Информация о документе

Цена 15000UZS
Размер 54.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 07 Май 2025
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Sardor O'rolov

Дата регистрации 07 Май 2025

4 Продаж

Mustaqillik yillarida O'zbekiston Respublikasida madaniy va ma'rifiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlar

Купить
O ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O RTA MAXSUS TA LIMʻ ʻ ʼ VAZIRLIGI TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI “O ZBEKISTON TARIXI VA MANBASHUNOSLIK” KAFEDRASI ʻ “O ZBEKISTON TARIXI” FANIDAN ʻ KURS ISHI MAVZU: Mustaqillik yillarida O’zbekiston Respublikasida madaniy va ma’rifiy sohada amalga oshirilayotgan islohotlar Bajardi: 3-kurs 122-guruh talabasi Xoliqulov Muhammadali Ilmiy rahbar: o q. ʻ U.Isarov TERMIZ 2025 2 MUNDARIJA Kirish……………………………………………………………………...……….3 I BOB. MUSTAQILLIK DAVRIDA MADANIY VA MA'RIFIY SOHANING RIVOJLANISHINING HUQUQIY-ASOSIY OMILLARI…………………..5 1.1. O'zbekiston Respublikasida madaniyat va ma'rifat sohasining mustaqillikdan keyingi taraqqiyoti ……………………………………………………………..…5 1.2. Madaniyni asrash va uni rivojlantirish merosga davlat siyosati…………….15 II BOB. ZAMONAVIY ISLOHOTLAR VA ULARNING MADANIY- MA'RIFIY HAYOTGA TA'SIRI………………………………………………21 2.1. Ta'lim va tarbiya tizimidagi yangilanishlar: milliy g'oya va ma'naviyat asosida……………………………………………………………21 2.2. Raqamlashtirish va zamonaviy texnologiyalar orqali madaniyat va ma'rifatni ommalashtirish…………………………………………………………………..29 Xulosa……………………………………………………………………………35 Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati……………………………………………36 3 KIRISH Mavzuning dolzarbligi: O'zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan so'ng mamlakatda barcha sohalarda tub qurilish amalga oshirildi. Jamiyat, taraqqiyot sohasi madaniyatining va jamiyat taraqqiyotidagi o‘z taraqqiyot yo‘lini aniqlash. Madaniy- ma'rifiy taraqqiyot — bu milliy xalqning madaniy darajasi va dunyoqarashini rivojlantirish vositalari, balki o'zlikni anglash, tarixiy omilni asrab-avaylash, milliy madaniyatni tiklash, yoshlarda va milliy omillarni rivojlantirish, fuqarolik faoliyatini davom ettirishda hal qiluvchi bo'lib xizmat qilmoqda.Bugungi globallashuv axborot texnologiyalari va xalq madaniyatini oshirish yoshlarning ongiga bevosita ta'sir ko'rsatayotgan bir paytda, milliy madaniyat, urf-odat va odamlarni asrash, uni rivojlantirish masalalari yanada faol bo'lib qolmoqda. Yangi O'zbekiston taraqqiyot strategiyasida madaniyat va ma'naviyat sohasini rivojlantirish barqaror yo'nalishlardan biri sifatida foydalanish. Bu esa mustaqillik yillarida amalga oshirilgan madaniy- ma'rifiy jarayonlarni chuqur tahlil qilish, arxivni ilmiy asosda o'rganishni talab qiladi.Shu nuqtai nazardan O'zbekiston Respublikasida madaniy ma'rifiy sohada olib borilayotgan jarayonlarni o'rganish ilmiy ilmiy, balki amaliy ham muhim va amaliy va rivojlantirish 1 . Mavzuning tadqiq qilingan darajasi: O'zbekistonning madaniy- ma'rifiy siyosatiga oid masalalar bir qator tarixchi, sotsi, madaniyatshunos va pedagog olimlar tomonidan tadqiq etilgan. boshqa, I.Karimov asarlarida mustaqillik yillaridagi madaniy siyosatning yaratilishi bayon qilingan. ishi, H.Yo'ldoshev, M.Quronboyev, R.Abdullayev kabi olimlarning ilmiy ishlarida madaniyat va ma'naviyatga oid tuzilmalari yoritilgan. foyda olishning zamonaviy taraqqiyotidagi ahamiyati va yordami kompleks sifatli tahlil qilish hali-hanuz ishlab chiqarish masala bo'lib qolmoqda . Ishning maqsadi: Ushbu kurs ishining asosiy maqsadi — O'zbekiston Respublikasida mustaqillik yillarida madaniy va ma'rifiy sohalarda amalga oshirilgan ishlab chiqarishni o'rganish, ijtimoiy hayotga ta'sirini tahlil qilish va mavjud muammolarni va muammolarni aniqlashdan iborat. 1 Mirziyoyev Sh.M. Yangi O'zbekiston strategiyasi . – Toshkent: «O‘zbekiston», 2021.57-b 4Ishning belgilari: 1. Mustaqillik so'nggi davrida madaniy-rifiy sohadagi shaxsiy ma'naviy va siyosiy asoslarni o'rganish; 2. Madaniy merosni saqlash va rivojlantirish bo'yicha davlat siyosatini tahlil qilish; 3. Ta'lim va tarbiya tizimidagi ishlarni o'rganish; 4. Raqamlashtirish va zamonaviy texnologiyalar orqali madaniyat va ma'rifatni rivojlantirish yo'nalishlarini yaxshilash. Ishning obyekti: O'zbekiston Respublikasida mustaqillikdan so'ng madaniy va ma'rifiy sohalarda amalga oshirilgan ishlar. Ishning predmeti : Madaniy-ma'rifiy rivojlanishning mazmuni, yo'nalishlari, ijtimoiy ta'siri va ushlab turadi . Ishning hajmi va tuzilishi : Kurs ishi kirish, ikki bob, har bir bobda ikki paragraf, yuklangan adabiyotlar ro'yxatidan iborat. Umumiy miqdori 35-40 betni tashkil etadi. 5I BOB. MUSTAQILLIK DAVRIDA MADANIY VA MA'RIFIY SOHANING RIVOJLANISHINING HUQUQIY-ASOSIY OMILLARI 1.1. O'zbekiston Respublikasida madaniyat va ma'rifat sohasining mustaqillikdan keyingi taraqqiyoti. Xalq turmush tarzi va ma’naviyatining tarkibiy qismini uning azaliy udumlari, odat, marosim va bayramlari tashkil qiladi. Shu bois mustaqillik yillarida amalga oshirilgan ma’naviy tiklanish haqida gapirganda xalqning azaliy qadriyatlarini tiklash borasida olib borilgan ishlami ham alohida ta’kidlash lozim. Bu borada avvalo 80-yillar oxiridagi ba’zi nomaqbul yo‘lyo‘riqlami ko‘rsatib o‘tish kerak. 1986-yil yanvar-fevralda 0 ‘zkompartiyaning XXI syezdi boidi. Syezdda «din millatchilik va shovinizmga har doim yo‘l ochishini iqtisodiy, sotsial taraqqiyotga to‘sqinlik qilishini, sotsialistik turmush tarzi, kommunistik ma’naviyatning qaror topishiga to‘sqinlik qilishini har doim esda tutmoq kerak» - deb ko‘rsatma berildi. Bunday yo‘l-yo‘riq 1986-yil oktabr oyida bo‘lgan partiya Markaziy Komitetining III Plenumida yana bir bor ta’kidlandi. Ana shu ko‘rsatmalarga amal qilinib, 1980- yillar o‘rtalarida o‘zbek xalqi azaldan sevib, ardoqlab kelgan urf-odatlar va marosimlar, bayramlar cheklab qo‘yildi, ba’zilarining o‘miga boshqa bayramlar va marosimlar to‘qib chiqarildi. Natijada awallari nishonlanadigan «Hosil bayrami», «Qovun sayli», «Gul sayli» va boshqa xalq* bayramlari unutib qo‘yildi. «Navro‘z» bayrami esa awal taqiqlandi, so‘ng sun’iy tarzda «Navbahor» bayramiga aylantirildi. 0‘ylamay, xalq bilan maslahatlashmasdan qilingan bunday nojo‘ya harakatlar xalqning dilini qattiq og‘ritdi. Ana shunday bir paytda Respublika rahbarligiga kelgan I.A. Karimov kishilaming ma’naviy boyishiga, milliy madaniyatlaming bir-biri bilan yaqinlashuvi va o‘zaro rivojlanishiga yordam beradigan xalq an’analari va bayramlarini tiklashga katta e’tibor berdi. Bu o‘rinda xalqimizning azaliy qadriyati, sevimli bayrami hisoblanmish «Navro’z» bayramini xalqimizga qaytib berilishi mamlakat tarixida katta voqea bo‘ldi. 1991-yildan 6boshlab mamlakatda Prezident Farmoniga ko‘ra, 21-mart - Navro’z umumxalq bayrami sifatida nishonlanadigan bo‘ldi. Darhaqiqat avlodlarimiz Navro’zni juda muqaddas bilganlar, uni g‘oyat qadrlaganlar. Shuning uchun ham bu shodiyona kunlarda inson dilini og‘ritish juda qattiq gunoh hisoblangan. Birbirlarini muborak ayyom bilan qutlab, yaxshi tilaklar izhor etganlar. Ginakuduratlar unutilgan, adovat o‘miga ezgulik tuyg‘ulari jo ‘sh urgan. Ana shu el ardoqlagan, avloddan- avlodga o‘tib kelgan azaliy an’ana yana hayotdan mustahkam joy ola boshladi. Navro‘zni xalqning sevimli bayramiga aylanib ketishi ma’lum. Ushbu shodiyona - Navro'z kunlarida qadimda, hatto, urushlar ham to‘xtatilgan, el-yurt osoyishta hayot kechirgan. Navro‘z go‘zallik va yaxshilik, mehr-oqibat, muruwat bayrami sifatida qadrlangan. Bu qadimiy bayramni xalqimiz nihoyatda orziqib kutishining yana bir boisi shundaki, Navro‘z rizq-ro‘zimiz boimish dehqon yilining boshlanishi hamdir. 0‘zbekistonning hamma joylarida har yili «Navro‘z» tantanalarini har qachongidan ham shod-u xurramlik bilan kutib oladilar. Paxtakorlar-u chorvador, bog‘bon-u sohibkorlar, sanoat, transport xodimlari, quruvchilar va ziyolilar Navro‘z kayfiyati bilan astoydil mehnat qiladilar. Qadimiy xalq bayrami - Navro’zning tiklanishini respublikamizning butun aholisi mamnuniyat bilan ma’qullab, ko‘tarinki ruhda kutib oldi va hozir ham ardoqli bayram sifatida nishonlamoqda. «Navro‘zning bayram qilinishi teran xalq an’analari, yerga va tabiatga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lish, dehqon mehnatini hurmat qilish, yaxshi qo'shnichilikka, mehr-muruwatga va boshqalaming dardiga malham bo‘lishga intilishlari tiklanishning qudratli omili bo‘lmoqda. Navro‘z xalq bayramining insoniy va baynalmilal mohiyati ham ana shundadir», - deyiladi 0‘zbekiston Prezidentining «Navro‘z xalq bayramini o‘tkazish yakunlari to‘g‘risida»gi Farmonida. 