• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 88.2KB
Покупки 1
Дата загрузки 26 Июнь 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Дата регистрации 29 Ноябрь 2023

163 Продаж

Moliyaviy natijalarning shakillanishi va ularni hisobga olish vazifalari

doirasida va ulardan ortiqcha mutaxassislar tayyorlash ham da kayta tayyorlash bundan mustasno.  Loyiha va kurilish-montaj ishlarida chala ishlarni bartaraf etish xarajatlarini koplash, shuningdek obyekt koshidagi omborgacha transportda tashish chog‘idagi shikast-lanishlar va bo‘zilishlar, korroziyaga karshi ximoya nuksonlari tufayli kelib chirkan taftish xarajatlari (asbob-uskunalarni kismlarga ajratish) va shunga uxshash boshqa xarajatlar etkazib berish va ishlarni bajarish shartlarini bo‘zgan yuridik shaxslar hisobiga mazkur xarajatlar chala ishlar, shikastlanish yoki zarar ko‘rish uchun javobgar bo‘lgan etkazib beruvchi yoki boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar hisobiga undirilishi mumkin bulmagan darajada amalga oshiriladi.  Maslahat va axborot xizmatlariga haq to‘lash.  Auditorlik xizmatlariga xaq to‘lash, shu jumladan xo‘jalik yurituvchi subyektning katnashchilaridan (mulkdorlardan) birining tashabbusi bo‘yicha o‘tkaziladigan auditorlik xizmatlariga xaq to‘lash.  O‘zining xizmat ko‘rsatuvchi ishlab chiqdrishlari va xo‘jaliklarini asrashdan ko‘rilgan zararlar.  Salomatlikni muhofaza qilish va xodimlarning ishlab chiqarish jarayonida bevosita katnashuvi bilan bog‘liq bulmagan dam olishlarni tashkil etish tadbirlari.  Xo‘jalik yurituvchi subyektlar tomonidan mahsulot ishlab chiqarish bilan bog‘liq bulmagan ishlar (xizmatlar)ni (shahar va shaharchalarni obodonlashtirish ishlari, qishloq xujaligiga yordam berish va boshqa xil ishlarni) bajarish xarajatlari.  kompensatsiya va rag‘batlantirish tusidagi to‘lovlar.  O‘zbekiston Respublikasi Hukumatining Qarorlariga ko‘ra kompensatsiya to‘lovlari.  Bir yula to‘lanadigan mukofotlar va takdirlashlar, shu jumladan xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘zining Qaroriga ko‘ra ko‘p yillik xizmati uchun 20 undirilgan bokimanda. jarima va burdsizliklarning aks ettirilishi 4. Xaridorlarga oldingi yillarda junatilgan mahsulot bo‘yicha kaytadan Hisoblashish natijasida Hisobot yilida olingan foydaning aks ettirilishi 4010 9340 5. Da’vo muddati utgan kreditorlik va deponentlik qarz-larini Hisobdan chiqarishdan olingan foydaning aks ettirilishi 6910-6990 6720 9360 6. Kaytarilmaydigan pul mablag‘larining kirim qilinishi 5110-5120 9380 7. Tovarlar va tayyor mahsulotlar ortiqchaligining aniq- lanishi 2810, 2910 9390 14 O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM , FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI TOSHKENT AMALIY FANLAR UNIVERSITETI IQTISODIYOT FAKULTETI Sirtqi bo`lim “Tarmoqlar iqtisodiyoti” kafedrasi Ro'yxatga olindi № «____» _______ 20 __ й Ro'yxatga olindi № «____» _______ 20 __ й “MOLIYA VA BUXGALTERIYA HISOBI” KAFEDIRASI “MOLIYA BOZORI VA MOLIYA TEXNOLOGIYALAR” FANIDAN KURS ISHI Mavzu : ___________________________________________________ __________________________________________________________ Ilmiy rahbar: ________________________________ Bajardi: Qo’chqorov Ramazon Yo’lchivoy o’gli Komissiya a’zolari: ____________________________ _________________________ ___________________________ Himoya natijasi: «_____» baho «___» ______________ 20__ й . Toshkent – 20 __ Debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini hisobdan chiqarish muddati sifatida huquqiy shaxslar o’rtasida ham, korxona bilan jismoniy shaxslar o’rtasida ham 3 yil muddat qlib belgilangan. Ushbu muddatda to’lanmagan yoki undirib olinmagan majburiyatlar, qarzlar korxona foyda va zararlariga olib boriladi. Muddati o’ tgan debitorlik va kreditorlik majburiyatlari davlat tamonidan nazorat q atori sifatida olingan. Muddati o’ tkazib yuborilgan kreditorlik majburiyatlari korxona foydasiga qo’ shiladi va umumiy asosda foydadan soli q stavkasi b o’ yicha soli qq a tortiladi. Muddati o’ tgan debitorlik majburiyatlarini zararga olib borish soli qq a tortiladigan foyda summasini kamaytirmaydi. Muddati o’ tgan debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini foyda va zararlar q atoriga olib borish shartlari davlat hisob, soli q q onunchiligiga muvofi q q at’iy tartiblangan. Ya’ni , debitorlik va kreditorlik majburiyatlarini foyda va zararlar q atoriga olib borishga q adar ularni t o’ lash yoki undirib olish yuzasidan q anday g’zishmalar yoki murojaatlar b o’ lgan, orbitraj q arori chi q arilgan yoki chi q arilmaganligi va h .k. b o’ yicha dastlabki h ujjjatlar t o’ plami tayg’rlanmo g’ i lozim. Fa q at shundagina uni foyda va zararlar q atoriga olib borish mumkin. Aks holda , zaruriylik shartida kechiktirilgan majburiyatlar sifatida olinib ma’sullar javobgarlikka tortiladi. 32 Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati 1. “O‘zbеkistоn Rеspublikаsini yanаdа rivоjlаntirish bo‘yichа Hаrаkаtlаr strаtеgiyasi to‘g‘risidа” O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеntining 2017- yil 7- fеvrаldаgi PF-4947-sоn Fаrmоni; 2. O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyoеvning Оliy Mаjlisgа Murоjааtnоmаsi (2018- yil 28- dеkаbr); 3. O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyoеvning Mustаqil Dаvlаtlаr Hаmdo‘stligi Dаvlаt rаhbаrlаri kеngаshi mаjlisidаgi nutqi (2017- yil 12- оktyabr); 4. O‘zbеkistоn Prеzidеnti Shаvkаt Mirziyoеv BMT Bоsh Аssаmblеyasining 72-sеssiyasidа nutq so‘zlаdi (2017- yil 20- sеntyabr); 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “Faol tadbirkorlik va innovatsion faoliyatni rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratish bo‘yicha qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”05.05.2018 y. PQ-3697 6. SH.M.Mirziyoev. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SHavkat Mirziyoevning mamlakatimizni 2016 yilda ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yakunlari va 2017 yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining kengaytirilgan majlisidagi ma’ruzasi/ Xalq so‘zi, 2017 yil, 16 yanvar. 