O'quv jarayonini monitoring qilish va qo'llab-quvvatlash - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	15000UZS
Размер	100.6KB
Покупки	0
Дата загрузки	11 Ноябрь 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Qunduz Alimova

Дата регистрации 14 Май 2024

1 Продаж

O'quv jarayonini monitoring qilish va qo'llab-quvvatlash

Купить

M avzu : O 'quv jarayonini monitoring qilish va qo'llab-quvvatlash KURS ISHI

MUNDARIJA
KIRISH ...................................................................................................................... 3
I BOB. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISH VA QO‘LLAB-
QUVVATLASHNING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI ....................... 6
1.1.O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING MAZMUN
MOHIYATI ............................................................................................................... 6
1.2. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING MAQSADI VA
VAZIFALARI ......................................................................................................... 11
II BOB. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING TAMOYILLARI
................................................................................................................................. 16
2.1. MONITORINGNING TA’RIFI VA UNING TA’LIM TIZIMIGA TA’SIRI . 16
2.2. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING SHAKLLARI VA
VOSITALARI ......................................................................................................... 21
III BOB. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHDA XORIJ
TAJRIBALARI Error: Reference source not found ................................................ 25
3.1. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHDA XALQARO
STANDARTLAR VA SHARTNOMALAR Error: Reference source not found . . . 25
3.2. AQSHDA O’QUV JARAYONINI MONITARING QILISH TIZIMI Error:
Reference source not found ..................................................................................... 31
XULOSA ................................................................................................................. 37

KIRISH
Mavzuning dolzarbligi. O‘quv jarayonini monitoring qilish va qo‘llab-
quvvatlash zamonaviy ta'lim tizimlarining asosiy qismidir. Ushbu jarayon ta'lim
sifatini oshirish, o‘quvchilarning erishgan yutuqlarini kuzatish va o‘qituvchilarni
doimiy ravishda qo‘llab-quvvatlash uchun zaruriy vositalarni taqdim etadi.
Bugungi kunda dunyo bo‘ylab ta'lim tizimlariga bo‘lgan talablar yuqori. Ta'lim
tizimlarining samaradorligini oshirish, o‘quvchilarni yuqori sifatli ta'lim bilan
ta'minlash va ularning muvaffaqiyatini nazorat qilish o‘quv jarayonini monitoring
qilishning muhimligini anglatadi. Monitoring jarayoni o‘quvchilarning bilim
darajasini aniqlash, ularning yutuqlarini baholash va kerakli o‘quv resurslari bilan
ta'minlashni ko‘zda tutadi. Har bir o‘quvchining o‘ziga xos ehtiyojlari mavjud.
Monitoring o‘quvchilarni kuzatish, ularning qiyinchiliklarini aniqlash va
ularga mos yordam ko‘rsatish imkonini beradi. Individual yondashuvning joriy
etilishi ta'lim tizimining samaradorligini oshirishga yordam beradi. O‘quv
jarayonini monitoring qilish orqali o‘quvchilarni o‘z salohiyatini to‘liq amalga
oshirishga undash, shuningdek o‘qituvchilarni qo‘llab-quvvatlash uchun zarur
tahlillarni o‘tkazish mumkin. Monitoring o‘qituvchilar faoliyatining
samaradorligini baholashga yordam beradi. O‘qituvchilarning pedagogik
metodlarini doimiy tahlil qilish, darslarning sifatini oshirish, yangi pedagogik
texnologiyalarni qo‘llash hamda ularning malakasini oshirishga ko‘maklashadi.
Shuningdek, o‘qituvchilarga qiyinchiliklar bilan duch kelgan o‘quvchilarni qanday
qo‘llab-quvvatlash bo‘yicha tavsiyalar berish mumkin.
O‘zbekistonning ta'lim tizimida amalga oshirilayotgan islohotlar doirasida
o‘quv jarayonini monitoring qilish va qo‘llab-quvvatlash tizimlarini
takomillashtirish dolzarb ahamiyatga ega. Ta'lim tizimining rivojlanishi,
o‘quvchilarning global dunyoqarashini kengaytirish, ularning zamonaviy mehnat
bozoriga tayyorligini oshirish uchun monitoringni samarali joriy etish zarur.
Monitoring ta’lim tizimi faoliyati haqida qimmatli tushunchalar berish,
takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlash va asosli qarorlar qabul qilish orqali
ta’lim sifatini oshirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Monitoringning ta'lim sifatini

rivojlantirishga ta'siri ko'p qirrali bo'lib, o'quvchilarning umumiy ta'lim tajribasini
oshirishga yordam beradigan turli jihatlarni o'z ichiga oladi. Monitoring ta’lim
sifatini oshirishning asosiy usullaridan biri ta’lim siyosati, dasturlari va amaliyoti
samaradorligini baholashga tizimli yondashuvni ta’minlashdir. O‘quvchilarning
muvaffaqiyati, bitiruv ko‘rsatkichlari va boshqa asosiy faoliyat ko‘rsatkichlari
to‘g‘risidagi ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish orqali ta’lim organlari ta’lim
tizimining kuchli va zaif tomonlari haqida har tomonlama tushunchaga ega
bo‘lishlari mumkin. Ma'lumotlarga asoslangan ushbu yondashuv siyosatchilar va
o'qituvchilarga yaxshilashga muhtoj sohalarni aniqlash va ularni hal qilish uchun
dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilish imkonini beradi.
Tа’lim sifаti, tа’lim sifаtini bоshqаrish, tа’lim sifаtini bаhоlаsh bоrаsidа
pedаgоgik diаgnоstikа vа mоnitоring, prоgnоstikа mаsаlаlаri MDH оlimlаridаn
V.Bаydenkо 1
, V.Bespаlkо, B.Gershunskiy 2
, V.Lаzаrev, А.Mоiseev, M.Pоtаshnik,
P.Tretyаkоv vа bоshqаlаr tоmоnidаn ilmiy tаhlil etilib, bоshqаrish fаnining
fundаmentаl qоidаlаri ishlаb chiqilgаn, ijtimоiy tizimlаrni bоshqаrish qоnuniyаtlаri
аniqlаngаn hаmdа tа’lim sifаtini bоshqаrishning uslubiy tа’minоti yаrаtilgа n .
Xоrijdа sifаtni bоshqаrishning nаzаriy аsоslаri vа uning zаmоnаviy tаlqini
U.Deming, K.Isikаvа, Dj.Djurаn,bоshqаrish fаоliyаtining psixоlоgik о‘zigа xоs
jihаtlаri P.Drаker, X.Silvа, T.Rоdjers, V.Shepel vа bоshqаlаr tоmоnidаn tаdqiq
etilgаn.
Kurs ishi maqsadi : O‘quv jarayonini monitoring qilish va qo ‘ llab -
quvvatlashning nazariy asoslarini o‘rganish va tahlil qilish.
Kurs ishi vazifalari : O‘quv jarayonini monitoring qilish va qo‘llab-
quvvatlashz masalalarini hamda ularni xorij tajribalari asosida asoslab berish.
Kurs ishi o bye kti : O‘ quv jarayonini monitoring qilish va qo ‘ llab - quvvatlash
Kurs ishi predmeti : O‘ quv jarayonini monitoring qilish va qo ‘ llab -
quvvatlash masalalari va shakl lari va vositalari.
1
Байденко В.И. Основн ые тенденции развития высшего образования: глобальные и болонские измерения /
Под науч. ред. д-ра пед.наук, профессора – М.: Исследовательский центр проблем качества подготовки
специалистов, 2010.
2
Гершунский, Б. С. Философия образования для XXI века / М.: Совершенство, 1998. – 345 с.

Kurs ishining metodologik asosi: О‘zbekistоn Respublikаsi
Kоnstitutsiyаsi, О‘zbekistоn Respublikаsining “Tа’lim tо‘g‘risidа” gi Qоnuni,
О‘zbekistоn Respublikаsi Prezidenti Sh.Mirziyоyev аsаrlаri vа fаrmоnlаri,
shuningdek, shаxs rivоjlаnishigа dоir nаzаriyаlаr, bilish fаоliyаti qоnuniyаtlаr vа
ilmiy tаfаkkur uslublаri, tа’lim mаvzusigа оid fаlsаfiy, pedаgоgik ilmiy-metоdik
mаnbаlаr.
Kurs ishi tuzilishi va hajmi: K irish, asosiy qism, umumiy xulosa,
foydalanilgan adabiyotlar ro‘ yx ati dan iborat.

I BOB. O‘ QUV JARAYONINI MONITORING QILISH VA QO‘LLAB-
QUVVATLASH NING NAZARIY-METODOLOGIK ASOSLARI
1.1. O ‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING MAZMUN
MOHIYATI
Ta'lim jarayonini jahon standartlari talablariga mos ravishda joriy etish
ta'limning bir qator tarkibiy qismlarida sifatga alohida e'tibor berishni talab etadi.
Ushbu bitiruv ishi ta'lim sifati, ta'lim sifatini belgilaydigan asosiy omillar va
ularning mezonlariga bag'ishlangan. 3
Hozirda yuqorida qayd etilgan ajdodlarimizning ilmiy merosini,
ijtimoiysiyosiy faoliyatini o'rganish va yoshlar bilan tanishtirish xayrihohligi
hozirgi zamon ziyolilarining asosiy dolzarb vazifalaridan sanaladi. 4
Jamiyatda
ijtimoiy barqarorlikni ta'minlash maqsadida oila instituti funktsiyalarining
bajarilishi masalasiga alohida e'tibor qaratib, oila a'zolariga oila va uning
funktsiyalarini bajarilishi haqida saboq berish lozim.
Ta’lim – O’zbekiston Respublikasining “Ta’lim to’g’risida”gi qonuniga
muvofiq bu, inson, jamiyat, davlat manfaatlari yo’lidagi aniq maqsadga
yo’naltirilgan jarayondir. Ta’lim deganda o’quvni yuzaga keltiradigan tashkiliy va
barqaror aloqa jarayoni tushuniladi.
Xullas ta’lim avvalo o’quvchilarda bilimlar, uquvlar va malakalar tizimlari
shakllanishida ifodalanadigan ta’lim jarayonining nisbiy natijasidir, shuningdek,
tarbiya, o’z-o’zini tarbiya, ta’sir jarayoni, ya’ni inson qiyofasini shakllantirish
jarayoni: bunda bilimning hajmi emas, balki uni shaxsiy sifatlar, o’z bilimlarini
mustaqil tasarruf etish uquvi bilan birlashtirish asos hisoblanadi.
Ta’lim tizimi – ta’limning mazmuni, shakli va usullarini belgilovchi
qoidalar (tamoyillar) asosiy ketma-ketlik, oddiydan murakkabga qarab borish
tizimi hisoblanadi.
3
Urinov, B. D. (2020). THE QUALITY OF EDUCATION AND THE MAIN FACTORS AND CRITERIA THAT
DETERMINE IT. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(6), 469-475
4
Tolibjonovich, M. T. (2021). EASTERN RENAISSANCE AND ITS CULTURAL HERITAGE: THE VIEW OF
FOREIGN RESEARCHERS. ResearchJet Journal of Analysis and Inventions, 2(05), 211-215.

