Dokument ma'lumotlari

Narxi 24000UZS
Hajmi 62.9KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 12 May 2025
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Musiqa

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

166 Sotish

Musiqa darslarida o'quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantirish

Sotib olish
M usiqa darslarida o'quvchilarning ijodiy faoliyatini rivojlantirish Reja: Kirish… I bob. Musiqa darslarini tashkil etishda psixologik omillarning nazariy jihatlari 1.1. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlar tavsifi 1.2. Musiqa madaniyati darslarini o‘tkazishga tayyorgarlik va darsda muloqatni tashkil etish ning pedagogik jarayonlari 1.3. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlarni pedagogik-psixologik baholash II bob. Musiqiy ijodiy qobilyatni rivojlantirishning o`ziga xos pedagogik usullari 2.1. Musiqa darslarida bolalarning rivojlanish sharoitlari ni psixologik tahlil qilish muammolari va diagnozlash 2.2. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlarning zamonaviy tashxislash usullari 2.3. Musiqiy ijodiy jarayonni tashkil etishda cholg‘u uslubiyoti III bob. Ijodiy rivojlantirishning muhim ta`limiy shartlari 3.1. Ijodiy qobilyatni rivojlantirishda musiqa o'qituvchisiga qo'yiladigan asosiy talablar 3.2. Musiqa fanini o’qitishda yangicha , zamonaviy yondashuvlar 3.3. Ijodiy qobilyatni diagnostikaning zamonaviy uslublari orqali rivojlantirish Xulosa va tavsiyalar. Foydalanilgan adabiyotlar ro yxati.ʻ Ilovalar. Kirish Kelajak avlodni ma’naviy ongini shakllantirishda barcha fanlar qatori musiqaning ham alohida o‘rni bor. Bugungi kun musiqa ta’limining eng muhim maqsadlaridan biri nazariy va amaliy jihatdan bilimli, ijodkor, qobiliyatli yoshlarni tarbiyalab yetishtirishdir. Shu bois musiqa ta’limining sifat va samaradorligini oshirishning turli metodik jarayonlarini yangi ta’lim mazmuniga qo‘yilgan talablar asosida ishlab chiqish malakalari alohida mavzu sifatida tahlil etilmoqda. Shuningdek, musiqa madaniyati darslarida o‘quvchilarning musiqiy his-tuyg‘ularini rivojlantirish va takomillashtirishda ularning psixologik-fiziologik xarakterlariga oid hamda yosh xususiyatlariga mos musiqiy asarlar haqida ma’lumotlarni umumlashtirish, o‘rganish va tahlil qilish asosida o‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirishga yordam beruvchi usul va metodlarni tadbiq qilish dolzarb muammolardan hisoblanadi. Musiqa inson hissiyotiga kuchli ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lib, o‘quvchilarni nafosat olamiga olib kirish va ahloqiy - g‘oyaviy tarbiyalashning muhim vositasidir 1 . Milliy madaniyatimiz bobokaloni Abu-Nosir Al-Farobiy «Bu fan tanning sog‘ligi uchun foydalidir», degan edi, bobomiz Shayx Sa’diy esa 1 формирование музыкальной культуры младших школьников средствами игрового метода. Http://elibrary.ru/item.asp?id=42541173 «Musiqa odam ruhining yo‘ldoshidir» deb ta’kidlaydilar. Musiqa insonga tez ta’sir etuvchi emotsional hissiyotni rivojlantiruvchi vositadir. Musiqa ta’limi o‘quvchi - yoshlarga nafaqat qo‘shiq kuylash, musiqa tinglash malakalarini shakllantiradi, musiqiy savodxonligini o‘stiradi. Shuningdek musiqiy qobiliyatini tarbiyalashda hissiyotni o‘stirishda, diqqat, xotirani rivojlantirishda, taassurot olamini boyitishi, tafakkur ko‘lamini shakllantirishda alohida ahamiyat kasb etadi 2 . I bob. Musiqa darslarini tashkil etishda psixologik omillarning nazariy jihatlari 1.1. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlar tavsifi Musiqiy-pedagogik amaliyotda asosiy musiqiy qobiliyatlar deganda odatda uch narsa tushuniladi: musiqiy eshitish qobiliyati, ritm hissi va musiqiy xotira. Musiqiy eshitish qobiliyati iborasiga odatda juda keng va etarlicha aniqlanmagan mazmun kiritiladi. Avvalo, musiqiy eshitish qobiliyati tushunchasini tovushlarning pastbalandligini eshitish va tembrni his qilish tushunchasiga ajratish zarur. Negaki, musiqada tovushlar past-balandligi va ritmik harakatlar asosiy ma’no tashuvchi bo‘lib hisoblanadi. Tembrli unsur juda muhim, biroq yordamchi ahamiyatga ega. Biz musiqa negizini tashkil etgan asosiy musiqiy qobiliyatlar sifatida tovushlar past-balandligini va ritmik harakatlarni idrok etish va yaratishni tushunishimiz kerak. Musiqiy idrokning asosiy shakllarini tahlil eta turib kuy va garmoniya idrokini ajratib ko‘rsatish mumkin. Ular asosida 2 ta qobiliyat yotadi: a) musiqiy eshitish 2 MUSIQA DARSLARIDA BOLALAR MUSIQA TUYG'USINI TAKOMILLASHTIRISH – тема научной статьи по истории и археологии читайте бесплатно текст научно-исследователь ской работы в электронной библиотеке КиберЛенинка https://cyberleninka.ru/article/n/musiqa-darslarida-bolalar-musiqa-tuyg-usini-takomillashtirish qobiliyatining perseptiv yoki emosional qismi deb ataluvchi lad hissi, b) musiqiy uquvning reproduktiv yoki idrok etish qismi bo‘lib hisoblanuvchi musiqiy eshitish tasavvuri qobiliyati. Tahlil asosida uch asosiy musiqiy qobiliyatni ajratib ko‘rsatish mukin: 1) Lad hissi, ya’ni kuy, tovushlarning lad vazifasini emosional his qilish yoki tovush pastbalandlik harakatlari ifodaliligini emosional his qilish qobiliyati. Bu qobiliyatni boshqacha atash mumkin – musiqiy eshitish qobiliyatining emosional yoki perseptiv qismi (komponenti). Lad hissi musiqiy balandliklarni, ya’ni tembr balandliklarini his etish bilan bo‘linmas butunlikni tashkil etadi. Lad hissi bevosita kuyni qabul qilish, uni anglash, intonasiyalar aniqligini his qilish jarayonida namoyon bo‘ladi. U ritm hissi bilan bir qatorda musiqaga bo‘lgan asosiy emosional mehr-munosabatni tashkil qiladi. 2) Eshitish tasavvuriga qobiliyatli bo‘lish ixtiyoriy tarzda ovoz balandligi harakatini aks ettiruvchi eshitish tassavurlaridan foydalanishdir. Bu qobiliyatni, boshqacha qilib, musiqiy eshitish qobiliyatining tinglash yoki reproduktiv (ijro etish) qismi deb atash mumkin. U bevosita eshitish hissi bo‘yicha kuyni eshitish, kuylash jarayonida namoyon bo‘ladi. U lad hissi bilan birgalikda garmoniya hissining asosini tashkil etadi. Bu qobiliyat musiqiy xotira va musiqiy tasavvurning asosiy yadrosidir. 3) Musiqiy-ritmik his, ya’ni musiqani faol (harakatli) boshdan kechirish, musiqiy ritm ifodaliligini emosional his etish va uni aniq ijro etish qobiliyati. Musiqiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan qobiliyatlar majmuasi, albatta, uchta qobiliyat bilan yakunlanmaydi. Lekin ular musiqiylikning asosiy negizini tashkil etadi. Musiqiylikning asosiy belgisi – ma’lum bir mazmun ifodasini his eta olishdir. Musiqada tovushlarning past-balandligi va ritmik harakatlar asosiy mazmun tashuvchi bo‘lib hisoblanadi. Tovushlar past-balandligini his etish va ritmik harakatlarning ifodali mazmunini boshdan kechirish asosida sanab o‘tilgan uch qobiliyat yotadi. Barcha tadqiqotchilarning yakdil fikriga ko‘ra, musiqiy qobiliyat boshqa har qanday qobiliyatdan ertaroq paydo bo‘la boshlashi mumkin. Asosli ma’lumotlar buni to‘la tasdiqlaydi: alohida vaziyatlarda har uch musiqiy qobiliyatning ilk bor namoyon bo‘lishi hayotning birinchi yilidayoq kuzatiladi. Uch yoshda kuy eshitish va ritm hissiyoti etarlicha baland rivojlanishini kuzatish mumkin. Musiqiy qobiliyatning erta namoyon bo‘lishi, shubhasiz, yaxshi musiqiy iqtidor ko‘rsatkichlaridan biridir. Ammo erta namoyon bo‘lmaslikni musiqiy qobiliyatning sustligi yoki yo‘qligining qaysidir darajadagi ko‘rsatkichi, deb hisoblash hech ham mumkin emas. Hozirgi paytda bolalarda musiqiy qobiliyatning turlicha rivojlanishi qanday sabablarga asoslanishi haqidagi savolga tugal bir javob berish qiyin. Bu sabablar, shubhasiz, juda xilma-xil va bola shaxsiyatining turli taraflari hamda uning tarbiyalanishining butun tarixiga bog‘liq. Qobiliyatlarning biologik asosi layoqatlar – tug‘ma, organizmning nasliy xususiyati bo‘lib, ularni insonning ustun temperament xususiyatlari orqali tahlil etish mumkin. Biroq, faqatgina layoqatlar asosida insonning qobiliyatlarining rivojlanishini bashorat etish mumkin emas, asosiysi, tegishli tovush axborotini (musiqa) o‘zlashtirish bo‘yicha ijtimoiy tajriba shakllanishidir. Umumiy qobiliyatlar predmetli faoliyatning barcha ko‘rinishlarida namoyon bo‘lishi mumkin. Ular universal xarakterga ega bo‘ladi va u yoki bu faoliyat (masalan, musiqiy faoliyat) muvaffaqiyatini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, umumiy qobiliyatlar insonning tug‘ma (genetik shartlangan) va keyin egallangan (ijtimoiy shartlangan) tajribasiga bog‘liq bo‘ladi. Zero, faoliyat predmeti umumiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydi. Tug‘ma, genetik shartlangan imkoniyatlarni psixofiziologlar temperamentning tipologik xususiyatlari – asab to‘qimalarining energetik faolligiga kiritishadi. Bular: qo‘zg‘alish va tormozlanish jarayonlarining kuchi, tezligi va mobilligi (harakatchanligi) dir. Bu faollik ko‘p hollarda inson reakstiyasining motor (harakat) va emostional (hissiy) xarakterini belgilaydi. Musiqiy faoliyatda shaxsning taktil-kinestetik (teri), motor (harakat) faoliyati xususiyatlari musiqiylikning muhim xarakteristikasi – insonning musiqadagi asosiy xususiyat – uning vaqtli tabiatini maqbul, adekvat (aynan) idrok etish va qayta yarata olish (reproduktiv faoliyat, ya’ni, ijro)ga imkon yaratadigan sur’at, metr-ritm qobiliyatlarining namoyon bo‘lishiga imkon yaratadi. Musiqa ta’limida avvalo go‘zallikni ohanglar obrazlari orqali hissiy aks ettirishni o‘rgatish ko‘zda tutiladi. Har bir sog‘lom, kichik maktab yoshidagi bola hissiy ziyrak va musiqiy zukko inson bo‘lib o‘sish uchun barcha imkoniyatlarga egadir. 1.2 Musiqa madaniyati darslarini o‘tkazishga tayyorgarlik va darsda muloqatni tashkil etishning pedagogik jarayonlari I.V. Levitskaya va S.K. Turchak, har bir bolaning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishni zamonaviy ta'lim tizimini modernizatsiya qilish, ta'lim jarayonini insonparvarlashtirish bilan ta'minlaydigan pedagogik sharoitlarni talab qiladi. Muassasaning o‘quv jarayoni uchun shu munosabat bilan ijodiy muhit yaratishga qaratilgan pedagogik yordamni tashkil qilish alohida ahamiyatga ega. U bolaning manfaatlari ko`lamida qurilgan va muassasani o‘quvchilarning individual xususiyatlari va sub'ektiv ehtiyojlariga moslashtirish funktsiyasini bajaradi. Talabalarni pedagogik qo‘llab-quvvatlash ikki yo‘l bilan amalga oshirilishi mumkin: -umumiy guruh; -individual va shaxsiy. Birinchi vaziyatda, musiqiy-ijodiy muhitni yaratish o‘qituvchi va o`quvchilar o‘rtasidagi hamkor bog`liqlik, ishning dialogik shakllari va o‘quvchilarning musiqiy-ijodiy faoliyatini o‘z ichiga olgan vazifalardan foydalanish bilan ta'minlanadi. Ikkinchi holat unga mustaqil qaror qabul qilish, musiqy ijodkorlik, ta'lim mazmun-mohiyati va uslublarini tanlash erkinligi orqali bolaning individual rivojlanishi uchun sharoit yaratishni o‘z ichiga oladi. Shaxs ijodkorligini rivojlantirishning taklif etilayotgan modeli quyidagi tarkibiy qismlarni o‘z ichiga oladi. 1.Quyidagi shartlarning mavjudligini taxmin qiladigan ijodiy muhit. a) fikrlash divergentsiyasini rivojlantirishga asoslangan trening; b) pedagogik yordam. 2.Asosiy mezonlari quyidagilardan iborat ijodkor: a) motivatsion komponent; b) intellektual komponent; v) hissiy tarkibiy qism; d) kommunikativ komponent. O‘zbekiston Respublikasining taraqqiy etishi va istiqbolli rivojlanishini ta`minlash iqtisodiy, siyosiy, ijtimoiy va madaniy sohalarda kuzatilayotgan o‘zgarishlarga bog‘liq bo‘lib, bunday o‘zgarishlarda samarali ishtirok etish uchun kasbiy soha vakillaridan yuqori darajadagi umumiy va maxsus bilimlar, intelektual salohiyat, keng dunyoqarash va axborot kommunikatsiyalaridan ustalik bilan foydalanish malakalariga ega bo‘lishlik talab etiladi. Ana shunday talablar asosida pedagog kadrlarni tayyorlash bugungi kunda muhim vazifalaridan biri hisoblanadi. Ikkinchi mezonda ta`lim tashkilotlarining texnika va axborot bazasini mustahkamlash davom ettiriladi, o‘quv jarayoni yuqori sifatli o‘quv adabiyotlari va innovatsion pedagogik texnologiyalar bilan ta’minlanadi. Shu ma’noda innovatsion pedagogik texnologiyalarni amalga samarali foydalanish ham muhim ahamiyat kasb etadi. Shuning uchun ham ta`lim beruchi o‘qituvchi kasbiy mahoratini yanada takomillashtirish, pedagogik kadrlarni tayyorlash jarayonini innovatsion texnologik yondashuv asosida tashkil etish bilan bo‘lg‘usi o‘qituvchilarni mazkur faoliyatga tayyorlash bugungi kunning muhim talabva vazifalaridan biridir. Ta’limga innovatsion texnologik yondashuv pedagogik jarayondagi faol ta’sir etuvchi va uning samaradorligi, yaxlitligi va istiqbolini belgilab beruvchi omillardan biri bo‘lib hisoblanadi. Bo‘lajak o‘qituvchilarni o‘qitish jarayonida innovatsion pedagogik faoliyatga tayyorlash ishlari bilan bir butunlikda olib borilsagina, bu jarayon samarali va maqsadga muvofiq bo‘ladi. Musiqiy ta’lim yo‘nalishida fanlar integratsiyasi shundayki, har bir fan o‘z navbatida ikkinchi, uchinchi va h.k. barcha musiqiy, amaliy – nazariy bilimlar birlashmasini o‘zida mujassamlashtirgan holda, zarur ko‘nikma va malakalarni o‘zlashtirishni taqozo etadi. Masalan cholg‘u ijrochiligida ijrochilik mahoratini egallash uchun musiqa nazariyasi (musiqani ifoda vositalari), solfedjio, (nota o‘qish) musiqa asarlari tahlilini, xor va xorshunoslik fanida esa