Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 52.1KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 19 Sentyabr 2023
Kengaytma docx
Bo'lim Kurs ishlari
Fan Pedagogika

Sotuvchi

Bohodir Jalolov

Nogironligi bo’lgan bolalar uchun internat tipidagi Muruvvat uylari faoliyat yuritish tartibi hamda nogironligi bo’lgan bolalar bilan ijtimoiy ish

O ’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI М IRZO ULUG’BEK N ОМ IDAGI O ’ Z Б B Е KIS ТО N М ILLIY UNIVERSITETI IJТIМОIY FАNLAR FАКULТЕТI IJТIМОIY ISH КАFЕDRАSI OTA-ONA QARAMOG’ISIZ QOLGAN BOLALAR BILAN IJTIMOIY ISH F А NIDAN КURS ISHI Mavzu: Nogironligi bo’lgan bolalar uchun internat tipidagi Muruvvat uylari faoliyat yuritish tartibi hamda nogironligi bo’lgan bolalar bilan ijtimoiy ish Тошкент 1 MUNDARIJA Kirish 1.BOB. Nogironligi Bo’lgan Bolalarni Muruvvat Uylariga Joylashtirish Tartibi Va Faoliyat Yuritish Tartibi  1.1. Nogironligi bo’lgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish tartibi  1.2. Muruvvat uylarining faoliyat olib borish tartibi  II.BOB. O’zbekistonda Internat Tipidagi Muruvvat Uylari Faoliyatini Yanada Takomillashtirish Va Qo’llab-Quvvatlash Chora-Tadbirlari  2.1. O’zbekistonda Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirish  2.2. Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda xorij tajribasi  Xulosa  Foydalanilgan Adabiyotlar 2 Kirish Mavzuning dolzarbligi. Bugungi kunda mamalakatimizda olib borilayotgan davlat siyosatining asosiy yo’nalishlaridan biri sifatida inson qadri, uning huquq va erkinliklarni to’laqonli ta’minlab berishga qaratilgan izchil islohatlar tizimini alohida ta’kidlab o’tishimiz lozim. Yurtimizda bola huquqlarini himoya qilish bo’yicha davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari sifatida bolaning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash, bolaning hayoti va sog’lig’ini muhofaza qilish, bolaning kamsitilishiga yo’l qo’ymaslik, ularning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish, bolalar huquqlari va imkoniyatlarining tengligini ta’minlash bola huquqlari kafolatlarining huquqiy asoslarini takomillashtirishdan iboratdir. Aholining maxsus jamoat va davlat qaramog ‘iga muhtoj toifalari orasida yetim bolalar va ota-ona qaramog ‘isiz qolgan bolalar alohida o ‘rin tutadi. Bugungi kunda jamiyatning asosiy vazifasi - ularni to’laqonli, sog’lom fuqarolar etib voyaga yetkazish, ularga keyinchalik ijtimoiy moslashishni osonlashtiradigan kasbiy va turli xil hayotiy ko nikmalarni singdirishdir. ʻ Xususan, muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev tomonidan 2021-yil avgust oyida “Yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni tarbiyalashning tubdan yangilangan tizimini joriy etish chora tadbirlari tog’risida”gi qarori qabul qilindi.¹ Ushbu qaror asosida ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni davlat tomonida qo’llab-quvvatlashni kuchaytirish hamda yoshlarning ta’lim-tarbiyasi, ijtimoiy nafaqalari hamda uy, ish bilan ta’minlash masalalarida aniq vazifalar belgilab berilganligi va bu asosida olib borilayotgan ishlar katta ahamiyat kasb etadi. Kurs ishi mavzusining o’rganilganlik darajasi. Kishilik jamiyati shakllangan qadimgi davrlardan boshlab yetim bolalar muammomalari ilg or fikrli kishilar, ʻ davlat arboblari, ilm-fan namoyandalarini befarq qoldirmagan. Jumladan, Sharq mutafakkirlari asarlarida, bundan tashqari xorij olimlari hamda mamlakatimiz olimlari tomonidan yetimlik va bolalarning ota-ona qaramog siz qolish sabablari, ʻ 3 bolalarning ta lim tarbiyasi chuqur o rganilgan va bugungi kunda hamʼ ʻ o rganilmoqda. ʻ Yetim bolalar va ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarning rivojlanishi va psixologiyasi yuzasidan Muxina . V. S, Maslou kabi olimlar tadqiqotlar olib ⁵ ⁶ borishgan. Bundan tashqari xorij olimlaridan Bazarova Y. B , Zaxarova J. A , L. ⁷ ⁸ V. Petranovkaya, mamlakatimizda esa G aniyeva M. X , Latipova N. M¹ , Zaitov ʻ ⁹ ⁰ E. X, Abduxalilov A. A ¹¹. Psixolog-pedogoglardan esa Salaeva M. S¹² hamda Aripova A. X¹³ kabilar bolalar ta lim tarbiyasi va ularda kechadigan o zgarishlar ʼ ʻ haqida ilmiy izlanishlar olib bormoqda. Kurs ishining maqsadi . Nogironligi bo’lgan bolalar bilan ishlashda Muruvvat uylarining ahamiyatini ochib berish, uning faolyatini tushuntirish. Nogironligi bo’lgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish va chiqarish tartiblarini ko’rib chiqish. Muruvvat uylari faoliyatini yanada takomillashtirish va qo’llab-quvvatlash chora-tadbirlarini tatbiq etish Kurs ishining vazifasi. Mazkur kurs ishining vazifalari quyidagilar: - Nogironligi bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish tartibi ; - Muruvvat uylarining faoliyat olib borish tartibi; - O’zbekistonda Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirish; - Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda xorij tajribasi Kurs ishining obyekti. Internat tipidagi Muruvvat uylarida tarbiyalanayotgan nogironligi bo’lgan bolalar. Kurs ishining predmeti. Internat tipidagi Muruvvati uylari faoliyatida yuzaga kelayotgan muammolar va tarbiyalanayotgan nogironligi bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarda yuzaga kelayotgan kamchiliklar va qiyinchiliklar. Kurs ishimizning metodologik asoslari. Mutaxassis bilim darajasini amaliyotga oid mukammal ko’nikmalar bilan birlashtirgan holda nogironligi bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalar bilan Muruvvat uylarida to’gri ijtimoiy ish tashkil etish va Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda tegishli nazariyalarni qo’llash. 4 Kurs ishining tuzilishi. Mundarija, kirish, 2 bob, 4 paragraf, xulosa, foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Ishning umumiy hajmi 30 betdan iborat. 