XVIII asrning oxiri-XX asrning boshlarida «monitoring (lotincha monitor-
aynan:eslatuvchi, kuzatuvchi) faqatgina pеdagogika sohasida ishlatilgan. Buyuk
Britaniya, AQSh, Frantsiya, Bеlgiya va Rossiyada o’zaro hamkorlik tarbiya
maktablarida (Bеll-Lankastеr tizimi), o’qituvchining yordamchisi bo’lmish katta
o’quvchini ushbu nom bilan ataganlar. Tеxnikani taraqqiyot qilishi bilan,
«monitor» (lotincha monitor – oldini oluvchi sifatida talqin qilina boshlagan) dеb,
ma'lum bir bеlgilangan chеgaralarda saqlanishi zarur bo’lgan aniq paramеtrlarni,
tеlеvizion tasvir sifatida nazorat qilish uchun ishlatiladigan moslama (asbob) ga va
boshqalarga
aytila boshlandi.
Inson omilining atrof - muhitga bo ‘ lgan ta ’ siri tobora kuchayib
borayotganligini e ’ tiborga olib , maxsus kuzatish tizimini tashkil qilish zarurati
paydo bo ‘ ldi . Mazkur kuzatish natijasida to ‘ plangan ma ’ lumotlar tabiiy muhitda
yuz berayotgan o ‘ zgarishlarni baholash va tegishli xulosalar chiqarishga imkon
beradi . Shuning uchun ham monitoring tizimini tashkil qilish bo‘yicha takliflar
o‘rtaga qo‘yildi. Atrof-muhit holatining monitoringi masalasi Birlashgan Millatlar
Tashkilotining 1972-yilda Stokgolmda bo‘lib o‘tgan tabiiy muhit muhofazasiga
bag‘ishlangan konferensiyasi arafasida vujudga keldi. U «SKOPE» (atrof-muhit
muammolari bo‘yicha ilmiy qo‘mita) tomonidan ishlab chiqilgan edi. Monitoring
tushunchasining mazmuni, turlari hamda O‘zbekiston hududida atrof-muhit
monitoringini amalga oshirish masalalari ushbu bo‘limda ochib beriladi.
XX asrning ikkinchi yarmidan boshlab fan-texnika inqilobi natijasida jamiyatning
tabiatga ta’siri kuchayib ketdi. Oqibatda sayyoraviy, mintaqaviy va mahalliy
ekologik muammolar kelib chiqa boshladi. Bu esa atrof-muhit holatini doimiy
kuzatib borish tizimini tashkil qilishni taqozo etdi. Shu munosabat bilan fanda
yangi, monitoring (lotincha «monitor» — esga soladigan, ogohlantiradigan)
tushunchasi paydo bo‘ldi.
Monitoring — tabiiy resurslardan oqilona foydalanish, atrof-muhitni
muhofaza qilish maqsadida ma’lum bir hudud tabiiy sharoitining holatini kuzatish,
nazorat qilish va boshqarish tizimidir.

Jamiyat rivojlanishining hozirgi zamon davrida, ishlab chiqarishning barcha
sohalarida,«monitor» so’zi bilan bir qatorda «monitoring» tushunchasi ham kеng
tarqaldi. «Monitoring» tushunchasining kеlib chiqishi bizning fikrimizcha
«monitor» so’zidan bo’lsa kеrak. Psixologik-pеdagogik lug’atda «monitoring»
tushunchasi quyidagicha talqin qilinadi: «Monitoring tushunchasi ostida,
zamonaviy tеxnik vositalar va majburiy qaytar aloqalar yordamida monitoring
ob'еkti holatini davriy kuzatuvchi nazoratning alohida turi tushuniladi». Shu bilan
birga, bu, pеdagogikadagi «monitoring» tushunchasini aniqlashning yagona
(3-6) va oxirgi varianti emas har bir izohlash, «Monitoring» kabi ko’p qirrali va
intеgral qodisaning faqat bitta qirrasini (tomonini) aks etishi aniq ko’rsatilgan.
Umuman esa, monitoring - ta'lim xizmatlari sifatining dinamikasi va pеdagogik
tizim holatini kuzatish uchun yaratilgan murakkab tizimni namoyon etadi
Monitoring, tеxnologik jarayon sifatida, bir nеchta bosqichlardan iborat.
Tayyorgarlik bosqichi.
Monitoringning boshlang’ich bosqichida, avvalambor, quyidagilarni bajarish
lozim:uning ob'еktini aniqlash monitoring ob'еktini kuzatishdan (nazorat qilish,
o’rganish, tadqiqot qilishdan) maqsad va kutiladigan yakuniy natijalarni aniq
bеlgilab olish, chunki kеyingi harakatlarning mazmuni aynan shunga bog’liq;
Monitoring ob'еktining paramеtrlari, ko’rsatkichlari va mеzonlarini aniqlash;
Instumеntlarni, ya'ni axborotlarni yig’ish hamda qayta ishlash usullari va
vositalarini
tanlash. Monitoring o’z-o’zidan muhim emasligi bilan xaraktеrli bo’lib, u, ma'lum
bir pеdagogik vazifani еchishni ta'minlaydi va aynan, shundan kеlib chiqqan holda,
instrumеntariy tanlanadi.
Shundan so’ng, quyidagilar aniqlanadi: O’lchovlarning xronologik
chеgaralari-o’lchash muddatlari va davriyligi; bajaruvchilar, ya'ni axborotni
yig’uvchilar. Imkoniyatga qarab, monitoringni ta'minlovchi kompyutеr dasturi
ishlab chiqiladi.
Axborot tеxnologiyalaridan kеng foydalanish quyidagilarni ta'minlash

imkonini bеradi:
 monitoring ob' е ktini d е yarli doimiy yoki davriy kuzatishni
 r е surslar ichida eng kamyob bo’lgan-vaqtni t е jashni
 katta hajdagi axborotni yig’ishni, qayta ishlashni va tahlil qilishni
K е yin esa, monitoringning majmuaviy dasturini ishlab chiqishga kirishish
boshlanadi.
Bajarish bosqichi Bu, monitoring jarayoni hisoblanib, quyidagi kеtma-kеt
amallarni o’z ichiga oladi:
 faktlarni ro’yxatga olishni;
 tanlangan usul va vositalar yordamida ma'lumotlarni yig’ishni;
 olingan natijalarni t е zkor va sifatli qilib qayta ishlashni.
Umumlashtiruvchi bosqich.
Bu, monitoringning yakunlovchi bosqichi. Uning opеratsiyalarini bajarish
tartibi quyidagicha:
 axborotni umumlashtirish va tizimlashtirish;
 barcha o’lchovlar natijasida ma'lumotlar bazasini yaratish;
 monitoring ob' е ktlari holati dinamikasini va an'analarini topish;
 tizim (jarayon) holatini aniqlovchi sababli - oqibatli bog’liklarni
b е lgilash va tahlil qilish;
 p е dagogik tizimlarni yaxlitligicha va bajarilgan (jumladan p е dagogik)
xususiyatlani baholash;
 aniq erishilgan yutuqlarni aniqlash.
Olingan ma'lumotlar optimal stratеgik yoki taktik qarorga kеlish
imkoniyatini bеradi.
Ushbu qaror quyidagilar bilan bog’liq bo’lishi mumkin:
 bajarilayotgan vazifalarni aniqlash va zarurat bo’lsa uni tuzatish,
p е dagogik tizimlarni yaxlitligicha va p е dagogik harakatlarni xususan
korr е ktsiya qilish;

 p е dagogik tizimlarni k е yinchalik rivojlanishini istiqbolini b е lgilash;
ta'lim maqsadlarini va ularni amalga oshirishni optimal vositalarini
tanlash.

1.2. O‘ QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING MAQSADI VA
VAZIFALARI
Monitoring deganda jamiyat va ta lim tizimini ishonchli, yetarlicha to liqʼ ʻ
va foydalanish darajasi bo yicha farqlangan axborot bilan ta minlash maqsadida
ʻ ʼ
ta lim sifatining eng muhim xususiyatlari to g risida doimiy ma lumotlarni yig ish,
ʼ ʻ ʻ ʼ ʻ
ularni qayta ishlash, tahlil qilish va izohlash tizimi tushunilishi kerak.
Boshqacha qilib aytadigan bo'lsak, monitoring o'quv jarayoni va uning
natijalarini standartlashtirilgan kuzatish bo'lib, u ob'ektning vaqt o'tishi bilan
holatining tarixini yaratish, o'quv sub'ektlari va ta'lim tizimidagi o'zgarishlarni
miqdoriy jihatdan baholash, yo'nalishlarni aniqlash va bashorat qilish imkonini
beradi. Monitoring tizimini yaratishdan asosiy maqsad ta’lim sifatini oshirishdan
iborat.
Monitoring tarkibiy qismlariga quyidagilar kiradi : ta'lim jarayonining
ob'ektlari va sub'ektlari, ta'lim sifati ko'rsatkichlari, vositalar, ma'lumotlarni
to'plash uchun ma'lumotlar bazalari, axborotni tahlil qilish, qayta ishlash va
sharhlash usullari, ma'lumotlarni qayta ishlash uchun dasturiy ta'minot va vositalar.
Ta'limda monitoringning etakchi funktsiyalari quyidagilardan iborat: axborot,
diagnostika, qiyosiy va prognostik. Monitoringni amaliy qo'llashning asosiy
yo'nalishi turli usullar, shu jumladan bevosita ma'muriy aralashuv orqali amalga
oshiriladigan ta'lim sifatini boshqarishni axborot bilan ta'minlashdir.
Monitoring tizimida to plangan ma lumotlardan ta limdagi o qitish
ʻ ʼ ʼ ʻ
uslublaridagi kamchiliklar, o quv dasturlari nisbatidagi buzilishlar, maktab
ʻ
darsliklari mualliflarining noto g ri hisob-kitoblari va boshqalar bilan bog liq
ʻ ʻ ʻ
muammolarni aniqlashda foydalanish mumkin. Bu ta lim sohasidagi
ʼ
innovatsiyalarning oqibatlarini baholashga yordam beradi. Monitoring
ma'lumotlari maktab rahbariyati va o'qituvchilarini o'z faoliyatini yaxshilashga va
o'quv jarayoni natijalari uchun mas'uliyatni oshirishga hissa qo'shadi.

Tarbiyaviy ishning murakkab jarayonining tarkibiy qismi bu nazoratdir.
Keng ma'noda, nazorat insonning yo'naltiruvchi faoliyati bilan bog'liq bo'lib, usiz
o'quvchining tarbiyaviy ishi va o'qituvchining ishi mumkin emas.
O‘quvchilar bilimini nazorat qilish o‘quv jarayonining ajralmas qismidir.
Ta'rifga ko'ra, nazorat erishilgan natijalar va rejalashtirilgan o'quv maqsadlari
o'rtasidagi bog'liqlikdir. Ta'lim jarayonini boshqarish samaradorligi va uning sifati
ko'p jihatdan uni to'g'ri tashkil etishga bog'liq. Talabalarning bilimini tekshirish
nafaqat bajarilgan faoliyatning yakuniy natijasining to'g'ri yoki noto'g'riligi, balki
faoliyatning o'zi haqida ham ma'lumot berishi kerak: O‘quvchilarning o‘quv
faoliyatini to‘g‘ri nazorat qilish o‘qituvchiga ularning egallagan bilim, ko‘nikma
va malakalarini baholash, zarur yordamni o‘z vaqtida ko‘rsatish va o‘quv
maqsadlariga erishish imkonini beradi. Bularning barchasi birgalikda
o'quvchilarning bilim qobiliyatini rivojlantirish va darsda mustaqil ishlarini
faollashtirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi.
Yaxshi yo'lga qo'yilgan nazorat o'qituvchiga nafaqat o'quvchilarning
o'rganilayotgan materialni o'zlashtirish darajasini to'g'ri baholashga, balki
o'zlarining muvaffaqiyatlari va kamchiliklarini ham ko'rishga imkon beradi.
Monitoring - bu sohadagi eng keng tushuncha. U boshqa barcha
tushunchalarni tarkibiy tarkibiy qismlar sifatida o'z ichiga oladi va o'z ichiga
oladi. 5

Monitoringning dastlabki nuqtasi kuzatish va tekshirish hisoblanadi.
Kuzatish va tekshirish jarayonida tekshiriladigan material aniqlanadi va o'lchanadi.
Kuzatish va tekshirish natijasida birlamchi ma'lumotlar to'planadi va hisobga
olinadi. Shu bilan birga, uning mazmuni va ahamiyati ochib beriladi va bu
ma'lumotlar nazorat vazifalari nuqtai nazaridan baholanadi. Baholash natijalari
tashqi yoki ichki ifoda, og'zaki izoh oladi. Kelajakda ma'nosi, ahamiyatidan kelib
chiqqan holda, bu ma'lumot pedagogik jarayonni xuddi shu yo'nalishda davom
ettirish yoki unga tuzatishlar kiritish uchun o'ziga xos signalga aylanadi. Bularning
5
Ерецкий М.И., Пороцкий Е.С. Проверка знаний, умений и навыков. – М., 1978.