2 Sharqdan taralgan ilm-ma’rifat dunyoni munavvar etgani, insoniyat tarixida, odamzod taqdirida buyuk o‘zgarishlarga sabab bo‘lgani sir emas. Sharqning ajralmas qismi bo‘lmish go‘zal diyorimiz xalqlari hayotida, ulaming ong va tafakkuri shakllanishida dunyoviy ilmlar qatorida islom dinining 2 G'aniyeva D. O'zbek xalq urf-odatlari va marosimlari . – Toshkent: Sharq, 2017.63-b 7alohida o‘mi bor. Bu ilohiy ta’limot olamni anglash, dunyoviy tafakkur, tabiat va inson o‘rtasidagi munosabatlami idrok etish borasida beqiyos ahamiyatga ega. Butun jahon ahli diqqatini tortgan boy va rang-barang madaniyma’naviy merosimiz ikki qudratli to‘lqin - dunyoviy ilmlar va diniyfalsafiy tafakkuming o‘zaro uyg‘unlashib, yagona, barkamol qadriyat peshvosining ma’naviy qiyofasi, siyosatdagi adolat mezoni, so‘z va fikr erkinligi kabi murakkab ijtimoiy masalalar xususida ham benihoya hayotiy tajriba va saboqlar beradi. Shu bois ham bu o‘lmas qadriyatlar bugungi yangi davlatchiligimiz qurilishida muhim ahamiyat kasb etmoqda. Agar biz bosib o‘tilgan istiqlol yo‘limizga bir nazar tashlaydigan bo‘lsak, ozodlikning ilk onlaridan boshlaboq dinga munosabat, davlat va diniy Jpshkilotlar o‘rtasidagi aloqalami to‘g‘ri yo‘lga qo‘yishga alohida e’tibor qaratildi. Konstitutsiyaga ko‘ra, 0‘zbekiston dunyoviy davlat, binobarin, mamlakatimizda din davlatdan ajratilgan. Ammo respublikamiz rahbariyati bu masalaga oqilona yondashib, din davlatdan ajratilgan boisa-da, jamiyatdan ajratilmaganini, xususan, ‘zbekiston singari qadimiy va barqaror diniy an’analarga ega mamlakatda bu borada g‘oyat noziklik va ehtiyotkorlik bilan ish yuritish lozimligini o‘z vaqtida to‘g‘ri anglab yetdi. Shuning uchun ham bugun ko‘p millatli mamlakatimizda hech qaysi din vakillarining diniy nafsoniyatlarini kamsitmagan holda, ayni vaqtda diniy hissiyotlami avj ham oldirmasdan, og‘ir-vazmin, uzoqni ko'zlangan siyosat amalga oshirilmoqda. Bu siyosat mohiyati ilk marta Prezidentning quyidagi fikrlarida aniq- ravshan belgilab berilgan edi: «Din odamzodni hech qachon yomon yo‘lga boshlamaydi. Bu dunyoning o‘tkinchi ekanini ta’kidlab, odam bolasini hushyor bo‘lishga, yaxshi bo‘lishga, yaxshi iz qoldirishga undab turadi. Biz dinga bundan keyin ham barcha shart-sharoitlarni yaratib beramiz, diniy rasm-rusumlarga, bayramlarga, diniy tarbiya va ta’limga doimo jiddiy e’tibor beriladi. Ayni zamonda biz din peshvolariga, o'zimizga o‘xshagan musulmon birodarlarimizga bir narsani takror va takror uqtirmoqchimiz: din o‘z yo‘li bilan, davlat o‘z yo‘li bilan. Diniy partiyalar tuzib, hokimiyat talashib yurishlar xudoga ham yoqmaydi. Islom dini 8insonlarni kamtarlikka, kamsuqumlikka undaydi. Musulmon farzandi kechirimli bo‘ladi. Musulmon farzandi birovni kofir, birovni xudojo‘y deb toifalarga ajratmaydi... Sababi, bandasining ustidan bandasi emas, xudoning o‘zi hukm chiqaradi. Shunday ekan, birbirimizni behuda ayblab, men musulmon, sen kofir deb talashib yurishlar bizga to‘g‘ri kelmaydi. Hamma ahil, hamma pokiza bo‘lib yashasin, kimning fazilati qancha, kimning gunohi qancha ekanini Yaratganning o‘zi ajrim qilib beradi». Qachonki kishi o‘zligini anglamasa, o‘z vijdoni bilan yuzma- yuz turmasa, iymon va e’tiqod oldida hisob bermasa, qo‘shnisi, mahallasi, jamiyat, Vatan oldidagi mas’uliyatini his etmasa, bunday odam insonlik sharafiga munosib bo‘lmaydi. «Musulmonlarning Saudiya Arabistoniga haj qilishi to‘g‘risida 1. ...0 ‘rta Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy boshqarmasining 0 ‘rta Osiyo regionida istiqomat qiluvchi 500 kishidan iborat bir guruh musulmonlami 1990-yilning 19- iyunidan boshlab 10-iyuligacha haj qiluvchilar sifatida Saudiya Arabistoniga yuborish to‘g‘risidagi iltimosiga rozilik berilsin. 2. 0 ‘zbekiston Grajdan aviatsiyasi boshqarmasi haj qiluvchilarni kelishilgan marshrut bo‘yicha Jidda shahriga (Saudiya Arabistoni) olib borib qo‘yish va olib kelishni tashkil etsin. Ana shu maqsadlar uchun 11-86 va 11-62 samolyotlari ajratilib, ulami doimiy istiqomat joylariga yetkazib qo‘yishni ham ta’minlasin. 3. 0‘zbekiston SSR Ichki ishlar ministrligi ruxsatnomalar va qayd etish bo‘limi, 0‘zbekiston Tashqi ishlar ministrligi 0‘zbekiston Respublikasi bojxonasi SSSR Ministrlar Soveti huzuridagi 0‘zbekiston SSR bo‘yicha diniy ishlar kengashi bilan birgalikda tegishli yo‘l hujjatlarining jadal rasmiylashtirilishini ta’minlasinlar. 4. 0 ‘zbekiston SSR Sogiiqni saqlash ministrligi haj qiluvchilarga zarur dori-darmonlar ajratib, haj joylarida bo‘lish davrida ularga malakali tibbiy xizmat ko‘rsatilishini ta’minlasin. 5. 0‘zbekiston SSR Savdo ministrligi 0‘rta Osiyo va Qozog‘iston musulmonlari diniy boshqarmasi bilan birgalikda yodgorlik buyumlari, esdalik sovg'alan xarid etishda haj qiluvchilarga ko‘maklashsin. 6. Toshkent shahar ijroiya komiteti musulmonlar diniy boshqarmasining talabnomasiga ko‘ra haj qiluvchilar jo ‘nab ketishi oldidan va 9Saudiya Arabistonidan qaytganidan keyin ulaming Toshkent shahridagi mehmonxonalarda joylashtirilishini ta’minlasin 3 . Albatta, biz so‘z yuritayotgan davr 1989—1991 -yillardagi ijtimoiy-siyosiy muhit nuqtayi nazaridan qaraganda, respublikamiz rahbarining bunday qat’iy xatti-harakatlari Markazdagi «katta og‘alarimiz»ga aslo ma’qul tushmas edi. Shuning uchun ular Tojikiston, Ozarbayjon, Gruziya, Armaniston va boshqa bir qator ittifoqdosh respublikalarda turli yoilar bilan uyushtirilgan qonli fojialaming 0‘zbekistonda ham tashkil etish uchun makkorona va qabih rejalar tuzdilar, bor imkoniyatlari bilan bu manfur niyatlami amalga oshirishga urindilar. Buning uchun ular o‘zlari vujudga keltirgan og‘ir ijtimoiy vaziyatdan, milliy his-tuyg‘ulardan, o‘z oramizdan chiqqan ayrim munofiq kimsalardan foydalanmoqchi bo’ldilar. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining FARMONI O‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi huzurida din ishlari bo‘yicha komitet tashkil qilish to‘g‘risida «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida» 0 ‘zbekiston Respublikasining Qonuniga asoslanib, fuqarolaming din erkinligi va diniy ehtiyojlarini hurmat qilib, shuningdek diniy tashkilotlar bilan aloqalami mustahkamlash va uzviy hamkorlikni ta’minlash maqsadida: 1. 0 ‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi huzuridagi din ishlari bo‘yicha komitet tashkil qilinsin. 2. Belgilab qo‘yilsinki, komitet o‘z faoliyatini «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi Qonun, shuningdek 0‘zbekiston Respublikasining boshqa tegishli qonun hujjatlari talablariga qat’iy amal qilgan holda olib boradi. 3. 0 ‘zbekiston Respublikasining Vazirlar Mahkamasi huzuridagi din ishlari bo‘yicha komitet zimmasiga quyidagi asosiy vazifalami hal qilish yuklansin: - davlat organlarining respublika hududida joylashgan diniy tashkilotlar bilan bahamjihat harakati va hamkorligini o'matish; - diniy masalalami hal qilishda viloyatlar, shaharlar va rayonlarning hokimlari bilan birgalikda yagona siyosatni o‘tkazish; - qonunda belgilangan tartibda ro‘yxatga olingan respublikadagi diniy tashkilotlaming manfaatlarini davlat siyosatida ifoda 3 0 ‘zbekiston Sovet Sotsialistik Respublikasi Prezidenti I. KARIMOV « Toshkent shahri, 1990-yil 2-iyun. 10etish. 4. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Vazirlar Mahkamasi ushbu Farmonga asoslanib bir hafta muddat ichida diniy ishlar bo‘yicha komitet to‘g‘risidagi tegishli qaromi qabul qilsin va uning nizomini tasdiqlasin. 4 Musulmon hayotidagi qutlug1 sanalar - Qurbon va Ramazon hayitlari kunlarini bundan buyon doimiy ravishda bayram qilish va ulami dam olish kunlari, deb e’lon qilinishi ham aynan xalqimiz ko‘nglidagi ish bo‘ldi. 1992-yil 27-martda 0‘zbekiston Prezidentining «Ro‘za hayitini dam olish kuni, deb e’lon qilish to‘g‘risida» quyidagi Farmoni e’lon qilindi . O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining FARMONI Ro‘za hayitini dam olish kuni, deb e’lon qilish to‘g‘risida Mustaqil 0‘zbekiston Respublikasi musulmonlarining istak va xohishlarini inobatga olib hamda fuqarolar o‘rtasida mehr-oqibatni barqarorlashtirish maqsadida diniy bayram - Ro‘za hayitining birinchi kuni dam olish kuni, deb tayinlansin 5 . Bu 0 ‘zbekiston xalqi o‘zining yangi yetakchisi amalga oshirayotgan xalqparvar siyosatni qo‘llab- quwatlay boshladi. Bu borada islom olamining zabardast allomalari - vatandoshlarimiz imom Abu Iso at-Termiziyning 1200 yilligi, Mahmud az- Zamahshariyning 920 yilligi, Najmiddin Kubroning 850 yilligi, Bahouddin Naqshbandning 675 yilligi va Xoja Ahrori Valiyning 600 yilligi, Imom al-Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim bo‘yicha 1225 yilligi, keng koMamda nishonlanishi yurtimizda iymon, din-u diyonat qaytadan yuksalayotganiga yorqin dalil boidi. Bu aziz va mukarram zotlarning bebaho asarlari qayta chop etildi, nomlari abadiylashtirildi. Jamiyat a’zolarining vijdon erkinligini ta’minlash, ulaming o‘z diniy marosim va urf-odatlarini ado etishlari uchun barcha zarur shart- sharoitlar vujudga keltirildi. Yangidan-yangi masjid va madrasalar qurish, eskilarini tiklash - ta’mirlash bo‘yicha amaliy tadbirlar amalga oshirildi. Ayni chog’da bu borada bir holatni alohida ta’kidl!!sh joizdir. Ma’lumki, 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi barcha fuqarolar uchun vijdon erkinligini kafolatlaydi. Har kim xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega. 4 0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV Toshkent shahri, 1992-yil 7-mart. 5 0 ‘zbekiston Respublikasining Prezidenti I. KARIMOV Toshkent shahri, 1992-yil 27-mart. 11Ayni chog’da 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida diniy qarashlarai majburan singdirishga yo‘l qo‘yilmaydi, deb yozilgan. Biroq, keyingi yillarda bu talablar hamma joyda ham birday bajarilmagan hollar yuz berdi. Qo‘ni-qo‘shnilar, qarindosh-urug‘lar, oila a’zolari atrofdagilarga va o‘z yaqinlariga tazyiq ko‘rsatib, masjidga borishga, diniy rasm-rusumlami bajarishga majbur qilayotgan misollar uchray boshladi. Bunday harakatlaming tashabbuskorlari «vahhobiychilik», deb atalmish diniy oqim vakillari edi. Bunday oqimga mansub kishilar ko‘pincha o‘zlarining qonunga xilof xatti-harakatlari bilan jamiyatdagi ishlaming ahvoliga ta’sir ko‘rsatishga intildilar. 