7. Z.A. Djumaev. Makroiqtisodiyot. O‘quv qo‘llanma. – T.: 2018 – 300 b. 8. Denison e. Accounting for United States economic Growth, 1929-1969. 9. Strijkova L. Faktorы ekonomicheskogo rosta // Ekonomist. –M.: 2004, №6. s.7-13. 10. Vaxobov A. Va boshqalar. Jaxon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar.T.: Baktria press.2015 584 b. 11. Nazarova G.va boshqalar. Jaxon iqtisodiyotining globallashuvi. T.: TDIU, 2011 320 bet 12. Alimov A., Hamedov I. O‘zbekiston Respublikasida tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. T.: O‘AJNT, 2004 491 bet 13. Jalolov J.va boshqalar. Tashqi iqtisodiy faoliyat asoslari. T.: Iqtisodiyot, 2011 176 bet 14. Ikrаmоv M.А., Yodgоrоv M.Х. «Glоbаl mаrkеting». O‘quv qo‘llаnmа. T.: 2013; 15. Development – led Globalisation: Towards Sustainable and Inclusive Development Paths, Report of the Secretary – General of UNCTAD UNCTAD XIII, Geneva, 2011. Internet sayitlari 1. www.iqtisodiyot.uz 2. www.cyberlelinka.ru 3. www.gov.uz 33 bo‘yicha xarajat lar» hisobvarag‘ida yigib boriladi. Sodir bo‘lgan muomalalar summasiga 9440-hisobvaraqning debeti bilan birga, 010-hisobvaraqda ham yozib boriladi. 010-hisobvaraqning chiqimiga hisobga olingan xarajatlar bu tadbir uchun sarflangan xarajat va undan olinadigan samara muddatiga karab, tuzilgan maxsus komissiya raschyotiga asosan hisobdan chiqaril ganda yoziladi. 9400-«Davr xarajatlari» hisobvarag‘i bo‘yicha hisobvaraqlar korrespondentsiyasi № Xo‘jalik muomalalarining mazmuni Hisobvaraqlar korrespondentsiyasi 1. Mahsulotni sotish bilan bog‘liq transport xarajatlarning aks ettirilishi 9410 6990 2. Reklama va marketing xarajatlarining aks ettirilishi 9410 6010 3. Boshqaruv xodimlariga ish xdki Hisoblanishi 9420 6710 4. Umumma’muriy ahamiyatdagi asosiy vositalarga eskirish Hisoblanishi 9420 0210-0299 5. Umumma’muriy foydalanish uchun materiallar sarflanishi 9420 1010-1090 25 8. Mulkiy sugurta organlari tomonidan sugurta to‘lovlarining tushishi 6510 9390 9. Hisobot davri oxirida asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlarning yakuniy moliyaviy natijaga utkazilishi 9310,9320, 9330, 9340, 9350, 9360, 9370, 9380, 9390 9900 4. Davr xarajatlari hisobi 15 Favqulodda foyda moddalari - bu ko‘zda tutilmagan, tasodifiy tusga ega bo‘lgan, xddisa yoki xo‘jalik yurituvchi subyektning odatdagi faoliyat doirasidan chetga chiqadigan tusdagi muomalalar natijasida paydo bo‘ladigan va olinishi kutilmagan foydadir. Bunga daromadlarning favqulodda moddalari yoki asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar bo‘limida aks ettirilishi kerak bo‘lgan utgan davrlardagi foyda sirmaydi. Favqulodda zararlar - bu xo‘jalik yurituvchi subyektlarning odatdagi faoliyatidan chetga chiquvchi xodisalar yoki muomalalar natijasida vujudga keladigan va ruy berishi kutilmagan odatdan tanshchari xarajatlardir. Bunga favqulodda va davr xarajat-lari tarkibida aks ettirilishi kerak bo‘lgan utgan davr xarajatlari kirmaydi. U yoki bu moddaning favqulodda foyda va zararlar sifatida aks ettirilishi uchun u quyidagi mezonlarga javob berishi kerak: korxonaning odatdagi xo‘jalik faoliyatiga xos emasliq bir nscha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak - boshkdruv xodimi tomonidan qabul qilinadigan Qarorlarga bog‘liq emasliq Tegishli moddalarni favulodda xarajatlarga kiritish yoki kiritmaslik to‘g‘risida Qarorlar qabul qilishda ishchlar amalga oshiriladigan sharoitlarni xdm hisobga olish loeim Masalan, agar xo‘jalik yurituvchi subyekt alohida iklim sharoitlarida joylashgan bo‘lsa, u holda - iklim sharoitlariga bog‘liq xo‘oldagi ishlamay turib kolishlar favkuloddo dsb baholanishi mumkin emas, chunki ushbu modda «bir necha yil mobaynida takrorlanmasligi kerak» mezoniga javob bermaydi. Xulosa 31 haq to‘lash (naturadagi to‘lovlar ham shu jumlaga kiradi), shuningdek ular bo‘yicha ijtimoiy jamgarmalarga o‘tkazilgan summalar.  Qonun hujjatlariga yoki xo‘jalik yurituvchi subyektning o‘zining Qaroriga muvofiq majburiy ishga kelmagan vaqti yoki past haq to‘lanadigan ishni bajarganlik uchun haq to‘lash.  Vaqtincha mehnat layokatini yukotgan takdirda qonun hujjatlari bilan elgilangan, hakikiy ish haqi miqdorigacha qo‘shimcha haq- Asosiy ish joyi xo‘jalik ishchilariga, xo‘jalik yurituvchi subyekt ishchi va mutaxassislariga ular ishdan ajragan holda malaka oshirish va mutaxassislarni kayta tayyorlash tizimida o‘kigan vaqtda ish haqi to‘lash. - Ikki va undan ko‘p bolalari yoki un olti yoshgacha nogiron bolasi bo‘lgan ayollarga qonunchilikka muvofiq qo‘shimcha mehnat ta’tili haqini to‘lash.xodimlarga tovarlar, mahsulotlar va boshqa narsalarni bepul berish yoki xodimlar uchun ishlar, xizmatlarni bajarish. Xodimlarning (ovkatlanishi, yul kirasi, davolanish va dam olishga, ekskursiya va sayoxatlarga yullanmalari, sport sektsiyalarida, tugaraklarda, klublardagi mashgulotlari, madaniy-kungilochar va jismoniy tarbiya (sport) tadbirlariga katnashishi, xodimlarning shaxsiy obunasi va iste’moli hamda boshqa shunga uxshash to‘lovlari) xarajatlarini koplash. Ish haqini hisoblashishda hisobga olinmaydigan to‘lovlar va xarajatlar:  Qonunchilikka muvofiq bolani ikki yoshga tulgungacha parvarish qilish bo‘yicha xar oylik nafakani to‘lash bo‘yicha xarajatlar. - Pensiyalarga ustamalar, pensiyaga chiqayotgan mehnat faxriylariga bir yula t o‘lanadigan nafakalar. 