш мақсадида мутлоқ 
усулда текшириб олдик. Ушбу малумотларга тўлиқроқ тасниф 5-6 жавал тахлилларида
келтирилган. Шу билан 1 ва 2 бобдаги ишлар ўз нихоясига етади. 
 3- боб асосан молиявий фаолият билан боғлиқдир. Дастлаб биз МТУнинг баланс
тузилмасини кўриб чиқдик. Корхона узоқ муддатли активлари (жорий йилда 10565425
сўмга ошган), жорий активлари эса аксинча (-151676 сўм) га тушган. Пассив счетлари
холати (жорий йилда ўз маблағлари  10155188, мажбуриятлари  258561 сўм)  га  ошган.
Охирги қилинган иш эса МТУ нинг молиявий натижалари тахлили амалга оширилди.
Жори йил холати бўйича кўрсатгичлар қуйдагича ўзгарган: 
- ялпи фойда 434412 сўмга ошган; 
- асосий фаолият бўйича даромад 293228,1сўмга ошган; 
- Умумхўжалик фаолият бўйича даромад 17192708,12 
- Солиқ тўлагунга қадар фойда 17192708,12  
- Фойда солиғи -1547343,731  
- Махсулот сотиш рентабеллиги 25,93617616  
- Асосий капитал рентабеллиги 52,44407634   - Ўз капитал рентабеллиги -48,30853328  
- Харажатлар рентабеллиги -35,52900844 
  Натижаларни   кўриб   турибмизки   даромад   ва   рентабеллик   кўрсатгичлари   тушиб
кетган. Даромад ва рентабеллик кўрсатгичларини ошириш ва барқарор холатда ушлаб
туриш учун қуйдаги тадбирларни амалга ошириш мақсадга мувофиқ деб ўйлайман; 
- Ташиш   таннархини   камайтиришга   катта   таъсир   кўрсатувчи   кўрсаткич-   меҳнат
унумдорлиги   ҳисобланади.   Меҳнат   унумдорлигининг   даражасига   таъсир   кўрсатувчи
асосий   омиллар:   темир   йўлнинг   техник   жиҳозланганлигини   ошириш,   меҳнатини
энергия   билан   қуролланганлиги   п/ч   жараёнларини   автоматизация   ва   механизацияни
жорий   қилиш,   ДАТК   ишининг   сифатини   яхшилаш,   эксплуатацион   иш   даражасини
ошириш   кабилар   хисобланади.Мехнат   унумдорлигини   ўсиш   захираси   ҳар   бир   иш
жойида   иш   вақтидан   фойдаланишни   яхшилаш,   иш   вақтини   узлуксиз   йўқотилишини
бартараф   этиш,   ҳар   бир   п/ч   операсиясида   меҳнат   сиғимини   камайтириш
ҳисобланади.Моддий   харажатлар   даражасининг   ўзгариши   хисобига   ташиш
таннархини   камайиш   даражаси   умумий   эксплуатацион   харажатлар   таркибида
материал   харажатларининг   улуши   ва   ташиш   бирлигига   тўғри   келадиган   материал
харажатлар меъёрларини ўзгариш даражасига боғлиқ бўлади; 
- Вагонлар   паркини   тўлдириш,   йўл   устки   тузилишини   кучайтириш,   темир   йўл
йўналишларини   автоблокировка   ва   диспечерлик   марказлашуви   билан   жиҳозлаш,
реконструкция   ва   модернизация   бўйича   бошқа   чоралар   темир   йўл   компаниясининг
энергетика харажатларини тежалашини таъминлайди; 
- Ташиш ҳажмининг ўсиши эксплуатацион харажатлар тежалишини таъминлайди
ва   ташиш   таннархини   камайишига   олиб   келади.   Ўртача   шароитларда   ташиш
ҳажмининг 1% ошиши ташиш таннархини 0.4- 0.45% камайишига олиб келади; 
- Асосий фондлардан фойдаланишни яхшилаш ва иш сифатини ошириш – ташиш
таннархини камайишининг муҳим заҳирасидир; 
- Поезд   массаси   ва   узунлигини   ошириш,   учаска   тезлигини   ошириш,   вагон   ва
локомотивлар   ўртача   суткада   босиб   ўтадиган   масофасини   ошириш,   ҳаракатланувчи
такиб   иш   унумдорлигини   ошириш,   вагон   айланмасини   қисқаришини,   уларни   бўш юриш   фоизи,   локомотивларни   ёрдамчи   ҳолда   юриш   фоизи   қисқариши   ва   б.
