Mustaqillik yillarida O'zbekiston va Qozog'iston munosabatlari - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	10000UZS
Размер	64.3KB
Покупки	1
Дата загрузки	25 Январь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Mehriddin Erkinov

Дата регистрации 21 Январь 2025

3 Продаж

Mustaqillik yillarida O'zbekiston va Qozog'iston munosabatlari

Купить

Mavzu: Mustaqillik yillarda O'zbekiston va Qozog'iston munosabatlari
Mundarija
Kirish ………………………………………………………………………….…2-3
Asosiy qism
1. O'zbekiston va Qozog'istonning Mustaqillikdan keyingi diplomatik aloqalari,
iqtisodiy hamkorlik va savdo-sotiq masalalari…………………………………...4-6
2. Energetika sohasidagi hamkorlik, transport va logistika sohasidagi aloqalar, suv
resurslaridan foydalanish ………………………………………..……………..7-16
3. Madaniy aloqalar va an'anaviy festivalva tadbirlar, matbuot va media hamkorligi
va migratsiya masalalari………………………………………………………17-23
Dars ishlanma …………………………………………………………….…..24-28
Xulosa va tavsiyalar …………………………………………..……………..29-31
Foydalanilgan adabiyotlar ………………………………………………………32
Ilovalar
1

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi: O‘zbekiston va Qozog‘iston – Markaziy Osiyoda
joylashgan ikkita qardosh mamlakat bo‘lib, ularning o‘zaro munosabatlari
mustaqillik yillarida yangi bosqichga ko‘tarildi. 1991-yilda sobiq Sovet Ittifoqi
tarqalib, O‘zbekiston va Qozog‘iston mustaqil davlatlar sifatida dunyo xaritasida
paydo bo‘lgach, ular o‘zaro yaqin hamkorlik aloqalarini rivojlantirishga intildilar.
Ikkala mamlakat ham geografik yaqinlik, tarixiy, madaniy, iqtisodiy va ijtimoiy
jihatlar bilan bir-biriga chambarchas bog‘liqdir. Shuningdek, ular umumiy tarixiy
ildizlarga, jumladan, turkiy va musulmon sivilizatsiyasiga asoslangan madaniy
merosga ega.
O‘zbekiston va Qozog‘iston munosabatlarining shakllanishida iqtisodiy
manfaatlar va geosiyosiy omillar muhim rol o‘ynadi. Ikkala davlat Markaziy
Osiyoning eng yirik mamlakatlari bo‘lib, mintaqaning xavfsizligi, barqarorligi va
iqtisodiy rivojlanishida yetakchi o‘rin egallaydi. Mustaqillikning dastlabki
yillaridan boshlab, ikki davlat rahbariyatlari o‘zaro manfaatli hamkorlikni
mustahkamlashga va ko‘p tomonlama integratsiyani rivojlantirishga katta e’tibor
qaratdilar.
Ikki davlat o‘rtasidagi munosabatlar, ayniqsa, qo‘shnichilik va qardoshlik
tamoyillariga asoslangan bo‘lib, ular siyosiy, iqtisodiy, madaniy-gumanitar
sohalardagi hamkorlikni rivojlantirish orqali mustahkamlandi. Tashqi siyosatda har
ikki davlat Markaziy Osiyoda barqarorlikni saqlash va mintaqaviy integratsiyani
kuchaytirishga qaratilgan birgalikdagi tashabbuslarni ilgari surib kelmoqda. Shu
bilan birga, O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi munosabatlarning
rivojlanishida energetika, transport-kommunikatsiya, savdo-sotiq, turizm kabi
sohalar alohida ahamiyat kasb etdi. Bu munosabatlar nafaqat mintaqaviy xavfsizlik
2

va iqtisodiy taraqqiyotni ta’minlashga, balki xalqaro miqyosda ham ikki davlatning
pozitsiyasini mustahkamlashga xizmat qildi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi hamkorlik siyosiy
muloqotdan tortib, iqtisodiy va madaniy almashinuvgacha bo‘lgan ko‘plab
yo‘nalishlarda kengayib bordi. Ushbu mavzu O‘zbekiston va Qozog‘iston
o‘rtasidagi munosabatlarning rivojlanish jarayoni, muhim voqealar va strategik
hamkorlikning ahamiyatini tahlil qilishga bag‘ishlanadi.
3

I. O'zbekiston va Qozog'istonning Mustaqillikdan keyingi diplomatik
aloqalari, iqtisodiy hamkorlik va savdo-sotiq masalalari
O‘zbekiston va Qozog‘istonning mustaqillikdan keyingi diplomatik aloqalari
haqida ma'lumot beradigan bir nechta faktlar va raqamlar quyida keltirilgan:
1. Diplomatik aloqalar o'rnatilishi. O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi
diplomatik aloqalar 1992-yil 23-martda o‘rnatilgan. Bu ikki davlat mustaqillikka
erishganidan keyin tez fursatda amalga oshirilgan muhim qadam edi.
2. Elchixonalar ochilishi. 1992-yilda Qozog‘istonning Toshkentda elchixonasi
ochildi. Xuddi shu yili, O‘zbekiston ham o‘z elchixonasini Olmaota shahrida
(hozirda Ostona) ochdi.
3. Siyosiy aloqalar. 1998-yilda O‘zbekiston va Qozog‘iston Prezidentlari
ishtirokida Toshkent shahrida ikki davlat o‘rtasida hamkorlikka oid keng ko‘lamli
kelishuv imzolandi. Ushbu bitimlar ikki mamlakat o‘rtasidagi siyosiy, iqtisodiy va
madaniy aloqalarni mustahkamlagan.
4. Savdo-iqtisodiy hamkorlik. 2017-yilda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi
savdo aylanmasi 2 milliard AQSh dollaridan oshdi. Keyingi yillarda, 2021-yil
holatiga ko‘ra, savdo aylanmasi 3 milliard AQSh dollaridan oshiqroq bo'ldi. Bu
raqamlar ikki davlat o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalarning yanada chuqurlashib
borayotganligini ko‘rsatadi.
5. Energetika sohasida hamkorlik. Qozog‘iston va O‘zbekiston energetika
sohasida hamkorlik qilayotgan eng muhim davlatlardan. Qozog‘iston
O‘zbekistonning energiya resurslariga bo‘lgan talabini qondirishda yordam beradi,
jumladan gaz va neft yetkazib berishda.
6. Chegara masalalari. 2001-yilda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi davlat
chegaralarini demarkatsiya qilish jarayoni boshlandi. 2002-yilda chegara
masalalari bo‘yicha to‘liq kelishuvga erishildi, bu esa ikki davlat o‘rtasidagi
xavfsizlik va barqarorlikni ta'minlashda muhim rol o‘ynadi.
7. Transport va transit. O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi transport va
tranzit yo‘llari ikki tomonlama savdoni rivojlantirishda hal qiluvchi ahamiyatga
ega. Qozog‘iston orqali O‘zbekiston Yevropa va boshqa davlatlarga savdo
aloqalarini rivojlantirish imkoniyatiga ega.
8. Madaniy-gumanitar aloqalar. 1990-yillarning oxirlaridan boshlab,
O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida madaniy aloqalar ham rivojlandi. Ikkala
davlatda ham ko‘plab qozoq va o‘zbek madaniy tadbirlari, ko‘rgazmalar va
anjumanlar o‘tkaziladi.
9. Ta'lim sohasidagi hamkorlik. O‘zbekiston va Qozog‘iston ta'lim sohasida ham
4