5  1.BOB. Nogironligi Bo’lgan Bolalarni Muruvvat Uylariga Joylashtirish Tartibi Va Faoliyat Yuritish Tartibi 1.1. Nogironligi bo’lgan bolalarni Muruvvat uylariga joylashtirish tartibi. Ota-ona qaramog’isiz qolgan nogironligi bo’lgan bolalar, hojatxonadan topilgan, OITSga chalingan ota-onadan tug’ilgan va boshqa bir qancha ko’ngilsizliklar tufayli nuqson bilan dunyoga kelgan bolalar ana shu Muruvvat uylarida: avval nogiron bolalar Muruvvat uylari, so’ng qariya va nogironlar kattalar Muruvvat uylarida yashaydilar. Ota-onasi, yaqinlari bo’lgan davolanuvchilarni onda-sonda uyga olib ketishlarini (uzog’i bir oy muddatga) hisobga olmasa, ular hayoti davomida faqat ikki maskanda umr kechirishadi. Og’ir darajadagi aqliy zaiflik, gemiparez, paraparez va tetrapez asoratlari bo’lgan mo’’tadil darajadagi aqliy zaiflik serebral falaji, intellektning og’ir buzilishiga olib kelgan shizofreniya, mo’’tadil darajadagi aqliy zaiflikka olib kelgan epilepsiya, bosh miya shikastlanishi oqibatidagi mo’’tadil darajadagi aqli zaiflik (bosh miya ensefaliti, meningiti, meningoensafaliti, sifilisi va bosh miyaning shikastlanishi), shuningdek, bosh miyaning xromasoma kasalligi yoki anomaliyasi tashxisi qo’yilgan bemorlar Respublika Muruvvat nogironlar uchun internat uylarida davolanishadi. O’zbekiston Respublikasi Davlat Statistika Qo’mitasi rasmiy saytidagi ma’lumotga ko’ra, 2016 yildan Respublikada 33ta Muruvvat uylari faoliyat yuritayotgan bo’lib, ularda 7745 nafar bemor davolanmoqda. «Muruvvat» bolalar internat uylariga yuborish, shuningdek, biridan ikkinchisiga o’tkazish AgentlikningVasiylikka olinuvchilarni tibbiy-ijtimoiy muassasalarga yuborish, shuningdek biridan ikkinchisiga o’tkazish (ko’chirish) bo’yicha doimiy faoliyat yurituvchi maxsus komissiyasi qaroriga muvofiq hududiy boshqarma boshlig’ining buyrug’i asosida amalga oshiriladi. Nogironligi bo’lgan bolalarni nogironligi bo’lgan bolalar uchun kunduzgi parvarishlash guruhiga qabul qilishda ota-onalar (vasiylar yoki homiylar, farzandlikka oluvchilar) va «Muruvvat» bolalar internat uyi direktori o’rtasida 6 beg’araz shartnoma tuziladi, unda tomonlarning huquq va majburiyatlari ko’rsatiladi. «Muruvvat» internat uylari faoliyati Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahar tibbiy-ijtimoiy xizmatlarni rivojlantirish boshqarmalari tomonidan muvofiqlashtiriladi. Ularning ko’pchiligini yaqinlari tirik bo’lishiga qaramay, biror marta ko’rishga kelishmagan. Bemorlar Muruvvat uyi xodimlarini «Oyi», «opa», «xola» deb chaqirish bilan sog’inchini yengishga harakat qiladi. So’nggi yillarda mamlakatimizda ijtimoiy yetimlikning oldini olish, aholi va yoshlar orasida sog’lom oila qurishga mas’uliyat bilan yondashishni targ’ib qilish, oilaviy qadriyatlarga ma’naviy-axloqiy munosabatni shakllantirish bo’yicha keng ko’lamli ishlar amalga oshirildi. Xususan, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni davlat tomonidan qo’llab-quvvatlashning yangi tizimini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida”gi qarori yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning huquq va erkinliklarini ro’yobga chiqarish, ijtimoiy himoyasini kuchaytirishda mustahkam huquqiy asos bo’ldi. Qaror bilan yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni uy- joy bilan ta’minlashning aniq tartibi belgilandi. Qarorga muvofiq o’zlariga biriktirilgan turar joyga ega bo’lmagan va turar joyga muhtojlar sifatida hisobda turgan yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarga ular 18 yoshga to’lgan yilda ko’p kvartirali uy-joylardan umumiy maydoni 25 kvadrat metrdan kam bo’lmagan 1 xonali, voyaga yetgan yetim bolalar o’rtasida nikoh tuzilgan hollarda, 50 kvadrat metrdan kam bo’lmagan 2 xonali kvartiralar ajratiladi. Mazkur toifaga kiruvchi nogironligi bo’lgan bolalarga kvartiralar ko’p qavatli uylarning uchinchi qavatigacha ajratiladi. Shuningdek, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni uy-joylar bilan ta’minlash “onlayn-navbat” tizimi asosida amalga oshiriladi, bunda mazkur navbatga o’zgartirish kiritilishiga hamda navbatidan oldin keyingi navbatdagi bolalarga uy- joy ajratilishiga yo’l qo’yilmaydi. E’tiborlisi, xalq ta’limi vazirligi yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning uy-joy bilan ta’minlanishi 7 holati haqidagi har oyda yangilanadigan ma’lumotlarni o’zining rasmiy veb- saytida joylashtirib boradi. Bundan tashqari, nogironligi bo’lgan bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar davlat tasarrufidagi maktabgacha ta’lim tashkilotlari, Muruvvat uylarida va maktablarga navbatga qo’yilmagan holda joylashtiriladi. Bu esa ularning ta’lim olish imkoniyatiga alohida e’tibor berilayotganidan darakdir. Yana bir muhim jihat, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarga ular texnikum, kollej, akademik litsey yoki oliy ta’lim muassasasida o’qiyotgan davrida har o’quv yilida bir marotaba o’quv, ilmiy va badiiy adabiyotlar (kitoblar) xarid qilish xarajatlari uchun Davlat budjeti mablag’lari hisobidan bazaviy hisoblash miqdorining 5 baravari miqdorida subsidiyalar ajratilib, o’quv-tarbiya muassasalari tarbiyalanuvchilarining nodavlat ta’lim tashkilotlarining xorijiy tillar, oliy ta’lim muassasasiga o’qishga kirish uchun imtihon topshiriladigan 2 ta fan, oshpazlik, qandolatchilik, sartaroshlik, kompyuter savodxonligi va o’zlarining qiziqishlaridan kelib chiqqan holda boshqa mos yo’nalishlar bo’yicha kurslarida o’qish xarajatlari Davlat budjeti mablag’lari hisobidan bir yilda bazaviy hisoblash miqdorining yigirma baravarigacha miqdorda kompensatsiya qilinadi. Shuningdek, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar o’qishni davlat oliy ta’lim muassasalarida davom ettirganda ularga Talabalarni rag’batlantirish jamg’armasi mablag’lari hisobidan stipendiya to’lovlari 50 foizga oshirilgan holda to’lanadi. Ta’kidlash joiz, yurtimizda so’nggi uch yilda yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni har tomonlama qo’llab-quvvatlash maqsadida o’ndan ortiq normativ-huquqiy hujjatlar qabul qilindi. Bu ezgu sa’y-harakatlar ushbu soha davlatimiz tomonidan doimiy e’tiborda ekanligidan dalolat beradi. Mazkur hujjatlar va ko’rilgan chora-tadbirlar natijasida tarbiya muassasalari va ularda tarbiyalanayotgan yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar soni sezilarli darajada kamayishiga erishilmoqda. Eng muhimi, mamlakatimizda ushbu yo’nalishda yangi tizim joriy qilindiki, bu mehribonlik uylaridagi bolalarni oilaga yaqin muhitda tarbiyalash, 8 bilim va ma naviyatli, vatanparvar insonlar etib voyaga yetkazishda muhimʼ ahamiyat kasb etadi. Agar O’zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida O’zbekiston Respublikasining nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to’g’risidagi qonun hujjatlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalar belgilangan bo’lsa, xalqaro shartnoma qoidalari qo’llaniladi. 1.2. Muruvvat uylarining faoliyat olib borish tartibi « Muruvvat» bolalar internat uylari O’zbekiston Respublikasida doimiy yashaydigan, ruhiyatida sezilarli yoki ancha sezilarli nuqsonlar bor bo’lgan,4 yoshdan 18 yoshgacha nogironligi bo’lgan bolalar uchun tibbiy-ijtimoiy xizmatlarni ko’rsatadigan davlat tibbiy-ijtimoiy muassasalari hisoblanadi. «Muruvvat» bolalar internat uylari O’zbekiston Respublikasida doimiy yashaydigan, ruhiyatida sezilarli yoki ancha sezilarli nuqsonlar bor bo’lgan, 4 yoshdan 18 yoshgacha nogironligi bo’lgan bolalar quyidagi tashxislar bilan qabul qilinadi: mo’’tadil darajadagi aqliy zaiflik; og’ir darajadagi aqliy zaiflik; chuqur darajadagi aqliy zaiflik; bolalarni ixtisoslashtirilgan maktab-internatlarga qabul qilishga to’sqinlik qiluvchi gemiparez, paraparez va tetraparez asoratlari bo’lgan mo’’tadil darajadagi aqliy zaif bolalar tserebral falajligi; intellektning qo’pol buzilishiga olib kelgan bolalar shizofreniyasi; dementsiya. Qabul qilish bo’sh o’rinlar mavjud bo’lgantaqdirda amalga oshiriladi. Muruvvat» bolalar internat uylariga yuborishga qarshi ko’rsatkichlar tez-tez, har oyda 5-martadan ko’p tutqanoq xurujlari sodir bo’ladigan epilepsiya, seriyali tutqanoq xurujlariga, epileptik statusga, nomozshomsimon ong xiralashish holatlariga, disforiyalarga moyillik; bemorning o’zi va atrofdagilar uchun xavfli bo’lgan qo’polva hulqiy buzilishlar sabab bo’ladigan ruhiy kasalliklar; ular bilan kasallanganda bolani umumta’lim yoki ixtisoslashtirilgan ta’lim muassasalarida o’qitish mumkin bo’lgan har qanday ruhiy kasalliklar; jarayonning faol bosqichidagi sil kasalligi; yuqumli teri va soch kasalliklari; o’tkir yuqumli kasalliklar; salbiy jarayondagi, yomon holatda o’tadigan shish kasalliklari va retsidivlari; tanosil kasalliklari. «Muruvvat» bolalar internat uylariga qabul qilish 9 chog’ida yuqori harorat yoki noaniq etiologiyali toshma aniqlangan shaxslar hududiy davolash profilaktika muassasalariga yuboriladi. Nogiron bolalar — jismoniy, aqliy, ruhiy yoki sensor (sezgi) nuqsonlari borligi tufyli turmush faoliyati cheklanganligi munosabati bilan qonun hujjatlarida belgilangan tartibda nogiron deb topilgan hamda ijtimoiy yordamga va himoyaga muhtoj o’n sakkiz yoshgacha bo’lgan shaxslar; nogironlarni ijtimoiy himoya qilish — nogironlarga turmush faoliyati cheklanganligini bartaraf etishi, qoplashi (kompensatsiya qilishi) uchun shart-sharoitlarni ta’minlovchi hamda ularga jamiyat hayotida boshqa fuqarolar bilan teng ishtirok etish imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan, davlat tomonidan kafolatlangan iqtisodiy, ijtimoiy va huquqiy chora-tadbirlar tizimi; nogironlarni reabilitatsiya qilish — nogironlarga organizmining izdan chiqqan yoki yo’qolgan funksiyalarini tiklashiga va ularni kompensatsiya qilishiga, turmush faoliyati cheklanganligini bartaraf etishi uchun yordam berishga qaratilgan tibbiy, ijtimoiy, psixologik, pedagogik, jismoniy, kasbga, mehnatga doir chora-tadbirlar tizimi; shaxsning turmush faoliyati cheklanganligi — shaxsning o’ziga o’zi xizmat qilish, harakatlanish, yo’lni topa olish, muloqot qilish, o’z xatti-harakatini nazorat etish, shuningdek o’qish va mehnat faoliyati bilan shug’ullanish qobiliyatini yoki imkoniyatini to’la yoxud qisman yo’qotganligi Shaxsni, shu jumladan o’n olti yoshdan o’n sakkiz yoshgacha bo’lgan bolalarni nogiron deb topish tibbiy-mehnat ekspert komissiyalari tomonidan, o’n olti yoshgacha bo’lgan bolalarni nogiron deb topish esa, tibbiy-maslahat komissiyalari tomonidan amalga oshiriladi. Tibbiy-mehnat ekspert komissiyalari va tibbiy- maslahat komissiyalarini tuzish, shuningdek ular tomonidan xulosalar berish qonun hujjatlarida belgilangan tartibda amalga oshiriladi. Davlat nogironlar turmush faoliyatining cheklanganligini baholash asosida ularning ijtimoiy yordam hamda himoya chora-tadbirlariga bo’lgan ehtiyojlari hisobga olinishi ta’minlanishini, nogironlarni reabilitatsiya qilish va ijtimoiy himoya qilishning qonun hujjatlarida nazarda tutilgan turlaridagi dasturlar amalga oshirilishini, nogironlarning jamiyat bilan uyg’unlashishi uchun sharoitlar yaratilishini, 10 nogironlarni kamsitishning barcha shakllaridan himoya qilishni ta’minlash yuzasidan zarur chora-tadbirlar ko’rilishini kafolatlaydi.  