Nutqiy xatolar va ularni bartaraf qilish yo’llari - Tilshunoslik - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	12000UZS
Hajmi	46.4KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	28 Aprel 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Tilshunoslik

Nutqiy xatolar va ularni bartaraf qilish yo’llari

Sotib olish

1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
ORIENTAL UNIVERSITETI
PEDAGOGIKA FAKULTETI
“Himoyaga tavsiya etilsin”
Pedagogika fakulteti menejeri
______________M. Meliboyev
2025 y “___” ______________
60110500 - Boshlang’ich ta’lim yo’nalishi
BTS - 121 guruh talabasi
Nutqiy xatolar va ularni bartaraf qilish yo’llari
Kurs ishi

2MUNDARIJA
KIRISH ........................................................................................................................................................................... 5
I BOB.BOSHLANG’ICH SINFLARDA MURAKKAB MASALALARNI BO’LIB YECHISH METODIKASINING NAZARIY VA
AMALIY ASOSLARI .................................................................................................................................................................... 7
1.1 Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining nazariy asoslari ............................. 7
1.2 Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining ahamiyati va o’quvchilarga ta’siri . 9
1.3 Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish usullarining turlari va ularning samaradorligi ...... 12
II BOB.BOSHLANG’ICH SINFLARDA MURAKKAB MASALALARNI BO’LIB YECHISH JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISH
USULLARI ............................................................................................................................................................................... 15
2.1 Murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayonida o’quvchilarni faollashtirish usullari ........................................ 15
2.2 Murakkab masalalarni bo’lib yechishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish 18
2.3 Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining samaradorligini oshirishda o’qituvchining roli ............... 20
XULOSA ....................................................................................................................................................................... 24
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI: ............................................................................................................... 26

3Annotatsiya
Ushbu kurs ishi boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasini o’rganishga qaratilgan bo’lib, o’quvchilarning mantiqiy fikrlash
ko’nikmalarini rivojlantirishda muhim ahamiyatga ega. Murakkab masalalar
o’quvchilarga faqat matematik ko’nikmalarni emas, balki umumiy tafakkur, kreativlik
va mantiqiy tahlil qilish qobiliyatlarini ham shakllantiradi. Mavzu, ayniqsa, ta’lim
jarayonida masalalarni yechishda o’quvchilarni nafaqat yechimga olib keladigan
to’g’ri yondashuvni topishga, balki masalani turli jihatlardan tahlil qilishga ham
o’rgatishga qaratilgan. Kurs ishi o’zida metodik yondashuvlar, o’qituvchining roli,
o’quvchilarga to’g’ri ko’rsatmalar berish va masalalarni yechish jarayonidagi amaliy
usullarni batafsil tahlil qiladi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasi boshlang’ich sinf o’quvchilari
uchun nafaqat matematik bilimlarni mustahkamlash, balki ularning umumiy fikrlash
va mantiqiy tahlil qilish qobiliyatlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. Bu metodika
o’quvchilarning masalalarni oddiy va murakkab qismlarga ajratish orqali yechimga
erishish qobiliyatini oshiradi va ularni mustaqil ishlashga rag’batlantiradi. Shuningdek,
masalalarni bo’lib yechish metodikasi o’quvchilarning savodxonlik, izlanish, erkin fikr
bildirish va kommunikativ ko’nikmalarini ham rivojlantiradi.
Kurs ishida murakkab masalalarni bo’lib yechishning nazariy asoslari, uning
pedagogik va psixologik aspektlari, shuningdek, o’quvchilarning tafakkurini
rivojlantirishga bo’lgan ta’siri tahlil qilinadi. Ta’lim jarayonida masalalarni bo’lib
yechishning samarali usullarini o’rganish va amaliyotga joriy etish orqali boshlang’ich
sinf o’quvchilarining muammoni hal qilish qobiliyatlari oshiriladi. Murakkab
masalalarni bo’lib yechish metodikasining samarali qo’llanishi, shuningdek,
o’qituvchining professional yondashuvi, metodikani to’g’ri tanlash va o’quvchilarga
aniq ko’rsatmalar berish orqali amalga oshiriladi.
Shu bilan birga, ishda masalalarni bo’lib yechish metodikasining qiyinchiliklari
va imkoniyatlari, o’quvchilarda sinov va xatolarni tahlil qilish, fikrni izchil va to’g’ri
ifodalash kabi ko’nikmalarni shakllantirishda qanday rol o’ynashi yoritilgan. Bu

4metodika orqali o’quvchilarni nafaqat mustaqil fikr yuritishga, balki jamoada
ishlashga, fikr almashish va o’z qarorlarini izohli ravishda taqdim etishga o’rgatish
mumkin. Kurs ishining asosiy maqsadi boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun murakkab
masalalarni bo’lib yechish metodikasini o’rganish va uni amaliyotga tadbiq etishda
samarali yondashuvlarni ishlab chiqishdan iborat.
Shuningdek, ushbu ishda boshlang’ich ta’lim tizimida masalalarni bo’lib
yechishning muhimligini, uning o’quvchilarda tanqidiy fikrlashni rivojlantirishga
bo’lgan salohiyatini ham ta’kidlash zarur. Murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasi nafaqat o’quvchilarning intellektual salohiyatini oshiradi, balki ularning
o’rganish jarayoniga bo’lgan qiziqishini, amaliy va nazariy bilimlarini
mustahkamlaydi. Kurs ishi nafaqat boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning mantiqiy
fikrlashini rivojlantirishga xizmat qiladi, balki bu usulni kengroq ta’lim tizimiga
qo’llash imkoniyatlarini ham o’rganishga imkon yaratadi.