xor aranjirovkasi, vokal kuylash, nazariy savodxonlik, dirijyorlik, asar tahlili bo‘yicha ma’lum bilimlar zaxirasi talab qilinadi. Shu bois har bir fan o‘qituvchisi o‘zi dars berayotgan fanning o‘zgacha xususiyatlaridan kelib chiqib, o`quvchilarni pedagogik faoliyatiga tayyorlab borishi kerak bo‘ladi. Hozirgi kunda oily ta`lim tizimida bu boradagi ishlarni tahlil qilish va kuzatish shuni ko‘rsatadiki, musiqiy ta`lim yo‘nalishida o`z faoliyatini yuritayotgan professor – o‘qituvchilarni aksariyati o`quvchilarni innovatsion-texnologik faoliyatga tayyorlashga o‘zini hech bir aloqasi yo‘q deb biladi. Bu ish bilan “Pedagogika” fani yoki “Musiqa o‘qitish nazariyasi va metodikasi” fani o‘qituvchilari shug`ullanishi kerak deb qarashadi, yoki umuman bu ishga e`tibor berishmaydi. Bunga sabab birinchidan professor – o‘qituvchilarning o‘zlarini ushbu jarayonga tayyor emasliklari bo‘lsa, ikkinchidan bo‘lg‘usi pedagog – kadrlarni innovatsion-texnologik faoliyatga tayyorlab borishning siyosiy, ijtimoiy zarurat sifatidagi mohiyatini tushunmasligidir. Bugungi kunda har bir o‘qituvchi egallashi lozim bo‘lgan eng muhim ko‘nikmalardan biri darslarni pedagogik innovatsion-texnologiyalar asosida tashkil qilish va o‘tkaza olish malakasidir. O‘z tarkibiga ko‘ra, bu ko‘nikma va malaka anchagina murakkabdir. Buning uchun: • Talabalarni innovatsion faoliyatga tayyorlash va unga oid ko‘nikma va malakalarni shakllantirish uchun avvalo o‘quv – biluv faoliyatidan unumli foydalana bilish, talabalarni har bir fan o‘qitilishida pedagogik texnologiyalarni qo‘llay olish mahoratlarini egallab borishlariga erishish zarur. Masalan, dirijyorlik mashg‘ulotlari jarayonida “Talaba treningi”, “Klaster”, “Men dirijyor”, Xor va xorshunoslik asoslari mashg‘ulotlarida “Kichik guruhlar holiday ishlash”, “Individual ishlash”, “Differensial guruhlarga bo‘lish”, “Multimedia texnologiyasi”, “Konsert darsi”, Musiqa nazariyasi fanini o‘tishda “Aqliy hujum”, “Skarabey”, “Bahs - munozara”, “Muloqot”, “Guruh bo‘lib ishlash”, Cholg‘u ijrochiligi darsini o‘qitishda “Kuyni davom ettir”, “Konkurs darslar” “Dars sayohat”, Musiqa tarixi fanini o‘tishda “Muammoli vaziyat”, “Viktorina darsi”, “Savol - javob”texnologiyalarini qo‘llash va talabalarni bunday faoliyatga tayyorlab borish mumkin. • Pedagogik faoliyatga innovatsion-texnologik jihatdan o`quvchilarni tayyorlash talaba o‘quv mashg‘ulotlari davomida o`zlashtirgan va amaliy mashg‘ulotlar, pedagogik amaliyotlar davomida mustahkamlab borish lozim bo‘lgan pedagogik va metodik, nazariy psixologik bilimlarni amalda ongli, ishonchli va muvaffaqqiyatli qo‘llay olishiga ko‘p jihatdan bog‘liqdir. Ta`lim berish jarayonida o`quvchilarni innovatsion-texnologik faoliyatga tayyorlab borishning asosiy metodlari quyidagilardan iborat: 1. O`quvchilarga ma`lum ko‘nikmalarni hosil qilishlari uchun beriladigan topshiriqlar va ularni nazariy va amaliy o‘zlashtirishining tizimli yo‘lga qo‘yilishi; 2. Pedagogik innovatsion-texnologiyalarni ayrim usullarini dars jarayonida pedagogik amaliyotda mustaqil mashq qilishlari; 3. O‘qituvchi doimiy ravishda o`quvchining innovatsion pedagogik texnologiyalarni o‘zlashtirishi va amaliyotda qo‘llay olish malakasini kuzatib, maslahatlar berib borishi; 4. O`quvchilarni innovatsion pedagogik texnologiyalarni qo‘llash bo‘yicha egallagan malaka va ko`nikmalarini sinf kesimida, guruh bo‘lib muhokama qilib borish; 5. O`quvchilarni o‘z ishini va do`stlari ishini kuzatish va tahlil qilish va unga baho berishga o‘rgatib borish; 6. O`quvchilar o‘rtasida turli tanlov va musobaqalar o‘tkazish ularga ijodiy mehnat namunalarini ko‘rsatish va h. k. 7. O‘qituvchi dars mazmuni va mavzusiga ko‘ra darsda qo‘llanadigan texnologiyani tanlaydi, bunda asosiy maqsad va e`tibor aniq natijaga erishishga qaratiladi. Albatta bu o‘rinda o‘quvchilarning bilish salohiyati, qiziqishi va intilishlari mavjud shart – sharoit hisobga olinadi. Masalan, texnik vosita orqali musiqiy asarni eshitish, so‘ngra munozara-muzokara, stol atrofida doira bo`lib jamoaviy tarzda uni tahlil qilish, erkin munozara asosida asar haqida (nazariy, badiiy - matn) kerakli ma`lumotlarni o‘zlashtirish mumkin. Shuningdek, tarqatma materiallar, ko‘rgazmali vositalar, turli adabiyotlar, axborot manbalardan ijodiy foydalanish mumkin. O‘qituvchi o‘qitish va bilim berish jarayonini oldindan loyihalashtirishi zarur. Bu vaziyatda o‘qituvchi o‘quv materialining mazmuni, shakli, mohiyati, sinf imkoniyatini, hisobga oladi, o‘quvchilarning dars faoliyatini asosiy markaziy harakatlantiruvchi kuchga aylantirishi kerak. Dars jarayonini ijobiy natijaga olib kela oladigan darajada loyihalashtirish uchun o‘qituvchi tomonidan bo‘lajak dars faoliyatining dars rejasini tuzib olishi katta ahamiyatga egadir, chunki darsning texnologik xaritasi har bir mavzu, har bir mashg‘ulot xususiyatidan o‘quvchilarning imkoniyat va ehtiyojidan kelib chiqqan holda tuziladi. Bunday dars rejasi ya`ni texnologik xaritasini tashkil qilishning o‘ziga xos qiyin tomonlari mavjud. Buning uchun o‘qituvchi pedagogika, psixologiya xususiy metodika, informatika va axborot texnologiyalaridan yetarlicha bilim va malakaga ega bo`lishi, ulardan xabardor bo‘lishi, shuningdek, juda ko‘p metodlar, usullarni bilishi kerak bo‘ladi. Har bir darsni rang-barang, noan`anaviy qiziqarli va mazmunli bo‘lishi, oldindan reja qilib, o‘ylab tuzilgan darsning loyihalashtirilgan texnologik xaritasiga ko‘p jihatdan bog‘liq. Darsning rejasini, texnologik xaritasini qay shaklda tuzish qo‘yilgan maqsadga bog‘liq. Texnologik xarita qanday tuzilgan bo‘lmasin, o‘zida dars jarayonining bir butun holda aks etgan bo‘lishi hamda aniq belgilangan maqsad, vazifa va kafolatlangan natija o‘z ifodasini topgan bo‘lishi muhimdir. Rejali texnologik xaritani tuzish o‘qituvchini darsni kengaytirilgan kospektini yozishdan halos etadi. Chunki bunday rejali xaritada darsning barcha asoslari o‘z aksini topadi. O‘qituvchi tomonidan o‘qitayotgan shu fanning har bir mavzusi bo‘yicha tuzilgan rejali texnologik xarita unda har bir mashg‘ulotni yaxlit holda tasavvur etib yondashishga tushunishiga yaxlit o‘quv jarayonining boshlanishi mazmuni, maqsad- vazifasidan tortib, erishiladigan ijobiy natijagacha ko‘z oldiga keltirgan holda darsni tashkil qilishiga zamin yaratadi. Dars faoliyatida qo‘llanilayotgan ilg‘or pedagogik texnologiyalar o‘quvchilarni erkin tafakkur qilib fikrlashiga, izlanishga har bir masalaga ijodiy yondashishi, mas`uliyatni sezish, o‘z ustida mustaqil ishlash, tahlil qilish, fikr berish, ilmiy – uslubiy adabiyotlardan, darsliklardan samarali foydalanishga, eng asosiysi fanga, mavzu bo‘yicha bilim va malakalarni egallashga qiziqishlarini kuchaytirishi lozim. Dars faoliyatida o‘quvchilarni nazorat qilib borish mas`uliyatli jarayon bo‘lib, har bir mashg‘ulotning maqsad va vazifasiga muvofiq amalga oshiriladi. Nazoratning to‘g‘ri, ijobiy shakli bu – shaxsning o‘z – o‘zini nazorat qilishi hisoblanadi. Bu jarayon o‘qituvchi uchun ham o‘quvchi yoki talaba uchun ham birdek zarurdir. Ta`kidlab o‘tganimizdek, musiqa madaniyati o‘qituvchisi oliy ta`lim davrida cholg‘uchilik, musiqa tarixi, musiqa cholg‘ularida ijro etish, vokal ijrochiligi, nazariy bilimlarni yaxshi egallashi kerak. Chunki, jonli ijro etilgan vokal-kuy va qo‘shiq eng ko‘p samarali, tez va emotsional ta`sir kuchiga egadir. Jonli ijro etilgan kuy va qo‘shiq o‘quvchilar e`tiborini tez jalb qiladi, yaxshi kayfiyat baxsh etadi. Jamoa bo‘lib qo`shiq kuylash vaqtida xohlagan taktni (jumlani) qaytarish imkonini beradi. Musiqa cholg`usida mahorat bilan ijro etgan, vokal-qo‘shiqni chiroyli ovozda kuylagan o‘qituvchi o‘z o`quvchilariga musiqani har kim o‘zi ijro etishi naqadar qiziqarli jarayon ekanligini, jozibadorligini amaliyotda ko‘rsatib beradi. Musiqa madaniyati o‘qituvchisi faqatgina musiqa cholg‘ularini mohirona ijro etish bilan cheklanib qolmay, balki, yaxshi tovushga ega bo`lish, qo`shiq kuyly olish mahorati, dirijyorlik mahorati, jamoa bilan ishlash malakalarini yaxshi egallagan bo‘lishi uning faoliyati ijobiy samaradorligini kafolatlaydi. O‘qituvchi bulardan tashqari darslarni kuzatib borishi uning yutuq va kamchiliklarini maxsus daftarga qayd qilib, shunga ko`ra keyingi bo`ladigan dars jarayonlariga tayyorgarlik ko‘rishi ijobiy samara beradi. Doimiy kuzatishlar, izlanishlar sababli o‘qituvchining pedagogik mahorati ham o‘sib, rivojlanib boradi. U vaziyatni baholashga, o‘quvchilarning kayfiyatini, dars jarayoni ularning tafakkurida qanday taassurot qoldirganligini, ichki his – tuyg‘ularini sezishga o‘rganadi. Kuzatish faoliyati birinchi sinfdan boshlanib, yettinchi sinfga qadar “davomiylik” tamoyili ostida olib borilishi maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari pedagogik texnologiyani qo‘llash, o‘zi ijro etib berishidan tashqari har bir darsda suhbat, hikoya, tushuntirish, uqtirish, munozara, muzokara psixologik suhbatlar kabi uslublar yordamida asarlar mazmuni, uning tahlili, muallif hayoti va ijodi, paydo bo`lgan davri, janri, uslubi, xarakteri, xususiyati, shakli, tempi, lad – tonalligi, ijrochilik xususiyatlari haqidagi muhim tushunchalarni berib borishi lozim. Musiqa madaniyati darsida o‘qituvchining so‘zlash ya`ni nutq mahorati yuksak darajada bo‘lishi lozim. O‘qituvchining o‘rgatilayotgan asar mazmuni haqidagi kirish so‘zi va dars mavzusining mazmun-mohiyatini tushuntirib berishi, o‘quvchilarni ajoyib va sehrli musiqa olamiga olib kiradi. Bunday hislatlar, ko‘nikmalar, malakalarning asosiy negizi oliy ta`lim davridagi ta`lim faoliyatida bunyod etilmog`i va o‘qituvchilik jarayonida uzluksiz ravishda rivojlantirilib, boyitilib, shakllantirilib borilishi pedagog – murabbiylar oldiga, kasbiy faoliyatiga qo‘yilayotgan ijtimoiy buyurtmaning asosiy mazmunini belgilaydi. Mutaxassis tayyorlashning maqsadi, vazifalari va xususiyatlarini o‘rganish talabalarni o‘qitish hamda tarbiyalashning mazmuni, tamoyillari va usullarini to‘g‘ri belgilashning eng muhim shartidir. Mana shu ishning hozirgi mavjud shakllaridan biri yosh mutaxassis shaxsining xususiyatlarini gavdalantirishdir. Bo‘lg`usi mutaxassisning mukammal ko`rinishida, jamiyatning mana shunday mutaxassislarga ehtiyoji yaqqol ko‘rinadi, binobarin, mazkur ko`rinishning o‘zi oliy o‘quv yurtidagi ta’lim-tarbiya faoliyatini, o‘quvchilarning kasbiy mahorati tayyorgarligi tarkibini tashkil qilish va uni rivojlantirish rejasi bo‘lishi maqsadga muvofiqdir. Musiqa o‘qituvchisining faoliyati jarayoni faqat musiqa darslarini o‘tish bilan chegaralanmaydi. Uning vazifasiga musiqiy kechalar hamda tanlovlarni tayyorlash, tashkil qilish va uni o‘tkazish, madaniy-ma`rifiy sayohatlar uyushtirish, musiqa va teatr sohalaridagi yangiliklar bilan o‘quvchilarni muntazam tanishtirib borish kabi faoliyat turlari ham kiradi. Bularni quyidagilarda shartli ravishda ko‘rish mumkin: 1. Ta’lim-tarbiya jarayonining barcha bo`limlarini belgilash: tashkiliy mazmunli ish (musiqa bo‘yicha ta’lim va tarbiya ishlarining mazmunini tanlash). Ta’lim tarbiyajarayonida o‘qituvchiningo‘quvchilar bilan muloqoti, jamoatchilik bilan o‘zarohamkorligi. 2. Ta’lim tarbiyajarayonida o‘qituvchining o‘quvchilar bilan muloqoti, jamoatchilik bilan o‘zaro hamkorligi. 3. Ta’lim-tarbiya faoliyatining rejasini amalga oshirishga doir tashkiliy jarayon;ar (vazifasini aniq bayon etish, o‘quvchilar faoliyatini va ta’lim-tarbiya jarayonining boshqa shakllarini uyushtirish). 4. Har biro‘quvchining muntazam o*sib borishi va o‘quvchilar jamoasining takomillashuvini oldindan ko‘rabilish.o‘g‘il-qizlami umumiy(hamda musiqiy) kamol toptmsh vazifalarini bclgilash va izchil amalga oshirish. 5. O‘quvchilarda ijtimoiy ahamiyatga ega qadriyatlarning muayyan tizimini,ehtiyoj,qiziqish, didni shakllantirishga, faoliyat va xatti-harakat sabablarini, dunyoqarash va dunyoni his etishni belgilashga doir ishlar. 