Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 632.1KB
Покупки 1
Дата загрузки 11 Май 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Samandar Dehqonov

Дата регистрации 02 Апрель 2024

180 Продаж

Napaleon Bonapartning hokimyatga kelishi va harbiy yurishlari

Купить
MUNDARIJA Kirish……………………………...………………………………….………...….2 I bob. Napaleonning hokimyati shakllanishi va yuksalishi…………………….5 II bob.Napaleonning harbiy harakatlari va sharqqa yurishlari.......................16 Xulosa………………………………………...………….………………….....…25 Foydalanilgan manba va adabiyotlar ro‘yxati…………………….………...…27 Ilovalar………………………………………..…………………………………..28 1 Kirish. O‘zbekiston mustaqillikka erishgach, o‘zbek davlatchiligi tarixiga katta e'tibor qaratila boshlandi. “O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1998-yil 27-iyuldagi “O‘zbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish to‘g‘risida”gi qarori o‘zbek davlatchiligi tarixida muhim iz qoldirdi. O`zbekiston respublikasining birinchi Prezidenti I. Karimovning bir guruh tarixchi olimlar bilan uchrashuvidagi tarix fani borasida bildirgan fikrlari o‘zbek xalqi va uning davlatchiligi tarixi konsepsiyasining yaratilishiga g‘oyaviy asos bo‘lib xizmat qildi. Unda “ilmiy nuqtai nazarga tayangan davlatchilik tarixini yaratish” asosiy maqsad sifatida belgilangan. O`zbekiston Respublikasining birinchi Prezidenti I. Karimov “o`zlikni anglash tarixni bilishdan boshlanadi. Isbot talab bo`lmagan ushbu haqiqat davlat siyosati darajasiga ko`tarilishi zarur. Tarixni yoritishda bir yoqlamalikka, sub е ktiv fikrlarga yo`l qo`ymaslik zarur, faqat bahs, munozara, tahlil m е vasi bo`lgan xulosalargina bizga to`g`ri yo`l ko`rsatadi” 1 - deb takidlaydi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti I. Karimov Respublikamiz mustaqil taraqqiyot yo'lining ijodkori va rahnamosi sifatida tarix fani, uning bugungi ahvoli va istiqbolini chuqur tahlil yetib, bu yo'nalishda tarixchi olimlar oldiga qator vazifalarni qo‘ydilar. Ushbu vazifalardan eng muhimi-yangi jamiyatimizni isloh qilish va yangilash jarayonini boshqaradigan va ta’minlaydigan, hozirgi davr talabi asosida yangicha fikrlaydigan yoshlami tarbiyalash, muhimi, ular ongiga milliy istiqlol, Vatanga sadoqat va yurtparvarlik g'oyalarini yanada chuqurroq singdirish va teran anglatishdan iboratdir. Olimlar e’tirof etganlaridek, dunyo tarixi nihoyatda boy va rang-barangdir. Har bir hududlar eng qadimgi davrlardan boshlab jahon sivilizatsiyasi o'choqlaridan biri hisoblanib, bu yerda dunyo sivilizatsiyasidagi mahalliy xalqlarga xos tarixiy-madaniy jarayonlar bo'lib o'tgan. Har bir davlatchilik hududlaridan dunyo sivilizatsiyasi tarixiy taraqqiyotida o'chmas iz qoldirgan olimu fuzalolar, davlat arbobiyu, sarkardalar yetishib chiqqanlarki, 1 Karimov I. А . Tarixiy xotirasiz kelajak yo q. T.: O zbekiston, 1998. B.136ʼ ʼ 2 bugungi xalqlar ular bilan xaqli ravishda faxrlansa arziydi. Hukumatlar tashabbusi bilan tarixn chuqur o`rganila boshlandi. Shu jumladan jahon davlatchiligi tarixidagi Napaleon hokimyati davri ham. Bu davr haqida ham izlanishlar olib borildi. Lekin afsuski bu Napaleon hokimyati va uning jahon tarixidagi o`rni tog`risida ma’lumotlar kam uchraydi. Fransiyadagi Napaleon hukumati davrida bosqinchilik yurishlari orqali ko`plab hududlarni egallashga muvaffaq bo`ldilar va bu bilan ko`plab xalqlarni va ularning tarixini bevosita o`zaro daxldorligiga katta hissa qo`shdilar. Bu esa keyinchalik u yerda yashayotgan xalqlar hayotida katta o`zgarishlarga olib keldi desak mubolag`a bo`lmaydi. Napaleon davri qoldirgan moddiy va madaniy boyliklar va yodgorliklar tarixda muhim iz qoldirdi hamda bugungi qimmatli arxeologik va etnologik kuzatuvlar uchun katta imkoniyatlar yaratmoqda. Napaleon davri va uning hukmronlik davri jahon tarixida chuqur iz qoldirgan davlatlardan biridir. Mavzuning dolzarbligi: Napaleon davri jahon davlatchiligi tarixida chuqur iz qoldirgan davlatdir. Bu davlat katta hududlarni egallagan. Uning hukumati jahon davlatchiligi va tarixida katta o`rin tutganiga hech qanday shak-shubha yo`q. Biroq Napaleonning harbiy harakatlari haqida yangi ma’lumotlar deyarli yo`q hisobi. Bugungi kunda ham bu tarixiy davlatga hali ham jiddiy yetibor berilmayapti. Natijada esa bu haqida ma’lumotlar o`ta darajada kam. Bu mavzu bugungi kunda ilmiy tadqiq qilish kerak bo`lgan mavzulardan biridir Bu mavzu yanada chuqur tadqiqotlarga muhtoj. Ana shu jihatlar tufayli ham bu mavzuning dolzarbligini tushunish mumkin. Kurs ishi tadqiqotining maqsadi: Ushbu kurs ishining maqsadi Napaleon davri va Fransiya davlatining jahon tarixidagi o`rnini yanada kengroq ochib berish. Bu davlat haqida ma’lumotlar juda kam. shu tufayli bu davr va shaxsga doir ma’lumotlar bazasini kengaytirish va uni ilmiy nuqtai nazardan o`rganib mohiyatini yanada oydinlashtirish. Bu mavzuga oid mavjud ma’lumotlardagi noaniqlik va xatolarga oydinlik kiritish. 3 Mavzuning obyekti: Fransiya davlati va Napaleonning harbiy harakatlari haqida to`liqroq ma`lumotlar yig`ish va ularning ijtimoiy hamda madaniy hayotini o`rganish orqali ularning dunyo va davlatlar tarixchiligidagi ro`lini kengroq hamda batafsilroq yoritish va o`rganish. Mavzuning o`rganilganlik darajasi : Napaleon davri bugungi kungacha olimlar, tarixshunoslar tomonidan juda ko`p tadqiq qilingan. Shuningdek bugungi vaqtda ham bu davr haqida qandaydir bir shaklda ilmiy yoki amaliy izlanishlar olib borilayapti. O`tgan asrlarda ham bu davrga doir hech qanday ilmiy izlanishlar olib borilmagan. Olib borilgan bo`lsa ham ko`zga ko`rinadigan darajasda emas yoki oxirigachga yetmagan. Ayrim ilmiy tadqiqotlar esa boshlanmasdanoq tugatilgan. Hozirginzamonaviy texnologiyalar rivijidan keyin ham bu tarixiy voqeaga boshqa voqealar singari jiddiy chuqurroq e’tibor berilayapti. Natijada esa Fransiy va Napaleon davri davlati haqida ma’lumotlar bazasi oshdi. N. Levitskiyning “Polkovodcheskoye iskusstvo Napoleona”, A. Manfredning “Napoleon Bonapart” asarlari orqali bu mavzuni churroq anglash mumkin. Shuningdek, Britaniyaning BBC nashri va boshqa bir qator tarixiy arxivlarida fransiya va Napaleon haqida ma`lumotlar uchraydi. Davriy (xronologik) chegaral a nishi: Kurs ishining davriy chegarasi XVIII asr birinchi choragi — XIX boshlarida Fransiya davlati va Napaleon hokimyatining rivojlanishi va ularning ijtimoiy –iqtisodiy, madaniy hayotini o`rganib tahlil qilishdan iborat. Ishning hajmi: Ushbu kurs ishi kirish, 2 bob, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati va ilovadan tashqari 29 varaqdan iborat. 