21 -sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona idish-tovogi va anjomlarining eskirishi;  gaz, yoqilgi, elektr energiyasi xarajatlari;  tovarlarni saklash, ularga ishlov berish va ularni sortlarga ajratish xarajatlari;  savdo reklamasi xarajatlari;  tashish, saklash va sotish chog‘ida tovarlarning norma doirasida va undan ortiqcha yo‘qotilishi;  o‘rash-joylash materiallari xarajatlari;  mol-mulkni majburiy sug‘urta qilish xarajatlari;  mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi xarajatlari; -ventilyatorlar, mashinalar va ularning xarakatlanuvchi kismlarini urnatish va saklash, tuynuklar boshqalarning atrofini o‘rash bo‘yicha joriy (nomukammal tusdagi) xarajatlar; -maxsus kiyim-bosh va poyafzalni yuvish va tuzatishga materiallar qiymati; -umumiy ovqatlanish va savdo xodimlari tibbiy ko‘rikdan o‘tkazilganligi uchun tibbiyot muassasalariga haq to‘lash; -kassa xujaligini va tushum inkassatsiyasini yuritish chiqimlari;  umumiy ovkdtlanish korxonalarida kogoz salfetkalar, krgoz dasturxonlar, kogoz stakanlar va tarelkalar, bir marta foydalaniladigan anjomlar qiymati;  sotish bozorlarini urganish bo‘yicha belgilangan normativlar doirasida va undan ortiqcha xarajatlar (marketingga, reklamaga sarflangan xarajatlar); - ilgarigi ish joy bo‘yicha lavozim oklad miqdorini saklagan holda boshqa tashkilotlar, korxonalardan, shuningdek vaqtinchalik o‘rindoshlik bo‘yicha xodimlarga to‘lanadigan okladlardagi farq  sovun, apteka dori-darmon vositalarining qiymati;  soliqlar (er uchun, mulk uchun, avtotransport vositalari uchun); 17 ettiriladi. Dnindenddar bo‘yicha olinadigan daromadlarga quyidagicha provodka beriladi: D- t 4840-«Oliiadigai dividendlar» K-t 9520-«Dividsidlar ko‘rinishidagi daromadlar». 9530-«Foizlar ko‘rinishidagi daromadlar» Hisobvarag‘ida Ueoq va qisqa muddatli inveepshchiyalar bo‘yicha Hisoblangan foizlar aks ettiriladi. Foizlar Hisoblanganida quyidagicha provodka beriladi: D-t 4830- 9540-«Kurs farklaridan olingan daromadlar» hisobvarag‘ida valyuta schyotlari, shuniigdek xorijiy valyuta muomalalari bo‘yicha ijobiy kurs farklaridan olingan daromadlar aks ettiriladi. 9550-«Moliyadanadigan lizingdan daromadlar» hisobvarag‘ida mulkni ueoq muddatli ijaraga berishdan olingan daromad aks ettiriladi Moliyalanadigan lizing bo‘yicha joriy yilda olinadigan daromad summasiga quyidagicha provodka beriladi: D-t 6230-«Muddati o‘zaytirilgan daromad» - joriy kismi K-t 9550-«Moliyalanadigan lizingdan daromadlar» Moliyaviy lizing bo‘yicha asosiy vositalarni ijaraga berishdan olingan daromad summasiga quyidagicha provodka beriladi: D-t 7290-«Boshkd muddati o‘zaytirilgan majburiyatlar» K-t 9550-«Moliyalanadigan lizingdan daromadlar». Uzoq va qisqa muddatli investitsiyalar bo‘yicha qimmatli qog‘ozlarning nominal qiymatidan ortik baxrlangan fark summasiga quyidagicha provodka beriladi: D-t 0610, 5810 K-t 9560-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa daromadlar». 9590-Hisobvaraqda moliyaviy faoliyatning boshqa turlaridan olingan foyda aks ettiriladi. Hisobot davri yakunida 9510, 9520, 9530, 9540, 9550, 9560, 9590- Hisobvaraqlarning kredit oborotidagi summalar yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarga quyidagilar kiradi: 28 - kurilish-montaj, loyiha-kidiruv, geolog-razvedka, ilmiy-tadkikot ishlarini sotishdan olingan daromadlar;  savdo va ta’minot tashkilotlarining tovarlarni sotishdan olingan daromadlari;  transport korxonalarining yulovchi va yuklarni tashishi bo‘yicha xizmatlari; - engil avtomobillarni ijaraga berish va avtomashinalarni xaydab olib borish xizmatlari; - aloqa korxonalarining xizmatlari va boshqalar. 9010-«Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromadlar», 9020-«Tovarlarni sotish dan olingan daromadlar», 9030-«Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar» hisobvaraqlarining kreditida korxonaning asosiy faoliyatidan (mahsulot sotish, ish bajarish, xizmat ko‘rsatish) olingan daromadlar aks ettiriladi va 4010- «Xaridor va buyurtmachilardan olinadigan schyotlar», 4110-«Alohida balansga ajratilgan bo‘linmalardan olinadigan schyotlar» hamda pul mablag‘larini hisobga oluvchi hisobvaraqlarning debeti bilan o‘zaro korrespondentsiyada bo‘ladi. Oldingi davrda olingan, ammo hisobot yiliga tegishli bo‘lgan daromadlar (bunak) summasiga pul mablag‘larini hisobga oluvchi hisobvaraqlar debetlanib, 6210-«Muddati o‘zaytirilgan daromad» yoki 6310- «Xaridor va buyurtmachilardan olingan bo‘naklar» hisobvaraqlari kreditlanadi.9040-«Sotilgan tovarlarning qaytarilishi» va 9050-«Xaridor va buyurtmachilargaberilgan chegirmalar» hisobvaraqlari kontrpassiv hisobvaraq bulib, 9010, 9020, 9030-hisobvaraqlar summasini korrektirovka kilib turadi. 9040-Hisobvaraqning debet oboroti mahsulot sotishdan tushgan tushum summasidan chiqarib tashlanadi.Sotilgan mahsulotning kaytarib olinishiga quyidagicha provodka beriladi: D-t 9040-«Sotilgan mahsulotning qaytarilishi» K-t Pul mablag‘lari hisobvaraqlari.Qaytarib olingan mahsulot va tovarlarning tannarxiga kizil storno yozuvi orqali quyidagicha provodka beriladi : 9 Kirish Kurs ishi dolzarbligi. Zamonaviy iqtisodiyotda auditor bozori juda muxim o’rin egallaydi. Iqtisodiyotni barqarorlashtirish va rivojlantirish uchun samarali iqtisodiy siyosat yurgizish bilan bir vaqtda, moliyaviy soxada institutional isloxotlar o’tkazilishi lozimligi ayni haqiqatdir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida fond bozoridagi qimmatli qog’ozlardan maqbul tarzda foydalanish imkoniyatini yaratuvchi barqaror moliyaviy tizim sifatida muxim axamiyat kasb etadi. Bunday moliyaviy tizimga ega mamlakatlar iqtisodiy xatarlarga bardoshli bo’ladilar. Ma'lumki, O’zb е kiston iqtisodiyotda hozirgi vaqtda amalga oshirilayotgan tuzilmaviy o’zgarishlar, eng avvalo fond bozori bilan b е vosita bog’liq bo’lib k е lmoqda. Chunki R е spublikada r е jalashtirilgan inv е stitsiya programmasini amalga oshirishda o’tish davriga xos bo’lgan moliyaviy r е surslarning ch е garalanganligi s е zilmokda. Shuning uchun ham fond bozorining qimmatli qog’ozlaridan samarali foydalanish, ularning eng qulay shakllaridan foydalanish muxim masalalardan biri bo’lib kolmoqda. Hozirgi globallashuv sharotida fond bozorlari iqtisodiyatning asosiy tarmog’i bo’lib kelmoqda. Bundan ko’rinib turbdiki, auditorbozorini rivojlantirish iqtisodiyotni rivojlantirish demakdir. Hozir jahon fond bozorlari bir qancha muammoli holatlar vujudga kelmoqda. Pr е zid е ntimiz bu muammolar haqida quyidagi fikrlarini bildirganlar: - “Shuni tan olish k е rakki, so’nggi yillarda jahon iqtisodiyotida yuzaga k е layotgan muammolar asosan qo’shimcha pul bosib chiqarish va moliya bozorini shunday pullar bilan to’ldirish hisobidan hal etilishi ko’zga tashlanmoqda. Bu esa, o’z navbatida, k е lgusida jilovlab bo’lmaydigan inflyatsiyaga, ya'ni qimmatchilikka, zaxira va milliy valyutalarning qadrsizlanishiga va shu bilan bog’liqog’iroqibatlarga olib k е lishi mumkin”. 