barchasi baholash natijalari oldindan rejalashtirilgan ta'lim maqsadlariga mos
keladimi yoki ulardan farq qiladimi yoki yo'qligiga bog'liq.
Monitoring maqsadi.
Bilim va ko‘nikmalarni monitoring qilishning asosiy maqsadi
o‘quvchilarning yutuq va muvaffaqiyatlarini aniqlash, bilim va ko‘nikmalarni
takomillashtirish, chuqurlashtirish yo‘llarini ko‘rsatishdan iborat bo‘lib,
keyinchalik o‘quvchilarni faol ijodiy faoliyatga jalb qilish uchun sharoit yaratiladi.
Bu maqsad birinchi navbatda o'quvchilarning o'quv materialini o'zlashtirish
sifatini - fan bo'yicha dasturda ko'zda tutilgan bilim, ko'nikma va malakalarni
o'zlashtirish darajasini aniqlash bilan bog'liq. Ikkinchidan, nazoratning asosiy
maqsadini belgilash talabalarga o'zaro nazorat va o'zini o'zi nazorat qilish
usullarini o'rgatish, o'z-o'zini nazorat qilish va o'zaro nazorat qilish ehtiyojini
rivojlantirish bilan bog'liq. Uchinchidan, bu maqsad talabalarda bajarilgan ish
uchun mas'uliyat va tashabbuskorlik kabi shaxsiy fazilatlarni rivojlantirishni
nazarda tutadi.
Boshqarish funktsiyalari.
Agar bilim va ko'nikmalarni monitoring qilishning sanab o'tilgan maqsadlari
amalga oshirilsa, u holda. Aytishimiz mumkinki, boshqaruv quyidagi
funktsiyalarni bajaradi:
Nazorat qilish, o'qitish, diagnostika, prognostika, rivojlanish,
yo'naltirish, tarbiyalash.
Nazorat qiluvchi funktsiya o'quvchilarning bilim va ko'nikmalarining
holatini, ularning aqliy rivojlanish darajasini aniqlash, kognitiv faoliyat usullarini
egallash darajasini, oqilona tarbiyaviy ish ko'nikmalarini o'rganishdir.
Nazorat yordamida bilim, ko'nikma va malakalarni keyingi
o'zlashtirishning boshlang'ich darajasi aniqlanadi, ularni o'zlashtirish chuqurligi va
hajmi o'rganiladi. Rejalashtirilgan natijalar haqiqiy natijalar bilan solishtiriladi,
o‘qituvchi tomonidan qo‘llaniladigan o‘qitishning metod, shakl va vositalarining
samaradorligi o‘zlashtiriladi.

Nazoratning tarbiyaviy vazifasi bilim va malakalarni oshirish va ularni
tizimlashtirishdan iborat. Takrorlash jarayonida o‘quvchilar o‘rgangan materialini
takrorlaydi va mustahkamlaydi. Ular nafaqat ilgari o'rganganlarini takrorlaydilar,
balki bilim va ko'nikmalarni yangi vaziyatda qo'llaydilar.
Sinov o‘quvchilarga o‘rganilgan materialdagi asosiy narsani ajratib
ko‘rsatishga yordam beradi, tekshirilayotgan bilim va ko‘nikmalarni aniqroq va
aniqroq qiladi. Nazorat ham bilimlarni umumlashtirish va tizimlashtirishga yordam
beradi.
Diagnostik nazorat funktsiyasining mohiyati o'quvchilarning o'quv
materialini o'zlashtirishdagi xatolar, kamchiliklar va bo'shliqlar, xatolar soni va
xarakteri haqida ma'lumot olishdan iborat. Diagnostik tekshiruv natijalari eng
intensiv o'qitish metodikasini tanlashga yordam beradi, shuningdek, o'qitish
usullari va vositalarining mazmunini yanada takomillashtirish yo'nalishini
aniqlaydi.
Tekshiruvning bashoratli funktsiyasi ta'lim jarayonida ilg'or ma'lumotlarni
olishga xizmat qiladi. Sinov natijasida o'quv jarayonining ma'lum bir segmentining
borishi to'g'risida prognoz qilish uchun asoslar olinadi: o'quv materialining keyingi
qismini (bo'lim, mavzuni) o'zlashtirish uchun aniq bilim, ko'nikma va malakalar
etarli darajada shakllanganmi yoki yo'qmi.
Prognoz natijalari bugungi kunda ushbu turdagi xatolarga yo'l qo'yadigan
yoki kognitiv faoliyat usullari tizimida muayyan muammolarga duch kelgan
talabaning kelajakdagi xatti-harakatlari modelini yaratish uchun ishlatiladi.
Prognoz o'quv jarayonini keyingi rejalashtirish va amalga oshirish uchun
to'g'ri xulosalar olishga yordam beradi.
Monitoringning afzalliklari va kamchiliklari. Monitoring ko'rsatkichlari
to'plami har doim mamlakat hukumati va boshqa ta'lim organlari tomonidan ishlab
chiqilgan ta'limning eng umumiy tendentsiyalariga mos keladi. Katta hajmdagi
ma'lumotlarni to'plash va tavsiflovchi statistik ma'lumotlarni yaratish nafaqat ta'lim
uchun muhim, balki siyosiy ma'noga ham ega.

Ta'lim tizimining holatini tavsiflovchi statistik ma'lumotlardan ta'limni isloh
qilish zarurligini ko'rsatish, oldingi ta'lim boshqaruvining yomon ishlashining dalili
bo'lishi yoki davlatda amalga oshirilayotgan islohotlarning afzalliklarini ko'rsatish
uchun foydalanish mumkin. Monitoring tizimlarining ba'zi tanqidchilarining
ta'kidlashicha, tahlilchilar ta'lim sohasidagi siyosat maqsadlaridan kelib chiqqan
holda hisobot berish uchun ma'lumotni tanlaydilar va ta'lim organlari tomonidan
ta'lim natijalari ustidan markazlashtirilgan nazoratni ta'minlaydi.
Monitoring ma'lumotlarini maktab, tuman yoki viloyat darajasida o'rnatilgan
ba'zi standart miqdoriy mezonlar yoki test samaradorligi me'yorlari bilan
taqqoslaganda manipulyatsiya qilish qiyinlashadi. Bunday taqqoslash, monitoring
ma'lumotlarini statistik jihatdan tuzatish, har bir maktabning ko'rsatkichlarini
tuman bo'yicha o'rtacha ko'rsatkichlarga nisbatan tenglashtiradigan qo'shimcha
omillarni hisobga olgan holda oqilona natijalar beradi.
Monitoring ko'plab kundalik diagnostika vazifalarini hal qilish imkonini
beradi. Maktab monitoringida to'plangan ma'lumotlar fanlarning ayrim bo'limlarini
o'zlashtirishdagi tizimli qiyinchiliklarni aniqlashga, o'qituvchilarning innovatsion
ish usullarining samaradorligini baholashga, individual o'quvchilarning
muvaffaqiyatsizliklari sabablarini diagnostika qilishga, ularni fan, ijtimoiy-
iqtisodiy yoki boshqa omillar bilan asosli bog'lashga yordam beradi. Umuman
olganda, maktab monitoringi tizimi o'qitish tizimining kuchli va zaif tomonlari
haqida fikr-mulohazalarni taqdim etadi.

II BOB. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING
TAMOYILLARI
2.1. MONITORINGNING TA’RIFI VA UNING TA’LIM TIZIMIGA
TA’SIRI
Ta’lim tizimining monitoringi ta’lim sifatini ta’minlashning hal qiluvchi jihati
hisoblanadi.Monitoring ta’lim tizimining faoliyatini baholash,
takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlash va ta’lim sifatini oshirish bo‘yicha asosli
qarorlar qabul qilish uchun ma’lumotlarni tizimli to‘plash va tahlil qilishni o‘z
ichiga oladi.Ta’lim sifatini oshirishda monitoringning ta’siri katta. Ta’lim
tizimini monitoring qilish orqali siyosatchilar, o‘qituvchilar va manfaatdor
tomonlar tizimning kuchli va zaif tomonlarihaqida tushunchaga ega
bo‘lishlari va har qanday kamchiliklarni bartaraf etish uchun zarur
choralarni ko‘rishlari mumkin. Bu o‘qitish va o‘qitish amaliyotini yaxshilashga,
o‘quv dasturlarini ishlab chiqishga va talabalar uchun umumiy ta’lim tajribasiga
olib kelishi mumkin. 6
Monitoring ta’lim tizimi faoliyati haqida qimmatli tushunchalar
berish, takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlash va asosli qarorlar qabul qilish
orqali ta’lim sifatini oshirishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Monitoringning
ta’lim sifatini rivojlantirishga ta’siri ko‘p qirrali bo‘lib, o‘quvchilarning
umumiy ta’lim tajribasini oshirishga yordam beradigan turli jihatlarni o‘z ichiga
oladi.Monitoring ta’lim sifatini oshirishning asosiy usullaridan biri ta’lim
siyosati, dasturlari va amaliyoti samaradorligini baholashga tizimli yondashuvni
ta’minlashdir. O‘quvchilarning muvaffaqiyati, bitiruv ko‘rsatkichlari va boshqa
asosiy faoliyat ko ‘ rsatkichlari to ‘ g ‘ risidagi ma ’ lumotlarni to ‘ plash va tahlil
qilish orqali ta ’ lim organlari ta ’ lim tizimining kuchli va zaif tomonlari
haqida har tomonlama tushunchaga ega bo ‘ lishlari mumkin . Ma ’ lumotlarga
asoslangan ushbu yondashuv siyosatchilar va o ‘ qituvchilarga yaxshilashga
6
"The Impact of Monitoring and Evaluation on Teacher Performance in Kenya" by Tessa Bold, Mwangi Kimenyi,
Germano Mwabu, and Justin Sandefur

muhtoj sohalarni aniqlash va ularni hal qilish uchun dalillarga asoslangan qarorlar
qabul qilish imkonini beradi .
Monitoring , shuningdek , ta ’ lim tizimida hisobdorlik va
shaffoflikni ta ’ minlashda muhim rol o ‘ ynaydi . Ta ’ lim xarajatlarini , resurslarni
taqsimlashni va moliyalashtirishning talabalar natijalariga ta ’ sirini kuzatib
borish orqalita ’ lim organlari talabalarning o ‘ qishini qo ‘ llab - quvvatlash uchun
resurslardan samarali foydalanishni ta ’ minlashi mumkin .
Bundan tashqari,monitoring ta’lim tizimida doimiy takomillashtirish
madaniyatini rivojlantiradi. Ta’lim sohasidagi tashabbuslar va siyosatlarning
ta’sirini muntazam ravishda baholab, ta’lim organlari o‘quvchilar ehtiyojlarini
yaxshiroq qondirish uchun o‘z yondashuvlarinimoslashtirishi va
takomillashtirishi mumkin. Ushbu takroriy baholash va takomillashtirish jarayoni
ta’lim sifatini doimiy ravishda oshirishga yordam beradi.Ta’lim tizimini
monitoring qilishning asosiy afzalliklaridan biri bu ta’lim maqsadlari va
vazifalariga erishishni kuzatish qobiliyatidir
Ta’lim tizimining monitoringi ta’lim maqsadlari va vazifalariga erishishni
baholash va prognozlash shaklida hal qiluvchi ustunlikni ta’minlaydi.
Monitoringga bunday proaktiv yondashuv ta’lim organlariga belgilangan
ta’lim maqsadlariga erishish yo‘lidagi muvaffaqiyatlar haqida qimmatli
tushunchalarga ega bo‘lish va bu maqsadlarga erishishni ta’minlash uchun o‘z
vaqtida va oqilona choralar ko‘rish imkonini beradi. Talabalar faoliyati, bitiruv
ko‘rsatkichlari va ta’lim natijalari kabi turli ta’lim ko‘rsatkichlari bo‘yicha
ma’lumotlarni muntazam ravishda to‘plash va tahlil qilish orqali monitoring
siyosatchilar va o‘qituvchilarga ta’lim tizimining umumiy maqsadlari bilan
bog‘liq holda ta’lim siyosati, dasturlari va amaliyoti samaradorligini baholash
imkonini beradi. Ushbu proaktiv baholash kerakli ta’lim natijalariga
moslashish uchun tuzatishlar yoki qo‘shimcha yordam talab qilishi mumkin
bo‘lgan sohalarni aniqlashga yordam beradi. 7
7
"The Role of Monitoring in Improving Education Quality: Lessons from Developing Countries" by Harry A.
Patrinos and George Psacharopoulos