4 I bob. Napaleonning hokimyati shakllanishi va yuksalishi. Napoleon Bonapart (1769 - 1821) Fransuz harbiy va davlat arbobi bo'lib, u katta yurishlarni olib bordi va u bilan Yevropaning ko'p qismini bosib oldi. U Fransiya inqilobi davrida respublika armiyasida xizmat qilgan va keyinchalik 1804-yilda xalq impyeratori sifatida ko'tarilgan. Uning qiyofasi G'arb tarixida harbiy sohada, shuningdek siyosiy sohada eng ko'zga ko'ringan kishilardan biri bo'lib qolmoqda, chunki Napoleon absolutizmga qarshi bosh ko'targan impyeriya tojini boshiga o'rab olishga muvaffaq bo'ldi. U Korsikadagi zodagonlar oilasidan chiqqan. Bonapart 9 yoshida Fransiyaga jo'natilganiga qaramay, mahalliy aholi uni chet ellik deb bilar edi. U uchun tanlangan taqdir qurol edi va u 1785-yilda Parijdagi harbiy akademiyani tugatdi. Fransuz inqilobining boshida u Paskal Paoli bilan birga Korsikaga jo'natildi. Biroq, u yerda u mahalliy aholi tomonidan yaxshi qabul qilinmadi va ular o'zlarining ishlariga begona ekanliklarini his qilishdi. Napoleon Bonapart uchun o'z davridagi boshqa harbiylardan ajralib turish momenti Tulon qamalida edi. Uning opyeratsiyada ishtirok etishi Fransiya janubida yangi respublika uchun tinchlikni kafolatladi, shuningdek, bu 24 yoshga to'lgan yosh Napoleonga harbiy kishi sifatida obro'-e'tibor bag'ishladi. 1790- yillarning o'rtalarida Napoleon Bonapartning ta'siri va mashhurligi butun Fransiyaga tarqaldi. 1795-yilda u Parijni qirolistlardan himoya qilish uchun mas'ul bo'lgan va shu vaqt ichida mamlakatni boshqargan tashkilot - Katalog a'zolari oldida uni yaxshi holatga keltirgan. U yerdan u Italiya kampaniyasiga jo'natildi, unda Napoleon tomonidan bosib olingan g'alabalar va boyliklar to'xtatib bo'lmaydigan bo'lib tuyuldi. Ushbu lavozimdan u qanday qilib davlatni boshqarishni bilib oldi, bu esa Direktoriya a'zolarini xavotirga solib qo'ydi, ular keyinchalik Bonapart yuborgan oltin bilan mamnun bo'lib, shon-sharafga qanchalik tez erishganini unutdilar. Biroq, Napoleon hokimiyatni zudlik bilan qo'lga kiritishni istamadi va Fransiyaning an'anaviy kun tartibiga rioya qilishga va Misrda Buyuk Britaniyaga qarshi kampaniya boshlashga qaror qildi. Bu Bonapart kutganidek, Fransuz floti yo'q qilinganidan keyin sodir bo'lmadi. Emmanuil-Jozef 5 Siyesning ko'magi va yashirin Rossiya va Angliya tahdidi bilan 1799-yilda sodir bo'lgan 18-Brumyer davlat to'ntarishi amalga oshirildi. Shu tufayli Fransiya uchta konsul: Napoleon Bonapart, Emmanuel Siyes va Rojyer Dyuko tomonidan boshqarila boshlandi. Uch yildan so'ng Konstitutsiyaga o'zgartish kiritildi, unda Bonapart umr bo'yi birinchi konsul bo'lishi aniqlandi. 1804-yil 2-dekabrda u Napoleon Iga aylangan dabdabali va isrofgarchilik marosimida Fransiya impyeratori unvoniga sazovor bo'ldi. Austyerlitzda u katta g'alaba va impyeriyasi uchun muhim tinchlikka erishgan bo'lsa-da, u Trafalgar jangidagi natijalarga taqlid qilolmadi. Bonapart Ispaniya va Portugaliyani mag'lubiyatga uchratdi, ba'zilar uni zaiflashdi deb o'ylashlariga olib keldi. 1 Rossiya Berlin shartnomalariga e'tibor berishni to'xtatdi, shuning uchun Bonapart 1812-yilda uni bosib olishga qaror qildi. Opyeratsiyada 600 ming Fransuz qo'shini bor edi, ammo ruslar o'zlariga juda yaxshi ta'sir qiladigan eskirganlik strategiyasini qo'lladilar. Bonapart Moskvani qarshiliksiz qabul qilib olganidan keyin Fransiyaga qaytib keldi. Keyin qish deyarli yo'q qilingan armiyasiga zarar etkazdi. 1814-yil 6-aprelda u Burbon uyi a'zosi, Lyudovik XVIII foydasiga taxtdan voz kechishga qaror qildi. O'sha paytda u Napoleon va mamlakat uchun mavjud bo'lgan yagona savdo nuqtasi edi. Shunday qilib, Bonapart Elba oroliga surgun qildi. Mart oyida Bonapart yana Fransiya qirg'oqlariga qo'ndi. U yangi Konstitutsiya yaratishni buyurdi va uning oldida qasamyod qildi. Biroq, u Vatyerlooda hamma narsani yo'qotdi. 1815-yil iyun oyida Napoleon inglizlarga taslim bo'ldi va ular uni oxirigacha Avliyo Elenaga jo'natishdi. Napoleone di Buonapart 1769-yil 15-avgustda Korsikaning Ayachcho shahrida tug'ilgan. Tug'ilishidan sal oldin bu orol Fransiya hududiga aylangan edi. U Toskana shahridagi zodagonlar oilasidan kelib chiqqan. Uning otasi Karlo Mariya di Buonapart Lyudovik XVIning advokati va sudyasi, onasi Mariya Letitsiya Ramolino edi. U yer-xotinning ikkinchi o'g'li, akasi Xose edi. Napoleonning Luchiano, Elisa, Luis, Paulina, Karolina va Jyeronimo ismli oltita ukalari ham bor edi. Bolalarni tarbiyalashda ularning onasi hamma uchun juda muhim shaxs edi. 1 McLynn 1998, 6 Napoleonning o'zi da'vo qilishicha, o'g'il bolaning taqdirini onasi dastlabki yillarda shakllantiradi. Otalari egallagan mavqei tufayli ikki katta o'g'il Jozef va Napoleon Fransiya matyerikidagi Avtundagi maktabga, ikkinchisi 9 yoshida qabul qilingan. O'shandan beri Napoleon Bonapartning akademik tayyorgarligi boshlandi. U Kollej d'Autunda qisqa vaqt davomida til va urf-odatlarni o'rgangan, ammo keyin Brien harbiy kollejiga ko'chib o'tgan va u yerda besh yil qurol-yarog 'bilan shug'ullanish uchun tayyorgarlik ko'rgan. 1784-yilda u harbiy kollejni tugatdi va Parijdagi "Royale Militaire" tomonidan qabul qilindi, u yerda artillyeriyada mashq qildi va undan keyingi yili Bonapart 16 yoshida ikkinchi leytenant sifatida qabul qilindi. O'qishni tugatgandan so'ng, Napoleon Valensiya va Oksonda xizmat qildi, shuningdek, Fransiya poytaxti va ona oroliga qaytish uchun tayinlangan lavozimlardan uzoq vaqt ta'til oldi. 1789-yilda Fransuz inqilobi boshlanganda Napoleon bir muncha vaqt Korsikada qoldi va korsikalik millatchi Paskal Paoliga yaqinlashdi. Bonapart va uning oilasi an'anaviy ravishda Korsika mustaqilligining tarafdorlari bo'lgan va Napoleon ushbu hududda yakobinlarni qo'llab-quvvatlagan. Ikkala korsikalik ham harbiy qarorlarda to'qnashuvlar bo'lgan va bu kurash Bonapart oilasini orolni tark etishga majbur qilgan va 1793-yil iyun oyida Fransiyaga yo'l olgan. Napoleon keyinchalik Fransuz armiyasi safida xizmatga qaytgan. 1793-yildan u Yakobinlar va Konvensiya rahbari Maksimilien de Robespiyerning ukasi Avgustin Robespiyerning do'sti bo'ldi. 1 O'sha paytda u ism va familiyaning fransuzlashtirilgan shaklini tarix sahifalarida qayd etilganidek qabul qildi. Ehtimol, uning do'stlaridan birining ta'siri tufayli Napoleon artillyeriya qo'mondoni lavozimiga ko'tarilgan. Antuan Saliceti tufayli u karyerasining yorqin boshlanishini ko'rsatadigan opyeratsiyalardan biriga tayinlandi: Tulonni qamal qilish. Qirollik tarafdorlari Robespiyerning vakolatiga binoan butun mamlakat bo'ylab joriy qilingan Tyerror rejimiga qarshi maydon qal'alarida qurol olgan edilar. 2 Napoleon qal'alarga kirishdan oldin dushmanni kuchsizlantirish uchun ideal pozitsiya bo'lgan tepalikda joylashgan katta artillyeriya kuchini ishlatishga 1 Harvey, R. The War of Wars , Robinson, 2006. p. 58-61 7 qaror qildi. Uning rejasi muvaffaqiyatli bo'ldi, chunki u qirolistlar tomonidan taklif qilingan ingliz va ispan qo'shinlarini chiqarib yuborishga muvaffaq bo'ldi. Respublika armiyasi shaharni egallab olishga muvaffaq bo'lgandan so'ng, Napoleon Bonapart 1793-yil oxirida brigadir genyeraliga ko'tarildi, keyin u 24 yoshda edi. Uning yaxshi ishlashi uni opyeratsiyadagi eng muhim odamga aylantirdi, shuning uchun unga ko'plab qarashlar tusha boshladi. 