5KIRISH
Bugungi kunda ta’lim tizimining asosiy vazifalaridan biri o’quvchilarda
masalalarni yechishda mantiqiy fikrlash va tahlil qilish ko’nikmalarini rivojlantirishdir.
O’quvchilarning mustaqil fikrlashini shakllantirish, muammolarni aniqlash va ularga
to’g’ri yondashish ularning bilim olish jarayonida muvaffaqiyatli bo’lishini
ta’minlaydi. Boshlang’ich sinflarda bu ko’nikmalarni rivojlantirish uchun eng samarali
usul, albatta, murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasidir. Murakkab
masalalarni bo’lib yechish, o’quvchilarga muammoni to’g’ri va samarali tahlil qilish,
shuningdek, masalani qismlarga ajratib, o’qituvchining yordami bilan uni yechish
qobiliyatini rivojlantiradi.
Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining
qo’llanilishi, o’quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini oshirishga, masalalarni
yechishda tizimli yondashuvni o’rgatishga xizmat qiladi. Bu metodika nafaqat
matematik bilimlarni, balki umuman tafakkur va izlanish ko’nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi. Masalalarni bo’lib yechish jarayoni o’quvchilarga
murakkab muammolarni qismlarga ajratib, har bir bo’lakni alohida tahlil qilishga
imkon beradi. Bu usul, o’quvchilarda masalani to’liq va chuqur tushunish hamda uni
yechish uchun zarur bo’lgan har bir bosqichni mustahkamlashga yordam beradi.
Kurs ishining dolzarbligi shundan iboratki, bugungi kunda boshlang’ich
sinflarda o’quvchilarda masalalarni yechishda samarali yondashuvni shakllantirish,
ularning tafakkurini rivojlantirishga katta e’tibor qaratilmoqda. Murakkab masalalarni
bo’lib yechish metodikasining to’g’ri qo’llanilishi o’quvchilarga nafaqat
matematikani, balki umumiy ta’lim va o’rganish jarayonini ham samarali
o’zlashtirishda yordam beradi. Shuningdek, o’quvchilarni yanada tizimli o’rganishga
va o’z bilimlarini mustahkamlashga undaydi.
Kurs ishining maqsadi : boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib
yechish metodikasini o’rganish va bu metodikaning o’quvchilarga qanday yordam
berishini aniqlashdan iboratdir. Bunda, masalalarni bo’lib yechishning nazariy va
amaliy jihatlari, uning metodik yondashuvlari, o’quvchilarning fikrlashini

6rivojlantirishda uning o’rni tahlil qilinadi. Ishda o’quvchilarda mustaqil fikrlash va
muammoni hal qilish ko’nikmalarini rivojlantirishning samarali usullari taklif etiladi.
Kurs ishining vazifalari quyidagicha belgilangan:
1. Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining nazariy asoslarini
o’rganish.
2. Boshlang’ich sinflarda masalalarni bo’lib yechishning metodik yondashuvlarini
tahlil qilish.
3. Murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayonida o’quvchilarning mantiqiy
fikrlashini rivojlantirish uchun samarali metodlarni aniqlash.
4. Ta’lim jarayonida murakkab masalalarni bo’lib yechishning amaliy jihatlarini
o’rganish va ularga doir tavsiyalar ishlab chiqish.
Kurs ishi o’quvchilarning mustaqil ishlash, masalalarni yechishda tizimli
yondashuvni o’rganish va mantiqiy fikrlash ko’nikmalarini rivojlantirishni o’zida
mujassam etadi. Shu bilan birga, o’qituvchining metodik yondashuvi, masalalarni
bo’lib yechish jarayonida qanday samarali usullarni qo’llashi hamda o’quvchilarning
o’z-o’zini rivojlantirishga qanday yondashishi ko’rsatiladi. Kurs ishi, boshlang’ich
sinflarda masalalarni yechish metodikasini takomillashtirishga xizmat qilishi,
o’quvchilarning bilim olishda mustaqillik va izlanish ko’nikmalarini rivojlantirishga
ko’maklashishi kutilmoqda.

7I BOB.BOSHLANG’ICH SINFLARDA MURAKKAB MASALALARNI
BO’LIB YECHISH METODIKASINING NAZARIY VA AMALIY ASOSLARI
1.1 Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasining nazariy asoslari
Boshlang’ich ta’lim – bolaning kelajakdagi bilim va tafakkur asoslarini
shakllantiradigan muhim bosqichlardan biridir. Ayniqsa, matematika fanini
o’rganishda boshlang’ich sinf o’quvchilarining mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini
rivojlantirish katta ahamiyatga ega. Bu jarayonda murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasi muhim rol o’ynaydi. Ushbu metodika o’quvchilarga murakkab masalalarni
bosqichma-bosqich tahlil qilish, ularni oddiy tarkibiy qismlarga ajratish va har bir
qadamni izchil bajarish orqali yechimga erishish ko’nikmalarini rivojlantirishga
yordam beradi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining mohiyati
Murakkab masalalar odatda bir nechta arifmetik amalni talab qiladigan
masalalardir. Bu kabi masalalarni birdaniga tushunish va yechish boshlang’ich sinf
o’quvchilari uchun qiyin bo’lishi mumkin. Shu sababli, ularga masalani bosqichlarga
bo’lish orqali yechim topish metodikasi qo’llaniladi. Ushbu metodika quyidagi asosiy
tamoyillarga asoslanadi:
Analitik yondashuv: O’quvchilar masalani to’liq tushunishdan oldin, uni kichik
qismlarga ajratib o’rganishadi. Masalan, murakkab masalaning har bir qismi alohida-
alohida tahlil qilinadi va oddiy amallar yordamida hal qilinadi.
Ketma-ketlik tamoyili: Masalalarni yechishda bosqichma-bosqich harakat qilish
muhimdir. Masalaning har bir qismini alohida o’rganib, oxirgi natijaga erishish
mumkin.
Tushunarli va mantiqiy izchillik: Murakkab masalalar o’quvchilarga tushunarli
bo’lishi uchun ularni sodda holatga keltirish va mantiqiy bog’liqlikni ta’minlash kerak.
Bu metodikaning asosiy maqsadi o’quvchilarga murakkab masalalarni mustaqil
ravishda tahlil qilish va bosqichma-bosqich yechishga o’rgatishdan iborat.

8Boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun murakkab masalalarni yechishdagi
qiyinchiliklar
Boshlang’ich sinf o’quvchilari murakkab masalalarni yechishda turli
qiyinchiliklarga duch kelishadi. Bular quyidagilardan iborat:
1. Masala matnini tushunishdagi qiyinchiliklar: O’quvchilarning aksariyati
matematik masalalar matnidagi asosiy ma’lumotlarni ajratishda qiyinchiliklarga duch
keladi.
2. Masalaning murakkabligi: Ba’zan masalada berilgan ma’lumotlar juda ko’p
bo’lishi yoki mantiqiy bog’liqlikni tushunish uchun yetarlicha bilim va tajriba talab
qilishi mumkin.
3. Amallarni noto’g’ri bajarish: O’quvchilar amallar ketma-ketligini noto’g’ri
tanlashlari yoki noto’g’ri hisoblash natijasida xato natijalarga erishishlari mumkin.
4. Matematika faniga nisbatan ishonchsizlik: O’quvchilar murakkab masalalarni
yechishda o’zlariga bo’lgan ishonchni yo’qotishlari yoki qiyin masalalarni yechishga
urinishdan voz kechishlari mumkin.
Shu sababli, murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasini samarali qo’llash
orqali o’quvchilarning qiyinchiliklarini bartaraf etish mumkin.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish bosqichlari
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasida quyidagi asosiy bosqichlarga
e’tibor berish kerak:
1. Masalaning mazmunini tushunish: O’quvchilar masala matnini diqqat bilan
o’qib chiqib, undagi asosiy ma’lumotlarni ajratib olishlari kerak. Masalaning
shartlarini to’g’ri tushunish yechim topish uchun asosiy qadamdir.
2. Masalani qismlarga ajratish: Masala murakkab bo’lsa, uni oddiyroq qismlarga
bo’lish kerak. Har bir qism alohida yechilib, keyin umumiy natija chiqariladi.
3. Amallarni bajarish: Masalaning har bir qismini yechishda mos keluvchi
arifmetik amallar qo’llaniladi. Bu bosqichda ketma-ketlikni to’g’ri tanlash muhimdir.