hamkorlikni rivojlantirib kelmoqda. Qozog‘istonning Al-Farabi nomidagi
Qozog iston Milliy Universiteti va O‘zbekistonning Toshkent Davlat ʻ
Sharqshunoslik Instituti o‘rtasidagi hamkorlik shartnomasi mavjud.
10. Hukumatlararo qo‘mita. 2006-yilda O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida
hukumatlararo iqtisodiy hamkorlik bo‘yicha qo‘mita tashkil etildi. Bu qo‘mita
o‘zaro iqtisodiy, sanoat, texnologik va noyob resurslar almashinuvi bo‘yicha
muhim masalalarni hal etishda yordam beradi.
O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi diplomatik aloqalar ikki davlatning
regiondagi hamkorlik va integratsiyani mustahkamlashga qaratilgan sa'y-
harakatlarining muhim qismi hisoblanadi. Ushbu aloqalar ikki mamlakat xalqining
farovonligi va xavfsizligini oshirishda ham muhim rol o‘ynaydi.
"Iqtisodiy hamkorlik va savdo-sotiq masalalari" mavzusi bo'yicha aniq
ma'lumotlar va sonlarni ko’rib chiqamiz. Bular iqtisodiy ko'rsatkichlar, savdo
hajmi, eksport-import ma'lumotlari va turli mamlakatlar o'rtasidagi hamkorlik
masalalarini o'z ichiga oladi.
1. Jahon savdo tashkiloti (JST) ma'lumotlariga ko'ra, dunyo bo'ylab savdo hajmi
2020-yilda 19.67 trillion AQSH dollarini tashkil etdi. Bu hajmdan 1.61 trillion
dollari eng kam rivojlangan mamlakatlar ulushi hisoblanadi.
2. JSTning boshqa ma'lumotlari, 2019-yilda xizmatlar savdosining umumiy hajmi
5.13 trillion AQSH dollarini tashkil etganligini ko'rsatadi.
3. 2022-yilda Xitoy dunyoning eng yirik eksportchisi bo'lib, uning eksport hajmi
3.59 trillion AQSH dollariga yetdi, va eng yirik importchi sifatida AQSH 3.12
trillion AQSH dollari bilan qayd etildi.
4. O'zbekistonning 2021 yilda umumiy tashqi savdosi hajmi 42.1 milliard AQSH
dollarini tashkil etgan. Shundan eksport 16.6 milliard AQSH dollariga, import esa
25.5 milliard AQSH dollariga teng bo'lgan.
5. Yevropa Ittifoqi dunyoning eng yirik ichki bozori hisoblanadi va u global savdo-
sotiqning 15 foizdan ortig'ini tashkil etadi. 2020-yilda YI AQSH bilan jami savdo
hajmi 710 milliard AQSH dollaridan oshiq bo'lgan.
6. Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida Qozog'istonning eksport hajmi 2020-yilda
57 milliard AQSH dollariga teng bo'lib, bu mintaqadagi eng yuqori ko'rsatkichdir.
7. Xalqaro valuta jamg'armasi (XVJ) ma'lumotlariga ko'ra, global iqtisodiy o'sish
sur'ati 2021-yilda 6 foizni tashkil etdi. Bu o'sishning asosiy omillari sifatida Xitoy
5

va Hindistonning iqtisodiy rivojlanishi ko'rsatilgan.
8. Jahon bankining 2021-yil uchun tuzilgan reytingiga ko'ra, AQSH
iqtisodiyotining yalpi ichki mahsuloti (YIM) 22.675 trillion AQSH dollarini tashkil
etadi. Shu bilan birga, Xitoyning YIM hajmi 16.642 trillion AQSH dollari bilan
qayd etilgan.
9. 2021-yilda ichki savdo aylanmasi hajmi eng yuqori bo'lgan mamlakatlar orasida
AQSH va Xitoy joylashgan. Ularning iqtisodiyotlari o'sishi va jahon savdosidagi
ulushi katta bo'lib, global iqtisodiy hamkorlik masalalari tahliliga katta ta'sir
ko'rsatadi.
10. JSTning prognozlariga ko'ra, 2023-yilda global savdoning o'sish sur'ati 3.4 foiz
atrofida bo'lishi kutilayotgani aytilmoqda.
11. O'zbekistonda 2022-yilda sanoat sektorining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 30
foizdan oshdi, bu esa mamlakatning savdo strategiyasidagi muhim qadam sifatida
baholanmoqda.
12. Qishloq xo'jaligi mahsulotlarining eksporti bo'yicha O'zbekiston 2021-yilda 6
foiz o'sishni qayd etdi, umumiy qishloq xo'jalik mahsulotlari eksport hajmi esa 1.2
milliard AQSH dollarini tashkil etdi.
13. Xalqaro savdo rivojlanish tendentsiyalarida elektron tijoratning o'sishi ham
muhimdir, va bu turdagi savdoning hajmi 2021-yilda 4.9 trillion AQSH dollariga
yetdi, bu 24 foizga oshish demakdir.
14. Katta Yettilik (G7) davlatlari global savdo va iqtisodiy hamkorlikning muhim
qismiga ega bo'lib, ularning umumiy YIM hajmi 40 trillion AQSH dollaridan oshiq
hisoblanadi.
15. Savdo hajmi va iqtisodiy hamkorlikda chiqayotgan muhim masalalardan biri
tarif va no-tarif to‘siqlarining qisqartirilishidir, chunki bu iqtisodiy o'sishni
jadallashtiradi va mamlakatlar o'rtasidagi savdo erkinligini oshiradi.
Ushbu ma'lumotlar iqtisodiy hamkorlik va savdo-sotiq masalalarida tahliliy
hozirlikni yaxshilashga yordam beradi.
6

II. Energetika sohasidagi hamkorlik, transport va logistika sohasidagi
aloqalar, suv resurslaridan foydalanish
Energetika sohasi Jahon bo'ylab davlatlar va kompaniyalar o'rtasidagi eng
muhim hamkorlik yo'nalishlaridan biridir. O'zbekistonda ham energetika
sohasidagi hamkorlik jadal rivojlanmoqda. Ushbu sohadagi hamkorlik asosan
quyidagi yo'nalishlarda amalga oshiriladi: neft-gaz, elektr energiyasi, qayta
tiklanuvchi energiya manbalari va energetika samaradorligini oshirish. O'zbekiston
neft-gaz sohasidagi hamkorlikni rivojlantirish uchun ko'plab yirik kompaniyalar
bilan ishlamoqda. Jumladan, Rossiyaning "Lukoil", Xitoyning "CNPC" va Janubiy
Koreyaning "KNOC" kompaniyalari bilan birgalikda turli loyihalar amalga
oshirilmoqda. Ayniqsa, "Lukoil" shirkati bilan Gazli gaz konini rivojlantirish
bo'yicha hamkorlik muhim o'rin tutadi. O'zbekistonning jami gaz zaxiralari 2,1
trillion kubometrni tashkil etadi va ushbu zaxiralarni muvaffaqiyatli rivojlantirish
uchun xalqaro hamkorlik zarur hisoblanadi.
Elektr energiyasi ishlab chiqarishda ham ko'plab xalqaro loyihalar amalga
oshirilmoqda. Masalan, O'zbekiston 2020-yilda Saudiya Arabistonining ACWA
Power kompaniyasi bilan kelishib, Nur Navoi fotovoltaik quyosh elektr
stansiyasini qurishni boshladi. Bu loyiha 500 MVt quvvatga ega bo'lib, yillik 1,25
milliard kVt/soat elektr energiyasi ishlab chiqarishni rejalashtiradi. Bu kabi
loyihalar energetika sohasida xalqaro kompaniyalar bilan hamkorlikni
kuchaytirishni ko'rsatadi. Qayta tiklanuvchi energiya manbalariga ham alohida
e'tibor qaratilmoqda. O'zbekistonning quyosh energiyasi potensiali 51 milliard
MVt/soatga teng bo'lib, kelgusidagi loyihalar ushbu resurslardan samarali
foydalanishni nazarda tutadi. Bugungi kunda O'zbekiston hukumati Xitoy, BAA va
boshqa mamlakatlar bilan qayta tiklanuvchi energiya manbalari borasida
kelishuvlar imzolagan va ularga ko'ra, bir nechta quyosh va shamol elektr
stansiyalari qurilmoqda. 2030-yilgacha O'zbekistonda elektr energiyasi ishlab
7

chiqaruvchi quvvatlarning 25 foizini qayta tiklanuvchi energiya manbalariga
o'tkazish rejalashtirilgan.
"O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi neft va gaz yetkazib berish bo‘yicha
kelishuv" (1998 yil)
 Neft va gaz mahsulotlarini ikki davlat o‘rtasida import va eksport qilishga
doir asosiy shartlarni belgilagan.
"Energetika sohasida strategik hamkorlik to‘g‘risidagi bitim" (2006 yil)
 Ikki davlat energetika sohasida qo‘shma loyihalarni amalga oshirish,
energetika infratuzilmasini rivojlantirish va energiya xavfsizligini ta’minlash
borasida hamkorlikni yo‘lga qo‘yish bo‘yicha kelishib olgan.
"Gaz transporti bo‘yicha hamkorlik to‘g‘risidagi bitim" (2010 yil)
 Ushbu bitim Qozog‘iston orqali o‘tadigan gaz quvurlari va tranzit yo‘llari
bo‘yicha O‘zbekiston gazining eksporti uchun yo‘naltirilgan.
"Qozog‘iston–O‘zbekiston elektr energiyasini uzatish va savdo to‘g‘risidagi
memorandum" (2017 yil)
 Elektr energiyasi eksporti va importini yo‘lga qo‘yish, elektr tarmoqlarini
birlashtirish va qo‘shma loyihalarni rivojlantirish masalalarini o‘z ichiga
olgan.
"Energiya manbalaridan barqaror foydalanish to‘g‘risidagi kelishuv" (2018
yil)
 Iqlim o‘zgarishiga qarshi kurashish va qayta tiklanuvchi energiya
manbalarini rivojlantirish bo‘yicha hamkorlikni kuchaytirishga qaratilgan.
8

"Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasida atom energetikasi sohasida hamkorlik
to‘g‘risidagi kelishuv" (2021 yil)
 Atom energiyasidan tinch maqsadlarda foydalanish, texnologiyalarni
almashish va kadrlar tayyorlash bo‘yicha yo‘l xaritasi belgilangan.
" O ‘ zbekneftgaz " va " KazMunayGaz " kompaniyalari o ‘ rtasida uzoq
muddatli hamkorlik to ‘ g ‘ risidagi bitim " (2022 yil )
 Neft va gaz qazib olish, qayta ishlash, hamda eksport jarayonlarida o‘zaro
qo‘llab-quvvatlashni nazarda tutgan.
"Markaziy Osiyo umumiy elektr energetika tizimi bo‘yicha hamkorlik
to‘g‘risidagi bitim" (2023 yil)
 Ushbu kelishuv elektr energiyasi tarmoqlarini yanada muvofiqlashtirish va
o‘zaro elektr energiyasini uzatish xizmatlarini rivojlantirishga qaratilgan.
Energetika samaradorligini oshirish yo'nalishida hamko'plab xalqaro
tashkilotlar va kompaniyalar ishtirok etmoqda. Masalan, Jahon banki va Osiyo
taraqqiyot banki O'zbekistonda energetika samaradorligini oshirish loyihalariga
mablag' ajratmoqda. Ushbu loyihalar orqali ko'p iste'mol qilinadigan tarmoqlarda
energiya samaradorligini oshirish va yo'qotishlarni kamaytirishga qaratilgan chora-
tadbirlar ishlab chiqiladi. O'zbekistonning milliy energetika tizimini yangilash va
modernizatsiya qilish yo'nalishida hamkorlik aloqalari ham mustahkamlanib
bormoqda. Respublika bo'ylab turli energetika ob'ektlarini modernizatsiya qilish,
yangi texnologiyalarni joriy qilish va mavjud infratuzilmani yaxshilash maqsadida
Yevropa Ittifoqi, Amerika Qo'shma Shtatlari va boshqa yetakchi davlatlar
tashkilotlari bilan shartnomalar tuzilgan.
Umuman olganda, O'zbekiston energetika sohasidagi xalqaro hamkorlikni
mustahkamlash va kengaytirish yo'lida samarali ish yuritayotgan mamlakatlardan
biridir. Bu esa mamlakatning energetika xavfsizligini ta'minlashga hamda iqtisodiy
9

rivojlanishiga katta hissa qo'shmoqda. Energetika sohasidagi xalqaro hamkorlik
O'zbekiston uchun strategik ahamiyatga ega bo'lib, global darajadagi energetika
bozorida raqobatbardosh bo'lish imkoniyatini yaratadi.
Transport va logistika sohasi global iqtisodiyotning asosiy tarkibiy
qismlaridan biri hisoblanadi. Ushbu sohada aloqalar, ya'ni tiqilgan jarayonlar va
subyektlar o‘rtasidagi munosabatlar, tovar va xizmatlarning harakatlanishi
samaradorligini oshirishda katta ahamiyatga ega. Transport va logistika
infratuzilmasi rivojlangan davlatlarda xalqaro savdo hajmi yuqori ko‘rsatkichlarga
ega. Masalan, Xitoy dunyodagi eng yirik logistika bazasiga ega bo‘lib, uning
tashqi savdo hajmi 2021 yilda 6 trillion AQSh dollaridan oshdi. Bu mamlakatning
butun dunyodagi tarmoq va transport koridorlari orqali o‘z vaqtida va samarali
tarzda tovar yetkazib bera olish qobiliyatini namoyon etadi. Yevropa Ittifoqida
transport va logistika sohasida 11 milliondan ortiq odam band bo‘lgan, bu esa
umumiy mehnat bozorida 5% ulushni tashkil etadi. 2020-yilda Evropa Ittifoqidagi
yuk tashishning umumiy hajmi 3,7 trillion tonna-kilometrga teng bo‘lgan.
Temiryo'l va avtomobil transporti asosiy yuk tashish vositalari hisoblanadi, ular
Evropa hududining keng qamrovli transport tarmog‘i bilan ta'minlaydi.
"Transport va tranzit hamkorligi to‘g‘risidagi bitim" (1998 yil)
 Ikki davlat o‘rtasida transport koridorlarini rivojlantirish va savdo-tranzit
jarayonlarini soddalashtirishga doir kelishuv.
"Markaziy Osiyo xalqaro transport yo‘laklarini rivojlantirish bo‘yicha
hamkorlik memorandumi" (2006 yil)
 Qozog‘iston va O‘zbekistonni bog‘lovchi asosiy transport yo‘llarini
rivojlantirish va integratsiyalashgan logistika tizimlarini yaratish
masalalarini o‘z ichiga oladi.
10

"Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasida temir yo‘l transportini rivojlantirish
bo‘yicha bitim" (2013 yil)
 Ushbu bitim ikki davlat o‘rtasida temir yo‘l transporti orqali yuk tashish
hajmini oshirish va yangi temir yo‘l yo‘nalishlarini yaratishni ko‘zda tutadi.
"Toshkent–Olmaota va Toshkent–Nur-Sulton yo‘nalishida yo‘lovchi poyezdi
tashkil etish to‘g‘risidagi kelishuv" (2017 yil)
 Yo‘lovchilar uchun qulaylik yaratish maqsadida yangi temir yo‘l
yo‘nalishlarini yo‘lga qo‘yish.
"Transkaspiy xalqaro transport yo‘lagi loyihasi bo‘yicha hamkorlik" (2018
yil)
 O‘zbekiston va Qozog‘iston Kaspiy dengizi orqali yuk tashish transport
koridorini rivojlantirish, shuningdek, tranzit muddatlarini qisqartirish
bo‘yicha kelishib oldilar.
"Automobil transportida yuk tashish va tranzit to‘g‘risidagi bitim" (2019 yil)
 Davlatlararo avtomobil yo‘llari orqali xalqaro yuk tashishni tartibga solish
va tranzit yo‘laklarining samaradorligini oshirishga qaratilgan.
"Logistika markazlarini tashkil etish bo‘yicha hamkorlik memorandumi"
(2021 yil)
 Qozog‘iston va O‘zbekistonda qo‘shma logistika markazlarini qurish va
ularni xalqaro savdo zanjirlariga ulash masalalari muhokama qilindi.
"Turkiston–Toshkent–Andijon transport koridorini rivojlantirish bo‘yicha
kelishuv" (2022 yil)
11