0‘z mohiyatiga ko‘ra «vahhobiychilik» islom aqidaparastligining oshkora ifodasi bo‘lib, unda diniy fanatizm va ekstremizmning barcha unsurlari mavjuddir. Bunday unsurlar esa turli diniy e’tiqoddagi fuqarolar o‘rtasidagi va umuman jamiyatdagi munosabatlami keskinlashtirishga qaratilgandir. Mamlakatimizda «vahhobiychilar» o‘z g‘arazli maqsadlarini ko‘zlab hokimiyatning qonuniy faoliyat ko‘rsatayotgan organlari va mansabdor shaxslarga zug‘um o‘tkazgan, sal boimasa davlatga qarshi yashirin faoliyatni tashkil etishga uringan hollar ham ma’lum bo‘lib qoldi. Albatta, ular o‘z jinoiy xatti-harakatlari uchun qonun oldida javob berdilar 6 . Shu munosabat bilan jamiyatimizda har bir kishining vijdon erkinligini va dinga e’tiqod qilish huquqini ta’minlash, dinga munosabatidan qat’i nazar har bir fuqaroning tengligini ta’minlash ishida hanuzgacha ba’zi bir kamchiliklar mavjudligini hisobga oigan holda 0 ‘zbekiston Oliy Majlisi XI sessiyada (1998, aprel) «Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar to‘g‘risida»gi Qonunni yangi tahrirda qabul qildi. Mustaqillik sharofati bilan «Islom nuri» haftanomasi dunyoga keldi, ko’plab diniy-axloqiy adabiyotlar chop etila boshlandi. Jumladan, imom Buxoriyning to‘rt jilddan iborat, imom Termiziyning bir jildli hadis kitoblari, boshqa allomalaming qator asarlari yuz minglab nusxalarda chop etildi. Qur’oni Karim sakkiz marta, jami bir million nusxada nashr etildi. Bu muqaddas kitob yurtimizda ilk bor Alouddin Mansur tomonidan o‘zbek tiliga tarjima qilindi va uch marta, jami 300 ming nusxada bosmadan chiqarildi. 6 G'afurova N. Madaniyat va san'at menejmenti . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.64-b 12Bundan tashqari, hadis va shar’iy ilmlarga doir ko‘pgina asarlar ona tilimizga o‘girildi va ming-minglab nusxalarda chop etildi. 2004-yili esa Toshkent Islom Universitetida Qur’oni Karimning shayx Abdulaziz Mansur tarjimasida izohli va maxabatli nashri tayyorlandi hamda chop etildi. Ayni paytda mamlakatimizning har bir viloyatida kamida bittadan diniy Madrasa, Toshkent shahrida esa Toshkent Islom Universiteti, Xalqaro Islom tadqiqotlar markazi, Imom Buxoriy nomidagi Islom ma’hadi, Eshon Boboxon nomidagi ayollar madrasasi, Abulqosim va Ko‘kaldosh madrasalari ishlab turibdi. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1995-yil 19- may dagi qarori bilan Toshkent shahrida islom talimoti va falsafasini, o‘zbek xalqining diniy, tarixiy va madaniy merosini chuqur o‘rganish maqsadida Xalqaro islom tadqiqot markazi tashkil etildi. Mazkur markazning asosiy vazifasi diyorimiz musulmonlariga milliy qadriyatlarimizni va haqiqiy islom ta’limotini yetkazish, mavjud islomiy osori-atiqalar tarixini o‘rganish, nodir qo’lyozma asarlami tadqiq etish, ular bilan keng jamoatchilikni tanishtirish, darslik va qo’llanmalar, lug‘atlar tayyorlash va nashr qilishdan iboratdir. Mamlakat televideniyesi orqali berilayotgan «Ma’rifatnoma» ko‘rsatuvi xalqning ma’naviyatini yuksaltirishda, diniy ma’rifatini o‘stirishda katta ahamiyat kasb etib bormoqda. 0‘zbekiston musulmonlari erkinlik va imkoniyatlarga ega boTmoqdalar. Ular bevosita hukumat yordamida har yili muqaddas Haj va Umra amallarini ado etish imkoniyatiga erishdilar. 1991— 2007-yillarde 50 mingdan ziyod hamyurtlarimiz ana shu muqaddas qadamjolami tavof qilib qaytish sharafiga muyassar bo’ldilar. Birgina 2006-yilning o‘zida 5 mingga yaqin musulmonlar Makkai munawara va Madinai mukarramaga safar qildilar. Prezident Islom Karimov 1992-yili Saudiya Arabistoni podshohi Fahd ibn Abdul Aziz as-Saud taklifiga binoan ushbu mamlakatda boTdi. Podshoh oliy martabali mehmonni katta obro’ va izzat-ikrom bilan kutib oldi hamda kisvo - muborak Ka’ba uzra yopilgan yopinchiqni hadya etdi. Albatta, bu qutlug’ hadya diyorimiz musulmonlarining islom taraqqiyotiga qo‘shgan olamshumul hissalari, ayni vaqtda 13Prezidentimizning yurtimizda islomiy arkonlami tiklash borasida amalga oshirayotgan ulkan xizmatlari uchun o‘ziga xos bir ehtirom ramzi edi. Bunday tabarruk sovg‘a qabul qilingan qoidaga ko‘ra juda kamdan kam odamlarga - eng mo‘tabar shaxslarga nasib etadi. 0 ‘z navbatida davlatimiz rahbari bu muqaddas ka’bapo‘shni mamlakatimizdagina emas, balki, butun musulmon dunyosida mashhur qadamjo-ziyoratgoh hisoblanuvchi Muhammad Ismoil al‘Buxoriyning Samarqand viloyatidagi masjid-maqbarasiga tortiq qildi. Buning, albatta, teran tarixiy-ramziy ma’nosi bor. 0 ‘zbekislonda islom dini bilan bir qatorda pravoslavlar, baptistlar, yahudiylar, adventistlar, katoliklar, lyuteranlar, bahoichilar, krishnaitlar, buddistlar, pyatidesyatniklar, Iyegova xudosi shohidlari, yangi havvoriylar, xristian- nresvitorianlar singari bir qancha din va mazhablar mavjud. Ulardan har birining o‘ziga xos mafkurasi, tartibqoidalari, muayyan diniy qavmning hayot tarzi va dunyoqarashi, talab va ehtiyojlari mavjud. Ana shunday xilma-xillikdan kelib chiqib, 0‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida: «Hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har bir inson xohlagan dinga e’tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e’tiqod qilmaslik huquqiga ega», degan qoida kiritilgan (31-modda). Bu 0‘zbekiston hukumati va uning boshlig‘i olib borayotgan siyosiy yo‘lning qonuniy asosidir. 0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi Toshkent va 0‘rta Osiyo arxiyepiskopi Vladimiming Свято - Успенский kafedral sobori qoshida diniy- ma’muriy markaz tashkil etish va 1996-yil noyabr oyida Yeparxiyaning 125 yilligini nishonlash to‘g‘risidagi murojaatini qo‘llab-quwatladi va bu haqda alohida qaror qabul qildi. Qarorda Toshkent shahridagi Свято - Успенский sobori hududini kengaytirish uchun ikki gektar yer ajratish, budjet mablag‘i hisobiga uni obodonlashtirish ko‘zda tutilgan. 130 ga yaqin millat va elat istiqomat qilayotgan, aholisining ruhiy va ma’naviy ehtiyojlari rang-barang bo’lgan 0 ‘zbekistonday mamlakatda tili, millati, irqi, dini, ijtimoiy mavqeidan qat’i nazar, insonni ulug’lash davlat siyosatining bosh yo‘nalishidir. 1991«yilning 6-noyabr kuni Termizda o‘tkazilgan «Alpomish» dostoni yaratilganligining 1000 yilligini UNESKO ijroiya 14qo‘mitasining maxsus qaroriga binoan xalqaro miqyosda keng nishonlanishi milliy urf-odatlar, qadriyatlar va an’analar tiklanishining eng oliy cho‘qqisi, deb aytishimiz mumkin. Tabiiyki, ma’naviy-ruhiy poklanish, qadriyatlaming tiklanishi bir kunda boTadigan jarayon emas, balki u bizdan muntazam ravishda izchillik bilan ish olib borishimizni talab etadi. «Imom Abu Mansur al-Moturidiy tavalludining 1130 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi, «Burhoniddin al-Marg‘iloniy tavalludining hijriy sana bo‘yicha 910 yilligini nishonlash to‘g‘risida»gi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining chiqargan qarorlari fikrimizning yaqqol isbotidir (Qarang: «Qishloq hayoti», 1999-yil 14-dekabr, «Xalq so‘zi», 2000-yil 20- yanvar). 2003-yili esa Naqshbandiya tariqatining asoschisi Abduxoliq G‘ijduvoniy tavalludining 900 yilligi keng nishonlandi. Uning minbari joylashgan G‘ijduvon shahri butunlay obod etildli Shunday qilib istiqlol yillarida mamlakatda yuksak ma’rifiymadaniy jamiyat qurish, har tomonlama barkamol Vatanni shakllantirish asosiy vazifa qilib qo‘yildi. Bu esa 0 ‘zbekiston hukuiHat' olib borayotgan madaniy- ma’rifiy siyosatning olijanob mohiyatidan dalolat beradi. Islam konferensiyasi tashkiloti (OIK ) tarkibidagi muassasalordan biri - Ta ’lim, fan va madaniyat masalalari bo ‘yicha Xalqaro islom tashkiloti (ISESCO) Toshkentni 2007-yilda Islom madaniyatining poytaxti, deb e ’Ion qildi. 1.2. Madaniyni asrash va uni rivojlantirish merosga davlat siyosati 15UNESKOning Toshkentdagi vakolatxonasi rahbari Maykl Barri Leyn 0 ‘zbekiston bosh kentining Islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilinishi munosib maqom, deb baholadi. - Toshkentda «Jahon madaniyati yodgorliklari» ro‘yxatiga kiritilgan Usmon qur’oni hamda Beruniy kutubxonasi saqlanmoqda, Baroqxon, Ko‘kaldosh madrasalari, Qaffol Shoshiy, Shayx Xovand Tohur, Yunusxon, Zangi ota yodgorlik majmualari binolari asrab-avaylab kelinmoqda. 2007-yilda ushbu muhim voqea munosabati bilan UNESKO Markaziy Osiyo islom merosiga bag‘ishlangan xalqaro konferensiyani Toshkentda o‘tkazishni rejalashtirmoqda, - deb ta’kidladi UNESKO vakolatxonasining rahbari. - Toshkentda istiqomat qilayotgan har bir inson shahaming madaniy va tarixiy muhitini qalban his qiladi, - deydi BMT Aholi zichligi fondi (UNFPA)ning O‘zbekistondagi vakili Xolid Filbi. - Muzeylar va madrasalaming mahobatli binolari, Toshkent islom universiteti faoliyatida aks etayotgan sermazmun islom madaniyati shahami butun Osiyo qit’asidagi eng yorqin islom madaniyati markazlaridan biri, deb e’tirof etilishiga sababchi boTgani tabiiydir. Uzoq tarixdan boshlaboq musulmon dunyosi tarixida asosiy o‘rinlardan birini egallab kelgan, jahonga Buxoro, Samarqand, Xivani tuhfa etgan 0‘zbekistonning go‘zal poytaxti eng muhim islomiy markazlardan biri, deb e’tirof etilishiga har tomonlama munosib. - Ushbu to‘g‘ri va adolatli qaroming qabul qilinishi 0‘zbekistonning boy islomiy madaniyati bilan bog’liq ekanligiga shubha yo‘q, - dedi Fransiyaning O'zbekistondagi elchisi Jan Bernar Art ISESCO qarorini sharhlar ekan. - Musulmon olamining jahonga mashhur qator olimlari, faylasuf va shoirlari ushbu mamlakat hududida yetishib chiqqanlar. Toshkentning islom madaniyati poytaxtlaridan biri, deb tan olinishi jahon jamoatchiligiga 0‘zbekistondagi boy islomiy meros bilan yaqindan tanishish imkonini berishiga shubha yo‘q. «0‘zbekiston bunday e’tirofga loyiqdir, - deydi Buyuk Britaniyaning O‘zbekistondagi elchisi Devid Moran. - Musulmon olamining eng muhim yodgorligi - Usmon qur’oni 0‘zbekistonda saqlanadi. Toshkentning islom 16madaniyati poytaxtlaridan biri, deb e’tirof etilishi G‘arb jamoatchiligida uning boy va o‘ziga xos tarixiy-madaniy hamda ma’naviy merosiga qiziqishni kuchaytiradi. 