Bundan tashqari noguronligi bor ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalarni ijtimoiy himoya qilish sohasidagi davlat siyosati:n ogironlarni ijtimoiy himoya qilish sohasidagi davlat siyosatining asosiy yo’nalishlari quyidagilardan iborat:  nogironlarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash;  nogironlarning kamsitilishiga yo’l qo’ymaslik;  nogironlarning sha’ni va qadr-qimmatini himoya qilish;  nogironlarning huquqlari va ular uchun imkoniyatlar tengligini ta’minlash;  nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to’g’risidagi qonun hujjatlariga rioya etilishini ta’minlash;  nogiron bolalarning maktabgacha va maktabdan tashqari ta’limini, nogironlarning kasb tayyorgarligini, umumiy o’rta, o’rta maxsus, kasb-hunar va oliy ta’lim olishini ta’minlash;  davlat organlari hamda ular mansabdor shaxslarining nogironlar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ta’minlash borasidagi faoliyatining oshkoraligini hamda ochiq-oydinligini ta’minlash;  nogironlarni ijtimoiy himoya qilish sohasida davlat organlari, fuqarolarning o’zini o’zi boshqarish organlari va nodavlat notijorat tashkilotlari o’rtasidagi hamkorlikni rivojlantirish. 11  II.BOB. O’zbekistonda Internat Tipidagi Muruvvat Uylari Faoliyatini Yanada Takomillashtirish Va Qo’llab-Quvvatlash Chora-Tadbirlari 2.1. O’zbekistonda Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirish So’nggi yillarda mamlakatimizda “Inson qadri uchun” tamoyili asosida “Saxovat” va “Muruvvat” internat uylarida vasiylikka olingan shaxslarni qo’llab-quvvatlash tizimini yanada takomillashtirish, ularning jamiyatdagi o’rnini mustahkamlash yuzasidan zarur chora-tadbirlar amalga oshirib kelinmoqda. Har yili 1-iyun “Xalqaro bolalarni himoya qilish kuni”ga bag’ishlab “Muruvvat” bolalar uylarining tarbiyalanuvchilari o’rtasida respublika miqyosida sport musobaqalari uyushtiriladi. Nogiron bolalar tibbiy-ijtimoiy yordam olish huquqiga ega bo’lib, bu profilaktika, davolash-tashxis qo’yish, reabilitatsiya, sanatoriy-kurort, protez-ortopediya yordamini, harakatlanish vositalari bilan imtiyozli shartlarda ta’minlanishni va boshqa yordam turlarini o’z ichiga oladi. Jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalarga tibbiy-ijtimoiy yordam ko’rsatish tartibi, ularga beriladigan imtiyozlar ro’yxati qonunchilik bilan belgilanadi. Jismoniy va (yoki) ruhiy rivojlanishida nuqsonlari bo’lgan bolalar ota-onasi yoki ota-onasining o’rnini bosuvchi shaxslarning arizasiga ko’ra O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti, homiylik va boshqa jamg’armalarning mablag’lari hisobidan, shuningdek ota-onasi yoki ota-onasining o’rnini bosuvchi shaxslarning mablag’lari hisobidan ijtimoiy muhofaza tizimi muassasalarida saqlanishlari mumkin. Nogironligi bo’lgan bolalarga ijtimoiy yordam mahalliy davlat hokimiyati organlari, sog’liqni saqlash, xalq ta’limi organlari, boshqa davlat organlari tomonidan tibbiy-ijtimoiy ekspert komissiyalarining xulosalari asosida ko’rsatiladi. Nogironligi bo’lgan, o’ziga o’zi xizmat ko’rsatish qobiliyatini qisman yoki to’liq yo’qotgan va o’zgalarning doimiy parvarishiga muhtoj bo’lgan bolalarga ularning uyida hamda vakolatli davlat organlarining ixtisoslashtirilgan statsionar muassasalarida qonunchilikda belgilangan tartibda xizmatlar ko’rsatiladi. Bu muassasalarda ijtimoiy xizmatlar ko’rsatish bilan bir qatorda hayot faoliyati uchun tegishli shart-sharoitlar ta’minlanadi, tibbiy xizmatlar ko’rsatiladi, 12 shuningdek mehnatfaoliyati va dam olish tashkil etiladi. Mehribonlik uylari - yetim va ota-onalarining yoki boshqa qonuniy vakillarining vasiyligisiz qolgan bolalar uchun davlat tomonidan ochilgan ta lim tarbiya muassasasi. Yetim yoki qonuniyʼ vasiylar qaramog ida bo lmagan bolalar, ota-onalari sud hukmi bilan otaonalik ʻ ʻ huquqidan mahrum qilingan, otaonalari voz kechgan bolalar uchun tashkil qilingan. Mehribonlik uylarida 3 yoshdan 16 yoshgacha bo lgan sog lom bolalar ʻ ʻ yashashi va tarbiyalanishi uchun zarur sharoitlar yaratiladi. Mehribonlik uylarida tarbiyalanuvchilarni o qitish va boqish to la davlat ta minoti asosida belgilangan ʻ ʻ ʼ tartibda amalga oshiriladi. Mehribonlik uylari 3—7 yoshli bolalar uchun bolalar botasi tartibida, 7—16 yoshli bolalar uchun umumiy o rta ta lim maktabi tartibida ʻ ʼ ishlaydi hamda maktab ta limtarbiyaviy dasturiga muvofiq ish olib boradi. ʼ Mehribonlik uylarida tarbiyalanuvchilarning maktab o quv dasturini to liq ʻ ʻ o zlashtirishlari, ularning mehnat ko nikmalarini shakllantirish va mustahkamlash, ʻ ʻ jismoniy kamol topishlari, axloqiy hamda estetik tarbiya olgan barkamol shaxslar bo lib yetishishlari ta minlanadi. Shuningdek, yuqoridagi maqsadlarga qaratilgan ʻ ʼ ma naviyma rifiy, madaniy-ommaviy tadbirlar olib boriladi. Mehribonlik uylari ʼ ʼ O zbekistonda dastlab 1918-yil yetimxonalar asosida bolalar uyi nomi bilan tashkil ʻ etilgan. Ikkinchi jahon urushi yillarida jangchilarning bolalari uchun maxsus bolalar uylari ochilib, ularda Ukraina, Belarus, Litva, Latviya, Estoniya, Moskva, Leningrad va boshqa shaharlardan keltirilgan bolalar tarbiyalandi. Mustaqillik yillarida Xalq ta’limi vazirligi tomonidan "Bolalar uylari" Mehribonlik uylari deb nomlana boshlandi. 2002-yil O zbekistonda 27 Mehribonlik uylari ishladi, ularda ʻ 3650 bola tarbiyalandi. O’zbekiston Respublikasi Farg’ona viloyati Marg’ilon shahrida joylashgan 1-sonli Mehribonlik uyi ham 1924-yilda tashkil topgan. Alohida ta’kidlash joizki, mehribonlik bolalar muassasalaridagi tarbiyalanuvchilarning 18 foizini “chin yetim” lar tashkil etgan. Qolgan “ijtimoiy yetim” bolalarning ota-onasi va boshqa yaqin qarindoshlari bo’lganligi bois, ularni o’z ota-onalari hamda yaqin qarindoshlariga qaytarish, vasiylikka, homiylikka va oila tarbiyasiga (patronatga) berilishi muassasalarda tarbiyalanayotgan bolalar sonining keskin kamayishga olib keldi. Oilaviy bolalar uyini tashkil qilayotgan 13 fuqarolarimizga nisbatan bildirilayotgan fikrlar Ijtimoiy tarmoqlarning birida Murod Nazarovning Oilaviy bolalar uyi faoliyatini yo’lga qo’yganligi borasida turli fikrlar bildirilgan. Ushbu fuqaroning ijtimoiy tarmoqlardagi sahifalari orqali bergan ma’lumotlariga nazar tashlaydigan bo’lsak, u turmush o’rtog’i bilan 10 yildan buyon bolalarni asrab olish istagi bo’lganligini ma’lum qilingan.Shundan so’ng, uning o’z xohishi bilan mutasaddi tashkilotlarga qilgan murojaati ijobiy hal etilib, yetti nafar qiz va ikki nafar bolalarni vasiylikka olishi, uning azaliy orzusi amalga oshganligidan behad xursand ekanligini aytib otgan . Eslatib o’tamiz, agar Sizni, haqiqatdan bu yo’nalishda olib borilayotgan islohotlar haqidagi ma’lumotlar qiziqtirsa, yuqorida ko’rsatilgan “Call-center” raqamlariga yoki 71-236-50-74 telefon raqamiga murojaat qilib, Milliy gvardiya Axborot xizmati boshlig’idan kerakli ma’lumotlarni olishingiz mumkin. Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilari bo’lgan o’g’il-qizlarni o’z oilasiga qabul qilish istagini bildirib murojaat qilayotgan Oilalar (mamlakatimiz fuqarolari) o’rnatilgan tartibda o’rganib chiqiladi Respublika miqyosida faoliyat yuritayotgan mehribonlik bolalar muassasalaridan farzand asrab olish istagida bo’lgan oilalarning soni 5 mingdan ziyod bo’lib, ayni vaqtda oilaviy bolalar uylarini tashkil etish va bolalarni oila tarbiyasiga olish istagida bo’lganlar soni 2.700 dan ortiqni tashkil etmoqda. Shundan, 1 nafar bolaga 10 nafar oila ya’ni farzand asrab olish istagida bo’lgan ota-ona to’g’ri kelmoqda. Ushbu ko’rsatkichlardan ko’rinib turibdiki, amalda majburlash holati emas, aksincha, oilalar tomonidan bola asrab olish ehtiyoji yuqori. E’tirof etish joizki, bolalarni oilaga tarbiyaga berish jarayonida, murojaat qiluvchilar o’rnatilgan tartibda har tomonlama tekshiruvdan o’tkaziladi va bu ishlar doimiy nazoratga olingan. Asosiy maqsad ham, yetim va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni duch kelgan oilalarga berish emas, aksincha, murojaat etuvchi oilalar orasidan bola tarbiyasida katta tajribaga ega bo’lgan, bolalar uchun haqiqiy oila muhitini yaratishga bel bog’lagan namunali oila vakillari tanlanmoqda. Mehribonlik bolalar muassasalari va Oilaviy bolalar uylari tarbiyalanuvchilarining ijtimoiy himoyasi Qonunchilik hujjatlariga muvofiq, bolani tarbiyaga olish istagida bo’lgan ota-onaning har birining, shu o’rinda yaqin 14 qarindoshlariga doir hujjatlari davlat organlari tomonidan o’rnatilgan tartibda rasmiylashtiriladi. Ushbu hujjatlar qatoriga, er-xotinda tibbiy maslahat komissiyasining ularning sog’lig’i to’g’risidagi xulosasi va asab-ruhiy kasalliklari, narkologiya muassasalari va teri-tanosil kasalliklari dispanseri tomonidan taqdim etilgan xulosalari ham kiradi. Mazkur hujjatlar tegishli davlat organlari tomonidan dastlab, nomzodlar tekshiruvi tugagandan so’ng, taqdim etilishini e’tiborga olish zarur. Bundan tashqari, hujjatlarini rasmiylashtiruvchi tuman (shahar) hokimliklari Bolalarni himoya qilish shu’balari tomonidan er-xotinning bevosita o’zlari va oila a’zolari bilan yakka tartibdagi suhbatlari tashkil etilib, ularning o’z farzandlarining ham roziliklari olinadi. Shu bilan birga, istiqomat qilinayotgan xonadonlarning sanitariya qoidalari va normalariga muvofiqligi tekshirilib, dalolatnomalar tuziladi. Mehribonlik uylaridan bolalarni oilalarga tarbiyaga olayotgan shaxslar o’z xohish- istaklari bilan ularni o’z qaramog’iga olmoqda. Birorta davlat hokimiyati xizmatchisini majburlash holati mavjud emas. Aksincha, davlat xizmatchilari muruvvat muassasalaridan bolalarni o’z tarbiyasiga olishni sharaf deb hisoblamoqda. Shuni alohida ta’kidlash joizki , 2021 yil davomida mehribonlik bolalar muassasalaridagi barcha tarbiyalanuvchilar 100 foiz tibbiy ko’rikdan o’tkazilib, barchasi alohida nazoratga olingan. Shu o’rinda, mehribonlik bolalar muassasalari bolalari hududiy oilaviy poliklinikalarga biriktirilib, bir yil davomida 2 marotaba tibbiy ko’rikdan o’tkazish ishlari yo’lga qo’yilgan. Qonunchilik hujjatlariga muvofiq, oilalarga tarbiyaga berilgan bolalar hududiy tuman (shahar) hokimliklari Bolalarni himoya qilish sho’’balari mutaxassislari hamda biriktirilgan oilaviy poliklinikalar shifokorlari tomonidan birgalikdagi kuzatuvi amalga oshiriladi. Joriy qilingan yangi tizimga asosan, Mehribonlik bolalar muassasalarining Milliy gvardiyaga biriktirilishi ushbu tizimda xizmat qilayotgan barcha harbiy xizmatchi hamda xodimlar uchun sharafdir va bu ularga katta mas’uliyat yuklaydi Milliy gvardiyaga mehribonlik muassasalari biriktirilguniga qadar ham tarbiyalanuvchilar va mahallalardagi uyushmagan yoshlar bilan muntazam ravishda vatanparvarlik-sport hamda madaniy-ma’rifiy tadbirlar samarali tashkil etib kelingan. Ayniqsa, tizimga 15 mehribonlik muassasalarining biriktirilishi ular bilan yanada birgalikda faoliyat olib borilishiga hamda mas’ul davlat organlari bilan hamjihatlikda tarbiyalanuvchilarni oila tarbiyasiga berishga zamin yaratmoqda. Muqaddam, mehribonlik bolalar muassasalarida salbiy holatlar kuzatilganligini ham inkor etib bo’lmaydi, lekin, hozirgi vaqtda tarbiyalanuvchilarning bilim olishi, kasb-hunar egallashi, jismoniy sog’lomlashtirilishi uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgan. Shu bilan birga, bolalarning muassasalarda bo’sh vaqtlarini sermazmun o’tkazishlari uchun turli davlat tashkilotlari hamda soha faollari tomonidan muntazam ravishda ma’naviy-ma’rifiy, madaniy tadbirlar, shuningdek, sport musobaqalari va ko’rik-tanlovlar o’tkazilishi yo’lga qo’yilgan. Bu borada samarali natijalarga erishilmoqda. Muruvvat bolalar muassasalarida tarbiyalanayotgan o’g’il-qizlarga qaratilayotgan e’tibor, mamlaktimizda amalga oshirilayotgan Yoshlar siyosatining mantiqiy davomi Qonunchilikka asosan nafaqat mehribonlik bolalar muassasalari va oilaviy bolalar uylari tarbiyalanuvchilariga imtiyozlar belgilangan, shu bilan bir qatorda farzandlikka, vasiylikka, xomiylikka, oila tarbiyasiga (patronatga) olingan bolalar uchun ham imtiyozlar belgilangan bo’lib, ularning ijrosi nazoratga olingan. Jumladan, uy-joy berish va kvota asosida oliy ta’lim muassasalariga imtiyozli ravishda o’qishga kirishlari uchun davlatimiz tomonidan keng imkoniyatlar yaratilgan. Bolalarga belgilangan imtiyozlardan foydalanishlari natijasida 2022 yilning 20 yanvar holatiga 675 nafar mehribonlik bolalar muassasalarining bitiruvchilariga hamda vasiylikka, homiylikka, oila tarbiyasi (patronat)ga olingan voyaga yetgan bolalarga turar-joylar berildi, 267 nafari 2021/2022 o’quv yilida oliy ta’lim muassasalariga imtiyozli ravishda o’qishga qabul qilindi. 