1794-yil o'rtalarida Maksimilian Robespiyerre qulaganidan keyin va Augustin va Napoleon o'rtasidagi do'stlik natijasida, ikkinchisi hokimiyatda muvaffaqiyatga erishganlar tomonidan shubha ostiga olingan. Ular Bonapartni qamash yoki o'ldirish uchun hech qanday sabab topmadilar, shuning uchun uni ozod qildilar. Biroq, ular uni kuch markazlaridan haydashga urinishdi va imkoniyatlaridan pastroq lavozimlarga yuborishdi. Keyingi yili Napoleonning o'zi Konvensiyada kuchga ega bo'lgan yangi belgilar orasida obro'- e'tibor qozonishga mas'ul edi:m1795-yil oktyabrda qirolistlar va inqilobiy boshqaruvga rozi bo'lmagan boshqa partiyalar boshchiligidagi hukumatga qarshi qurolli norozilik uyushtirildi. Shunday qilib, Bonapart yordamga keldi.,Pol Barras Napoleonga Konventsiya bo'lib o'tadigan Tilyeries saroyini himoya qilishni ishonib topshirgan. Yoaxim Murat IV yil hosilining 13-kunida (1795-yil 5-oktabr) qirollik hujumini qaytarish uchun ishlatilgan ba'zi to'plarni olish bilan shug'ullangan. Keyin Napoleon Bonapartning qo'lbola qo'shini Konventsiya foydasiga 1400 qirolistni o'ldirdi va qolganlari qochib ketishdi. Shu tariqa Napoleon Fransiyani o'sha paytdan beri boshqarib kelgan Katalogning foydasiga sazovor bo'ldi. Tilyereyni himoya qilishda ishtirok etganidan so'ng Napoleon Bonapart ichki ishlar qo'mondoni lavozimiga ko'tarildi va Italiya yerlarida olib borilgan kampaniyani ishonib topshirdi. U Barrasning himoyachisiga aylandi va o'zining sobiq sevgilisi Jozefina de Boharnaisni xotiniga oldi. Uning qo'shinlari yomon qurollanganligiga qaramay, Bonapart 1797-yilda Mantua, Kastigliona, 2 Manfred A. 3., Napoleon Bonapart, M., 1971 8 Arkole, Bassano va nihoyat Rivolida bo'lib o'tgan janglarda g'alaba qozonishga muvaffaq bo'ldi. Avstriyaliklarga qarshi g'alaba bilan ularni Italiya yyerlaridan quvib chiqarishga muvaffaq bo'ldi. Fransuzlar 5000 kishini yo'qotishdi, avstriyaliklar 14000 kishini tashkil etdi. Italiyaliklar Fransuz qo'shinlarini ozod qiluvchi sifatida qabul qilishdi. Napoleon Avstriya bilan Campo Formio shartnomasi deb nomlanuvchi shartnoma imzolashga muvaffaq bo'ldi. Kelishilganidek, Fransiya shimoliy Italiyani, shuningdek, Gollandiya va Reynni o'z qo'liga oladigan bo'lsa, Avstriya Venetsiyani qabul qiladi. Bu Napoleon tomonidan hurmat qilinmadi, ikkinchisini egallab oldi va Sisalpin respublikasi nomini olgan tashkilotni amalga oshirdi. Bonapartning siyosiy qudrati Fransiyada o'sib borar ekan, Katalog a'zolari yosh harbiy shaxsning tahdidini his qilishdi. Shunga qaramay, u hukumat Italiya kampaniyasidan olgan oltinlari tufayli ularni bir muddat tinchlantirishga muvaffaq bo'ldi. Kengash a'zolari sifatida tanlangan qirolistlar Fransiyada monarxiyani qayta tiklash uchun til biriktirdilar. Gregoryen taqvimi bo'yicha 1797-yil 4-sentyabrda Fruktidor 18-da genyeral Pyer Ojyero o'z qo'shinlari bilan Parijda paydo bo'ldi. Fitnachilardan biri Lazare Karno poytaxtni tark etdi, Bartelemi hibsga olindi. Monarxistlarning aksariyati Fransiya Gayanasidagi hujayralarga mo'ljallangan edi. Shu tarzda, millat qirolistlardan tozalandi va Pol Barras yana o'z nazoratiga o'tdi. Biroq, haqiqiy kuch 1797-yil dekabrda poytaxtga qaytib kelgan Napoleon Bonapartning kuchida edi. O'sha paytda u butun hukmronligi davrida juda muhim bo'lgan vazir Tallyerand bilan uchrashdi. 1 Kengash a'zolari sifatida tanlangan qirolistlar Fransiyada monarxiyani qayta tiklash uchun til biriktirdilar. Gregoryen taqvimi bo'yicha 1797-yil 4-sentyabrda Fruktidor 18-da genyeral Pyer Ojyero o'z qo'shinlari bilan Parijda paydo bo'ldi. Fitnachilardan biri Lazare Karno poytaxtni tark etdi, Bartelemi hibsga olindi. Monarxistlarning aksariyati Fransiya Gayanasidagi hujayralarga mo'ljallangan edi. Shu tarzda, millat qirolistlardan tozalandi va Pol Barras yana o'z nazoratiga o'tdi. Biroq, haqiqiy kuch 1797-yil 1 G iyosov, Temur.ʻ O zME ʻ . Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil . 9 dekabrda poytaxtga qaytib kelgan Napoleon Bonapartning kuchida edi. O'sha paytda u butun hukmronligi davrida juda muhim bo'lgan vazir Tallyerand bilan uchrashdi. Fransiya yangi hukumatni qabul qilishga tayyor edi. Ular Katalog vakolatiga binoan davom ettirishni xohlamadilar, ammo qirolistlarning hokimiyatga qaytishini ham xohlamadilar. Bu Napoleon Bonapart kutgan payt edi. Brumaire kuni Emmanuil Siyes, Xose Fuche, Talleyran, Napoleon va uning ukasi Lusiano Bonapart ikki qismli to'ntarishni boshladilar. Besh yuz va oqsoqollarning ovozini olish Napoleon orzu qilgan qonuniylik uchun zarur edi. Yakobinlar Katalogning kuchini bostiradigan Konsullikni tuzish taklifini qabul qilishga tayyor emas edilar, ammo Lusiano Bonapart Besh yuzning boshlig'i lavozimidan foydalanib, Murod va uning odamlarini rozi bo'lmaganlarni xonadan chiqarib yubordi. Yakobinlar kuch bilan kuch bilan haydab chiqarilgandan so'ng, oz sonli qolgan vakillar, Katalog tugagandan so'ng Fransiyada uchta konsul hokimiyatni boshqarishini ta'minlash uchun ovoz berishdi. Tanlanganlar Sieyes, Dyukos va Napoleon Bonapart bo'lib, ular o'sha paytdan beri haqiqiy hukmdorga aylanishdi. Bundan tashqari, ikkinchisi uni o'zlarining qahramoni deb bilgan Fransuzlar tomonidan qo'llab-quvvatlandi. Ikkala tomon ham Napoleon Bonapartda o'zlari xohlagan narsani ko'rganlariga ishonishdi. Shu tarzda qirolistlar u ularni qo'llab- quvvatlaydi deb ishonishgan va respublikachilar ham shunday qabul qilishgan. Ammo odamlar uchun hech narsa o'zgarmadi. Biroq, Konsullik hukumati mamlakatga osoyishtalik olib keldi, ya'ni savdogarlar rivojlana boshladilar. Anchadan buyon qon oqayotgan Fransiyaga aynan shu narsa kerak edi. Ayni paytda, Siyes VIII yil Konstitutsiyasini tayyorlamoqda. Magna Carta-da Bonapart tomonidan qabul qilingan birinchi konsulning mavqei bo'lishi kerakligi taklif qilingan. Shaffoflik masalasida bo'lishiga qaramay, mamlakatning aksariyati ijobiy ovoz bergan plebisit o'tkazildi. Napoleon Bonapart Elba oroliga surgun qilingan va unga hukmronlik berilgan . Hatto u 20 km kichik hududning tarixi bilan qiziqib qolganligi aytiladi. O'sha paytda u o'z joniga qasd qilmoqchi bo'lgan, ammo zahar uzoq vaqt davomida saqlanib kelganligi sababli o'z ta'sirini qisman yo'qotgan va Bonapartning hayotini tugatish uchun bu etarli emas edi. 10 U orolda mavjud bo'lgan foydali qazilmalarni ekspluatatsiya qilishdan tashqari, Elbada flot qurishga mas'ul bo'lgan. U qishloq xo'jaligini rivojlantirdi va qo'shimcha ravishda Napoleon hududni boshqaradigan ta'lim va huquqiy tizimni modyernizatsiya qildi. Ko'p o'tmay, u Jozefinaning vafot etganini bilib, Rim shohi Mariya Luiza va uning o'g'li Napoleonning majburiy surgun paytida unga hamrohlik qilish uchun kelmasligini tushundi va bu uning taqdiriga duch kelgan optimizmni tugatdi. Napoleon Bonapartning xarob bo'lishiga qit'adan kelishni to'xtatmagan mish-mishlar ham qo'shildi. Ular unga Lyudovik XVIII Fransuz xalqini mag'lub eta olmaganligi va kimdir uni taxtga tushirishga qaror qilgani vaqt masalasidir, bu vazifa uchun impyeratordan yaxshiroq odam yo'qligi haqida xabar berishdi. Napoleonning ahvolini yanada yomonlashtirish uchun unga Fonteyn shartnomasida unga va'da qilingan oylik to'lovlar hech qachon kelmagan. Bonapart 1815-yil 26-fevralda 700 kishisi bilan birga surgunini tashlab, avvalgidek bo'lgan narsasini olishga qaytishga qaror qildi. 