7 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov Janobi Oliylariga Aziz Toshkent shahrining islom dunyosining madaniy poytaxti sifatida e’tirof etilishi Toshkent hamda buyuk 0‘zbekiston xalqining nafaqat islom tamaddunida, balki butun Sharq madaniyati va san’atida yetakchi o‘rin tutishidan yana bir dalolatdir. Siz, Janobi Oliylari hamda 0 ‘zbekiston hukumati va xalqiga samimiy tabriklarimni izhor etib, Yaratgan Allohdan do‘st va birodar 0‘zbekistonga ravnaq ato etishini so‘rab qolaman 8 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islotn Karimov Janobi Oliylariga Muhtaram Prezident Janoblari, Toshkentning 2007-yilda islom madaniyatining umumjahon poytaxti, deb e’lon qilinishi munosabati bilan shaxsan o‘z nomimdan va Senatning xalqaro aloqalar qo‘mitasi nomidan yo‘llayotgan samimiy tabrigimni qabul qilgaysiz. Ta’lim fan va madaniyat masalalari bo‘yicha Xalqaro islom tashkilotining (ISESCO) mazkur qarori Sizning rahbarligingizda 0‘zbekistonda, jumladan, poytaxt Toshkentda mintaqaviy madaniyatni rivojlantirish borasida amalga oshirilayotgan xayrli ishlaming yana bir e’tirofidir. Ijozatingiz bilan yana shuni ta’kidlamoqchimanki, Toshkentning islom madaniyati poytaxti, deb e’lon qilinishi butun Osiyo qit’asi uchun katta sharafdir. Yaqinda Pokiston parlamenti delegatsiyasi 0 ‘zbekiston Respublikasiga tashrif buyurib, samarali muzokaralar o‘tkazdi va biz samimiy mehmondo‘stlik uchun 0 ‘zbekiston Senati va Tashqi ishlar vazirligidan g‘oyat minnatdormiz. Bu samimiy mamlakatlarimiz o‘rtasidagi yaqin do‘stlik va birodarlik rishtalaridan yana bir dalolatdir 9 .Bu awalo teatr san’ati rivojlanishida yaqqol sezila boshlandi, yangi-yangi teatr dargohlari qurib ishga tushirildi. 1991-yilda Farg‘onada va 1993-yilda Xivada davlat qo‘g‘irchoq teatrlari 7 Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.54-b 8 SAYYID MUHAMMAD HOTAMIY, Madaniyatlar va sivilizatsiyalararo muloqot xalqaro instituti direktori, Eron Islom Respublikasining sobiq prezidenti. 9 MUSHOHID HUSAYN SAID , Pokiston Islom Respublikasi Senatining Xalqaro aloqalar qo ‘mitasi raisi. 17ish boshladi, 1994-yilda Qashqadaryo va Namangan viloyati teatrlari qoshida qo‘g‘irchoq guruhlari ochildi. Andijonda jamoatchilik asosida ishlab kelayotgan yoshlar teatri davlat tasarrufiga olinib, u 1994- yilda Abbos Bakirov nomidagi Andijon yoshlar va bolalar teatriga aylantirildi. 1993-yil avgustida Toshkent shahrida ish boshlagan hashamatli «Turkiston» saroyi nafaqat mahalliy teatr va tomosha guruhlarining chiqishlariga, balki, uzoq va yaqin mamlakatlardan tashrif buyuradigan sahna guruhlari va atoqli artistlaming chiqishlariga ham moijallandi. 0‘zbekiston 1991-yilda mustaqillikka erishgach o‘zbek teatrlari va san’atkorlarining dunyo sahnasiga chiqishi uchun yanada keng yo‘1 ochildi. Navoiy nomidagi katta opera va balet teatri, A.Hidoyatov nomidagi drama teatri, «Ilhom» teatr studiyasi, Rus yosh tomoshabinlar teatri shu jihatdan ibratli ishlar qildilar. Navoiy nomidagi teatr balet truppasining Malayziya va Tailandga, A.Hidoyatov nomidagi teatrining Angliya, Shotlandiya va Germaniyaga, Rus bolalar teatrining Qohiraga safarlari shular jumlasidandir. Shu yillarda o‘zbek teatrlari sahnasida yangi zamonaviy mavzudagi asarlar namoyish etila boshlandi. Jumladan, 1992- yilning o‘zidagina Abror Hidoyatov nomidagi o‘zbek davlat drama teatri ijodiy jamoasi mashhur italyan komediyanavisi Karlo Gashinning «Malikai Turandot» spektaklini, Muqimiy nomidagi o‘zbek davlat musiqali teatri jamoasi esa «Shum bolaning sarguzashtlari» va komediya janrida yaratilgan «Mening oppoq kabutarlarim» spektakllarini, shuningdek, Yunus Rajabiy nomidagi Jizzax musiqali drama teatri A.Navoiyning «Layli va Majnun» dostoni asosida yaratilgan asarlami sahnaga qo‘ydilar 10 . Bu spektakllar tomoshabinlar tomonidan yuqori baholandi. Markaziy Osiyo xalqlari teatrlarining o‘zaro ijodiy hamkorligi yo’lga qo‘yildi. Mazkur soha jamoalarining, 1992-yilning 26- martidan to 4 aprelgacha «Navro‘z- 92» xalqaro anjumani o'tkazildi. Anjumanda Tojikistonning «Axorun» teatri «Yo‘qolgan Yusuf xonadonga qaytadi», Turkmaniston Davlat yoshlar tajriba teatri «Dali Dumbul», Lohutiy nomidagi Tojikiston Akademik drama teatri «Asrga tatigulik kun», A.Hidoyatov nomidagi o‘zbek Davlat drama teatri «Iskandar», 10 Mahmudov N. Madaniyatshunoslik asoslari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.62-b 18Qirg‘iziston Akademik drama teatri «Aykul manas» («Ajoyib manas»), Y.Shakaijonov nomidagi Farg‘ona viloyat musiqali drama va komediya teatri «Toshkentga sayohat» tanlov spektakllarini namoyish etdilar. 4-aprel kuni «Navro‘z-92» xalqaro teatr bayramining g‘oliblari e’lon qilindi. Oliy mukofot (Gran-Pri) - Turkmaniston Davlat yoshlar teatrining «Dalli Dumbul» spektakliga, Xalqaro Teatr uyushmalari konfederatsiyasining maxsus mukofoti - Y.Shakaijonov nomidagi Farg‘ona viloyat musiqali drama va komediya teatrining «Toshkentga sayohat» komediyasiga berildi. Yuksak rejissyorlik mahorati uchun «Asrga tatigulik kun» spektakli rejissyori Ozarbayjon Mambetov (Qozog‘iston), milliy qadriyatlami tiklash yoTidagi katta xizmatlari uchun - Qirg‘izistonlik san’atkorlaming «Buyuk qalbi manas» spektakliga, rejissuradagi yangi uslub va shakl izlanishlari uchun Abror Hidoyatov nomidagi o‘zbek davlat drama teatrining «Iskandar» spektakli rejissyori Bahodir Yo’ldoshevga Xalqaro Teatr uyushmalari konfederatsiyasining maxsus mukofoti berildi. 1993-yil iyul-avgust oylarida 0 ‘zbekiston mustaqilligining ikki yilligiga bag‘ishlab Navoiy viloyatida tumanlararo do‘stlik festivallari bo’lib o‘tdi. 1997-yilning oktabr oyida esa Toshkentda «Teatr: Sharq va G‘arb» xalqaro festivali o'tkazildi. Festivalda dimyoning ko‘pgina mamlakatlaridan kelgan teatr san’atkorlari bilan birga Markaziy Osiyo davlatlari hamda respublika teatrlari ham o‘z asarlarini mahorat bilan namoyish etdilar 11 . Ushbu festivalda Gonkong shahrining «Rezolyu» teatri jamoasining «Osmono‘par binodagi ikki odobli xizmatkor» spektakli, Germaniyaning Dortmund opera va balet teatri jamoasining «Donnitom xonimning esdan og‘ishi» operasi, Turkmaniston Respublikasi A.Qulahmedov nomidagi teatr jamoasining «Payg‘ambarlar nolasi» kabi spektakllari tomoshabinlar olqishiga sazovor bo‘ldi. Ayni paytda o‘zbek milliy teatr san’ati rivojlanishi va takomillashish jarayonini boshdan kechirmoqda. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « 0‘zbekiston teatr san’atini rivojlantirish to‘g‘risida»gi (1998-yil 26-mart) Farmoniga muvofiq 0‘zbekistonda asrlar osha yashab kelayotgan tomosha san’ati an’analarini o‘rganish, boyitish va targ‘ib qilish, teatr 11 G'afurova N. Madaniyat va san'at menejmenti . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020.42b 19san’atini har tomonlama rivojlantirish, moddiy-texnik negizini yanada mustahkamlash, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy islohotlarda teatr arboblarining faol ishtirokini ta’minlash, milliy va umumbashariy qadriyatlami tarannum etuvchi badiiy barkamol sahna asarlari yaratish, maxsus ta’lim tizimini zamon talablariga mos holda takomillashtirish, yuqori malakali kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni toiaroq qondirish maqsadida « 0‘zbekteatr» ijodiy- ishlab chiqarish birlashmasi va uning qoshida esa Teatr ijodkorlari uyushmasi tashkil etildi. 1997-yilning oktabr oyida esa Toshkentda «Teatr: Sharq va G‘arb» xalqaro festivali o'tkazildi. Festivalda dimyoning ko‘pgina mamlakatlaridan kelgan teatr san’atkorlari bilan birga Markaziy Osiyo davlatlari hamda respublika teatrlari ham o‘z asarlarini mahorat bilan namoyish etdilar. Ushbu festivalda Gonkong shahrining «Rezolyu» teatri jamoasining «Osmono‘par binodagi ikki odobli xizmatkor» spektakli, Germaniyaning Dortmund opera va balet teatri jamoasining «Donnitom xonimning esdan og‘ishi» operasi, Turkmaniston Respublikasi A.Qulahmedov nomidagi teatr jamoasining «Payg‘ambarlar nolasi» kabi spektakllari tomoshabinlar olqishiga sazovor bo‘ld 12 i. Ayni paytda o‘zbek milliy teatr san’ati rivojlanishi va takomillashish jarayonini boshdan kechirmoqda. 