Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 30000UZS
Размер 101.6KB
Покупки 2
Дата загрузки 02 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет Дошкольное и начальное образование

Продавец

Saidmuhammadalixon Ataullayev

Дата регистрации 29 Ноябрь 2023

150 Продаж

Oʻqish darslarida she'riy asarlarni oʻrganish uslubiyoti

Купить
O ZBEKISTON RESPUBLIKASIʻ
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
AMALIY  FANLAR  UNIVERSITETI
“PEDAGOGIKA” KAFEDRASI
 
“O qish darslarida she'riy asarlarni o rganish uslubiyoti” mavzusidagi	
ʻ ʻ
 
 
KURS ISHI
Bajardi:   ______  guruh talabasi 
__________________________ 
Rahbar:    “Pedagogika”   kafedrasi 
__________________________                                                                                                                                                                                          
                                       
TOSHKENT-2024 MUNDARIJA:
KIRISH…………………………………………………………………………3
1. Boshlang ʻ ich sinflarda o qish darslarini tashkil qilish…………………...…..5ʻ
2. O qishning o ziga xos turlari …………………………………………...…...9	
ʻ ʻ
3.She’r va uni o qitishning usullari …………………………………...….……19	
ʻ
4. To g	
ʻ ʻ ri o qish va o qitish katta san’at ………………………...…………….29	ʻ ʻ
XULOSA   ………………………………………………………………….
…...33
FOYDALANILGAN   ADABIYOTLAR
……………………………………..35 KIRISH
Bolalar   tarbiyasi   asosan   ota-onalar   va   tarbiyachilar   tomondan   oshiriladi.
Hali o qish, yozish, chizishni bilmaydigan maktabgacha ta’lim yoshidagi bolalarʻ
dunyo sirlaridan mutloqo bexabar bo ladilar. Shunga qaramay, bizni qurshagan	
ʻ
olamni   tezroq   bilib   olishga   uning   sirlarni   o rganishga   intiladilar.   Unda   oilada	
ʻ
ota-onalar,   bog chalarda   esa   tarbiyachilar,   maktabda   esa   o qituvchilar   yaqinda	
ʻ ʻ
yordam   beradilar,   ya’ni   ular   badiiy   asarlardan   parchalar   o qishni,   mazmun   va	
ʻ
mohiyatini tushunishni o rganadilar. Badiiy kitoblarning rasmlarini rang-barang	
ʻ
harflarini   o qish   o rganishga   muvaffaq   bo ladilar.   Ulg ayib   ketayotgan   yosh	
ʻ ʻ ʻ ʻ
avlodni   komil   insonlar   qilib   tarbiyalashda   kattalar   adabiyotining   ajralmas   bir
bo lagi bo lgan bolalar adabiyotining ham ahamiyati katta. Bolalar adabiyoti oz	
ʻ ʻ
oldiga   kelajak   avlodni   jismonan   baquvvat,   ruhan   pok,   fikran   sog lom,   iymon-	
ʻ
e’tiqodi   butun,   bitimi   ma’naviyati   yuksak,   mard   va   jasur,   vatanparvar   avlodni
tarbiyalashdek   katta   va   murakkab   vazifani   quyganligi   bilan   ajralib   turadi.
Kadrlar   tayyorlash   milliy   darsturda,   «Ta’lim   to g risida»   qabul   qilingan	
ʻ ʻ
Qonunda ham xuddi ana shu masala ko ndalang qilib quyilgan. Zotan xalqning	
ʻ
bir bo ladi sanalgan bu yosh avlod sal fursat ichida voyaga yetib ulg ayib qoladi.	
ʻ ʻ
Shuning   uchun   ham   bu   avlodga   alohida   e’tibor   va   hurmat   bilan   qarash   lozim.
Bolalar uchun yoziladigan har qanday badiiy asar ularning yosh xususiyatlariga,
saviyalariga   mos   bo lishi,   ular   qalbida   chuqur   uy-fikrlar   uyg otishi,   yorqin	
ʻ ʻ
obrazlar   va   yuksak   g oyalarga   boy   bo lishi,   ularni   ulkan   va   porloq   ishlarga
ʻ ʻ
ilxomlantirishi   zarur.   Prezidentimiz   I.A.Karimov   alohida   uqtirganidek,   «Xalq-
bamisoli   ulug   sharafli   yo ldan   ilgarilab   borayotgan   karvon.   Uni   yo ldan	
ʻ ʻ ʻ
chalg itishga   urunuvchilar,   payt   poylab   orqasidan   hamda   qiluvchilar   hamisha	
ʻ
bo lgan, bundan keyin ham bo lishi mumkin. Karvon bexatar bo lmas, degangap	
ʻ ʻ ʻ
bejiz   aytilmagan.   Ammo   xalq   karvonini   hyech   qanday   kuch   ortga
qaytarolmaydi» 1
  Xudi   shu   g oya   maqsad   va   tushuncha   «Kadrlar   tayyorlash	
ʻ
milliy dastur» hamda «Ta’lim to g risida» qonunda o z ifodasini topgan. demak,	
ʻ ʻ ʻ
1
  Каримов И.А. Юксак маънавият-енгилмас куч. Тошкент, «Маънавият» нашриёти. 2008 йил 172 бет
3 shunday ekan, tarbiyachilar, murabbiy va o qituvchi ustozlarning, shoir va adib,ʻ
olim   va   adabiyotshunoslarning   oldida   turgan   eng   asosiy   vazifa   yoshlarni
barkamol   qilib   tarbiyalashdir.   Yoshlarda   milliy   g urur   tushunchasini	
ʻ
shakllantirish,   tarix   sahnasida   chaqnagan   ilm-fan,   ma’rifat   va   ma’naviyat
yulduzlarining   asarlarini   o rgatish   va   shu   e’tiqod   asosida   tarbiyalab   voyaga	
ʻ
yetkazish   muhim   ishdir.   Biz,   o zimizning   mazkur   bitiruv   malakaviy   ishimizda	
ʻ
yuqoridagi buyuk ma’suliyatini chuqur anglagan holda boshlang ich sinflarning	
ʻ
1-2-3-4   sinf   «O qish   kitobi»   ga   kiritilgan   Safar   Barnoyev,   Miraziz   A’zam	
ʻ
Tursunboy Adashboyevlar ijodi namunalaridan kiritilgan asarlarni tahlil qilishni
lozim topdik. Bitiruv malakaviy ishining oldiga qo yilgan maqsad va vazifalari	
ʻ
Kadrlar   tayyorlash   milliy   dasturida   alohida   ta’kidlangan   o rta   umumiy   ta’lim	
ʻ
maktablarining   boshlang ich   sinf   o quvchilariga,   xususan   1-2-3-4   sinflarga	
ʻ ʻ
beriladigan bilim va tushunchalar hozirgi davr talabalari nuqtai-nazaridan ishlab
chiqilmoqda.   Shu   nuqtai-nazardan,   biz   o z   bitiruv   malakaviy   ishimizda	
ʻ
boshlang ich sinf darsliklariga kiritilgan zamondosh shoirlar, yozuvchilar Safar	
ʻ
Barnoyev,   Miraziz   A’zam   Tursunboy   Adashboyevlarning   asarlarini   tahlil
qilishni   o z   oldimizga   maqsad   qilib   quydik.   Darsda   va   darsdan   tashqari
ʻ
vaqtlarda   ham   mazkur   o qish   uchun   topshiriladi.   Albatta   bu   o qishlarning	
ʻ ʻ
boshida o qituvchi-murabbiylar turadi. Bolalarning o qishlariga rahbarlik qiladi.	
ʻ ʻ
Shuning   uchun   bo lsa   kerakki,   Prezidentimiz   I.A.Karimov   alohida	
ʻ
ta’kidlaganidek boshlang ich sinf o qituvchilarining bunday buyuk xizmatlarini	
ʻ ʻ
ta’riflab   degan   edi:   «Dunyoda   nufuzli   kasblar   ko p,   ammo   ular   orasida	
ʻ
o qituvchilik   kasbi   alohida   yuksak   mavqyeiga   ega.   Ayni   zamonda   o qituvchi	
ʻ ʻ
kasbiga   nihoyatda   katta   talablar   quyiladi,   chunki   biz   murabbiy,   muallimni
qo liga farzandlarimiz taqdirini ishonib topshiramiz»
ʻ 2
 