2.2. Muruvvat uylari faoliyatini takomillashtirishda xorij tajribasi Nogironlar huquqlari to g risidagi konventsiya Birlashgan Millatlarʻ ʻ Tashkilotining inson huquqlari bo yicha xalqaro shartnomasi bo lib, ʻ ʻ nogironlarning huquqlari va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan . Nogironlar huquqlari BMT inson huquqlari bo yicha xalqaro shartnomasi ʻ 16 bo lib,ʻ nogironlarning huquqlari va qadr-qimmatini himoya qilishga qaratilgan. Konventsiya ishtirokchilari nogironlarning inson huquqlaridan to liq ʻ foydalanishini rag batlantirish, himoya qilish va ta minlashlari va ʻ ʼ nogironlarning qonun oldidan to’liq tenglikdan foydalanishlarini kafolatlashlari shart. Konventsiya nogironlar huquqlari bo yicha global harakatda asosiy ʻ katalizator bo lib, nogironlarni xayriya, tibbiy muolaja va ijtimoiy himoya obyekti ʻ sifatida ko rishdan ularni jamiyatning to liq va teng huquqli a zolari sifatida ʻ ʻ ʼ ko rishga o tishga imkon beradi. Konventsiya BMTning 21-asrdagi inson ʻ ʻ huquqlari bo yicha birinchi shartnomasi hisoblanadi. Konvensiya ʻ Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan 2006-yil 13-dekabrda qabul qilingan va 2007-yil 30-martda imzolash uchun ochilgan. 20 ta davlat tomonidan ratifikatsiya qilinganidan keyin u-2008-yil 3-mayda kuchga kirgan. 2022-yil aprel holatiga ko ra, 163 ta imzolovchi davlat va 185 ta a zo bo lgan davlat, ya ni 184 ta ʻ ʼ ʻ ʼ davlat va Yevropa ittifoqi (Yevropa Ittifoqi Konvensiyani 2010-yil 23-dekabrda ratifikatsiya qilgan). Konventsiya fuqarolik huquqi an analariga amal qiladi, muqaddima bilan Vena ʼ deklaratsiyasi va Harakatlar dasturining „barcha inson huquqlari universal, bo linmas, o zaro bog liq va o zaro bog liq“ tamoyili keltirilgan. 25-kichik ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ bo limda muqaddima barqaror rivojlanish haqida aniq eslatib o tadi, „nogironlik“ ʻ ʻ nuqsonlar va atrof-muhit omillari o rtasidagi o zaro ta sirni o z ichiga olgan ʻ ʻ ʼ ʻ „rivojlanayotgan kontseptsiya“ ekanligini ta kidlaydi ʼ va „gender nuqtayi nazari“ ning muhimligini eslatib o tadi. ʻ Muqaddimadan keyin 50 ta moddadan iborat. Birlashgan Millatlar Tashkilotining ko pgina paktlari va konventsiyalaridan farqli ʻ o laroq, u rasmiy ravishda qismlarga bo lingan emas. ʻ ʻ Bundan tashqari konvensiyada nogironligi bo’lgan ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalar mavzusiga ham to’liq to’xtalib o’tilgan. Konventsiyaning 3-moddasida bayon etilgan sakkizta yetakchi tamoyillar mavjud: 17 - O ziga xos qadr-qimmatni, shaxsiyʻ erkinligini shu jumladan o z tanlovini ʻ qilishda erkinligini va shaxslarning mustaqilligini hurmat qilish; - Diskriminatsiyaga yo l qo ymaslik; ʻ ʻ - Jamiyatda to liq va samarali ishtirok etish va qo shilish; ʻ ʻ - Farqlarni hurmat qilish va nogironlarni insoniy xilma -xillik va insoniylikning bir qismi sifatida qabul qilish; - Imkoniyatlar tengligi; - Foydalanish imkoniyati; - Erkaklar va ayollar o’rtasidagi tenglik; - Nogiron bolalarning rivojlanayotgan qobiliyatlarini va nogiron bolalarning o z ʻ shaxsiyatini saqlab qolish huquqini hurmat qilish; Mehribonlik bolalar muassasalari faoliyati tugatilgan hududlardagi yo’lga qo’yilgan tizimli ishlar Vazirlar Mahkamasining 2007 yildagi 158-son qaroriga muvofiq, hozirda (mazkur Qarorning bir qator talablari bolalarning bugungi kundagi manfaatlariga javob bermasligi o’rganib chiqilib, o’zgartish va qo’shimchalar kiritilishi uchun o’rnatilgan tartibda takliflar kiritilgan) tashkil etilishi ommalashayotgan Oilaviy bolalar uylari – bu yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalar uchun davlat tarbiya muassasasi hisoblanadi. Amalda, mehribonlik bolalar muassasalari faoliyati tugatilgan hududlarda yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarning hujjatlari tuman (shahar) hokimliklari Bolalarni himoya qilish shu’balari tomonidan rasmiylashtirilib, hokim qarorlari asosida bolalarni Oilaviy bolalar uylariga to’g’ridan-to’g’ri joylashtirish tizimi yo’lga qo’yilgan. Oilaviy bolalar uylarining mehribonlik uylaridan farqi shundaki, bu yerda bolalarni ota-onalar o’z xonadonlarida milliy qadriyatlarimiz negizi asosida tarbiyalaydi, mazkur oilalarga 18 davlat tomonidan to’liq moliyaviy ta’minot amalga oshiriladi. Shuningdek, Oilaviy bolalar uylariga tarbiyaga olingan bolalar mahalla hayotiga yaqindan jalb etiladi, undagi turli marosimlarda bevosita ishtirok etib, oilasidagi va mahallasidagi yoshi ulug’ otaxon-onaxonlarning pand-nasixatlari va o’gitlaridan bahramand bo’lib, bolalar u yerda ahloqiy, ma’naviy va jamoaviy tarbiya ko’radi. E’tiborga loyiq va afzal tomonlaridan biri sifatida shuni aytish lozimki, yopiq internatlardan ko’ra, Oilaviy bolalar uylari bolalari voyaga yetgandan so’ng ham,kelgusidagi shaxsiy va oilaviy hayotida hamda mehnat faoliyatida yuzaga kelishi mumkin bo’lgan turli muammolar borasida tutingan ota-onalaridan, yaqinlaridan yordam so’raydi, maslahatlar oladi. Shu bilan birga, o’rtalaridagi oilaviy munosabatlar bardavom bo’lib, oiladagi an’analar va urf-odatlarning davom etishiga zamin yaratiladi. Hozirda, Vazirlar Mahkamasining 2007 yildagi 158-son qarorning yangi loyihasi tayyorlangan bo’lib, normativ-huquqiy hujjatlar loyihasini ishlab chiqish va kelishishning yagona elektron tizimiga kiritilgan. Loyiha zamon talablariga mos ravishda yaratilgan bo’lib, oilaviy bolalar uylarini tashkil etilishining bosh maqsadi va vazifasi - yetim va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni oila muhitida hamda ota-ona mehri-g’amxo’rligida tarbiyalash, voyaga yetkazish ekanligi ko’rsatib o’tilgan. Ayniqsa, har bir bolani milliy an’ana, urf-odatlar va insoniy fazilatlar negizida oilaviy qadriyatlar muhitidatarbiyalanishi orqali biz kelajagimiz egalari bo’lgan yoshlarni har tomonlama yetuk va barkamol inson bo’lib yetishishlariga zamin yaratilgan bo’ladi. Eslatib o’tamiz, ayni vaqtda respublikamiz miqyosida 8 ta Mehribonlik uyi, 1 ta Bolalar shaharchasi, 11 ta Bolalar uylari (Chaqaloqlar uylari) hamda 3 ta “SOS – bolalar mahallalari” faoliyat yuritmoqda. Joriy qilingan yangi tizim doirasida qisqa muddatda hamkor vazirliklar tomonidan amalga oshirilgan ishlar Ikkinchi Jahon urushi davrida mamlakatimizga olib kelingan bolalar internatlarda emas, bag’rikeng va sahovatpesha yurtdoshlarimiz tomonidan oilalariga olib ketilganligini alohida e’tirof etish lozim. Bag’rikeng xalqimiz, bolalar ortilgan vagonning o’zidanoq quchoq ochib, bag’riga bosgan holda o’z oilalariga 10-15 19 nafar bolalarni tarbiyalash uchun olib ketgan. Bag’rikeng xalqimiz, bolalar ortilgan vagonning o’zidanoq quchoq ochib, bag’riga bosgan holda o’z oilalariga 10-15 nafar bolalarni tarbiyalash uchun olib ketgan. O’sha damda mehridaryo xalqimiz bolalarning hujjatlarini rasmiylashtirish yoki bola asrab olish uchun ro’yxatga yozdirish kerak ekanligini o’ylashmagan, ular ijtimoiy yoki moddiy ahvoliga qaramasdan xayrli ishga qo’l urgan. Ular nafaqat o’z farzandlarini, shu bilan birga turli davlatlardan kelgan, hattoki, turli millat vakillarining farzandlarini – tili, dini, e’tiqodiga qaramasdan “komil inson” qilib tarbiyalashgan. Ular orasidan chiqqan buyuk insonlar dunyo bo’ylab tarqalgan bo’lib, oradan necha o’n yillar o’tsa ham farzandlari va nevaralarigacha O’zbek xalqidan minnatdorligini takror va takror izhor qilib kelishadi. Xalqimizning bolajon xalq ekanligining isboti ham shundaki, so’nggi yillarda qonunchilik hujjatlari bilan bola asrab olish tizimida tubdan islohotlar o’tkazilib, imkoniyatlar yaratib berilganligi bois, qisqa muddat ichida oilalar tomonidan mehribonlik uylaridan bolalarni oilalariga tarbiyalash uchun olish ishlari jadallashdi. Bolalarning qisqa muddat ichida oilalarga taqsimlanish sabablarining biri sifatida shu’ni ta’kidlash joizki, yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni davlat tomonidan qo’llab- quvvatlash tizimini takomillashtirish bilan bog’liq qabul qilingan normativ- huquqiy hujjatlar, 2021 yil avgust oyiga qadar, o’z oilasiga bola olish istagida bo’lgan ko’plab fuqarolarimiz uchun, ayrim Mehribonlik uylari rahbariyati tomonidan eshiklar ochilmaganligi tufayli bu kabi halqimizga xos ezgu ishlarning amalga oshmay kelganligi kabi muammolar o’z yechimini topdi. Vaholanki, turli byurokratik to’siqlar sababli, ota-ona bo’lish istagida bo’lgan minglab oilalarga bu imkoniyatlar berilmaganligi achinarli holdir. Joriy qilingan yangi tizim doirasida Milliy gvardiya Markaziy devonida Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilari bilan bog’liq masalalar yuzasidan fuqarolarning murojaatlarini qabul qilish va o’z vaqtida yordam ko’rsatish maqsadida (71) 236-52-08 va 236-52-09telefon raqamlari orqali maslahat berish xizmati “Call-center” faoliyati yo’lga qo’yilib, shu kunga qadar 2717 nafar fuqaroning murojaati ko’rib chiqildi. Natijada, 20 mehribonlik bolalar muassasalaridan bolalarni farzandlikka olish istagida bo’lgan oilalar soni kundan-kunga oshib bormoqda. Bundan tashqari, muruvvat uylaridan bolalarni oila tarbiyasiga olayotgan shaxslarning hujjatlari qonunchilikka muvofiq tuman (shahar) hokimliklari bolalarni himoya qilish sho’’balari tomonidan rasmiylashtirilmoqda. Ular tomonidan ota-onaning oilaviy muhiti, sog’lomligi holati va ijtimoiy ahvoli har tomonlama o’rganilib, hujjatlari o’rnatilgan tartibda tekshirilganidan so’ng, bolalar oila tarbiyasiga berilmoqda. Bolalarning kelgusi hayoti tegishli davlat organlari tomonidan nazorat qilib boriladi, ya’ni bolalarning oilada tarbiyalanishi, ularga o’z vaqtida har tomonlama g’amxo’rlik ko’rsatilishi hududdagi tuman (shahar) hokimliklari bolalarni himoya qilish sho’’balari tomonidan kuzatib boriladi. Sog’lomligi holati esa, hududiy oilaviy poliklinikalarning biriktirilgan shifokorlari tomonidan bolalarni himoya qilish sho’’balari bilan birgalikda nazorat qilib boriladi. Yangi hayotga qadam qo’yib, o’z yaqinlari va oila sharoyitidagi muhitda tarbiyalanayotgan o’g’il-qizlarning kelajagi, shuningdek turli sabablarga ko’ra ijtimoiy himoyaga muhtoj bolalarning nazorati to’g’risida Mehribonlik uylari tarbiyalanuvchilarining muassasa hisobidan chiqarilishi, tegishli mutasaddi tashkilotlar nazorati ostida amalga oshirilmoqda. Xususan, 2021 yilning 9 avgust kunidan 2022 yilning 20 yanvar kuniga qadar 1301 nafar bola Mehribonlik uylari, Bolalar shaharchalari, Bolalar uylari va “SOS – bolalar mahallalari” hisobidan chiqarilgan bo’lib, shundan: 124 nafari – bolalarning o’z ota-onalari qaramog’iga qaytarilgan; 139 nafari – bolalarning o’z yaqin qarindoshlariga (amma, xola, tog’a, amaki, buvi, buva) oila tarbiyasiga berilgan; 139 nafari – vasiylikka, homiylikka va oila tarbiyasiga (patronatga) berilgan; 640 nafari – tashkil etilgan 106 ta Oilaviy bolalar uylariga ota-ona qaramog’iga berilgan; 188 nafari bo’lsa,Oliy va o’rta-maxsus ta’lim muassasalariga o’qishga qabul qilinganligi va 49 nafari voyaga yetganligi uchun (18 yoshga to’lganliklari) uy-joy bilan ta’minlanib mehribonlik uylarini tark etishgan; 22 nafari “Muruvvat uylari”ga ko’chirilgan. Keltirib o’tilgan ma’lumotlardan ko’rinib turibdiki, tarbiyalanuvchilarning barchasi ham oilaviy bolalar uylariga tarbiyaga berilmagan. 