Bundan tashqari, ta’lim maqsadlari va vazifalariga erishish monitoringi
ta’lim organlariga ushbu maqsadlarni amalga oshirishgato‘sqinlik qilishi
mumkin bo‘lgan muammolar yoki to ‘ siqlarni aniqlash imkonini beradi .
Doimiy monitoring orqali ushbu to ‘ siqlarni erta tan olish orqali
siyosatchilar va o ‘ qituvchilar ushbu muammolarni yumshatish uchun maqsadli
aralashuvlar va strategiyalarni ishlab chiqishlari mumkin , bu esa ta ’ lim
maqsadlariga erishish ehtimolini oshiradi . O ‘ zbekistonda ta ’ lim tizimini
monitoring qilish ta ’ lim jarayonlari va natijalari sifati , samaradorligi va
samaradorligini baholashni o ‘ z ichiga oladi . Bunga o ʻ quv dasturini , o ʻ qitish
usullarini , o ʻ quvchilar faoliyatini , infratuzilmani va ta ʼ lim tizimining umumiy
boshqaruvini baholash kiradi . Monitoring shuningdek , ta ’ lim siyosati va
islohotlarning amalga oshirilishini kuzatish , milliy va xalqaro
standartlarga muvofiqligini ta ’ minlashni ham o ‘ z ichiga olishi mumkin .
O ‘ zbekistonda ta ’ lim tizimini monitoring qilishning asosiy
yo ‘ nalishlari quyidagilar bo ‘ lishi mumkin :
- O ‘ quv rejasi va o ‘ qitish : o ‘ quv rejasining dolzarbligi va sifatini ,
shuningdek , o ‘ qitish usullari va materiallarining samaradorligini baholash .
- Talabalar faoliyati : Talabalar yutuqlari , ta ’ lim natijalari va o ‘ quv
yutuqlarini kuzatish va baholash .
- Infratuzilma va resurslar : maktab jihozlari , jihozlari va ta ’ lim
resurslarining yetarliligi va holatini tekshirish .
- O ‘ qituvchilar sifati : o ‘ qituvchilarning malakasi , tayyorgarligi va
malakasini oshirish , shuningdek , ularning o ‘ qitish amaliyoti va sinfni
boshqarishni baholash .
Ta ’ lim siyosati va islohotlari : milliy , mintaqaviy va mahalliy darajada
ta ’ lim siyosati , tashabbuslari va islohotlarining amalga oshirilishi va ta ’ sirini
kuzatish .
Tenglik va inklyuzivlik : Ta ’ lim olish imkoniyati , ta ’ lim
imkoniyatlaridagi nomutanosiblik va marginal yoki zaif guruhlarni qamrab olish
monitoringi .

Boshqaruv va boshqaruv : ta ’ lim boshqaruvi , moliyalashtirish va qarorlar
qabul qilish jarayonlarining samaradorligi , shaffofligi va hisobdorligini
baholash . O ‘ zbekistondagi ta ’ lim tizimining samarali monitoringi dalillarga
asoslangan siyosatni ishlab chiqish , takomillashtirish yo ‘ nalishlarini aniqlash va
barcha talabalar uchun yuqori sifatli ta ’ limni ta ’ miinlash uchun qimmatli
ma ’ lumotlar vatushunchalar berishi mumkin .
«Tа’lim sifаti» tаdqiqоtchilаr tоmоnidаn kо‘p yillаr dаvоmidа sinchkоvlik
bilаn о‘rgаnilib kelinаyоtgаn tushunchаlаrdаn hisоblаnаdi. Lekin shungа
qаrаmаsdаn, shu kungаchа ushbu tushunchа tо‘g‘risidа tаdqiqоtchi оlimlаr vа
аmаliyоtchi-mutаxаssislаr оrаsidа hаmfikrlik mаvjud emаs. T а’lim sifаti yuqоri
bо‘lgаnligi bilаn u аmаliyоtdа kutilgаn nаtijаni bermаsа, tаyyоrlаngаn mutаxаssis
аmаliyоtdаgi muаmmоlаrni yechа оlmаsа, uni tо‘lа tо‘kis sifаtli mutаxаssis deb
аtаsh mumkin emаs.
Ilmiy-pedаgоgik аdаbiyоtlаrdа tа’lim sifаti аsоsаn tа’lim nаtijаlаri bilаn
bаhоlаnishi qаyd etilib, аsоsiy urg‘u kоgnitiv mаsаlаlаrgа berilаdi. Tа’lim sifаti nа
fаqаt bitiruvchilаrning «chiqish» nаtijаlаri bilаn, bаlki tа’lim jаrаyоni sifаti,
yаrаtilgаn shаrоitlаr bilаn hаm bаhоlаnishi tа’kidlаnаdi.
Tа’lim sifаti tа’lim jаrаyоni nаtijаdоrligi vа аhvоli, uning jаmiyаt vа dаvlаt
tаlаblаrigа mоsligini belgilоvchi, shаxsning fuqаrоlik, mаishiy vа kаsbiy
kоmpetensiyаlаrini shаkllаntiruvchi vа rivоjlаntiruvchi ijtimоiy integrаl kаtegоriyа
sifаtidа tаlqin etilаdi.
Zаmоnаviy tа’lim kоnsepsiyаlаridа tа’lim sifаti tа’lim nаtijаlаrining dаvlаt
nоrmаtiv tаlаblаri, ijtimоiy vа shаxsiy kutishlаrgа mоs tа’lim tizimining integrаl
xususiyаti sifаtidа tаlqin etilmоqdа.
Respublikаmizdа mustаqillik yillаridа yаrаtilgаn vа bugungi kundа yаngi
bоsqichdа rivоjlаntirilаyоtgаn tа’lim mоdeli dаvlаt, jаmiyаt vа shаxs tаlаblаrigа
mоs tа’lim sifаtini tа’minlаshgа qаrаtilgаn bо‘lib, shаxsgа yо‘nаltirilgаn vа
kоmpetensiyаviy yоndаshuvlаr аsоsidа аmаlgа оshirilmоqdа.
Umuman olganda, ta’lim maqsadlari va vazifalariga erishish
monitoringining afzalligi uning faol va istiqbolli yondashuvidadir. Ta’lim

maqsadlariga erishish, potentsial muammolarni aniqlash, dalillarga asoslangan
qarorlar qabulqilish va moslashuvchanlikni rivojlantirish haqida tushuncha
berish orqali monitoring ta’lim tizimining o‘zining umumiy maqsad va
vazifalariga erishish yo‘lida davom etishini ta’minlashda muhim rol o‘ynaydi.
Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish orqali ta’lim organlari
takomillashtirish yo‘nalishlarini aniqlashlari, ta’lim maqsadlari sari taraqqiyotni
kuzatishlari, ta’lim natijalaridagi nomutanosibliklarni bartaraf etishlari va ilg‘or
tajribalarni targ‘ib qilishlari, natijada barcha talabalar uchun yuqori sifatli ta’lim
olishlari mumkin. 8
8
The Effects of Monitoring and Feedback on Student Achievement: Evidence from a
RandomizedField Experiment in Chile" by Dante Contreras, Sebastián Gallegos, and Paulina Granados

2.2. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHNING SHAKLLARI VA
VOSITALARI
Monitoring turlarining tasnifi. Monitoring turlarini tasniflash turli
sabablarga ko'ra amalga oshirilishi mumkin, jumladan: monitoring maqsadlari;
uning asosiy vazifalari; ma'lumotlar doirasi; asboblar; monitoring uchun model
yoki texnologiya va boshqalar.
Ko'pincha monitoring turlarini tasniflash uning asosiy funktsiyalariga
muvofiq amalga oshiriladi: axborot, diagnostik, qiyosiy va prognostik.
Axborot monitoringi. Axborot monitoringini o'tkazish, tahlil qiyosiy yoki
bashoratli emas, balki tabiatan aniqlash bo'lishi sharti bilan tanlangan
ko'rsatkichlar to'plami bo'yicha ma'lumotlarni yig'ish, to'plash, tahlil qilish,
tizimlashtirish va talqin qilishga qaratilgan. Axborot monitoringining o'ziga xos
xususiyati - ko'rsatkichlarning aloqa va o'zaro ta'siri, ta'lim sifatini boshqarishning
turli darajalarida monitoring natijalarini taqqoslash, ta'lim tendentsiyalarini
aniqlash va ularning ta'lim sifatiga ta'sirini prognoz qilish ta'sirining tahlili yo'qligi.
Axborot monitoringi doirasida tahlil ma'lumotlarning ma'lum me'yorlar va
standartlarga muvofiqlik darajasini aniqlashga qaratilgan. Masalan, maktab
bitiruvchilarining attestatsiya sinovlari monitoringi ma’lumotlarini tahlil qilish
bitiruvchilarning ta’lim yutuqlarining Davlat standartlari talablariga muvofiqligini
aniqlashga qaratilgan. Bunday ma'lumotlarni tahlil qilishda mintaqadagi maktablar
uchun o'rtacha sinflar soni, maktabdagi bir o'qituvchiga to'g'ri keladigan
o'quvchilar soni, o'quv materiallariga yillik xarajatlar, kutubxona fondlari hajmi,
maktab o'qituvchilarining malakasi to'g'risidagi ma'lumotlarni hisobga olish kerak.
Ushbu va boshqa o'rtacha ko'rinishdagi ma'lumotlar maktab ta'limining ba'zi
tuman yoki mintaqaviy standartlariga bog'liq bo'lishi
mumkin.
Diagnostik monitoring. Diagnostik monitoring o'quvchilarning ko'pchiligi
o'quv dasturining turli mavzulari yoki sohalari bilan qanday kurashayotganini