2
  Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари. Тошкент. «Ўзбекистон» нашриёти. 1998 йил, 146 бет
4        1.Boshlang ich sinflarda o qish darslarini tashkil qilishʻ ʻ
Boshlang ich   sinf   o qish   darsliklarida   yuzdan   ortiq   shoirlarning   ko plab	
ʻ ʻ ʻ
xilma-xil   mavzulardagi   she’rlari   berilga.   Albatta,   ularning   har   biridan   ulug	
ʻ
maqsadlar   ko zlangan.   Chunki   sh’er   ham,   avvalo,   badiiy   adabiyotdir.	
ʻ
Adabiyotni   o z   mohiyatiga   ko ra   jo shqin   daryoga   qiyos   qilsa   bo ladi.   Daryo
ʻ ʻ ʻ ʻ
suvlaridan   dalalar,   dov-daraxtlar   gullab-yashnasa,   adabiyot   inson   qalbiga
ezgulik urug ini sepadi, uni hayotda to g ri yashashga, ulug  maqsadlar yo lida
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kurashishga   o rgatadi.   Daryo   irmoqlardan   vujudga   keladi.   Adabiyotimiz	
ʻ
irmoqlari   esa   adiblarimiz   yaratgan   asarlardan   iborat.   Daryolarning   sersuvligi,
hayqirib   oqishi   irmoqlar   suviga   bog liq   bo lgani   singari,   adabiyotning	
ʻ ʻ
jo shqinligi,   kurashchanligi   –   hayotda   tutgan   o rni   undagi   asarlarning   sifatiga	
ʻ ʻ
qarab   belgilanadi.   Shunga   ko ra   adabiyot   ta’limi   o z   oldiga   bir   qator	
ʻ ʻ
maqsadlarni qo yadi. Umumiy o rta ta’lim maktablaridagi adabiy ta’lim asosan	
ʻ ʻ
sof   ilmiy   maqsadlarni   emas,   balki   ma’naviyaxloqiy   yo nalishlar   ustuvorligini	
ʻ
ko zda   tutadi.   Ular   orasida   eng   muhimlari   quyidagilar:   ·   o quvchilarning   yosh	
ʻ ʻ
xususiyatlarini e’tiborga olgan holda, milliy va jahon adabiyotining eng munosib
namunalari   bilan   tanishtirish   asosida   ularning   qalbida   vatanparvarlik,   ezgulik,
insonparvarlik   singari   yuksak   insoniy   fazilatlarga   nisbatan   rag bat,   mehr   va	
ʻ
muhabbat   uyg otish;   ·   ularni   fuqarolik   va   vatanparvarlik   ruhida,   adabiyotga,	
ʻ
milliy,   madaniy-ma’rifiy   qadriyatlarga   nisbatan   hurmat   ruhida   tarbiyalash;   ·
ularning   boy   ma’naviy   dunyosini   shakllantirish;   ·   badiiy   asar   va   uning   poetik
xususiyatlarini   o rganish   asosida   o quvchida   tanqidiy   fikrlashga   oid   ko nikma	
ʻ ʻ ʻ
va   malakalarni   hosil   qilish;   ·   ulardagi   mustaqil   fikrlash,   ijodkorlik
qobiliyatlarining   shakllanishi   va   rivoji   uchun   imkoniyat   yaratish;   ·   ularda   har
qanday   ma’naviy   xurujlarga   nisbatan   sog lom   va   baquvvat   e’tiqodga	
ʻ
tayanadigan   immunitetni   shakllantirish;   ·   so z   san’ati   vositasida   o quvchining	
ʻ ʻ
individual   va   shaxslik   fazilatlarini   rivojlantirish.   Kadrlar   tayyorlash   milliy
darsturda,   «Ta’lim   to g risida»   qabul   qilingan   Qonunda   bola   tarbiyasi   asosiy	
ʻ ʻ
masala   qilib   qo yilgan.   Bolalar   tarbiyasi   asosan   otaonalar   va   tarbiyachilar	
ʻ
tomonidan   oshiriladi.   Hali   o qish,   yozish,   chizishni   bilmaydigan   maktabgacha	
ʻ
ta’lim   yoshidagi   bolalar   dunyo   sirlaridan   mutloqo   bexabar   bo ladilar.   Shunga	
ʻ
5 qaramay, bizni qurshagan olamni tezroq bilib olishga uning sirlarni o rganishgaʻ
intiladilar. Unda oilada ota-onalar, bog chalarda esa tarbiyachilar, maktabda esa	
ʻ
o qituvchilar yaqindan yordam beradilar, ya’ni ular badiiy asarlardan parchalab	
ʻ
o qishni,   mazmun   va   mohiyatini   tushunishni   o rganadilar.   Badiiy   kitoblarning
ʻ ʻ
rasmlarini   rang-barang   harflarini   o qish   o rganishga   muvaffaq   bo ladilar.	
ʻ ʻ ʻ
Ulg ayib   ketayotgan   yosh   avlodni   komil   insonlar   qilib   tarbiyalashda   kattalar	
ʻ
adabiyotining ajralmas bir bo lagi bo lgan bolalar adabiyotining ham ahamiyati	
ʻ ʻ
katta.   Bolalar   adabiyoti   o z   oldiga   kelajak   avlodni   jismonan   baquvvat,   ruhan	
ʻ
pok, fikran sog lom, iymon-e’tiqodi butun, bilimi ma’naviyati yuksak, mard va	
ʻ
jasur, vatanparvar avlodni tarbiyalashdek katta va murakkab vazifani quyganligi
bilan ajralib turadi. Zotan xalqning bir bo ladi sanalgan bu yosh avlod sal fursat	
ʻ
ichida   voyaga   yetib   ulg ayib   qoladi.   Shuning   uchun   ham   bu   avlodga   alohida	
ʻ
e’tibor   va   hurmat   bilan   qarash   lozim.   Bolalar   uchun   beriladigan   har   qanday
badiiy asar ularning yosh xususiyatlariga, saviyalariga mos bo lishi, ular qalbida	
ʻ
chuqur uy-fikrlar uyg otishi, yorqin obrazlar va yuksak g oyalarga boy bo lishi,	
ʻ ʻ ʻ
ularni   ulkan   va   porloq   ishlarga   ilxomlantirishi   zarur.   Yuqorida   ta’kidlangan
fikrlarga   hamohang   g oya,   maqsad   va   tushuncha   «Kadrlar   tayyorlash   milliy
ʻ
dastur»   hamda   «Ta’lim   to g risida»   Qonunda   o z   ifodasini   topgan.   demak,	
ʻ ʻ ʻ
shunday ekan, tarbiyachilar, murabbiy va o qituvchi ustozlarning, shoir va adib,	
ʻ
olim   va   adabiyotshunoslarning   oldida   turgan   eng   asosiy   vazifa   yoshlarni
barkamol   qilib   tarbiyalashdir.   Yoshlarda   milliy   g urur   tushunchasini	
ʻ
shakllantirish,   tarix   sahnasida   chaqnagan   ilm-fan,   ma’rifat   va   ma’naviyat
yulduzlarining   asarlarini   o rgatish   va   shu   e’tiqod   asosida   tarbiyalab   voyaga	
ʻ
yetkazish   muhim   ishdir.   Mustaqillik   yillari   mamlakatimiz   ta’lim   tizimida
farzandlarimizni har tomonlama yetuk va barkamol qilib tarbiyalash maqsadida
“Talim  to g risida”  gi  Qonun “Kadrlar  tayyorlash  milliy dasturi” qabul  qilindi.	
ʻ ʻ
Ta’limning   har   bir   bosqichida   islohotlar   izchillik   bilan   amalga   oshirilmoqda.
2004-yil   esa   Respublikamizda   maktab   ta’limini   rivojlantirish   bo yicha   muhim	
ʻ
xujjatlar   qabul   qilingan   yil   sifatida   yodimizda   qoldi.   O zbekiston   Respublikasi	
ʻ
Prezidentining   2004-2009-   yillarda   maktab   ta’limini   rivojlantirish.   “Davlat
Umummilliy   Dasturi   to g risi”   dagi   farmoni   va   ushbu   farmon   asosida   qabul	
ʻ ʻ
6 qilingan qarorlarida maktablarimizning moddiy-texnika bazasini mustahkamlash
hamda uzluksiz ta’limining yagona tizimini shakllantirish bilan bog liq ustuvorʻ
vazifalar   belgilab   berildi.   Bugun   ushbu   farmon   talablarini   bajarish   bo yicha	
ʻ
joylarda keng ko lamli sa’y-harakatlar olib borilmoqda. Ta’lim tizimi islohotiga	
ʻ
doir   chiqarilgan   farmon   va   qarorlar   xalq   ta’limi   hodimlari,   jumladan
boshlang ich   ta’lim   mutahassislariga   ham   ma’sulyatli   vazifalarni   yukladi.	
ʻ
Boshlang ich   ta`limni   takomillashtirish   hozirgi   kunning   dolzarb   vazifalaridan
ʻ
biri   xisoblanadi.   Ma’lumki,   boshlang ich   ta’lim   fanlari   orqali   o quvchilarning	
ʻ ʻ
umuminsoniy   va   axloqiy   ko nikmalari,   dastlabki   savodxonlik   malakalari	
ʻ
shakllantiriladi.   Ta’lim   jarayoni   bolaning   mantiqiy   tafakkur   qila   olish
salohiyatini,   aqliy   rivojlanishini   dunyo   qarashini,   o z-o zini   anglash,   jismoniy	
ʻ ʻ
sog lom   bo lishga,   milliy   urf-odatlarni   o zida   singdirishga,   mamlakatimiz	
ʻ ʻ ʻ
boyliklarini  ko z-qorachig iday  asrashga,  tabiatga  ongli  munosabatda   bo lishga	
ʻ ʻ ʻ
o rgatadi.   O quvchi   maktabga   kelgan   dastlabki   kunidan   boshlaboq   o qishga	
ʻ ʻ ʻ
havas   qo yishi   savodli   o qishi,   dastlabki   amallarni   to g ri   bajarishga   o rgatishi	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kerak   O qish   inson   hayotida   muhim   ahamiyatga   ega.   O qishni   bilmagan
ʻ ʻ
odamning ko zi ojiz kishidan farqi yo q. O qish faoliyati boshlang ich sinflarda	
ʻ ʻ ʻ ʻ
barcha   fanlar   tarkibida   amalga   oshiriladi.,   lekin   o qishga   o rgatish   o qish	
ʻ ʻ ʻ
darslarining asosiy vazifasidir. Kichik yoshdagi o quvchini o qishga o rgatishda	
ʻ ʻ ʻ
ularning   umumiy   rivojlanishini,   psixologiyasini   hisobga   olish   zarur.   Ta`limga
ilg or pedagogik texnologiyalarni olib kirish va eng zamonaviy, takomillashgan	
ʻ
o qitish   usullarini   qo llagan   holda   yuqori   samaraga   erishish   bugungi   kunning
ʻ ʻ
oldidagi   dolzarb   vazifalaridan   biridir.   O quvchilarni   qiziqarli   topshiriqlar	
ʻ
asosida   o qitish   o qishga   o yin   tusini   beradi.   Bola   o ynab   charchamaganidek,	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o qib   charchaganini   sezmaydi.   O qishga   qiziqmaydigan,   darslarga   kelib-	
ʻ ʻ
kelmaydigan   o quvchilar   ham   o yinga   qiziqadi.   Darslarda   turli   o yin	
ʻ ʻ ʻ
mashg ulotlarini   tashkil   etish   bu   o quvchilarda   ham   qiziqish   uyg otadi.   O quv	
ʻ ʻ ʻ ʻ
materiali hajmini oshirib yuborish, tinmay bir maromdagi o qishni tashkil etish,	
ʻ
bolani   o qish   mashg ulotidan   bezdiradi.   Natijada   o quvcilarda   bo sh	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o zlashtirush va ulgirmovcilik sabablari  yuzaga keladi. O qish fanlaridan bo sh	
ʻ ʻ ʻ
o zlashtiruvchi   o quvchilar   bilan   ishlash   samaradorligini   oshirish   uchun
ʻ ʻ
7 nimalarga   alohida   e`tibor   qaratish   lozim?   -Darslarda   yangi   pedagogik,
zamonaviy texnalogiyalar, noan`anaviy usullardan keng qo llash; -Ko rgazmali,ʻ ʻ
didaktik,   test,   tarqatma   materiallaridan   keng   foydalanish;   -O quvchilarga	
ʻ
do stona munosabatda bo lish; -O qish sifati va samaradorligiga e`tibor berish; -	
ʻ ʻ ʻ
O quvchilarni   erkin   va   mustaqil   fikrlashga   orgatishda   turli   mashqlardan
ʻ
foydalanish;   -Nutq   o stirishga   alohida   e`tibor   qaratish;   -Yanga   axborot	
ʻ
texnalogiyalardan foydalanish; -Lug at ustuda ishlashga o rgatish; -Xalq og zaki	
ʻ ʻ ʻ
ijodidan   foydalanish;   -“She`riyat   gulshani”,   “Ifodali   o qish”   kabi   to garaklar	
ʻ ʻ
tashkil   etish;   -Bo sh   vaqtlarda   ulgurmovchi   o quvchilar   bilan   alohida,   yakka	
ʻ ʻ
tartibda   ish   olib   borish;   -   Fanlar   a`robogjiqlikka   ahamiyat   berish.   O quvchilar	
ʻ
bilishini   nazorat   qilib   borishda   albatta   past   o zlashtirgan   o quvchiga   alohida	
ʻ ʻ
e`tibor qaratish lozim. 
8                    2.O qishning o ziga xos turlari.ʻ ʻ
Boshlang ich   sinflarda   o quvchilarni   o qishning   bir   necha   turlari   yani,	
ʻ ʻ ʻ
ongli,   tez,   to g ri   va   ifodali   o qishga   o rgatib   boriladi.   O qituvchi   ongli   tez,	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
to g ri,   ifodali   o qishga   o rganishda   ulgurmayotgan   o quvchilar   bilan   qanday	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ishlar   olib   borish   kerak?   To g ri   o qish   tushinarli   qilib   xatosiz   o qishdir.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Ma`lumki   ayrim   o quvchilar   ko pincha   ba`zi   xarflarni   tushurib,   bog inlar,	
ʻ ʻ ʻ
so zlarning o rnini   o zgartirib  o qiydilar.  Bunday  xatolarga  yo l  qo ymasliklari	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
uchun   qiynalib   o qiydigan   o quvchilarga   katta   xajmdagi   matnlarni   qismlarga	
ʻ ʻ
bo lib   o qishni   tavsiya   qilish   anchagina   yengillik   yaratadi.   To g ri   o qishga	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o rgatish   uchun   quyidagi   ishlarni   amalga   oshirish   mumkin:   -dastlab   3-4
ʻ
bo g inli so zlarni o qish , 5-6 bo ginli so zlarni esa bo g inlarga bo lgan xolda
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o qish;   -tanish   matnlarni   o qitishda   o qish   surati   biroz   oshiriladi.   Shunday
ʻ ʻ ʻ
qilinganda   bolalar   notanish   matnlarni   ham   tutilmay   o qish   malakasiga   ega	
ʻ
bo ladilar;   -to g ri   o qishni   bo sh   o zlashtiruvchi   o quvchilar   o zlashtirishi	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
uchun tovush, bo g in va so zlarni to g ri, aniq, sof talaffuz etish katta ahamiyat	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kasb   etadi.   Masalan,   talaffuzda   p   yozuvda   esa   b   yoziladigan   so zlarni   to g ri	
ʻ ʻ ʻ
o qushga   o rgatish   (oftob,serob);   r   tovushini   l,   y   deb   (bayroq,-bayloq,o rtoq-	
ʻ ʻ ʻ
o ytoq)   talaffuz   etishlarining   oldini   olish   uchun   bunday   so zlar   yo zilgan
ʻ ʻ ʻ