1 “Moliya va bank bozorini ortiqcha likvidlilik bilan to’ldirish, bunday siyosatni davom ettirish ulkan 3 - O’zb е kiston fond birja faoliyatining takomillashtirish istiqbollarini ishlab chiqish. Kurs ishi mavzusining pr е dm е ti mamlakatimizda auditorbozorini tashkil etish masalalarini o’rganish bo’lib hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ishi mavzusining nazariy-amaliy ahamiyati auditorbilan bog’liq qonunning mavjudligi, fond birjalarining vujudga k е lishidagi o’ziga xos hususiyatlarini qonuniy ifoda etilishi ushbu jarayonni tashkil etilishida muxim axamiyatga ega. Shuningd е k, auditorbozorini tashkil etishda avvalom bor, unga bo’lgan extiyoj va taklif jarayonidagi, ya'ni fond birjalari infratuzilmasini rivojlantirishni taqozo qiladi, hamda r е spublika m е 'yoriy – huquqiy hujjatlari, klassik iqtisodchilarning, hozirgi xorijlik va o’zb е kistonlik iqtisodchi-olimlarning bank ishi taxliliga oid ilmiy-uslubiy yondoshuvlari, amaliy tajriba va xulosalari hisoblanadi. Bitiruv malakaviy ish kirish, uch bob, xulosa va takliflar, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati, rasm va jadvallardan iborat. 5  Valyuta schyotlari, shuningdek chet el valyutalaridagi muomalalari bo‘yicha ijobiy kurs tafonutlari.  Sarflangan (qimmatli qog‘ozlarga, shu’ba korxonalarga va xokazolarga) mablag‘larni kayta baholashdan olingan daromadlar. Moliyaviy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar soliqqa tortishda yalpi daromadga kiritidmaydi. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha daromadlar hisobi «Asosiy xo‘jalik faoliya-tidan olinadigan daromadlar» nomli 2-son BXMA, «Lizing hisobi» nomli 6-son Bo‘MA, «Moliyaniy innestitsiyalar hisobi» nomli 12-son BHMAlar bilan tartibga solinadi. Moliyaiiy faoliyat bo‘yicha olinadigan daromadlar uchun quyidagi hisobvaraqlar ochilishi mumkii: 9510-«Royaltidin olingan daromadlar» 9520-«Dshshdsidlar ko‘rinishidagi daromadlar» 9530-«Foia ko‘rinshiidagi daromadlar» 9540-«Kurs farklaridan olingan daromadlar» 9550-«Moliyalanadigan lizingdan olinadigan daromadlar» 9560-Qimmatli qog‘ozlarni kayta baholashdan daromadlar» 9590-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa daromadlar». Ushbu hisobvaraklar tranzit bulib, passiv xarakterga ega. Ularning kredit oborotila tegishli manbalar hisobidan moliyaviy foydaning ko‘payishi, debet oborotila esa ularyushg Hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. 9510-«Royaltidan olingan daromadlar» hisobvarag‘ida royalti va kapital transferti bo‘yicha odiigai daromadlar aks ettiriladi. Royaltndai olingan daromadlarga quyidagicha provodka beriladi: D-t 4850-« Royalti bo‘yicha olishga tegishli schyotlar» K-t 9510-l Royaltidan olingan daromadlar». 9520-«Dividendlar ko‘rinishidagi daromadlar» Hisobvarag‘ida O‘zbekiston Respub likasi chududida va chet ellarda ulush kushish yuli bilan boshqa korxonalar faoliyatida katmashnshdan oliigan daromadlar, aksiyalar bo‘yicha dividendlar aks 27 provodkalar beriladi: D -t 2810, 2820-Hisobvaraqlar - tayyor mahsulotga tegishli fark summasiga D- t 9110, 9130-hisobvaraqlar - sotilgan mahsulot, ishlar va xizmatlarga tegishli farq summasiga K-t 2010,2310-hisobvaraqdar . Agar ushbu fark summasi ortiqcha qilingan xarajatni ko‘rsatsa, yukoridagi provodkalar beriladi. Agarda tejalgan summani ko‘rsatsa, ushbu provodkalar kizil storno yozuvi orqali reja tannarx haqikiy tannarxga etkazib kuyiladi. Hisobot davri oxirida 9110, 9120, 9130-Hisobvaraqlarning debet oborotlaridagi summalar yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi: D-t 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» K-t 9110, 9120, 9130-Hisobvaraqlar. Demak 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» Hisobvarag‘ining debetida sotilgan mahsulot, ish va xizmatlarning haqikiy tannarxi, kreditida esa mahsulot, ish va xizmatlarni sotishdan tushgan sof tushum aks ettiriladi. Ushbu muomalalar bo‘yicha 9900-hisobvaraq-ning debet va kredit oborotlarining farqi orqali mahsulot, ish, xiz'matlarni sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) aniqlanadi. 11  Xo‘jalik yurituvchi subyekt tomonidan uch va undan ko‘p yil mobaynida ishlatilgan asosiy vositalarni sotishdan ko‘rilgan zararlar, xo‘jalik yurituvchi subyektning boshqa mulkini (aktivlarni) sotishdan ko‘rilgan zararlar, shuningdek xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy vositalari boshqa mulklari (aktivlari)ning Hisobdan chiqarilishi, tekin berilishi va boshqacha yukotishlaridan ko‘rilgan zararlar.  Xo‘jalik shartnomalari shartlarining, shu jumladan mahsulotni etkazib beruvchilar va debitorlar aybi bilan bo‘zilganligi uchun belgilangan yo'ki e’tirof etilgan jarimalar, penyalar, vaqtida tulanmagan to‘lovlar va boshqa xil choralar, shuningdek etkazilgan zararlarni to‘lash bo‘yicha xarajatlar.  Soliq qonuni va boshqa qonunlarni bo‘zganlik uchun jarima va penyalar.  Tulangan boshqa jarimalar.  Boshqa xarajatlar. Yukoridagi keltirib utilgan xarajatlar 9430-«Botsshcha operatsion xarajatlar» hisobvarag‘ida hisobga olinadi. 9440-«Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot davri xarajatlari» hisobvarag‘ida hisobot davrida soliqqa tortiladigan bazadan chegiril- maydigan, ammo ushbu tadbirlarni amalga oshirish uchun qilingan xarajatlarni rejalash-tirilgan samaraga erishilgan holda, kelgusi hisobot davrlarida soliqqa tortiladigan bazadan kamaytiriladigan xarajatlar Hisobga olinadi. Hisobot davri oxirida 9440-hisobvaraqning debetida yigilgan xarajatlar 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» hisobvarag‘iga o‘tkaziladi. 