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining « 0‘zbekiston teatr san’atini rivojlantirish to‘g‘risida»gi (1998-yil 26-mart) Farmoniga muvofiq 0‘zbekistonda asrlar osha yashab kelayotgan tomosha san’ati an’analarini o‘rganish, boyitish va targ‘ib qilish, teatr san’atini har tomonlama rivojlantirish, moddiy-texnik negizini yanada mustahkamlash, mamlakatimizda amalga oshirilayotgan ma’naviy-ma’rifiy islohotlarda teatr arboblarining faol ishtirokini ta’minlash, milliy va umumbashariy qadriyatlami tarannum etuvchi badiiy barkamol sahna asarlari yaratish, maxsus ta’lim tizimini zamon talablariga mos holda takomillashtirish, yuqori malakali kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni toiaroq qondirish maqsadida «0‘zbekteatr» ijodiy- ishlab chiqarish birlashmasi va uning qoshida esa Teatr ijodkorlari uyushmasi tashkil etildi. Tabian san’atsevar va san’at ahliga talabchan o‘zbek xalqining 12 Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.59-b 20musiqasi keng ko’lamli ma’naviyat ko‘zgusidir. Asrlar osha avloddan-avlodga ustoz-shogirdlik tizimi yo’li bilan rivojlanib kelganligi tufayli musiqa merosi qatlamlari - mehnat va marosim kuy, qo‘shiqlaridan tortib murakkab doston, ashula, katta ashula va maqom yoTlari davrma-davr saralanib kelgan. Shu bois, hozirgi davrgacha yetib kelgan deyarli barcha asarlar shaklan va mazmunan katta- kichikligiga qaramay badiiy mukammalligi bilan ajralib turadi. Teatr san’ati sohasidagi ijodiy jarayon ayni yangilanayotgan hayotimizning ehtiyojlariga toTa mos keladi. «Chimildiq», «Piri koinot», «Sohibqiron», «Kunduzsiz kechalar» pyesalari, 0‘zbekiston yoshlar teatrida Alisher Navoiyning «Lison ut-tayr» asari asosida qo‘yilgan sahna asari bugungi teatr san’atimizning yutug‘i, desa bo’ladi. 1998-yili mamlakatimizda birinchi marta simfonik musiqa festivali o‘tkazildi. 0‘zbekiston respublikasi bastakorlar uyushmasi bilan o‘tkazilgan mazkur festivalda dunyoning yigirmaga yaqin mamlakatlaridan ijrochilar ishtirok etishdi. Ular 0‘zbekistonda jahon musiqa san’ati klassik namunalarining eng oliy darajada ijro etilganligiga va ushbu soha jahon klassik an’analari bilan o‘zbek milliy musiqa san’atining uyg‘unlashgan yangi maktabi yaratilganligiga guvoh bo‘lishdi. Mutal Burhonov, Ikrom Akbarov, Sayfi Jalil, Sobir Boboyev, Boris Giyenko, Mustafo Bafoyev, Rustam Abdullayev singari bastakorlaming ijodiga yuksak baho berdilar. 13 Kino san’ati ustalari ham mustabidlik va mustaqillik davrlarining mohiyatini badiiyat vositasi bilan ochib berish yoiida tinmay izlanib, xalqimizga o‘zlarining yangi-yangi asarlarini taqdim etmoqdalar. So’nggi yillarda yaratilgan « 0 ‘tkan kunlar», «Otamdan qolgan dalalar», «Yozning yolg’iz yodgori», «Kichkina tabib», «Voiz» kabi badiiy filmlar tamoshabinlarga manzur bo‘ldi. II BOB. ZAMONAVIY ISLOHOTLAR VA ULARNING MADANIY- MA'RIFIY HAYOTGA TA'SIRI 2.1. Ta'lim va tarbiya tizimidagi yangilanishlar: milliy g'oya va ma'naviyat asosida 13 Mahmudov N. Madaniyatshunoslik asoslari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019.41-b 21MaTumki ta’lim mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy, g‘oyaviy-madaniy hayotining muhim tarmog‘idir. Ta’lim asoslari 0‘zbekistonda uning Konstitutsiyasi va «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonun bilan kafolatlangan. 0‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 2-iyuldagi qaroriga asosan «Ta’lim to‘g‘risida»gi 0‘zbekiston Respublikasining Qonuni amalga kirdi. i. Viloyatlarda ham yangidan-yangi o‘quv yurtlari ochildi. Prezident I. Karimovning 1992-yil 28-fevral Farmoni bilan 8 viloyat pedagogika institutlariga universitet maqomi berildi. Bu respublika hukumatining izchil madaniy-ma’rifiy siyosatining yana bir dalili bo‘ldi. Bunday yangilanishdan ko‘zda tutilgan maqsad birinchidan, viloyatlarda oliy universitet ta’limini tashkil etish, bu joylarda ilmiy-ma’rifiy ishlami rivojlantirishga, eng olis va chekka shaharlami madaniy-ma’rifiy markazga aylantirishga asos boidi. Ilmiy va ma’rifiy ishlar xalq hayotiga tobora chuqurroq kirib bora boshladi. Bu mamlakat aholisi ongi va dunyoqarashini kengaytirishda katta ahamiyat kasb etdi. Bevosita mehnat jarayoni bilan bogiiq odamlar endi ilmiy yangiliklardan doimo va o‘z vaqtida xabardor bo‘lib bordilar. 14 Yangidan-yangi ilmiy-texnikaviy ishlanmalar, ixtirolar yaratilgan joyida tezroq ishlab chiqarishga joriy etilish imkonlari vujudga keldi. Ikkinchidan, 0 ‘zbekiston tarixiy-jug‘rofiy jihatdan xilma-xil sharoit va iqlimga ega bo'lgan mamlakat. Buning ustiga, turli hudud xalqlari umumiy tarixga ega bo‘lgani bilan ruhiyati, yashash tarzi, voqelikka munosabati, uni idrok etish jihatidan ozmi- ko‘pmi farqlanadi. Bu hol bir viloyatning o'zida ham turli ko’rinishlarda ko‘zga tashlanadi. Ana shunday mamlakatda har bir hududning o‘ziga xos jihatlarini hisobga olmaslik mumkin emas edi. Xususan, qadimiy Xorazm mashhur matematiklari, astronomlari, tarixchilari va davlat arboblari bilan, Farg'ona vodiysi esa dunyo tan oigan shoir-u adiblari bilan mashhurdir. Uzoq davom etgan mustamlakachilik, haddan tashqari markazlashtirish natij asida markazdan uzoqda yashaydigan aholining ilmiy-madaniy saviyasi ancha orqada qoldi. Bu mamlakat ishlab chiqarishiga, iqtisod va umuman taraqqiyotiga kuchli salbiy ta’sir ko'rsatdi. Ana shu salbiy oqibatlami zudlik bilan bartaraf etish uchun ham joylarda universal 14 Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.23-b 22ta’lim tizimini joriy etish hayot taqozosiga aylandi. Bundan tashqari ikki pog‘onali o‘qish tizimiga o‘tilgani ham oliy ta’limni hozirgi zamon sharoitida yanada takomillashtirishga qaratilgan tadbirdir. Masalan, bakalavrlik darajasini olish uchun 4 yil, magistrlik darajasini olish uchun 6 yil o‘qish talab qilinadi. 0 ‘zbekiston sharoitida shunday yangi tizim uchun Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligida Nizom va Dasturlar ishlab chiqish uchun 1993-yilda 4-ta komissiya tuzildi. Shu bilan bir qatorda, keyingi yillarda jumhuriyat oliy o‘quv yurtlarida o‘qitishning yangi usullarini qo‘llashda ma’lum tajribalar to’plandi. Masalan, Toshkent aloqa va elektronika institutida 3 semestrlik o‘qitish shakli joriy etildi. Har bir semestr 2-3 imtihon va 3-4 sinov bilan yakunlanadi. 0 ‘quv jarayoniga shu vaqtgacha amalda bo'lmagan o‘qitish va nazorat usullari model va bilimni reyting bo‘yicha baholash tartibi tatbiq qilindi. Tajriba shuni ko‘rsatdiki, u bir necha afzalliklarga ega. Xususan, dars soatlari qiyinchiliklarsiz semestrga bo’linadi, o’qituvchilar uslubiy, ilmiy ishlar biIan shug‘ullanish, malaka oshirish uchun qo‘shimcha vaqtga ega bo‘ladilar, talabalar uchun esa bir yilda uch marotaba ta’tilga chiqishlariga imkon yaratildi. Bu tajriba tufayli institut bir muncha muaffaqiyatlarga erishdi. Xususan, boshlang‘ich kurslar talabalarining oliy ta’lim shart-sharoitlariga ko‘nikishlari yaxshilandi. 0‘zlashtirish ham oson, ham sifat jihatidan o‘sdi. 0‘zbekiston mustaqillikka erishgandan so‘ng yoshlarga hozirgi zamon eng ilg‘or bilimlarini berish, ulami davr talabiga mos mutaxassis qilib tarbiyalashda izchil ishlar olib borila boshlandi. Mustaqillik yillarida iqtidorli talabalami xorijda o‘qitish ishlari yo‘lga qo’yildi. Respublikaning xalqaro aloqalari kengayishi natijasida o‘quvchilarga hukumatlararo bitimlar bo'yicha xorijiy mamlakatlarning nufuzli oliy o'quv yurtlarida bilim olish imkoniyati yaratildi. Har yili respublikada umumiy ta’lim maktablarining test sinovlaridan o‘tgan 50 dan ziyod o‘quvchisi AKSYLS yo‘li bilan AQSHga o’qishga yuboriladigan bo’ldi. Har bir viloyat va tumanlarda tadbirkorlik o’quv yurtlari, kasb litseylari, biznes maktablar kichik va o’rta biznes, fermerlik xo’jaliklari, aholiga xizmat ko’rsatish sohalari uchun kollejlar ochildi. Shu 23kunlarda 160 ta ana shunday hunar litseylari biznesmaktablari va 41 ta kollej faoliyat ko’rsatmoqda. Ularda 112,3 ming yigit-qiz o’qimoqda. Umuman mamlakatda xalq xo’jaligi talablari uchun 466 hunar-texnika bilim yurti kadr tayyorlab bgra boshladi. Yana shuni aytish lozimki istiqlol yillarida O’zbekistonda umumiy o’rta ta’lim sifatini oshirishga ham katta e’tibor berildi. 15 17 - 0 ‘zbekiston tarixi, 3. 313 Umumiy ta’lim uzluksiz davlat ta’limi tizimida asosiy bo‘g‘in bo‘lib, ta’lim oluvchilaming ilmiy bilimlar olishini, mehnat ta’limi, boshlang‘ich kasb-kor ko‘nikmalari, ishbilarmonlik asoslarini egallashlarini, shuningdek, o‘z ijodiy qobiliyatlari va ma’naviy fazilatlarini rivojlantirishlarini ta’minlaydi. Umumiy ta’lim «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunning 9-bandiga muvofiq uch bosqichdan iborat: - boshlang‘ich ta’lim (I-IV sinflar); - tayanch ta’lim (V-IX sinflar); - o‘rta ta’lim (X-XI- XII sinflar). Ta’lim haqidagi davlat siyosatining asosiy mohiyati tayanch ta’limining (to‘qqiz yillik) majburiyligidir. Oliy Majlisning 1997-yil 29-avgust kuni bo‘lib o'tgan IX sessiyasida 0 ‘zbekiston Respublikasining «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonuni yangi tahrirda qabul qilindi. Unga binoan ta’limning yangi tizimi joriy etildi. Jumladan, uning 10-moddasiga muvofiq 0 ‘zbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshiriladi: - maktabgacha ta’lim; - umumiy o‘rta ta’lim; - o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi; - oliy ta’lim; - oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim; - kadrlar malakasini oshirish va ulami qayta tayyorlash; - maktabdan tashqari ta’lim. Shuningdek, mazkur qonunning 12-moddasida umumiy o‘rta ta’limning quyidagi bosqichlari ko‘rsatilgan: - boshlang‘ich ta’lim (I-IV sinflar); - umumiy o‘rta ta’lim (I- IX sinflar). Xuddi shu sessiyada Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi ham qabul qilindi. 1993-yil 1-yanvariga respublikada umumiy ta’lim maktablarining soni 8963 taga yetdi. Yangi o‘quv dasturlari va darsliklarini ishlab chiqish ta’lim sifatini oshirishda yagona mezon bo’ldi. Mamlakatda prinsip jihatdan yangi o‘rta o‘quv yurtlari - gimnaziyalar, ya’ni, ayrim fanlar chuqur o‘rganiladigan maktablar tarmog’i tez rivojlandi. Masalan, 1991-yildagi 799 maktab o‘miga 1995-yilda ayrim fanlar chuqur o‘rganiladigan maktablar soni 3120 taga yetdi. 