 Ushbu kelishuv mintaqaviy transport koridorlarini yaxshilash va Farg‘ona
vodiysi orqali tranzit imkoniyatlarini kengaytirishga yo‘naltirilgan.
"Transchegaraviy yuk tashish va bojxona jarayonlarini optimallashtirish
bo‘yicha qo‘shma bayonot" (2023 yil)
 Ikki davlat bojxona xizmatlari o‘rtasidagi hamkorlikni kuchaytirish va yuk
tashish jarayonlarini tezlashtirish.
O’zbekistonda transport va logistika sektori mamlakat ichida tovar va
xomashyolarni taqsimlashda muhim rol o‘ynaydi. Federal ya'ni, temiryo'l va
avtomobil yo‘llari kabi infratuzilmalar orqali yiliga qariyb 18 trillion dollar
qiymatidagi tovar harak atlanadi. 2020 yilda yalpi ichki mahsulotning taxminan
8% transport va him a xizmatlaridan iborat edi. Yana bir muhim raqam shundan
iboratki, Yaponiyada transport va logistika sohasi texnologik yutuqlarga
asoslangan va ushbu davlat Xalqaro robototexnika tashkiloti tomonidan
avtomatlashtirilgan jarayonlar bo‘yicha yetakchilar qatorida ekanligi e'lon qilindi.
Logistika kompaniyalari o‘rtasidagi hamkorlik va integratsiya jarayonlari tufayli
logistika xizmatlari samaradorligi oshirildi. Rossiya transport va logistika sohasida
o‘zining geografik joylashuvi va keng temiryo‘l tarmog‘i orqali ko‘p mamlakatlar
bilan aloqalarni rivojlantiradi. Bu mamlakatdagi temiryo‘l tarmog‘i dunyoda eng
kattalardan biri bo‘lib, u orqali yillik yuk tashish hajmi 2020-yilda 1,3 milliard
tonnani tashkil etdi. Rossiya, shuningdek, "Shimoliy yo‘l" deb nomlanuvchi Arktik
mintaqa orqali dengiz transportida o’z ulushini oshirmoqda.
Birlashgan Arab Amirliklari Yaqin Sharq mintaqasida logistika va transport
markazi hisoblanadi. Dubay va Abu-Dhabi xalqaro aeroportlari orqali o'tgan yuk
tashish hajmi yiliga 4,5 million tonnadan oshadi. Shu bilan birga, BAA "Jebel Ali"
porti orqali dunyodagi asosiy dengiz savdo yo‘llarini ta'minlaydi va yillik
konteynerlar ishlab chiqarish hajmi 15 million TEUdan oshadi. Yuqoridagi
misollar ko'rsatganidek, transport va logistika sohasida aloqalar mamlakatlarning
12

iqtisodiy o'sishida va global savdoda muhim rol o’ynaydi. Statistik ma’lumotlarga
ko‘ra, logistika sektori jahon yalpi ichki mahsuloti tarkibida 10-15% ulushni
tashkil etishi mumkin. Ushbu raqamlar sohaga sarmoya jalb qilish va zamonaviy
infratuzilmalar qurishning muhimligini yana bir bor ta’kidlab beradi. Transport va
logistika tizimlari samaradorligini oshirish maqsad qilinganligi sababli, kelajakda
ko'proq mamlakatlar ushbu soha taraqqiyotiga e'tibor qaratishi kutilmoqda.
Suv resurslari yer yuzidagi eng muhim tabiiy boyliklardan biridir. Yerning 71 foizi
suv bilan qoplangan bo'lsa-da, uning atigi 2.5 foizi chuchuk suv bo'lib, ko'p qismi
muzliklar va yer osti suvlari shaklida saqlangan. Chuchuk suvning atigi 1 foiziga
insonlar to'g'ridan-to'g'ri foydalanishi mumkin.
Dunyoda har kuni 800 milliondan ortiq inson toza ichimlik suvi ta'minotidan
mahrumdir. Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti (JSST) ma'lumotlariga ko'ra, har yili
2.2 million kishi suv bilan bog'liq kasalliklar tufayli hayotdan ko'z yumadi. Suv
tanqisligi masalasi Afrikaning ba'zi davlatlarida yetakchi global muammo bo'lib
qolmoqda, u yerda aholining 40 foizi toza suvdan foydalana olmaydi.
O'zbekiston misolida, Amudaryo va Sirdaryo mamlakatning asosiy suv
manbalari hisoblanadi. Mamlakatning yillik chuchuk suv rezervi taxminan 60
milliard kub metrni tashkil qiladi. O'zbekistonda suv resurslarining 85 foizi qishloq
xo'jaligi sohasiga, ayniqsa sug'orish uchun sarflanadi. Birlashgan Millatlar
Tashkiloti (BMT) hisobotlariga ko'ra, O'zbekistonda yiliga har bir shaxs uchun
2000 kub metr suv iste'mol qilinadi, ammo suv resurslarining 50 foizi bug'lanish,
oqizilish yoki noto'g'ri saqlash sababli yo'qoladi. Ekologik jihatdan, suv
resurslarining ortiqcha ishlatilishi va ifloslanishi katta muammolarni keltirib
chiqarmoqda. Masalan, Orol dengizining qurib borishi - mintaqaning eng katta
ekologik fojealaridan biridir. 1960-yillarda Orol dengizi dunyoda to'rtinchi eng
katta ko'l bo'lgan. Hozir esa uning hududi 90 foizga qisqargan va suv hajmi deyarli
75 foizga kamaygan. Bu hududda yashovchi aholining sog'lig'iga salbiy ta'sir
ko'rsatib, ijtimoiy va iqtisodiy muammolarni yuzaga keltirdi.
13

Mamlakatda sanoat korxonalari va qishloq xo'jalik faoliyatidan kelib
chiqadigan ifloslanishlar suv sifati va mavjudligini pasaytirmoqda. Davlat
Statistika qo'mitasi ma'lumotlariga ko'ra, O'zbekistonda yillik 2 million tonna
chiqindi suvlar tabiatga chiqarilmoqda. Bu esa suv havzalarini ifloslantirib,
biokimyoviy kislorod talabini 15-20 foizga oshirmoqda.
Transchegaraviy suv resurslarini birgalikda boshqarish va foydalanish
to‘g‘risidagi bitim" (1992 yil)
 Suv resurslaridan adolatli va barqaror foydalanish uchun ikki davlat
o‘rtasidagi hamkorlik asoslarini belgilab berdi.
" Markaziy Osiyo suv resurslari bo ‘ yicha xalqaro komissiya " ( ICWC )
doirasidagi kelishuvlar (1993 yil )
 Ushbu tashkilotning asoschilari sifatida O‘zbekiston va Qozog‘iston
Amudaryo va Sirdaryo havzalaridagi suvni boshqarish masalalarini
muvofiqlashtirishda faol ishtirok etadi.
"Sirdaryo daryosi suv resurslarini boshqarish va foydalanish bo‘yicha
kelishuv" (1998 yil)
 Sirdaryo havzasida suv resurslaridan foydalanishni tartibga solish, irrigatsiya
tizimlarini qo‘llab-quvvatlash va ekologik barqarorlikni saqlashga
qaratilgan.
"Qo‘shma suv boshqaruvi va ekologik xavfsizlikni ta'minlash to‘g‘risidagi
bitim" (2000 yil)
 Ushbu bitim ekologik barqarorlikni ta'minlash va transchegaraviy suv
resurslarini samarali boshqarishni ko‘zda tutadi.
14

"Orol dengizini saqlash va tiklash bo‘yicha xalqaro dastur" (2011 yil)
 Qozog‘iston va O‘zbekiston Orol dengizi muammolarini hal qilish va
mintaqada ekologik falokatning oldini olish bo‘yicha qo‘shma sa’y-
harakatlarni olib boradi.
"Suvoqava tizimlarini modernizatsiya qilish bo‘yicha hamkorlik
memorandumi" (2017 yil)
 Suv taqsimoti, irrigatsiya infratuzilmasini rivojlantirish va suvdan
foydalanish samaradorligini oshirishga qaratilgan qo‘shma chora-tadbirlar
belgilangan.
"Transchegaraviy suv inshootlarini birgalikda boshqarish bo‘yicha kelishuv"
(2018 yil)
 Sirdaryo va Amudaryo bo‘yicha suv omborlarini boshqarish, gidrotexnik
inshootlarni birgalikda ta'mirlash va modernizatsiya qilish masalalari
muhokama qilingan.
"Ekologik muammolarni hal qilish va suv resurslarini muvofiqlashtirish
to‘g‘risidagi kelishuv" (2021 yil)
 Ushbu kelishuv suv resurslaridan oqilona foydalanish va ekologik
muammolarni hal qilish uchun uzoq muddatli strategiyani belgilab berdi.
Suv resurslarini boshqarish bo'yicha mamlakatda qator loyihalar amalga
oshirilmoqda. Xususan, sug'orishda suvdan samarali foydalanish uchun tomchilatib
sug'orish texnologiyalari joriy etilmoqda, u hozirda 8.5 foiz maydonlarda
qo'llanmoqda. Hududlarda suv isrofini kamaytirish uchun, zamonaviy suv o'lchash
texnikalari qo'llanilmoqda.
Bundan tashqari, BMTning Suv resurslarini boshqarish bo'yicha global hisobotiga
15

ko'ra, O'zbekiston 2030 yilga borib Yevropa va Markaziy Osiyo davlatlari orasida
suv tejash ko'rsatkichlarini 30 foizga oshirishni rejalashtirmoqda. Shu bilan birga,
davlat ekologik ta’lim va hollarning jamoatni xabardor qilish yo'llarini
kuchaytirish orqali, suv resurslaridan maqbul foydalanishni rag'batlantirmoqda.
O'zbekistonda suv resurslari balansini saqlash va ekologik muammolarni bartaraf
etish uchun joriy etilgan qator siyosatlar va texnologik yechimlar ijobiy natija
berishga umid qilinmoqda. Ayni paytda bu masalalar hukumatning ustuvor
vazifalari qatoriga kiradi va xalqaro hamkorlik doirasida amalga oshirilmoqda.
16