ko rgazmalardan foydalanish maqsadga muvofiq. O qish tezligini oshirish ancha
ʻ ʻ
murakkab   jarayonlarini   o z   ichiga   oladi.   Bola   tez   o qiyman   deb	
ʻ ʻ
shoshiladi,natijada   xatolarga   yo l   qo yadi.   O qituvchi   bo sh   o zlashtiruvchi	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o quvchilarda yaxshi kayfiyat uyg ota olishi, sinfda yaxshi muhit yaratishi, har	
ʻ ʻ
bir   bolada   “To g ri   va   ravon   o qiy   olaman”   degan   ishonchni   uyg otishi   lozim.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Ongli   o qish   jaroyonida   o qilayotgan   matnni   tushunib,   asosiy   maqsadni   uqib,	
ʻ ʻ
asardagi   ayrim   o z   va   ko chma   ma`noli   so zlarni   izohlash,   bunday   so zlar	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ishtirokida   gaplar   tuzish,   tuzilgan   gaplarni   mazmun   tomondan   jamlab,   kichik
hikoya   hosil   qilish,   matnning   tugallangan   qismidagi   asosiy   fikrni   topish
mashqlarini   tez-tez   o tkazish,   matndagi   tabiat   tasvirini,   insonlarning   yaxshi-	
ʻ
yomon   odatlarini   misollar   yordamida,   asardagi   voqealarga   bog lab   gapirib	
ʻ
berish   maqsadga   muvofiq.   Qaysi   ishlar   yaxshi   va   ularga   ergashish   mumkin,
9 qaysilari yomon, ulardan nafratlanish kerakligini izohlab berishni o quvchilargaʻ
topsjiriq tariqasida tavsiya etish mumkin. O quvhilar to g ri, ongli, tez o qishni	
ʻ ʻ ʻ ʻ
egallagan taqdirdagina ifodali o qiy oladilar. Ifodali o qishga o rgatish, o qishga	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o rgatish   bilan   bir   paytda   amalga   oshiriladi.   Ifodali   o qishga   ulgurmayotgan	
ʻ ʻ
o quvchilarga   kichik   misrali   she’rlardan   yod   olishga   topshiriq   berish,   kichik
ʻ
misradagi   she’rdagi   ohangga,   tinish   belgilariga   alohida   e`tibor   bilan   yod   olish
aytiladi. Mustaqil faoliyat faollikni oshiradi. bo sh o zlashtiruvchi o quvchilarni	
ʻ ʻ ʻ
mustaqil   ishlashga   o rgatish   yaxshi   samara   beradi.Mustaqil   faoliyat   insonni	
ʻ
ziyrak va hozirjavob qiladi. Bu faoliyat  kichik yoshdagi maktab o quvchilarida	
ʻ
uyg un   holda   rivojlanishi   kerak.   Buning   uchun,   avvalo,   o quvchilarni   mustaqil	
ʻ ʻ
faoliyatga ruhan tayorlash, ularda biror ishni qila olishga va shu ishni sifatli qilib
bajarishga ishonch hosil qilish lozim. Mustaqil ish turlari qanday turlari bo lishi	
ʻ
kerak?   Avvalo,   ish   turlari   o qituvchi   tomonidan   puxta   o ylangan,   ta`lim	
ʻ ʻ
maqsadiga  asoslangan  va  surunkali  bo lishi   kerak.  Bunda  har  bir  o quvchining	
ʻ ʻ
imkoniyati   hisobga   olinishi,   ularning   yosh   xususiyati,   nimalarga   qiziqishi   ham
e`tibordan   chetda   qolmasligi   kerak.   O quvchilarni   aqliy   rivojlantirishning	
ʻ
sitatlaridan   biri   topshiriqlarni   to la   “eslab   qolib”bajarishlaridir.   Bunda	
ʻ
bajariladigan   ishning   maqsadini   tushungan   (tasavvur   qilgan)   holda,   uning
rejasini   belgilash   va   ish   usulini   tanlash,   yo l   qo yilgan   xatolarni   mustaqil   topa	
ʻ ʻ
olish   va   uni   tuzata   bilishlariga   alohida   e`tibor   beriladi.   O quvchilarning	
ʻ
topshiriqlarni   tez,   to g ri   bajarishlari   uchun   qulay   usullarni   tanlash,   uni   tashkil	
ʻ ʻ
etish   uchun   doimiy   yetakchi   savollar   berib,   tayanch   so zlar   tavsiya   etish	
ʻ
foydalidir. O quvchilarda mustaqil  ishlarni sifatli qilib bajarishda qiyinchiliklar	
ʻ
paydo   bo lishi   tabiiy.   Chunki   hali   ularning   tasavvurlari   yorqin,   so z   boyligi	
ʻ ʻ
yetarli   emas.   Tajribalar   shuni   ko rsatadiki,   bolalar   o qituchi   rahbarligida	
ʻ ʻ
ishlaganda   tez   mushohada   qiladilar.   Bu   holga   o rganib   qolmasliklari   uchun	
ʻ
ko proq   ularning   o zlarini   mustaqil   fikrlashga   da`vat   etish   lozim.   O quvchilar	
ʻ ʻ ʻ
e`tiborini jalb etish maqsadida matndagi voqealarni eslatib:Nega?Nega shunday
bo ldi?Seningcha   qanday   bo lishi   kerak   edi?   kabi   savollar   berib,   uning   fikrini
ʻ ʻ
ma`qullab,   yana   o ylasang   topasan,   juda   yaxshi,   juda   soz!   kabi	
ʻ
rag batlanttiruvchi so zlarni ishlatish foydalidir. Masalan, “O roq va Kombayn”	
ʻ ʻ ʻ
10 masalasi   yuzasidan:   O roq   nega   afsuslanadi?   Kombayn   unga   nima   dedi?   Kabiʻ
savollar berib, har ikkisini solishtirish orqali texnikaning kuch-quvvatiga bolalar
e`tiborini   tortiladi,   har   bir   texnika   asbobining   hayotimizdagi   ahamiyatini
baholashga o rgatiladi. Dastlabki bajargan mustaqil ishdan bola mamnun bo lsa,	
ʻ ʻ
uning   qiziqishlari   ortib,   yangi-yangi   ish   turlarini   amalga   oshirishga   kirishadi.
Mustaqil   ish   natijalarini   hamisha   tekrishish   lozim.   Tekshirish   og zaki   yoki	
ʻ
yozma   tarzda   bo lishi   mumkin.   Bola   yozishidan   oldin   o ylaydi,   fikrini   og zaki	
ʻ ʻ ʻ
jamlaydi, so ng uni yozishga  kirishadi. O z fikrini  bayon qilish, yo l qo yilgan	
ʻ ʻ ʻ ʻ
biror savol yoki masala yuzasidan mushohada yuritish uchun jiddiy fikrlaydi. Bu
jarayon   (og zaki)   nutq   asosida   paydo   bo ladi   va   mustahkamlanadi.   Masalan,
ʻ ʻ
o quvchi   o z   fikrini   yozma   ifodalashdan   ilgari   o ylaydi.   Pichirlab   allanimalar	
ʻ ʻ ʻ
haqida   o z-o zicha   gapiradi   (pedagogikada   bu   faol   faoliyat   hisoblanadi).   Insho	
ʻ ʻ
yozishning   dastlabki   shakllari   ana   shunday   ishlardan   boshlanadi.   Bola   matnni
o qib,   og zaki   tahlil   qiladi,   sarlavhalar   o ylab   topib,   qanday   rasmlar   ishlash	
ʻ ʻ ʻ
lozimligini   rejalaydi.   O quvchilarni   mustaqil   faoliyatga   o rgatishda	
ʻ ʻ
quyidagilarga amal qilishi lozim: -beriladigan har bir topshiriq o quvchilarning	
ʻ
imkoniyatlariga   mos   bo lsin   va   qiziqish   uyg ota   olsin;   -ish   osondan   qiyinga,	
ʻ ʻ
soddadan murakkabga qarab yo naltirilsin, o quvchiga tushunarli bo lsin; -ishni	
ʻ ʻ ʻ
bajarishda   bolalarda   o ziga   ishonch   hissi   uyg onsin,   ishga   kirishishda   ular	
ʻ ʻ
o zlarida   dadillik   sezsin;   -mustaqil   bajariladigan   topshiriqlar   yakkama-yakka	
ʻ
tarzda   amalga   oshirilsin   (hamma   o quvchi   uchun   bir   xil   topshiriq   berish   bu	
ʻ
mustaqil   faoliyat   emasligini   eslatamiz),   albatta   bunda   bo sh   o zlashtiruvchi	
ʻ ʻ
o quvchiga   e‘tibor   berish   kerak.   -topshiriqlarni   doimo   navbatlashtirib,   turini	
ʻ
almashtirishga alohida ahamiyat berish kerak; -topshiriqlarni hamma bir vaqtda
boshlab,   ma`lum   vaqtda   tugatishi   kerakligini   eslatib,   bo sh   o zlashtiruvchi	
ʻ ʻ
bolalarni   shu   talabni   bajarishga   ko niktirish   lozim;   -ish   joyi   hamisha   qulay,	
ʻ
saramjon-sarishta   bo lishi   (parta   ustida   ortiqcha   narsalar   bo lmasligi)   kerak;   -	
ʻ ʻ
topshiriqlar   darsning   turli   bosqichida   bajarilishi   mumkin;   -darslik,   didaktik
materiallar   bilan   ishlashda   uzviylik   bo lishi   maqsadga   muvofiqdir.   Uyga	
ʻ
beriladigan   vazifalar   ham   mustaqil   ishning   bir   turidir.   Bolalarga,   iloji   boricha,
sinf   sharoitida   asosiy   bilim   va   malakalarni   singdirish,   uyga   vazifalar   berishni
11 me`yorlash  kerak.  Bolalar  darsdan  keyin  (og ir,  mashaqqatli  mehnatdan  keyin)ʻ
tiniqib   dam   olsalar,   ko proq   ochiq   havoda   bo lib,   harakatli   o yinlar,   sayr,	
ʻ ʻ ʻ
kuzatishlar bilan vaqtlarini o tkazib, tunda osuda uxlab, ertangi kungi darslarga	
ʻ
yaxshi kayfiyat bilan kelsalar, darsni o zlashtirish yaxshi bo ladi. Shuning uchun	
ʻ ʻ
uy   vazifalari   oson   bo lishi,   asosan,   bolalarni   kuzatishlarga   undashi   lozim.	
ʻ
Boshlang ich ta’limning asosiy vazifalaridan biri o quvchilarning so z zahirasini	
ʻ ʻ ʻ
boyitishdir.   Bunda   lug at   ustida   ishlashga   e’tibor   qaratishimiz,   lozim.   Ona   tili	
ʻ
bilan   o qish   fanlarini   doimo   bog lab   borish   maqsadga   muvofiq.   Bo sh	
ʻ ʻ ʻ
o zlashtiruvchi o quvchilar bilan ishlashda testlar bilan ishlash ham yaxshi natija	
ʻ ʻ
beradi.   Ma’lumki   respublikamizda   o quvchilar   bilimini   baholashda   test	
ʻ
sinovlaridan   unumli   foyalanilmoqdalar.   Masalan   asarni   o zlashtirishga	
ʻ
ulgurmayotgan   past   o zlashtiruvchi   o quvchilarga   yozma   yoki   og zaki   holda	
ʻ ʻ ʻ
quyidagicha   testlar   bilan   murojaat   etish   mumkin.   “Ochko z   boy”   ertagining	
ʻ
salbiy   qahramoni   kim?   a)   o tinchi   chol   b)   kampir   c)   boy   Hiylagarning   jazosi	
ʻ
xalq   og zaki   ijodining   qaysi   turi   hisoblanadi?   a)   maqol   b)   ertak   c)   afsona	
ʻ
Bundan   tashqari   xalq   og zaki   ijodiyoti   turlaridan   foydalanib   ham   bo sh	
ʻ ʻ
o zlashtiruvchi o quvchilarni o zlashtirish foizlarini oshirish mumkin. Ma’lumki	
ʻ ʻ ʻ
boshlang ich sinf oquvchilari ertaklarga juda ham qiziqadilar ulardan foydalanib	
ʻ
bo sh   o zlashtiruvchi   o quvchilarni   faolliklarini   oshirish   ,erkin   mustaqil	
ʻ ʻ ʻ
fikrlashga   o rgatish   nutq   boyliklarini   oshirish   maqsadga   muvofiq   bo ladi.	
ʻ ʻ
Xulosa   qilib   aytganda   bo sh   o zlashtiruvchi   o quvchilar   bilan   ishlash   ancha	
ʻ ʻ ʻ
murakkab   jarayon.   O qituvchining   pedagogik   mahorati   zamonaviy   dars   o tish	
ʻ ʻ
usullaridan foydalanishi bo sh o zlashtiruvchi o quvchi bilan yakka tartibda ish	
ʻ ʻ ʻ
olib   borishi   natijasida   uning   oldini   olishga   imkon   yaratadi.   Jahon-   keng
Dunyoda mamlakat kop, lekin bu olamda betakror ona yurtimiz O zbekistonimiz	
ʻ
yakka-yu yagona. O zbekistonning kelajakdagi ravnaqi bugungi yosh avlodning	
ʻ
to la   qonli   ta’lim   va   tarbiyasiga   ko p   jihatdan   bog liqdir.Ana   shularni	
ʻ ʻ ʻ
kelajagimiz   poydevori   bo lmish   boshlang ich   sinf   o qiuvchilari   diliga   jo   etib	
ʻ ʻ ʻ
hayotlari   mazmuniga   aylantirishimiz   ona   Vatanga   muhabbat   ruhida
tarbiyalashimiz lozim. Agar o qituvchi 3 sinf «O qish kitobi1»da berilgan badiiy	
ʻ ʻ
asarni   bola   qalbini   hayajonga   soladigan   tarzda   mohirlik   bilan   tushuntira   olsa,
12 ya’ni asar o quvchida xayrixohlik, noxushlik kabi qator tuyg ularni uyg otsa, uʻ ʻ ʻ
holda   o qituvchi   shu   yo l   bilan   bolada   estetik   tuyg ularni   uygotgan   va	
ʻ ʻ ʻ
rivojlaitirgan,   tasvirlangan   voqyeaga   estetik   munosabat   hosil   qilishda   unga
ko maklashgan   bo ladi.   Adabiy   asarlarni   estetik   idrok   qilishning	
ʻ ʻ
emosionalligiga   suyanish   ijtimoiysiyosiy   va   axloqiy   tasavvurlarni
o zlashtirishga yordam beradi. Vatanga muhabbat, do stlik, mehnat, burch kabi
ʻ ʻ
axloqiy   tushunchalarni   o quvchilar   emosional   his   qilgandagina   anglab   oladilar	
ʻ
Muhabbat Umarova, Sharofat Hakimovalar 3-sinf uchun darslikda (To ldirilgan	
ʻ
tuqqizinchi   nashri.   Toshkent   «Cho lpon»   nashriyoti,   2010   yil)   yosh   shoir   va	
ʻ
yozuvchilarning   bolalarbop   she’r   va   hikoyalaridan   berilgan.   Jumladan,   Tohir
Qahhor, Ullibibi, M.Yusuf,  Toshpo lat  Xolmatov,  Zohir  A’lam, Sulton Jabbor,
ʻ
Yoqutxon   Raximova,   Abdusalom   Umarov,   Rahmat   Azizxodjayev,   Mirzo
Karim,   Xoji   Abdurazzoq   Yunus   singari   ijodkorlar   asarlaridan   namunalar,
parchalar   keltirilgan.   Biz,   mazkur   bitiruv   malakaviy   ishimizda   3-sinf   «O qish	
ʻ
kitobi»da   berilgan.   Shoir   va   yozuvchilardan:   Miraziz   A’zam   Tursonboy
Adashboyev, haqida va ularning asarlari haqida fikr yuritamiz. Dastlab, mazkur
yozuvchi   va   shoirlarning   tarjimai   holi,   undan   so ng   esa   ularning   asarlarini	
ʻ
umumta’lim o rta maktablarida o tish usullari haqida fikr yuritamiz. She’rlarida	
ʻ ʻ
olg a   surilgan   g oyada   bola   qo pollik   bilan   emas,   muloyimlik   va	
ʻ ʻ ʻ
xushmuomalalik   bilan   tevarak-atrofdagilarning   o ziga   nisbatan   yaxshi	
ʻ
muomalada   bo lishiga   sazovor   bo ladi.   Bolalar   she’r   qahramoniniig	
ʻ ʻ
muvaffaqiyatsizliklariga   achinadilar   va   sehrli   so z   yordamida   erishgan	
ʻ
yutuqlaridan   quvonadilar.   Agar   bolalar   o qituvchining   she’r   qahramoniga	
ʻ