94. Natijani tekshirish: Masalaning oxirgi natijasi tekshiriladi va agar xato bo’lsa,
uni qayta ko’rib chiqish orqali tuzatish mumkin.
Pedagogik va psixologik jihatlar
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining pedagogik asoslari
quyidagilarga asoslanadi:
O’quvchilarning yosh xususiyatlarini hisobga olish: Boshlang’ich sinf
o’quvchilari mantiqiy tafakkur jihatidan hali to’liq shakllanmagan bo’lishi mumkin.
Shuning uchun murakkab masalalarni asta-sekin o’rgatish muhimdir.
Faollik va mustaqillikni oshirish: O’quvchilarni mustaqil fikrlashga undash va
o’zlari yechim topishiga imkon berish ularda ishonchni oshiradi.
Ko’rgazmalilik tamoyili: Masalalarni chizma, diagramma yoki grafik shaklida
tasvirlash orqali o’quvchilarga tushunarli qilish mumkin.
Psixologik jihatdan esa, o’quvchilarning aqliy rivojlanishi, xotira va tafakkur
darajasi hisobga olinishi kerak. Masalalarni bosqichma-bosqich yechish orqali ularga
fikrlash jarayonini shakllantirish va mustaqil qaror qabul qilish ko’nikmasini
rivojlantirish mumkin.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasi boshlang’ich sinf o’quvchilari
uchun eng samarali yondashuvlardan biri hisoblanadi. Ushbu metodika orqali
o’quvchilar murakkab masalalarni tushunish, ularni bosqichma-bosqich tahlil qilish va
mustaqil yechim topish ko’nikmalarini rivojlantiradilar. Metodikaning pedagogik va
psixologik asoslari o’quvchilarning yosh xususiyatlariga mos keladi va ularning
matematik tafakkurini rivojlantirishga xizmat qiladi. Shu sababli, boshlang’ich
sinflarda murakkab masalalarni yechish jarayonida ushbu metodikani to’g’ri qo’llash
muhim ahamiyat kasb etadi.
1.2 Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasining ahamiyati va o’quvchilarga ta’siri
Boshlang’ich sinflarda matematikani o’rgatish jarayonida murakkab masalalarni
bo’lib yechish metodikasi muhim o’rin tutadi. Ushbu metodika nafaqat

1
0o’quvchilarning matematik bilimlarini mustahkamlash, balki ularning mantiqiy
fikrlash, tahlil qilish va mustaqil qaror qabul qilish ko’nikmalarini rivojlantirishga ham
xizmat qiladi. Bolalar boshlang’ich sinf davrida o’zlashtirgan asosiy matematik
tushunchalar kelajakda murakkabroq masalalarni hal qilish uchun asos bo’lib xizmat
qiladi. Shuning uchun murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining
samaradorligini oshirish muhim vazifalardan biri hisoblanadi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechishning ta’lim jarayonidagi o’rni
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasi boshlang’ich sinf o’quvchilariga
matematika fanini chuqurroq o’rganishga yordam beradi. Bu metodika o’quvchilarga
masalalarni asta-sekin, tartibli va izchil yechish ko’nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, murakkab masalalar ustida ishlash:
O’quvchilarning mantiqiy tafakkurini rivojlantiradi, ularga masalalarni tahlil
qilish va ularning yechimlarini izlashni o’rgatadi.
Xotira va diqqatni mustahkamlaydi, chunki bolalar masalalarning shartlarini eslab
qolishi va ularni tahlil qilishi kerak bo’ladi.
Ijodiy yondashuvni shakllantiradi, chunki masalalarning turli xil yechim
usullarini topish o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatadi.
O’quvchilarning matematik savodxonligini oshiradi, chunki ular murakkab
masalalarni mustaqil yechishga o’rganadilar va o’z bilimlarini chuqurlashtiradilar.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun oddiy
matematik amallardan murakkab hisob-kitoblarga o’tish jarayonida eng samarali
yondashuvlardan biri hisoblanadi. Ushbu metodika o’quvchilarga masalalarni
soddalashtirish, ularni qismlarga ajratish va har bir qadamni ketma-ket bajarish orqali
yechimga erishish imkonini beradi.
Boshlang’ich sinf o’quvchilari uchun murakkab masalalarni bo’lib yechishning
psixologik ta’siri
Psixologlar fikriga ko’ra, boshlang’ich sinf o’quvchilari murakkab masalalarni
birdaniga qabul qilish va yechish qobiliyatiga ega emaslar. Ularning tafakkuri hali
rivojlanish bosqichida bo’lgani uchun murakkab masalalarni tushunish va hal qilish

1
1qiyinchilik tug’dirishi mumkin. Shu sababli, murakkab masalalarni bo’lib yechish
usuli o’quvchilar psixologiyasiga mos keladi.
Bolalar masalalarni bosqichma-bosqich yechish orqali ulardagi qo’rquv hissi
kamayadi, chunki ular masalani to’liq tushunmasdan ham, kichik qismlarini yechishga
qodir bo’ladilar.
Ushbu metodika bolalarda ishonch hissini shakllantiradi, chunki ular kichik
qadamlarni bajarib, oxir-oqibat to’g’ri yechimga erishganlarini ko’radilar.
Analitik fikrlash ko’nikmalarini rivojlantiradi, chunki bolalar masalani qanday
qismlarga bo’lishni va ularni qanday hal qilishni o’rganadilar.
O’quvchilarda sabr-toqat va izchillikni oshiradi, chunki har bir bosqich o’z
navbatida muhim ahamiyatga ega bo’ladi va ularga mukammal natijaga erishishga
yordam beradi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasi bolaning matematik bilimlarini
mustahkamlash bilan birga uning tafakkurini rivojlantirishga ham xizmat qiladi.
Ushbu metodikaning amaliy ahamiyati
Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasini
qo’llash ta’lim jarayonida bir nechta muhim natijalarga olib keladi:
1. Matematika faniga bo’lgan qiziqish oshadi – bolalar masalalarni osonroq
tushunishgani sari, ushbu fan bilan shug’ullanishga ishtiyoqi ortadi.
2. Mustaqil fikrlash rivojlanadi – o’quvchilar murakkab masalalarni mustaqil
yechishga o’rganadi va o’z bilimlariga ishonchi ortadi.
3. Matematik savodxonlik oshadi – murakkab masalalarni tahlil qilish va
bosqichma-bosqich yechish natijasida o’quvchilar matematikaga doir terminlarni va
mantiqiy bog’liqlikni yaxshiroq tushunib boradilar.
4. Natijani tekshirish ko’nikmalari rivojlanadi – o’quvchilar har bir bosqichda
natijalarni tekshirib, xatolarini anglash va ularni tuzatish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Shunday qilib, boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasining o’quvchilarga ta’siri nihoyatda katta bo’lib, ularning nafaqat