aniqlash uchun mo'ljallangan. Diagnostik monitoring turli darajalarda amalga
oshirilishi mumkin.
Qiyosiy monitoring . Qiyosiy monitoring boshqa monitoring turlaridan
viloyatlar, viloyatlar, tumanlar, maktablar, alohida o‘qituvchilar va ta’lim
faoliyatining boshqa ishtirokchilari bo‘yicha ko‘rsatkichlar majmui asosida
miqdoriy baholarni solishtirishga qaratilgan aniq ma’lumotlarni tahlil qilish bilan
farqlanadi. Taqqoslash vertikal (hududlar, viloyatlar, ta'lim muassasalari) yoki
gorizontal (maktab o'quvchilari reytingi, hududlar reytingi va boshqalar) bir xil
ko'rsatkichlar bo'yicha miqdoriy baholarni tahlil qilish asosida va hisob-kitoblarni
noto'g'rilashtiruvchi turli omillarni hisobga olgan holda amalga oshiriladi.
Ma'muriy qarorlar odatda qiyosiy monitoring natijalari asosida qabul qilinadi.
Bashoratli monitoring. Bashoratli monitoring ta’lim tizimining
rivojlanishidagi ijobiy va salbiy tendentsiyalarni aniqlash va bashorat qilish uchun
mo‘ljallangan. Bu ijtimoiy tartibni shakllantirish bilan bog'liq va ta'lim tizimining
imkoniyatlariga mos keladigan ta'limni boshqarish muammolarini hal qilish uchun
juda muhimdir. Rossiya ta'limini isloh qilish kontekstida bashoratli monitoringning
roli ierarxiyaning turli darajalarida boshqaruv qarorlari tabiatidagi o'zgarishlar
tufayli doimiy ravishda oshib bormoqda [5]. Agar ilgari ta'lim tuzilmalarining joriy
faoliyatiga yo'naltirilgan tezkor boshqaruv qarorlari ustuvor bo'lsa, endi ta'lim
tizimini rivojlantirishga qaratilgan strategik qarorlar ko'pincha birinchi o'ringa
chiqadi.
Ko'rib chiqilayotgan monitoring turlari o'quv amaliyotida sof shaklda
kamdan-kam uchraydi. Ularning identifikatsiyasi ma'lumotlarni to'plash, tahlil
qilish va talqin qilishning to'g'riligini ta'minlaydigan amalga oshirish talablarini
tavsiflash uchun mantiqiydir. Qoidaga ko'ra, ta'limda yuqorida ko'rsatilgan turlarni
har xil nisbatlarda birlashtirgan har tomonlama monitoring amalga oshiriladi.
3. Monitoring modellari
Normlar va standartlarga muvofiqlik modeli. Monitoringning eng oddiy
modeli ta'lim faoliyati jarayoni va natijalari to'g'risidagi ma'lumotlarni to'plash, shu
jumladan ularni belgilangan normalar va standartlar bilan taqqoslash orqali tahlil

qilishga qaratilgan. Muvofiqlik modelining afzalligi uning soddaligi va amalga
oshirish tezligidir. Modelning kamchiliklari - maktablarning ta'lim faoliyati, uning
jarayonlari va o'quvchilar to'g'risidagi kirish ma'lumotlarining etarli miqdordagi
xarakteristikalari yo'qligi sababli monitoring natijalarini sharhlash
imkoniyatlarining cheklanganligi. Muhim ma'lumotlar yo'qligi sababli, normalar
va standartlarga muvofiqlik modeli o'quv natijalarini to'g'ri taqqoslash va ta'lim
sifatini boshqarish uchun asosli xulosalar chiqarish imkonini bermaydi.
“Kirish-chiqish” modeli. Ko'pgina mamlakatlarda axborot va qiyosiy
monitoring tizimlarida qo'llaniladigan klassik kiritish-chiqarish modeli
o'quvchilarning kiritgan ma'lumotlari ularning maktab natijalariga sezilarli
darajada ta'sir qiladi degan taxminga asoslanadi. Kirish ma'lumotlari o'quvchining
boshlang'ich qobiliyatlarini, o'quvchilar oilalarining ijtimoiy-iqtisodiy holatini,
maktab resurslarini (maktab o'qituvchilarining kasbiy darajasi, bir o'quvchiga
to'g'ri keladigan mablag' miqdori va boshqalarni) tavsiflovchi ko'rsatkichlar
to'plamini o'z ichiga oladi. Chiqarish ma'lumotlari o'quvchilar va maktab
bitiruvchilarining ta'lim yutuqlarini imtihon baholashlarini va ular o'zlashtirgan
bilim va ko'nikmalarning to'liq ro'yxatini o'z ichiga oladi.
“Kirish-jarayon-chiqish” modeli. Hozirgi vaqtda besh faktorli model
(«kirish-jarayon-chiqish» modeli) keng tarqaldi. U nafaqat natijalar, balki o'quv
jarayonining xususiyatlarining kombinatsiyasini ham o'z ichiga oladi
Kengaytirilgan model o'quv jarayonini rejalashtirilgan tarzda
takomillashtirish muqarrar ravishda o'quv amaliyotidagi voqelikka to'liq mos
keladigan oliy ta'lim yutuqlariga olib kelishi kerak degan taxminga asoslanadi.
Dinamik monitoring modeli. Maktab faoliyatini qiyosiy baholashning
aksariyati guruhlararo tahlil va ta'lim yutuqlarining o'rtacha ballarini taqqoslashga
asoslanadi, bu sezilarli darajada maktab o'quvchilari soniga va maktab joylashgan
hududning ijtimoiy-iqtisodiy xususiyatlariga bog'liq. Turli hududlar aholisining
ijtimoiy xilma-xilligi tufayli, ba'zi maktablar yildan-yilga kam ta'minlangan
o'quvchilar populyatsiyasining sezilarli qismini oladi. Shuning uchun bunday
maktablarning yutuqlari, ta'limning yakuniy natijalari bilan solishtirganda,

samarali ta'lim faoliyati va o'qituvchilarning sa'y-harakatlariga qaramay, yillar
davomida e'tibordan chetda qolishi mumkin.
Ushbu kamchilikni maktabning ta'lim faoliyatidagi o'zgarishlar dinamikasini
tahlil qilish, ularning ijobiy yoki salbiy xarakterini va sodir bo'layotgan
o'zgarishlarga maktab ta'siri darajasini aniqlashga asoslangan dinamik monitoring
modelidan foydalanish orqali bartaraf etish mumkin.

III BOB. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHDA XORIJ
TAJRIBALARI Error: Reference source not found
3 .1. O‘QUV JARAYONINI MONITORING QILISHDA XALQARO
STANDARTLAR VA SHARTNOMALAR Error: Reference source not
found
Ta’limning zamonaviy huquqiy asoslarini tahlil qilish shuni ko‘rsatadiki,
ta’lim sifatini ta’minlash zarurati ta’lim va fan vazirligining vaqtinchalik islohoti
emas, balki uzoq muddatli davlat siyosati hisoblanadi. Kontseptsiyaning mazmuni
va sifatli ta'limni ta'minlash shartlarini tushunish uzoq evolyutsiyadan o'tdi.
Rasmiy hujjatlardagi “ta’lim sifati” tushunchasining ma’nosi o‘zgardi va kengaydi.
Shunga ko'ra, O’zbekiston Respublikasida me'yoriy-huquqiy bazasidagi
ushbu tendentsiyalardan so'ng, oliy ta'lim muassasalariga qo'yiladigan talablar ham
o'zgardi. Prezidentimizning ta’lim sifati g‘oyasi, uni nazorat qilish va ta’minlash
masalalari o‘z murojaatlarida muntazam eshitilib kelinayotgan so‘zlariga murojaat
qiladigan bo‘lsak, bu jarayonning asosiy bosqichlarini yaqqol ko‘rishimiz mumkin.
Bugungi tez rivojlanayotgan ta ' lim manzarasida o ' qitish sifatini
ta ' minlash akademik mukammallik va talabalar muvaffaqiyatini
rivojlantirish uchun juda muhimdir . Dunyo bo ' ylab ta ' lim muassasalari
o ' qitish samaradorligini baholash va oshirish uchun kuchli monitoring
mexanizmlariga ehtiyoj borligini tan olishadi . Biroq , bunday mexanizmlarni
amalga oshirish standartlar va hisobdorlikni saqlash uchun me ' yoriy - huquqiy
asoslarga rioya qilishi kerak . Ushbu ishda ta ' lim sifatini nazorat qilishni
tashkil etishni tartibga soluvchi me ' yoriy - huquqiy asoslarni o ' rganib chiqadi va
ularning ta ' lim mukammalligini targ ' ib qilishdagi ahamiyatini ochib beradi .
Ko ' plab tadqiqotlar ta ' lim muassasalarida o ' qitish sifatini monitoring
qilish muhimligini ta ' kidlaydi . Tadqiqotchilar monitoring mexanizmlarining
turli jihatlarini , shu jumladan ularning talabalarning ta ' lim natijalariga
ta ' siri , o ' qituvchilarning malakasini oshirish va institutsional javobgarlikni
o ' rganishdi . Bundan tashqari , olimlar o ' qitish sifatini monitoring qilish

amaliyotini shakllantirishda me ' yoriy asoslar va huquqiy mandatlarning rolini
o ' rganishdi . Mavjud adabiyotlar o ' qitish sifatini kuzatish bilan bog ' liq turli xil
yondashuvlar va muammolar haqida tushuncha beradi va keyingi tadqiqotlar uchun
qimmatli istiqbollarni taklif etadi . Ushbu tadqiqotda qo ' llaniladigan metodologiya
o ' qitish sifati monitoringi va tegishli me ' yoriy - huquqiy asoslar bo ' yicha mavjud
adabiyotlarni har tomonlama ko ' rib chiqishni o ' z ichiga oladi . Tegishli
ma ' lumotlarni to ' plash uchun ekspertlar tomonidan ko ' rib chiqilgan jurnallar ,
akademik ma ' lumotlar bazalari va tegishli siyosat hujjatlari muntazam ravishda
qidirildi . Mavzuni yaxlit tushunishni ta ' minlash uchun adabiyotdan asosiy
mavzular , tendentsiyalar va tushunchalar sintez qilindi . O ' qitish sifatini nazorat
qilishning me ' yoriy - huquqiy asoslari mamlakat va ta ' lim tizimiga qarab farq
qiladi . Biroq , ko ' plab tizimlarda bir nechta umumiy elementlar mavjud :
 Ta ' lim to ' g ' risidagi qonunlar : aksariyat mamlakatlarda ta ' limni tartibga
soluvchi qonunlar mavjud bo ' lib , ular o ' qitish sifatini kuzatish va saqlash
uchun asos yaratadi . Ushbu qonunlar ko ' pincha ta ' lim muassasalari , talabalar va
o ' qituvchilarning huquq va majburiyatlarini belgilaydi va sifatni ta ' minlash
mexanizmlari uchun qoidalarni o ' z ichiga olishi mumkin .
 Akkreditatsiya standartlari: akkreditatsiya agentliklari yoki davlat
organlari ko'pincha ta'lim sifati uchun standartlarni belgilaydilar. Ushbu
standartlar odatda o'qitishning turli jihatlarini, shu jumladan o'quv dasturlarini
loyihalash, o'qitish usullari, baholash amaliyoti va fakultet malakalarini qamrab
oladi.
 Sifatni ta'minlash agentliklari: ko'pgina mamlakatlarda ta'lim sifatini
nazorat qilish va baholash uchun mas'ul bo'lgan ixtisoslashgan idoralar
mavjud. Ushbu agentliklar ta'lim muassasalarini davriy ravishda ko'rib
chiqishlari, ularning akkreditatsiya standartlariga muvofiqligini baholashlari
va takomillashtirishni tavsiya etishlari mumkin.
 O'qituvchilarni litsenziyalash va sertifikatlash: ba'zi
yurisdiktsiyalarda o'qituvchilar amaliyot uchun litsenziya yoki sertifikat olishlari
shart. Ushbu litsenziyalar malaka, tajriba va professional standartlarga rioya