6. Pedagogik faoliyat jarayoni o‘qituvchidan quyidagilarni talab etadi: a) o‘quvchilarning musiqiy qobiliyatlarini, musiqiy bilimlarini, musiqaga qiziqishlarini, ulardagi ijrochilik ko‘nikma va malakalarini o‘zlashtirishlari dinamikasini o‘rganish; b) o‘qitish metodlarini o‘rganish, samarali ijobiy usullarni hamda ularning samarali qo‘llay olish sharoitlarini aniqlash; v) tadqiqotlar va uslubiy qo‘llanmalarni o‘rganish (ularni tanqidiy baholash); g) o`qituvchi o‘zining va boshqa o‘qituvchilarning muvaffaqqiyatli hamda salbiy tajribalarini tahlil qilish, ishning samarali metodlari va shakllarini umumlashtirish hamda ulardan o‘z amaliyotida foydalanish; d) doimiy tarzda pedagogik kuzatishlar va tajribalar o‘tkazish. Musiqa o‘qituvchisi qobiliyatlar psixologiyasini, bola va o‘smir shaxsining tipologik hamda yosh xususiyatlarini, ijodiy xususiyatlarining rivojlanish qonuniyatlarini va uning eng samarali amalga oshadigan sharoitilarini bilishi zarur. Maxsus sinf o‘qituvchisi avvalo o‘quvchilarga umumiy estetik tarbiya berish vazifalarini tushunib olishi lozim. Bu vazifalar musiqa cholg‘usini yaxshi chalishni o‘rgatishdangina iborat bo‘lib qolmasligi kcrak. Bunda, eng asosiyi, o`quvchiga musiqiy jarayonlarni sevishni o‘rgatish va unda musiqiy mashg‘ulotlariga qiziqish uyg‘otish, cholg‘u asboblari yordamida musiqiy faoliyatga undashni hosil qilish, shuningdek, maktabni bitirganidan keyin ham kayfiyat uchun musiqa bilan shug‘ullanish imkonini beradigan bilim, ko‘nikma va malakalarni tarkib toptirishdir. Fortepiano darslari juda katta tarbiyaviy imkoniyatga ega. Shuning uchun ularning tarbiyaviy va ta’lim vazifalarini uzviy birlikda, bir-birini to‘ldirgan holda tushunish zarur. Musiqa tarbiyasi mutaxassis musiqachini emas, balki avvalo ziyoli insonni tarbiyalashdir. O‘quvchilar bilan olib boriladigan tarbiyaviy ishlar me’daga tegib ketmasligi, lekin o‘quvchi sezmaydigan yo‘sinda doimiy ravishda amalga oshirilishi kerak. Pedagog o‘quvchining nimalarga qiziqishi, nimalarni o‘qishi va yaxshi ko‘rishini, uyidagi sharoiti, oilasidagi munosabatlari va hokazolarini bilishi lozim. Mana shulami bilib olish maqsadida o‘tkaziladigan suhbatlar bcixtiyor boshlanishi va qiziqarli hamda ishonarli tarzda borishi, shu suhbatlar nati jasida o‘quvchi aytayotgan narsalarga o‘qituvchi haqiqatan qiziqayotganini, suhbatlarni faqat o‘zining majburiyati sifatida o‘tkazmayotganini tushunib yetishi lozim. Badiiy-obrazli komponentning mavjudligi musiqiy- pedagogik faoliyatning xususiyati uning tarkibiy qismlari qatoridan iborat bo‘lib, mustaqil kategoriya bu komponent musiqa o‘qituvchisi faoliyatining umumiy tarkibida hisoblanadi. Yakka tartibda ijro mashg‘uloti olib borish sinfning barcha faoliyatlari har xil uslub, janr, nazariy va shakllardagi musiqa asarlarini o‘rganishda amalga oshadi. O‘qituvchi o‘z o`quvchisiga asarlarning mazmunlarini anglab olishni, asarda yashiringan mohiyatni va g‘oyani tushunishni, musiqiy tilning mohiyatiga kirib borishni, ishning usul va yo‘llarini o‘zlashtirishni o‘rgatishi kerak. Bulaming hammasi musiqa ijro etish ehtiyojini tarbiyalasliga qaratilgan bo‘ladi. Mana shu oxirgi maqsadga erishish uchun o‘qituvchining o‘zi musiqani astoydil va behad sevishi, o‘zidagi ishtiyoqi hamda tajribani boshqalarga berishga intilishi zarur. Lekin buning uchun u yctarli darajada sczgir bo‘lishi va o‘z sinfida bir necha marta o‘rganilgan asar ustida liar safar ishlashda o‘quvchilar bilan birgalikda yangi talqin vujudgakelgandek his qilishi kerak. O‘qituvchining asosiy vazifalaridan biri - o‘quvchilarda musiqa mashg‘ulotlariga, mehnatga muhabbatni, doimiy musiqiy bilim olishni tarbiyalashdir. U o‘quvchini musiqani idrok etish bilan birga, o‘z ijrosida ana shu musiqani to‘g‘ri talqin eta olishga o‘rgatib borishi kerak. Bunda muallifning matniga, muharrirning ko‘rsatmalariga, turli belgilarga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishni tarbiyalash zarur. O‘quvchi faqat qisqa muddatli ijodiy topqirlik va yutuqlar bilan cheklanmay, ijodiy muvaflaqiyatlarga erishish yo‘llarini topishga ham intilishi kerak. 1.3. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlarni pedagogik-psixologik baholash Musiqiy qobiliyatlar tug‘ma genetik xususiyat bo‘lib, hayot davomida uni etarli darajada rivojlantirishning imkoni cheklangan. Shu bois, musiqiy qobiliyatlari yuqori darajada namoyon bo‘lgan o‘quvchilar bilan alohida ishlash - ularning bu yo‘nalishda yuqori natijalarga kelishlariga mustahkam zamin yaratishi shubhasiz. Shaxsning individual farqlanish sifatlarini ilmiy o‘rganishga ingliz olimi Frensis Galton 1880 yilda asos soldi. Uning g‘oyalarini amerikalik psixolog Kettel davom ettirdi. U insonlarning jismoniy va ruhiy holatlarini o‘rganish uchun 50 dan ortiq test yaratdi. Shaxslarning individual farqlarini aniqlashga qaratilgan Bine, Myurnsterberglar qo‘llagan usullar ham Kettel testlariga qo‘shildi. Individual xususiyatlarni miqdor jihatdan o‘lchash muammosi o‘nlab yillar davomida ilmiy ishlar asosida ma’lum tizimga solindi. Testlar bat a reyasi amalga oshirilgach, ularning natijalari standartlashtirilgan usullar bilan bajarilib, umumiy to‘plangan ballar hisoblanadi. Qobiliyatlar murakkab strukturaga egadir. Aniq faoliyat talab qiladigan qobiliyatlardan ayrimlari shu faoliyat uchun ustun bo‘lsa, ayrimlari yordamchi hisoblanadi. Turli qobiliyatlarning psixologik tavsiyalaridan kelib chiqib bu qobiliyatlarda birta emas, balki barcha talablarga javob beruvchi umumiy sifatlarni ko‘rsatish mumkin. Bu turli kasblarga doir umumiy qobiliyatlar borligini ko‘rsatadi. Badiiy tipga mansub talabalar jonli tasavvur obrazlarining yorqinligi va taassurotining boyligi bilan namoyon bo‘ladi. Fikrlovchi tip vakillarida nazariy mulohazalar kuchli, o‘rta tipda har ikkalasi ham bo‘ladi. Q obiliyatlar ning f iziologik va pedagogik-psixologik qirralarini umumlashtirgan holda ular ikkiga bo‘linadi: 1. Umumiy qobiliyatlar, turli faoliyatlarni muvaffaqiyatli bajarishga imkon beruvchi nazariy, ijodiy qobiliyatlar. 2. Maxsus qobiliyatlar - bir yo‘nalish bo‘yicha: musiqachi, rassom, notiqlar, mediklar va h.k. uchun zarur bo‘lgan maxsus qobiliyatlardir. Talant - iste’dod va qobiliyatlar majmuidan iborat bo‘lib, keng qamrovli faoliyatga qarashli psixik sifatlar yig‘indisi bo‘lib, aqliy iste’dod ham qobiliyatlar yig‘indisidan talant darajasiga ko‘tarilishi mumkin. Qobiliyatlarning asosi layoqat hisoblanadi. Qobiliyat taraqqiyotining dastlabki sharti sifatida namoyon bo‘ladigan miya tuzilishi, sezgi a’zolari va harakatlarning shartlangan hamda funkstional xususiyatlari - layoqat deyiladi. Layoqat miya hajmi, po‘stlog‘i, mikrostrukturasiga bog‘liq asosda faoliyat jarayonida rivojlanib, faoliyatda qobiliyat sifatida namoyon bo‘ladi. Layoqatning rivojlanib qobiliyatga aylanishida va qobiliyatlarning yanada rivojlanishida qiziqishlar asosiy omil hisoblanadi. Umumiy qobiliyatlar musiqiy faoliyat muvaffaqiyatini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Ular talabaning tug‘ma, genetik shartlangan va keyin egallangan tajribasiga bog‘liq bo‘ladi. Zero, faoliyat predmeti umumiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydi. O‘z navbatida ijtimoiy tajribani o‘zlashtirishning motor-harakat, taktil-kinestetik va bilish, ya’ni noverbal, psixoemostional xususiyatlarini individual rivojlanishning tug‘ma va egallangan xossalari nuqtai nazaridan ko‘rib chiqish zarur. Psixologik nuqtai nazardan, maktabgacha yoshdagi bolalik musiqiy ijodkorlikni rivojlantirish uchun qulay davrdir, chunki bu yoshda bolalar juda qiziquvchan bo‘lib, ular atrofdagi dunyo bilan tanishishni juda xohlashadi. Ota-onalar, qiziquvchanlikni rag‘batlantirish, bolalarga bilimlarni yetkazish, ularni turli tadbirlarga jalb qilish, bolalar tajribasini kengaytirishga yordam beradi 3 . Va tajriba 3 Диагностированиемузы кальных способностей ребёнкана раннем этапе обучения (на материале учебной работы с учащимися младших классов ДМШ) http://www.dslib.net/teoria-vospitania/diagnostirovaniemuzykalnyh-sposobnostej- va bilimlarni to‘plash kelajakdagi musiqiy ijodiy faoliyatning zaruriy shartidir. Maktabgacha yoshda ijodkorlik uchun musiqiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun ajoyib imkoniyatlar mavjud. Voyaga etgan kishining ijodiy salohiyati ko‘p jihatdan ushbu imkoniyatlardan qanday foydalanilganiga bog‘liq bo‘ladi. Bolalardagi musiqaning nuances farqlashi erta yoshdan shakllangan. Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, yosh bolalar I.S.Bach, A.Vivaldi, V.A. Motsart, F. Shubert va boshqa kompozitorlarning musiqalarini tinglashdan xursand bo‘lishadi - xotirjam, quvnoq, mehrli, o‘ynoqi, quvnoq. Ular ritmik musiqaga bexabar harakatlar bilan munosabatda bo‘lishadi. Maktabgacha bolalik davrida tanish intonatsiyalar doirasi kengayadi, birlashadi, imtiyozlar aniqlanadi, musiqiy did va umuman musiqiy madaniyatning boshlang‘ich shakllari paydo bo‘ladi. Har bir yosh bosqichida bola mavjud imkoniyatlar - harakat, so‘z, o‘ynash va boshqalar yordamida eng yorqin ifodali vositalarni ajratib turadi. Shuning uchun ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish barcha turdagi faoliyatlar orqali amalga oshirilishi kerak. Bu yerda siz musiqa tinglashni birinchi o‘ringa qo‘yishingiz mumkin. Qo‘shiq yoki raqsni ijro etishdan oldin, bola musiqa tinglaydi. Bolaligidan turli xil musiqiy taassurotlarga ega bo‘lgan bola xalq mumtoz va zamonaviy musiqa intonatsiyalarining tiliga o‘rganadi, uslubni farq qiladigan musiqani idrok etish tajribasini to‘playdi. Katta yoshdagi maktabgacha yoshdagi bolalar o‘zlarining hayotiy tajribalarini boyitish, musiqa tinglash va musiqani idrok etishda turli xil taassurotlarga sabab bo‘ladilar. O‘qituvchining vazifasi bolaning musiqiy qobiliyatini rivojlantirish va bolani musiqa bilan tanishtirishdir. Musiqa bolaning faol harakatlarini uyg‘otish xususiyatiga ega. U musiqani barcha tovushlardan ajratib turadi va diqqatini unga qaratadi. rebjonkana-rannem-jetape-obuchenija.html Musiqa psixologiyasida ritm, tembr, lad, kuy, garmoniya, polifoniya, shakl, janr idroki masalalarini ko‘rib chiqish muhimdir. Musiqiy idrokning to‘laqonliligi musiqiy qobiliyatning(musiqiy bilim, ko‘nikmalar, malakalar) rivojlanganligi, shuningdek, yashab tarbiyalanayotgan shart-sharoitlar darajasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri bog‘liq. E.V.Nazaykinskiyning bu ishida musiqiy idrok musiqashunoslik, musiqa nazariyasi va estetikasi (kuy, lad, ritm, faktura, janr, shakl, asarning tasviriy va konstruktiv jihatlarining o‘zaro munosabati, kompozitorlik va ijrochilik vositalarining uyg‘unligi) nuqtai nazaridan ko‘rib chiqiladi. Bu o‘rinda xalq va professional, mumtoz va zamonaviy musiqaning eng yaxshi namunalari asosida tarbiya ko‘rgan tinglovchining badiiy-estetik idroki asos qilib olingan. Aynan mana shu, qat’iy qilib aytganda, musiqiy idrok hisoblanadi 4 . Musiqashunoslik taraqqiyoti tarixidan olib qarasak (masalan, G.Riman va E.Kurt asarlari), psixologiyadagi ma’lumotlarga, jumladan, musiqiy idrok, musiqiy tafakkur psixologiyasiga asoslanish - musiqa qonuniyatlarini yetarlicha bilib olish, uning tuzilishi va o‘ziga xosligini o‘zlashtirish shartlaridan biridir. Biroq turli ilmiy yo`nalishlar bog`langan masalalarni bila oladigan mutaxassislar s anoqlidir . Bundan ko`rinib turibdiki, yaqin kelajakda musiqa ta’limi va musiqa psixologiyasini bog`lovchi ko‘plab tadqiqotlar paydo bo‘lishini kutish qiyin. Bu yo‘ldagi tadqiqotlar uchun, bir tomondan, musiqachi-nazariyotchilar B.V.Asaf’ev, Yu.N.Tyulin, L.A.Mazellarning ishlari, ikkinchi tomondan, musiqa muammolariga e`tibor qaratgan zamonaviy psixologiya fanining yirik namoyandalari L.S.Vigotskiy, 4 Musiqa psixologiyasi (ma’ruzalar kursi): O‘quv qo‘llanma G‘ Tuzuvchi-muallif R.G‘.QODIROV. - T.: Musiqa, 2005. - 80 bet. (18-bet) B.M.Teplov, A.N.Leont’evlarning tadqiqotlari foydalanish yo‘naltiruvchi asos bo‘lib hisoblanadi. II bob. Musiqiy ijodiy qobilyatni rivojlantirishning o`ziga xos pedagogik usullari 2.1. Musiqa darslarida bolalarning rivojlanish sharoitlari ni psixologik tahlil qilish muammolari va diagnozlash Musiqiy vositalar hissiy-irodaviy sohani rivojlantirish uchun foydali ekanligi, o‘zini namoyon qilishni osonlashtirishi, guruh a'zolari o‘rtasida aloqa o‘rnatish va rivojlantirishga yordam berishi ko‘rsatilgan (E.A. Alekseeva, V.V. Volkova, I.V. Evtushenko, G.V. Ivanchenko, E. I. Krasnikova, A. V. Mayorova, E. A. Medvedeva, N. Yu. Oganesyan, N. V. Shutova). O`quvchilar bilan psixologik-pedagogik ishda musiqa vositalaridan foydalanish samaradorligi isbotlangan. Va agar katta yoshdagi o`quvchilar bilan musiqa madaniyati darslarining an'anaviy faoliyatlarida allaqachon yetarlicha shakllangan aqliy tizimlar shakllanish ta'sirining ob'ektiga aylangan bo‘lsa, unda erta yoshda bu sinflar bola bilan aloqaning birinchi shakllarini rag‘batlantirishga qaratilgan. Qo‘llab-quvvatlash - bu kichik bolaning muloqot qilish istagi va uning ritmik takroriy harakatlarga qiziqishi (E.R. Baenskaya, I.A. Vyrodova, Yu.A. Razenkova). Bunday ishlarda birinchi o‘rinda rivojlanish vazifalari, hissiy munosabatlarni shakllantirish va bola va kattalar o‘rtasidagi o‘zaro ta'sir muhimdir. Odatda o‘smirlar va kattalar bilan olib boriladigan musiqa terapiyasi aloqa o‘rnatish, o‘zini namoyon qilish imkoniyatlarini yaratish, o‘z-o‘zini hurmat qilishni oshirish, shaxsga ta'sir qilish, qadriyatlar tizimini qayta qurish, o‘ziga yangi qarashni shakllantirish muammolarini hal qilishga imkon beradi. Shunday qilib, musiqa va undan foydalanishning turli shakllari turli toifa va yoshdagi bolalar, o`quvchilar va kattalar bilan ishlaydigan mutaxassis uchun ochiladigan imkoniyatlar eshigi ekanligi shubhasizdir. Shu bilan birga, musiqa madaniyati darslarining rivojlanish va bu orqali davolash imkoniyatlari haqidagi ko‘plab ma'lumotlarga qaramasdan, ko‘p hollarda erishilgan ijobiy o‘zgarishlarning mexanizmlari ochib berilmaydi. Musiqa madaniyati darsini rivojlanishda buzilishlari bo‘lgan bolaning ehtiyojlariga moslashtirish, tuzatish choralarini ko‘rish imkoniyatlarini tahlil qilishni talab qiladi. Tahlillar asosida maxsus tashkil etilgan musiqa darsida neyropsikologik yondashuvning diagnostik va tuzatish salohiyatini amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar yaratilishi mumkinligi haqidagi faraz shakllantiriladi. Shaxsiy darslar katta o‘zgaruvchanlikni, bolaning xususiyatlarini, qiziqishlarini, qo‘rquvlarini, hissiy va jismoniy holatidagi o‘zgarishlarni hisobga olgan holda "moslash" imkoniyatini taklif qiladi. Shu munosabat bilan, biz doimiy tuzilma haqida emas, balki bolaga mavjud bo‘lgan musiqiy va o‘yin repertuaridan foydalangan holda o‘zaro ta'sirning plastik qurilishi