III. Madaniy aloqalar va an'anaviy festivalva tadbirlar, matbuot va media
hamkorligi va migratsiya masalalari
Madaniy aloqalar va an'anaviy festival va tadbirlar madaniy merosning muhim
qismidir va ular xalqlar o'rtasidagi to'g'ridan-to'g'ri aloqalarni kuchaytirishga
xizmat qiladi. O'zbekistonda va butun O'rta Osiyoda, shuningdek dunyo bo'ylab,
bunday festival va tadbirlar madaniyatlararo muloqatni mustahkamlashga imkon
beradi. O'zbekiston hududida ko'plab an'anaviy festival va tadbirlar mavjud bo'lib,
ular orasida Navro'z bayrami alohida o'rin tutadi. Navro'z O'zbekistonda bahorning
boshlanishi sifatida nishonlanadi va bu bayram mintaqada ming yillar davomida
davom etib kelmoqda. 2010-yilda Navro'z YUNESKOning Insoniyatning
nomoddiy madaniy merosi ro'yxatiga kiritilgan.
Madaniy hamkorlik to‘g‘risidagi davlatlararo bitimlar :
 1997 yilda Qozog‘iston va O‘zbekiston o‘rtasida "Madaniyat, san’at va ilm-
fan sohasida hamkorlik to‘g‘risida bitim" imzolangan.
 2018 yilda "Madaniy almashinuv va ijodiy hamkorlikni rivojlantirish
bo‘yicha memorandum" tuzildi. Ushbu memorandum doirasida qo‘shma
madaniy tadbirlar, ko‘rgazmalar va mahorat darslari tashkil etiladi.
Madaniyat kunlari :
 "O‘zbekiston madaniyat kunlari" Qozog‘istonda : Toshkent va boshqa
viloyatlarda faoliyat yuritayotgan ijodkorlar va san’atkorlarning chiqishlari
Olmaota, Nur-Sulton va boshqa shaharlarda muntazam o‘tkaziladi.
 "Qozog‘iston madaniyat kunlari" O‘zbekistonda : Qozog‘istonlik
san’atkorlarning konsertlari, milliy qo‘shiqlar va raqslar namoyishi
Toshkent, Samarqand va boshqa shaharlarda o‘tkaziladi.
Qo‘shma ijodiy loyihalar :
17

 Ikki davlat kinostudiyalari tomonidan ishlab chiqarilgan filmlar. Masalan,
"Tomosha" va "Qardoshlar" kabi filmlar ikki davlat madaniyatini aks
ettiruvchi asarlar qatoriga kiradi.
 Musiqa va raqs guruhlarining o‘zaro gastrol safari.
An’anaviy festivallar va tadbirlar:
1. "Sharq taronalari" xalqaro musiqa festivali (Samarqand, O‘zbekiston):
o Ushbu festivalda Qozog‘iston san’atkorlari muntazam ishtirok etadi
va o‘z milliy musiqa san’ati namunalarini namoyish qiladi.
2. "Ming qo‘shiq va bir sahna" festivali (Olmaota, Qozog‘iston):
o Bu festival Markaziy Osiyo xalqlari, jumladan, O‘zbekiston
vakillarining milliy madaniyati va san’atini targ‘ib qilishga qaratilgan.
3. Navro‘z bayrami :
o Navro‘z O‘zbekiston va Qozog‘iston uchun umumiy bo‘lgan madaniy
meros bayrami sifatida har ikki davlatda keng nishonlanadi. Ikki
mamlakat vakillari bu tadbirlarda birgalikda qatnashadi.
o 2018 yilda Toshkentda bo‘lib o‘tgan Navro‘z bayrami tadbirida
Qozog‘istonning taniqli san’atkorlari mehmon sifatida qatnashgan.
4. "Qozoq va o‘zbek xalqining umumiy merosi festivali" :
o Ushbu festival ikki xalqning umumiy tarixiy ildizlarini aks ettirish va
an’anaviy urf-odatlarini saqlashga bag‘ishlangan.
5. Adabiy anjumanlar va kitob yarmarkalari :
o Qozog‘iston va O‘zbekistonda ikki davlat yozuvchilari va shoirlari
ishtirokida adabiy kechalar o‘tkaziladi.
o 2022 yilda Toshkentda bo‘lib o‘tgan xalqaro kitob yarmarkasida
Qozog‘iston nashriyotlari o‘z kitoblarini taqdim etdi.
18

Shuningdek, "Sharq taronalari" xalqaro musiqa festivali ham O'zbekistonda
o'tkaziladi. Ushbu festival Samarqand shahrida ikki yilda bir marta o'tkazilib,
dunyoning turli burchaklaridan san'atkorlarni jalb qiladi. Mazkur festival 1997-
yilda tashkil etilgan va uning asosiy maqsadi turli musiqiy an'analarga oid
ijodkorlarni bir joyga jamlash va madaniy muloqatni kengaytirishdan iborat.
O'zbekistonda yana bir mashhur tadbir bu "Asrlar sadosi" festivali hisoblanadi. Bu
festival har yili turli viloyatlarda o'tkazilib, O'zbekistonning boy madaniy merosini
namoyish etish maqsadida tashkil etiladi. Festivalda etnografik qo'shiqlar, raqslar
va turli an'anaviy hunarmandchilik ko'rgazmalari taqdim etiladi.
Shuningdek, O'zbekistonda xalqaro teatr festivallari, kino festivallari va
boshqalar ham o'tkaziladi. Toshkent xalqaro kinofestivali shular qatoriga kiradi, u
1968-yilda ilk bor o'tkazilgan va shu davrdan boshlab geografsining kengayishi
bilan dunyoga mashhur bo'lgan. Raqamli statistikalarga ko'ra, O'zbekistonda 2023-
yilda turli madaniy tadbirlar va festivallarda ishtirok etgan xalqaro mehmonlar soni
1 milliondan oshgan. Bu esa O'zbekistonning turizm va madaniy aloqalarni
rivojlantirishdagi muvaffaqiyatli yondashuvini ko'rsatadi.
Yana bir nufuzli tadbir "Art Week Style.Uz", Samarqand shahri mezbonlik qilgan
"Ipak yo'li" moda haftaligi. Ushbu haftalikda qatnashadigan dizaynerlar o'z
asarlarini taqdim etib, xalqaro miqyosda moda sanoatiga o'z ulushini qo'shadi.
Madaniy aloqalar orqali mustahkamlangan xalqaro hamkorlik zamirida
ko'pincha AQSh, Rossiya va Yaponiya kabi davlatlarning O'zbekistonda
o'tkazadigan madaniy va ijodiy dasturlari yotadi. Ulardan biri Yaponiyaning
O'zbekistonda 2019-yilda o'tkazgan "Yapon madaniyati kunlari" tadbiridir.
2022-yilda "Sharq ishlari muzeyi" bilan hamkorlikda Toshkentda o'tkazilgan
"Sharq uyg'onishi" ko'rgazmasi xalqaro madaniy aloqalarni mustahkamlashga
qaratilgan edi. Ushbu ko'rgazma tarix davomida O'rta Osiyoning ijtimoiy va
19