0 ‘quvchilaming soni 1995- 15 Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.55-b 24yilning oxiriga kelib 205,7 ming kishiga ko‘paydi. Ta’lim muassasalarining o‘quv rejalari, ta’lim shakllari va usullarini ishlab chiqishda erkinlikka ega bo‘lganliklari prinsip jihatdan yangilikdir 16 . 0 ‘quvchilar bilimini sinashda an’anaviy usullar bilan birga test sinovlaridan o‘tkazish tizimi kengroq qo‘liana boshlandi. Mintaqaviy va Respublika miqyosida maktab olimpiadalari muntazam o‘tkazilmoqda. «Oliy o‘quv yurtlari hududida tashkil etilgan kollejlaming yangi tizimi qisqa muddatlarda yuqori malakali o‘rta bo‘g‘in mutaxassislarini ayni vaqtda shu yo‘nalishdagi oliy o‘quv yurtlariga kirish uchun abituriyentlar tayyorlash imkonini bera boshladi. Maktabgacha tarbiya 0 ‘zbekiston xalq ta’limi tizimida birinchi bosqichdir. Bu bosqichda xilma-xil toifadagi, turlicha muassasalami ko‘rish mumkin. Ya’ni bolalar yaslilari, bolalar bog‘chalari, yasli bog‘chalar, sogiomlashtirish bog‘chalari, aqliy, jismoniy jihatdan nogiron bolalar bog‘chalari, xonadon bog‘chalari, mavsumiy bog‘chalar va hokazolar shu tizimga kiradi. 0 ‘zbekiston Respublikasida hozir 9467 maktabgacha tarbiya va ta’lim muassasalari mavjud boiib, 1,3 million kichkintoylami o‘z bag‘riga oigan. Ulaming tarbiyasi bilan 100 mingdan ortiqroq pedagog xodimlar shug‘ullanmoqdalar. Keyingi yillarda maktabgacha tarbiya, o‘rta, o‘rta maxsus va oliy ta’limning ishlab chiqilgan konsepsiyalari asosida ta’limning barcha darajalari uchun o‘quv dasturlarining eskilari qayta ko‘rib chiqilib, yangilari ishlab chiqilmoqda. «Uzluksiz ta’lim tizimini darsliklar va o‘quv adabiyotlari bilan ta’minlashni takomillashtirish to‘g‘risida» (05.01.98-y.), «Uzluksiz ta’lim tizimi uchun davlat standartlarini ishlab chiqarish va joriy etish to‘g‘risida» (05.01.98-y.), «Akademik litseylar va kasbhunar kollejlarini tashkil etish va ulaming faoliyatini boshqarish to‘g‘risida» (24.02.98-y.), «Umumta’lim maktablari uchun darsliklar va o‘quv adabiyotlarini nashr qilish tizimini takomillashtirish loyihasini amalga oshirish chora-tadbirlari to‘g‘risida» (04.05.98- y.), « 0 ‘zbekiston respublikasida o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida» (13.05.98-y.), « 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat Bojxona qo‘mitasining Bojxona kollejini tashkil etish to‘g‘risida» (13.07.98-y.), « 0 16 YUNESKO. Madaniyat 2030 ko'rsatkichlari . - Parij: YuNESKO nashriyoti, 2020. 25‘zbekiston Respublikasi Soliq qo‘mitasining Soliq kollejini tashkil etish to¿g‘risida» (14.07.99-y.), «1999-2005-yillarda akademik litseylar va kasb-hunar kollej larining moddiy-texnika bazasini rivojlantirish hamda mablag‘ bilan ta’minlash dasturi to‘g‘risida» (23.09.98-y.), «Umumiy o‘rta ta’limning davlat ta’lim standartlarini tasdiqlash to‘g‘risida» (16.08.99-y.) kabi respublikada ta’lim, ayniqsa, umumiy o‘rta ta’lim tizimini yanada takomillashtirishga qaratilgan Vazirlar Mahkamasining qarorlari qabul qilindi. Bozor iqtisodiyotiga o‘tilayotgan hozirgi sharoitda ta’lim jarayonining turli bosqichlariga mansub bilim maskanlari o‘rtasidagi uzviy bog‘liqlikni sifat jihatidan yangi bosqichga ko‘tarish dolzarb vazifalardan biridir. Mamlakat hukumatining qarori bilan umumta’lim maktablarini 2005-2009-yillar mobaynida qayta ta’mirlash, zamonaviy o‘quv qurollari va fan laboratoriya bilan ta’minlash ishlari qizg‘in bormoqda. 1998-1999-o‘quv yilidan esa kasb-hunar kollejlari va akademik litseylar shaklidagi xalq ta’limi tizimi yangi yo’nalishga asos solindi. Bu 1997-yil avgust oyida mamlakat Oliy Majlisi sessiyasida qabul qilingan «Kadrlar tayyorlashning milliy dasturi» hayotga tatbiq etilayotganidan dalolat beradi. Birgina 2006-yilning o‘zida 8 ming o’quvchi o‘miga ega bo’lgan 6 ta akademik litsey, 70 ming o‘rinli 124 ta kasb-hunar kolleji qurilib, foydalanishga topshirildi. 8,7 milliard so‘mlik va 15 million AQSH dollari miqdorida o‘quv- laboratoriya jihozlari xarid qilindi. Shuningdek, 2006-yili 61 ta yangi maktab qurildi. 385 ta maktab kapital ta’mir qilinib, 530 tasi joriy ta’mir etildi. Aytish mumkinki, dunyo davlatlari orasida 0 ‘zbekiston xalq ta’limiga budjet hisobidan mablag’ ajratishda birinchi o’ririda turadi. Buni 2007-yil 26-fevralda e’lon qilingan 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining «Xalq ta’limi muassasalarini moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish to‘g‘risida»gi farmoni ham tasdiqlaydi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturiga muvofiq prinsipial yangi tipdagi o‘rta hunar o‘quv muassasalari tarmog‘i shakllandi. Zamonaviy o‘quv-laboratoriya uskunalari bilan jihozlangan ta kasb-hunar kolleji va 54 ta akademik litsey barpo etildi. Kollejlar va litseylami qurish hamda jihozlash bo‘yicha mamlakatimiz 26industriyasi yaratildi. Kadrlar tayyorlash milliy dasturini muvaffaqiyatli amalga oshirishning muhim sharti sifatida maktab ta’limining orqada qolishiga barham berish hamda maktablaming moddiy-texnika bazasini mustahkamlash va uzluksiz ta’limning yagona tizimini shakllantirish bilan bog’liq mavjud jiddiy muammolami bartaraf etish maqsadida 0‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2004-yil 19- fevraldagi F-1910-sonli Farmoyishi bilan tuzilgan Maxsus komissiya va ishchi guruhlar tomonidan respublika mintaqalaridagi barcha umumiy ta’lim maktablari to‘liq ro’yxatdan o’tkazildi. Ulaming moddiy-texnika bazasining hozirgi holati tanqidiy va batafsil o‘rganib chiqildi. Shuningdek, farmonda «2004-2009-yillarda maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturi»ni amalga oshirish mamlakatda ta’lim tizimini isloh qilishning hozirgi bosqichidagi eng muhim vazifa, deb hisoblandi va maktab ta’lim tizimini tubdan yaxshilashni; eng yuqori zamonaviy talablarga mos keladigan o‘quv-moddiy bazasi va ta’lim standartlari shakllantirilishini; yashash joyidan qat’i nazar, qishloq va shahar maktablarining meddiy bazasi hamda ta’minlanish darajasidagi tafovutlami bosqichmabosqich bartaraf etish asosida bolalaming ta’lim olishi uchun teng shart-sharoitlar yaratilishini; o‘qituvchilar mehnati har tomonlama rag‘batlantirilishini ko‘zda tutuvchi Davlat umummilliy dasturining asosiy tamoyillari va maqsadli vazifalari ma’qullandi. Shu bilan birga maktab ta’limini rivojlantirish Davlat umummilliy dasturini amalga oshirishning quyidagi asosiy yo‘nalishlari belgilandi. 2009-2010- o‘quv yilida 11 yillik maktablar soni 1813 (18,6%) tani tashkil etib, 2010-201l-o‘quv yilidan boshlab barcha maktablar to'liq 9 yillik ta’lim tizimiga o’tkaziladi. 1997-yil 1-yanvardagi ma’lumotlar bo'yicha Fanlar akademiyasida 8 ta bo‘lim bo‘lib, 135 akademik, 156 0 ‘zbekiston Fanlar akademiyasi muxbir a’zolari faoliyat ko‘rsata boshladi. 2006-yili Ko‘hna Urganchda Ibn Sino, Al-Xorazmiy, Beruniy kabi buyuk allomalar tashkil etgan Xorazm Ma’mun akademiyasining 1000 yilligi keng nishonlandi. Bu o‘z-o‘zidan milliy fanimiz o‘tmisfai bilan istiqbolini bog‘laydigan 27mo‘tabar voqelikka aylandi. 17 2006-yilda FA tomonidan 180 fundamental, 281 amaliy va 12 innovatsion loyihalar hamda fundamental tadqiqotlami qo‘llabquwatlash fondi tomonidan 185 ta grant, shuningdek, xalqaro fondlaming 106 granti bajarildi. Shu bilan bir qatorda, FA olimlari tomonidan 2006-yilda 3596 ilmiy ish, shu jumladan, 3439 ilmiy maqola va tezislar, 157 ta monografiya, darslik, o‘quv qoilanmalar va risolalar chop etildi, 30 ta patent va 10 ta dasturiy mahsulotlarga guvohnoma olindi, 2 ta litsenziya sotildi. Fanlar akademiyasi ilmiy- tadqiqot muassasalari tomonidan xorijiy iste’molchilarga 2147,4 ming AQSH dollari miqdorida ilmiy mahsulotlar sotildi, bu esa 2005-yilga nisbatan 43 foizga ortiqdir. Ilmiy muassasalarimizda fundamental, amaliy va gumanitar yo‘nalishlar sohasida olingan bir qator eng muhim natijalar yangi bilimlar olish, yangi texnologiyalar yaratishda foydalanildwXususan, Markaziy Qizilqum fosforitlari asosida yangi texnologiya bo‘yicha 50 ming tonna nitrokalsiyfosfatli o‘g‘it ishlab chiqarildi va 9 millard so‘mga sotildi; tabiiy polemerlar (selluloza, xitin va xitozan) asosida o‘siliklarni himoya qilish vositasi va ichki kasalliklari hamda virusga qarshi dorilar («Kagotsel», «Mikrotsell») ishlab chiqarish texnologiyalari yaratildi; o‘simliklaming o‘sishini barqarorlashtiruvchi mahalliy olimlar tomonidan yaratilgan «Roslin» preparati xorij preparati «Vitovaksdan» qolishmaydi, buning 10 tonnasi 20 min. so‘mga sotildi; respublika miqyosida antiartimik preparat «Allapinin»ga bo‘lgan ehtiyoj to‘la ta’minlandi, uning suv stansiyasida 420 ming AQSH dollari hajmida eksport qilindi. Yangi «Tortezin» preparatiga patent olindi. Oliy ta’lim sohasida ham tub islohotlar amalga oshirildi, bakalavr va magistrlar tayyorlashning Yevropa tizimiga o‘tildi. Bugungi kunda mamlakatimizning 65 ta oliy o‘quv yurtida 850 yo‘nalish va mutaxassislik bo‘yicha 300 mingga yaqin talaba bilim olmoqda. 0 ‘tgan yillar mobaynida zamonaviy, har tomonlama jihozlangan o‘quv yurtlarini barpo etish uchun 5 milliard dollardan ortiq budjetdan tashqari mablag‘lar yo‘naltirildi. Hozirgi kunda yurtimizda ta’lim sohasiga yo'naltirilayotgan 17 YUNESKO. Madaniyat 2030 ko'rsatkichlari . - Parij: YuNESKO nashriyoti, 2020. 28xarajatlar hajmi mamlakatimiz yalpi ichki mahsuloti tarkibida 12 foizdan ortadi. Holbuki, jahon tajribasida bu ko‘rsatkich 3-5 foizdan oshmaydi. 