haqida gapirishimiz mumkin. Bu qo‘shiq aytish (vokalizlar, ovozli o‘yinlar, ritmik o`yinlar), musiqaga ritmik harakat amalga oshirish (mustaqil yoki kattalar qo‘lida), musiqa cholg’ularini ijro qilish, musiqiy o‘yinlar shular jumlasidan. Bolaning imkoniyatlariga va belgilangan tuzatish vazifalariga qarab, uning o‘zaro ta'sirdagi ishtiroki darajasi o‘zgarishi mumkin, ammo ishning maqsadi bolaning faolligini bosqichma-bosqich oshirish va uning o‘zaro ta'sirga jalb qilishdir. Bu, birinchi navbatda, bolaning o‘zaro ta'sirga jalb qilinishini osonlashtiradigan ijobiy hissiy fonni yaratish, hissiy aloqani o‘rnatish, faollikni rag‘batlantirish imkoniyatidir. Har xil darajadagi vosita, hissiy va nutq rivojlanishining buzilishi bo‘lgan bolalar uchun o‘yinlarni tanlash mumkin. Ushbu o‘yinlarda musiqiy vositalardan foydalanish bolaga darhol va yorqin fikr-mulohazalarni olish imkoniyatini beradi. Binolarni tanlash va o‘quv maydonini tashkil etish turli omillar bilan belgilanadi, jumladan qo‘rquv, giperaktivlik, notanish xonaga moslashishda qiyinchiliklar va shuning uchun xonaning kattaligi bilan bir qatorda xonaga tanishlik darajasi. bola alohida ahamiyatga ega edi. Bir qator hollarda sinflarning vaqtinchalik tuzilishi uzoq vaqt davomida doimiy bo‘lib qoldi, bolaga o‘zgarmagan tartibda bir xil faoliyat turlari taklif qilindi. Bu o`quvchida xavfsizlik choralarini ko`rishga va oldindan aytish mumkin bo‘lgan his-tuyg‘ularni yaratishga, ijobiy hissiy fonni shakllantirishga, aloqa o‘rnatishga va o‘zaro ta'sirni faollashtirishga yordam berdi. Har bir darsda o‘zaro ta'sirning bir xil shakllarini takrorlash bolaga o‘z faoliyatini tashkil etishga yordam berdi, unga o‘zlashtirish, ularni eslab qolish va o‘yinga qo‘shilish imkonini beradi. Bundan tashqari, bir xil qo‘shiqlar va o‘yinlardan foydalanish tanishlarni tan olish bilan bog‘liq bo‘lgan bolalar uchun ijobiy his- tuyg‘ular manbai bo‘lib xizmat qiladi. Shu bilan birga, individual darslarning maxsus tuzilmasi ma'lum o‘zgarishlarni istisno qilmaydi - bolaning holatiga, uning xohishlariga qarab, mutaxassis darsni qaytadan tuzib chiqadi, bolaga yangi o‘yinni taklif qiladi yoki odatdagidan voz kechadi. Shunday qilib, musiqa darslarining vaqtinchalik tuzilishi o‘yinlar tartibining doimiyligi va o‘zgaruvchanligining optimal nisbatini tanlashga imkon beradi. Jarayondagi bolalarning rivojlanish dinamikasi to‘g‘risidagi ma'lumotlar neyropsikologik tuzilgan musiqa darslari A.R.Luriya tomonidan taklif qilingan miyaning uchta funktsional blokiga (faollashtirish, axborot va tartibga solish), shuningdek interhemisferik o‘zaro ta'sir mexanizmlariga mos keladigan bunday tahlilning to‘rtta yo‘nalishi keltirilgan. Musiqa madaniyati darslari hissiy fonni ko‘tarish, distoni va disforiyani yengishda eng samarali hisoblanadi. O‘zaro ta'sirning semantik mazmuni his- tuyg‘ular bilan chambarchas bog‘liq - bolaga tushunarli va jozibali tasvirlar va unga kirish mumkin bo‘lgan semantik kontekstda o‘z faoliyatiga hissa qo‘shadigan syujetlar taklif etiladi. O‘zaro ta'sirning hissiy boyligi ayniqsa muhimdir. Eshitish idroki kanaliga qo‘shimcha ravishda, musiqa madaniyati darslari vizual, kinestetik, taktil, va vestibulyar sezgilar orqali stimulyatsiyadan faol foydalanadi. Boshqa har qanday faoliyat va jarayonlarga qaraganda, musiqa ritmikani tashkil qilish va o‘zaro ta'sirni rag‘batlantirish imkoniyatini beradi. Qarama-qarshi his-tuyg‘ular va faoliyatning o‘zgarishi ko‘plab rivojlanish buzilishlari bo‘lgan bolalarga xos bo‘lgan charchoq va to‘yinganlikni yengishga imkon beradi. Musiqa darslarida ijobiy his-tuyg‘ularning manbalaridan biri bu bolaning tanish yoqimli taassurotlarini tan olishi , sevimli qo‘shiqlarini, o‘yinlarini va boshqalarni takrorlashdir. Ko‘pgina boshqa mashg‘ulotlardan farqli o‘laroq, musiqa darslarida bir xil materialning takrorlanishi uyg‘un va tabiiydir. Insonning aqliy fazilatlari va xususiyatlarining (shu jumladan, uning qobiliyatlari) dinamik xususiyatini hisobga olgan holda, ularning plastikligi, harakatchanligi, o‘zgaruvchanligini hisobga olgan holda, har qanday pedagogik tashxis, hatto hozirgi paytda eng ishonchli bo‘lsa ham, oraliq deb hisoblanishi kerak. Diagnostikaning o‘quvchining ma'lum qobiliyatlari mavjudligi yoki yo‘qligi haqidagi bayonot sifatida talqin qilinishi bu jarayonning ko‘lamini toraytiradi va uning natijalarini mahalliylashtiradi. Malakali, to‘liq miqyosli diagnostikaning vazifasi ma'lum moyilliklarning mavjudligini, shuningdek, keyingi o‘sish va rivojlanish potentsialiga ega bo‘lgan, ularni yanada dolzarblashtirish nuqtai nazaridan istiqbolli yashirin qobiliyatlarning mavjudligini ko‘rsatadigan alomatlarni aniqlashdir. Majoziy va she'riy intizorlik, ya'ni bola yoki o‘smirning shaxsiy hayotiy tajribasi bilan "ta'minlanmagan" musiqiy ekspressivlik sohalariga intuitiv ravishda kirib borish qobiliyati talabaning badiiy va ijodiy iste'dodining jiddiy dalili sifatida namoyon bo‘lishi mumkin. Dars jarayonlarida o‘quvchilarning musiqiy qobilyatlarini diagnozlashda qo‘llash mumkin bo‘lgan usullar: a) ilmiy adabiyotlarni nazariy tahlil qilish (pedagogika, psixologiya, musiqashunoslik va boshqalar); b) bolalar va o‘smirlarning tabiiy musiqiy ma'lumotlarini diagnostika qilish sohasidagi musiqiy-pedagogik tajribani tahlil qilish va umumlashtirish; v) empirik darajadagi usullar (pedagogik kuzatishlar, suhbatlar, anketalar, o‘quv eksperimenti). Taniqli mahalliy musiqashunos va metodist A.D.Alekseev sinovlarning samaradorligini oshirish uchun ba'zi variantlarni tavsiya qilgan. Xususan, u bola tomonidan mavhum intonatsiyalar ijro etilishiga qarshi chiqdi, ular o‘rniga ohangdor bolalar qo‘shiqlarini kuylashni qat'iy tavsiya qildi. "Qo‘shiq eshitish ritmik tuyg‘uni ochib beradi, eng muhimi, bu allaqachon ijro jarayoni bo‘lib, unda qo‘shiqchining barcha qobiliyatlari harakatda namoyon bo‘ladi, bundan tashqari, musiqiy jihatdan mazmunli bo‘ladi". "Musiqiy ma'lumotlar" ni aniqlashning an'anaviy usullarini "to‘liq emasligi va yaroqsizligi" uchun tanqid qilib, Yu.A. Zagarelli ta'kidlashicha, ulardan foydalanish musiqiy fikrlash, musiqiy tasavvur va musiqaga hissiy sezgirlik kabi fundamental muhim qobiliyatlarni ko‘zdan qochiradi. Yu.A. Zagarelli, qobiliyatlar tuzilishini aniqlashda tizimli yondashuv zarur, uning yo‘qligi muqarrar ravishda to‘liq bo‘lmagan diagnostikaga olib keladi . Musiqiy qobiliyatlar nazariyasiga katta hissa qo‘shgan K.V. Tarasova. Uning yondashuvi shuni ko‘rsatdiki, musiqiy qobiliyatlarning tuzilishi bir-biriga bog‘langan ikkita quyi tuzilmalardan iborat bo‘lib, ulardan biri musiqaga hissiy ta'sirchanlik, ikkinchisi - "kognitiv musiqiy qobiliyatlar - hissiy (musiqiy quloqning melodik, tembr, dinamik va garmonik komponentlari va musiqaning musiqiy qobiliyatlari). Ritm tuyg‘usi), intellektual (musiqiy tafakkur, uning reproduktiv va mahsuldor tarkibiy qismlari va musiqiy tasavvurlari birligida) va musiqiy xotira" . O‘quvchilarning musiqiy qobilyatlarini doimiy e`tibor va nazorat asosida e`tibor qilinishi talab etiladigan vaziyatlari: a) o‘quvchilarning psixologik tuzilmalarida doimiy yoshga bog‘liq va ruhiy o‘zgarishlarni hisobga olgan holda, ularni mohirlik bilan tashkil etilgan va tizimli diagnostika qilish, ularning qobiliyatlaridagi o‘zgarishlar; b) diagnostikaga nafaqat ma'lumotni ¬aniqlashdan, balki prognostik pozitsiyalardan ham yondashuv; v) kompleks, multifaktorial tadqiqotlar kontekstida amalga oshirilgan zamonaviy ilmiy standartlarga javob beradigan diagnostika muolajalaridan foydalanish; d) yosh mutaxassislarga kelajakda turli yo‘nalishlarda harakat qilish imkonini beradigan, buning uchun zarur, oqilona umumlashtirilgan bilim va ko‘nikmalarga ega bo‘lgan, muayyan turlarga psixologik jihatdan tayyorlangan (diagnostika ma'lumotlari tufayli) keng, universal ta'limga yo‘naltirilgan o‘qitish usullaridan foydalanish. ularning tabiiy qobiliyatlariga mos keladigan faoliyat. 2.2. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlarning zamonaviy tashxislash usullari Zamonaviy musiqa-pedagogikasi amaliyotida musiqiy diagnostikaning quyidagi sohalari mavjud. 1. O‘quvchining individual musiqiy xususiyatlarini va musiqiy rivojlanishi dinamikasini ob’yektiv baholamasdan turib, ilmiy asoslangan, tabaqalashtirilgan (shuningdek, individual) musiqiy ta’limni amalga oshirib bo‘lmaydi. Ushbu talab o‘quvchilarning musiqiy faoliyatini tashkil etishda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. 2. Psixodiagnostik metodlar bolalar bilan maxsus (iqtidorli bolalar uchun), umumiy musiqa ta’limini amalga oshirish uchun zarur. Musiqa mashg‘ulotlarida ko‘p hollarda o‘qituvchilar uchun – shaxsning aynan qaysi xususiyat va sifatlari rivojlanadi yoki rivojlanishi zarurligi nisbatan noaniq bo‘lib qoladi. Pedagogik ish asosida nafaqat musiqiy-ijrochilik vazifalari amalga oshirilishi, balki emostional-irodaviy o‘z-o‘zini boshqarish, aqliy ish qobiliyati, diqqat, xotira, tafakkurni rivojlantirish vazifalari ham ustuvor ahamiyat kasb etishi, bunda musiqa maqsad emas, vositaga aylanmog‘i zarur. 3. Musiqiy-pedagogik jarayonni boshqarish musiqa ta’limida an’anaviy va innovastion texnologiyalar samaradorligining qiyosiy ma’lumotlariga ega bo‘lishni talab etadi. Musiqiy rivojlanish dinamikasini o‘lchashning standartlashtirilgan vosita va usullarini ishlab chiqish – shaxsni har tomonlama rivojlantirishga yo‘naltirilgan samarali musiqiy-pedagogik texnologiyalarni yaratishdagi muhim psixodiagnostik vazifadir. Shunday qilib, musiqiy qobiliyatlar diagnostikasi bolalarni qobiliyatli va qobiliyatsizlarga ajratish uchun emas, balki past darajada ifodalangan musiqiy layoqat va qobiliyatni aniqlab, tegishli xossa hamda sifatlarni rivojlantirishga yo‘naltirilgan musiqiy-pedagogik dasturlarni tuzish uchun ham zarurdir. Qobiliyatlar uchun zarur bo‘lgan barcha ichki (psixologik) sharoitlarni o‘rgangach, yuqori badiiy saviyadagi san’at talablari nuqtai nazaridan musiqa materialini qayta yaratish (ijro etish) tarzidagi didaktik vazifani qo‘yish mumkin. O‘quvchi musiqiy qobiliyatlari yoki uning alohida tuzilmalarining yaxshi rivojlanmaganligi kuzatilsa, o‘qituvchi psixologik mazmundagi vazifalarni qo‘yishi lozim, bu esa musiqiy ta’lim va tarbiyaning rivojlantiruvchi xususiyatini yana bir bor ta’kidlaydi. Musiqiy qobiliyatlarning namoyon etilishini tahlil etishga boshlashdan oldin qobiliyatlar atamasini aniqlab olish lozim. Zamonaviy psixologiyada qobiliyatlar deganda ma’lum faoliyatni samarali (ya’ni tez va sifatli) amalga oshirishda namoyon bo‘ladigan funkstional sifatlar yaxlitligi tushuniladi. Qobiliyatlarning biologik asosi layoqatlar – tug‘ma, organizmning nasliy xususiyati bo‘lib, ularni insonning ustun temperament xususiyatlari orqali tahlil etish mumkin. Biroq, faqatgina layoqatlar asosida insonning qobiliyatlarining rivojlanishini bashorat etish mumkin emas, asosiysi, tegishli tovush axborotini (musiqa) o‘zlashtirish bo‘yicha ijtimoiy tajriba shakllanishidir. Umumiy qobiliyatlar predmetli faoliyatning barcha ko‘rinishlarida namoyon bo‘lishi mumkin. Ular universal xarakterga ega bo‘ladi va u yoki bu faoliyat (masalan, musiqiy faoliyat) muvaffaqiyatini ta’minlashda hal qiluvchi ahamiyat kasb etadi. Shunday qilib, umumiy qobiliyatlar insonning tug‘ma (genetik shartlangan) va keyin egallangan (ijtimoiy shartlangan) tajribasiga bog‘liq bo‘ladi. Zero, faoliyat predmeti umumiy qobiliyatlarni rivojlantirish uchun muhim ahamiyatga ega bo‘lmaydi. B .M.Teplov musiqiy qobiliyatlarga quyidagilarni kiritadi:  ladni his qilish - tovushlar orasidagi munosabatlarni mazmunli va ifodali idrok etish qobiliyatini;  musiqiy eshitish tasavvurlari – musiqiy tasavvur musiqiy obrazni shakllantirish va musiqiy tafakkurni rivojlantirishning asosini tashkil qiladigan, oldin eshitib idrok etilgan musiqani “ongda tinglash” qobiliyatini va;  musiqiy ritmni his qilish – idrok qilish, aniq takrorlash va yangi ritmik shakllar yaratish. Bundan tashqari, musiqani anglash, idrok etishda alohida o‘rin tutadigan yana bir muhim xususiyat mavjud bo‘lib, bu musiqiylik deb ataladi. Musiqiylik shaxsning individual sifati bo‘lib, u rivojlantirishga moyil emas. Shunga qaramasdan o‘qitish, qulay repertuar tanlash, ijro faoliyati orqali musiqiylikni ma’lum miqdorda rivojlantirish holatlari kuzatilgan. Garmonik eshitish ohangdoshlikka yo‘naltirilgan musiqiy eshitishdir. Agar polifonik eshitish va uning rivojlanishi musiqa tovushlarini gorizontal bo‘yicha eshita olishga qaratilgan bo‘lsa, garmonik eshitish tovushlarni vertikal bo‘yicha tinglash sifatiga javob beradi. Shunga qaramasdan, eshitishning bu turi barcha uchun ahamiyatlidir, zero musiqiy tafakkur qonunlari ko‘p hollarda garmonik izchillik qonunlari orqali namoyon bo‘ladi. Garmonik eshitish ladni eshitish asosida, sezgi xususiyatlari orqali tonika, dominanta va subdominanta ohangdoshliklari – uchtovushliklar, septakkordlar va ularning aylanmalarini tinglash asosida paydo bo‘ladi. Garmonik eshitishni rivojlantirishning quyidagi metodlari zamonaviy musiqa pedagogikasi amaliyotida keng qo‘llanishi maqsadga muvofiq :  qo‘shiqni nisbatan sekin sur’atda ijro etib tovushlar tuzilmasini eshitish;  turli tovushlarni melodik shaklda ketma–ket ijro etish;  asarning garmonik asosini saqlagan holda kuy tuzilishini rivojlantirish. Ta’kidlash lozimki, oddiy tovushlar to‘lqini chastotasi o‘zgarishi bilan tovushning ikkita sifati – tovushdagi balandlik va tembr o‘zgaradi. Akustika 5 nazariyasiga ko‘ra, cholg‘u sozining tembri faqatgina turli registrlarda 6 o‘zgaradi. Biroq, tembr tovush hosil qilish kuchiga qarab ham o‘zgarishi ma’lum. Tovush dinamikasi to‘g‘ridan–to‘g‘ri uning tembri bilan bog‘liqdir. Bolalar ijrosiga jo‘r bo‘lish orqali yoqimli tovush hosil qilishga erishish aynan cholg‘u sozining tembr imkoniyatlarini chuqur bilishga asoslanadi. Tembr–dinamik eshitish qobiliyatini rivojlantirishda sinesteziya qonuniyatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Yuqorida tahlil etilgan barcha: tovush balandligi, kuy harakati, polifonik, garmonik, tembr–dinamik eshitish qobiliyatlari kishi o‘zida ichki eshitish va u bilan bog‘liq bo‘lgan musiqiy eshitish tasavvurlarini rivojlantirgan taqdirdagina yuksalishi mumkin. 