1 tushganida, ular uni ushlab qolish uchun 5- polkni jo'natishdi. Napoleon Bonapart qo'shinlarga yaqinlashdi va "Bu yerda men, agar sizning impyeratoringizni o'ldirmoqchi bo'lganlar bo'lsa", deb baqirayotgan paytda odamlarga ko'kragini ochdi. Hech kim unga qarshi hech narsa sinamadi, aksincha ular "Yashasin impyerator!" Keyinchalik Ney Bonapartni qo'lga kiritishga kirishdi, lekin uni ko'rgach, uni o'pdi va qirol Lyudovik XVIIIga qarshi Napoleon saflariga qo'shildi. 20-mart kuni Napoleon Parijga keldi va Burbon allaqachon shaharni tark etdi. Keyin Bonapartning 100 kunlik boshqaruvi boshlandi. Uni Fransiya boshida yana ko'rishni istamagan xalqaro kuchlarga duch kelish kerak edi. 1815-yil 18-iyun kuni Napoleon Bonapart boshchiligidagi yarim million odam Buyuk Britaniya, Gollandiya, Gannovyer va Prussiyaga, shu qatorda milliondan ortiq birlikka duch keldi. Napoleon g'alaba qozonish uchun yagona imkoniyat avvaliga hujum qilish ekanligini bilar edi. U shunday qildi va dastlab u ishladi, ammo keyin Vellingtonga yordam uchun kelgan ko'plab Prussiya qo'shinlari unga yordam berishdi, bu esa Fransuz qo'shinlarini charchatdi. Shunday 1 Levitskiy N. A., Polkovodcheskoye iskusstvo Napoleona, M, 1938. 11 qilib Bonapart ikkinchi marta taxtdan voz kechdi. U Parijda bir necha kun bo'lib, Jozefinaning qizi Hortensiyaning uyida panoh topdi. U o'ziga o'xshagan odam dushmanlaridan munosib bo'lgan hurmat bilan munosabatda bo'lishlarini kutib, inglizlarga taslim bo'ldi. 1815-yil dekabrda inglizlar Napoleonni so'nggi yashash joyiga ko'chirishdi: Bu Angola qirg'og'idan 1800 km uzoqlikda joylashgan vulqon oroli bo'lgan Saint Helena orolidagi Longvood uyi edi. U yerda bo'lgan vaqtida u tez-tez o'zi uchun yaratilgan sharoitlardan shikoyat qilgan. Bundan tashqari, u doimiy ravishda turli xil kasalliklarning qurboni bo'lgan. Bunday og'ir sharoitda surgun qilish uning mashhur tasavvurdagi qahramon obrazini oshirishga xizmat qildi. Napoleon Bonapart 1821-yil 5-may kuni Avliyo Yelena orolida vafot etdi. Uning shifokori unga qilingan yomon muomala tufayli Napoleonning ahvoli yomonlashgani haqida ogohlantirgan va buni Napoleonning o'zi ham tasdiqlagan. Uning so'nggi so'zlari "Fransiya, armiya, Jozefina" edi. Sena daryosi bo'yida dafn etilishi uning xohishi edi. Luis Felipe I 1840-yilda Britaniya hukumatidan Napoleonning qoldiqlarini vataniga qaytarishga ruxsat berishni so'ragan. Napoleon o'zining qit'a tizimi orqali Britaniyani izolyatsiya qilish va iqtisodiy jihatdan zaiflashtirishga umid qilib, kontinental Yevropada Britaniyaning yagona ittifoqchisi bo'lgan Portugaliyaga bostirib kirdi. 1807-yil noyabrda Lissabonni bosib olgandan so'ng va Ispaniyada bo'lgan Fransuz qo'shinlarining asosiy qismi bilan Napoleon o'zining sobiq ittifoqchisiga qarshi chiqish, hukmronlik qilayotgan ispan qirollik oilasini ag'darish va 1808 yilda o'z ukasi Ispaniya qiroli Xose I deb e'lon qilish imkoniyatidan foydalangan. va portugallar inglizlar ko'magida qo'zg'olon ko'tardilar va olti yillik janglardan so'ng 1814-yilda Fransuzlarni Liberyadan quvib chiqardilar. Shu bilan birga, savdo qisqarishining iqtisodiy oqibatlarini o'z zimmasiga olishni istamagan Rossiya muntazam ravishda Kontinental tizimni buzdi, bu Napoleonni 1812-yilda Rossiyaga ommaviy bosqinchilik qilishni boshladi. Natijada Fransiya uchun falokat va Napoleonning Buyuk Armiyasi deyarli yo'q bo'lib ketishi bilan yakunlandi. Mag'lubiyatdan ruhlangan Avstriya, Prussiya, Shvetsiya va Rossiya Oltinchi koalitsiyani tuzdilar 12 va Fransiyaga qarshi yangi yurish boshladilar, 1813-yil oktyabr oyida Leyptsigda Napoleonni bir nechta noaniq janglardan so'ng qat'iy mag'lub etdilar. Keyin ittifoqchilar sharqdan Fransiyaga bostirib kirishdi, yarim orol urushi esa janubi- g'arbiy Fransiyaga tarqaldi. Koalitsiya qo'shinlari 1814-yil mart oyining oxirida Parijni egallab oldi va aprel oyida Napoleonni taxtdan voz kechishga majbur qildi. U Elba oroliga surgun qilindi va burbonlar hokimiyatga qaytadi. Biroq, Napoleon 1815-yil fevralida qochib ketdi va taxminan yuz kun davomida Fransiya ustidan nazoratni qayta tikladi. Ittifoqchilar ettinchi koalitsiyani tuzib, 1815-yil iyun oyida Vaterloda uni mag'lub etishdi va uni Avliyo Yelena oroliga surgun qilishdi, u yerda olti yildan so'ng vafot etdi. Vena kongressi Yevropa chegaralarini o'zgartirdi va nisbatan tinchlik davrini keltirdi. 1 Urushlar jahon tarixida chuqur oqibatlarga olib keldi, jumladan, millatchilik va liberalizmning tarqalishi, Buyuk Britaniyaning dunyoning eng yirik dengiz va iqtisodiy qudrati sifatida yuksalishi, Lotin Amyerikasida mustaqillik harakatining paydo bo'lishi va keyinchalik Ispaniya va Portugaliya impyeriyalarining tanazzulga uchrashi. Germaniya va Italiya hududlarini yirik davlatlarga qayta tashkil etish, urush olib borishning tubdan yangi usullarini, shuningdek, fuqarolik huquqini joriy etish. Shu bilan birga, Portugaliyaning kontinental tizimga kirishdan bosh tortishi va Ispaniyaning uni saqlab qolmasligi yarim orol urushiga va Beshinchi Koalitsiya urushining boshlanishiga olib keldi. Fransuzlar Ispaniyani bosib oldilar va Ispaniya qirolligini tuzdilar va ittifoqni tugatdilar. Tez orada Britaniyaning Pireney yarim orolidagi og'ir aralashuvi kuzatildi, inglizlarning Antvyerpenni egallashga urinishlari esa muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Napoleon Iberiyadagi vaziyatni nazorat qildi, ispanlarni mag'lub etdi va inglizlarni yarim oroldan quvib chiqardi. Uchinchi koalitsiya urushi paytida yo'qotilgan hududlarni qaytarib olishni istagan Avstriya Fransiyaning Sharqiy Yevropadagi davlatlariga bostirib kirdi. Napoleon beshinchi koalitsiyani mag'lub etdi. Burbon monarxiyasi yana tiklandi va g'oliblar Yevropada tinchlikni tiklash uchun Vena Kongressini boshladilar. Urushning bevosita natijasi sifatida Prussiya Qirolligi buyuk davlatga aylandi. 2 Buyuk Britaniya esa o ziningʻ 1 www.lib.lsu.edu. 2 BBC vaqt jadvallari. (2019).Napoleon Bonapart: Impyeriyani qurgan kichik kapital. 