bo lgan   munosabatidan   mamnun   bo lsalar,   o qituvchi   she’r   g oyasining   estetik	
ʻ ʻ ʻ ʻ
jihatdan   idrok   qilinishini   ta’minlagan   bo ladi.   O quvchilarning   xayolini	
ʻ ʻ
tarbiyalashda   adabiy   asarning   estetik   idrok   qilinishini   to g ri   tashkil   etish   va	
ʻ ʻ
tekstni   ifodali   o qish   muhim   ahamiyat   kasb   etadi.   O qituvchi   adabiy   asarning	
ʻ ʻ
idrok qilinishini tashkil etar ekan, bolalar diqqatini asarda aks ettirilgan narsa va
hodisalarning   go zalligini   payqashga,   ularga   nisbatan   o z   munosabatini	
ʻ ʻ
aniqlashga   qaratmog i   kerak.   Shuning   uchun   o qituvchining   so zlari,   uning	
ʻ ʻ ʻ
o quvchiga   bergan   savollari   katta   ahamiyat   kasb   etadi.   Bunda   bolalarga	
ʻ
13 emosional   xarakterdagi,   masalan,   «Hikoyani   o qiyotganingda   qayeridaʻ
qo rqding?»,   «Qayeri   kulgili   ekan?»,   «Qayerida   quvonding?»   savollar   berish	
ʻ
yaramaydi. Bunday savollar bolani chalg itib qo yadi, kitobni o qiyotganda bola	
ʻ ʻ ʻ
qo rqmagan,   kulmagan,   quvonmagan   bo lsa-da,   kitobning   shunday   o rinlarini	
ʻ ʻ ʻ
borligini  u  taxmin  qila  boshlaydi.  O qituvchining  savoli  o quvchining  o qilgan	
ʻ ʻ ʻ
asarga   nisbatan   munosabatini,   ya’ni   kitobning   qayeri   uni   hayratlantirganini,
hayron   qoldirganini,   quvontirganini,   qo rquv,   sevinch,   nafrat   va   boshqa	
ʻ
tuyg ular uyg otganini aniqlashga undashi kerak. «Biror munosabat»ga bog lab	
ʻ ʻ ʻ
berilgan   savollar   asarni   estetik   idrok   qilishga   yordam   bermaydi.   Masalan,
dalaning   yozgi   ko rinishi   haqidagi   she’r   o qilganda,   dala   qanday   rangda   edi,	
ʻ ʻ
unda qanday  gullar  o sib  yotardi   kabi   savollar  yosh  kitobxonni   yoz tabiatining	
ʻ
rango-rang   bo yoqlaridan   zavqlanishga,   ya’ni   she’rni   estetik   idrok   qilishga	
ʻ
rag batlantirmaydi. Badiiy asarga nisbatan savollar qo yilayotganda savollarning	
ʻ ʻ
xarakteri, ularning izchilligi haqida o ylash va bolalarga asarni o qish jarayonida	
ʻ ʻ
tug ilgan   fikr   va   mulohazalarini,   o zlarini   hayajonga   solgan   tuyg ularni	
ʻ ʻ ʻ
ifodalashga   imkon   berish   lozim.   O zi   o qigan   asar   uyg otgan   tuyg ular   haqida	
ʻ ʻ ʻ ʻ
to liq   gapirib   bera   olmaydi.   Ularda   tuyg ular   asosan:   yoqdi   —   yoqmadi,	
ʻ ʻ
qiziqarli-   qiziqarli   emas   shaklida   paydo   bo ladi.   Bu   tuyg ular   aksari   asarda	
ʻ ʻ
ifodalangan   odamlarning   ayrim   sifatlari,   kishilarning   o zaro   munosabatlari,	
ʻ
xulq-atvorlari, ijtimony hayot hodisalari va tabiatga bo lgan munosabatni ochib	
ʻ
beradigan   asar   mazmuni   orqali   uyg onadi.   Boshqa   so z   bilan   aytganda,   yosh	
ʻ ʻ
kitobxonning   tuyg ulari   har   bir   asarda   mudom   mavjud   bo ladigan   «axloqiy	
ʻ ʻ
masala»ga  mansubdir. Estetik va axloqiy idrok birligining asoslari  xuddi  mana
shundan   iboratdir.   S.Barnoyev,   M.A’zam,   T.Adashboyevlar   ijodi   haqida
gapiradigan bo lsak, bola esini  taniganidan boshlab, tevarak-atrofidagi  muhitga	
ʻ
qiziqib qaraydi. Uning sirlarini, umuman, hayot haqiqatini  bilishga  intiladi. Bu
intilish   bora-bora   taqlidchilikni   tug diradi.   Darhaqiqat,   yaxshilikka,   yangilikka	
ʻ
taqlid   qilish   bolalarning   azaliy   odati.   Shu   ma’noda   bolalarga   o rnak   bo larli	
ʻ ʻ
darajadagi   lirik   qahramon   yaratish-boshqa   janrlar   kabi   bolalar   she’riyatining
ham   doimiy   talabidir.   Bolalar   poeziyasida   jozibali,   kurashchan   xarakterlar
yaratish   borasida   katta   yutuqlar   qo lga   kiritildi.   Bunday   qahramonlar   obrazi	
ʻ
14 bolalarda   ona-Vatanga   muhabbat,   dushmanta   nafrat,   ilmga,   mehnatga   ishtiyoq,
sadoqat   kabi   ezgu   histuygularni   tarbiyalashga   xizmat   qilmoqda.
Kichkintoylarning   katta   dunyosini   badiiy   «kashf»   etish,   umuman   intellektual
lirik   qahramon   yaratishda   har   bir   shoirning   o ziga   xos,   izdividual   uslubi   bor.ʻ
Shunga   muvofiq,   qahramonlar   bir   tomondan   o zaro   farqlansa,   ikkinchi	
ʻ
tomondan, mushtarak xususiyatlarga ham ega. Ayniqsa bu o ziga xosliklar yosh	
ʻ
shoirlar   ijodida   ham   yaqqol   kuzga   tashlanadi.   Chunonchim,   Safar   Barnoyev
she’rlarining qahramoni-kurashchan obraz-o qishda a’lochiligi, jamoat ishlarida	
ʻ
ilg orligi, tabiat sirlariga qiziquvchanligi, hayotda jasurligi bilan sadoqatli do st	
ʻ ʻ
va   qadrdon   o rtoq   sifatida   alohida   ajralib   turadi.   Uning   hayot   haqida   o z	
ʻ ʻ
falsafasi   bor.   Bizni   kurshagan   olam   qahramon   nazarida   sirli   bir   jumboq   bo lib	
ʻ
gavdalanadi. Lekin jumboq jumboqligicha qochib ketavermaydi. Shoir uning siri
va   sababini   bolalar   dunyoqarashiga   mos   tarzda   badiiy   psixologik   tahlil   qilish
orqali   ocha   boradi.   Lirik   qahramon   bugungi   farovon   turmushimizning   tub
mohiyatini o ylar ekan, uning osonlik bilan qo lga kiritilmaganligini qalbdan his	
ʻ ʻ
etadi.   Otalar   ishidan   faxrlanish   uning   qalbida   iftixor   tuyg ularini   uyg otadi:	
ʻ ʻ
Dadamning   ko llari   miltiq   ham   ushlagan,   Gulni   ham   ekkandir   dadamshshg	
ʻ
qo llari.   Otalar   yaratgan   totli   hayot   nash’asi   o z   navbatida   uni   sevishga,	
ʻ ʻ
ardoqlashga   burchli   qilib   qo yadi.   Buning   uchun,   avvalo,   o qish,   mehnatga	
ʻ ʻ
muhabbat   bog lash   lozim.   O qish   va   mehnat   jarayonida   esa   boshqalar   bilan	
ʻ ʻ
qudratli   do stlik   rishtalari   bog lanadi.   Shoirning   lirik   qahramoni   tor   hayot	
ʻ ʻ
qobig iga   o ralib   qolgan   emas,   aksincha,   ertangi   kunga   jiddiy   boqadi.   Undan	
ʻ ʻ
yangicha   ma’no,   yetuklik   izlaydi:   Umrning   yo li-yu,   mazmuni,   Kaftimda	
ʻ
sanoqsiz   chiziqlar.   Kaftimning   so qmog i,   yo llari.   Bekorchi   damlarga	
ʻ ʻ ʻ
qiziqmay,   Quyoshga   cho zganman   qo llarim.   Shunisi   diqqatga   sazovorki,	
ʻ ʻ
qahramon   o z   baxtini,   taqdirini   xalq   va   Vatan   taqdiri   bilan   bog laydi.   Uning	
ʻ ʻ
uchun   ona   va   Vatan   mushtarak   tushunchalar   bo lib,   ular   oldida   o zini   qarzdor	
ʻ ʻ
his   etadi.   Chunki   ona   unga   jon   baxsh   etgan   bo lsa,   Vatan   o z   quchog ida	
ʻ ʻ ʻ
avaylab o stirmoqda. «Shu tufayli ona, yurt, bizga doim suyuksiz», deydi u. Shu	
ʻ
tariqa   konkretlikdan   umumiylikka   qarab   boriladi,   muhim   ijtimoiy   xulosalar
chiqariladi,   hayot   haqiqatini   badiiy   tasdiqlaydigan   yorqin   obrazlar   qiyofasi
15 tavdalantiriladi.   Buni   shoirning   «Yuz   dona   lola»,   «Tinchlik   qo shig i»,   «Onaʻ ʻ
madhi»,   «Samarqand   bilan   quyosh»,   «Dadamning   qo llari»,   «Dedi-dedi   fosh	
ʻ
bo ldi»  	
ʻ щ ye’rlarida   qo rsa   bo ladi.   Yaxshi   she’r   she’rxonlar   qalbiga   hyech	ʻ ʻ
qanday   vositasiz   o zi   oqib   kiradi,   tillardan   tushmay   qoladi.   Yosh   shoir	
ʻ
S.Barnoyev   bolalarga   o rnak   bo larli   darajadagi   lirik   qahramon   yaratish   ustida	
ʻ ʻ
samarali   ijod   etgan.   Uning   she’rlarining   qahramoni,   shoirning   o zi   e’tirof	
ʻ
etganidek,   qo zichoq,   qo ng iroq   va   qo g irchoq   doirasidagi   tor   muhitda	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o ralashib   yurmaydi.   U   hayotni,   tabiatni,   ona-Vatanni   jon-dilidan   sevuvchi	
ʻ
o spirin   bo lib,   ilmga   chanqoq,   olam   oirlariiing   mag zini   chaqishga   harakat
ʻ ʻ ʻ
qiladi.   Borliqni   dialektik   birlikda   kuzatadi:   Biri-biriga   monand,   Biri-biriga
payvand.   Birlashgan   butun   olam,   Quchoqlashgan   tog lar   ham.   Bu   birlik	
ʻ
shunchaki   qayd   qilinmaydi,   balki   uning   zamirida   do stlik   iplari   bor   degan	
ʻ
yuksak ijtimoiy ma’no chiqariladi: Quyosh bobo himmati, Daryolarning qudrati,
Shamolning   harakati,   Ona   yerning   mehnati   Ulkan   do stlik   hurmati.   Qahramon	
ʻ
hayot   va   taraqqiyot   haqida   falsafiy   fikr   yuritib,   butun   olam   ijodkori   insondir,
degan haqqoniy xulosaga keladi: Inson qo li — besh barmoq, Besh qit’ani zabt	
ʻ
etgan.  Muz-tog larni  eritgan.  Olam  inson   kaftida.  Inson-ijodkor.  U   tabiatni   o z	
ʻ ʻ
mehnati   bilan   bo ysundirib,   unga   chiroy   baxsh   etadi.   Olam   go zalligidan	
ʻ ʻ
zavqlanadi. Hayotga, tabiat va Vatanga bo lgan muhabbat tuyg usi ana shunday	
ʻ ʻ
shakllanadi.   Bu   shoirning   «Bahs»,   «Kech   kuz»,   «Yur,   dalalar   qo yniga»,	
ʻ
«Tog lar bayrami», «Yurt mehri» singari she’rlarida ravshan ko rinadi. Odam va	
ʻ ʻ
olam,   zamin   va   zamon   o rtasidagi   doimiy   aloqa,   insonning   hukmronlik   roli	
ʻ
Qambar   O tayevning   «Qizil   galstuk»,   «Tog   boshidagi   lola»,   «Soat»,   Mashrab	
ʻ ʻ
Boboyevning   «Qaldirg och   nima   deydi?»,   «Yangra   gornim!»   kabi   jajji	
ʻ
kitobxonni   o ylashga   majbur  etadigan   she’rlarida  o zining  yaxshigina   ifodasini	
ʻ ʻ
topgan.   Bolalar   uchun   jon   kuydirib   qalam   tebratayotgan   Miraziz   A’zam,
Tursunboy   Adashboyev   manzumalarining   qahramoni   kichik   maktab   yoshidagi
bolalar   bo lsa   ham,   ziyrakligi   tufayli   tabiat   jumboqlarini   yechishga   urinadi,	
ʻ
insoniy   munosabatlarni   sinchkovlik   bilan   kuzatadi.   M.   A’zam   «Azizning
orzulari»,   «Yo lchilar   qo shig i»,   «Tong   bilan   birga   turdik»,   «Yerga   dovrug	
ʻ ʻ ʻ ʻ
olamiz»   hamda   «Bir   cho ntak   yong oq»   turkum   she’rlarida   g oyaviy   niyatini	
ʻ ʻ ʻ
16 to laroq ochish maqsadida so z o yinidan takrordan foydalansa, T. Adashboyevʻ ʻ ʻ
she’rlarida yumoristik talqin asosiy o rin tutadi. Ularda qadrdon qishloq dalalari,	
ʻ
keng   vodiylar   tarannum   etiladi.   M.   A’zam   qo liga   qalam   tutar   ekan,	
ʻ
o quvchisining   kimligini   bir   daqiqa   ham   unutmaydi,   qahramon   bilan   birga	
ʻ
o ylaydi,   uning   uchqur   xayollariga   sherik   bo ladi.   Bu   —   tizginni   qahramon
ʻ ʻ
qo liga   tutqazib   qo yadi,   degan   so z   emas,   albatta.   Balki   jo shqin   tuyg ularini,
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
qaynoq ehtirosini bosh maqsadga bo ysundirishi samarasidir. Buni she’rlaridagi	
ʻ
har   bir   so zga   katta   mas’uliyat   bilan   yondoshishida,   so zlarni   o z   o rnida	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ishlatishida, bolalar psixikasiga mos o ynoqi ruh baxsh eta olishida ko rishimiz	
ʻ ʻ
mumkin.   Shoir   xuddi   shu   yo l   bilan   sovet   xalqi   o rtasidagi   qudratli   do stlikni	
ʻ ʻ ʻ
ulug laydi. Bizlar  o n besh bolamiz, Oqmiz, sariq, qoramiz. Oramizdan o tmas	
ʻ ʻ ʻ
qil,   Garchi   bizda   har   xil   til.   Tursunboy   Adashboyev   ijodida   qishloq   yoshlari
hayoti   badiiy   tadqiq   qilinadi.   She’rlarining   lirik   qahramoni   oddiygina   qishloq
bolasi.   U   qayerda   bo lmasii,   tug ilib   o sgan   qishlog ini,   sevimli   diyorini	
ʻ ʻ ʻ ʻ
qo msaydi,   unga   muhabbati   jo sh   uradi.   Qishloqning   har   bir   qarich   yeri   unra	
ʻ ʻ
to tiyo. Chunki olam jamoliga ilk bor o sha yerdan bokqan. Inson mehrini o sha
ʻ ʻ ʻ
yerda tuygan. «Do ngliklardan mis laganda sirpanib», bolalik zavqini surgan. Bu	
ʻ
holni   shoirning   «Qishlog im»,   «Yaylovda»,   «Zira»   kabi   she’rlari   misolida	
ʻ
ko rish   mumkin.   «Hisob   darsida»,   «Qatiq»,   «Oy»,   «Dazmol»   singari   qator	
ʻ
she’rlarida   esa   asosny   g oyani   yengil   yumor   vositasida   ifodalaydi.   Mazkur	
ʻ
muloqazalarimiz   yoshlar   she’riyati   faqat   zafar   quchyapti,   u   yuksak   taraqqiyot
bosqichida, degan fikrni tug dirmasligi kerak. Chunki ular izlanish pallasidadir.	
ʻ
Bu  davrda  ba’zan  kamchiliklarning  ro y berishi  hchm   tabiiy. Asarning  tematik	
ʻ
doirasi, mavzu ulug vorligi hamda g oyaviy mundarijasi uning estetiktarbiyavny	
ʻ ʻ
qimmatini   tayin   qilolmaganidek,   ma’lum   g oya   atrofida   ortiqcha   takror	
ʻ
jimjimadorlik, taqlidchilik, quruq didaktika ham fikrning o quvchiga to liq yetib	
ʻ ʻ
borishiga monelik qilishi sir emas. Bunday qusurlar M. A’zamning «Onam ishga
ketganda»,   S.   Barnoyevning   «Shirinlik»,   G.   Jo rayevaning   «Inoq   oila»,   R.	