9440-hisobvaraqning debetida hisobga olingan xarajatlar balansdan tashkari 010-«Vaqtli tafovutlar 24 1.Moliyaviy natijalarning shakllanishi va taqsimlanishi Moliyaviy natijalar hisobining ahamiyati va vazifalari, moliyaviy natijalarning shakllanishi va taqsimlanishi Moliyaviy natijalar - bu xo‘jalik yurituvchi sub’ektning ma’lum hisobot davrida tadbirkorlik faoliyati jarayonida o‘ziga qarashli mablag‘ning oshishi yoki kamayishidir. Buxgalteriya hisobida bunday faoliyat natijasi hisobot davridagi barcha foydalar va zararlarni hisoblash yo‘li bilan aniqlanadi. O‘zbekistonda bozor munosabatlariga o‘tish korxonalar faoliyatini tubdan isloh qilish, ularni yuzaga kelgan yangi iqtisodiy munosabatlar sharoitida rivojlanishini ta’minlash, mamlakatda kichik va o‘rta tadbirkorlikni rivojlantirish korxonalarning moliyaviy barqarorligiga uzviy bog‘liq. Korxonalarning moliyaviy jihatdan barqaror bo‘lishi ularning faoliyati davomida olgan foydasining to‘g‘ri shakllantirilishi bilan bog‘liq. Chunki korxonalarda foyda shu yerda ishlovchilarning moddiy ta’minlanishining, korxonalarda ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishning, ishlab chiqarishda fantexnika yutuqlarini va yangi texnologiyalarni joriy qilish kabi ishlarning asosiy moddiy manbasi hisoblanadi. Foyda moddiy ishlab chiqarish sohasida tadbirkorlik faoliyati jarayonida yaratiladi. Ishlab chiqarish omillari (mehnat, kapital va tabiiy resurslar) va xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning foydali ishlab chiqarish faoliyati birikishi natijasida mahsulot ishlab chiqariladi, u iste’molga sotilganda, tovar bo‘lib hisoblanadi. Tovar-pul munosabatlari sharoitida korxona darajasida sof daromad foyda shaklini oladi. Tovarlar bozorida korxonalar nisbatan alohida tovar ishlab chiqaruvchi bo‘lib maydonga chiqadilar. Bozorda mahsulotga narx belgilab, uni iste’molchilarga sotadilar. Sotish natijasida ular pul tushumini oladilar, bu esa daromad olinganligini anglatadi. Moliyaviy natijani aniqlash uchun tushumni mahsulot ishlab chiqarishga ketgan xarajat bilan taqqoslash kerak. Agar tushum xarajatlardan yuqori bo‘lsa, moliyaviy natija foyda olinganligidan dalolat beradi. Tadbirkor doimo foyda olishni o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi, lekin bunga doim ham erisha olmaydi. Agar tushum xarajatlarga teng bo‘lsa, unda faqat mahsulot ishlab chiqarish va sotish xarajatlari qoplangan bo‘ladi, xolos. 6 Bunda zarar ko‘rilmaydi, lekin ishlab chiqarish, ilmiytexnik va ijtimoiy rivojlanishning manbai sifatidagi foyda ham olinmaydi. Agar korxona xarajatlari tushumidan ko‘p bo‘lsa, u zarar ko‘radi, ya’ni salbiy moliyaviy natijaga erishadi. Bu holat uni ancha murakkab moliyaviy ahvolga solib qo‘yadi. Foydani bozor munosabatlarining o‘ta muhim kategoriyasi sifatida talqin etish mumkin. Foyda korxona faoliyati natijasida olingan iqtisodiy samarani xarakterlaydi. Lekin yagona foyda ko‘rsatkichi yordamida korxona faoliyatining barcha tomonlarini baholab bo‘lmaydi. Bunday universal ko‘rsatkichning bo‘lishi ham mumkin emas. Aynan shuning uchun korxonaning ishlab chiqarish, xo‘jalik va moliyaviy faoliyatini tashkil qilishda ko‘rsatkichlar tizimidan foydalaniladi. Foydaning ahamiyati shundan iboratki, u yakuniy moliyaviy natijani aks ettiradi, shu bilan birga uning miqdori va o‘zgarishga korxonaning xarajatlariga bog‘liq bo‘lgan hamda bog‘liq bo‘lmagan omillar ta’sir qiladi. Foyda rag‘batlantiruvchi funktsiyasini bajaradi. Buning mazmuni shundan iboratki, foyda bir vaqtning o‘zida moliyaviy natija va korxona moliyaviy resurslarining asosiy elementi hisoblanadi. O‘z-o‘zini moliyalashtirish tamoyilining real ta’minlanishi olingan foyda bilan belgilanadi. Soliqlar va boshqa majburiy to‘lovlar to‘langandan keyin korxona ixtiyorida qoladigan sof foyda korxonaning ishlab chiqarish faoliyatini kengaytirishni, korxonaning ilmiy¬texnik va ijtimoiy rivojlanishini, xodimlarni moddiy rag‘batlantirishni moliyalashtirish uchun yetarli bo‘lishi kerak. Foyda turli darajadagi byudjetlarni rag‘batlantirish manbalaridan biri bo‘lib hisoblanadi. U soliqlar ko‘rinishida byudjetlarga kelib tushadi va boshqa daromad tushumlari bilan bir qatorda ijtimoiy ehtiyojlarni qondirishni moliyalashtirish, davlat tomonidan o‘z faoliyatini bajarishni ta’minlash, davlatning investitsiya, ishlab chiqa rish, ilmiy-texnik va ijtimoiy dasturlarini amalga oshirish uchun ishlatiladi 7 - Bekor qilingan ishlab chiqarish buyurtmalari bo‘yicha yukotishlar. -Moddiy boyliklarning tabiiy yukolishi normalari doirasidagi va normalaridan ko‘prok bsvosita ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bulmagan yukotishlar hamda kamomadlar. - Ishlab chiqarish zahiralarini va tayyor mahsulotni eng past baholash usuli yoki sotishning sof qiymati bo‘yicha kayta baholash yoki bahosini pasaytirish natijasidagi zararlar. - Sud xarajatlari. - To‘lanishi shubxali qarzlar bo‘yicha zaxiraga ajratmalar. - Qonunchilikka muvofiq da’vo bildirish muddati o‘tgan va undirilishi noreal bo‘lgan boshqa qarzlar bo‘yicha debitorlik qarzlarni hisobdan chiqarishdan ko‘rilgan zararlar, shuningdek qonunchilikka muvofiq yuridik va jismoniy shaxslar bilan hisoblashishlar bo‘yicha to‘lanishi shubhali qarzlarni hisobdan chiqarishdan ko‘rilgan zararlar. 2. hisobot yilida aniqlangan utgan yillar operatsiyalar bo‘yicha ko‘rilgan zararlar. 3. tabiiy ofatlar (ishlab chiqarish zahiralari, tayyor mahsulotlar va boshqa moddiy boyliklarning nobud bo‘lishi va buzilshi, ishlab chiqarishni tuxtatish va boshqalar tufayli yukotishlar) tufayli ko‘rilgan koplanmaydigan yukotishlar va zararlar, shu jumladan tabiiy ofatlar okibatlarining oldini olish yoki okibatlarini bartaraf etish bilan bog‘liq xarajatlar. - Aybdorlari aniqlanmagan kamomadlardan yoki aybdor tomon- xisobidan zarursummani undirish mumkin bulmagan xollarda ko‘rilgan zararlar. 23 D-t 9110, 9120,9130-hisobvaraqlar K-t 2810, 2910, 2920-hisobvaraqlar. Kaytarib olingan mahsulot va tovarlar bo‘yicha hisoblangan QQS summasiga quyidagicha provodka beriladi: D-t 6410-«Byudjetga to‘lovlar bo‘yicha qarzlar» K-t 5110-«Hisob-kitob schyoti». Hisobot davri oxirida 9040-hisobvaraqning debet saldosi yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi: D-t 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» K-t 9040-«Sotilgan tovarlarning qaytarilishi». 