13 tengsiz Qirollik dengiz floti va kuchayib borayotgan impyeriyasi bilan dunyoning hukmron super davlatiga aylandi. Muqaddas Rim impyeriyasi tarqatib yuborildi va urushning boshida paydo bo'lgan millatchilik falsafasi Germaniya davlatlari va Italiya yarim orolining keyinchalik birlashishiga katta hissa qo'shdi. Liberiyadagi urush Ispaniya kuchini juda zaiflashtirdi va Ispaniya impyeriyasi parchalana boshladi; Ispaniya 1833-yilga kelib Amyerikaning deyarli barcha mulklaridan mahrum bo'ladi. Portugaliya impyeriyasi qisqardi, Braziliya 1822-yilda mustaqilligini e'lon qildi. Urushlar Yevropa urushida inqilob qildi; Ommaviy harbiy xizmat va umumiy urushning qo'llanilishi misli ko'rilmagan miqyosdagi kampaniyalarga olib keldi, chunki butun xalqlar o'zlarining barcha iqtisodiy va sanoat resurslarini jamoaviy urush harakatlariga bag'ishladilar. Taktik jihatdan Fransuz armiyasi artillyeriya rolini qayta belgilab berdi, Napoleon esa raqamli kamchiliklarni bartaraf etish uchun harakatchanlikni ta'kidladi. va havodan kuzatuv urushda birinchi marta qo'llanildi. 1 Muvaffaqiyatga erishgan ispan partizanlari ashaddiy millatchilik tomonidan boshqariladigan xalqning bosqinchi kuchga qarshi qobiliyatini namoyish etdi. Urushlarning uzoq umr ko'rishi, Napoleonning bosib olishlari ko'lami va g'oyalarning mashhurligi tufayli. Fransiya inqilobi, davr Yevropa ijtimoiy madaniyatiga chuqur ta'sir ko'rsatdi. Keyingi ko'plab inqiloblar, masalan, Rossiya, Fransuzlarni ilhom manbai sifatida ko'rdi, uning asosiy tamoyillari esa inson huquqlari maydonini sezilarli darajada kengaytirdi va bugungi kunda qo'llaniladigan zamonaviy siyosiy falsafalarni shakllantirdi. Fransuz inqilobining boshlanishi Yevropaning qit'aviy kuchlari hukmdorlari tomonidan katta xavotir bilan qabul qilingan edi, bu esa Fransiya hukmdori Lyudovik XVI qatl qilinishi va Fransuz monarxiyasining ag'darilishi bilan yanada kuchaydi. 1793-yilda Avstriya impyeriyasi, Sardiniya qirolligi, Neapol qirolligi, Prussiya, Ispaniya impyeriyasi va Buyuk Britaniya qirolligi Fransiyada kuchayib borayotgan tartibsizliklarni to'xtatish uchun Birinchi Koalitsiyani tuzdilar. Ommaviy harbiy xizmatga chaqirish, harbiy islohotlar va umumiy urush kabi chora-tadbirlar Fransiyada bir vaqtning o'zida fuqarolar urushiga qaramay, 1 Ч. Исдейл указывает, что 18 мая Франция объявила войну Великобритании 14 Fransiyaga koalitsiyani mag'lub etishga imkon berdi. O'sha paytda Fransiya armiyasining genyerali bo'lgan Napoleon avstriyaliklarni Campo Formio shartnomasini imzolashga majbur qildi va faqat Buyuk Britaniyani yangi paydo bo'lgan Fransiya Respublikasiga qarshi qoldirdi. Ikkinchi koalitsiya 1798-yilda Buyuk Britaniya, Avstriya, Neapol, Usmonlilar impyeriyasi, Papa davlatlari, Portugaliya, Rossiya va Shvetsiya tomonidan tuzilgan. Katalog ostidagi Fransiya Respublikasi kuchli korruptsiya va ichki nizolardan aziyat chekdi. Yangi respublikada ham mablag‘ yetishmas edi va endi inqilobning dastlabki bosqichlarida Fransiyani g‘alabalar sari yetaklagan urush vaziri Lazar Karno xizmatidan bahramand bo‘lmadi. Birinchi koalitsiyaning so'nggi bosqichlarida Italiya armiyasi qo'mondoni Bonapart Hindistondagi Britaniya iqtisodiy kuchini buzish niyatida Misrda kampaniya boshlagan edi. Har tomondan bosim ostida bo'lgan Respublika Buyuk Britaniyaning moliyaviy yordami bilan qayta tiklangan dushmanlarga qarshi ketma-ket mag'lubiyatga uchradi. 1806-yil avgust oyida Prussiya qiroli Fridrix Uilyam III boshqa buyuk kuchlardan mustaqil ravishda urushga kirishga qaror qildi. Ayniqsa, Prussiya ittifoqchisi bo'lgan Rossiya armiyasi yordam berish uchun juda uzoqda edi. 1806-yil 8-oktabrda Napoleon Reyn daryosining sharqidagi barcha Fransuz qo shinlarini Prussiyaga bostiribʻ kirdi. Napoleon Prussiya qo'shinini Yena shahrida mag'lub etdi (1806-yil 14 oktyabr), Davut esa o'sha kuni Auyerstedtda boshqasini mag'lub etdi. 160 000 Fransuz askari (kampaniya davom etar ekan, soni ortib bordi) Prussiyaga shunday tezlik bilan hujum qildiki, ular samarali harbiy kuch sifatida butun Prussiya armiyasini yo'q qildi. 250 000 askardan prussiyaliklar 25 000 tasini yo'qotdilar, yana 150 000 asir, 4 000 artillyeriya va 100 000 dan ortiq mushketlarni yo'qotdilar. Jenada Napoleon faqat Prussiya qo'shinlarining otryadi bilan jang qildi. Auyerstadtdagi jangda Prussiya armiyasining asosiy qismini mag'lub etgan yagona Fransuz korpusi ishtirok etdi. Napoleon 1806-yil 27-oktabrda Berlinga kirdi. 1 U Buyuk Fridrix qabrini ziyorat qildi va o‘z marshallariga u yyerda shlyapalarini yechishni buyurdi va “Agar u tirik bo‘lganda edi, biz bugun bu yerda bo‘lmas 1 «История России» (28 августа 2017). Дата обращения: 28 августа 2017. Архивировано 28 августа 2017 года. 15 edik”, deb aytdi. Napoleon Berlinni egallab olish va Yena va Auyersshtadtdagi asosiy qo'shinlarini yo'q qilish bilan Prussiyani urushdan chiqarib yuborish uchun hujumni boshlaganidan keyin atigi 19 kunni oldi. Saksoniya Prussiyani tark etdi va Shimoliy Germaniyadagi kichik davlatlar bilan birga Fransiya bilan ittifoq tuzdi. Urushning keyingi bosqichida Fransuzlar Polshadan rus qo'shinlarini quvib chiqarishdi va ko'plab polshalik va nemis askarlarini Sileziya va Pomyeraniyadagi bir nechta qamallarda, ikkinchi holatda golland va italyan askarlarining yordami bilan ishlatdilar. Keyin Napoleon rus armiyasining qolgan qismiga qarshi turish va vaqtinchalik Prussiya poytaxti Königsbergni egallashga harakat qilish uchun shimolga burilib ketdi. Eylaudagi taktik durang (1807-yil 7-8-fevral), keyin Dansigda taslim bo'lish (1807-yil 24-may) va Xaylsberg jangi (1807-yil 10-iyun) ruslarni shimolga chekinishga majbur qildi. Napoleon Fridlendda (1807-yil 14- iyun) rus armiyasini qat'iyat bilan mag'lub etdi, shundan so'ng Aleksandr Tilsitda Napoleon bilan sulh tuzishga majbur bo'ldi (1807-yil 7-iyul). Germaniya va Polshada Vestfaliya Qirolligi, Varshava gyersogligi va Dansig Respublikasi kabi yangi davlatlar tashkil etildi. Sentyabr oyiga kelib, marshal Guillaume Brune Shvetsiya Pomyeraniyani bosib olishni yakunladi, bu Shvetsiya armiyasiga barcha o'q-dorilari bilan chekinish imkonini berdi. II bob. Napaleonning harbiy harakatlari va sharqqa yurishlari. XVIII asr oxirida Italiyadagi muvaffaqiyatli yurishdan so'ng, Fransiyaning harbiy e'tibori kuchliroq dushman - Angliyaga qaratildi. Inqilobdan keyingi Fransiyaning Direktoriya hukumati butunlay aksilrespublikachi monarxiyalar bilan 16 o‘ralgan edi, ular inqilobiy g‘oyalarning o‘z hududlariga tarqalishini istamagan. Misrga yurish Napoleon Bonapart tomonidan qo'llab-quvvatlandi, u yozuvchi va faylasuf Volneyning nazariyalaridan ilhomlanib, Misrni zabt etish g'oyasiga ishqiboz edi. XVIII asrdagi g'arb styereotiplari sharqliklarni bo'sh va samarasiz qilib ko'rsatdi. G'arb nazarida Sharq qorong'u asrga tushib qolgan edi, bu davrda yerkaklar va ayollar tom ma'noda o'tmish impyeriyalarining vayron bo'lgan vayronalari ichida yashab, o'z millatiga nisbatan ambitsiyalari va tasavvurlaridan mahrum edilar. Ushbu yaxshi niyat bahonasi ostida Direktoriya Angliyani Hindistondagi foydali koloniyalaridan ajratib qo'yish orqali uni tor-mor qilish maqsadini ko'zlagan. Harbiy tarixda birinchi marta armiya jangovar va ilmiy niyatlarga ega bo'ldi. Shu maqsadda 160 dan ortiq olimlar Misrga qo‘shin hamrohligi uchun tanlangan; ular keyinchalik Qohiradagi Institut dïgypte tashkil qiladilar. G'arbiy va sharq tillari uchun bosma mashinalar va tiplar Vatikan do'konlaridan olingan. 