ʻ
Tolipovning   «Derlar:   baxting   qo lingda»   singari   she’rlarida   ko zga   tashlanadi.	
ʻ ʻ
Davrimiz   yuksalish   davri.   Kashf   etilgan   biron   bir   yangilik   hali   hayotga   singib
ketmasdan,   ikkinchisi   vujudga   keladi.   Yutuqlarimiz   jasorat   va   kurash
17 samarasidir.   Bugungi   kunda   qahramonlikni   hayotning   o zi   tug dirmoqda.ʻ ʻ
Davrimizda   qahramonlik   an’anaga   aylanib   qoldi.   Buni   kattalar   hayotida   emas,
balki   o quvchi   bolalar   hayotida   ham   ko rish   mumkin.   Yosh   grajdanlar   kattalar	
ʻ ʻ
mehnatiga   o z   ulushlarini   qo shmoqdalar,   tonnalab   paxta   termoqdalar.   Turli	
ʻ ʻ
hunar   o rganmoqdalar.   Mehnat   desantlari   tashkil   qilmoqdalar.   Xullas,   ularning	
ʻ
o qishi, mehnati, intilishi doston va balladalar yozishga arziydi. Afsuski bolalar	
ʻ
shoirlari bu ishga qalam urmayotirlar. Katta janrlar e’tibordan chetda qolmoqda.
Bu   hol   bolalar   prozasiga   nisbatan   bolalar   poeziyasida   ochiq-oydin   ko zga	
ʻ
tashlanadi.   Shularni   hisobga   oladigan   bo lsak,   ba’zi   shoirlarimiz   juda   jo n	
ʻ ʻ
ganlarni   she’rga   solayotganga   o xshaydi.   Pand-nasihatdan   nariga   o tilmaydi.	
ʻ ʻ
Bolalar   she’riyati   rivojiga   mavzu   torligi,   bir   xilligi   ham   sezilarli   salbiy   ta’sir
qilmoqda.   Ba’zi   she’rlarda   a’lochi   va   jamoatchi   o quvchilar   sha’niga   quruq	
ʻ
maqtovlar yog iladi. Ularning ishi hamisha «besh». Kiyim-boshi toza, kattalarpp	
ʻ
hurmat   qiladi,   uy   ishlarida   ota-onasiga   dastyor.   Bular,   so zsiz   yaxshi   sifatlar.	
ʻ
Qachonki,   ichki   mohiyati   ochib   berilsa   ma’qul.   Afsuski,   his-tuyg udan   yiroq,	
ʻ
badiiylikdan   mahrum   bunday   asarlarda   farishta   qahramonlar   obrazi   yaratilib,
ularga hayotda yashashning tayyor sxematik «resepti» qo sh qo llab topshiriladi.	
ʻ ʻ
Sxematizm, quruq didaktika D. Matjonning «Tuzatib ol», J. Rahimning «Buzoq
nega qalampirdan xafa?», «G ishtlar qo shig i», S. Jabborning «Shirin» kabi bir	
ʻ ʻ ʻ
talay   she’rlariga   xos   xususiyatdir.   Kichkintoylarning   ma’naviy   dunyosi
ijodkordan   g oyatda   noziklik   va   ehtiyotkorlik   bilan   yondoshishni   talab   etadi.	
ʻ
Hayot - murakkab. Tabiat  va jamiyat voqyea-hodisalarga boy bo lib, ijodkorga	
ʻ
istagancha   material   berishi   mumkin.   Ammo   ularni   tanlamasdan   qalamga
olaverish ko zlangan natijani beravermaydi. 	
ʻ
18 3.She’r va uni o qitishning usullariʻ .
Ma’limki,   o qish   kitoblaridagi   aksariyat   mavzularni   she’rlar   qamrab	
ʻ
olgan.   Quyidagi   she’r   nomlari   va   mualliflarining   ro yxatiga   e’tibor   beraylik:	
ʻ
O qish 1-sinf She’r: 	
ʻ
1. Vatan – bu… Po lat Mo min, 5-bet. 	
ʻ ʻ
2. O zbekiston askarlari. Odil Abdurahmon, 8-bet. 	
ʻ
3. Ota rozi – Vatan rozi. Eson Rahimov, 9-bet. 
4. Qish. Tursunboy Aashboyev, 11-bet. 
5. Oy allasi. Odil Abdurahmon, 13-bet. 
6. Vatan. Miraziz A’zam, 1-bet. 
7. Quyoshdan erta turib. Yo ldosh Sulaymon, 17-18-bet. 	
ʻ
8. Bahor kelgach. Tursunboy Adashboyev, 36-bet. 
9. Lola. Hamid Olimjon, 37-bet. 
10.Mehribon oyijonim. Po lat Mo min, 39-40-bet. 
ʻ ʻ
11.Bekinmachoq. Anvar Obidjon, 41-bet. 
12.Navruz. Rauf Tolib, 44-bet. 
13.Maktab – oftob qo shig i. Quddus Muhammadiy, 47-bet. 	
ʻ ʻ
14.Kitob, mening do stim. Zafar Diyor, 49-bet. 
ʻ
15.Yaxshi niyat. Anvar Obidjon, 53-bet. 
16.Maslahat. Ikandar Rahmon, 74-75-bet. 
17.Yer nima der? Po lat Mo min, 87-bet. 
ʻ ʻ
18.O zbek elim. Odil Abdurahmon, 96-bet. 	
ʻ
19.Ming yashang. Yo ldosh Sulaymon, 99-100-bet. 	
ʻ
20.Ulug bek bobom. Po lat Mo min, 103-bet. 	
ʻ ʻ ʻ
19 21.Boychechak. Muhtarama, 104-bet. 
22.Ota – ona. Tolib Yo ldosh, 105-bet. ʻ
23.Qushcha. Abdulla Oripov, 106-bet. 
24.Oftob va odob. Po lat Mo min, 107-bet. 
ʻ ʻ
25.Dil so zlari. Habib Rahmat, 110-bet. 	
ʻ
26.Ochiq gap. Nurllo Oston, 112-bet. 
27.Oltin quyosh. Miraziz A’zam, 119-bet. 
28.Turnalar. Ilyos Muslim, 121-bet. 
O qish 2-sinf She’r: 	
ʻ
1. O zbekiston. Abdulla Oripov, 4-bet. 	
ʻ
2. O zbekistonim. Hamza Imonberdiyev, 5-bet. 
ʻ
3. Istiqlol. Jumaniyoz Jabbor, 6-7-bet. 
4. Humo qushi. Po lat Mo min, 7-bet. 	
ʻ ʻ
5. O lka. Erkin Vohidov, 11-bet. 	
ʻ
6. Sohibqiron bobomiz. Muxtor Xudayqulov, 14-15-bet. 
7. Vatan. Narimon Orifjonov, 15-bet. 
8. Yur tog larga. Usmon Nosir, 17-18-bet. 	
ʻ
9. Tilagim. Yo ldosh Sulaymon, 18-19-bet. 	
ʻ
10. Kuz. Kavsar Turdiyev, 21-bet. 
11. Olma. Erkin Vohidov, 22-bet. 
12. Gilos. Erkin Vohidov, 22-bet. 
13. Bog da. Qambar ota, 24-bet. 	
ʻ
14. Dehqonga ta’zim. Tursunboy Adashboyev, 25-bet. 
15. Kuzda. Habib Rahmat, 26-bet. 
16. O quvchiga esdalik. Quddus Muhammadiy, 28-bet. 	
ʻ
17. Kitob deydi. Quddus Muhammadiy, 29-bet. 
18.   Orzular   Rauf   Tolib,   30-31-bet.   Bu   ro yxatni   uchunchi   hamda	
ʻ
to rtinchi   sinf   darslilaridagi   she’rlar   hisobiga   yanada   kengaytirish   mumkin.	
ʻ
Ammo   shulardan   ham   ko rinib   turibdiki,   she’r   ilmi   –   jiddiy   ilmdir.   Albatta,	
ʻ
darslikda  berilgan  har  bir  mavzu  o quvchilarning  ongi   va  tushunchasi  darajada	
ʻ
20 berilib, mavzuning g oyaviy-badiiy xususiyatlarini qanchalik idroq qila olishlariʻ
hisobga   olinishi   zarur.   Prezidentimiz   I.A.Karimov   o zining   «Barkamol   avlod	
ʻ
o rzusi»   nomli   kitobda   «Farzandlarimiz   bizdan   ko ra   bilimli,   kuchli   dono   va	
ʻ ʻ
albatta   baxtli   bo lishlari   kerak»   deb   ta’kidladanidek,   yosh   o sib   kelayotgan	
ʻ ʻ
avlod   yoshligidanoq   tarbiyali,   o qimishli   qilib   tarbiyalanishi   kerak.   Kadrlar	
ʻ
tayyorlash Milliy dasturi hamda «Ta’lim to g risida» Qonun ham shu maqsadga	
ʻ ʻ
qaratilgan.   Boshlang ich   sinflarning   o qish   darslari   o z   mohiyati,   maqsad   va	
ʻ ʻ ʻ
vazifalariga   ko ra   ta’lim   tizimida   alohida   o rin   tutadi.   Negaki   uning   zaminida	
ʻ ʻ
savodxonlik   va   axloqiy-ta’limiy   tarbiya   asoslari   turadi.   Shuning   uchun   ham
boshqa predmetlar ta’limini o qish ta’limisiz tasavvur qilib bo lmaydi. O quvchi	
ʻ ʻ ʻ
matnni to g ri, tez, tushunib o qish, mazmunini o zlashtirish bilan ilk bor o qish	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
darslarida   yuzlashadi.   O qish   darslari   orqali   o quvchilarning   Davlat   ta’lim	
ʻ ʻ
standartli  (DTS)  talabalari  bo yicha o zlashtirishlari  ko zda tutilgan o quvbiluv	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ko nikma-malakalari hamda bilimlari egallashlariga yo l ochiladi. Aynan o qish	
ʻ ʻ ʻ
ta’limida   insonning,   avvalo,   o zligini,   qolaversa   olamni   anglashga   bo lgan	
ʻ ʻ
intilishlariga   turtki   beriladi.   Shu   maqsadda   «O qish   kitobi»   darsliklariga   ona	
ʻ
tabiat,   atrofimizni   o rab   turgan   olam,   Vatanimiz   tarixi   va   bugungi   qiyofasi,	
ʻ
kattalar   va   bolalar   hayoti,   mehnatsevarlik,   istiqlol   va   milliy-ma’naviy
qadriyatlar,   xalqlar   do stligi   va   tinchlik  kabi   turli   mavzular   bo yicha  atroflicha
ʻ ʻ
tushunchalar   berishga   mo ljallangan   badiiy,   axloqiy-ta’limiy,   ilmiy-ommabop	
ʻ
asarlar  kiritiladi. O qish  darslari  savod  o rgatish  davrida  o quvchilarni  bo g in,	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
so z  va  gaplar  bilan  tanishtirish  va   ularni  o qish,  rasmlar   asosida  hikoya  qilish	
ʻ ʻ
tarzida   uyushtirilsa,   o qish   texnikasi   egallangandan   so ng   o qish   muayyan	
ʻ ʻ ʻ
mavzular   bo yicha   tanlangan   badiiy,   ilmiy-ommabop   matnlar   yuzasidan   olib	
ʻ
boriladi.   Boshlang ich   sinf   «o qish   kitobi»   darsliklariga   kiritilgan   muayyan	
ʻ ʻ
mavzular   o quvchilarni   badiiy   adabiyotning   sehrli   olamiga   olib   Kirishi,	
ʻ
dunyoqarashlarini   milliy   istiqlol   mafkurasi   asosida   to g ri   shakllantirishga	
ʻ ʻ
qaratilishi   bilan   belgilanadi.   shunga   ko ra,   o qish   darslarining   yetakchi	
ʻ ʻ
xususiyati  o quvchilarning savodxonligini  ta’minlash bilan birga, o quvchilarni	
ʻ ʻ
milliy   mafkura   asosida   yuksak   axloqiy   qadriyatlarruhida   tarbiyalashga
qaratiladi.   Boshlang ich   sinflarning   o qish   darslarida   o rganiladishgan	
ʻ ʻ ʻ
21 asarlarning   mavzu   doirasi   ancha   keng   bo lib,   ular   ona   tabiat   yil   fasllari,   xalqʻ
og zaki   ijodi,   mehnatga   muxabbat,   asosiy   bayram   sanalari,   milliy   istiqlol   va	
ʻ
ma’naviyat   kabi   umumiy   mavzular   doirasida   birlashtirilgan.   O qish   darslari	
ʻ
uchun   tanlangan   mavzular   o quvchilarga   kundalik   hayot,   mustaqillikni	
ʻ
mustahkamlash va insoniy munosabatlar bo yicha ham bilim va tarbiya berishni	
ʻ
ko zda tutadi. Bular ichida istiqlol, vatan, ma’naviyat va tabiat mavzular alohida	
ʻ
ajralib   turadi.   ulardan   ko zlangan   maqsad   o zlikni   anglash,   istiqlol,   vatan   va	
ʻ ʻ
tabiat bilan bog liq tuyg ularni uyg otishdir. Vatanparvarlik, atrofimizdagi olam.	
ʻ ʻ ʻ
mehnatsevarlik kabi mavzular o qish darsliklaridagi keng qamrovli mavzulardan	
ʻ
bo lib,   2   sinf   «O qish   kitobi»dagi   «Ona   yurtim-oltin   beshigim»   bo limiga	
ʻ ʻ ʻ
kiritilgan   «O zbekistonim»   (H.Imonberdiyev),   «Istiqlol»   (J.Jabborov),   «O lka»	
ʻ ʻ
(E.Voxidov),   «Yur   tog larga»   (U.Nosir),   3-sinfda   «Ona   bita,   Vatanyagona»	
ʻ
bo limidagi   «Vatan   haqida   she’r»   (A.Avloniy),   «O zbegim»   (E.Voxidov),	
ʻ ʻ
«Vatan   mo tabirdir»   (X.Davron),   «Bilib   qo yki,   seni   Vatan   kutadi»   (T.Malik),	
ʻ ʻ
4-sinfda   «O zbekiston»   -   Vatan   manim   bo limidagi   «Serquyosh   o lka»	
ʻ ʻ ʻ
(Z.Diyor),   «Iqboli   buyuksan»   (A.Oripov),   «Toshkentnoma»   (M.(Shayxzoda),
«Xarita» (N.Norqobil) kabi asarlar misolida atroflicha tahlilga tortiladi. Ijtimoiy-
tarixiy mazmundagi mavzular Vatanimiz o tmishi, xalqimiz hayoti, mardonavor	
ʻ
kurashi,   ilug   siymolar   tomonidan   amalga   oshirilgan   ishlar,   tarixiy   sanalar	
ʻ
to g risida   muayyan   tasavvur   beradi.   Beruniy,   amir   Temur,   Alisher   Navoiy,	
ʻ ʻ
Bobur va boshqa ajdodlarimiz haqidagi matnlar shular jumlasidandir. Bu xildagi
asarlar   o quvchilarni   faqat   o tmishimiz   bilan   tanishtirib   qolmasdan,   vatan	
ʻ ʻ
oldidagi farzandlik burchi va masuliyatini  teran anglashga  ham  yordam beradi.
ularda   Vatanga   muxabbat   tuyg usi   shu   tariqa   shakllanadi.   Vatanimiz   o timishi	
ʻ ʻ
haqida   hikoya   qilingan   asarlar   bilan   tanishish   va   ularni   tahlil   qilish   jarayonida
o quvchilar   o tmish   bilan   bugungi   kunni   taqqoslash   imkoniga   ega   bo ladilar,	
ʻ ʻ ʻ
jamiyat   taraqqiyoti   xususida   qisqacha   bo lsa-da,   tushuncha   hosil   qiladilar.	
ʻ
O quvchilarning   bog lanishni   nutqini   va   adabiy-estetik   tafakkurini   o stirish.	
ʻ ʻ ʻ
O quvchilarning   xayolot   olamini   boyitish.   Elementar   adabiy   tasavvurini
ʻ
shakllantirish.   Shuni   unutmaslik   kerakki,   har   bir   ta’limiy   vazifani   bajarishning
aniq   va   ilmiy   metodik   usullari   mavjud   bo lib   ular   zamonaviy   o qitish   usullari	
ʻ ʻ
22 bilan boyitib borilmoqda. Bu vazifalar boshqalari bilan o zaro bog liq holda vaʻ ʻ
sinfdan   tashqari   o qish   mashg ulotlari   jarayonida   hal   qilinadi.   «Kadrlar	
ʻ ʻ
tayyorlash   Milliy   dasturi»da   ta’lim   berishning   ilg or   pedagogik	
ʻ
texnologiyalarini,   zamonaviy   o quv-uslubiy   majmualarini   yaratish   kabilar	
ʻ
umumiy   o rta   ta’limning   asosiy   vazifalaridan   biri   sifatida   ta’kidlangan.   Ilg or	
ʻ ʻ
pedagogik texnologiya usullaridan foydalanish  o qituvchi  va o quvchi  faoliyati	
ʻ ʻ
doirasini   aniq   belgilab   beradi.   Inson   hayotida   muhim   ahamiyatga   ega   bo lgan	
ʻ
o qish   faoliyati   barcha   predmet   darslarida   amalga   oshiriladi.   Lekin   o qishga	
ʻ ʻ
o rgatish   yo l-yo riqlarini   o qish   metodikasi   ishlab   chiqadi.   O qish   metodikasi
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kichik   yoshdagi   o quvchilarning   umumiy   rivojlanishi,   psixologiya,   xususiy	
ʻ