5 Akustika ( yun .) - tinglashga oid; tovushning fizik xususiyatlarini o’rganuvchi fizika fanining bo’limi. 6 Registr ( lot .) - ro’yxat, topshirib q o’yish; q aysidir belgisi, asosan tovush tembri bilan birlashgan tovushlar q ismi. H ar bir chol g’ u asbobida shartli ravishda uchta registr far q lanadi: yu q ori, o’rta va past. Yosh avlodni mustaqil va ijodiy fikrlashga va ijodkorlikka o‘rgatish istiqlol davri o‘zbek pedagogikasining eng dolzarb vazifalaridan biridir. Shunga monand tarzda ta’lim oluvchi o‘quvchilarningt mustaqil va ijodiy fikrlashga o‘rgatishning yangi va samarali yo‘llarini izlab topish faqat o‘qitish metodikasi sohasi taraqqiyoti uchun emas, balki barkamol shaxs tarbiyasini amalga oshirishda ham muhim ahamiyatga ega. Hozirga qadar yaratilgan ilmiy adabiyotlarda musiqiy bilim oluvchi o‘quvchilarning mustaqil va ijodiy fikrlashga o‘rgatish borasida garchi yo‘l – yo‘lakay bo‘lsada, turlicha qarashlar mavjud. Masalan bazi bir olimlarning fikricha, ijodiy fikrlash malakasin shakllantirish uchun o‘quvchilarning bilimini anglab o‘tish imkoniyatlarini rivojlantirib turli ilmiy axborotlardan to‘g‘ri xulosa chiqarib olishga o‘rgatish jarayoni muhim hisoblanadi. Mazkur nazariy qarashning ahamiyatli tomoni shundaki, undan barcha turdagi musiqiy mashg‘ulotlardan foydalanish mumukin. O‘quvchilarni darsga qiziqtirish darslarni naqadar qizitqarli, mazmunli, tushinarli va qolaversa, materiallarning rang – barang bo‘lishlariga bog‘liqdir. Musiqa asarlar, turfa tusdagi ko‘rgazmali qurollar, musiqa haqidagi qiziqarli fakt va ma’lumotlarga boy bo‘lgan, boshidan oxirigacha sust bo‘lmagan sur’atda tashkil qilinadigan darslar o‘quvchilarda katta taassurot qoldiradi. Maktab o‘quvchilarini professional musiqa faolitiga tayyorlaydi. Biroq musiqani tushunish uni idrok qilish va undan ijodiy tasirlanish qobiliyati har bir o‘quvchiga, u kelajakda professional musiqachi bo‘ladimi yoki musiqa madaniyatining g‘oyat xilma –xil shakllarda musiqaviy – estetik faoliyatning asosiy biolimlariga, ko‘nikma va malakalariga ega bo‘lgan yaxshi tayyorlangan tirglovchi bo‘lib qoladimi, bundan qat’iy nazar xos bo‘lmog‘i lozim. Hozirgi vaqtda musiqa darsiga qo‘yiladigan talablar quyidagilandan iborat. 2.3. Musiqiy ijodiy jarayonni tashkil etishda cholg‘u uslubiyoti Musiqiy ta'lim jarayonida bolalar ijodiyotiga murojaat qilish g‘oyasi yangi emas. Bolaning yangi konsonans, ifodali intonatsiya yoki ritmni kashf etish quvonchini, yangi improvizatsiya chizig‘ining tug‘ilishi va uning to‘liq ohangga aylanishi quvonchini, siz qo‘shiqqa mustaqil ravishda jo‘r bo‘lish quvonchini har qanday narsa bilan taqqoslash mumkinmi? Bunday o`quvchilar ijodiy tajribalarining haqiqiy badiiy va kognitiv qiymati oydin, chunki ular tufayli o’quvchi qulog‘ini rivojlantiradi va musiqaning ifodali imkoniyatlarini yanada yaxshiroq his qila boshlaydi, uning ajoyib va hayajonli dunyosi bilan yaqindan tanishadi. Hech shubha yo‘qki, bunday tarbiya mashg‘ulotlarning dastlabki bosqichlaridan boshlanishi kerak. Ijodiy qobiliyatlarni rivojlantirish muammosi bo‘yicha mavjud tushunchalarni tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki, bu jarayonning natijasi psixikadagi ma'lum sifat o‘zgarishlaridir 7 (L.S.Vygotskiy, Yu.N.Kulyutkin, N.S.Leites, A.N.Leontiev, S.L.Rubinshteyn, B.M. Teplov va boshqalar). Pedagogika xususan boshlang‘ich maktab yoshida ijodkorlikning yuzaga chiqish imkoniyatini isbotlaydi va ijodiy qobiliyatlar har bir o’quvchiga xosdir, deb hisoblaydi. Musiqiy ijodkorlikning maqsadli tashkili shakllanishi bolaning estetik-hissiy rivojlanishiga sezilarli, samarali ta'sir qiladi. Estetik tajribaning ko‘plab jarayonlarining kontsentratsiyasi va integratsiyasi mavjud: ishlash samaradorligi, idrokni faollashtirish, o‘z mahsulotlariga baholi munosabat va boshqalar. 7 http://www.voppsy.ru/journals_all/issues/1997/971/971138.htm Musiqiy ijodkorlik muammosi va ayniqsa, o’quvchilar ijodiyoti badiiy madaniyatning muhim va o‘ziga xos hodisasi sifatida zamonaviy musiqa pedagogikasining eng qiziqarli muammolaridan biridir. Jamiyat ongida va ilmiy badiiy adabiyotlarda yuksak ijodiy yutuqlar inson iste’dodi, qobilyati bilan bog‘liq bo‘lib, u fan yoki madaniyatning istalgan sohasidagi nostandart muammolarni samarali, ijodiy hal etishda namoyon bo‘ladigan ruhiy sifatlar tizimi sifatida qaraladi. Tadqiqotchilar ijodkorlik natijalarini olishning turli tezligini, ijodkorlikni protsessual va mahsuldor tomonlardan tahlil qilib, ularning darajasi va ahamiyatini, hal qilinayotgan muammolarning zaiflik darajasini, ijodiy faoliyatning muayyan turi uchun insonlarning turli qobiliyatlarini qayd etdilar. Muayyan faoliyatga tayyorgarlik ma'lum metodlar jamlanmasini, harakatlar turlarini va ma'lumotlarni to‘plashni o‘zlashtirish o‘lchovi bilan tavsiflanadi. Olimlarning fikricha, yuksak ijodiy natijalarga erishish uchun inson o‘ziga xos barcha fazilatlari – kuzatuvchanlik, tezkor reaksiya, diqqat, xotira, his-tuyg‘u, irodaning yuksak darajada rivojlanganligi bilan ajralib turishi kerak; bilim, tajriba, ko‘nikma, qiziqishlar; fikrlash, umumlashtirish, mavhum va modellashtirish qobiliyati. Bilim berish amaliyoti insonning ma'lum fazilatlarini shakllantirishning erta boshlanishi muhimligini ko‘rsatadi, chunki bolalikda muayyan faoliyat turlariga o‘rgatish balog‘at yoshiga qaraganda ancha tez va samaraliroq amalga oshiriladi (ikkinchi holda, allaqachon shakllangan stereotiplar mavjud; yengish uchun, ko‘nikmalar hosil bo‘ladi va ko‘pincha kam muvaffaqiyat bilan). Boshlang‘ich maktab yoshida fikrlash, musiqiy tafakkur asosiy vazifaga aylanadi. Shu sababli psixologik jarayonlarning o‘zi intensiv, individual rivojlanadi, shakllanadi, qayta quriladi, ikkinchi tomondan, boshqa psixik funksiyalarning rivojlanishi intellektga bog‘liqdir. Maktabgacha yoshda tasvirlangan vizual-majoziy fikrlashdan og‘zaki-logik fikrlashga o‘tish tugallanmoqda. Mantiqiy to‘g‘ri fikrlash bola operatsiyalarni qo‘llashni boshlaganda paydo bo‘ladi. G.I.Shatkovskiyning bolalarning musiqiy qulog‘i va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish bo‘yicha qiziqarli uslubiy ishlanmalari e'tibordan chetda qoldirmaydi. Ko‘p yillik tajriba natijasida Shatkovskiy zamonaviy musiqachilar orasida iste'dodning yetishmasligi emas, balki ular asosan tayyor matnni takrorlashga o‘rgatilgan degan xulosaga keladi. U o‘rganish sintezni talab qiladi deb hisoblaydi: turli xil san'at turlari, musiqiy faoliyat turlari va har bir musiqiy faoliyat turidagi uchta komponent (eshitish, nazariya va amaliyot)shular jumlasidan. Bundan uning uchlik haqidagi asosiy metodologik tamoyili kelib chiqadi: bilish - eshitish - harakat qilish. Cholg‘u ijrochiligi musiqa san'ati sohasida eng ommalashgan turlardandir. Har bir xalqning o‘z milliy cholg‘u sozlari 8 bor. Shu bilan birga, butun jahonning barcha xalqlari orasida ommalashgan cholg‘u asboblari ham mavjud. Skripka, klarnet, truba, fortepiano kabi musiqa cholg‘ulari shular jumlasidandir. Ular orasida fortepiano cholg‘usi o‘zining qulayligi, mosligi va ommaviyligi bilan alohida o‘rin tutadi. Fortepiano musiqiy tadbirlarning har qanday sharoitlarida yetakchi hamda ko‘makchi cholg‘u sifatida ishlatilishi mumkin. Shu bois fortepiano cholg‘usi ixtisosligi bo‘yicha saboq oluvchilar boshqa cholg‘ularga nisbatan ko‘p. Bolaning badiiy musiqiy ta’lim-tarbiyasi maxsus bilim, malaka, ko’nikma talab etuvchi mas'uliyatli va murakkab yumush hisoblanadi. Musiqadan olingan ilk taassurotlar o‘quvchining musiqiy rivojlanishi va sh akllanishi da muhim ahamiyat 8 FORTEPIANO ASBOBIDA QO’L TEXNIKASINI RIVOJLANTIRISH. https://elibrary.ru/item.asp?id=48558547 kasb etadi. Xatto ahamiyatsiz bo‘lib ko‘ringan xatolar ham bunda noxush vaziyatlarga olib kelishi mumkin. Boshlang‘ich ta’limda o’quvchiga turli xil kuy-qo‘shiqlarni o‘rgatish bilan bir qatorda, dastlabki darslardanoq uni cholg‘u asbobi bilan tanishtirishni boshlash muvofiqdir. Bunda fortepianoning tuzilishi haqida gapirib berilsa, bola uchun juda qiziqarli bo‘ladi. Klaviaturani ko‘rsatish, o‘rta, yuqori va pastki registrlarning yangrash xarakterini chalib namoyish etish, turli balandlikdagi tovushlarni tinglab ko‘rish zarur. Tovushning «past» va «baland» tushunchalarini aniqlab berish kerak bo‘ladi. Ilk darslarda o‘quvchi tovushlarning nomlarini o‘rganadi , yettita asosiy do, r e , mi, fa , sol, lya , si dir . Mo‘ljal sifatida qora klavishlar xizmat qiladi (ikkita va uchtadan guruhlangan holda). Aynan ushbu qora klavishlar yordamida o‘quvchi oq klavishlarni tezda topa olishiga erishish lozim. Bilimlarni mustahkamlash maqsadida uy vazifasi sifatida tovushlarni har xil oktavalarda aniqlash bo‘yicha qator vazifalar berish mumkin. O‘quvchini chalishga o‘rgatishdan avval uni cholg‘u oldida to‘g‘ri, qulay va erkin o‘tqazish kerak. Bunda bolaning bukchaymasligi yoki zo‘riqib o‘tirmasligiga, ijro vaqtida yelkalarini ko‘tarmasligiga e'tibor berish muhimdir. Tirsaklarni tanaga juda yaqin tutish ham, tashqariga qaratib burish ham ma’qul emas. Balandligi bo‘yicha tirsaklar tahminan klaviatura darajasida bo‘lishi kerak. Ijro erkinligiga erishishda oyoqlarining yaxshi tayanch bo‘lishi to’g’ri qo’ya olishi ahamiyatlidir. Bolaning oyoqlari yergacha yetmagan holda uning oyoqlari tagiga taxtacha qo‘yish kerak bo‘ladi. O‘quvchi idrokiining badiiy jihatdan rivojlanishi uchun dastlabki mazmunli va turli xarakterdagi asarlarni tanlay olish, zamonaviy kompozitorlarning asarlari hamda miliy Vatan ruhidagi va jahon musiqa madaniyatining boy merosi bilan tanishtirish maqbuldir. Pyesa va etyudlarni tanlashda badiiy va texnik rivojni ko‘zlash zarur, undagi mashq qilish materiali birinchi o‘ringa chiqmay, balki o‘quvchining umummusiqiy tarbiyasi masalalariga xizmat qilishi kerak. Bunda musiqiy matoning polifonizatsiyasi va ijro etishda ikkala qo‘lning teng ravishda rivojlanishiga ham e'tibor ajratish lozim bo‘ladi. O‘quvchi o‘rganishi kerak bolgan eng birinchi kichik asarlar-bir ovozli qo‘shiqlar bo‘ladi, dastlab o’ng qo’l keyin chap qo’l ijro etiladigan asarlar, ular navbatma- navbat ikki qo‘l bilan chalish uchun mo‘ljallanadi. III bob. Ijodiy rivojlantirishning muhim ta`limiy shartlari 3.1. Ijodiy qobilyatni rivojlantirishda musiqa o'qituvchisiga qo'yiladigan asosiy talablar Zamonaviy pedagogika ta'lim tizimining maqsadi, yangi toifaga mansub bo'lgan musiqa o'qituvchisining umumiy va kasb kamolotiga erishishdan iborat, chunki umumiy o'rta ta'lim maktabi rahbari oldiga uning kasb malakasiga va shaxsiy hislatlariga nisbatan yuqori talablar qo'ymoqda. Har qanday pedagoglik kasbi murakkab va serqirra jarayondir, shuning uchun bu kasb qaysi sohaga tegishli bo'Imasin, musiqiy rahbar oldiga ko'pgina talablarni qo'yadi. Ta'lim-tarbiyaning barcha sohalarining maqsadi barkamol shaxs tarbiyasidir. Lekin bu borada maktabgacha ta'lim muassasalaridagi estetik turkumga kiruvchi fanlar - musiqa, tasviriy san'at, adabiyot va uiarning o'zaro aloqadorligi asosiy rolni o'ynaydi. Jumladan, maktabgacha ta'lim muassasalaridagi «musiqa» mashg'ulotlari musiqiy rahbarlari ham maxsus bilimlar, ko'nikma-malakalar, pedagogik qobiliyat hamda pedagogik mahoratga ega bo'lmoqlari lozim. Ma'lumki, «musiqa» mashg'ulotlari to'rtta musiqiy jarayonni o'z ichiga oladi: 1. Qo'shiq kuylash; 2. Musiqa tinglash; 3.Musiqa ostida ritmik harakatlar bajarish. 