1
2matematik ko’nikmalarini, balki mustaqil fikrlash, tahlil qilish va mantiqiy xulosalar
chiqarish qobiliyatlarini ham rivojlantiradi.
Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasi
o’quvchilarning matematik tafakkurini rivojlantirish, ularga mustaqil fikrlash
ko’nikmalarini shakllantirish va masalalarni bosqichma-bosqich tahlil qilishni
o’rgatish uchun eng samarali yondashuvlardan biridir. Ushbu metodika nafaqat
o’quvchilarni matematikani chuqurroq tushunishga tayyorlaydi, balki ularning
tafakkurini kengaytiradi va muammolarga tizimli yondashishga o’rgatadi. Shuning
uchun boshlang’ich sinflarda ushbu metodikani keng qo’llash nafaqat o’quvchilar,
balki butun ta’lim jarayoni uchun katta foyda keltiradi.
1.3 Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish usullarining
turlari va ularning samaradorligi
Boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish usullari
o’quvchilarning tafakkurini rivojlantirish, ularni mantiqiy fikrlashga o’rgatish va
mustaqil qaror qabul qilish ko’nikmalarini shakllantirishga xizmat qiladi. Ushbu
usullar nafaqat masalalarni soddalashtirish, balki ularni oson tushunish va izchil
yechish imkonini ham beradi. Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining
samaradorligi ta’lim jarayonining asosiy mezonlaridan biri bo’lib, o’quvchilarning
bilim darajasini oshirishga va ularning matematik savodxonligini rivojlantirishga
xizmat qiladi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish usullarining turlari
1. Masalani bosqichma-bosqich tahlil qilish usuli
Bu usul masalani kichik qismlarga ajratish va har bir bosqichni alohida tahlil
qilishga asoslanadi. O’quvchilar avvalo masalaning shartlarini o’rganib chiqadilar,
keyin esa ularning o’zaro bog’liqligini aniqlaydilar. Ushbu usulning asosiy afzalligi
shundaki, u o’quvchilarga murakkab muammolarni oddiy qadamlar orqali yechishni
o’rgatadi. Masalan, murakkab so’zli masalalarni tahlil qilishda quyidagi bosqichlar
qo’llaniladi:

1
3Masalaning shartlarini diqqat bilan o’qib chiqish va asosiy ma’lumotlarni ajratish
Masalaning berilganlarini yozib olish va ularni jadval yoki sxema shaklida
ifodalash
Masalaning natijasiga olib boruvchi oraliq bosqichlarni aniqlash
Har bir bosqich bo’yicha amallarni bajarib, natijalarni tekshirish
Bu usul o’quvchilarga murakkab masalalarni qiyinchilik tug’dirmasdan
bosqichma-bosqich yechishga yordam beradi.
2. Grafik va jadval usuli
Grafik va jadval usuli murakkab masalalarni soddalashtirish uchun vizual
tasvirlashga asoslanadi. O’quvchilar masala shartlarini jadval, sxema yoki
diagrammalar orqali ifodalash orqali yechimni tezroq tushunib oladilar. Bu usul
ayniqsa miqdoriy ma’lumotlarga asoslangan masalalarda samarali hisoblanadi.
Masalan, vaqt, tezlik va masofa bilan bog’liq masalalarni jadval shaklida yozish orqali
o’quvchilar har bir bosqichni aniq tushunishlari mumkin.
3. Taqqoslash va analogiya usuli
Bu usul o’quvchilarga ilgari yechilgan masalalar bilan yangi masalalar o’rtasidagi
o’xshashliklarni aniqlash orqali masalani tushunishga yordam beradi. O’qituvchi avval
o’quvchilarga oddiyroq misollar orqali tushuncha beradi, keyin esa shunga o’xshash
murakkab masalalarni yechishga o’tadi. Bu usul orqali bolalar o’z bilimlarini yangi
sharoitlarda qo’llashni o’rganadilar.
4. Algoritmik yondashuv
Algoritmik yondashuv murakkab masalalarni aniq tartib bo’yicha yechishni
o’rgatadi. O’quvchilar har bir masalani qanday bosqichlarda yechish kerakligini bilib
olganlaridan keyin, shu algoritmni boshqa masalalarda ham qo’llash imkoniga ega
bo’ladilar. Masalan, foizlar bilan bog’liq masalalar yoki tenglamalar asosidagi
masalalarda ushbu usul juda samarali hisoblanadi.
5. O’yin va interaktiv yondashuv
Boshlang’ich sinf o’quvchilari bilan ishlashda o’yin metodlari ham juda muhim.
Murakkab masalalarni o’yin shaklida yechish orqali bolalar o’z bilimlarini

1
4mustahkamlash bilan birga, jarayondan zavqlanadilar va motivatsiyalari ortadi.
Masalan, matematik viktorinalar, interaktiv topshiriqlar, guruh bo’lib ishlash usullari
o’quvchilarning faolligini oshiradi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish usullarining samaradorligi
Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasi ta’lim jarayonida bir qator
ijobiy natijalarga olib keladi:
O’quvchilarning tizimli fikrlash qobiliyatlari rivojlanadi, ular masalalarni
qismlarga ajratib, har bir bosqichni tushunishga o’rganadilar.
Murakkab muammolarni yengillashtirish orqali o’quvchilar matematikaga
nisbatan ijobiy munosabat hosil qiladilar.
O’quvchilarning o’z-o’zini nazorat qilish ko’nikmalari ortadi, ular har bir
bosqichda natijalarni tekshirishni o’rganadilar.
Yechimga erishish jarayoni tezlashadi, chunki masalani bo’lib yechish orqali har
bir bosqich alohida tushunarli bo’lib boradi.
Ijodiy yondashuv shakllanadi, o’quvchilar turli usullarni sinab ko’rish va eng
samaralisini topish imkoniyatiga ega bo’ladilar.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish usullari boshlang’ich sinf o’quvchilarining
nafaqat matematik savodxonligini, balki umumiy fikrlash qobiliyatlarini ham
shakllantirishda muhim ahamiyat kasb etadi. Shu sababli, ushbu metodikani yanada
takomillashtirish va amaliyotda keng qo’llash ta’lim jarayonining samaradorligini
oshirishga xizmat qiladi.