215 000 kitobdan iborat kutubxona Vatikan kutubxonasidan ehtiyotkorlik bilan tanlangan. Olimlar uchun ular kerak bo'lishi mumkin bo'lgan har bir asbob sotib olindi va jo'natildi, shu jumladan har xil turdagi laboratoriyalar. Mamlakat va uning aholisini to'liq bilish va tushunish orqali hokimiyatni zabt etish va uni saqlab qolish g'oyasi ilgari hech qachon bunday chuqurlikka olib kelmagan edi. Ushbu kontekst kampaniyani o'ziga xos qildi, chunki hech qachon bosqinchi mamlakat o'z zabt etish ob'ektiga bunday jiddiy qiziqish ko'rsatmagan. 1 Napoleon Bonapartning buyrug'iga binoan Institut olimlari tomonidan tuzilgan ulkan ko'p jildli to'plam bo'lib, keyinchalik Fransuzlarning Yaqin Sharqqa ekspeditsiyasini hujjatlashtirish va xotirlash uchun asosiy manba bo'ldi. 1798-yil 10-mayda Napoleonning 30 000 dan ortiq yerkak va ayol armiyasi Fransiyaning Tulon shahridan suzib ketdi. Misrga yo'lda Napoleon Misr va Fransiya o'rtasida strategik baza sifatida foydalanish uchun Malta orolini bosib oldi. 1798-yil 1-iyunda Fransuz armiyasi Nil daryosining og'zida joylashgan Iskandariya yaqinidagi Misrga tushdi. Shahar mustahkamlangan bo'lsa-da, u tezda Fransuzlar qo'liga o'tdi. Iskandariyadan Napoleon qo shinlari butun Yuqori Misrni bosib olish uchunʻ 1 Tulard J. L'Anti-Napoléon. La Légende noire de l'Empereur. — René Julliard, 1965. 17 yurish qildilar. Mamlakat, garchi rasman Usmonli impyeriyasining bir qismi bo'lsa ham, birinchi navbatda, Fransuz bosqinchilariga qattiq qarshilik ko'rsatgan talonchi qul jangchilarining eklektik guruhi bo'lgan mamluklar nazorati ostida edi. Fransuzlar ularni zo'ravon despotlar deb hisoblashgan, ular ayollarni bostirgan va qotillik, odam o'g'irlash kabi jinoyatlarga odatlangan. 1 Qohiradan bir oz masofada joylashgan piramidalarda fransuzlar 50 000 jangchidan iborat qo‘shinni poylab o‘tirganini payqadilar. Bu qo shin mamluklar, arablar, badaviylar va misrliklardanʻ iborat edi. Texnologik jihatdan ustun qurollari tufayli Fransuzlar jangda osongina g'alaba qozonishdi. Shunga qaramay, Fransuz askarlari sharq dushmanlarining jasorati va shafqatsizligiga qoyil qolishdi. Mamluklar sardori Murod-bey mag lubiyatga uchraganidan so ng, qolgan qo shini bilan birga Fransuz qo shinlari ʻ ʻ ʻ ʻ ta qib qilib, sahroga qochib ketishdi. 1798-yil 24-iyulda Napoleon Qohiraga ʼ kirgach, Abukirda ufqda inglizlar paydo bo‘ldi. Genyeral Nelson Britaniya flotiga Fransuz kemalarini o'rab olishni buyurdi, ular himoyalangan quruqlikdagi istehkomlarga yetarlicha yaqin bo'lmagan. Shu tariqa inglizlar Fransuz kemalarini birin-ketin yo‘q qilishga muvaffaq bo‘lishdi. Fransiya flotining yo'q qilinishi Misrga Fransuz ekspeditsiyasining taqdirini muhrlab qo'ygan harbiy falokat edi. Yevropa bosqinchilari endi Fransiya bilan aloqa qila olmadilar yoki undan zaruriy ta'minot ololmadilar. Bu vaziyatdan inglizlar unumli foydalanib, Yevropaga Fransiyaning yaqinlashib kelayotgan mag‘lubiyati haqida bo‘rttirilgan tashviqot xabarlarini jo‘natishdi. Abukirdagi jang haqidagi xabar Qohiraga yetib kelganida, Napoleon Bonapart Usmonli impyeriyasini yo'q qilish umidida Suriyaga bostirib kirishga qaror qildi. Armiya ikki qismga bo'lingan. General Desaix boshchiligidagi bir kontingent Yuqori Misrni egallab oldi va Murod-beyni sahro tomon quvib yetdi; Bonapart boshchiligidagi boshqa askarlar Muqaddas zaminga otlanishdi. Kemalar yetishmay qolgan Napoleon armiyasi Qohiradan Falastinga tuya va xachirlarda yo‘l oldi. Muqaddas zamindagi birinchi yirik jang Yaffa yaqinida bo'lib o'tdi. Aynan o'sha yerda Fransuz armiyasi eng og'ir zarbani oldi. Usmonli 1 Englund, 2010 , p. 124. 18 turklari inglizlar bilan kuchlarini birlashtirdilar, Fransuz armiyasi esa vaboning halokatli avj olishi tufayli qobiliyatsiz edi. Napoleon qo'shinining qoldiqlari Acre tomon yurishdi. Bu yerda so'nggi jang Fransuzlarning oldinga siljishini to'xtatdi. Napoleon chekinish paytida Yaffadan o'tib ketganida, u shifokorlarga vabo bilan kasallangan askarlarini zaharlashni buyurdi. Napoleonning fikriga ko'ra, ular o'ta kasal bo'lib, armiya uchun og'ir edi. 1799-yil avgust oyida Napoleon Bonapart va uning bir necha sarkardalari yashirincha Iskandariyadan Fransiyaga qaytish uchun jo‘nab ketishdi, u yerda ular ko‘p o‘tmay Direktoriya hukumatini ag‘dardi. Fransiyaning Misrga qilgan ekspeditsiyasi halokat bilan yakunlandi. Biroq, bu o'n to'qqizinchi asr Yevropa madaniyatiga kuchli ta'sir ko'rsatdi. Fransiya Misrning hamma narsasi uchun modani qabul qildi, bu G'arb tomonidan qabul qilingan sharqshunoslik styereotiplarini chuqurlashtirdi va e'tiborni tashlab ketilgan askarlardan va Misr ekspeditsiyasining muvaffaqiyatsizligidan uzoqlashtirdi. Misr atributlariga bo'lgan bu ishtiyoq "Egyptomania.." nomi bilan mashhur bo'ldi. Bonapart Misrning siyosiy salohiyatini angladi va undan ekspeditsiya natijalarini qayta ko'rib chiqish uchun foydalanishga qaror qildi. U Misrga hamrohlik qilgan olim va ulamolarning barcha qayd etilgan topilmalarini nashr etish bo‘yicha keng ko‘lamli loyihani amalga oshirishni buyurdi. Ushbu hujjatlarning barchasi 1809- 1822-yillarda "De l'gypte" nomi ostida paydo bo'lgan ulkan hashamatli nashrga to'plangan. Ta'rif yigirma jilddan iborat bo'lib, asosan katta o'lchamdagi gravyuralarni o'z ichiga olgan bo'lib, ular qo'shilgan matn jildlarida tushuntirilgan. Garchi Napoleonning qudrati yodgorligi bo'lsa-da, tavsif uning vorisi, Burbon qiroli Lui XVIII davrida tugallangan Tavsifning atigi 1000 nusxasi chop etilgan va bugungi kunda to'liq to'plamlar juda kam uchraydi. Luiziana shtat universiteti barcha hajmli plitalarga egalik qiladi, ularning namunalari bu yerda birinchi marta namoyish etiladi. Ko'rgazmaga qo'yilgan Tavsif nusxasi ko'plab qo'lda bo'yalgan bosma nashrlarni o'z ichiga oladi, ular faqat bir nechta zukko kollektorlar uchun maxsus nashr sifatida ishlab chiqarilgan. Ushbu polixrom nashrlarning juda kamligi shundan dalolat beradiki, 19 hatto Parijdagi BibliothPque Nationale ham qo'lda bo'yalgan bosma nusxalarga ega emas. Napoleon urushlari davrida Jazoir Qirolligi O'rta yer dengizidagi savdodan va Fransiya tomonidan asosan kreditga sotib olingan oziq-ovqat mahsulotlarini katta miqdorda import qilishdan katta foyda ko'rdi. Jazoir deylari o'zining doimiy ravishda kamayib borayotgan daromadlarini soliqlarni ko'paytirish orqali tuzatishga harakat qildi, bu esa mahalliy dehqonlar tomonidan qarshilik ko'rsatdi, mamlakatdagi beqarorlikni kuchaytirdi va Yevropadan va yosh Amyerika Qo'shma Shtatlaridan savdo kemalariga qarshi qaroqchilikning kuchayishiga olib keldi. Bu, o'z navbatida, Birinchi Barbarlar urushi va Ikkinchi Barbarlar urushiga olib keldi, bu 1816-yil avgust oyida Edvard Pellev yaqinda ozod qilingan Yevropalik qullarning Jazoir qirg'iniga javoban Jazoirni dengizdan bombardimon qilish bilan yakunlandi. Burbon restavratsiyasining Fransuz aholisi orasida keng tarqalgan va mashhur emasligi ham Fransiyani beqaror qildi. O'z xalqini ichki ishlardan chalg'itish uchun qirol Charlz X mustamlakachilik ekspeditsiyasida qatnashishga qaror qildi. 