0 ‘zbekiston o‘zining milliy Fanlar akademiyasiga ega bo‘lib, uning tarkibida ulkan ilmiy texnik salohiyatga ega bo‘lgan 43 ta akademik institut muvaffaqiyatli faoliyat ko‘rsatmoqda. Tabiiy va aniq fanlaming yadro fizikasi, astrofizika, geliomaterialshunoslik, biologiya, mikrobiologiya, kimyo va tabiiy birikmalar kimyosi, seysmologiya yo‘nalishlarida va boshqa ko‘plab sohalarda istiqbolli tadqiqotlar olib borilmoqda 2.2. Raqamlashtirish va zamonaviy texnologiyalar orqali madaniyat va ma'rifatni ommalashtirish Raqamli ta'lim texnologiyalari - bu o'rganish tajribasini raqamlashtirishni qo'llabquvvatlaydigan va onlayn rejimga o'tishni osonlashtiradigan texnologiyalar. Ta'lim texnologiyalari, ta'rifiga ko'ra, o'qitish, rivojlantirish va baholashni yaxshilashga yordam beradigan har qanday aloqa, axborot va texnologik 29vositalarni o'z ichiga oladi. Kompyuter uskunalari (masalan, interfaol doskalar va o quv faoliyati uchun planshetlar), dasturiy ta minot (strimingdanʻ ʼ o yinlashtirishgacha) va ta lim nazariyalari va amaliyotlari (jumladan, uzluksiz ʻ ʼ o rganish yoki nanota lim), shuningdek, ta lim texnologiyalaridagi yutuqlar ta lim ʻ ʼ ʼ ʼ muhitini o zgartirishda davom etmoqda. Raqamli ta’lim muhiti jarayonida ʻ quyidagilarni amalga oshirish mumkin: talabalarni Google Docs, Microsoft Teams yoki real vaqtda hamkorlik va muloqot qilish imkonini beruvchi boshqa platformalar kabi onlayn hamkorlik vositalaridan foydalangan holda loyihalar ustida birgalikda ishlashga undash; o'quvchilarni virtual sayohatga olib borish yoki an'anaviy sinf sharoitida imkonsiz bo'lgan simulyatsiya tajribasini taqdim etish uchun virtual haqiqat (VR) yoki kengaytirilgan haqiqat (AR) vositalaridan foydalanish; baholash, viktorina va so rovlarni yaratish va boshqarish uchun ʻ raqamli vositalardan foydalanish. Raqamli platformalar talabalarga tezkor fikr- mulohazalarni taqdim etishi va o'qituvchilarga ularning yutuqlarini yanada samarali kuzatishga yordam berishi mumkin; talabalar darsga kelishdan oldin ma'ruza videolarini tomosha qiladigan yoki onlayn kurs materiallari bilan shug'ullanadigan teskari sinf modelini amalga oshirish. Bu dars vaqtida ko'proq interaktiv va amaliy mashg'ulotlarga imkon beradi; talabalarning kuchli, zaif tomonlari va o'rganish afzalliklariga asoslangan ta'lim yo'llarini shaxsiylashtiradigan moslashuvchan o'quv platformalaridan foydalanish. Bu o'quvchilarga o'z sur'atlari bo'yicha rivojlanishga yordam beradi va ular yaxshilanishi kerak bo'lgan muayyan sohalarga e'tibor qaratadi. o‘qituvchilarga raqamli texnologiyalardan darsda samarali foydalanish bo‘yicha treninglar o‘tkazish va yordam berish. Bu ularga texnologiyani o'qitish amaliyotiga yaxshiroq integratsiyalash va ta'limning so'nggi tendentsiyalaridan xabardor bo'lishga yordam beradi. Raqamli ta'limga o'tish nafaqat yangi vositalarni qabul qilish, balki ta'lim landshaftini tubdan o'zgartirishdir 18 . Texnologiya kirishni kengaytiradi, o'quvchilarni yangi usullarga jalb qiladi va ta'limning umumiy samaradorligini oshiradi. Texnologik innovatsiyalar bilan to'ldirilgan ta'limning kelajagi hamma uchun yanada inklyuziv, interaktiv va xayoliy ta'lim tajribasini va'da qiladi. O`rganishlar natijasida shuni ta’kidlash joizki, raqamli texnologiyaga asoslangan 18 Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.77-b 30ta'lim bir nechta jiddiy sabablarga ko'ra zarur: Foydalanish imkoniyati: Raqamli texnologiya geografik joylashuvidan qat iy nazar ta lim resurslariga kirishʼ ʼ imkonini beradi. Bu ta'lim imkoniyatlarini demokratlashtirib, olis yoki kam ta'minlangan hududlardagi talabalarga shahar markazlaridagi kabi ta'lim sifatiga ega bo'lish imkonini beradi. Shaxsiylashtirish: Bu shaxsiylashtirilgan o'rganish tajribasiga imkon beradi. Raqamli platformalar har bir talabaning individual ta'lim tezligi va uslubiga moslasha oladi, moslashtirilgan resurslar va yordam beradi. Interaktivlik: Raqamli ta'lim ko'pincha ishtirok etish va tushunishni kuchaytiradigan interaktiv elementlarni o'z ichiga oladi. Misol uchun, simulyatsiya va o'quv o'yinlari o'rganishni yanada qiziqarli va samaraliroq qilishi mumkin. Yangilangan ma'lumotlar: Raqamli resurslar tez va oson yangilanishi mumkin, bu esa talabalarning eng dolzarb ma'lumotlar va tadqiqotlarga kirishini ta'minlaydi. Ko'nikmalarni rivojlantirish: Raqamli dunyoda texnologiya bilan tanishish juda muhim mahoratdir. Raqamli ta'lim talabalarga raqamli savodxonlikni rivojlantirishga yordam beradi va ularni ishchi kuchiga tayyorlaydi. Iqtisodiy samaradorlik: Raqamli resurslar tez-tez yangilanish va xaridlarni talab qiladigan an'anaviy darsliklar va materiallarga qaraganda ancha tejamkor bo'lishi mumkin. Atrof-muhitga ta'sir: Jismoniy materiallarga bo'lgan ehtiyojni kamaytirish atrof- muhitga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, chunki u qog'ozga bo'lgan talabni kamaytiradi va o'quv materiallarini tashish bilan bog'liq uglerod izini kamaytiradi. Raqamli texnologiyalarning ta'limga integratsiyalashuvi o'quvchilarni raqamli savodxonlik muhim bo'lgan kelajakka tayyorlash uchun juda muhimdir. Shuningdek, u o'quvchilarning turli ehtiyojlarini qondira oladigan moslashuvchan va dinamik o'quv muhitini ta'minlaydi. Raqamli texnologiyalardan foydalanishda bulutli texnologiyalarning o’rni ta’lim sohasida beqiyosdir. Ta'limda bulutli texnologiyaning rivojlanish bosqichlarini ko'rib chiqamiz. 1. Bulutli xizmatlarning integratsiyasi. Ta limda bulutli texnologiyani rivojlantirishning birinchi bosqichi ʼ Google Docs, Microsoft Office 365, Dropbox va boshqalar kabi bulutli xizmatlarni ta lim jarayoniga integratsiyalashuvi bilan bog liq. Bu talabalarga imkon beradi va ʼ ʻ o'qituvchilar bulutda o'quv materiallarini saqlashi, almashishi va ular bilan ishlashi mumkin, bu esa o'quv jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi. 2. Ta'lim uchun bulutli platformalarni ishlab chiqish. Kelishi bilan Google Classroom, Microsoft 31Teams, Schoology va boshqalar kabi ixtisoslashtirilgan bulutli platformalar, ta limʼ muassasalari raqamli sinflar yaratish, masofadan turib dars o tish, baho belgilash ʻ va tekshirish, o quvchilar va ota-onalar bilan muloqot qilish imkoniyatiga ega. 3. ʻ Gibrid ta’limga o‘tish. COVID-19 pandemiyasi bilan bog'liq vaziyat ko'plab ta'lim muassasalarini gibrid ta'limga o'tishga majbur qildi, ba'zi darslar onlayn, ba'zilari esa sinflarda o'tkaziladi. Bulutli texnologiyalar ushbu o‘quv modelini amalga oshirish, shuningdek, karantin davrida ta’lim jarayonining uzluksizligini ta’minlash uchun asosiy vositaga aylandi. 4. Sun'iy intellekt va ma'lumotlar tahlilining integratsiyasi. Ta'limda mashinani o'rganish va sun'iy intellekt texnologiyalarining rivojlanishi bilan o'quv ma'lumotlarini tahlil qilish, talabalarning individual ehtiyojlarini aniqlash, o'quv materiallarini ularga moslashtirish va shaxsiylashtirilgan ta'lim dasturlarini taklif qilish mumkin bo'ldi. 5. Hamkorlik va aloqa uchun bulutli xizmatlarni ishlab chiqish. Ta’lim sohasida bulutli texnologiyalarni rivojlantirishning muhim bosqichi loyihalar bo‘yicha hamkorlik qilish, fikr almashish, muloqot va hamkorlik vositalarini yaratish bo‘ldi. Videokonferensaloqa platformalari (masalan, Zoom, Microsoft Teams), chatlar va muhokamalar uchun bulutli xizmatlar (masalan, Slack, Discord) o‘quv jarayonining ajralmas qismiga aylandi. Raqamli ta'lim texnologiyalaridan ta`limda foydalanishda quyidagilarni misol qilish mumkin: mobil ta'lim va ilovalar. Dunyo aholisining 90% dan ortig'i smartfonga ega va ko'chma qurilmalardan foydalanish onlayn ta'limni moslashuvchan, qulay va sinfdan tashqarida ham qamrab oladi. Mobil ta'lim yoki "m-learning" turli shakllarda keladi, podkastlardan tortib, ma'lumotni kichik qismlarda yoki "sessiyalar"da etkazib beradigan ilovalargacha. Bunga eng mashhur eLearning kurs provayderi Udemy misol bo‘la oladi, u maxsus ilova orqali ekspertlar boshchiligidagi kurslarni topshiriqlar va interaktiv baholashlar bilan birlashtiradi. Sinf xonasi o'qituvchilar va talabalarga ta’lim jarayoni davomida sinxron (bir vaqtning o'zida) va asinxron (turli vaqtlarda) ishlash imkonini berish uchun ijtimoiy media platformalari va Google Drive va Dropbox kabi onlayn vositalardan foydalanadi. Gamification tez rivojlanayotgan bozor bo'lib, 2028 yilga kelib 58 milliard dollardan oshishi kutilmoqda. E tirof va ʼ mukofotga asoslangan o yinlashtirish tushunchalari (talabalar va xodimlar uchun ʻ ikkita asosiy motivator) klassik o yin komponentlari va ballar, nishonlar, ʻ 32peshqadamlar jadvali, vaqt bo yicha topshiriqlar va darajalar kabi xususiyatlarniʻ o yindan tashqari kontekstga joylashtiradi. Ishtirok etish ishtirokchilarni ʻ o'rganishni yaxshilash, do'stona raqobatni rag'batlantirish, ijtimoiy aloqalarni mustahkamlash va akademik yutuqlarni rag'batlantirish uchun mo'ljallangan. Virtual darslar. Moodle kabi ta limni boshqarish tizimlari (LMS) guruh o zaro ʼ ʻ ta sirini onlayn kontent yetkazib berish bilan birlashtirgan o quv tajribasini ʼ ʻ yaratadi. Virtual o quvxonalari video darslar, mashg ulotlar va viktorinalardan ʻ ʻ tortib yig ilish xonalari va ijtimoiy maydonlargacha bo lgan real muqobil ʻ ʻ variantlarni taqlid qiladi. Padlet va Jamboard kabi platformalar kontseptsiya xaritalari, chizmalar va stikerlar kabi xususiyatlar orqali hamkasblar o‘rtasida ijodkorlik va hamkorlikni rag‘batlantirib, tobora ommalashib bormoqda. Boshqa tomondan, Flipgrid - bu o'qituvchilarga sinfdagi har bir o'quvchini ko'rish, eshitish va fikr-mulohazalarini olish