madaniy rivojlanishiga bag'ishlangan bo'lib, unda 30 dan ortiq mamlakatdan
mehmonlar qatnashdi. "O'zbekiston Madaniy merosi" loyihasi doirasida
O'zbekistonda 2021-yilda 50 dan ortiq kitoblar chop etilib, ularning taqdimotlari
chet ellarda amalga oshirildi. Ushbu loyihaning maqsadi O'zbekistonning boy
madaniyatini xalqaro miqyosda tanishtirishdir.
Bunday festival va tadbirlar nafaqat madaniy aloqalarni, balki iqtisodiy
aloqalarni ham rivojlantirishda bevosita ta'sir ko'rsatadi. Har bir tadbir mintaqaviy
va xalqaro sayyohlar, shuningdek tadbirkorlar e'tiborini jalb qilish imkoniyatini
yaratadi. O'zbekiston hukumati madaniy aloqalarni rivojlantirish orqali iqtisodiy
rivojlanishga erishishni maqsad qilgan.
Matbuot va media hamkorligi zamonamizning dolzarb masalalaridan biridir.
Matbuot va media tashkilotlari o'rtasidagi hamkorlik nafaqat axborot tarqatishda,
balki jamiyatni xabardor qilishda ham muhim ahamiyat kasb etadi. Ushbu
hamkorlikni yaxshilash orqali axborot yetkazib berish jarayonini optimallashtirish
va uning sifatini oshirish mumkin. Dastlab, O'zbekistonda matbuot va media rivoji
haqida statistik ma'lumotlarni keltirib o'tamiz. O'zbekistonda davlat ro'yxatidan
o'tgan ommaviy axborot vositalari soni 2020-yil yakunlariga ko'ra 1800 dan ortiq
edi. Shundan taxminan 30% ni davlatga qarashli nashrlar va telekanallar, 70% ni
esa nodavlat ommaviy axborot vositalari tashkil etdi. Bu hamkorlikning davlat va
nodavlat sektorida qanchalik muhim ekanligini ko'rsatadi. Internet
foydalanuvchilarining soni ham ommaviy axborot vositalari o'rtasidagi
hamkorlikka ta'sir o'tkazmoqda. 2021-yil holatiga ko'ra, O'zbekistonda internet
foydalanuvchilarining soni 27 milliondan oshiq edi, bu esa umumiy aholi sonining
taxminan 80% ini tashkil qiladi. Internetdan foydalanishning ommalashishi bilan
internet media platformalari va ijtimoiy tarmoqlar o'rtasidagi hamkorlik aloqalari
kuchaygan.
O'zbekistonda matbuot va media sohasidagi boshqaruv javobgarligi O'zbekiston
Respublikasi Axborot va ommaviy kommunikatsiyalar agentligi zimmasiga
yuklatilgan bo'lib, ushbu agentlik matbuot va media tashkilotlari faoliyatini
20

muvofiqlashtirishda muhim rol o'ynaydi. Agentlikning vazifalari orasida axborot
xavfsizligini ta'minlash, axborot tarqatishdagi qonunbuzarliklarning oldini olish va
ommaviy axborot vositalarining rivojlanishini qo'llab-quvvatlash kabi masalalar
mavjud.
Matbuot va media hamkorligi ning yana bir muhim jihati — bu xalqaro
hamkorlik. O'zbekistonda ko'plab chet el axborot agentliklari va jurnalistlari
faoliyat olib boradi. 2021-yilda O'zbekistonda 20 dan ortiq xalqaro media
kompaniyalari faoliyat ko'rsatayotgan edi. Ushbu kompaniyalar bilan hamkorlik
orqali mahalliy muammolar, yangiliklar va axborotning xalqaro darajada
tarqalishiga yordam beriladi.
Statistikaga ko'ra, 2021-yilda O'zbekistonda 70 dan ortiq telekanal va 300 dan
ziyod radiostansiya faoliyat ko'rsatgan. Ushbu media kanallar hamkorlikda ish olib
borsalar, axborotning yuqori sifatda va tez yetkazilishiga erishish mumkin.
Birgalikdagi dasturlar, qo'shma loyihalar va innovatsion texnologiyalarni qo'llash
orqali matbuot organlari va elektron media yuqori samaradorlikka erishishlari
mumkin. Ushbu hamkorlikning yana bir muhim omili — bu tegishli tayyorgarlik
va kadrlarni rivojlantirish. O'zbekistonda jurnalistika fakultetlari va markazlari
yosh jurnalistlar va media xodimlarni tayyorlashda muhim rol o'ynaydi. Statistik
ma'lumotlarga binoan, 2020-yilda ushbu sohada taxminan 5000 dan ortiq talaba
ta'lim olgan. Davlat organlari va nodavlat sektorning birgalikda harakati natijasida
matbuot va media xodimlarini rivojlantirish bo'yicha ko'plab seminarlar, treninglar
va master-klasslar o'tkaziladi.
O'zbekistonda matbuot va media hamkorligi sohasida erishilgan muhim
yutuqlar qatorida, inson huquqlari, so'z erkinligi va axborot olish huquqini
ta'minlash bo'yicha amalga oshirilgan islohotlarni sanash mumkin. Ushbu
islohotlar natijasida so'z erkinligi indeksiga ko'ra, O'zbekiston bir necha pog'ona
yuqorilab, xalqaro miqyosda ijobiy baho oldi. Umuman olganda, O'zbekistonda
matbuot va media hamkorligini yanada kuchaytirish zarur. Bu esa axborot
21

tarqatishning samarali va tezkor tizimini yaratish, sohada innovatsiyalarni joriy
etish hamda xalqaro standartlarga mos axborot muhitini shakllantirishni talab
qiladi.
Migratsiya jarayonlari bugungi dunyoning o‘ta muhim masalalaridan biridir.
Migratsiya odatda iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy omillar bilan bog‘liq bo‘lib,
odamlarning yashash joyini o‘zgartirishlarini o‘z ichiga oladi. Jahon miqyosida har
yili millionlab odamlar bir davlatdan boshqasiga ko‘chib o‘tadi. Dunyo miqyosida
mehnat migratsiyasi haqida so‘z borganda, 2020-yilda xalqaro migrantlarning
umumiy soni 281 million kishiga yetgani kuzatilgan (Birlashgan Millatlar
Tashkiloti ma'lumotlariga ko‘ra). Bu esa jahonda 3,6% aholiga tengdir. Ulardan
ko‘pchiligi ishchi o‘rindorlar bo‘lib, ish kuchiga talab bo‘lgan mamlakatlarga
yo‘naladi. O‘zbekiston ham migratsiya jarayonlaridan chetda qolmagan.
O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo‘mitasining ma'lumotlariga ko‘ra, har
yili yuz minglab o‘zbekistonlik fuqarolar boshqa mamlakatlarda, ayniqsa Rossiya
va Qozog‘istonda, vaqtinchalik mehnat faoliyati bilan shug‘ullanadi. 2021-yildagi
statistik ma'lumotlarga ko‘ra, Rossiyada ishlayotgan o‘zbekistonlik mehnat
migrantlarining soni taxminan 1,5 million kishiga yaqinlashgan.
Mehnat resurslari nuqtai nazaridan, O‘zbekistonda aholining katta qismi yosh
bo‘lib, 2022-yilda aholining 60% dan ortig‘i 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlardan
tashkil topadi. Bu demografik parametr mamlakatning ichki mehnat bozoridagi
bosimni oshirmoqda, chunki har yili ish izlayotgan yoshlarning soni ortmoqda.
O‘zbekistonda har yili o‘rtacha 600 mingga yaqin yangi ishchi kuchi bozorga
kirishi qayd etiladi. Shu sababli, mamlakatda yangi ish o‘rinlari yaratish va mavjud
iqtisodiy resurslardan samarali foydalanish ustuvor vazifalardan biri hisoblanadi.
Jahonda aholining ozayishi masalalari bilan kurashayotgan ko‘plab davlatlar
yildan-yilga mehnat migrantlariga ehtiyoj sezmoqda. Masalan, Germaniyada 2050-
yilga borib 4 million mehnat migrantlariga ehtiyoj tug‘ilishi kutilmoqda. Shunday
sharoitda O‘zbekiston hamda boshqa davlatlardan chiqib ketayotgan ishchilar
22