qilish asosida berilishi mumkin. O'qitish sifatini nazorat qilish litsenziyalangan
o'qituvchilarning ish faoliyatini baholash yoki uzluksiz ta'lim talablari orqali
baholashni o'z ichiga olishi mumkin.
 Talabalarni baholash: talabalarni baholash ma'lumotlari, masalan,
standartlashtirilgan test natijalari, kurslarni baholash va bitiruv stavkalari o'qitish
sifati ko'rsatkichlari sifatida ishlatilishi mumkin. Ta'lim muassasalaridan ushbu
ma'lumotlarni to'plash va nazorat qiluvchi organlarga yoki akkreditatsiya
organlariga xabar berish talab qilinishi mumkin.
 O'qituvchilarni baholash tizimlari: ko'pgina ta'lim muassasalarida
o'qituvchilar faoliyatini baholash uchun rasmiy jarayonlar mavjud. Bu tizimlar
peer baholash o'z ichiga olishi mumkin, sinf kuzatuvlar, talaba fikringiz, va
o'z-o'zini baholash. Ushbu baholash natijalari takomillashtirish yo'nalishlarini
aniqlash va o'qituvchilarni qo'llab-quvvatlash uchun ishlatilishi mumkin
.  Hukumat nazorati: hukumatlar ko'pincha tekshiruvlar, tekshiruvlar va
sharhlar kabi nazorat mexanizmlari orqali o'qitish sifatini kuzatishda rol
o'ynaydi. Davlat idoralari, shuningdek, ta'lim muassasalarini o'qitish sifatining
yuqori standartlarini saqlashga undash uchun mablag ' yoki imtiyozlar berishi
mumkin.
 Hisobdorlikning huquqiy asoslari: ta'lim muassasalari shartnomalar,
bitimlar va qoidalar kabi huquqiy mexanizmlar orqali o'qitish sifati uchun
javobgar bo'lishi mumkin. Masalan,davlat tomonidan mablag ' oladigan
muassasalar doimiy moliyalashtirish evaziga o'qitish sifatining ma'lum
standartlariga javob berishlarini namoyish etishlari talab qilinishi
mumkin.Umuman olganda, o'qitish sifatini nazorat qilishning me'yoriy-
huquqiy asoslari ta'lim muassasalari talabalarning ehtiyojlariga javob beradigan va
ularni muvaffaqiyatga tayyorlaydigan yuqori sifatli o'qitishni ta'minlash uchun
ishlab chiqilgan.
Ta'lim sohasidagi akkreditatsiya kontseptsiyasi sifat tushunchasi bilan uzviy
bog'liqdir: akkreditatsiya - bu ma'lum bir ta'lim dasturida, ma'lum bir universitetda
va hokazolarda o'qitishning vakolatli organlar tomonidan rasmiy tan olinishi,

belgilangan sifat standartlariga javob beradi. 9
Akkreditatsiya Yevropa oliy ta’lim tizimlarida muhim islohot jarayonlarini
ta’minlashning markaziy vositasi hisoblanadi. Baholash singari, akkreditatsiya
yangi daraja dasturlarini amalga oshirishda sifatni o'lchash va mavjudlarini
monitoring qilish uchun xizmat qiladi. Akkreditatsiya, ya'ni diplom dasturini
sertifikatlash mazmuni va ixtisosligining minimal standartlari, berilgan darajaning
kasbiy muvofiqligi, ilmiy daraja dasturining umumiy kontseptsiyasining izchilligi
va uyg'unligi tekshirilgandan so'ng amalga oshiriladi.
Ta'lim dasturi baholash tartib-qoidalarining shaffofligini hisobga olgan holda
ma'lum muddatga akkreditatsiyadan o'tkaziladi. Mutaxassislar tomonidan
professional ekspertiza jarayoni agentliklar tomonidan boshqariladi, ular ham
muntazam ravishda tashqi baholash orqali ko'rib chiqadilar. Ta'lim provayderlari
tarmog'i tomonidan taqdim etilayotgan ta'lim xizmatlari hajmining o'sishi
sharoitida ular taqdim etayotgan ta'lim sifati muammosi nihoyatda dolzarb bo'lib
qolmoqda. 10
Akkreditatsiya Yevropa ta’lim madaniyatida nisbatan yangi hodisa emas.
Oliy ta lim muassasasining davlat akkreditatsiyasi 1992 yildan boshlab kuchgaʼ
kirgan. Bu davlat tomonidan barcha fuqarolar uchun ta'lim sifatini kafolatlash va
davlat maqomini belgilashni amalga oshirish mexanizmi.
Davlatni tan olish tartibi uch bosqichdan iborat:
 litsenziyalash - o'quv faoliyati shartlarining o'quv xonalari,
laboratoriya jihozlari, professor-o'qituvchilar tarkibi, o'quv
adabiyotlari darajasiga qo'yiladigan davlat talablariga muvofiqligini
baholash;
 attestatsiya - bitiruvchilarni tayyorlash mazmuni, darajasi va sifatining
davlat ta'lim standarti talablariga muvofiqligini baholash;
9
Соатов А. М., Мухитдинов А. А., Абдуллаев У. Учебно производственные задачи в кружковых работах
//Передовые инновационные разработки. Перспективы и опыт использования, проблемы внедрения в
производство. – 2019. – С. 200-202
10
Абдуганиев А. и др. Межпредметные связи черчения с геометриейважный фактор активизации мышления
студентов //Передовые научнотехнические и социально-гуманитарные проекты в современной науке. – 2018.
– С. 85-87.

 akkreditatsiya - oliy kasbiy ta'limning ta'lim dasturlari ro'yxatini
belgilash bilan universitetning turlari (oliy ta'lim muassasasi) va
turlari (institut, akademiya, universitet) bo'yicha davlat
akkreditatsiyasi maqomini belgilash (keyingi muddatga tasdiqlash).
Unga universitet davlat namunasidagi ta'lim to'g'risidagi hujjatlarni berish
huquqiga ega. Har qanday tashkilot muvaffaqiyatining asosiy omillaridan biri bu
uning faoliyati natijalarining sifatidir. Ta’lim sifatini ta’minlashning samarali
usullaridan biri akkreditatsiya bilan bir qatorda tashkilot faoliyatining turli
jihatlarini tartibga soluvchi xalqaro sifat menejmenti standartlaridan foydalanish
hisoblanadi. Shunga o'xshash yondashuv ko'plab xorijiy universitetlarda
qo'llaniladi.
Barcha manfaatdor tomonlarning talablariga javob beradigan talab
qilinadigan sifat darajasiga erishish uchinchi tomon tomonidan yaratilgan, joriy
etilgan va sertifikatlangan sifat menejmenti tizimining ishlashi natijasidir.
Xulosa qilib aytganda , me ' yoriy - huquqiy asoslar ta ' lim muassasalarida
o ' qitish sifati monitoringini tashkil etish uchun muhim asoslarni yaratadi . Ushbu
asoslarga rioya qilish orqali muassasalar javobgarlikni ta ' minlashi , standartlarni
saqlashi va o ' qitish samaradorligini doimiy ravishda yaxshilashga yordam berishi
mumkin . Shu bilan birga , monitoring usullarini takomillashtirish , paydo
bo ' layotgan muammolarni hal qilish va ta ' limni baholashda inklyuzivlik va
tenglikni targ ' ib qilish uchun doimiy tadqiqotlar va innovatsiyalarga ehtiyoj bor .
Kelajakdagi tadqiqotlar uchun tavsiyalar orasida texnologiyaga asoslangan
echimlarning integratsiyasini o ' rganish , manfaatdor tomonlar o ' rtasida
hamkorlikni rivojlantirish va o ' qituvchilar o ' rtasida aks ettirish amaliyoti
madaniyatini targ ' ib qilish kiradi .
Xulosa qilib aytganda , o ' qitish sifati monitoringini samarali tashkil etish
tartibga rioya qilish , pedagogik innovatsiyalar va manfaatdor tomonlarning
ishtirokini birlashtirgan ko ' p qirrali yondashuvni talab qiladi . Dalillarga
asoslangan amaliyotlar bilan bir qatorda me ' yoriy - huquqiy asoslardan
foydalangan holda , ta ' lim muassasalari mukammallik madaniyatini tarbiyalashi

va o ' quvchilarga o ' z salohiyatlariga erishish imkoniyatini berishi mumkin .

3.2. AQSHDA O’QUV JARAYONINI MONITARING QILISH TIZIMI
Error: Reference source not found
Qo'shma Shtatlarda ta'lim sifatini monitoring qilishning kelib chiqishi XX
asr boshlarida sodir bo'lgan. Ayniqsa, oliy ta’lim sohasida samarali rivojlandi.
1900 yilda oliy o'quv yurtlariga qabul qilishni nazorat qiluvchi kengash tuzildi va
1906 yilda AQShdagi universitetlar va kasbiy uyushmalarning birgalikdagi sa'y-
harakatlari bilan takomillashtirilgan akkreditatsiya jarayoni tashkil etildi 11
.
Vashington universitetida tashkil etilgan talabalar tomonidan o‘qituvchilarning
norasmiy bahosi o‘qituvchilar va talabalar o‘rtasidagi fikr-mulohazalarni
mustahkamlab, o‘quv jarayoni samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatganligi
monitoring tizimini yanada rivojlantirishda ijobiy ahamiyatga ega bo‘ldi.
20-asrning 30-60-yillarini oliy ta lim sifati monitoringi rivojlanishiningʼ
ikkinchi bosqichi deb hisoblash mumkin, bunda Amerika kollejlari uchun o quv
ʻ
yutuqlari sifatini nazorat qilish uchun yangi test dasturi ishlab chiqilgan.
Uchinchi bosqichda (60-70-yillar) monitoring tartiblari milliy darajada
tasdiqlanadi. Aynan 1969 yilda Qo'shma Shtatlarda Ta'lim taraqqiyotining milliy
bahosi joriy qilingan.
To rtinchi bosqich (80-90-yillar) tizim sifatida oliy ta lim sifatini monitoring
ʻ ʼ
qilishga o tish davrida transformatsiya bosqichi sifatida tavsiflanadi.
ʻ
90-yillarda boshlangan oxirgi bosqich bugungi kungacha davom etmoqda va
monitoring so'rovlarining ko'pligi va monitoring jarayonining doimiy
takomillashtirilishi bilan tavsiflanadi.
Bugungi kunda Qo'shma Shtatlarda ham tashqi, ham ichki monitoring
amaliyotda qo'llaniladi. 12
Ichki monitoring ta'lim muassasasini rivojlantirishning
muhim sharti va protsessual va ko'rgazmali xususiyatlarning markazlashtirilmagan
o'lchovlari uchun asosdir. Ushbu turdagi monitoringning o'ziga xos xususiyati
11
American Higher Education Transformed, 1940-2005: milliy nutqni hujjatlashtirish / [ed. V. Smit, T. Bender
tomonidan]. - MD, Baltimor: Jon Xopkins universiteti nashriyoti, 2008. - 523 p.
12
Xoxlova S.V. Maktab ta'limi sifatini monitoring qilish: referat. diss. ishga ariza uchun ilmiy PhD darajalari
pedagogika fanlari: spetsifikatsiya. 13.00.01 "Umumiy pedagogika, pedagogika va ta'lim tarixi" / Svetlana
Viktorovna Xoxlova. - Tyumen, 2003. - 24 p.

shundaki, u yuqori sifat ko'rsatkichlarini ta'minlash va ijobiy dinamikani
tasdiqlash, shuningdek, kerak bo'lganda, yuzaga kelishi mumkin bo'lgan noxush
hodisalar haqida o'z vaqtida ogohlantirish uchun universal vositadir.
Tashqi monitoring ta'lim boshqaruvi tuzilmalari yoki mustaqil maxsus
muassasalar tomonidan ko'pincha statistik ahamiyatga ega, ishonchli ma'lumotlarni
olish uchun amalga oshiriladi.
Ta'kidlash joizki, Qo'shma Shtatlarda ta'lim sifatini monitoring qilish
maqomiga ega bo'lgan ellikdan ortiq milliy assotsiatsiyalar, agentliklar va maxsus
markazlar mavjud. Ularning ishi Hududiy sertifikatlashtirish komissiyalari
federatsiyasi va Milliy akkreditatsiya komissiyasi tomonidan muvofiqlashtiriladi.
O'rta va oliy o'quv yurtlarida ta'lim sifati monitoringiga katta e'tibor
qaratilmoqda, chunki amerikalik olimlar tomonidan olib borilgan ko'plab
tadqiqotlar to'g'ri tashkil etilgan monitoringning talabalar faoliyatiga ijobiy ta'sirini
ko'rsatmoqda.
Qizig'i shundaki, oliy ta'lim muassasalari uchun akkreditatsiya ixtiyoriydir,
ammo tegishli akkreditatsiyaga ega bo'lmagan muassasa hukumatning moliyaviy
yordamiga umid qila olmaydi. Akkreditatsiya jarayonining o'zi hukumatdan
mustaqil bo'lib, turli nodavlat akkreditatsiyalar yoki agentliklar tomonidan amalga
oshiriladi. Shunday qilib, bugungi kunda Qo'shma Shtatlarda 50 dan ortiq milliy
assotsiatsiyalar, agentliklar va ta'lim dasturlari sifatini tekshirish markazlari
mavjud bo'lib, ularning ishi Milliy akkreditatsiya komissiyasi tomonidan
muvofiqlashtiriladi.
AQSh ta'lim tizimi bugungi kunda jahon ta'lim amaliyotida eng keng
tarqalgan ta'lim sifatini baholashning ikkita asosiy turi g'oyalarini muvaffaqiyatli
birlashtirgan: 13
(1) davlat tuzilmalarining ustuvor yo'nalishlariga asoslangan tashqi baholash
tizimi (davlat nazorati, moliyani taqsimlash, akkreditatsiya, universitetlarni
taqqoslash);
13
Kaverina E.Yu. AQShda oliy ta'limni rivojlantirish tendentsiyalari: diss... cand. ped. Fanlar: 08.00.14 /
E.Yu.Kaverina. - M., 2007. - 246 b.