imkonini beruvchi Microsoft kompaniyasining video o'rganish yechimi bo`lib, ta’limni samarali tashkil etishga hissa qo`shadi. Uzluksiz ta'lim texnologiyalari. Texnologik taraqqiyotning tez sur'ati biznes ehtiyojlarini qondirish uchun ma'lum vakolatlarni tezda almashtirishni talab qiladi 19 . Talabalar moslashuvchan va o'zgarishga tayyor bo'lishi kerak; Talabalar endi “hayot uchun bir ish”ga o‘rgatishlari kutilmaydi. Obuna xizmatlari platformalari, mikrokurslar va mobil o quv ilovalariga o tish kattalar uchun uzluksiz ta lim olishni qo llab- ʻ ʻ ʼ ʻ quvvatlaydi. Immersiv ta'lim texnologiyalari Vaqt oynalari va e'tibor oralig'i qisqargan sari, ko'proq tezkor va jozibador o'rganish imkoniyatlariga bo'lgan ehtiyoj kengaytirilgan reallik (XR) texnologiyalari, jumladan virtual, kengaytirilgan va aralash haqiqat uchun joy yaratmoqda. Simulyatsiya qilingan muhitni o'qitish ko'nikmalarni rivojlantirish, amaliy bilim va real vaqt rejimida xarajat, ishchi kuchi yoki xavf-xatarsiz fikr-mulohazalarni rivojlantirishga yordam beradi va jarrohlik muolajalaridan tortib jangovar tayyorgarlikgacha bo'lgan ko'plab sohalarda o'qitishni osonlashtirish uchun ishlatiladi. Nanota'lim texnologiyalari. Bugungi o'quv muhiti raqobatbardosh bo'lish uchun bir zumda, modulli, jozibador va, ehtimol, odat hosil qilishi kerak.Nano-ta'lim uchun vaziyat virtual sinf xonasi va mobil o'quv ilovalari kabi raqamli ta'lim texnologiyalari tomonidan qo'llab-quvvatlanadi, ular bir necha marta qayta ko'rib chiqilishi va 19 Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020.43-b 33o'rganilishi mumkin bo'lgan juda katta hajmdagi darslarni taqdim etadi. Makro yoki mikro, aralash yoki aylantirilgan, vizual yoki eshitish - o'quvchining o'rganish uslubidan qat'i nazar, raqamli ta'lim texnologiyalari kontentni etkazib berishni har bir shaxsning ehtiyojlarini qondirish uchun moslashtirishga imkon beradi. Masofaviy ta'lim, masalan, nogironlar yoki moliyaviy qiyinchiliklarga duchor bo'lgan odamlar uchun qulay sinf xonasini yaratadi, shu bilan birga har bir talabaga o'z ta'lim jadvalini tanlash erkinligini beradi - o'rganishni kundalik hayotga integratsiya qilish uchun moslashuvchan yechim bo’lib hisoblanadi. Xususan, O'zbekiston Respublikasida oliy ta'limni tizimli isloh qilishning ustuvor yo'nalishlarini belgilash, mustaqil fikrlaydigan yuqori malakali kadrlar tayyorlash jarayonini sifat jihatidan yangi bosqichga ko'tarish, oliy ta'limni modernizatsiya qilish, ilg'or ta'lim texnologiyalariga asoslangan holda ijtimoiy soha va iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish maqsadida davlatimiz rahbarining 2019 yil 8 oktyabrdagi farmoni bilan tasdiqlangan O'zbekiston Respublikasi oliy ta'lim tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish Kontseptsiyasi sohadagi yangi islohotlar uchun debocha vazifasini bajarib bermoqda. Ushbu hujjatga intellektual taraqqiyotni jadallashtirish, raqobatbardosh kadrlar tayyorlash, ilmiy va innovatsion faoliyatni samarali tashkil etish hamda xalqaro hamkorlikni mustahkamlash maqsadida fan, ta'lim va ishlab chiqarish integratsiyasini rivojlantirish singari vazifalar asos qilib olindi. Kontseptsiya mazmuni mamlakatimiz oliy ta'lim tizimini isloh qilishning ustuvor yo'nalishlarini aks ettiradi. Unda oliy o'quv yurtlarida qamrov darajasini kengaytirish hamda ta'lim sifatini oshirish, raqamli texnologiyalar va ta'lim platformalarini joriy etish, yoshlarni ilmiy faoliyatga jalb qilish, innovatsion tuzilmalarni shakllantirish, ilmiy tadqiqotlar natijalarini tijoratlashtirish, xalqaro e'tirofga erishish hamda boshqa ko'plab aniq yo'nalishlar belgilab berilgan. Bularning barchasi ta'lim jarayonini yangi sifat bosqichiga ko'tarish uchun xizmat qiladi. Bugungi kunda jahondagi nufuzli oliy ta'lim muassasalari ilm-fanning yirik o'choqlari hisoblanishi hech kimga sir emas. Hozirda yangi-yangi oliy o'quv 34yurtlari, dunyodagi etakchi universitetlarning filiallari tashkil etilmoqda. Misol uchun, so'nggi 5 yilda mamlakatimizda 47 ta yangi oliy ta'lim muassasasi, jumladan, xorijiy universitetlarning filiallari tashkil etilib, oliy o'quv yurtlarining soni 125 taga etdi. 20 Davlat-xususiy sheriklik tizimi asosida nodavlat oliy ta'lim muassasalari faoliyati yo'lga qo'yilmoqda. Aholi fikrini o'rgangan holda, sirtqi va kechki ta'lim shakllari qayta tiklandi, qabul kvotalari oshirilmoqda. Maktab bitiruvchilarini oliy ta'limga qamrab olish darajasi 2016 yilgi 9 foizdan 2020 yilda 25 foizga etdi. Professor-o'qituvchilarning xorijdagi oliy ta'lim hamda ilmiy-tadqiqot maskanlarida malaka oshirishi va stajirovka o'tashini ta'minlaydigan mexanizm yaratildi. Ularning oylik ish haqi miqdori 2018 yilga nisbatan o'rtacha 2,5 barobar oshirildi. Bu yildan boshlab 10 ta oliy ta'lim muassasasi o'zini-o'zi moliyalashtirish tizimiga o'tkazildi. Oliy ta'limga ajratiladigan davlat grantlari soni kamida 25 foizga oshirilganligi, oliy o'quv yurtlariga qabul qilishda ehtiyojmand oilalar qizlari uchun grantlar sonini 2 barobarga ko'paytirib, 2 mingtaga etkazilishi oliy ta'limga qamrab olish ko'lamini yanada kengaytirdi. Ta'lim tizimidagi eng muhim yangiliklardan biri oliygohlar va ta'lim tizimining quyi bo'g'inlari o'rtasidagi uzviylikni kuchaytirish maqsadida 65 ta akademik litsey. Xulosa O'zbekiston Respublikasida madaniy-ma'rifiy sohalar mustaqillik yillarida jadal rivojlanib, xalqning ma'naviy-ma'rifiy ongini yuksaltirish, milliy madaniyatni tiklash va zamonaviy jamiyatga mos madaniyat hozirgi vaqtda yo'lida keng ko'lamli rivojlanish amalga oshirildi. Bu sohalar milliy tarixiy-madaniy merosning 20 Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021.55-b 35saqlanishi, balki aholi, ayniqsa yosh avlodning tarbiyasi, bilim olishi va ijodiy kamol topishida muhim rol o'ynaydi.Davlat va san at, kutubxona, madaniyatʼ muzeylari, teatrlar, kino, televideniye, madaniy hordiq chiqarish maskan yaratish, ta lim resurslarini qo llab-quvvatlash va rivojlantirishga ko maklashish asoslari. ʼ ʻ ʻ “Yuksalish” umummilliy harakati, “Ma naviyat va ma rifat” markazining faoliyati, ʼ ʼ “O zbekiston – umumiy uyimiz” kabi tashabbuslar ishtirokchilari o rtasida ʻ ʻ millatlararo totuvlikni, vatanparvarlikni, bilimga intilish va ijtimoiy faollikni targ ib qilmoqda.Yurtimizda axborot texnologiyalarining keng joriy etilishi bilan ʻ madaniy-ma'rifiy kontentning elektron ommalashdi, raqamli kutubxonalar, onlayn o'quv platformalari va virtual ekskursiyalarning turli qatlamlariga keng tarmoq yaratmoqda. yordam, yoshlar kitobxonlikni boshqarish, ilmiy va adabiyotlarni targ'ib qilish, milliy urf-odatlar va san'at namunalarini global miqyosda tanitish muhim yutuqlarga erishilmoqda., sohada kadrlar ishlab chiqarish tizimi takomillashtirilmoqda. San'at va madaniyat sohalaridagi oliy ta'lim muassasalari, kasb-hunar maktablari, madaniyat markazlari zamonaviy talablar asosida faoliyat yuritmoqda. Bu esalikni rivojlantirish, milliy o'z anglash va global jarayonlarga moslashish hosil qilish.Xulosa qilib aytganda, O'zbekistonda madaniy-marifiy sohalarning mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti bilan bevosita bog'liq bo'lib, ushbu sohalarning jismoniy rivojlanishi bilan bevosita bog'liq bo'lib, ushbu sohalarning rivoji jamiyatning intellektual quvvatini, milliy g'urur va ijtimoiy birdamlikni himoyada muhim o'rin tutadi. Kelgusida bu yo'nalishdagi strategikrejalar, xalqaro hamkorlik va zamonaviy texnologiya asosida madaniy- ma'rifiy sohalar yanada taraqqiy etishiga ishonch bildirish mumkin. Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati 1. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O'zbekiston strategiyasi . – Toshkent: «O‘zbekiston», 2021. 2. Mirziyoyev Sh.M. Ma'rifatli jamiyat sari . – Toshkent: «O‘zbekiston», 2020. 363. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. – Toshkent: “Adolat”, 2023. 4. O'zbekiston Respublikasi “Madaniyat to'g'risida”gi Qonuni. – Toshkent, 2017. 5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Ma’naviyat va ma’rifat sohasini rivojlantirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. – 2022 yil. 6. O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi “Madaniyat resurslarini ta’minlash chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori. – 2019 yil. 7. Mahmudov N. Madaniyatshunoslik asoslari . – Toshkent: Fan va texnologiya, 2019. 8. Yo'ldoshev Q. Ma'naviyat asoslari . – Toshkent: O‘zbekiston, 2020. 9. Hasanov B., Karimov O. Madaniyat va ma'rifat asoslari . – Toshkent: Innovatsiya, 2021. 10. To'xtaeva N. O'zbek san'ati tarixi . – Toshkent: San’at, 2018. 11. Qodirov A. Zamonaviy madaniyat nazariyalari . – Toshkent: Tafakkur, 2022. 12. Karimov I. A. Yuksak ma'naviyat – yengilmas kuch . – Toshkent: Ma’naviyat, 2008. 13. G'afurova N. Madaniyat va san'at menejmenti . – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. 14. Mamarasulov S. Marifiy faoliyati asoslari . – Toshkent: O‘qituvchi, 2021. 15. YUNESKO. Madaniyat 2030 ko'rsatkichlari . - Parij: YuNESKO nashriyoti, 2020. 16. Yusupov A. Madaniy siyosat va jamiyat taraqqiyoti . – Toshkent: “Adabiyot uchqunlari”, 2019. 17. Mavlonova R. Ta'lim va ma'naviyat uyg'unligi . – Toshkent: Iste’dod, 2020. 18. G'aniyeva D. O'zbek xalq urf-odatlari va marosimlari . – Toshkent: Sharq, 2017. 19. Respublika Ma'naviyat va ma'rifat markazi nashrlari va metodik qo'llanmalari. – Toshkent, 2018–2024 yillar. 37

O'zbekiston tarixi 

Купить