1827-yilda Jazoir Dey Husayn Dey Fransuzlardan 1799-yilda Misrdagi Napoleon kampaniyasi askarlarini oziqlantirish uchun materiallar sotib olish orqali tuzilgan 28 yillik qarzni to'lashni talab qildi. Fransiya konsuli Pyer Deval qoniqarli javob berishdan bosh tortdi va g'azablangan Husayn Dey konsulga qilich bilan tegdi. Charlz X buni Jazoir portiga qarshi blokadani boshlash uchun bahona sifatida ishlatdi. Blokada uch yil davom etdi va birinchi navbatda Jazoir bilan savdo qila olmagan Fransuz savdogarlari zarariga olib keldi, barbar qaroqchilari esa hali ham blokadadan qochishga muvaffaq bo'lishdi. 1829-yilda Fransiya muzokaralar o'tkazish taklifi bilan elchisini yuborganida, u blokirovka qilingan kemalardan biriga to'pdan o'q uzdi. 1 Keyin Fransuzlar yanada kuchliroq harakat qilish zarurligini aniqladilar. Qirol Charlz X Jazoir sohillarida deylarning "qo'polligini" jazolash, shuningdek, Jazoirdan xavfsiz boshpana sifatida foydalangan barbar korsarlarini yo'q qilish uchun jazo ekspeditsiyasini tashkil etishga qaror qildi. Opyeratsiyaning dengiz qismi admiral Dyupyerrega berildi, u buni juda xavfli deb topib, bunga qarshi maslahat berdi. Shunga qaramay, unga flot 1 Dictionnaire Napoléon / Jean Tulard. — P. : Fayard, 1999. 20 qo'mondonligi berildi. Quruqlik qismi Burmon konti Lui Avgust Viktor de Ghaisne buyrug'i ostida edi. 16-may kuni 103 ta harbiy kema va 464 ta transport vositasidan iborat flot 37 612 kishilik kuchli armiyani o'z ichiga olgan Tulondan jo'nab ketdi. Birinchi impyeriya davrida olib borilgan kuzatishlar tufayli yyer hammaga ma'lum bo'lgan va qo'nish joyi sifatida Jazoirdan 25 kilometr (16 milya) g'arbda joylashgan Sidi Fyerrux oroli tanlangan. 31-may kuni flotning avangardi Jazoirdan yyetib keldi, ammo butun flot yyetib kelishi uchun 14-iyungacha vaqt ketdi. Tanglikning kuchayishi va urush boshlanishidan so'ng, jazoirliklar o'zlarini safarbar qildilar. Maxzen tizimidagi qabilalar butun Konstantin, Oran va Tittyeri beyliklarida undirilgan. 1 Qobiliyaning Zvava va Iflissen jangchi qabilalari ham undirilgan va ular Shayx Muhammad ibn Zaamum qo'mondonligi ostida berilgan. Jazoir Odjak ham safarbar qilindi va ularning og'a Ibrohim Jazoir kuchlarining oliy qo'mondoni yetib tayinlandi. Husayn Dey fransuz bosqinchilariga qarshi muqaddas jihod e'lon qilar ekan, butun mamlakatdan ko'plab ko'ngillilar Husayn Dey armiyasiga qo'shilishdi. Bundan tashqari, butun mamlakat bo'ylab jangovar mahorati bilan mashhur bo'lgan muayyan qabilalarga bir nechta xatlar yuborildi. “Barcha Qobiliya aholisiga, ularning barcha taniqli shaxslari va marabotlariga xayrli kun. Bilingki, Fransuzlar Jazoir poytaxtiga qo'nish va uni bosib olish rejasini tuzdilar. Siz jasoratingiz va Islomga sodiqligingiz bilan mashhur xalqsiz. 1541- yilda Karl V ga qarshi Birinchi Muqaddas Urushda qatnashgan ota-bobolaringiz kabi bu dunyoda ham, oxiratda ham foyda olishingiz uchun Ular sizni muqaddas urushga chaqiradi. Kim keyingi dunyoda baxtli bo'lishni istasa, kerak vaqti kelganda o'zini butunlay jihodga bag'ishlasin.” Jazoir armiyasining aniq soni va tarkibi noma'lum, ammo ma'lumki, qo'shinlarning aksariyati Maxzen qabilaviy yig'imlaridan edi. Jazoir qo'shinlarining aniq soni haqidagi taxminlar juda xilma-xildir, ba'zi hisob-kitoblarga ko'ra, taxminan 25,000-30,000, ba'zi Fransuz manbalari esa 50,000 tani tashkil qiladi. 1830-yil 14-iyun kuni yertalab Fransuz ekspeditsiya kuchlari 34000 askardan iborat bo'lib, uchta bo'linmaga bo'lingan holda Sidi Fyerruch Presque-oroliga tusha 1 Broers M. Napoleon. Volume 1. Soldier of Destiny, 1769–1805 21 boshladi. Qo'ngandan so'ng, ular tezda Jazoir batareyasini qo'lga olishdi va genyeral Berthezène boshchiligidagi bo'linma qolgan qo'shinlarning qo'nishini himoya qilish uchun qirg'oq boshini o'rnatdi. Fransuzlar tayyorgarlik ko'rayotganda, ularga yashirin Jazoir skautlari doimiy ravishda hujum qilishdi va ta'qib qilishdi, ularning partizan uslubidagi ta'qiblari faqat asosiy hujumning debochasi edi. Fransuzlar asta-sekin o'z qo'shinlari va jihozlarini tushirayotganda, Husayn Deyning Oran, Tittyeri va Medeyadan kelgan uchta beklari va turli kurdlar qurol chaqiruviga javob berishdi va yaqin atrofdagi Staoueli platosida katta lagerga kuch to'play boshladilar. Faqat qo'rquv fransuzlarni oldinga siljishdan to'xtatayotganiga ishonch hosil qilgan Ibrohim og'a boshchiligidagi jazoir qo'shinlari 19 iyun kuni erta tongda platodan tushib, allaqachon tushib ketgan ikki Fransuz bo'linmasiga hujum qilishdi. Jazoirning hujumi qaytarildi va Fransuz qo'shinlari jazoirliklarni tepalikdagi lagyeriga kuzatib borishdi. Fransiyaning artillyeriya otishmalari va nayzali zarbalari oxir-oqibat Jazoirning chekinishini umumiy mag'lubiyatga aylantirdi. Peshin vaqtida Fransuzlar Jazoir lagyerini egallab olishdi va Dey tomonidan yig'ilgan ko'plab kuchlar uylariga qaytib ketishdi. Lagyerda fransuzlar jazoirliklar qochib kyetib, u yyerda tashlab ketgan boylik, qurol-yarog‘, oziq-ovqat va chorva mollarini topdilar. Fransiya muvaffaqiyatiga qaramay, Bourmont barcha kuchlar tushirilmaguncha boshqa harakat qilmaslikka qaror qildi. Ayni paytda, Jazoirda Husayn Dey keyingi uch kun davomida jangdan keyin tarqalib ketgan kuchlarni to‘plash uchun faol harakat qildi. Har kuni shaharga ularning soni ko'payib borar edi va ko'p o'tmay Fransuzlarning yaqqol harakatsizligi jazoirliklarga yangi ishonch bag'ishladi. 24- iyun kuni yertalab Jazoir qo'shinlari Staoueli platosiga qaytib kelib, Fransuz postlari oldiga joylashdilar. Birinchi Fransuz diviziyasi ustunlar shaklida ular tomon yurishni boshlaganida, Jazoir qo'shinlari plato chetidagi Sidi Xalef qishlog'i tomon chekinishdi. Bir oz jangdan so'ng, jazoirliklar nayzali zarbalar bilan tor-mor qilindi. O'sha kuni Fransuzlarning qurbonlari juda kam edi, lekin o'ldirilganlar orasida Fransuz bosh qo'mondoni to'rt o'g'lidan biri Amedée de Bourmont ham bor edi. 3-iyul kuni Admiral Dyupyerre va uning ba'zi harbiy kemalari Jazoir qirg'oq 22 mudofaasini bombardimon qildi. Biroq, Fransuz kemalari qirg'oqdan nisbatan uzoqda qoldi va shuning uchun ozgina zarar yetkazdi 29-iyun kuni Fransuz qo'shinlari Bordj Moulay Hassan qal'asi yaqiniga yetib kelishdi, qadimgi Usmonli qal'asi, 1541-yilda 30-iyunda ular qamalga tayyorgarlik ko rish uchun xandaqʻ qazishni boshladilar va 3-iyulga kelib barcha artillyeriyalarini olib kelishdi. 4-iyul kuni yerta tongda fransuz artillyeriyasi qo‘mondoni genyeral De la Xitte barcha batalyonlarga o‘t ochishni buyurdi. 