(2) ichki baholash tizimi, uning asosi ichki o'zini o'zi baholash (ichki tahlil,
ta'lim muassasasining o'zini o'zi baholash).
Tashqi baholash akkreditatsiya shaklida, ichki baholash esa oliy ta’lim
muassasasi professor-o‘qituvchilari hamda rahbariyatining malakasi va
mas’uliyatiga asoslanadi.
Amerika tajribasini inobatga olgan holda, ta’lim sifatini quyidagi darajalarda
kuzatish maqsadga muvofiq, deb hisoblaymiz: institutsional, mintaqaviy, milliy va
xalqaro. U doimiy bo'lishi va muayyan bosqichlarni o'z ichiga olishi kerak: ta'lim
tizimining haqiqiy holatini va uning holatiga ta'sir qiluvchi eng muhim omillarni
baholash; ta'lim tizimining rivojlanishi va holatini prognozlash, bashorat qilingan
holatni baholash va boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun ta'lim sifatini tartibga
solish.
Ta’lim sohasida test sinovi xizmati (Scholastic Aptitude Test
«akademik
baholash testi», AQSH)
Test o’tkazish to’g’risidagi masala Amerika ta’lim modelining eng qaltis
joylaridan biri hisoblanadi, bu barcha madaniy va iqtisodiy omillarni hisobga
oladigan va nafaqat rasmiy “muvaffaqiyatlar”ni, balki umuman ta’lim berish
salohiyatini ham xolis (ob’ektiv) baholay oladigan testlarni ishlab chiqish
imkoniyati yo’qligi to’g’risidagi fikr-mulohazalar bilan asoslanadi. Test
o’tkazishning universal usulini izlab topish asosini tashkil qiladigan ta’lim
siyosatining mohiyati “ezgu, biroq jahannamga yo’l ochadigan kaltabin intilishlar”
sifatida belgilandi.
Qayd etib o’tamizki, bunday keskin tavsif beadab amerikanofob va hatto
“amerikacha orzu” bilan butunlay xayrlashmagan abituriyent-luzer tomonidan
ifodalangan edi. Keltirilgan fikrlar – Kolumbiya universiteti Jurnalistika
fakultetining faxriy dekani, professor, «NyuYorker» haftalik nashri o’z muxbiri
Nikolas Lemann “The Big Test: The Secret History of the
American Meritocracy” XX asr ijtimoiy islohotlari mavzusidagi o’zining hujjatli
tadqiqotlari (1999) natijasida kelgan asosiy xulosa hisoblanadi.

Amerika ta’lim tizimida test o’tkazish deyarli yuz yildan buyon amaliyotda
tatbiq etib kelinadi. So’nggi 15 yil mobaynida testlar, xuddi shunday bunday
bilimlarni baholash tizimiga ishonchsizlik kayfiyatidagi tanqidchilar soni ham
tobora ko’payib bormoqda.
Zamonaviy amerikalik maktab o’quvchilari, shu jumladan birinchi sinf
o’quvchilari dastlabki, an’anaviy tushuncha bo’yicha ta’lim uchun ajratilgan
vaqtning katta qismini turli xil test tekshiruvlariga tayyorgarlik uchun sarflaydilar.
Ta’lim sifatini oshirish vositasi sifatida o’ylangan test o’tkazish asta-sekin
“majburan qabul qilingan g’oya”ga aylanib bormoqda. “Testomaniya” raqiblari
orasida bunday bilimlarni baholash tizimi bekor qilinishi uchun kurashuvchi
pedagoglar quyidagi dalil-isbotlarni keltiradilar:
- deyarli barcha maktablarda o’qituvchilar test tekshiruvlarini nazarda
tutadigan fanlarga afzallik berishga majburlar, bunda boshqa fanlar e’tiborsiz
qoldiriladi;
- pedagoglar “umumiy” test o’tkazish sharoitlarida o’quvchilarni fanga
haqiqiy qiziqtirish imkoniyatlaridan deyarli mahrum bo’ladilar;
- o’rta ta’lim muassasalarining mablag’ bilan ta’minlanishi va yakuniy
attestatsiyasi test o’tkazish natijalariga bevosita bog’liqligi turli xil hiyla-
nayranglarga olib keladi (masalan, umumiy ko’rsatkichlarni “buzmaslik” uchun
testdan o’tmagan o’quvchilar dasturiy hisobotga kiritilmaydi).
Aslini olganda, Amerika maktab ta’limi o’quvchilarni testlarni
muvaffaqiyatli
topshirishga tayyorlash uchun “poligon”ni o’z ichiga oladi va o’quv jarayonining
bevosita ishtirokchilari (o’qituvchilar va turli ta’lim tashkilotlari) tizimni qancha
tanqid qilishmasin, ularni eshitishga, asosiysi esa – quloq solishga hech kim
shoshilmaydi.
Biroq 12 yillik ta’lim (K-12 tizim deb nomlanadi) doirasida o’tkaziladigan
test tekshiruvlari o’quvchilar va ular ota-onalari tashvishlarining yagona manbai
emas. Oliy ta’lim yo’lidagi asosiy to’siq – o’rta maktab bitiruvchilarining

intellektual qobiliyatlarini tekshirish yuzasidan standartlashtirilgan umumfederal
test
– SAT (Scholastic Aptitude Test – «akademik
baholash testi») nihoyatda kuchli ruhiy keskinlikni yuzaga keltiradi.
Yaqinda ota-onasi bilan Nyu-Yorkning nufuzliroq rayoniga ko’chib o’tgan
o’quvchilardan biri SAT topshirishga tayyorgarlik ko’rayotgan amerikalik maktab
o’quvchilarining chidashga majbur ruhiy (psixologik) zo’riqishlari oqibatlarini
batafsil tavsiflab berdi.
Xususan, Maykl Spend o’z tengdoshlari – Garvard universitetining bo’lg’usi
talabalari Prinston va Yel to’g’risida shunday deydi: “Shubhasiz, sog’liq bilan
bog’liq muammoni namoyon qiladigan jismoniy madorsizlik darrov ko’zga
tashlanadi. Ularning xatti-harakatlarida qandaydir so’zsiz itoatkorlik va robotlarga
o’xshash nimadir bor edi. Kreativlikka kelsak, u aniq minusda edi”.
Qayd etish kerakki, SAT imtihonidan norozi bo’lganlar soni u paydo bo’lgan
va ta’lim muassasalariga tatbiq qilingan paytdan boshlab ko’p edi. Biroz o’tmishga
nazar tashlaymiz XX asrning 40-yillari o’rtalariga qadar AQShda oliy ta’lim
muassasalariga kirish uchun yagona umummilliy test mavjud emas edi.
Umuman olganda, amerikalik birinchi “haqiqiy” og’zaki imtihonni Ish
beruvchiga suhbatlashish jarayonida topshiradi.
Bundan tashqari, abituriyent o’zini-o’zi to’g’ri tanishtirishi, dunyoqarashini
va hayotdagi o’rnini bayon qilishi, kelgusidagi o’z rejalari to’g’risida hikoya qilib
berishi kerak. Tahliliy life-history sifatida o’ylangan esse kamdan-kam holatlarda
talablarga javob beradi. Ko’proq abituriyentlar muallifning o’z shaxsi, uning
qadriyatlari va oliy maqsadlari to’g’risida hech qanday tasavvur bermaydigan
biror-bir ahamiyatsiz voqeani faqat yuzaki tavsiflaydilar xolos. Shu tufayli oliy
ta’lim muassasalariga qabul to’g’risida qaror qabul qilishda ushbu topshiriq uchun
olingan ballar hal qiluvchi rol o’ynamaydi. Birinchi navbatda, imtihon o’tkazish
komissiyasi AQShning ko’plab universitetlari va kollejlari tomonidan o’qishga
kiruvchilarni yagona baholash mezonlari sifatida baholanadigan bevosita SAT testi
natijalariga

e’tibor qaratadi. SAT1 testi ham, SAT2 testi ham yozma savol-javob – multiple-
choice questions shaklida topshiriladi.

XULOSA
Ta lim sifatini monitoring qilish ta lim sifati siyosati vositasi sifatida vaʼ ʼ
“TQM” sifat tizimlari g oyasini jalb qilgan holda ta lim muassasalarida sifatni
ʻ ʼ
boshqarish tizimini joriy etishning asosi sifatida qaraladi. Ta lim faoliyatining
ʼ
asosiy natijalari tabiatda ehtimollikdir va faqat juda uzoq kelajakda baholanishi
mumkin va bunda rejalashtirilgan usul va maqsadlarga erishish uchun ta limsifatini
ʼ
nazorat qilish imkonini beruvchi oldindan rejalashtirish usulidan foydalanish
samarali bo ladi. Sifatni boshqarish tizimini yaratish maqsadga muvofiqdir:
ʻ
1. Ta lim sifatini boshqarish to rt darajada ko rib chiqiladi.
ʼ ʻ ʻ
1. 1.Vazirlik va idoralar darajasida.
1.2. Respublikada regionlar (viloyatlar) darajasida.
1.3. Institutsional darajada –ta lim muassasasida ta limni boshqarishning
ʼ ʼ
ma muriy ilmiy masalalarini hal qilish bilan bog liq.
ʼ ʻ
1.4. Nodavlat –sifatni tashqi baholash (mustaqil ekspertlar ishtirokida)
2. Har bir daraja uchun baholanishi kerak bo lgan ko rsatkichlarni o z ichiga
ʻ ʻ ʻ
olgan “ta lim sifati” tushunchasini shakllantirish.
ʼ
3. Boshqaruvning barcha darajalarida sifatni baholash, tashkil etish,
boshqarish va takomillashtirish usullarini aniqlash.Shu bilan birga, oliygoh
faoliyatining asosi o quv jarayonidir. Biroq, u boshqa faoliyatlardan ajralib
ʻ
turolmaydi: ilmiy, o quv-uslubiy, ta lim, ma muriy-iqtisodiy va h.k. oliygohda
ʻ ʼ ʼ
sifatni boshqarish tizimi umuman oliy ta lim muassasasi faoliyatining har bir turi
ʼ
sifatini boshqarishdan iborat.
Shuning uchun oliygohlar o z faoliyatining asosiy yo nalishlarini aniqlashlari
ʻ ʻ
kerak. Ba zi oliygohlar, sifat menejmenti tizimini yaratishda asosiy jarayonni –
ʼ
ta lim va boshqalari sifatni ta minlashlari mumkin. Bunday yondashuvlar juda
ʼ ʼ
maqbuldir, chunki ta lim muassasasi ularni tanlash huquqiga ega.
ʼ
Ta lim muassasalarida yuqorida ko rib chiqilgan usullar, yondashuvlar va
ʼ ʻ
sifatni boshqarish tamoyillarini baholash orqali quyidagi xulosalar chiqarish
mumkin