1
5II BOB.BOSHLANG’ICH SINFLARDA MURAKKAB MASALALARNI
BO’LIB YECHISH JARAYONINI TAKOMILLASHTIRISH USULLARI
2.1 Murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayonida o’quvchilarni
faollashtirish usullari
Murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayoni boshlang’ich sinf o’quvchilarining
matematik savodxonligini oshirish, mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish va
mustaqil qaror qabul qilish ko’nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
O’quvchilarning bu jarayondagi faolligi, ular masalalarni yechishda qanchalik faol
ishtirok etishlari, natijalarini aniqlashda qanday usullardan foydalanganliklariga
bog’liq. Shuning uchun, masalalarni bo’lib yechish jarayonida o’quvchilarning
faolligini oshirish uchun turli pedagogik va metodik usullarni qo’llash muhim
ahamiyatga ega.
Faollashtirishning pedagogik asoslari
O’quvchilarni masalani bo’lib yechish jarayonida faollashtirish, ularning bilim
olish jarayonida mustaqil fikrlashni rivojlantirishga, shu bilan birga, jamiyatda o’z
pozitsiyasini aniq ifodalash, masalalarni hal etishda qobiliyatlarini kengaytirishga
yordam beradi. Pedagogik jihatdan o’quvchilarning faolligini oshirish uchun quyidagi
tamoyillarga rioya qilish kerak:
1. Motivatsiya yaratish: O’quvchilarni masalani yechishga jalb qilish uchun turli
xil motivatsion yondashuvlarni qo’llash muhimdir. O’quvchilarga masalaning
ahamiyatini tushuntirish, ularni qo’llab-quvvatlash va masalani hal qilishning qiziqarli
usullarini taqdim etish motivatsiyani oshiradi.
2. Interaktiv metodlar: O’quvchilarning faolligini oshirishda interaktiv metodlar,
masalan, guruhlarda ishlash, savol-javoblar, vaziyatlarni tahlil qilish va boshqa o’yin
usullari samarali hisoblanadi. Bu usullar orqali o’quvchilar o’z fikrlarini erkin
ifodalashga o’rganadilar va murakkab masalalarga nisbatan qiziqishlari ortadi.
3. O’z-o’zini boshqarish: O’quvchilarni masalalarni bo’lib yechishda
faollashtirishning muhim jihatlaridan biri bu ularning o’z-o’zini boshqarish va
yechimga erishish jarayonida mustaqil qarorlar qabul qilishga o’rgatishdir. Bu usul

1
6o’quvchilarga faqat matematik yechimlarni topishni emas, balki masalani hal qilish
usulini ham mustaqil ravishda tanlashga imkon beradi.
4. Ko’p variantli yondashuv: Murakkab masalalarni yechishda turli xil usullarni
qo’llash o’quvchilarga kengroq fikrlash imkoniyatini beradi. O’quvchilarga bir nechta
yechim variantlarini ko’rsatish va ular orasida eng optimalini tanlashni taklif qilish
ularning fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechishda faollashtirish usullari
1. Savol-javob metodlari
Savol-javob usuli o’quvchilarni faollashtirishda keng qo’llaniladigan metodlardan
biridir. O’qituvchi o’quvchilarga savollar berib, ularni masalani qanday yechish
yo’llarini izlashga undaydi. Masalan, o’qituvchi masalaning birinchi qismidagi asosiy
ma’lumotlarni berib, o’quvchilarga ushbu ma’lumotlarga asoslanib savol beradi. Bu
usul o’quvchilarning mustaqil fikrlashini va masalani yengilroq tushunishini
ta’minlaydi.
2. Guruh ishlari va jamoaviy yondashuv
Guruhlarda ishlash va jamoaviy yondashuv usullari o’quvchilarni
faollashtirishning samarali usullaridan biridir. Masalan, o’quvchilarni kichik
guruhlarga bo’lish va har bir guruhga masalani bo’lib yechish uchun maxsus topshiriq
berish orqali ularning fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish mumkin. Bu usul orqali
o’quvchilar bir-birlari bilan fikr almashib, muammoni yechish jarayonida turli fikrlarni
o’rganadilar.
3. Vizual materiallardan foydalanish
Murakkab masalalarni tushunish va bo’lib yechishda vizual materiallar, masalan,
diagrammalar, grafiklar, jadval va sxemalar yordamida o’quvchilarning faolligini
oshirish mumkin. Vizual materiallar masalaning har bir qismini alohida ko’rsatib
berishga yordam beradi va o’quvchilarga masalaning mantiqiy tuzilishini yaxshiroq
tushunishga imkon yaratadi.
4. Praktik ishlar va tajribalar

1
7O’quvchilarni faollashtirishda amaliy ishlar va tajribalarni qo’llash muhimdir.
Masalan, fizika, matematika, yoki tabiiy fanlar bo’yicha o’quvchilarga amaliy
tajribalar o’tkazish va masalalarni amaliy misollar asosida yechish orqali o’quvchilarni
murakkab masalalarni bo’lib yechishga jalb qilish mumkin. Bu usul o’quvchilarning
o’rganilgan bilimlarini real hayotda qo’llashiga yordam beradi.
5. O’yinlar va interaktiv topshiriqlar
Boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning faolligini oshirishda o’yinlar va interaktiv
topshiriqlarni qo’llash samarali bo’ladi. O’quvchilar o’yin shaklida murakkab
masalalarni yechish orqali nafaqat matematik bilimlarini rivojlantiradilar, balki ularni
masalalarni qiziqarli va samarali yechishga o’rgatadi. Masalan, matematik viktorinalar,
jumlalarni to’ldirish, interaktiv matematik o’yinlar yordamida murakkab masalalarni
bo’lib yechish imkoniyati yaratiladi.
Faollashtirishning ijtimoiy va psixologik aspektlari
O’quvchilarning faolligini oshirishda ularning psixologik holatini hisobga olish
juda muhimdir. Masalan, o’quvchilarning o’zlariga bo’lgan ishonchlarini oshirish, ular
uchun masalalarni yechishda muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini yaratish zarur.
O’qituvchi o’quvchilarni qo’llab-quvvatlash va ularga ijobiy fikr bildirish orqali
ularning o’qishga bo’lgan ishtiyoqini oshirishi mumkin.
Bundan tashqari, guruhlarda ishlash, o’z fikrini ifodalash, masalani yechishda bir-
biriga yordam berish kabi ijtimoiy faoliyatlar o’quvchilarni nafaqat matematik
savodxonlikda, balki ijtimoiy ko’nikmalarda ham rivojlantiradi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayonida o’quvchilarni faollashtirish
uchun turli pedagogik metodlar va usullarni qo’llash zarur. Bu usullar nafaqat
masalani yechishda yordam beradi, balki o’quvchilarning tafakkurini rivojlantirish,
mantiqiy fikrlashni mustahkamlash va bilimlarni mustahkamlashda katta ahamiyatga
ega. Shuning uchun, boshlang’ich sinf o’qituvchilari o’quvchilarning faolligini
oshirish uchun metodikani doimiy ravishda takomillashtirib borishlari lozim.