ushbu ehtiyojni bartaraf etishda katta ahamiyatga ega bo‘lishlari mumkin.
Migratsiya jarayonlari keng qamrovli muammo va imkoniyatlarga ega. Bir
tomondan, u jamiyatlarda ishchi kuchi yetishmovchiligini qoplaydi va iqtisodiy
o‘sishga hissa qo‘shadi. Masalan, 2019-yilda migrantlar tomonidan o‘z vatanlariga
jo‘natilgan pul miqdori 550 milliard AQSh dollarini tashkil etgan (Jahon banki
hisobotiga ko‘ra). Bu moliyaviy oqim ko‘pgina rivojlanayotgan mamlakatlar
iqtisodiyoti uchun muhim.
Lekin shuningdek, mehnat migratsiyasi ijtimoiy va madaniy muammolarni
keltirib chiqarishi ham mumkin. Migrantlar ko‘pincha yanada kam ta’minlangan
ish sharoitlari, mehnat ekspluatatsiyasi va ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash tizimi
yetishmovchiligi bilan duch keladi. Shu bilan birga, asosan erkak ishchilar
tashqariga chiqib ketgan jamiyatlarda oilaviy va demografik muammolar chaqalib
turadi.
O‘zbekiston hukumati 2019-yilda mehnat migratsiyasini tartibga solish va
migrantlarning huquqlarini himoya qilish bo‘yicha yangi chora-tadbirlar joriy etdi.
Misol uchun, "El-yurt Umidi" jamg‘armasi malakali yoshlarni xorijda o‘qitishga
ko‘maklashadi. Bu esa, kelajakda malakali kadrlarning qaytishini va ularning o‘z
qo‘shilgan qo‘shimchalarini mamlakatda amalga oshirishini ta’minlashda muhim
ahamiyatga ega.
Yuqoridagi ma'lumotlar migratsiyaning zamonaviy jamiyatda qanday o‘rniga ega
ekanligini va u bilan bog‘liq bo‘lgan imkoniyat hamda muammolarni ko‘rsatadi.
23

Dars ishlanma
Dars mavzusi : Mustaqillik yillarida O‘zbekiston va Qozog‘iston munosabatlari
D arsning maqsadi
1. Ta'limiy maqsad:
O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi mustaqillik davrida shakllangan
siyosiy, iqtisodiy va madaniy aloqalarni o‘rgatish.
2. Tarbiyaviy maqsad:
O‘quvchilarda qo‘shnichilik va qardoshlik tamoyillariga asoslangan
munosabatlarga hurmat, xalqaro hamkorlikning ahamiyatini anglash hissini
shakllantirish.
3. Rivojlantiruvchi maqsad:
O‘quvchilarning tarixiy tahlil qilish va xalqaro munosabatlar jarayonlarini
mantiqiy izchillikda tushuntirish ko‘nikmalarini rivojlantirish.
Darsning jihozi
 Slaydlar (PowerPoint taqdimoti).
 O‘zbekiston va Qozog‘iston xaritasi.
 Mavzuga oid fotosuratlar, statistik ma’lumotlar.
 Muloqot uchun savol-javob varaqalari.
Darsning rejasi
1. Tashkiliy qism (5 daqiqa)
 O‘quvchilar bilan salomlashish.
 Davomadni tekshirish va o‘quvchilarni darsga tayyorlash.
 Dars mavzusi va maqsadini tushuntirish.
24

2. Asosiy qism (30 daqiqa)
Kirish qismi (5 daqiqa):
 O‘zbekiston va Qozog‘istonning mustaqillik davridagi umumiy tarixiy
voqealar haqida qisqacha ma’lumot.
 1991-yilda ikki mamlakatning mustaqillikka erishishi va o‘zaro
munosabatlarning boshlanishi.
Asosiy qism (20 daqiqa):
1. Siyosiy hamkorlik:
o O‘zbekiston va Qozog‘istonning diplomatik aloqalarini o‘rnatishi.
o Ikki mamlakat o‘rtasidagi do‘stlik va strategik sheriklik shartnomalari
(1998 va 2013-yillar).
o Mintaqaviy xavfsizlik, xususan, Afg‘oniston muammosi va
terrorizmga qarshi kurashdagi hamkorlik.
2. Iqtisodiy hamkorlik:
o Savdo-sotiq hajmi va asosiy eksport-import tovarlari.
o Energetika va transport-kommunikatsiya sohasidagi loyihalar,
masalan, xalqaro transport koridorlari (masalan, “Qozog‘iston-
Turkmaniston-Eron” yo‘lagi).
o Ikkala davlatning xalqaro tashkilotlardagi iqtisodiy tashabbuslari
(MDH, ShHT, YEOI).
3. Madaniy-gumanitar aloqalar:
o O‘zbekiston va Qozog‘iston madaniy merosi va xalqlarining bir-biriga
yaqinligi.
o Ta’lim va madaniyat sohasidagi almashinuv dasturlari.
o Turizm va tarixiy obidalar bo‘yicha hamkorlik.
25

4. Hozirgi holat va istiqboldagi rejalar:
o O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi oxirgi uchrashuvlar va
kelishuvlar.
o Mintaqaviy integratsiya va barqaror rivojlanish uchun ikki davlatning
birgalikdagi harakatlari.
Baholash qismi (5 daqiqa):
“Charxpalak” texnologiyasi
Texnologiyaning maqsadi: o`quvchilarni dars jarayonida mantiqiy fikrlash, o`z
fikrlarini mustaqil ravishda erkin bayon eta olish, o`zlarini baholash, yakka va
guruhlarda ishlashga, boshqalar fikriga hurmat bilan qarashga, ko`p fikrlardan
keraklisini tanlab olishga o`rgatish.
Texnologiyaning qo`llanilishi: texnologiya o`quv mashg`ulotlarining barcha
turlarida dars boshlanishi yoki dars oxirida yoki o`quv predmetining biron bir
bo`limi tugallanganda, o`tilgan mavzularni talab(yoki o`quvchi) lar tomonidan
o`zlashtirganlik darajasini baholash, takrorlash, mustahkamlash yoki oraliq va
yakuniy nazorat o`tkazish uchun mo`ljallangan.Ushbu texnologiyani mashg`ulot
jarayonida yoki uning bir qismida yakka, kichik guruh va jamoa shaklida tashkil
etish mumkin.
Mashg`ulotda foydalaniladigan vositalar: tarqatma materiallar, rangli
qalam(yoki flomaster) lar.
“Kungaboqar”.
O’quvchilar 4-5 kishidan iborat guruhlarga bo`linadi. O`qituvchi fanning mavzusidan
kelib chiqib, o`rtaga bitta muammoni tashlaydi. Har bir guruh kungaboqar yasab,
uning markaziga doira joylashtirib, barglar yopishtiradi. Mavzuga qarab, doiraga har
bir guruhga yoki umumiy bitta muammo yozilib, doskaga yopishtiriladi Ajratilgan
vaqt ichida guruhlar birgalikda fikrlarini bargga yozib, uni o`sha guruh muammosi
26

yozilgan gulga joylashtirib qo`yadilar. Bu uslubdan o`tilgan mavzuni tushuntirish, uni
mustahkamlash va takrorlash hamda o’quvchilar egallagan bilimlarni aniqlashda
foydalanish mumkin.
27O’zbekiston va
Qozog’iston
munosabatlari

«MUZYORAR»
USULLARI
«Besh da qiqalik
suhbat»
«Doirada koptokcha bilan
uynash»
«O’xshash va o’xshash
bo’lmagan xususiyatlarini
top» Muomaladagi tusiklarni yengib utishga va uzaro
munosabatlardagi «muzni» yorishga karatilgan mashk.
Muzyorar (1) tanishuv jarayonini rivojlantiradi, (2)
ishtirokchilarni uzini bemalol his kilishlariga yordam
beradi. Treninga kirish jarayonida xar bir ishtirokchi uzini
tanishtiradi. Ishtirokchilarning soni, kayfiyati va boshka
xolatlaridan kelib chikib, turli tanishuv usullarini tanlash
mumkin.
Trening ishtirokchilari juftliklarga bulinib, uzaro besh
dakikalik suhbat utkazadilar, sungra xar bir ishtirokchi
uzining suhbatdoshini tanishtiradi.
Trening ishtirokchilari doira bulib turadilar, urtada
boshlovchi turadi, kuliga koptokcha tushgan xar bir trening
ishtirokchisi uzi xakida kiskacha ma’lumot beradi.
Trening ishtirokchilarini 5-6 ta kishidan iborat bulgan
kichik guruhlarga bulinadi. Xar bir guruhga guruh
a’zolarini uzaro boglaydigan 5 ta umumiy uxshash
xususiyatlarni yoki uxshash bulmagan 3 ta xususiyatni
topish vazifasi beriladi. Sungra guruhlar barcha guruh
ishtirokchilarining ismini aytib, topshirik natijasini takdim
etadilar.