1. Sifatni boshqarish usullari va yondashuvlari umuman ijtimoiy
tizimlarni boshqarish nazariyasi va xususan ta lim tashkilotlarini boshqarishʼ
nazariyalari g oyalari asosida shakllantirilgan.
ʻ
2. Ta lim sifatini boshqarish tizimlarini yaratishga zamonaviy yondashuvlarda
ʼ
tendentsiyadasturga asoslangan menejment g oyalarini va o quv jarayonining
ʻ ʻ
protsessual tomonini boshqarishga qaratilgan usullarni har tomonlama amalga
oshirishda namoyon bo ladi.
ʻ
3. Sifatni universal boshqarish tamoyillari, bu tashkilotlar faoliyatining barcha
jabhalarida sifat menejmentini tizimli va yaxlit ravishda qamrab olgan, ta lim
ʼ
tashkilotlarini boshqarishda sezilarli ta sirga ega.
ʼ
4. Ta lim tashkilotlarini umuman boshqarish va undagi sifatni boshqarish
ʼ
muammolarini hal qilishda, xususan, (yechilishi kerak bo lgan vazifalar turi va
ʻ
murakkabligiga qarab) ularni har tomonlama qo llash maqsadga muvofiqdir.
ʻ
5. Ta lim tashkilotlariga nisbatan zamonaviy rus va xorijiy olimlar va
ʼ
amaliyotchilar tomonidan taklif qilingan sifat menejmenti yondashuvining asosiy
metodologiyasi, umuman olganda, sifat menejmentining umum-e tirof etilgan
ʼ
tamoyillariga mos keladi.
Ta lim xizmatlari natijalarini baholashda yondashuvlar nuqtai nazaridan
ʼ
ikkita xususiyatni ajratish kerak:
 natijalarning sifati nisbiyligi (natija faqat kimningdir nuqtai nazaridan
sifatli yoki sifatsiz bo lishi mumkin);
ʻ
 ta lim faoliyatining o ziga xos xususiyati (xizmatni yaratish va iste mol
ʼ ʻ ʼ
qilish bo yicha xizmatlar birlashtirilgan), bu oliygoh tomonidan
ʻ
taqdim etiladigan xizmatlarning iste mol xususiyatlarini baholashni
ʼ
qiyinlashtiradi.
Chet elda bu muammolarni hal qilish uchun ikkita yondashuv mavjud.
Birinchisi nisbiy, ya ni universitetning missiyasi, o z standartlari va sifat mezonlari
ʼ ʻ
asosida belgilanadigan, talabga (bozorga) yo naltirilgan mustaqil ravishda ishlab
ʻ
chiqilgan sifatni oshirish konseptsiyasi.

Shunga ko ra, ta lim xizmatlarining natijasi va uning sifati mavjud bozorʻ ʼ
ehtiyojlarining muayyan modelidir. Ikkinchi yondashuv ta lim xizmatlari sifatini
ʼ
ta minlashda davlatning keng vakolatlariga ega. Sifat sohasidagi davlat va bozor
ʼ
manfaatlarining tengligi davlat standartlari bilan tanlangan kurslar tizimi orqali
ta minlanadi, ularning tarkibi va mazmuni universitet tomonidan mustaqil ravishda
ʼ
belgilanadi.
Aksariyat xorijiy davlatlarda ta lim sifatini baholash ikki tarkibiy qismdan,
ʼ
ya ni ichki (o zini-o zi baholash) va tashqi baholashdan iborat bo lishi
ʼ ʻ ʻ ʻ
lozimligi, shuningdek, mazkur tashkil etuvchilarning aniq mexanizmlari har xil
bo lishi mumkinligi tan olinadi. Sifatni tashqi baholash tizimi ko proq standartlar
ʻ ʻ
va iqtisodiy samaradorlik bilan, ichki baholash tizimi esa raqobatbardoshlik va
rivojlanishga yo naltirilgan takomillashtirishlar bilan aloqadorlikda tushuniladi.
ʻ
Dunyoda mavjud ta lim sifatini baholash tizimlarini ham ularda tashqi yoki ichki
ʼ
baholashga urg u berilishiga qarab, shartli ravishda, ikki modelga bo lish mumkin.
ʻ ʻ
Birinchisi, ta lim muassasalarining jamiyat va davlat oldidagi mas uliyatini
ʼ ʼ
attestatsiya, akkreditatsiya va nazorat qilish vositasida tashqi baholashga
asoslangan “Frantsuz” modeli. Bunda ta lim muassasasi tomonidan o zini-o zi
ʼ ʻ ʻ
baholashga yuzaki qaraladi, chunki asosiy e tibor tashqi baholashni samarali
ʼ
o tkazishga qaratiladi.Ta lim sifatini baholashning ikkinchisi, ya ni “ingliz”
ʻ ʼ ʼ
modeli asosini ta lim muassasasi tomonidan ichki baholash tashkil qiladi.
ʼ
Frantsuzmodeli Frantsiya, Norvegiya, Chexiya, Latviya, Estoniya kabi Yevropa
mamlakatlarida, ingliz modeli esa Buyuk Britaniya, Daniya, Germaniya,
Sloveniya, Polsha, AQSh, Lotin Amerikasi davlatlarida qo llaniladi. AQSh,
ʻ
Finlyandiya va boshqa ayrim mamlakatlarda ta lim sifatini baholashning har
ʼ
ikkala modelidan samarali foydalanib kelinmoqda.
Demak, ta lim sifati nazorati ichki va tashqi baholashdan iborat bo lib,
ʼ ʻ
mazkur baholashlarning mexanizmlari turlicha bo lishi va ta lim sifatini
ʻ ʼ
ta minlashda ichki baholash hal qiluvchi ahamiyatga ega ekanligini
ʼ
ko rsatadi.Bugungi kunda jahon oliy ta lim tizimida 10 dan ortiq ta lim sifati
ʻ ʼ ʼ
menejmenti modellari qo llanilib kelinmoqda va bu modellar oliy ta lim
ʻ ʼ

muassasalarining sifat bo yicha talab qilingan natijalariga erishishiga qaratilganʻ
faoliyat jarayonlari va jihatlariga nisbatan belgilangan talablar va ko rsatkichlar,
ʻ
tamoyillar, metodlar hamda ushbu jarayonlarning takomillashuv darajasini belgilab
beruvchi mezonlar, ularni baholash yo llari yig indisi, deb tushuniladi. Sifatni
ʻ ʻ
baholashga asoslangan modellar tizimli ravishda o z-o zini baholash, SWOT-
ʻ ʻ
tahlil vositasi yordamida oliy ta lim muassasalari faoliyatining kuchli va kuchsiz
ʼ
tomonlarini aniqlash va kamchiliklarni bartaraf etishni nazarda tutadi.
Xulosa va takliflar.
Yuqorida sanab o tilganlarni umumlashtirib, biz quyidagi xulosaga keldik:
ʻ
1. Tushunchalar va atamalarda ta lim sifatini aniqlashga yondashuvlarning
ʼ
xilma-xilligi uning o ziga xos xususiyatlaridan biri –“ta lim sifati” tushunchasining
ʻ ʼ
mazmuni bilan bog liq, chunki u dinamik, ko p qirrali va vaziyatidir.
ʻ ʻ
2. Oliy ta lim muassasalari o z faoliyatining yo nalishlarini (axborot,
ʼ ʻ ʻ
ma muriy-iqtisodiy, moliyaviy va h.k.) to ldirishlari mumkin, bu uning faoliyati
ʼ ʻ
natijalari doirasini kengaytiradi.
3. “Sifat” o z-o zidan tugamaydi. Uning shakllanishi va doimiy
ʻ ʻ
takomillashtirilishi jamiyatda mavjud ta lim xizmatlariga bo lgan ehtiyojlarni
ʼ ʻ
qondirish natijasida yuzaga keladigan obyektiv zaruratdir.
4. Muayyan darajadagi mutaxassisni tayyorlashning mazmuni va uning
sifatiga yo naltirilganligi ta lim dasturlarining mazmuni sifati bilan belgilanadi
ʻ ʼ
5. Har qanday davlatning ta lim tizimida ta lim dasturlari bo yicha
ʼ ʼ ʻ
tayyorgarlik ta lim xizmatining mohiyatidir, shuning uchun ta lim xizmatining
ʼ ʼ
sifati ta lim dasturlarining sifati bilan belgilanadi.
ʼ
6. Ta lim darajasi (bakalavriat, magistratura va h.k.) va ta lim yo nalishlari
ʼ ʼ ʻ
(mutaxassisliklar) bo yicha ta lim dasturlari mazmunining majburiy minimal
ʻ ʼ
(sifati) tegishli ta lim standarti bilan belgilanadi.
ʼ

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YHATI
O zbekiston Respublikasi Qonunlariʻ
1. O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g’risida” Qonuni // 2020 yil
20.09
O zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon va Qarorlari
ʻ
1. О‘zbekistоn Resрublikаsi Рrezidentining 2022 yil 28 yаnvаrdаgi РF60-
sоn “2022-2026 yillаrgа mо‘ljаllаngаn yаngi О‘zbekistоnning tаrаqqiyоt
strаtegiyаsi tо‘g‘risidа”gi qаrоri.
2. О‘zbekistоn Resрublikаsi Рrezidentining 2019 yil 8 оktаbrdаgi РF-5847-
sоn Fаrmоnigа 1-ilоvа. О‘zbekistоn Resрublikаsi оliy tа’lim tizimini 2030
yilgаchа rivоjlаntirish kоnseрsiyаsi. httрs://lex.uz/dоcs/-4545884 .
Prezident asarlari
2. Mirziyoev SH.M. Tanqidiy tahlil, qat’iy tartib-intizom va shaxsiy
javobgarlik – har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi bo‘lishi kerak. –T.:
O‘zbekiston, 2017.– 102b.
3. Mirziyoev SH . M . Buyuk kelajagimizni mard va olijanob halqimiz
bilan birga quramiz .– T .: O ‘ zbekiston , 2017. – 488 b .
Ilmiy asarlar, Monografiyalar, risolalar
1. Qurbonov SH, Seytxalilov E. Ta’lim sifatini boshqarish. /T.: «Turon-
Iqbol», 2006.
2. Djuraev R.X., Turg‘unov S.T. Ta’lim menejmenti. – Toshkent.,
“Voris-Nashriyot”., 2012.
3. Ahlidinov R.SH. Maktabni boshqarish san’ati. – Toshkent: Fan, 2006.
- 206 b.
4. Turg‘unov S.T., Maqsudova L.A. va boshq. Pedagogik jarayonlarni
tashkil etish va boshqarish texnologiyalari. – Toshkent: Sano-standart, 2012.
5. SHarifxo‘jaev M., Abdullaev YO. Menejment. Darslik. –T.:
O‘qituvchi, 2001.
6. Виханский О.С., Наумов А.И. Менеджмент: Учебник – М.:
Экономит, 2006.

7. Инновационный менеджмент: Учебник / Под. ред. Горфинкеля
В. Я – М.:Вузовский учебник, 2006.
8. Эгоршин А. П. Управление персоналом: Учеб. для вузов 3-э изд.
– Нижний Новгород.: НИМБ, 2001.
9. Байденко В.И. Основн ые тенденции развития высшего
образования: глобальные и болонские измерения / Под науч. ред. д-ра
пед.наук, профессора – М.: Исследовательский центр проблем качества
подготовки специалистов, 2010.
10. Гершунский, Б. С. Философия образования для XXI века / М.:
Совершенство, 1998. – 345 с.
Ilmiy maqolalar
11. Urinov, B. D. (2020). THE QUALITY OF EDUCATION AND THE
MAIN FACTORS AND CRITERIA THAT DETERMINE IT. Scientific Bulletin
of Namangan State University, 2(6), 469-475
12. Tolibjonovich, M. T. (2021). EASTERN RENAISSANCE AND ITS
CULTURAL HERITAGE: THE VIEW OF FOREIGN RESEARCHERS.
ResearchJet Journal of Analysis and Inventions, 2(05), 211-215.
Эlektron ta’lim resurslari:
www. ziyonet. uz
www.tdpu.uz
www.pedagog. uz
www.psychology.uz
www.nutq.intal.uz

Купить