1
82.2 Murakkab masalalarni bo’lib yechishda zamonaviy axborot-
kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT) o’quv jarayonida
o’quvchilarni faollashtirish, murakkab masalalarni yechishda ularga yordam berish va
ta’lim sifatini oshirishda muhim rol o’ynaydi. AKTning ta’lim jarayoniga
integratsiyasi o’quvchilarning masalalarni yechishda ilg’or texnologik vositalardan
foydalanish imkoniyatini yaratadi, shu bilan birga, ularning matematik va mantiqiy
fikrlash qobiliyatlarini ham rivojlantiradi.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’limda roli
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o’quv jarayoniga qo’shgan hissasi
juda katta. AKT yordamida o’qituvchilar o’quvchilarga murakkab masalalarni turli xil
usullar bilan yechish imkoniyatini yaratadilar. Bu texnologiyalar matematik
masalalarni bo’lib yechishda o’quvchilarga quyidagi afzalliklarni taqdim etadi:
1. Interaktiv ta’lim: Zamonaviy axborot texnologiyalari o’quvchilarga masalalarni
interaktiv tarzda, ya’ni masalaning turli qismlarini tanlab, javoblarni kiritib ko’rish
imkoniyatini beradi. Bu, o’z navbatida, o’quvchilarga masalalarni turli usullar bilan
yechishga yordam beradi.
2. Visualizatsiya: Murakkab matematik masalalarni yechishda diagrammalar,
grafiklar, animatsiyalar va boshqa vizual materiallardan foydalanish o’quvchilarga
masalaning tuzilishini yaxshiroq tushunishga yordam beradi. AKT yordamida
masalani har bir qismiga alohida e’tibor berish mumkin, bu esa o’quvchilarning
masalani qismlarga ajratib tushunishiga yordam beradi.
3. Tezkor va samarali javoblar olish: Kompyuter texnologiyalari orqali
o’quvchilar murakkab masalalarni tezda yechish va natijalarni ko’rish imkoniyatiga
ega bo’ladilar. Masalan, masalaning yechimi uchun zarur bo’lgan formula yoki
algoritmni kompyuter orqali topish mumkin. Bu usul o’quvchilarga tezda sinovdan
o’tkazish va natijalarni baholash imkoniyatini beradi.
4. Resurslarga kirish imkoniyati: AKT o’quvchilarga turli xil onlayn resurslarga,
o’quv materiallariga, videodarslarga, masalalar yechish bo’yicha ko’rsatmalarga kirish

1
9imkoniyatini beradi. Bu orqali o’quvchilar o’z bilimlarini mustahkamlash va murakkab
masalalarni yechishda qo’shimcha yordam olishlari mumkin.
AKTning metodik jihatlari va imkoniyatlari
Zamonaviy ta’limda AKTning qo’llanilishi metodik yondashuvlarni o’zgartiradi.
Masalalarni bo’lib yechish jarayonida AKTning qo’llanishi o’quvchilarning kognitiv
rivojlanishiga, mustaqil o’rganish ko’nikmalarining shakllanishiga, va umumiy ta’lim
ko’nikmalarining rivojlanishiga yordam beradi. Shuningdek, AKT o’quvchilarga
quyidagi metodik imkoniyatlarni yaratadi:
1. Simulyatsiya va model yaratish: AKT yordamida o’quvchilar matematik
masalalarning turli xil modellarini yaratish, ularni sinovdan o’tkazish va natijalarni
ko’rish imkoniyatiga ega. Masalan, masalaning matematik modelini qurish va turli
parametrlar bilan sinovdan o’tkazish o’quvchilarga masalaning yechimlarini
tushunishga yordam beradi.
2. O’quvchilarni mustaqil ishlashga undash: AKT o’quvchilarga o’zi
o’rganayotgan masala bo’yicha mustaqil ishlarni bajarish, onlayn testlar, mashqlar va
boshqa turdagi interaktiv faoliyatlar orqali o’z bilimlarini sinab ko’rish imkoniyatini
beradi. Bu o’quvchilarning masalani mustaqil ravishda yechish ko’nikmalarini
rivojlantiradi.
3. Fikr almashish va jamoaviy ish: Axborot texnologiyalarini qo’llash orqali
o’quvchilar jamoaviy ishlash, fikr almashish va bir-birlariga yordam berish
imkoniyatiga ega bo’ladilar. Onlayn platformalar, forumlar, chatlar orqali o’quvchilar
o’z fikrlarini erkin ifodalashadi va masalalarni birgalikda hal qilishadi.
4. Ta’limni individualizatsiya qilish: AKT yordamida o’quvchilarga individual
yondashuvni amalga oshirish mumkin. Kompyuter dasturlari va o’quv platformalarida
har bir o’quvchi uchun alohida mashqlar va masalalar tayyorlanishi mumkin. Bu orqali
har bir o’quvchi o’z darajasiga mos ta’lim oladi va shaxsiy rivojlanish imkoniyatiga
ega bo’ladi.
AKTning vositalari va resurslari

2
0Murakkab masalalarni bo’lib yechishda zamonaviy axborot-kommunikatsiya
texnologiyalaridan foydalanishda turli vositalar va resurslardan foydalanish zarur.
Bunga quyidagilar kiradi:
1. Kompyuter dasturlari va ilovalar: Masalan, MATLAB, GeoGebra, Microsoft
Excel kabi dasturlar murakkab masalalarni yechishda, grafiklar qurishda va algoritmik
masalalarni model qilishda qo’llaniladi.
2. Onlayn resurslar va platformalar: Coursera, Khan Academy, Udemy kabi
onlayn ta’lim platformalari va YouTube kabi video resurslar o’quvchilarga masalalarni
qanday yechishni o’rgatadi va qo’shimcha bilim olish imkoniyatini yaratadi.
3. Simulyatsiya dasturlari: Fizika, matematika va boshqa fanlar bo’yicha
masalalarni simulyatsiya qilishda foydalaniladigan dasturlar o’quvchilarga masalalarni
real hayotdagi holatlarda tasavvur qilish imkoniyatini beradi. Bu texnologiyalar
masalalarni tushunishda samarali yordam beradi.
4. Interaktiv ta’lim tizimlari: Smartboard, interaktiv ekranlar va boshqa ta’lim
texnologiyalari o’quvchilarning faolligini oshirishda yordam beradi. Bu texnologiyalar
orqali o’quvchilar masalalarni yanada qiziqarli tarzda yechadilar.
Zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’lim jarayoniga
integratsiyasi murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayonini samarali va qiziqarli
qilish imkoniyatini yaratadi. AKT o’quvchilarga masalalarni tushunish, bo’lib yechish,
va natijalarni tahlil qilishda yordam beradi, shu bilan birga, ularning matematik
fikrlash qobiliyatlarini va mustaqil ishlash ko’nikmalarini rivojlantiradi. Shuning
uchun, o’quvchilarning ta’limini yaxshilash va ularga murakkab masalalarni yechishda
yordam berish uchun AKTning imkoniyatlaridan to’liq foydalanish zarur.
2.3 Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining samaradorligini
oshirishda o’qituvchining roli
O’qituvchining o’quv jarayonidagi roli har doim markaziy o’rinda bo’lgan.
Ayniqsa, murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasini samarali qo’llashda
o’qituvchining ta’lim jarayoniga qo’shgan hissasi muhim ahamiyatga ega. O’qituvchi