21 Shuningdek, hozirda faoliyat yuritayotgan 106 ta Oilaviy bolalar uylarini tashkil etgan fuqarolarimiz turli kasb egalari bo’lib, ular: 42 nafari mehribonlik uylarining tarbiyachilari; 20 nafari maktab o’qituvchilari va direktorlari; 21 nafari ziyolilar, yirik tadbirkor va namunali uy bekalari; 23 nafari turmush o’rtoqlari pedagog (psixolog) bo’lgan hokimiyat va huquq-tartibot idoralari xizmatchilaridir. Alohida ta’kidlash joizki, yuqorida sanab o’tilgan Oilaviy bolalar uylari ota-onalarini o’z mahallasida inoq va ibratli oila sifatida ijobiy tavsiflanganligi, o’z farzandlarini yaxshi tarbiyalab jamiyatda o’z o’rnini topishiga muvaffaq bo’lganligi, shuningdek bugungi kunda xonadonlarida keksa nuroniylari bo’lgan oilarning bolajonlar tarbiyasida muhim o’rin tutishi hisobga olingan. Respublikamiz bo’ylab bag’ri keng halqimiz tomonidan tashkil qilinayotgan Oilaviy bolalar uylari va eshiklari yopilgan Mehribonlik uylari to’g’risida Hozirda, mehribonlik muassasalarini qisqa muddatlarda tugatilishi qonunchilik hujjatlarining birortasida nazarda tutilmagan bo’lib, bu jarayonlar yangi tizim asosida mas’ul davlat tashkilotlarining hamjihatligi bilan amalga oshirilmoqda. Muassasalardagi tarbiyalanuvchilarning xohish va manfaatlaridan kelib chiqqan holda, ularning oilada ota-ona mehri og’ushida va e’tiborida tarbiyalanish orzusini ruyobga chiqarish maqsadida oila tarbiyasiga berilmoqda. Eslatib o’tamizki, tashkil etilayotgan Oilaviy bolalar uylari ham to’liq davlat ta’minotidagi tarbiya muassasasi hisoblanadi. Sohani o’rganish davomida “ijtimoiy zaif, yordamga muhtoj va tushkunlikda bo’lgan” oila farzand(lar)ini ularning yaqin qarindoshlarini topish va oila tarbiyasiga berish o’rniga, internatlar tarbiyasiga topshirilganligi ma’lum bo’ldi. Shu sababdan, birinchi navbatdaota-onasi va yaqin qarindoshlari bo’lgan “ijtimoiy yetim” bolalarning yig’ma jildlari o’rganib chiqilib, ular yashil, sariq, qizil toifalarga ajratildi hamda bolani asrab olish imkoniyatiga ega bo’lgan qarindoshlarining aniq manzillari orqali, ularning ijtimoiy ahvoli, ahloqiy-ruhiy holati va yashash sharoitlari mukammal o’rganildi. Buning natijasida ko’pchilik bolalarni o’z oilalariga, yaqin qarindoshlariga oila tarbiyasiga qaytarish ishlari amalga oshirildi. Bundan tashqari, farzandlikka olish va oilaviy bolalar uylarini tashkil etish jarayoni soddalashtirildi. Ya’ni, sohada keng ko’lamli 22 islohatlar o’tkazilib, ilgari farzandlikka olish va oilaviy bolalar uylarini tashkil etishga doir hujjatlarni rasmiylashtirish xalq ta’limi tizimidagi vasiylik va homiylik organlari tomonidan amalga oshirib kelingan bo’lsa, hozirda bu jarayonlarni hokimliklardagi Bolalarni himoya qilish shu’balari bajarmoqda Xulosa Xulosa qilib aytganda, nogironligi bo’lgan va ota-ona qaramog’isiz qolgan bolalar bilan ijtimoiy ish tashkil etishdagi muammolar dolzarbligicha qolmoqda. Yurtimizda nogironligi bo’lgan bolalar huquqlarini yetarlicha himoya qilish bo’yicha tizimli ishlar amalga oshirilmoqda. Ularning yaxshi hayot kechirishlari uchun internet tipidagi muassasalar shu jumladan muruvvat uylari faolyati ham sezilarli darajada yangilanmoqda. O’zbekistonda Respublikasi Konstitutsiyasida hamda Bola huquqlari konvensiyasi, BMT tomonidan qabul qilingan ,,Nogironligi bo’lgan shaxslar” konvensiyalari orqali nogironligi bo’lgan bolalarga e’tbor kuchaymoqda. Ularni jamiyatga ijtimoiylashtirish hamda ularni hayotda o’z o’rinlarini topishlari, bandliklari – muqobil kasb topishlarida ko’maklashilmoqda. Internet tipidagi muassasalar, muruvvat uylarida bolalarning bo’sh vaqtlarini mazmunli o’tkazish, kasbga yo’naltirish, ta’lim darajasi (inklyuziv ta’lim, masofaviy ta’lim) sohalarini tubdan yangilash chora-tadbirlari ishlab chiqilmoqda. Taklif Va Tavfsiyalar Muruvvat uylarida istiqomat qilayotgan nogironligi bo’lgan bolalar bilan to’g’ri ijtimoiy ish tashkil qilishda quyidagilarga e’tibor berish lozim: - Birinchidan bolalarning psixik holatini to’g’ri baholash va kuzatish; - Ikkinchidan, muassasalar faoliyatini tubdan isloh etishga qaratilgan qonun yoki qaror qabul qilish va bosqichma bosqich muruvvat uylarini isloh etish; 23 - Uchinchidan, bolalar uchun yangicha o’quv tizimini muassasadan chiqmagan holda tashkil etish; - To’rtinchidan, ularni kasbga yo’naltirish va bandligini ta’minlashda amaliy va nazariy bilimlarni teng ravished olib borish, ya’ni amaliyotga katta e’tibor qaratish; 24 Foydalanilgan Adabiyotlar Ro’yxati 1. ZAITOV E. Retrospective Approach to Scientific Researches on “Orphan hood” at Different Periods //ECLSS Online 2020a. – 2020. – С. 103. 2. Ganiyeva M.X., Latipova N.M., Alekseyeva V.S., Ismailova B.X. Abduraxmanova M.M. “Bolalar va yoshlar ijtimoiy ta minoti va himoyasi”.O’quv‟ qo llanma. Toshkent: 2019 yil. ‟ 3. Латипова Н.М., Нарбаева Т.К., Холбеков А. Д. Социология молодежи. Учебное пособие. Ташкент: Университет. 2019 – 284 с. 4. Mirziyoev. SH.Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo’lishi kerak.T.:”O’zbekiston” 2017. 5. Методические материалы для специалистов служб семейного устройства и сопровождения замещающих семей / Л.В. Петрановская, Г.С. Красницкая, В. Мнацаканян, А.Е. С 6. O zbekiston Respublikasi " Bola huquqlari kafolatlari to g risida"gi qonun ʻ ʻ ʻ Toshkent 2008 7. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “Yetim bolalar va ota-ona qaramog’idan mahrum bo’lgan bolalarni tarbiyalashning tubdan yangilangan tizimini joriy etish chora-tadbirlari to’g’risida” 2021-yil 9-avgustdagi PQ-5215- son Internet saytlari. 1. www.ziyo.uz – O’zbekiston elektron axborot sayti 2. www.pedagog.uz – O’zbekiston pedagogik axborotlar sayti 3. www.Lex.uz – O’zbekiston huquqiy xujjatlar jamlanmasi 4. https://www.unicef.org 25

Nogironligi bo’lgan bolalar uchun internat tipidagi Muruvvat uylari faoliyat yuritish tartibi hamda nogironligi bo’lgan bolalar bilan ijtimoiy ish

Sotib olish