metodika   sohasidagi   yutuqlar   asosida   takomillashtirilib   boriladi.   O qish	
ʻ
darslarining   samaradorligi   ko p   jihatdan   ta’lim   metodlarining   to g ri	
ʻ ʻ ʻ
tanlanishiga bog liq. Binobarin, fanning o zi kabi o qish metodlari ham doimiy	
ʻ ʻ ʻ
rivojlanishga bo ladi. Masalan,  eski  maktablarda o qish quruq yod olish metod
ʻ ʻ
asosida   o rgatilgan   bo lsa,   hozir   izohli   o qish   asosida   olib   boriladi.   Yod   olish	
ʻ ʻ ʻ
metodida matndagi so zlarga izoh berishga, ma’nosini tushuntirishga, o qilganni	
ʻ ʻ
qayta   hikoyalashga,   umuman   olganda,   o qishning   ongli   bo lishga   mutlaqo	
ʻ ʻ
e’tibor   berilmagan.   Ularda   ko proq   to g ri   talaffuz,   qiroat   bilan   o qish   ifodali	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o qish   nazarda   tutilgan.  Hozir   maktablarda   o qish   izohli   o qish   metodi   asosida	
ʻ ʻ ʻ
olib   borilayotgan   ekan,   quyidagicha   savol   tug iladi:   Izohli   o qish   nima?   Izohli	
ʻ ʻ
o qishga XIX asrning 60-70 yillarida rus pedagogi K.D. Ushinsikiy asos solgan,	
ʻ
u   o qishga   o quvchilarni   «ongli   tushunib,   o ylab   o qishga»   o rgatishni   alohida	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ta’kidlaydi   va   uni   «Izohli   o qish»   deb   nomlaydi.   Izohli   o qish   K.D.Ushinskiy	
ʻ ʻ
ishining   davomchilari   yangiliklar   kiritdilar.   Korf   va   Vaxterev   izohli   o qish	
ʻ
o quvchilarga   real   bilim   berish   vositasi   desa,   Vodovozov   va   Bunakov	
ʻ
o quvchilarga  o qish  jarayonida  bilim   badiiy asar  tahlili   va asarning  tarbiyaviy
ʻ ʻ
xarakteri   bilan   bog liq   holda   beriladi,   degan   fikrni   ilgari   suradilar.   Professor	
ʻ
Asqar   Zunnunov   o qitishning   mazmuni   va   usullari   haqida   fikr   yuritib,
ʻ
o quvchilarning   oldin   bilimlarini   o zlashtirishga,   so ng   yod   olishlariga   e’tibor	
ʻ ʻ ʻ
berilishi   ta’lim   jarayonida   izohli   o qish   deb   nomlanganini   ta’kidlaydi.   Demak,	
ʻ
izohli   o qish   deb   o ylashga,   his   qilishga,   asarni   to liq   idrok   qilishga,	
ʻ ʻ ʻ
23 o qilganning mazmunini o zlashtirishga olib keladigan o qishga aytiladi. Izohliʻ ʻ ʻ
o qish   asar   mazmunini   tushunishni,   asardagi   muhim   fikrni,   yozuvchi   ilgari
ʻ
surayotgan   qoyani   anglashni   ta’minlaydi.   Izohli   o qish   quyidagi   tamoyillarga	
ʻ
to liq   amal   qilingandagina   muvaffaqiyatli   bo ladi:   1.   O qishni   hayot   bilan	
ʻ ʻ ʻ
bog liq   holda   tashkil   etish.   2.   O qishning   ongli   va   ta’sirchan   bo lishi   uchun	
ʻ ʻ ʻ
o quvchilarning   hayotiy   tajribalariga,   taassurotlariga   asoslanish.   3.   O qishni	
ʻ ʻ
ko rgazmali   tashkil   qilish,   tabiatga,   tarixiy   joylarga   ekskursiyalar   uyushtirish,
ʻ
hayvonot olami va o simliklar dunyosini kizatish, rasmlar, jadvallar, predmetlar	
ʻ
bilan   tanishtirish   hamda   matnni   o quvchilarning   ifodali   o qishi   tarzida   olib	
ʻ ʻ
borish.   Boshlang ich   sinf   o qish   darslarida   asosan   she’rlar,   masallar,   ertaklar,	
ʻ ʻ
hikoyalar,   afsonalar,   maqol   va   topishmoqlar,   ilmiy-ommabop   asarlar   o qib	
ʻ
o rganiladi.   Tabiyki   ularning   har   biri   o ziga   xos   shakl,   uslub   va   mazmunda	
ʻ ʻ
yaratiladi. Shuning uchun ham har bir janrga mansub asarlarni o ziga xos usulda	
ʻ
o qib   o rganish   taqozo   qilinadi.   Badiiy   asarni   izohli   o qishga   yaqin   bo lgan	
ʻ ʻ ʻ ʻ
metodlardan   biri   ijodiy   o qishlardir.   Atoqli   emetodist   olim   N.I.Kudryashov	
ʻ
ijodiy   o qish   metodi   tarkibiga   quyidagi   ish   usullarini   kiritadi:   a)	
ʻ
o qituvchilarning   badiiy   matnni   sharhlab   o qishi   hamda   o quvchilarning   asarni	
ʻ ʻ ʻ
to g ri va imkon qadar yanada chuqurroq, emosional idrok etishlarini t’minlash
ʻ ʻ
maqsadini   ko zda   tutuvchi   so zi;   b)   o qilgan   asardan   o quvchilarning   bevosita	
ʻ ʻ ʻ ʻ
olgan   taassurotlarini   chuqurlashtirish   maqsadida   ega   bo lgan   va   ularning	
ʻ
diqqatini   matnning   muhim   g oyaviy   va   badiiy   xususiyatlari   sari   yo naltirilgan	
ʻ ʻ
suhbat   uyushtirish   yoki   o qilgan   asardan   kelib   chiqadigan   badiiy,   axloqiy,	
ʻ
ijtimoiy-siyosiy   muammoning   qo yilishi;   d)   o qituvchining   asar   o qilganidan	
ʻ ʻ ʻ
keyin   o quvchilarning   asarni   tadqiq   etish   jarayonida   tug ilgan   badiiy	
ʻ ʻ
kechinmalarini   faollashtirish   maqsadini   ko zda   tutuvchi   so zi.   Ko rinadiki,	
ʻ ʻ ʻ
ijodiy o qish  izohli  o qishdan  farqli  o laroq, to g ridan-to g ri  matn mohiyatini	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ochishga   ijodiy   yondashini   taqoxzo   etadi.   Masalan,   4-sinfda   A.Oripovning
«Dehqonbobo va o n uch bolakay qissasi»  asarini ijodiy o qish metodi asosida	
ʻ ʻ
o rganish   jarayonida   matn   mazmuni   va   shoir   qoyaviy   niyatidan   kelib   chiqib	
ʻ
Vatanimiz   hududlaridagi   aholining   yashash   tarzi   bilan   bog liq   milliy	
ʻ
xususiyatlar haqida ham atroflicha tushuncha beriladi. 2-sinfda «O tinchi yigit»,	
ʻ
24 3-   sinfda   O tkir   Xoshimovning   «Xazonchinak»,   4-sinfda   S.Anorboyevningʻ
«Qo rqoq»   asarlarini   ham   ijodiy   o qish   metodi   asosida   o qitish   ijobiy   o qish	
ʻ ʻ ʻ ʻ
metodi   asosida   o qitish   ijobiy   samaralar   beradi.   Avvalo,   o qituvchi   shunday	
ʻ ʻ
temani   bir   butun   holda   tasavvur   qilishi   zarur,   ya’ni   turmushni   bilish   nuqtai
nazaridan bu tema o quvchilar uchun qanday yangiliklar berishi, bu tema bolani	
ʻ
axloqiy-estetik   jihatdan   qanday   tarbiyalashi,   badiiy   mahoratni   tushunish   va
o quvchilarning nutqini o stirish kabi masalalar o qituvchining diqqat markazida	
ʻ ʻ ʻ
turishi   zarur.   Mana   shunday   umumiy   vazifalar   aniqlangandan   so ng,   adabiy	
ʻ
materiallarni   har   bir   darsga   bo li   zarur.   Har   bir   dars   metod   va   usul   tomonidan	
ʻ
xilma-xil   bo lishi   mumkin   va   o quvchilarning   qiziqishlarini   so ndirmaslik,	
ʻ ʻ ʻ
ularning   asardan   olgan   taassurotlarini   zaoiflashtirmaslik   lozim.   Har   bir   dars
tamomlangan bo lishi va o tgan dars bilan, kelgusi yangi dars bilan bog lanishi	
ʻ ʻ ʻ
zarur.   O qituvchi   dars   planini   tuzayotgan   vaqtida   sinfning   ahvoli   uning   diqqat	
ʻ
markazida turishi kerak. Agar darsga kirgan ilmiy bo lim mudiri yoki biror ona	
ʻ
tili va adabiyot o qituvchisi asarni murakkab va zerikarli deb topsa, dars planini	
ʻ
qaytadan   tuzish   va   materialga   ijodiy   munosabat   bo lish   zarur.   Materialni	
ʻ
takrorlash asosida yangi materialni o zlashtirish darsi tashkil qilinadi (takrorlash	
ʻ
o quvchilarning bilimini tekshirish va baholash bilan bog lanmaydi). O qituvchi	
ʻ ʻ ʻ
rahbarligida   o quvchilarning   yangi   materialni   o zlashtirishlari   va   ayni   vaqtda	
ʻ ʻ
ularning   o zlashtirganliklarini   tekshirish.   Bilimni   mustahkamlash   asosida	
ʻ
o quvchilarning   mustaqil   ishlari.   Boshqa   dars   materiallari   asosida   uzoq	
ʻ
o tilganlarni   takrorlash.   Darsning   hamma   bosqichlarida   o quvchilarning
ʻ ʻ
bilimlarini   aniqlash.   Jurnalga   baho   qo yish.   Boshlang ich   sinf   o quvchilarga	
ʻ ʻ ʻ
ifodali o qish ham boshlang ich ta’lim tizimida mantiqiy o qish (matnni to g ri,	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tushunib,   tez   (me’yorida)   o qish)   va   adabiy   o qish   mukammal	
ʻ ʻ
o zlashtirilganidan   so ng   ifodali   o qishga   o tiladi.   U   yod   olingan   she’riy	
ʻ ʻ ʻ ʻ
asarlarni ifodali o qishni ham o z ichiga oladi. Ifodali o qishning muvaffaqiyati	
ʻ ʻ ʻ
o quvchilarning   asar   mazmuni,   g oyaviy-badiy   xususiyatlari   haqida   muayan	
ʻ ʻ
tushunchaga   ega   bo lishi   bilan   bog liq.   Ohang   va   intonasiya   she’riy   asarlarni	
ʻ ʻ
ifodali   o qishga   qay   darajada   muhim   bo lsa,   nasriy   asarlarni   o qishga   ham	
ʻ ʻ ʻ
muhim talablardan biridir. Nasriy asarlarni ifodali o qishdan oldin unda qanday	
ʻ
25 g oya   ilgari   surilayotganini   aniqlash   zarur.   Masalan,   4-sinfdaʻ
X.To xtaboyevning   «Xatosini   tushungan   bola»   hikoyasini   ifodali   o qishdan	
ʻ ʻ
oldin   o quvchilarga   xatosini   tushungan   bola   kim   ekanligi,   uning   xatosi	
ʻ
nimalardan   iborat   bo lganligi,   maqtanchoqlikning   illat   ekanligi   to g risida	
ʻ ʻ ʻ
tushuncha   beriladi.   Ifodali   o qish   oldiga   qo yilgan   bu   talab	
ʻ ʻ
M.Abdurashidxonovning   «Har   kim   ekkanini   o rar»,   Sh.   Sa’dullaning   «Laqma	
ʻ
it»,   A.Oripovning   «Dehqonbobo   va   o n   uch   bolakay   qissasi»   kabi   she’riy	
ʻ
hikoyalarini o qishga ham xosdir. Boshlang ich sinflarning 3-4 sinlarida badiiy	
ʻ ʻ
o qish   katta   ahamiyatga   ega.   Badiiy   o qish   ifodali   o qishning   yuksak   bosqichi	
ʻ ʻ ʻ
hisoblanadi.   Unda   so z   san’atining   barcha   komponentlari   ishtirok   etadi.   U	
ʻ
o quvchidan   asar   ruhiga   batamom   kirishi,   san’atkorona   o qishni   talab   etadi.	
ʻ ʻ
Badiiy   o qishga   asar   qahramonlarining   ruhiy   holat,   kechinmalari   to la   anglab	
ʻ ʻ
etilgandagina   ta’sirchanlikka   erishish   mumkin.   Badiiy   o qishga   tayyorgarlik	
ʻ
ko rishda aktyorlarning audio-video tasmalarga yozilgan ijrolaridan foydalanish	
ʻ
yaxshi   samara   beradi.   Boshlang ich   sinflarning   3-4   sinlarida   badiiy   o qishning	
ʻ ʻ
muvaffaqiyatini   ta’minlaydigan   omillardan   biri   tanlab   o qishdir.   Masalan,   3-	
ʻ
sinfda   X.To xtaboyevning   «Xassa»   hikoyasi   bilan   tanishish   jarayonida   Qobil	
ʻ
boboning   savollariga   Shavkatning   javoblari   yoki   S.Anorboyevning   «Bahs»
hikoyasidagi bolalarning bahslashish epizodi yuzasidan o qituvchi topshirig iga	
ʻ ʻ
ko ra mazkur o rinlarni tanlab qayta o qilishi natijasida ushbu asarlarning badiiy	
ʻ ʻ ʻ
estetik qimmatini chuqurroq o zlashtirishga erishiladi. Boshlang ich sinflarning	
ʻ ʻ
3-4   sinlarida   voqyea   va   tafsilotlar   asosida   o quvchilarga   savol-topshiriqlar	
ʻ
tuzishda,   qaxramonlarga   baho   berishda   keng   qo llaniladigan   usuldir.   O qish	
ʻ ʻ
darslarida   reproduktiv   metod   keng   qo llaniladi.   Masalan,   o qituvchi   dastlabki	
ʻ ʻ
darslarda   o zi   asar   matnini   qismlarga   bo ladi,   yozuvchi   yoki   shoirning	
ʻ ʻ
aytmoqchi  bo lgan  muhim   fikriga o quvchilar  diqqatini   jalb qiladi,  uni   aniqlab
ʻ ʻ
ko rsatadi, o quvchilar bilan birga tasivr vositalariga yuklatilgan ma’noni ochib,	
ʻ ʻ
o quvchilariga   ko maklashadi.Bularning   bari   o quvchilar   uchun   bir   ko rsatma
ʻ ʻ ʻ ʻ
vazifasini   o tadi.   Shundan   so ng   o quvchilar   o qituvchilarning   ko rsatmalari	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yordamida   yuqorida   ko rsatib   o tilgan   vazifalarni   o zlari   mustaqil   ravishda	
ʻ ʻ ʻ
bajaradilar.   Yuqorida   ta’kidlangan   metodlardan   tashqari,   boshlang ich   sinf	
ʻ
26 o qish darslarida zamonaviy pedagogik texnologiya usullaridan «Aqliy xujum»,ʻ
«Tarmoqlash»,   «Guruhlar   bilan   ishlash»,   «Blis   texnologiyasi»   kabilardan   ham
foydalanish yaxshi samara beradi. Shuni ta’kidlab o tish kerakki, har bir darsda	
ʻ
qanday   metoddan   foydalanish,   darsda   qanday   usullarni   qo llash   o qituvchi	
ʻ ʻ
tomonidan   oldindan   belgilab   olinishi   va   ruxta   ishlab   chiqilishi   kerak.   O qish	
ʻ
malakalari   va  ularni  takomillashtirish   usullari.  Dastur   talablarini   to liq  bajarish	
ʻ
va   amalga   oshirish   uchun,   birinchi   navbatda,   o qish   ko nikmalarini   to g ri   va	
ʻ ʻ ʻ ʻ
puxta   egallash   va   takomillashtirilib   borish   zarur.   O qish   ko nikmalari   savod	
ʻ ʻ
o rgatish   jarayonida   shakllanadi,   o qitishning   keyingi   bosqichlarida	
ʻ ʻ
takomillashadi. O qish malakalari deganda badiiy asar matnini to g ri tez, ongli	
ʻ ʻ ʻ
va   ifodali   o qish   tushuniladi.   O qish   darslarida   o quvchilarning   o qish	
ʻ ʻ ʻ ʻ
malakalari   shakllantiriladi   va   takomillashtiriladi.   O qish   malakasining   sifatlari	
ʻ