2
1faqat bilim beruvchi emas, balki o’quvchilarni o’qishga qiziqtiruvchi, ular bilan
samarali muloqotda bo’lishni ta’minlovchi, ularga masalalarni to’g’ri va samarali
yechish usullarini o’rgatishda asosiy vositachidir.
O’qituvchining metodik yondashuvi
O’qituvchining murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasini samarali
qo’llashdagi yondashuvi uning professional mahorati va ta’lim metodikasiga
asoslanadi. O’qituvchining asosiy vazifasi – o’quvchilarga masalani bo’lib yechish
jarayonini o’rgatish va ularni natijaga erishish uchun to’g’ri yo’nalishda qo’llab-
quvvatlashdir. Bu jarayonni samarali tashkil etish uchun o’qituvchi quyidagi metodik
yondashuvlardan foydalanadi:
1. Masalani bo’lib yechish jarayonini tushuntirish: O’qituvchi murakkab masalani
bo’lib yechishning qadamlarini aniq tushuntirib, o’quvchilarga masalani qanday
boshlash va qanday tartibda yechishni ko’rsatishi kerak. Bu usul o’quvchilarning
murakkab masalalarni yechishda o’zlariga ishonchni oshiradi va ular masalani
bosqichma-bosqich yondashib, uni yechishning osonroq yo’llarini topadilar.
2. Masalani kichik qismalarga ajratish: Murakkab masalalarni bo’lib yechishning
eng samarali usuli – uni kichik, o’zaro bog’liq qismlarga ajratishdir. O’qituvchi bu
jarayonni o’quvchilarga ko’rsatib, har bir qismning yechimini alohida va aniq tarzda
tushuntiradi. O’quvchilarni masalani birma-bir qismlarga ajratib, ularni o’z vaqtida
yechishga undash juda samarali usul hisoblanadi.
3. O’quvchilarning mustaqil ishlashini rag’batlantirish: Murakkab masalalarni
bo’lib yechishda o’qituvchi o’quvchilarga o’zlarini mustaqil tarzda fikrlashga, o’z
yechimlarini ishlab chiqishga imkon yaratishi kerak. O’qituvchi bu jarayonni
boshqarish orqali o’quvchilarning o’qish motivatsiyasini oshiradi, ularning har bir
qadamda mustaqil fikrlashlarini rivojlantiradi.
4. Ko’rgazmali materiallardan foydalanish: O’qituvchi murakkab masalalarni
yechishda ko’rgazmali materiallar – diagrammalar, grafiklar, mashqlar, video darslar
va interaktiv vositalardan foydalanish orqali o’quvchilarning tushunishini

2
2yengillashtirishi mumkin. Bu usul o’quvchilarga masalani ko’rish orqali anglash
imkonini yaratadi va ularning masalani bo’lib yechish jarayonini osonlashtiradi.
5. Takrorlash va mustahkamlash: O’qituvchi murakkab masalalarni bo’lib
yechish jarayonida o’quvchilarni takrorlash va mustahkamlashga undashi lozim.
O’quvchilar yangi materialni o’zlashtirganidan so’ng, ular o’rganilgan materialni
amaliyotda qo’llashlari va mustahkamlashlari kerak. O’qituvchi takrorlash
mashqlarini, o’quvchilar uchun qiyin bo’lgan masalalarni taklif etishi va ularni izchil
yondashib yechishni ta’minlashi zarur.
O’qituvchining kommunikatsion mahorati
Murakkab masalalarni bo’lib yechish jarayonida o’qituvchining kommunikatsion
mahorati ham muhim ahamiyatga ega. O’qituvchi o’zining nutq madaniyati, ta’lim
metodikasiga moslashuvchanligi va o’quvchilarga tushunarli va izchil tushuntirish
usullarini qo’llashi zarur. O’quvchilar bilan samarali muloqot o’quvchilarning
murakkab masalalarni yechish jarayonida o’z bilimlarini yaxshilash va ularga ko’proq
ishonch hosil qilishlariga yordam beradi.
O’qituvchining kommunikatsion mahorati quyidagilardan iborat:
1. Aniq va tushunarli muloqot: O’qituvchi masalalarni bo’lib yechish jarayonini
tushuntirayotganda aniq, tushunarli va o’quvchilar uchun qulay bo’lgan tilni ishlatishi
kerak. Bu o’quvchilarning masalani tezda tushunishlariga va o’qituvchining
ko’rsatmalarini to’g’ri bajarishlariga yordam beradi.
2. Savollarga javob berish: O’quvchilarning masalalarni yechishda duch kelgan
savollariga to’g’ri va aniq javob berish o’qituvchining kommunikatsion mahoratiga
asoslanadi. O’qituvchi o’quvchilarning savollariga diqqat bilan javob berishi, ular
uchun muammolarni hal qilishda yordam berishi kerak.
3. Motivatsiya va ijobiy munosabat: O’qituvchi o’quvchilarni murakkab
masalalarni yechishga undashda ijobiy va motivatsion yondashuvni qo’llashi zarur.
O’quvchilarga muvaffaqiyatga erishishlari uchun ularga ishonch bildirishi va har bir
kichik yutuqlarini qadrlashi kerak.

2
3Murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining samaradorligini oshirishda
o’qituvchining roli juda katta. O’qituvchi o’quvchilarga masalalarni to’g’ri yondashib,
turli metodlarni qo’llash orqali yechishga yordam berishi zarur. Shuningdek,
o’qituvchining kommunikatsion mahorati, mustaqil ishlashga rag’batlantirishi va
o’quvchilarga qo’shimcha yordam ko’rsatishi murakkab masalalarni bo’lib yechishda
muvaffaqiyatga erishishning asosiy omillaridan biridir.