9050-«Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar» hisobvarag‘ida tayyor mahsulot va tovarlar qiymatidan xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar hisobga olinadi. Xaridor va buyurtmachilarga chegirmalar berilganida quyidagicha provodka beriladi: D-t 9050-«Xaridor va buyurtmachilarga»berilgan chegirmalar» K-t 4010,4110- hisobvaraqdar. Hisobot davri oxirida 9050-hisobvaraqning debet saldosi yakuniy moliyaviy natijaga o‘tkaziladi: D-t 9900-«Yakuniy moliyaviy natija» K-t 9050-«Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar».Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlar, bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxi to‘g‘risidagi axborotlar quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 9110-«Sotilgan mahsulot tannarxi» 9120-«Sotilgan tovarlar tannarxi» 9130-«Sotilgan ish va xizmatlar tannarxi» 9140-«Davriy Hisobda TMZlarni xarid qilish va sotish» 9150-«Davriy hisobda TMZlar baxrsiga to‘zatishlar». Ushbu hisobvaraqdarning debeta ko‘payishni, kredita kamayishni ko‘rsatadi. 9110, 9120, 9130-hisobvaraqlar tranzit bulib, hisobot davrining boshiga qoldiq kolmaydi. Sotilgan tayyor mahsulot, tovarlar, bajarilgan ishlar, ko‘rsatilgan xizmatlar tannarxi 9110, 9120, 9130-Hisobvaraqlarning debeti va 2010-«Asosiy ishlab chiqarish», 2810-«Ombordagi tayyor mahsulot», 2910-«Ombordagi tovarlar» hisobvaraqlarining krediti bilan o‘zaro korrespondentsiyada aks ettiriladiOy oxirida mahsulot, ish va xizmatlarning haqikiy tannarxi bilan reja tannarxi orasidagi farqi tegishli hisobvaraqlarga o‘tkaziladi. Bunda quyidagicha 10 sp е kulyativ “ko’piklar” hosilbo’lishi, zaxira valyutalari va milliy valyutalarning qadrsizlanishi, inflatsiya darajasining o’sish xavfini tug’dirmoqda”. 1 Hozirda mamlakatimiz mustaqillik yillarida ipot е ka munosabatlarini amalga oshirishni qonuniy m е 'yoriy bazasining yaratilishi bo’yicha qilinayotgan tadbirlar, ayniqsa 2008-yil 22-iyulda “Auditorbozori to’g’risida” O’zbekiston Respublikasi qonunnining qabul qilinishi bu boradagi salmoqli qadam bo’ldi. Bulardan foydalanish aholi farovonligi uchun asosiy vazifalaridan biri hisoblanadi va bu jarayonni to’g’ri yo’lga qo’yib olish bitiruv malakaviy ishining dolzarbligini b е lgilaydi. Kurs ishning ob' е kti. Mazkur tadqiqotning ob' е kti – auditorbozori va fond bozori bilan bog’lik op е ratsiyalarni amalga oshirish hisoblanadi. Kurs ishimizning maqsadi – mamlakatimizda auditorbozorini tashkil etish masalalari tahlili asosida, mavjud muammolarni aniqlash, ushbu muammolarni xal etish yo’llarini ko’rsatib b е rishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishi maqsadidan k е lib chiqib quyidagi vazifalarni xal etilishi maqsad qilib qo’yildi va xal etildi: - Fond birjasi faoliyati, roli, m е xanizmi va iqtisodiyotdagi tutgan o’rnining tadqiqotini olib borish; - O’zb е kiston fond birjasi faoliyat m е xanizmining huquqiy asoslari tadqiqotini olib borish; - Fond birjasi faoliyatining jahon tajribasini o’rganish; - Fond birjasi faoliyatida ind е kslar tahlili va ularni hisoblash m е todikasini tahlil qilish; - Fond birjasi faoliyatining ko’rsatkichlari va zamonaviy t е nd е ntsiyalari tahlil qilish va o’rganish; 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning 2012-yilda mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari hamda 2013-yilga mo‘ljallangan iqtisodiy dasturning eng muhim ustuvor yo‘nalishlariga bag‘ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma’ruzasi 18.01.2013. Xalqso’zi. 19- yanvar 4 -umumiy foydalanishdagi avtomabil yullarini saqlashga va ta’mirlashga ajratmalar; -bank xizmatlariga to‘lovlar. Yuqorida keltirilgan xarajatlar 9410-«Sotish bo‘yicha xarajatlar» hisobvarag‘ida hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit xo‘isovaraq bulib, ko‘aysi davr bulmasin uning oy boshida krldiq summasi bulmaydi, hisobvaraqning debet tomonida tovarlarni sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ko‘rsatilsa, kredit tomonida ushbu xarajatlarni hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Bu summa foydaning kamayishiga olib keladi, ya’ni, foyda hisobidan 9410-«Sotish bo‘yicha xarajatlar» hisobvarag‘ining analitik hisobi 15-sonli ko‘aydnomada xarajatlarning debet va kredit oboroti ko‘rsatiladi. Debet oborotining jami - summasi №1, 2, 7, 10/1-jurnal orderlarda aks ettirilsa, kredit bo‘yicha oborot summalari esa №11-jurnal-orderida aks ettiriladi. Korxonalar ishini olib borish, uyushtirish va boshqarish tegishli xarajatlarni -talab qiladi. Har bir korxona bunday xarajatlarni krplash uchun tegishli ajratmalar qiladi va bu ajratmalar 9420-«Ma’muriy (boshqaruv) xarajatlar» hisobvarag‘ida hisobga olinadi. Unga quyidagi xarajatlar kiradi: -boshqaruv xodimlariga tegishli bo‘lgan mexdatga haq to‘lash xarajatlari; -boshqaruv xodimlariga tegishli ijtimoiy sugurta ajratmalari; -xizmat engil avtotransporti va xizmat mikroavtobusini sakdash, yollash va ijaraga olish xarajatlari; -xo‘jalik yurituvchi subyekt va uning tarkibiy bo‘linmalarini tashkil etish va ularni boshqarish xarajatlari; -boshqaruvning texnik vositalari, aloka o‘zellari, signalizatsiya vositalari, 2Hisoblashish markazlarini va ishlab chiqdrishga tegishli bulmagan boshqaruvning boshqa texnik vositalarini saklash hamda ularga xizmat ko‘rsatish xarajatlari; -ijara, xizmatlar ko‘rsatilgani uchun aloka o‘zellariga haq to‘lash (ATS, uyali, yuldosh, o‘peyjing aloka); 18 -shaharlararo va xalqaro telefon so‘zlashuvlari uchun belgilangan normativlar doirasida va ulardan ortiqcha haq to‘lash; - ma’muriy boshqaruv ehtiyojlari uchun binolar va xonalar ijarasi uchun haq to‘lash; -ma’muriy ahamiyatga ega bo‘lgan asosiy vositalarni saqlash va ularni tuzatish, shuningdek eskirish xarajatlari;  yuqori tashkilotlar va yuridik shaxslar birlashmalar: vazirliklar, idoralar, uyushmalar, kontsernlarga va boshqa xarajatlarga ajratmalar;  xodimlarni va ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq bulmagan mol-mulkni majburiy sug‘urta qilish;  boshqaruv xodimlarini xizmat safarlariga yuborish bo‘yicha belgilangan normalar doirasida va undan ortiqcha xarajatlar;  belgilangan normalar doirasida va undan ortiqcha miqdordagi vakillik xarajatlari;  umumiy ovkatlanish korxonalari va boshqalarga binolarni tekin berish va kommunal xizmatlar qiymatiga haq to‘lash xarajatlari;  bevosita ishlab chiqarish jarayoniga tegishli bulmagan, tabiatni muxrfaza qilish ahamiyatiga ega bo‘lgan jamgarmalarni saklash va ulardan foydalanish bilan bog‘liq joriy xarajatlar, shu jumladan yul kuyiladigan normalar doirasida va ulardan ortiqcha ifloslantiruvchi moddalarning atrof- muhitga chiqarilganligi (tashlanganligi) uchun to‘lovlar.Boshqa operatsion xarajatlarga quyidagilar kiradi:  Yangi tashkil etilayotgan xo‘jalik yurituvchi subyektda ishlash uchun mutaxassislar tayyorlash va ularni kayta tayyorlash xarajatlari, normalar 19 b. Auditorlik xizmatiga to‘lovlarning aks ettirilishi 9420 6990 7. Yukori organni asrab turish uchun ajratma qilinishi 9420 6120 8. Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishi bo‘yicha zararning aks ettirilishi 9430 9210 9. Soliq organlarining kdroriga binoan jarima Hisoblanilishi 9430 6410 10. Shartnoma shartlarini bo‘zganlik uchun jarima Hisoblanilishi 9430 6960 11. Hisobot davri oxirida davr xarajatlarining yakuniy moliyaviy natijaga utkazilishi 9900 9410,9420, 9430, 9440, 9450 5. Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar va xarajatlar hisobi «Xarajatlar tarkibi to‘g‘risidagi Nizom»ga binoan moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlarga quyidagilar kiradi:  Olingan royaltilar va sarmoya transferti.  "O‘zbekiston Respublikasi xududida va uning tashkarisida boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar faoliyatida ulush kushgan xrlda katnashishdan olingan daromad, aksiyalar bo‘yicha dividendlar va obligatsiyalar hamda xo‘jalik yurituvchi subyektga tegishli qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha daromadlar. Mulkni ueoq muddatli ijaraga berishdan olingan daromadlar (lizing to‘lovini olish). 26 «Moliyaviy investitsiyalar Hisobi» nomli 12-son BXMAlar bilan tartibga solinadi. 9600-«Modiyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar» Hisobvarag‘i bo‘yicha uisobvaraklar korrespondentsiyasi № Xo‘jalik muomalalarining mazmuni Hisobvaraqlar korrespondentsiyasi debet kredit 1. Kredit va qarzlar bo‘yicha foizlarning Hisoblanishi 9610 6920 2. Moliyaviy lizing shartnomasi asosida olingan asosiy vositalar bo‘yicha foizlarning Hisoblanishi 9620 6920 3. Hisobot davri oxirida moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarning yakuniy moliyaviy natijaga utkazilishi 9900 9610, 9620, 9630, 9640, 9650, 9690 6. Favqulodda foyda va zararlar hamda yakuniy moliyaviy natija hisobi 30  Amaldagi qonunchilikka muvofiq xo‘jalik yurituvchi subyektlardan ularning kayta tashkil etilishi, xodimlar va shtatlar sonining qisqarishi munosabati bilan bushab koladigan xodimlarga to‘lovlar.  Xodimlarga to‘lanadigan moddiy yordam.  Sog‘likni saqlash obyektlari, kariyalar va nogironlar uylari, bolalar maktabgacha tarbiya muassasalari, sog‘lomlashtirish lagerlari, madaniyat va sport obyektlari, xalk ta’limi muassasalari, shuningdek uy-joy fondi obyektlari ta’minotiga (shu jumladan barcha turdagi ta’mirlash ishlarini o‘tkazishga amortizatsiya ajratmalari va xarajatlarni ham kushgai xolla) joylardagi davlat xokimiyati organlari tomonidan belgilangan normativlar doirasidagi va ulardan ortiqcha xarajatlar.  Vaqtincha to‘xtatib quyilgan ishlab chiqarish kuvvatlari va obyektlarini saklash xarajatlari (boshqa manbalar hisobiga qoplanadigan xarajatlardan tashqari).  Bank va depozitariy xizmatlariga to‘lovlar. - Ekologiya, sog‘lomlashtirish va boshqa xayriya jamgarmalariga, madaniyat, xalq ta’limi, sog‘likni saqlash, ijtimoiy ta’minot, jismoniy tarbiya va sport korxonalari, muassasalari pa tashkilotlariga badallar.  Byudjetga majburiy to‘lovlar, soliqlar, yigimlar, amaldagi qonunchilikka muvofiq to‘lanadigan va xo‘jalik yurituvchi subyekt xarajatlariga qo‘shiladigan maxsus byudjetnaya tatsshchari jamgarmalarga ajratmalar.  Zararlar» jarimalar, penyalar: 22 2. Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) hisobi Mahsulot (ish xizmatlar)ni sotishdan olingan yalpi foyda korxonada yaratilgan foydani ifodalaydi. Mahsulotni sotishdan olingan yalpi foydani topish uchun mahsulotni sotishdan tushgan sof tushumlardan shu sotilgan mahsulot tannarxini chegirib tashlash kerak o‘z navbatida, mahsulot sotishdan tushgan sof tushumni topish uchun mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotishdan keyin kelgan tushumdan qo‘shilgan qiymat solig‘i, aktsiz solig‘i, kaytarilgan tovarlar qiymati, xaridorga berilgan skidkalar (chegirmalar) ayirib tashlanadi. Mahsulotni eksport kiluvchi korxonalar eksport tariflarini ham chegirib tashlaydilar. Mahsulotni sotishdan keladigan tushum esa O‘zbekiston Respublikasining «Buxgalteriya hisobi to‘g‘risida»gi Qonuniga asosan aniqlanadi. Demak mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda mahsulot sotishdan tushgan sof tushum bilan sotilgan mahsulot tannarxi orasidagi farqqa teng. Bu farq ijobiy yoki salbiy bo‘lishi mumkin. Ijobiy farq foyda sifatida, salbiy farq esa zarar sifatida e’tirof etiladi. Mahsulot (ish, xizmat)larni sotishdan olingan sof tushumni Hisobga olish uchun quyidagi hisobvaraqlar ochilgan: —9010-«Tayyor mahsulotni sotishdan olingan daromad» 9020-«Tovarlarni sotishdan olingan daromad» 9030-«Bajarilgan ish va ko‘rsatilgan xizmatlardan olingan daromadlar» 9040-«Sotilgan tovarlarning qaytarilishi» 9050-«Xaridor va buyurtmachilarga berilgan chegirmalar». Yukoridagi hisobvaraqlarda korxonaning asosiy faoliyatidan olingan sof tushumi sifatida quyidagilar aks ettiriladi:  sanoat, kishlok xujaligi va boshqa tarmoklar korxonalarining ishlab chiqargan tayyor mahsuloti va yarim tayyor mahsulotlarini sotishdan olingan daromadlar;  sanoat tusidagi ish va xizmatlar;  sanoat xarakteriga ega bulmagan ish va xizmatlar;  sotib olingan buyumlar; 8 Davr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bulmagan xarajatlar kiradi. Bo‘lar jumlasiga boshqaruv, tijorat bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek umumxo‘jalik xarajatlari, jumladan ilmiy-tadkikot va tajriba-konstruk-torlik ishlari bo‘yicha xarajatlar ham kiradi. Bu xarajatlar korxona asosiy faoliyati va mahsulot sotish bilan bog‘liq bulmaganligi, lekin ma’lum bir jarayonlarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun ular operatsion xarajatlar, umumiy va ma’muriy xarajatlar deyiladi. Ular mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga bog‘liq bulmagani, va aksincha, vaqt bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan bog‘liq bo‘lgani sababli ular davr xarajatlari deb yuritiladi. Mahsulot sotish, ma’muriy xarajatla kiritiladi. Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklar xarajatlari, boshqa operatsion xarajatlar davr xarajatlari tarkibiga ri quyidagi hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 9410-«Sotish xarajatlari» 9420-«Ma’muriy xarajatlar» 9430-«Boshqa operatsion xarajatlar» 9440-«Kelgusida soliqqa tortiladigan bazadan chegiriladigan hisobot davri xarajatlari». Nizomga binoan sotish xarajatlari tarkibiga quyidagilar kiritiladi: -temir yul, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport vositalari bekor turib kolganligi uchun tulangan jarimalar;  savdo va umumiy ovkatlanish korxonalarining xarajatlari;  mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bog‘liq mehnatga haq to‘lash xarajatlari (ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashkari);  ularning ijtimoiy sugurta ajratmalari;  savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalarni ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari;  asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi; 16 REJA: Kirish……………………………………………………………………….3 1.Moliyaviy natijalarning shakllanishi va taqsimlanishi...............................6 2.Mahsulot sotishdan olingan yalpi foyda (zarar) hisobi ..............................8 3.Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar hisobi ..............................11 4.Davr xarajatlari hisobi ................................................................................16 5.Moliyaviy faoliyatdan olinadigan daromadlar va xarajatlar hisobi ............23 6. Favqulodda foyda va zararlar hamda yakuniy moliyaviy natija hisobi .....29 Xulosa……………………………………………………………………..…32 Foydalanilgan adabiyotlar……………………………………………………33 2 3. Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar hisobi Asosiy ishlab chiqdrish faoliyatidan olinadigan boshqa daromadlarga quyidagilar kiradi:  undirilgan yoki qarzdor tomonidan e’tirof etilgan jarimalar, penyalar, vaqtida tulanmagan qarzlar va xo‘jalik shartnomalari shartlarini bo‘zganlik uchun boshqa xil jazo jarimalari, shuningdek etkazilgan zararlarni undirish bo‘yicha daromadlar;  Hisobot yilida aniqlangan utgan yillardagi foyda;  ishlab chiqarish va mahsulotlar (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan bevosita bog‘liq bulmagan operatsiyalardan renta daromadi, xo‘jalik yurituvchi subyektlar xo‘zuridagi oshxonalardan tushumlar, yordamchi xizmatlardan daromadlar sifatidagi kirim qilingan boshqa daromadlar;  xo‘jalik yurituvchi subyektning asosiy fondlarini va boshqa mol-mulklarini sotishdan olingan daromadlar;  da’vo muddati utgan kreditorlik va deponent qarzlarni Hisobdan chiqarishdan olingan daromadlar;  tovar-moddiy boyliklarni kayta baxrlash;  davlat subsidiyalaridan daromadlar;  xolisona moliyaviy yordam;  boshkd muomala daromadlari. Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar quyidagi Hisobvaraqlarda aks ettiriladi: 9310-«Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foyda» 9320-«Boshka aktivlarning sotilishi va boshqacha chiq,ib ketishidan olingan foyda» 9330-«Undirilgan jarima, bokimanda va burdsizliklar» 9340-«Utgan yil foydasi» 9350-«Operativ lizingdan olingan daromad» 9360-«Kreditorlik va deponentlik qarzlarini Hisobdan chiqarishdan olingan 12  O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan belgilangan Hisob stavkalari darajasida va ulardan ortiqcha olingan qisqa muddatli hamda Ueoq muddatli kreditlar bo‘yicha, shu jumladan to‘lov muddati utgan va o‘zaytirilgan ssudalar bo‘yicha to‘lovlar.  Mulkni ueoq muddatli ijaraga olish (lizing) bo‘yicha foizlarni to‘lash xarajatlar.  Chet el valyutasi bilan muomalalar bo‘yicha salbiy kurs tafovutlaridan zararlar.  Sarflangan (qimmatli qog‘ozlarga, shu’ba korxonalarga va xokazolarga) mablag‘larni kayta baholashdan ko‘rilgan zararlar.  O‘z qimmatli qog‘ozlarini chiqarish va tarkatish bilan bog‘liq xarajatlar. -Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar, shu jumladan salbiy diskont. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlarni hisobda aks ettirish uchun quyidagi hisobvaraqlar ochilgan: 9610-«Foizlar ko‘rinishidagi xarajatlar» 9620-«Kurs farklaridan zararlar» 9630-«Qimmatli qog‘ozlarni Chiqarish va tarkatish bo‘yicha xarajatlar» 9690-«Moliyaviy faoliyat bo‘yicha boshqa xarajatlar». Ushbu Hisobvaraqlar tranzit bulib, aktiv hisobvaraq xarakteriga ega. Ularning debet oborotlari sodir bo‘lgan moliyaviy xarajatlarni, kredit oboroti esa ularning hisobdan chiqarilishini ko‘rsatadi. Moliyaviy faoliyat bo‘yicha xarajatlar hisobi «Asosiy xo‘jalik faoliyatidan olinadigan daromadlar» nomli 2-son BXMA, «Lizing hisobi» nomli 6-son Bo‘MA, 29 daromadlar» 9370-«Xizmat ko‘rsatuvchi xo‘jaliklarning daromadlari» 93 80-«Kaytarilmaydigan moliyaviy yordam» 9390-«Boishcha operatsion daromadlar». Ushbu Hisobvaraqlar tranzit Hisoblanadi. Yuqoridagi Hisobvaraqlarning kredit oboroti foyda (daromad)ning ko‘payishini, debet oboroti esa ularning Hisobdan chiq.arilishini ko‘rsatadi. 9300-«Asosiy faoliyatdan olingan boshqa daromadlar» hisobvarag‘i bo‘yicha hisobvaraqlar korrespondentsiyasi № Xo‘jalik muomalalarining mazmuni Hisobvaraqlar korrespondentsiyasi debet debet kredit 1. Asosiy vositalarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foydaning aks ettirilishi 9210 9310 2. Boshqa aktivlarning sotilishi va boshqacha chiqib ketishidan olingan foydaning aks ettirilishi 9220 9320 3. Shartnoma shartlarini bo‘zganligi uchun 4860 9330 13
Купить