1 Himoyachilar zudlik bilan javob qaytarishdi va uzun to‘p otildi. Qal’aning 800 ga yaqin yanichari va 1200 mavrdan tashkil topgan garnizoni kuchli bombardimonga uchraganiga qaramay, bir necha soat qarshilik ko‘rsatdi, bu jasorat fransuzlarni hayratda qoldirdi. ertalab soat 10:00 ga yaqin qal'a himoyachilari o'q otishni to'xtatdilar, chunki barcha myerlonlar yo'q qilingandan keyin ularda hech qanday qopqoq yo'q edi. Qal'a vayron bo'lgan va qurollarining aksariyati vayron qilingan. Garnizonning 2000 askaridan faqat yarmi tirik qoldi va Kasbaga qaytdi. Qal'a tasvirdan tashqarida bo'lganligi sababli, shahar endi Fransuz bosqinchi kuchlarining rahm-shafqatiga aylandi. Fransuzlar o'zlarining artillyeriyalarini qal'a vayronalariga olib kelishdi. Tushdan bir oz vaqt o'tgach, Dey elchisi Fransuz safiga yetib bordi va Fransiya qirolidan rasmiy uzr so'rash va fransuz urushi xarajatlarini regens tomonidan to'lash evaziga Fransuz qo'shinlarini olib chiqish to'g'risida muzokaralar olib borishga harakat qildi. Fransuzlar buni rad etishdi va bir muncha vaqt o'tgach, ikki delegat Fransuzlarga kelib, tinchlik kelishuvlariga erishilgunga qadar sulh to'g'risida muzokaralar olib borishdi. Ular, shuningdek, deylarning boshini fransuzlarga olib kelishni taklif qilishdi, Fransuzlar buni rad etishdi. De Burmon ularga Fransiya shahar, uning floti, Regens xazinasi va turklarning shahardan chiqib ketishini xohlayotganini aytdi va agar bu shartlar qabul qilinsa, aholining uylarini talon-taroj qilishdan saqlab qolishga va'da berdi. 2 Husayn Deyga surgunda o zi bilan shaxsiy ʻ boyliklarini olib kelishga ham ruxsat beriladi. Ikki delegat kyetib, yertasi kuni soat 11:00 atrofida qaytib kelishdi va Fransuzlarga beylar ularning shartlariga rozi 1 Englund S. Napoleon: A Political Life . — Simon and Schuster , 2010. 2 Shuhrat Ergashev Jahon tarixi-2014. 23 ekanligini aytishdi. Fransuz qo shinlari shaharga 5-iyul kuni soat 12:00 da kirishdi.ʻ Bir necha kundan keyin Husayn bey va uning oilasi Neapolga jo‘nab ketishdi. Xulosa Napoleon urushlari Yevropaga tub o ' zgarishlar olib keldi , ammo reaktsion kuchlar qaytib , Burbon uyini Fransuz taxtiga tikladilar . Napoleon G'arbiy Yevropaning ko'p qismini bir hukmronlik ostiga olishga muvaffaq bo'ldi. Ko'pgina Yevropa mamlakatlarida Fransiya impyeriyasida bo'ysunish Fransiya inqilobining ko'plab liberal xususiyatlarini, jumladan, demokratiyani, sudlarda qonuniy tartibni, krepostnoylikning bekor qilinishini, katolik chyerkovi hokimiyatining qisqarishini va monarxlarga konstitutsiyaviy cheklovlar talabini olib keldi. Savdo va sanoatning o'sishi bilan o'rta sinflarning kuchayib borayotgan ovozi qayta 24 tiklangan Yevropa monarxlari inqilobdan oldingi absolyutizmni tiklash qiyin bo'lganini va Napoleon hukmronligi davrida amalga oshirilgan ko'plab islohotlarni saqlab qolishga majbur bo'lganini anglatardi. Institutsional myeros bugungi kungacha fuqarolik huquqi shaklida, aniq belgilangan qonun kodekslari bilan - Napoleon kodeksining doimiy myerosi bo'lib qolmoqda. Fransiyaning Yevropaning boshqa yirik davlatlarining turli va oxir-oqibat barcha birlashgan kuchlari bilan yigirma yildan ortiq davom etgan doimiy urushi nihoyat o'z ta'sirini ko'rsatdi. Napoleon urushlarining oxiriga kelib, Fransiya endi Lui XIV davridan beri bo'lgani kabi Kontinental Yevropada hukmron kuch rolini o'ynay olmadi, chunki Vena Kongressi asosiy kuchlarni o'zgartirib, "kuchlar muvozanati" ni yaratdi. ular bir-birlarini muvozanatlashtirib, tinchlikda qolishlari mumkin edi. Shu munosabat bilan, Prussiya o'zining sobiq chegaralarida tiklandi, shuningdek, Polsha va Saksoniyaning katta qismlarini oldi. Kattalashgan Prussiya doimiy Buyuk davlatga aylandi. Prussiya e'tiborini g'arbga va Fransiyaga tortish uchun Kongress Reyn va Vestfaliyani ham Prussiyaga berdi. Bu sanoat rayonlari agrar Prussiyani XIX asrda sanoat yetakchisiga aylantirdi.[ Buyuk Britaniya eng muhim iqtisodiy kuch sifatida paydo bo'ldi va uning Qirollik dengiz floti XX asrgacha butun dunyo bo'ylab so'zsiz dengiz ustunligini saqlab qoldi. Napoleon davridan keyin nisbatan yangi harakat bo'lgan millatchilik tobora kuchayib bordi. Bu kelajakdagi Yevropa tarixining ko'p qismini shakllantirdi. Uning o'sishi ba'zi shtatlarning boshlanishi va boshqalarining oxiri bo'ldi, chunki Napoleon davridan keyingi yuz yil ichida Yevropa xaritasi keskin o'zgardi. Davlatlar va aristokratiya hukmronligi keng tarqalgan kelib chiqishi va madaniyatiga asoslangan milliy mafkuralar bilan almashtirildi. Bonapartning Yevropada hukmronligi shahar- davlatlar, qirollik va knyazliklarni birlashtirish jarayonini boshlab, Germaniya va Italiya milliy davlatlarini barpo etish uchun urug'larni sepdi. Urush oxirida Daniya Norvegiyani asosan Finlyandiyaning yo'qolishi uchun kompensatsiya sifatida Shvetsiyaga berishga majbur bo'ldi, bunga boshqa koalitsiya a'zolari rozi bo'ldi, va qisqa muddatli urush bo lib, Shvetsiyaning g alabasi bo lib, Norvegiyaniʻ ʻ ʻ Shvetsiyalik Karl XIV Jon boshchiligida Shvetsiya bilan shaxsiy ittifoqqa 25 aylantirdi. Ittifoq keyinchalik tinch yo'l bilan tarqatib yuborildi. Fransiyaga qarshi bufyer davlat sifatida tuzilgan Nidyerlandiya Birlashgan Qirolligi Belgiya mustaqillikka erishgach, tezda tarqab ketdi. Vena kongressida yana bir kontseptsiya paydo bo'ldi - yagona Yevropa. Mag'lubiyatdan keyin Napoleon yerkin va tinch "Yevropa uyushmasi" haqidagi orzusi amalga oshmay qolganidan afsusda edi. Bunday Yevropa birlashmasi hukumat, o'lchov tizimi, valyuta va Fuqarolik kodeksining bir xil tamoyillariga ega bo'ladi. Bir yarim asr o'tgach, va ikki jahon urushidan so'ng, bu ideallarning bir nechtasi Yevropa Ittifoqi shaklida qayta paydo bo'ldi. Foydalanilgan adabiyotlar va manbaalar ro`yxati: Rahbariy adabiyotlar: 1.Karimov I.А. Tarixiy xotirasiz kelajak yo q. T.: O zbekiston, 1998.ʼ ʼ Umumiy va maxsus adabiyotlar: 1. Maurois, A. va Morales, M. (1962).Fransiya tarixi. Barcelona: Surco, 366 - 416 betlar. 2. En.wikipedia.org. (2019).Napoleon. [onlayn] mavjud: en.wikipedia.org 26 3. Programmnie dokumenti musulmanskix politicheskix partiy (1917—1920), Oksford, 1985; 4. Godechot, J. (2019).Napoleon I | Biografiya, yutuqlar va faktlar. [onlayn] Britannica entsiklopediyasi. Mavjud: britannica.com 5. History.com muharrirlari (2009).Napoleon bonaparti. [onlayn] TARIX. A&E televizion tarmoqlari. Mavjud: history.com 6. BBC vaqt jadvallari. (2019).Napoleon Bonapart: Impyeriyani qurgan kichik kapital. 7. B. Nikitine, "Les Afšārs d'Urumiyeh", JA , 1929, 67-123-betlar. Qo`shimcha va internet manbaalari: 1. www.lib.lsu.edu. 3.www.Ziyonet.uz 4.www.History.ru 5.www.Atayli.net 6.www.Hrono.ru Ilovalar 1-ilova. 27 Fransiya Imperatori.Napaleon Bonapart 28 2-Ilova Napaleon Qo`shinlari Misrda. 29

Napaleon Bonapartning hokimyatga kelishi va harbiy yurishlari

Купить