2
4XULOSA
Kurs ishida boshlang’ich sinflarda murakkab masalalarni bo’lib yechish
metodikasining ahamiyati va uning o’quvchilarda mantiqiy fikrlash va mustaqil
yechimlarni topish ko’nikmalarini rivojlantirishdagi o’rni keng o’rganildi.
O’quvchilarda masalalarni yechishda tizimli yondashuvni shakllantirish, ularning
tafakkurini rivojlantirish va masalalarni bo’lib yechish orqali o’quv jarayonini yanada
samarali qilish mumkin. Ushbu metodika nafaqat matematikada, balki umumiy ta’lim
jarayonida ham o’quvchilarning fikrlash qobiliyatlarini oshiradi.
Murakkab masalalarni bo’lib yechish, o’quvchilarga masalani qismlarga ajratib,
har bir bo’lakni alohida tahlil qilish va yechish orqali muvaffaqiyatga erishish
imkoniyatini yaratadi. Bu metodika, ayniqsa, boshlang’ich sinflarda o’quvchilarning
mantiqiy tafakkurini, izlanish qobiliyatini va masalalarga tizimli yondashishni
rivojlantirishda muhim rol o’ynaydi.
Kurs ishining maqsadi va vazifalari amalga oshirilgan bo’lib, masalalarni bo’lib
yechishning nazariy va amaliy jihatlari, uning metodik yondashuvlari va
o’quvchilarning fikrlashini rivojlantirishda qanday samarali yondashuvlarni qo’llash
mumkinligi haqida muhim natijalarga erishildi. O’quvchilarda mustaqil fikrlash va
muammoni hal qilish ko’nikmalarini shakllantirishda masalalarni bo’lib yechish
metodikasining o’rni katta.
Shu bilan birga, murakkab masalalarni bo’lib yechish metodikasining
boshlang’ich ta’limda samarali qo’llanilishi, o’quvchilarni nafaqat matematik
bilimlarni o’zlashtirish, balki umuman tafakkur va izlanish ko’nikmalarini
rivojlantirishga yordam beradi. Bu esa, o’z navbatida, ularning ta’lim olishda
muvaffaqiyatlarini ta’minlaydi.
Kurs ishida berilgan tavsiyalar, boshlang’ich sinflarda masalalarni bo’lib yechish
metodikasining amaliy qo’llanilishiga oid yondashuvlar, o’qituvchilarga yordam
beradi va o’quvchilarda murakkab masalalarni hal qilishda tizimli fikrlash va mustaqil
yechimlarni topish ko’nikmalarini rivojlantirishga yordam beradi. Bu metodikaning

2
5samarali qo’llanilishi, ta’lim jarayonining sifatini oshirishga va o’quvchilarning
mustaqil fikrlash qobiliyatini yanada kuchaytirishga xizmat qiladi.

2
6FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. A'zamov, M. (2010). Pedagogika va ta'lim metodikasi. Tashkent: Universitet
nashriyoti.
2. Aripov, T. (2012). Matematika darslarida mantiqiy fikrlashni rivojlantirish
usullari. Tashkent: Fan va texnologiya.
3. Babadjanova, Z. (2015). Ta'lim metodikasida innovatsion texnologiyalar.
Toshkent: Ma'naviyat.
4. Babayev, S. (2008). Boshlang'ich ta'limda matematik ta'lim metodikasi.
Tashkent: O'qituvchi.
5. G'ulomova, D. (2017). Boshlang'ich sinflarda mantiqiy fikrlashni rivojlantirish.
Toshkent: O'qituvchi.
6. Karimov, A. (2014). Pedagogik innovatsiyalar va metodik yondashuvlar.
Tashkent: Ma'naviyat.
7. Mamajonov, R. (2011). Boshlang'ich sinflarda ta'lim metodikasi. Toshkent:
O'qituvchi.
8. Rasulova, X. (2013). Ta'lim jarayonida metodik yondashuvlar. Tashkent:
Innovatsiya.
9. Salimov, O. (2006). Matematika darslarida murakkab masalalarni bo'lib
yechish metodikasi. Toshkent: O'qituvchi.
10. Toshbekov, A. (2015). Ta'lim metodikasi va didaktik tizimlar. Tashkent:
Akademnashr.
11. Xusanova, L. (2012). O'qituvchining pedagogik faoliyatini tashkil etish.
Toshkent: O'qituvchi.
12. Yusupov, Sh. (2014). Boshlang'ich sinflarda matematika o'qitish metodikasi.
Toshkent: O'qituvchi.
13. Zokirov, B. (2009). Ta'limda interfaol metodlarni qo'llash. Tashkent:
Innovatsiya.
14. Mamatov, E. (2011). Boshlang'ich ta'lim metodikasi. Toshkent: O'qituvchi.

2
715. Shamsiyev, B. (2016). Ta'lim metodikasi va pedagogik yondashuvlar.
Tashkent: Ma'naviyat.
Qo'shimcha adabiyotlar ro'yxati:
1. Kamilov, U. (2017). Boshlang'ich sinflarda ta'lim metodikasi va uning
samaradorligi. Tashkent: O'qituvchi.
2. Sirojiddinov, A. (2018). Matematika darslarida murakkab masalalarni bo'lib
yechish metodikasi. Toshkent: Fan va texnologiya.
3. Jumaev, M. (2015). Pedagogik yondashuvlar va metodik usullar. Tashkent:
Ma'naviyat.
4. Mavlonov, D. (2012). Boshlang'ich sinflarda matematik o'quv jarayonini
tashkil etish. Toshkent: O'qituvchi.
5. Khodjayeva, F. (2016). Boshlang'ich sinf o'quvchilarida matematik ta'limni
rivojlantirish. Toshkent: Innovatsiya.
6. Jorayev, A. (2013). Matematika o'qitish metodikasi: yangi yondashuvlar.
Toshkent: Fan va texnologiya.
7. Raxmonov, F. (2014). Boshlang'ich sinflarda didaktik yondashuvlar. Toshkent:
O'qituvchi.
Internet manbalari:
1. https://www.ziyonet.uz – Ziyonet ta'lim portalidan.
2. https://www.edu.uz – O’zbekiston Respublikasi ta'lim vazirligi rasmiy sayti.
3. https://www.maktab.uz – Maktab tizimi bo'yicha yangiliklar.
4. https://www.academic.uz – O’zbekiston ilmiy ta'lim akademiyasi.
5. https://www.study-in-uzbekistan.com – O’zbekiston ta'limi haqida
ma'lumotlar.
6. https://www.nm.mk.uz – O’zbekiston matematikalari va ta'lim bo'yicha
manba.
7. https://www.oquv.uz – O’quvchilarga ta'lim bo’yicha resurslar.
8. https://www.tdpu.uz – Toshkent davlat pedagogika universiteti rasmiy sayti.

Nutqiy xatolar va ularni bartaraf qilish yo’llari

Sotib olish