Muzyorar – muomaladagi tusiklarni yengib o‘tishga va o‘zaro munosabatlardagi
«muzni» yorishga qaratilgan mashqdir. Muzyorar, birinchidan, tanishuv jarayonini
rivojlantiradi, ikkinchidan, ishtirokchilarni o‘zini bemalol his qilishlariga yordam
beradi.
3. Xulosa (5 daqiqa)
 Darsni umumlashtirish va o‘quvchilarning fikrlarini tahlil qilish.
 O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi do‘stona munosabatlarning mintaqa
barqarorligi va rivoji uchun muhimligini ta’kidlash.
4. Uyga vazifa
 O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi munosabatlarning rivojlanishi
haqida qisqa insho yozish.
 Oxirgi uch yil ichida ikki davlat rahbarlari o‘rtasida bo‘lib o‘tgan
uchrashuvlar haqida ma’lumot to‘plash.
28

Xulosa va tavsiyalar
Mustaqillikka erishgandan so‘ng O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘zaro
munosabatlarni teng huquqlilik, o‘zaro manfaatdorlik, bir-birining suvereniteti va
hududiy yaxlitligini hurmat qilish tamoyillari asosida rivojlantirdi. Ushbu
munosabatlar nafaqat ikki davlat manfaatlari, balki Markaziy Osiyo mintaqasining
barqarorligi va taraqqiyoti uchun ham alohida ahamiyat kasb etadi.
O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasida diplomatik aloqalar 1992-yilda
o‘rnatilgan bo‘lib, bu ikki davlatning o‘zaro aloqalarining poydevorini
mustahkamlagan muhim voqea bo‘ldi. 1998-yilda imzolangan Do‘stlik, hamkorlik
va strategik sheriklik haqidagi shartnoma esa ushbu munosabatlarni yangi
bosqichga olib chiqdi. Ikki davlat siyosiy aloqalarni mustahkamlash orqali
mintaqaviy xavfsizlikni ta’minlash va xalqaro maydonda muvozanatni saqlash
borasida yaqin hamkorlik qilib kelmoqda.
Mintaqaviy xavfsizlik borasidagi hamkorlik alohida e’tiborga loyiq.
O‘zbekiston va Qozog‘iston terrorizmga qarshi kurash, narkotik moddalar
savdosiga qarshi choralar ko‘rish va Afg‘oniston masalalarida birgalikda
ishlamoqda. Ikki davlat ShHT (Shanxay Hamkorlik Tashkiloti), MDH (Mustaqil
Davlatlar Hamdo‘stligi), YEOI (Yevroosiyo Iqtisodiy Ittifoqi) kabi xalqaro
tashkilotlarda ham mintaqaviy manfaatlarni himoya qilish uchun birga harakat
qiladi. Ushbu hamkorlik ikki davlatning nafaqat milliy, balki mintaqaviy
barqarorlik va xavfsizlikni ta’minlashdagi rolini kuchaytirdi. O‘zbekiston va
Qozog‘iston o‘rtasidagi iqtisodiy aloqalar mustaqillik yillarida yangi cho‘qqilarga
ko‘tarildi. Qozog‘iston O‘zbekistonning yirik savdo hamkorlaridan biri bo‘lib, ikki
davlat o‘rtasidagi tovar ayirboshlash hajmi yildan-yilga ortib bormoqda.
Qozog‘iston O‘zbekistonga investitsiyalar kiritishda yetakchi o‘rin tutadi, xususan,
qishloq xo‘jaligi, energetika, sanoat va transport sohalarida qo‘shma loyihalar
muvaffaqiyat bilan amalga oshirilmoqda. Transport va logistika sohasida
hamkorlik Markaziy Osiyo mintaqasining integratsiyasida muhim rol o‘ynamoqda.
29

Masalan, yangi transport koridorlarining ochilishi va temir yo‘l infratuzilmasining
rivojlantirilishi ikki davlatning iqtisodiy integratsiyasini yanada kuchaytiradi.
Energetika sohasida esa O‘zbekiston va Qozog‘iston gaz, elektr energiyasi va
boshqa resurslar almashinuvi orqali bir-birlarini qo‘llab-quvvatlab kelmoqda.
Madaniy sohada ikki davlat xalqlari o‘rtasidagi yaqinlik va do‘stlik o‘z aksini
topmoqda. O‘zbek va qozoq xalqlari o‘xshash madaniy merosga ega bo‘lib, bu
umumiy tarixiy ildizlarga borib taqaladi. Mustaqillik yillarida madaniy tadbirlar,
san’at va sport festivallari, talabalar almashinuvi, o‘quv dasturlari hamkorlikning
muhim qismi sifatida rivojlandi. Ikki davlatda istiqomat qiluvchi milliy
diasporalarning huquqlarini ta’minlash ham madaniy-gumanitar aloqalarning
muhim yo‘nalishi hisoblanadi. O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘zaro hamkorlik
doirasida turizmni rivojlantirishga katta e’tibor qaratib, dunyo bo‘ylab sayyohlarni
jalb qilish uchun birgalikda sa’y-harakatlar olib bormoqda.
Bugungi kunda O‘zbekiston va Qozog‘iston munosabatlari faqat ikki tomonlama
emas, balki butun Markaziy Osiyo mintaqasi taraqqiyoti uchun muhim ahamiyatga
ega. Ikki davlat barqaror rivojlanish, yashil iqtisodiyot va raqamli texnologiyalar
kabi zamonaviy yo‘nalishlarda hamkorlikni kuchaytirmoqda. Bu esa, o‘z
navbatida, mintaqaning iqtisodiy integratsiyasini mustahkamlashga va global
bozorlarda raqobatbardoshligini oshirishga xizmat qiladi.
Mustaqillik yillarida O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi munosabatlar
do‘stlik, qo‘shnichilik va strategik sheriklikning yorqin namunasi bo‘lib, bu ikki
xalqning farovon kelajagini ta’minlash yo‘lida muhim rol o‘ynamoqda. Siyosiy,
iqtisodiy va madaniy aloqalarning jadallashuvi, xavfsizlik va barqarorlikni
ta’minlash borasidagi sa’y-harakatlar nafaqat ikki davlat uchun, balki butun
mintaqa uchun strategik ahamiyat kasb etadi.
Ikki davlat rahbarlarining muntazam uchrashuvlari, yangi iqtisodiy va madaniy
tashabbuslarning ilgari surilishi va birgalikdagi mintaqaviy loyihalar ikki
30

tomonlama hamkorlikning yuqori salohiyatga ega ekanligini ko‘rsatmoqda.
Shunday qilib, O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi aloqalar nafaqat hozirgi
davrda, balki kelajakda ham mintaqaviy taraqqiyot va xalqaro barqarorlikni
ta’minlashda asosiy omil bo‘lib qoladi.
31

Foydalanilgan adabiyotlar
1. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. Toshkent:
O‘zbekiston, 1997.
2. Islom Karimov. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. Toshkent: Sharq, 1998.
3. Nazarboyev N.A. Mustaqillik asri. Olmaota: Atamura, 2003.
4. Qodirov M. O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi iqtisodiy hamkorlik.
Toshkent: Universitet, 2019.
5. Mavlonov U. Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasidagi integratsiya
jarayonlari. Toshkent: Fan, 2020.
6. 11-sinf O’zbekiston tarixi darsligi Toshkent-2018.
7. Xolbekov O. "O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi savdo-iqtisodiy
aloqalar." Iqtisodiyot va Innovatsiyalar , 2021, №2.
8. Saidov A. "Markaziy Osiyo davlatlari o‘rtasida strategik hamkorlik." Tashqi
siyosat va diplomatiya , 2020.
9. O‘zbekiston va Qozog‘iston o‘rtasidagi qo‘shma shartnomalar to‘plami
(1991–2020).
10. MDH davlatlari rahbarlari sammiti materiallari (1991–2023).
32

Купить

Похожие документы
Yunonlar va Fors urushlari
Xristianlikning paydo bo‘lishi va tarqalishi
Shumer-Akkad sivilizatsiyasi
Rim respuplikasi qulashi va imperiya ilk davri
Rim imperiyasining oltin va so’nggi davri