o zaro   bog liq   bo lib,   ularningasosi   ongli   o qish   hisoblanadi.   O quvchi   matnni	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
tez   va   to g ri   o qisa-yu.   anglab   o qimasa   yoki   uning   tez   o qishi   natijasida	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
boshqalar matn mazmunini tushunmasa, to g ri o qisayu, o ta sekin o qisa, nutq	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
birliklari   orasida   to xtamlarga   e’tibor   bermasa,   matnda   ifoda   etilayotgan   fikr	
ʻ
tushunilmaydi. Muayyan tezlikda va to g ri o qish ongli o qishga xizmat qiladi,	
ʻ ʻ ʻ ʻ
to g ri,   tez   va   ongli   o qish   esa   ifodali   o qishning   asosi   hisoblanadi.   O qish	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
malakalarini   egallash   maktabda   o qitiladigan   barcha   predmetlarni	
ʻ
muvaffaqiyatli   o zlashtirishning   muhim   sharti   xisoblanadi.   3-sinf   «O qish	
ʻ ʻ
kitobi» darsligida berilgan Miraziz A’zamning bir talay she’rlari oddiy haqiqatni
lo nda   qilib   berishga   bag ishlangan.   Masalan,   Miraziz   A’zamning   «Yer	
ʻ ʻ
aylanadi» she’rini olib qaraylik. Bu bir oddiy gap, axir necha ming asrdanberi u
aylanadi,  yana aylanavereradi,  bu haqda  jozibali   eshe’r  bo lishi   mumkin  emas,	
ʻ
degan   tushuncha   xayolingizdan   o tadi.   Lekin   she’rni   o qiydigan   bo lsanshgiz	
ʻ ʻ ʻ
sizning   tasavvuringiz   butunlay   o zgaradi.   Murg ak   qalb   u   yoqda   tursin   biz
ʻ ʻ
kattalar ham yerning aylanishi, onlarning o tishi, shamolning esib turishi bidlan	
ʻ
o sib-ulg ayishimiz,   kamodl   topishimiz,   bunyodkorlik   ishlarimiz   ko z	
ʻ ʻ ʻ
o ngimizdan   o tadi.   Qilgan   yaxshi-yomon   ishlarimizni   o ylaymiz.   «Yer
ʻ ʻ ʻ
aylanadi» - xuddi shu haqda bahs yuritadi: 
Asta-asta shamol esadi, 
27 Asta-asta yer aylanadi. 
Asta-asta odam o sadi, ʻ
Asta-asta aylanadi. 
Asta-asta ulg ayar aql, 	
ʻ
Asta-asta yer aylanadi. 
Asta-asta yetilar naql, 
Asta-asta yer aylanadi… 
Boshlang ich   sinf   o quvchilari,   xususan,   3-4   sinflar   hayot   murakkabligidan	
ʻ ʻ
unchalik   xabardor   emas.   Ular   o qituvchilarning   ko magida,   o zlari   tinglagan	
ʻ ʻ ʻ
badiiy   asarlar   yordamida   olam   mujizalari,   va   turmush   bilan   tanishib   boradilar.
O qish   faoliyatning   asosiy   turi   bo lib,   o quvchilarni   g oyaviy-siyosiy,   aqliy,	
ʻ ʻ ʻ ʻ
estetik   va   nutqiy   tomondan   rivojlantirish   uchun   juda   katta   imkoniyat   yaratadi.
Bu jarayon esa o qish malakalarini o stirish va takomillashtirish ustida tizimli va	
ʻ ʻ
maqsadga   muvofiq   ishlashni   talab   qiladi.   O qish   malakasini   egallash   ancha	
ʻ
murakkab   bo lib,   uni   shakllantirish   uzoq   vaqtni   talab   etadi.   Ruhshunos   olim	
ʻ
T.G.Yegorov   o zining   «Ocherki   psixologii   obucheni   detey   chteniyu»   nomli	
ʻ
asarida   o qish   malakalarini   shakllantirish   jarayonini   ish   bosqichiga   ajratadi:	
ʻ
analitik bosqich, sintetik bosqichi va avtomatlashgan bosqich. 
28 4. To g ri o qish va o qitish katta san’at.ʻ ʻ ʻ ʻ
To g ri   o qish   so zning   uzun-qisqaligiga,   o quvchining   so z   boyligiga,	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ya’ni so zning leksik ma’nosini qanchalik bilishishga hamda so zning bo g in va
ʻ ʻ ʻ ʻ
morfemik   tarkibiga   bog lik.   O quvchilar   ko pincha   quyidagi   sabablarga   ko ra	
ʻ ʻ ʻ ʻ
xatoga yo l qo yadilar: 1. So zni talaffuz qilish bilan uning ma’nosini tushunish	
ʻ ʻ ʻ
o rtasida   ruxta   sintez   bo lmagani   uchun   bola   so zning   oldin   tovush   tomonini	
ʻ ʻ ʻ
ko radi, uni talaffuz qilishga oshiqadi. So zning ma’nosini esa e’tiboran chetda
ʻ ʻ
qoldiradi. 2. So z ko p bo g inli bo lib, bola uni oldin eshitmagan bo lsa, xatoga	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yo l qo yadi. 3. So zning ma’nosini bilmaslik tufayli xatoga yo l qo yadi. 4. Tez	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o qiyman   deb   xatoga   yo l   qo yadi.   5.   To g ri   o qish   yorug likka   va
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yorug likning   tushishiga   ham   bog liq.   6.   Undosh   tovush   so zning   o rtasida   va	
ʻ ʻ ʻ ʻ
oxirida   kelgan   yopiq   bo g inli   so zlarni   o qishga   qiynaladilar.   Xato   o qishning	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
oldini   olish   uchun   quyidagilar   e’tiborga   olinadi:   1.   Matnni   o qitishdan   oldin	
ʻ
undagi   o qilishi   qiyin   so z,   birikma   va   gaplarni   aniqlash   va   ular   ustida   ishlash	
ʻ ʻ
usullarini   belgilab   olish.   Tuzilishi   murakkab   so zlarni   bo g inlab   o qilishini	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mashq   qildirish.   2.   Matnni   o qishdan   oldinuning   mazmunini   tushunishni	
ʻ
qiyinlashtiradigan   so zlarning   lug aviy   ma’nosini   tushuntirish.   So z   ma’nosini	
ʻ ʻ ʻ
izohlash   usullarini   aniqlash.   3.   Vazifalarni   aniq   va   tushunarli   qilib   berish.   4.
Matnni   diqqat-e’tibor   bilan   o qishlari   uchun   sharoit   yaratish.   5.   Oldin   ichda	
ʻ
o qitish,   so ng   ovoz   chiqarib   o qitish.   6.   O qitishda   o quvchilarning   individual	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
29 xususiyatlarini   hisobga   olish,   ya’ni   matnni   oson,   o rtacha   qiynlikda   va   qiyinʻ
o qiladigan   o rinlarini   belgilab   olib,   unga   kuchli   yetadigan   o quvvchilarga	
ʻ ʻ ʻ
oldindan   taqsimlab   berish.   7.   O quvchilarning   o qishini   muntazam   tekshirib	
ʻ ʻ
turish.   8.   Xatoning   xarakteriga   qarab,   uni   metodik   tomondan   to g ri   tuzatish	
ʻ ʻ
yo lini   aniqlash.   9.   O quvchilarni   xato   qilish   mumkin   bo lgan   o rindan	
ʻ ʻ ʻ ʻ
ogohlantirib   turish.   10.   Xatchupdan   foydalanish.   11.   Xato   o qish   o quvchining	
ʻ ʻ
shaxsiy   ko ruv   sezgisiga   bog liq   bo lsa,   bu   jihatni   ham   xisobga   olish.	
ʻ ʻ ʻ
O qituvchining tuzilishi  murakkab so zlarni oldindan xat-taxtaga yoki kartonga	
ʻ ʻ
bo g inlarga bo lib yozib qo yib, o quvchilarga ovoz chiqarib birgalikda o qitish
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
yaxshi natija beradi. O quvchilar yo l qo ygan xato ikki xil yo l bilan tuzatiladi:	
ʻ ʻ ʻ ʻ
1.   O quvchi   so z   oxirdagi   qo shimchani   noto g ri   o qisa,   uni   o qishdan	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
to xtatmasdan   xatoni   to g rilash   mumkin.   2.   Xato   o qish   bilan   gaplarning	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mazmuni   buzilsa,   qayta   o qitish   usulidan   foydalaniladi.   Bunda   o quvchiga	
ʻ ʻ
o qigan   matni   yuzasidan   savol   berilsa,   o quvchi   e’tiborli   bo lib   qayta   o qiydi.	
ʻ ʻ ʻ ʻ
Tez   o qish   me’yoriy   tezlikda   o qish   bo lib,   bunda   o qish   sur’at   matning	
ʻ ʻ ʻ ʻ
mazmunini   tushunishdan   ajralib   qolmasligi   kerak.   O qish   tezligi   matnni	
ʻ
tushunish tezligi bilan muvofiq ravishda o sib borishi  lozim. O qilayotgan asar	
ʻ ʻ
mazmunini   o zlashtirishni,   matn  mazmunini   ongli   idroq  etishni   ta’minlaydigan	
ʻ
o qish   tez   o qish   deyiladi.   O qish   sifatlarini   eyaxshi   o zlashtirgan   holda	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o quvchilarning   o qish   sur’ati   bir-biridan   farq   qiladi.   Bu   dastur   talablarini
ʻ ʻ
bajarmadi, degan gap emas. Og zaki nutq tempiga to g ri keladigan o qish sur’at	
ʻ ʻ ʻ ʻ
normal   tezlik   hisoblanadi.   Chunki   o ta   tez   ham,   sekin   o qish   ham   matn	
ʻ ʻ
mazmunini o zlashtirishni qiynlashtiradi. O qish tezligi bir daqiqada o qiladigan	
ʻ ʻ ʻ
so zlar   soni   bilan   belgilanadi.   2005   yilda   e’lon   qilingan   o qish   dasturida   1-	
ʻ ʻ
sinfning   2-yarim   yiligida   o qish   sur’at   20-   25   so z   (notanish   matnni   o qish	
ʻ ʻ ʻ
tezligi   ham   20-25   so z);   o quv   yili   oxirida   25-30   so z;   2-sinfning   1-yarim	
ʻ ʻ ʻ
yilligida   matnni   o qish   tezligi   30-35   so z;   2-yarim   yilligida   40-50   so z;   3-	
ʻ ʻ ʻ
sinfning 1-yarim yilligida 60-70 so z;  2-yarim yilligida 70- 80 so z;  4-sinfning	
ʻ ʻ
1-yarim yilligida ichida ovozsiz 110-130 so z, ovozli o qishga 90-100 so z deb	
ʻ ʻ ʻ
belgilangan.   Tajribalar   shuni   ko rsatadiki,   bir   daqiqada   bol   250   so zli   matnni	
ʻ ʻ
o qisa,   undagi   200   ta   so zni   eslab   qolar   ekan.   Agar   harflab,   bo g inlab   o qisa,	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
30 uning   diqqat   markazida   so z   emas,   bo g in   bo ladi.   Natijada   u   so zlarni   eslabʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
qola   olmaydi.   Bu   4-sinf   o quvchilarning   o qish   tezligiga   tatbiq   etilsa,   125
ʻ ʻ
so zdan 100 so zni eslab qoladi. Bu esayuqori ko rsatkichlarga erishish imkonini	
ʻ ʻ ʻ
beradi.   4-sinfda   bir   daqiqada   170-180   ta   so z   o qiydigan   o quvchilar   ham   bor.	
ʻ ʻ ʻ
O qish   tezligi   to rt   davomida   to g ri   va   ongli   o qish   bilan   bog liq   holda   asta	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
ortib   boradi.   O qish   tezligini   tekshirganda   o qituvchi   o qiladigan   materialning	
ʻ ʻ ʻ
xarakterini,   ya’ni   g oyaviy-mavzuviy   marakkabligini,   so z   va   gaplarning	
ʻ ʻ
tuzilishini, ularning bolalar nutqida qay darajada ishlatilishini, o qishning to g ri	
ʻ ʻ ʻ
va ongli bo lishini hisobga oladi. O quvchilarning o qish tezligi har xil bo ladi,	
ʻ ʻ ʻ ʻ
albatta.   O qituvchining   vazifasi   barcha   o quvchilarning   o qish   tezligini,   iloji
ʻ ʻ ʻ
boricha bir xillikka keltirishdan iborat. O qish san’atini oshirishga tez aytishlari,	
ʻ
maqollarni   yod   oldirish   va   matnni   ovoz   chiqarib   o qishni   mashq   qilish   kabilar	
ʻ
samarali usullardan xisoblanadi. Inson hayotida muhim ahamiyatga ega bo lgan	
ʻ
o qish   faoliyati   barcha   predmet   darslarda   amalga   oshiriladi.   Lekin,   o qishga	
ʻ ʻ
o rgatish yo l-yo riqlarini o qish metodikasi ishlab chiqaradi. O qish metodikasi
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
kichik   yoshdagi   o quvchilarning   umumiy   rivojlanishi   takomillashtrib   boradi.	
ʻ
Ongli   o qish   yaxshi   o qishning   asosiy   sifati   xisoblanadi.   Ongli   o qish   o qilgan	
ʻ ʻ ʻ ʻ
matnning   aniq   mazmunini   asarning   g oyaviy   yo nalishini,   obrazlarni   va   badiiy	
ʻ ʻ
vositalarning   rolini   tushunib   o qish,   shuningdek,   asarda   tasvirlangan   voqyea-	
ʻ
hodisalarga   o z   munosabatini   ifodalay   olishdir.   Ongli   o qish   o z   navbatida,	
ʻ ʻ ʻ
o quvchilarning   zarur   hayotiy   tajribasiga,   so zning   leksik   ma’nosini,   gapda	
ʻ ʻ
so zlarning   bog lanishini   tushunishga   va   bir   qator   metodik   shartlarga   bog liq.
ʻ ʻ ʻ
Hozirgi ongli o qish atamasi adabiyotlarda va maktab tajribasida ikki ma’noda:	
ʻ
birinchidan.   O qish   jarayonini   egallashga   nisbatan   o qish   texnikasi   ma’nosida,
ʻ ʻ
ikkinchidan,   keng   ma’nodagi   o qishga   nisbatan   o qish   texnikasi   ma’nosida,	
ʻ ʻ
ikkinchidan,   keng   ma’nodagi   o qishga   nisbatan   o qish   sifatlaridan   biri	
ʻ ʻ
ma’nosida qo llanadi. Matnni ongli o qish uchun o quvchilar to g ri, me’yorida	
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
o qishni   egallangan  bo lishlari   va  o qish   jarayonida  qiynalmasligi  talab  etiladi.	
ʻ ʻ ʻ
O quvchilar   matnni   ongli   o qishlari   uchun   matn   mazmuni   va   badiiy   vositalari
ʻ ʻ
jihatidan   tahlil   qilinadi.   Tursunboy   Adashboyevning   yuqorida   keltirilgan
she’rlari ongli o qish uchun namuna bo la oladi. Ongli o qishning muhim sharti	
ʻ ʻ ʻ
31 asar   qurilishi   va   mazmunini   tushunish   xisoblanadi.   O qituvchi   ongli   o qishniʻ ʻ
matnni ifodali o qishga (agar ovoz chiqarib o qilsa) va asar mazmuni yuzasidan	
ʻ ʻ
berilgan savollarga javobning to g riligiga, asar voqyealari va kahramonlarning	
ʻ ʻ
xatti-harakatiga   bildirilgan   munosabatiga   qarab   baholaydi.   Ongli   o qish   va	
ʻ