4. Bolalar musiqiy cholg'u asboblarini chalish Mana shu to'rtta jarayon bir-biri bilan uzviy bog'langan holda o'tilishi maqsadga muvofiqdir. Bolalarda yuqori natijalarga erishish uchun musiqa o'qituvchisi musiqiy bilimlarni: garmoniya, polifoniya, solfejio, musiqa nazariyasi, musiqa tarixi, musiqa adabiyoti, musiqiy asar tahlili va yana birorta musiqiy asbobni chalishni bilishi zarurdir. Lekin yuqorida aytilgan bilimlarni egallashning o'zi yetarli emas. Musiqa (rahbari) o'qituvchisi mashg'ulot jarayonida musiqa haqida bolalarga juda qiziqarli, savodli va obrazli qilib, har xil illyustratsiyalarni qo'shgan holda gapirib bera olishi ham kerak. Biror kompozitor yoki bastakorlarning asarini o'rganish jarayonida, shu asar haqida, asaming mualliflari haqida, asar yaratilgan davr haqida to'liq ma'lumot bera olishi zarur. Asamblning ladi, tonligini, tuzilishini, akkordlar funksiyasini va hokazolarni bilishi lozim. Bulardan tashqari musiqa o'qituvchisi oldiga amaliy vazifalar ham qo'yiladi: 1. Berilgan qo'shiqni kuylab bera olishi; 2. Kuyga akkomponiment chala bilishi; 3 . Bemalol transpoziciya qila olishi; 4. Dirijyorlik qila olishi kerak va boshqalar Musiqa o'qituvchisi nafaqat o'z predmetini, balki falsafa, estetika, psixologiya, pedagogikani yaxshi bilishi va o'z ish faoliyati davomida qo'llay olishi shart. Musiqaning ta'sirchanligini, uning mohiyatini to'liqligicha bolalar ongiga yetkazish pedagogikaning eng qiyin muammolaridan biridir. Musiqa o'qituvchisi «Musiqa madaniyati» darslarida bolalarda quyidagi fazilatlarni shakllantirishi lozim: Do'stlik, vatanparvarlik, sadoqat, mehr-shafqat, mehnatsevarlik, tashabbuskorlik va hokazo. Bolalarda yuqorida sanab o'tilgan fazilatlarni shakllantirish uchun musiqiy rahbar bir qator vazifalami bajarishi kerak: 1) Bolalarni musiqani sevish va tushunishga o'rgatish; 2) Bolalaming badiiy va estetik didlarini shakllantirish; 3) Bolalarda musiqiy qobiliyatni rivojlantirish; 4) Boialarning musiqa savodi, musiqa tarixi, musiqa adabiyoti, qo'shiq kuylash kabi musiqiy bilimlarini hamda tushunchalarini kengaytirish. Sanab o'tilgan fazilatlarni shakllantirish uchun, avvalam bor musiqa o'qituvchisi darslarni yuqori professional darajada o'tishi zarurdir. Darsdan kutilgan natijalami olish uchun mashg'ulotlarda ta'lim tamoyillariga rioya qilish maqsadga muvofiqdir. Hozirgi rivojlanish jarayonida ko'pchilik maktabgacha ta'lim muassasalari, maktablar komp'yuterlar. musiqiy markazlar, televizor, radio kabi bir qator yangi axborot texnologiyalari bilan jihozlanmoqda. Bu texnologiyalardan musiqa madaniyati mashg'ulotlari, darslarida ham foydalanish yuqorida keltirilgan shaxsiy fazilatlarni shakllantirishda juda qo'l keladi. Musiqa (rahbari) o'qituvchisi o'tiladigan mashg'ulotlarini ma'lum bir maqsadni ko'zlagan holda, ta'lim-tarbiyani uzviy bog'lagan holda, aniq bir reja asosida olib borsa, mashg'ulot va undan olinadigan natija yuqori bo'ladi. Musiqa (rahbari) o'qituvchisi o'zining hamda boialarning mashg'ulot davomida qiladigan ta'limiy-tarbiyaviy hatti-harakatlarini liar xil qiziqarli usullarini ishlab chiqishi lozim. Buning uchun musiqa o'qituvchisi quyidagi narsalami biimog'i darkoir: 1. Bolalarining musiqiy faoliyatlarini uyushtirish shakllarini; 2. «Musiqa madaniyati» dasturi mazmunini, uning g'oyaviy-nazariy asoslarini, didaktik usul va tamoyillarini; 3. Boialarning yosh xususiyatlarini; 4. Musiqa mashg'ulotlari (darslari)da o'rganiladigan asarlarmng badiiy xususiyatlari, tarbiyaviy ahamiyatini; - 5. Maktabgacha ta'lim muassasalarida, maktabda va maktabdan tashqari olib boriladigan mashg'ulotlarning samarali shakl va usullarini tashkil etishni; 6. Musiqa mashg'ulotlari (darslari)ni konstrukciyalash: reja-konspekt tuzish, kerakli musiqiy asarlami to'plash, musiqani o'rgatishning unumli yo'llarini izlash; 7. Pedagogik masalalarini formulalash va echish; 8. Bolalaming musiqiy qobiliyatlarini ochib beruvchi ijrochilik musiqiy faoliyatlarini uyushtirish (Bayram ertaliklari tashkil etish); 9. Bolalarda mavjud bo'lgan bilimlami, yangi bilimlami o'zlashtirishga yo'naltirish va hokazolar. Musiqa mashg'ulotlar (darslar)i bolalarga o'z milliy musiqiy tarixlari, musiqaning elementar nazariyasi, jahon musiqa san'ati namoyondalarining ijodi haqida tushunchalar berish, ularda musiqiy madaniyatni, odobni va nafosatni tarbiyalashga asos soladi. Bolalarda kuylash malakalarini tarbiyalashning o'z qiyinchiliklari bo'ladi. Bolalar hali asami to'la tahlii qila olmaydilar. Shuning uchun awalam bor musiqiy rahbar o'zi qo'shiqni namunaviy tarzda kuylab bermog'i lozim. Agar qo'shiq yozuv lentasida yozilgan bo'lsa, magnitofonda qo'shiqni biror bir bolalar xorlari ijrosida eshittirish ham yaxshi natija beradi. Keyin qo'shiqni qayta-qayta kuylab yod olinadi. Qayta kuylash usulining ikkita sharti mavjuddir: 1) Bola kuylayotganda aynan nima qilishi va nimaga erishishi mumkin bo'lgan, puxta, aniq bilimga ega bo'lishi lozim. 2) Bola nimaga erishganini, har bir mashqning qanday natija berganini, qanday xatolarga yo'l qo'yilganini bilishi kerak va keyingi mashqlarida xatolami bartaraf etishi lozim. 3.2. Musiqa fanini o’qitishda yangicha , zamonaviy yondashuvlar So nggi yillarda mamlakatimizda musiqa san atiga bo lgan e tibor davlat‟ ‟ ‟ ‟ siyosati darajasiga ko tarilgan. Ma lumki barcha aniq fanlar o zlarining bilish ‟ ‟ ‟ usullariga ega bo lib, bu usullar o z predmeti, ya ni o z fanining ob ektlarini tahlil ‟ ‟ ‟ ‟ ‟ qilish va xulosa qilishga yordam beradi. 2022/2023 o„quv yilidan boshlab ta lim ‟ muassasalarida o„quvchi va talabalarning musiqiy bilim va ko„nikmalarini oshirish, ularning qalbida milliy madaniyatga bo„lgan muhabbatni shakllantirish, yosh iste dodlarni aniqlash va qo„llab-quvvatlashga qaratilgan quyidagi chora-tadbirlar ‟ amalga oshirilishi belgilandi: a) umumiy o„rta ta lim muassasalarida: ‟  mazkur qarorga 1-ilovadagi ro„yxatda keltirilgan milliy musiqa cholg„ularidan kamida bittasida kuy ijro etish mahorati o„rgatiladi hamda bu haqda ularning ta lim ‟ to„g„risidagi hujjatiga (shahodatnoma) tegishli qayd kiritiladi;  musiqa fani uchun haftasiga belgilangan bir o„quv soati hamda unga qo„shimcha ravishda har hafta milliy musiqa cholg„ularida kuy ijro etish amaliy to„garaklari va fakultativ darslari o„tkaziladi;  mazkur qarorga 1-ilovadagi ro„yxatda keltirilgan milliy cholg„ulardan kamida bittasida, 2023/2024 o„quv yilidan boshlab esa kamida uchtasida kuy ijro etish mahoratiga ega bo„lish musiqa fani o„qituvchilari uchun majburiy hisoblanadi;  musiqa fani uchun ajratilgan o„quv soatlari doirasida “Hayotimga hamrohdir cholg„u” shiori ostida cholg„u ijrochiligi dars mashg„ulotlari yo„lga qo„yiladi;  xalq ta limi xodimlarini uzluksiz kasbiy rivojlantirish tizimi doirasida amalga‟ oshiriladi, bunda qayta tayyorlash (malaka oshirish) kurslarida mashg„notalar to„plamlari va maxsus musiqiy adabiyotlar bilan ta minlash umumta lim ‟ ‟ maktablarini darsliklar va o„quvmetodik qo„llanmalar bilan ta minlash tizimiga ‟ kiritiladi;  o„quvchilarning darsdan tashqari vaqtlarini mazmunli tashkil etish maqsadida ularning qiziqishlariga ko„ra milliy musiqa cholg„ularida kuy ijro etish mahorati, tasviriy va amaliy san at, hunarmandchilik yo„nalishlarida amaliy to„garaklar ‟ (keyingi o„rinlarda – amaliy to„garaklar) tashkil etiladi;  amaliy to„garaklar rahbarlariga “Barkamol avlod” bolalar maktablari to„garak rahbari uchun belgilangan bazaviy tarif stavkalari qo„llaniladi;  amaliy to„garaklarni olib borish hisobi “Elektron kundalik” dasturi orqali amalga oshiriladi hamda har chorakda to„garak ishtirokchilarining hisobot konsertlari tashkil qilinadi;  musiqa san ati bo„yicha professional ta lim hamda oliy ta lim to„g„risidagi ‟ ‟ ‟ hujjatga ega bo„lgan, kamida 3 ta milliy musiqa cholg„ularida mahorat bilan kuy ijro eta oladigan mutaxassislarni asosiy ish joyidan bo„sh vaqtida u yerdagi mehnatga haq to„lash shartlarini saqlab qolgan holda o„rindoshlik asosida umumiy o„rta ta lim muassasalari musiqa fani o„qituvchisi va musiqa yo„nalishidagi ‟ to„garak rahbari lavozimiga to„liq stavkada ishga qabul qilishga ruxsat beriladi;  musiqa fani o„qituvchilarini kamida uchta milliy musiqa cholg„ularida kuy ijro etishga o`rgatish ulot olib borish uchun madaniyat va san at sohasi vakillari ‟ shartnoma asosida jalb etiladi; Ma lumki barcha fanlar qatori maktabda musiqa fani ‟ ham o zining bilish usullariga ega bo lib, bu usullar o z predmeti, ya ni o z‟ ‟ ‟ ‟ ‟ fanining ob ektlarini tahlil qilish va ular ustida ishlash hamda amaliy faoliytaga ‟ tayyorgarlik uchun o qituvchidan o z ustida tinimsiz ishlashi va izlanishini hisobga ‟ ‟ olib xulosa qilishga yordam beradi. O quvchilarni musiqiy tafakkurini ‟ shakllantirishda musiqa fanini o„qitishning metodologik asoslari tadqiq etilib, musiqashunos olimlarning durdona asarlaridan unumli foydalanish yoshlarning ma naviy barkamol, yuqori musiqiy did sohibi va milliy qadryatlarni xurmat ‟ qiladigan bo lib tarbiya topishlarida muhim omil bo lishi tahlil qilindi. Buni amalga ‟ ‟ oshirish eng avvalo hozirgi kunda oily o’quv yurtida ta’lim olayotgan va kelajakda o’qituvchi bo’laman deb intilayotgan talabalarni shunday bilim va malakalar bilan qurollantirish zarur bo’ladi. Demak bo’lg’usi musiqa fani o’qituvchilari o’zbek xalq cholg’u asboblaridan birida mahoratli chala olishi, shuningdek farkopianoda ham ko’plab asarlarni notaga qarab chala olishi va yod olishi lozim. Ular bolalar reperturlarini mukammal bilishi, musiqa tinglash bo’yicha eshittiriladigan asarlarning melodiyalarini o’z cholg’u asbobida chalib bera oladigan bo’lishi talab etiladi. Ijrochilik bo’yicha o’qituvchining mahoratini o’quvchilar uchun ham namunali bo’lishi kerak. Ular o’z o’qituvchilarining ijrochilik mahoratiga tan bersinlar. Ular o’zbek xalq kuylarini benazir chalaishlari bilan bir qatorda dunyo xalqlarining musiqa asarlaridan ham na’munalar chalib bera olishlari lozim bo’ladi. Ular boshqa cholg’u asarlarida ham ma’lum darajada chala olishi, imkoni bo’yicha bir sekunddagi cholg’uchilarni birlashtirib, kichik guruhli ansabllar tashkil qila olishi va uning turlicha bolalarga qo’shiq kuylay olishi lozim. Musiqa o’qituvchisi sinfdan, darsdan tashqari makrtabda ham cholg’uasboblar ansamblini tashkil qila olishga qodir bo’lishi lozim bo’ladi. Musiqa o’qituvchisi hatto dirijyorlik elementlaridan ham o’tish jarayonida puhta bilim va ko’nikmalarga ega bo’lish imkoniga ega. Xususan ular 2/4; 3/4; 4/4 asarlarga dirijyorlik qilishni puhta egallab oladilar. Shuningdek o’zbek musiqasida ko’p uchraydigan 6/8 o’lchovda berilgan bo’lib, 2/4 sxemasi bo’yicha dirijyorlik qilishni puhta egallaydilar. Shuningdek 7/8; 5/4; 6/4; 9/8; 12/8 3 iliyabrave kabi murakkab o’lchovlar bilan ham tanishib oladilar. Musiqiy asarlarda uchraydigan ko’plab belgilar bilan ham tanishadilar va ularga amal qilish tartibini o’rganib oladilar. Ular amaliyotda xor bilan ishlash yo’llarini ham o’rganadilar. Xorda kuylash, xor qatnashchilari bilan iliq munosabat o’rnatish, xorga repertuar tanlash, ovoz kiritish masalalari olib borish va murakkablik sirlari bilan tanishib boradilar. Musiqa o’qituvchisi musiqa nazariyasidan ham puhta bilim oladilar. Ular umumiy ta’lim kollejlarida o’qitadina musiqa nazariyasi bo’yicha bilimga ega bo’libgina qolmay, garmoniya, polifoniya, musiqa shakli kabi murakkab fanlardan ham bilimga ega bo’ladilar. Ayniqsa xozirgi kunda o qituvchidan novatorlik talab‟ qilinmoqda. Novatorlik va yangilik – madaniyat, ta lim va umumiylikda jamiyat ‟ rivojlanishining ikki jihati. An analar va yangiliklarning xilma-xil munosabatlariga ‟ tayanib, madaniyatshunoslar jamiyatni an anaviy va zamonaviyga ajratib ‟ ko rsatishadi. ‟ An anaviy jamiyatda an ana novatorlik ustidan hukmronlik qiladi. Zamonaviy ‟ ‟ jamiyatlarda esa, novatorlik bazali qadriyat sanaladi. O qituvchining kreativligi ‟ bevosita yangilik kiritishi bilan uzviy boqliq holda darslar jarayonida rivoj topadi. Innovatsion ta limning asosiy maqsadi ta lim oluvchilarda kelajakkka mas uliyat ‟ ‟ ‟ hissini va o z-o ziga ishonchni shakllantirishdir. ‟ ‟ J.Botkin boshchiligidagi olimlar guruhi “Rim klubi” ma ruzasida innovatsion‟ ta limni an anaviy, ya ni “normativ” ta limga muqobil sifatida bilimlarni ‟ ‟ ‟ ‟ egallashni asosiy turi sifatida tavsifladi. Normativli ta lim “takrorlanuvchi ‟ vaziyatlarda faoliyat xulq-atvor qoidalarini o zlashtirishga yo naltirilgan” bo lsa, ‟ ‟ ‟ innovatsion ta lim yangi vaziyatlarda birgalikda harakatlanish qobiliyatini ‟ rivojlantirishni ko zda tutadi. ‟ Respublikamiz mustaqillikka erishgan farovon zamonda ta’limni tubdan isloh qilish farzandlarimizni puhta bilim asoslari bilan qurollantirish va uzliksiz ta’limni amalgam oshirish masalasiga katta e’tibor bilan qaralmoqda. Bu o’z navbatida o’qituvchilik kasbi bilan shug’ullanadiga har bir fan mutaxasisligi negiziga ham katta talablar qo’ydi. Ular o’z fanining asoslarini mukammal o’rganish bilan bir qatorda o’zining pedagogik mahorati oshirib berilishi talab etiladi. O’qituvchilarning o’ziga zamonaviy bilim berish ularning ma’lumotini, ma’naviyatini oshirish kabi pastga olib bo’lmaydigan dolzarb masalaga duch kelmoqdamiz. Mening fikrimcha ta’lim – tarbiya tizimini o’zgartirishdagi asosiy muammo ham mana shu yerda. O’qituvchi bolalarimizga zamonaviy bilim bersin, deya javob qilamiz. Ammo zamonaviy bilim berish uchun avvalo murabbiyning o’zi ana shunday bilimga ega bo’lishi kerak. Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi, ta’lim to’g’risidagi qonunni amalga oshirish yosh avlodni yongiga milliy istiqlol g’oyasiga chuqur singdirish birinchi navbatda o’qituvchining faoliyatiga uning ijobiy nufuziga va pedagogni mahoratiga bog’liq. Buni amalga oshirish eng avvalo hozirgi kunda oily o’quv yurtida ta’lim olayotgan va kelajakda o’qituvchi bo’laman deb intilayotgan talabalarni shunday bilim va malakalar bilan qurollantirish zarur bo’ladi. 3.3. Ijodiy qobilyatni diagnostikaning zamonaviy uslublari orqali rivojlantirish Mutaxassislarning fikricha, maktabgacha yosh - bu musiqiy va ijodiy qobiliyatlarni shakllantirishning sintetik davri. Barcha bolalar tabiatan musiqaga moyil. Har bir kattalar buni bilishi va yodda tutishi kerak. Bola kelajakda qanday bo lishi, o zining tabiiy sovg asini qanday ishlatishi unga bog liq va faqat ungaʻ ʻ ʻ ʻ bog liq. "Bolalik musiqasi yaxshi tarbiyachi va hayot uchun ishonchli do stdir." ʻ ʻ Musiqiy qobiliyatlarning erta namoyon bo lishi bolaning musiqiy ta’limini ʻ imkon qadar erta boshlash zarurligini ko rsatadi. Bolaning aql-zakovati, ijodiy va ʻ musiqiy-sezgi qobiliyatlarini rivojlantirish imkoniyati sifatida yo qotilgan vaqt ʻ almashtirib bo lmaydigan bo ladi. ʻ ʻ Musiqiy va ijodiy qobiliyatlarning muvaffaqiyatli rivojlanishi faqat ularni shakllantirish uchun qulay shart-sharoitlar yaratilganda mumkin. Bu shartlar:  Musiqiy va qo shiq muhitining mavjudligi ʻ  bolalar uchun yuqori badiiy va qulay musiqiy repertuardan foydalanish.  maxsus darslarning muntazamligi.  pedagogik jarayonni moddiy-texnik ta’minlash  Bolalarning individual ijodiy ifodalarini doimo rag batlantirish muhimdir. ʻ  bolaning individual rivojlanish xususiyatlariga muvofiq topshiriqlar berish.  Musiqaga hissiy munosabatni qo llab-quvvatlang, musiqa tinglash ʻ zarurligini targ ib qiling va musiqiy taassurotlar zaxirasini ko paytiring. ʻ ʻ  Bolalarni musiqiy va motorli ijodga jalb qiling.  Bolalarning sinfda ham, mustaqil faoliyatda ham musiqa asboblarida improvizatsiya qilish istagini rag batlantirishʻ  Ota-onalar bilan birgalikda ishlash. 1-ilova Bolalarning musiqiy va ijodiy qobiliyatlarini diagnostikasi (K.V. Tarasovaga ko ra) ʻ O rta maktabgacha yosh ʻ 1. Qo shiq aytish. ʻ 1) Ovozli taqlid (tabiat tovushlari va hayvonlarning ovozlarini vizual va ifodali taqlid qilish). Hikoyani ovoz chiqarib ayting. “Masha ertalab hovliga chiqdi, quyosh porlab turardi, juda qiziqarli edi. Kuchukcha uni ko rdi va xursand bo lib: "Tyaf, tyaf, tyaf". Mushuk dangasalik ʻ ʻ bilan derazaga cho zilgan, u ham Mashenka bilan salomlashdi, u dangasalik bilan ʻ "Miyav" deb miyovladi. Bir ona qush daraxtda o tirgan edi, u jo jalarini "Chick- ʻ ʻ chirp" deb chaqirdi, unga jo jalar bir ovozdan "Chick-chirp, chick-chirk" deb javob ʻ berishdi. To satdan “U-u-u-u-u” degan shabada esdi, daraxtlardagi barglar “Sh- ʻ sh-sh-sh” deb shitirlashdi. Osmonda bulut paydo bo ldi va issiq yoz yomg iri ʻ ʻ "tomchi-damchi-tomchi" tomiza boshladi. Mashenka uyga yugurdi. Yuqori daraja - hissiy, majoziy ovozli taqlid. O rta daraja - majoziy ovoz taqlid qilish. ʻ Shovqin ichidan musiqani topish orqali diqqatni jamlash va musiqiy idrokni rivojlantirish usulini qo`lladik va bu o`z natijasini ijobiy ko`rsatdi. Ya`ni o`quvchi doimiy tinch holatda yoki individual ishlangan holatda u diqqatni berilgan musiqiy asarga va o`qituvchiga qaratadi, bu orada uning diqqati boshqa tovushlarga chalg`iganda oldidagi vazifani unutib qo`yadi va diqqatni qayta jamlashga vaqt ketadi. Buning oqibatida unda turli musiqiy muammolar kuzatiladi. Buning chorasi sifatida koxler inplant texnologiyasi nomi ostida metoddan foydalanishni samarali deb topdik. O`quvchiga bir nechta shovqinlar orasida musiqiy asarni eshitish va uni ijro qilish vazifasi qo`yiladi, bu orqali uning miyasi yanada ko`proq diqqatni jamlashga harakat qiladi va natijada u har qanday chalg`ituvchi manbaalarga diqqatini yo`qotmagan holda javob qaytara olish qobilyatini shakllantiradi. Bu esa o`z navbatida o`quvchini berilan vazifalarni tez va ijobiy o`zlashtirishida muhim asos bo`ladi. Bu texnologiyani biz birinchi yangilik va samarali usul deb belgiladik. Garmonik eshitish ohangdoshlikka yo‘naltirilgan musiqiy eshitishdir. Agar polifonik eshitish va uning rivojlanishi musiqa tovushlarini gorizontal bo‘yicha eshita olishga qaratilgan bo‘lsa, garmonik eshitish tovushlarni vertikal bo‘yicha tinglash sifatiga javob beradi. Shunga qaramasdan, eshitishning bu turi barcha uchun ahamiyatlidir, zero musiqiy tafakkur qonunlari ko‘p hollarda garmonik izchillik qonunlari orqali namoyon bo‘ladi. Garmonik eshitish ladni eshitish asosida, sezgi xususiyatlari orqali tonika, dominanta va subdominanta ohangdoshliklari – uchtovushliklar, septakkordlar va ularning aylanmalarini tinglash asosida paydo bo‘ladi. Garmonik eshitishni rivojlantirishning quyidagi metodlari zamonaviy musiqa pedagogikasi amaliyotida keng qo‘llanishi maqsadga muvofiq:  qo‘shiqni nisbatan sekin sur’atda ijro etib tovushlar tuzilmasini eshitish;  turli tovushlarni melodik shaklda ketma–ket ijro etish;  asarning garmonik asosini saqlagan holda kuy tuzilishini rivojlantirish. Ta’kidlash lozimki, oddiy tovushlar to‘lqini chastotasi o‘zgarishi bilan tovushning ikkita sifati – tovushdagi balandlik va tembr o‘zgaradi. Akustika 9 nazariyasiga ko‘ra, cholg‘u sozining tembri faqatgina turli registrlarda 10 o‘zgaradi. Biroq, tembr tovush hosil qilish kuchiga qarab ham o‘zgarishi ma’lum. Tovush dinamikasi to‘g‘ridan–to‘g‘ri uning tembri bilan bog‘liqdir. Bolalar ijrosiga jo‘r bo‘lish orqali yoqimli tovush hosil qilishga erishish aynan cholg‘u sozining tembr imkoniyatlarini chuqur bilishga asoslanadi. Tembr–dinamik eshitish qobiliyatini rivojlantirishda sinesteziya qonuniyatlari muhim ahamiyat kasb etadi. Yuqorida tahlil etilgan barcha: tovush balandligi, kuy harakati, polifonik, garmonik, tembr–dinamik eshitish qobiliyatlari kishi o‘zida ichki eshitish va u bilan bog‘liq bo‘lgan musiqiy eshitish tasavvurlarini rivojlantirgan taqdirdagina yuksalishi mumkin. Xulosa Qobiliyat kuch, harakat, jismoniy va aqliy jarayonlar, tabiiy iqtidor, iste’dod, shuningdek, tashqi muhit ta’sirida rivojlanadi. Odatda umumiy va maxsus qobiliyatlar farqlanadi. Odam umumiy qobiliyatlarga ega bo‘lganda faoliyataing har 9 Akustika ( yun .) - tinglashga oid; tovushning fizik xususiyatlarini o’rganuvchi fizika fanining bo’limi. 10 Registr ( lot .) - ro’yxat, topshirib q o’yish; q aysidir belgisi, asosan tovush tembri bilan birlashgan tovushlar q ismi. H ar bir chol g’ u asbobida shartli ravishda uchta registr far q lanadi: yu q ori, o’rta va past. xil turlari bilan aytarli qiynalmay shug‘ullana oladilar. Bunday qobiliyat egalari bir muncha kam qatlamni tashkil etadi. Bunday o‘quvchilar tabiat fanlarini ham, ijtimoiy fanlarni ham birdek yaxshi o‘zlashtiradilar. Maxsus qobiliyatga ega bo‘lgan shahslar esa qandaydir aniq narsa bilan muvaffaqiyatli shug‘uiiana oladilar. Maxsus qobiliyatlardan biri - bu musiqiy qobiliyat hisoblanadi. O‘quvchilarda musiqiy qobiliyat juda erta rivojlanadi. Biroq ayrim hollarda musiqiy qobiliyat kech namoyon bo‘lishi ham mumkin. Shuning uchun musiqiy qobiliyati sust bo‘lgan bolalarda umuman musiqiy qobiliyat yo‘q deb hisoblash noto‘g‘ridir. Bolalarning xotiralari juda yaxshi rivojlangan bo‘ladi, lekin dars davomida diqqatlari bir joyga jamlay olmaydi. Maktab yoshidagi bolalar ijodiy topshiriqlarni yaxshi bajaradilar. Ular turli ritmlardagi kichik kuylar o‘ylab topishlari, qo‘shiqlarni tahlil qilishlari, musiqani rasm orqali ifodalashlari orqali qobiliyatlarini namoyon qilishga intiladilar. Bu yoshdagi bolalarda ritmni his eta oladigan yuqori musiqiylik, ya’ni musiqaga emotsional javob qaytarish qobiliyati, shuningdek, musiqani nozik did bilan farqlash, ya’ni musiqani eshitish qobiliyati namoyon bo‘ladi. O‘quvchilarning musiqiy qobiliyatlari dars (mashg‘ulotlar)dagi faoliyatlari davomida namoyon bo‘ladi. Bu jarayonni vaqtida payqab, uni rivovlantirish o‘z navbatida ustozpedagog mahoratiga bog‘liq.Shu bilan birga ular asarlarni farqlash, qarama-qarshi hamda o‘xshash tomonlarini ajratish, qismlarni taqqoslash, tovush, ritm, dinamikadagi o‘zaro munosabatlarni bilishga o‘rganadilar. Bu orqali ulardagi musiqiy asarni ijro etish, ritmni his qilish va ijrochilik qobiliyatlari o‘sadi. Bolalar o‘zlari eshitib idrok etgan kuy va qo‘shiqlari asosida paydo bo‘lgan tasavvurlarini aks ettirishga qodir bo‘ladilar. Bularning barchasi musiqa dars (mashg‘ulot) lari va musiqiy to‘garaklarda amalga oshiriladi. Musiqiy qobiliyatning asosiy shakllarini tahlil eta turib kuy va garmoniya idrokini ajratib ko‘rsatish mumkin. Ular asosida esa uchta qobiliyat yotadi: 1. Musiqiy eshitish qobiliyatining perseptiv va emotsional qismi deb ataluvchi lad hissi mavjud. Lad hissi, ya’ni kuy, tovushlarning lad vazifasini emotsional his qilish yoki tovushlarning yuqoriga-pastga harakatlanishining ifodalanishini emotsional his qilish qobiliyati. Bu qobiliyatni boshqacha qilib musiqiy eshitish qobiliyatining emotsional qismi deyiladi. Lad hissi musiqiy tovushlarning balandligini his etish va bevosita kuyning anglash va intonatsiyalarni his qilish jarayonida namoyon bo‘ladi. U ritm hissi bilan bir qatorda musiqaga bo‘lgan asosiy emotsional munosabatni tashkil qiladi. 2. Musiqiy ta’limning reproduktiv yoki idrok etish qismi bo‘lib hisoblanuvchi musiqiy eshitish qobiliyati. U lad hissi bilan birgalikda uyg‘unlikni his etishga yordam beradi. Bu qobiliyat musiqiy xotira va musiqiy tasavvurning asosiy negizidir. Musiqiy eshitish qobiliyati - musiqani to‘la-to‘kis idrok etish qobiliyatidir. Musiqiy eshitish qobiliyatiham bir necha turlar: mutlaq, nisbiy va ichki qobiliyatga bo‘linadi. Mutlaq eshitish qobiliyati - musiqiy tovushlarning mutlaq balandligini etalonlari bilan solishtirmagan holda aniqlash qobiliyati. Nisbiy yoki interval eshitish qobiliyati - kuy, intervallar, akkordlardagi tovushlar soni, ular orasidagi masofa va tovushlar balandligini sezish, aniqlash, ijro etish qobiliyatidir. Buning uchun kishiga hech bo‘lmaganda bitta tovush ma’lum bo‘lmog‘i kerak. Ichki eshitish qobiliyati - musiqani butun tarkibiy qismini hayolan tasavvur qilish qobiliyatidir. Musiqiy eshitish qobiliyati musiqiy faoliyatlar davomida rivojlanib boradi. Mutlaq eshitish bundan mustasno, negaki uni maxsus mashqlar orqali takomillashtirishning iloji yo‘q. Musiqiy eshitish qobiliyatini rivojlantirish uchun ixtisoslashgan musiqa maktablarida solfejio darslari o‘tiladi. 3. Musiqiy ritm hissi - musiqani faol boshdan kechirish, musiqiy ritm ifodaviyligini emotsional his etish va uni aniq ijro eta olish qobiliyati. Ritm hissini rivojlantirish juda murakkab bo‘lgan qobiliyatlardan biridir. Tovushlarning pastbalandligini his etish va ritmik harakaflarning ifodali mazmunini boshdan kechirish asosida yuqorida sanab o‘tilgan uch qobiliyat yotadi. Bu qobiliyatlar musiqiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan asosiy qobiliyatlar bo‘lsa-da, shu bilan qobiliyatlar majmuasi tugallanmaydi. Musiqiy qobiliyataing asosiy belgilaridan biri - ma’lum bir mazmun ifodaviyligini his eta olishdir. Nazariya va amaliyotga asoslangan holda shuni aytish joizki, musiqiy qobiliyatlar va ularni rivojlantirish muammosi pedagogika va psixologiyaning dolzarb muammolaridan biridir. Bu qobiliyatlami rivojlantirish ijtimoiy muhit, tabiatdan berilgan iste’dod, iqtidor, Shaxsning iroda kuchi, faolligi, jismoniy va aqliy jarayonlarga ham bog‘liqdir. Demak, bolalarda musiqiy qobiliyatlar erta namoyon bo‘lishi, shuningdek ularning qobiliyatlari ta’lim-tarbiya va atrof-muhit ta’siri ostida shaklianishini hisobga olgan holda biz quyidagi xolosaga keldik. Uzluksiz ta’lim tizimidagi musiqa mashg‘ulotlari (darslari)da ijrochilik malakalarini rivojlantirishda musiqiy qobiliyatlar muhim omil bo‘lib xizmat qilar ekan, undan samarali foydalanish maqsadga muvofiqdir. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati 1. O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 15 martdagi “Umumiy o’rta ta’lim to’g’risida nizomni tasdiqlash to’g’risida”gi №140-sonli Qarori. 2. M. A. Nurmatova «Musiqa o’qitish nazariyasi, metodikasi va maktab repertuar» fani bo’yicha ma’ruzalar matni -Ur., 2006- 3. Mirziyoev Sh.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak. –T.: “O’zbekiston”. – 2017.– 4. Mirziyoev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz bilan birga quramiz. – T.: “O’zbekiston”, 2017. – . 5. Karimov I.A. “Barkamol avlod orzusi”. –T.: “O zbekiston milliyʻ entsiklopediyasi”. 2000-yil. 6. Karimov I.A. “Yuksak ma’naviyat engilmas kuch”. –T.: “Ma’naviyat”. 2008- yil. 7. Abu Nasr Forobiy. «Fozil odamlar shahri». –T.: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq merosi nashriyoti, 1993-yil. 8. Umumta’lim maktablarida musiqa ta’limi va tarbiyasi Kontsepsiyasi. –T.: XTV, 1995-yil. 9. Umumiy o rta ta’limning Davlat Ta’lim Standarti va o quv dasturi. 1-4- ʻ ʻ sinflar. –T.: Ta’lim taraqqiyoti, 6-maxsus son, 1999-yil. 10. Umumiy o rta ta’limning Davlat Ta’lim Standarti va o quv dasturi. 1-4- ʻ ʻ sinflar. –T.: Ta’lim taraqqiyoti, 7-maxsus son, 1999-yil. 11. Ro ziev Sh. Xorshunoslik. –T.: G afur G ulom nomidagi Adabiyot va san’at ʻ ʻ ʻ nashriyoti, 1987-y 12. Musiqa o qitish metodikasi (ma’ruzalar matni). Tuzuvchi G.Sharipova. – ʻ TDPU, 2000-yil. 13. Boshlang ich sinflarda musiqa o qitish metodikasi. Tuzuvchi G.Sharipova., ʻ ʻ G .M.Najmitdinov. –T.: TDPU, 2004-yil. ʻ 14. Qudratov I. «Talabalar va bolalar ashula-xor jamoalarini tashkil eti shva ular bilan ishlash metodikasi». –T.: Fan va texnalogiyalar bosmaxonasi, 2006-yil. 15. Nurmatov H. «Musiqa va tarbiya». –T.: O qituvchi, 1993-yil.ʻ 16. Hasanov. «Maktabda ashula». –T.: O qituvchi, 1981-yil. ʻ 17. Estetik tarbiya asoslari. N.Kushaev tahriri ostida. –T.: O qituvchi, 1988-yil. ʻ 18. Toshmatov E. «Dirijyorlik». –T.: O zbekiston faylasuflari milliy jamiyati ʻ nashriyoti, 2008-yil. 19. . M.O.Inomova. «Pedagogika m a’ruzalar matni». - Т .: «TDPU» nashriyoti, 2000.y. 20. O.Shayxova. «Inson va uning m a’naviy dunyosi». - Т .: “O‘qituvchi” nashriyot, 1993 y.

 

Musiqa darslarida o'quvchilarning ijodiy  faoliyatini rivojlantirish

 

Reja:

Kirish…

I bob. Musiqa darslarini tashkil etishda psixologik omillarning nazariy jihatlari

1.1. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlar tavsifi

1.2. Musiqa madaniyati darslarini o‘tkazishga tayyorgarlik va darsda muloqatni tashkil etishning pedagogik jarayonlari

1.3. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlarni pedagogik-psixologik baholash

II bob. Musiqiy ijodiy qobilyatni rivojlantirishning o`ziga xos pedagogik usullari

2.1. Musiqa darslarida bolalarning rivojlanish sharoitlarini psixologik tahlil qilish muammolari va diagnozlash

      2.2. Musiqiy-ijodiy qobiliyatlarning zamonaviy tashxislash usullari

2.3. Musiqiy ijodiy jarayonni tashkil etishda cholg‘u uslubiyoti

III bob. Ijodiy rivojlantirishning muhim ta`limiy shartlari

3.1. Ijodiy qobilyatni rivojlantirishda musiqa o'qituvchisiga qo'yiladigan asosiy talablar

3.2. Musiqa fanini o’qitishda yangicha , zamonaviy yondashuvlar

3.3. Ijodiy qobilyatni diagnostikaning zamonaviy uslublari orqali rivojlantirish

 

Xulosa va tavsiyalar.

Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati.

Ilovalar.

 

 

 

Kirish

Kelajak avlodni ma’naviy ongini shakllantirishda barcha fanlar qatori musiqaning ham alohida o‘rni bor. Bugungi kun musiqa ta’limining eng muhim maqsadlaridan biri nazariy va amaliy jihatdan bilimli, ijodkor, qobiliyatli yoshlarni tarbiyalab yetishtirishdir. Shu bois musiqa ta’limining sifat va samaradorligini oshirishning turli metodik jarayonlarini yangi ta’lim mazmuniga qo‘yilgan talablar asosida ishlab chiqish malakalari alohida mavzu sifatida tahlil etilmoqda. Shuningdek, musiqa madaniyati darslarida o‘quvchilarning musiqiy his-tuyg‘ularini rivojlantirish va takomillashtirishda ularning psixologik-fiziologik xarakterlariga oid hamda yosh xususiyatlariga mos musiqiy asarlar haqida ma’lumotlarni umumlashtirish, o‘rganish va tahlil qilish asosida o‘quvchilarning tafakkurini rivojlantirishga yordam beruvchi usul va metodlarni tadbiq qilish dolzarb muammolardan hisoblanadi.

Musiqa inson hissiyotiga kuchli ta’sir ko‘rsatish imkoniyatiga ega bo‘lib, o‘quvchilarni nafosat olamiga olib kirish va ahloqiy - g‘oyaviy tarbiyalashning muhim vositasidir[1]. Milliy madaniyatimiz bobokaloni Abu-Nosir Al-Farobiy «Bu fan tanning sog‘ligi uchun foydalidir», degan edi, bobomiz Shayx Sa’diy esa «Musiqa odam ruhining yo‘ldoshidir» deb ta’kidlaydilar. Musiqa insonga tez ta’sir etuvchi emotsional hissiyotni rivojlantiruvchi vositadir.

Musiqa ta’limi o‘quvchi - yoshlarga nafaqat qo‘shiq kuylash, musiqa tinglash malakalarini shakllantiradi, musiqiy savodxonligini o‘stiradi. Shuningdek musiqiy qobiliyatini tarbiyalashda hissiyotni o‘stirishda, diqqat, xotirani rivojlantirishda, taassurot olamini boyitishi, tafakkur ko‘lamini shakllantirishda alohida ahamiyat kasb etadi[2].

 

Sotib olish