эксплуатасион харажатларни салмоқли улушда тежашга олиб келади; 
- Темир   йўл   транспорти   мамлакат   иқтисодиётида   юқори   даражадаги   фонд
сиғимига   эга   тармоқ   ҳисобланади.   Темир   йўлда   бир   ишловчига   бир   неча   марта   кўп
асосий   фондлар   (нархи   бўйича)   тўғри   келади   (бошқа   тармоқларга   қараганда).   Бу
миқдор   бошқа   транспорт   турларига   қараганда   темир   йўл   транспортида   анча   катта.
Шунинг   учун   ДАТК   асосий   фондларидан   фойдаланиш   даражасини   ошириш   ташиш
таннархини камайтиришининг муҳим захираси ҳисобланади; 
- Ўзбекистоннинг   темир   йўл   тармоғидаги   ажралиб   қолган   (изолированные)
учаскаларни боғлаш мақсадида стратегик темир йўлларни қуриш; 
- -ҳаракатланувчи   таркиб   паркини   модернизация   қилиш   ва   тепловозларни
электровозларга   аста-секинлик   билан   алмаштириш   (тармоқни   электрлаш   дастурини
амалга ошириш даражасида); 
- -юклар  тақсимлашнинг   асосий   марказларини  юкларни  қайта   ишлаш  учун   зарур
бўлган қурилмалар билан та’минлаш; 
- -поездлар ҳаракат хавфсизлигини назорат қилиш тизимини модернизациялаш; 
- -ҳаракатланувчи   таркиб   бошқарувини   замонавий   компютерлаштирилган
тизимини жорий қилиш ва б; 
- Алоҳида   турдаги   вагонларда   ташиладиган   юкларнинг   бир   хил   бўлмаган
тузилмаси нафақат вагон юкланмасига (таъсир ко’рсатади) балки юк ортиш-тушириш
ишларини   механизациялаштириш   имконияти   ва   даражасига   ҳам   таъсир   кўрсатади,
демакки вагонларни юк ортиш ва туширишда туриб қолиш вақтга ҳам; 
- Вагонларнинг турли нархи ва амортизация меъёрлари вагонлар амортизациясига
харажатларининг турли бўлишини белгилайди; 
- Вагонлар турлари бўйича таъмирга кириш даврининг ҳар хил бўлиши ва бир хил
бўлмаган таъмирлаш бирлигини нархи ташиш бирлиги учун таъмирлаш бўйича турли
харажатларни аниқлайди; 
- Шунингдек   компанияга   юк   ташишни   янада   ошириш,   ташилаётган   юклар
бутунлигини таъминлаш, поезд ва вагонларнинг техник ҳолати бўйича  ишларни   кучайтириш,   поездлар   ҳаракати   жадвалларига   риоя   қилиш
Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
 
  Фойдаланилган адабиётлар рўйҳати
1. Корея: Вчера и Сегодня. (Док лад использованный при официальном визите 
президента Республики Корея Ким Ен Сама в Узбекистан в мае 1994 года) Сеул 1994
год 
2. Газета «Народное слово» Ташкент 15 августа 1996 год Ташкент 18 ноября 1996 
год. 
3. Журнал «Коммерсант» № 10 26 марта 1996 год Ежегодник «Корея» Сеул 1996 год
4. Вестник Московского Университета Экономика зарубежных стран (Ли Сан Дук, 
аспирант)