ifodali   o qish   bir-birini   taqozo   qiladi,   ammo   bir-biriga   aynan   o xshamaydigan	
ʻ ʻ
o qish sifatlaridir. Ifodali o qish intonasiya – ohang yordamida asarningg oyasi	
ʻ ʻ ʻ
va   jozibasini   to g ri,   aniq   yozuvchi   niyatiga   mosravishda   ifodali   bilishdir.	
ʻ ʻ
«ifodali  o qish adabiyotni  aniq va  ko rgazmali  o qitishning  dastlabki  va  asosiy	
ʻ ʻ ʻ
shaklidir»,   deb   ta’kidlaydi   metodist   olima   M.A.R ы bnikova.   Demak,   «Ifodali
o qishning   asosiy   vazifasi   asarning   mazmunini   va   emosionalligini   intonasiya	
ʻ
orqali   o quvchilarga   ko rgazmali   qilib   ko rsatishdir.   Ifodali   o qishning   asosiy	
ʻ ʻ ʻ ʻ
tamoyili   o qiladigan   asar   g oyasi   va   badiiy   qimmatini   chuqur   tushuntirishdir».	
ʻ ʻ
Boshlang ich   sinf   o quvchilariga  dars   jarayonida   intonasiyaning   ham   roli   katta
ʻ ʻ
ekanligini e’tiborga olish lozim, intonasiya og zaki nutqning birgalikda harakat	
ʻ
qiluvchi   elementari:   urg u,   nutq   yempi   va   ritmi,   pauza,   ovozning	
ʻ
pastbalandligining yig indisidir. Bu elementlar bir-biriga ta’sir etadi va hammasi	
ʻ
birgalikda   asarning   mazmunini,   g oyasini,   qahramonlarning   turli   kayfiyatini,	
ʻ
ichki kechinmalarini  ifodalaydi. O quvchilar  ifodali  nutq asoslarini  egallashlari
ʻ
uchun muhim shartlar quyidagilardan iborat: 1. Nutq jarayonida nafasni  to g ri	
ʻ ʻ
olish  va  to g ri   taqsimlay  bilish.   2.  Har  bir   tovushning  to g ri   artikulasiyasi   va	
ʻ ʻ ʻ ʻ
aniq   diksiya   (burro   gapirish)   malakasini   egallash.   3.   Adabiy   talaffuz
me’yorlarini   egallash   Bu   shartlar   faqat   ifodali   o qishgagina   emas,   balki   ifodali	
ʻ
nutqa, ya’ni hikoya qilishga ham taalluqlidir. O quvchining har qanday og zaki
ʻ ʻ
hikoyasi   ifodali   bo lishi   zarur.   Ifodali   o qishning   asosiy   vositalaridan   biri	
ʻ ʻ
ovozdir.   Ovoz   nafas   bilan   uzviy   bog lanadi.   Shuning   uchun   o qituvchi	
ʻ ʻ
bolalarning   ifodali   nutqi   ustida   ishlashni   talaffuz   qilayotganda   o z   nafasini	
ʻ
boshqara   olish   va   ovozdan   to g ri   foydalanishga   o rgatishdan   boshlaydi.   Ovoz	
ʻ ʻ ʻ
kuchi   balan-pastlik,   uzun-qisqalik,   tezlik   (temp),   yoqimli-yoqimsizlik
xususiyatlari   bilan   xarakterlanadi.   O quvchilar   matn   mazmuniga   qarab,   baland	
ʻ
yoki   past   ovozda   o qish   (gapirish)ga,   nutqda   tez,   o rtacha   yoki   sekin   tempni	
ʻ ʻ
tanlashga,   biror   tuyg uni   ifodalashga   o rganadilar.   Ifodali   o qishga   o rgatishga
ʻ ʻ ʻ ʻ
32 o quvchilar   pauza   va   logik   urg u   bilan   ham   tanishtiriladi.   Ifodali   o qishgaʻ ʻ ʻ
tayyorlanish   shartli   ravishda   uch   bosqichga   bo linadi:   1.   Asarning   aniq	
ʻ
mazmunini   tushunish,   unda   qatnashgan   shaxslarning   xatti-harakatini   tahlil
qilish,   asarning   g oyasini   belgilash,   ya’ni   sarning   g oyaviymavzuviy   asosini,	
ʻ ʻ
uning   obrazlarini   badiiy   vositalari   bilan   yaxlit   holda   tushunish.   2.   Matnning
qaysi joyda to xtam (pauza) qilishni, mantiqiy urg uning o rnini, o qish tempini	
ʻ ʻ ʻ ʻ
belgilab   olish.   3.   O qishni   mashq   qilish,   muallif   fikrini,   uning   tasvirlangan	
ʻ
voqyeahodisalarga   va  qatnashuvchi   shaxslarga   munosabatini  ovoz  bilan  ifodali
olish   matnni   qayta   o qish.   4.   Asrning   mazmuni   va   g oyaviy   yo nalishini   tahlil
ʻ ʻ ʻ
qilish   ifodali   o qishga   o rgatish   bilan   bog lab   olib   boriladi.   Ifodali   o qishga	
ʻ ʻ ʻ ʻ
o rgatishda   matn   mazmunini   tushunish,   muallif   hikoya   qilgan   voqyealarga   o z	
ʻ ʻ
munosabatini bildirish asosiy vazifa hisoblanadi. 
XULOSA
Ma’lumki,   malakaviy   bitiruv   ishni   yoritish   o ziga   xos   qiyinchiliklarga	
ʻ
ega. Biz imkon qadar o z oldimizga qo ygan rejalarni uddalashga intildik. Zero,	
ʻ ʻ
bolalar   tarbiyasi   asosan   ota-onalar   va   tarbiyachilar   tomondan   oshiriladi.   Hali
o qish,   yozish,   chizishni   bilmaydigan   maktabgacha   ta’lim   yoshidagi   bolalar	
ʻ
dunyo sirlaridan mutlaqo bexabar bo ladilar. Shunga qaramay, bizni qurshagan	
ʻ
olamni   tezroq   bilib   olishga   uning   sirlarni   o rganishga   intiladilar.   Unda   oilada	
ʻ
ota-onalar,   bog chalarda   esa   tarbiyachilar,   maktabda   esa   o qituvchilar   yaqinda	
ʻ ʻ
yordam   beradilar,   ya’ni   ular   badiiy   asarlardan   parchalar   o qishni,   mazmun   va	
ʻ
mohiyatini tushunishni o rganadilar. Badiiy kitoblarning rasmlarini rang-barang	
ʻ
harflarini   o qish   o rganishga   muvaffaq   bo ladilar.   Ulg ayib   ketayotgan   yosh	
ʻ ʻ ʻ ʻ
avlodni   komil   insonlar   qilib   tarbiyalashda   kattalar   adabiyotining   ajralmas   bir
bo lagi bo lgan bolalar adabiyotining ham ahamiyati katta. Bolalar adabiyoti oz	
ʻ ʻ
oldiga   kelajak   avlodni   jismonan   baquvvat,   ruhan   pok,   fikran   sog lom,   iymon-	
ʻ
e’tiqodi   butun,   bitimi   ma’naviyati   yuksak,   mard   va   jasur,   vatanparvar   avlodni
tarbiyalashdek   katta   va   murakkab   vazifani   quyganligi   bilan   ajralib   turadi.
«Kadrlar   tayyorlash   milliy   dastur»   hamda   «Ta’lim   to g risida»   qonunda   o z	
ʻ ʻ ʻ
ifodasini   topgan.   demak,   shunday   ekan,   tarbiyachilar,   murabbiy   va   o qituvchi	
ʻ
33 ustozlarning,   shoir   va   adib,   olim   va   adabiyotshunoslarning   oldida   turgan   eng
asosiy   vazifa   yoshlarni   barkamol   qilib   tarbiyalashdir.   Yoshlarda   milliy   g ururʻ
tushunchasini   shakllantirish,   tarix   sahnasida   chaqnagan   ilm-fan,   ma’rifat   va
ma’naviyat yulduzlarining asarlarini o rgatish va shu e’tiqod asosida tarbiyalab	
ʻ
voyaga   yetkazish   muhim   ishdir.   Bolalar   adabiyoti   oz   oldiga   kelajak   avlodni
jismonan   baquvvat,   ruhan   pok,   fikran   sog lom,   iymon-e’tiqodi   butun,   bitimi	
ʻ
ma’naviyati yuksak, mard va jasur, vatanparvar avlodni tarbiyalashdek katta va
murakkab   vazifani   quyganligi   bilan   ajralib   turadi.   Kadrlar   tayyorlash   milliy
darsturda,   «Ta’lim   to g risida»   qabul   qilingan   Qonunda   ham   xuddi   ana   shu	
ʻ ʻ
masala ko ndalang qilib quyilgan. Zotan xalqning bir bo ladi sanalgan bu yosh	
ʻ ʻ
avlod   sal   fursat   ichida   voyaga   etib   ulg ayib   qoladi.   Shuning   uchun   ham   bu	
ʻ
avlodga alohida e’tibor va hurmat bilan qarash lozim. Bolalar uchun yoziladigan
har qanday badiiy asar ularning yosh xususiyatlariga, saviyalariga mos bo lishi,	
ʻ
ular   qalbida   chiqir   uy-fikrlar   uyg otishi,   yorqin   obrazlar   va   yuksak   g oyalarga	
ʻ ʻ
boy   bo lishi,   ularni   ulkan   va   porloq   ishlarga   ilhomlantirish   zarur.   Biz	
ʻ
o zimizning   mazkur   bitiruv   malakaviy   ishimizda   yuqoridagi   buyuk	
ʻ
ma’suliyatini   chuqur   anglagan   holda   boshlang ich   sinflarning   1-2-3-4   sinf	
ʻ
«O qish   kitobi»ga   kiritilgan   Anvar   Obidjon,   Safar   Barnoyev,   Miraziz   A’zam,	
ʻ
Tursunboy   Adashboyevlar   ijodidan   namunalardan   kiritilgan   asarlarni   tahlil
qilishni   lozim   topdik.   Albatta,   boshlang ich   ta’lim   maktablarining   1-2-3-4   sinf	
ʻ
«O qish kitobi» darsliklariga kiritilgan mavzular, xususan Anvar Obidjon, Safar	
ʻ
Barnoyev,  Miraziz   A’zam  Tursunboy  Adashboyev   asarlarini,  she’rlarini  o qish	
ʻ
va o rganish, mustaqil ishlar tashkil qilish o qituvchi tomonidan uning rahbarligi	
ʻ ʻ
ostida   o tkaziladi.   Bu   o z   navbatida,   o qituvchi   tomonidan   puxta   o ylangan,	
ʻ ʻ ʻ ʻ
rejalashtirilgan, ma’lum sistemaga solingan va mazmunli bo lishi talab qilinadi.	
ʻ
Darhaqiqat,   Anvar   Obidjon,   Safar   Barnoyev,   Miraziz   A’zam,   Tursunboy
Adashboyevlarning  asarlarini,  she’rlarini   dars   jarayonida   o qish   ishlarini,  tahlil
ʻ
qilish,   shuningdek,   mustaqil   o qish   ishlarini   tashkil   etish   o z   e’tibori   bilan	
ʻ ʻ
yangilik sanaladi. 
34 Foydalanilgan adabiyotlar
1. Boshlang ich ta’lim bo yicha Yangi tahrirdagi davlat ta’lim standarti //ʻ ʻ
«Boshlang ich ta’lim». Jurnali. Toshkent, 2005. - №5.5,6. 	
ʻ
2.   Boshlang ich   ta’lim   bo yicha   Yangi   tahrirdagi   o quv   dasturi   //	
ʻ ʻ ʻ
«Boshlang ich ta’lim». Jurnali. Toshkent, 2005. - № 5. 	
ʻ
3.   Karimov   I.A.   O zbekiston   mustaqillikka   erishish   ostonasida.   –	
ʻ
Toshkent, O zbekiston, 2011-yil. 	
ʻ
4.Karimov   I.A.   Yuksak   ma’naviyat   –   yengilmas   kuch.   –Toshkent,
Ma’naviyat,2008-yil. 
Ma’qulova, B.  Adashboyev. T. Kitobim  – oftobim  (1-sinf  uchun sinfdan
tashqari o qish kitobi). Toshkent.: «O qituvchi», 1999. 	
ʻ ʻ
5. Ma’qulova, B., S.Sa’diyeva. Sinfdan tashqari o qish mashg ulotlari (1-	
ʻ ʻ
sinf o qituvchilari uchun metodik qo llanma). Toshkent. «O qituvchi», 1997. 	
ʻ ʻ ʻ
6.   Ma’qulova,   B.,   S.Matchonov.   Kitobim-oftobim   (2-sinf   uchun   sinfdan
tashqari o qish kitobi). Toshkent. «O qituvchi», 2000. 	
ʻ ʻ
7. Ma’qulova, B. , D.Nasriddinova. Kitobim – oftobim (1-sinfdan tashqari
o qish kitobi). Toshkent. «O qituvchi» NMIU, 2008. 	
ʻ ʻ
35 8.   Zunnunov.   A     va   boshqalar.   Adabiyot   o qitish   metodikasi.   Toshkentʻ
«O qituvchi», 1992. 	
ʻ
9.Umumiy   o rtata’limning   davlat   standartlari   va   o quv   dasturi   //	
ʻ ʻ
O zbekiston   Respublikasi   Xalq   ta’limi   vazirligining   Axborotnomasi,   7-maxsus	
ʻ
son. Toshkent. «Sharq», 1999. 
10.   G ulomov.   A   ona   tili   o qitish   prinsiplari   va   metodlari.   Toshkent.	
ʻ ʻ
«O qituvchi», 1992.	
ʻ
Internet manbalar
12. Arxiv.uz
13. Fayllar.org
14. Kitob.uz
_______________________________________________ ta’lim yo nalishi 	
ʻ
talabasi ______________________________________________________ning 
____________________________________________mavzusidagi kurs ishiga 
RAHBAR XULOSASI
                Mavzu   talaba   tomonidan   (mustaqil   yozilganligi,   amaliy   ahamiyati,
dolzarbligi,   mazmunda     keltirilgan     ijobiy   tomonlar   va   rejaning   izchil
yoritilganligi,   mavzu   to liq   qamrab   olinganligi)   ______________________	
ʻ
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
            Ishdagi
kamchiliklar_____________________________________________________
________________________________________________________________
 _______________________________________________________________
36 Kurs   ishining   yoritilishi   bo yicha   rahbar   tomonidan   baholanishi   (kursʻ
ishiga ajratilgan balldan  25% gacha baholanadi): Ball __________ 
KOMISSIYA XULOSASI
Talaba     tomonidan     mavzuning   og zaki   bayoni   (yoritib   berishi,	
ʻ
tushunchasi,   savollarga   to liq   javob   bera   olishi,   tahlillar   keltirishi,   xulosalar	
ʻ
chiqara   olishi)
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
________________________________________________________________
 
Kurs   ishining   og zaki   bayoni   bo yicha  komissiya   tomonidan  baholanishi	
ʻ ʻ
(kurs ishiga ajratilgan balldan  25% gacha baholanadi): Ball __________ 
Jami ball_______________________ 
37 Komissiya raisi    _____________________                  ____________________
            (FISH)                                                                                            (imzo) 
Komissiya   a’zosi         ____________________
____________________ 
               (FISH)                                                                                           (imzo) 
Komissiya   a’zosi         _____________________
____________________ 
            (FISH)                                                                                              (imzo)
38

Oʻqish darslarida she'riy asarlarni oʻrganish uslubiyoti

Купить
  • Похожие документы

  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari masalalarni har xil usulda yechish malakasini shakllantirish
  • Matematika test
  • Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarning madaniyatini shakllantirish kurs ishi
  • 4-sinfda miqdorlarni o‘rganish kurs ishi
  • Tarbiyachi va uning jamiyatda tutgan oʻrni 2

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha