O’quvchi va o’qituvchi muloqotida muomala madaniyati - Pedagogika - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	15000UZS
Hajmi	1.2MB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	13 Noyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Pedagogika

O’quvchi va o’qituvchi muloqotida muomala madaniyati

Sotib olish

1O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM
VAZIRLIGI
SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI
PEDAGOKIKA FAKULTETI
“BOSHLANG’ICH TA’LIM VA SPORT,TARBIYAVIY ISH” YO’NALISHI
“TARBIYAVIY ISHLAR METODIKASI” FANIDAN
“ O’quvchi va o’qituvchi muloqotida muomala
madaniyati ”
mavzusidagi

2Mundarija
Kirish…………………………………………………………………….3
1. Muomala madaniyati tushunchasi va uning mohiyati………………...6
2. Pedagogik faoliyatda muomala madaniyatining o’rni………………...9
3. O’quvchilar bilan samarali muloqotni shakllantirish yo’llari ………13
4. Zamonaviy pedagogik texnalogiyalar va ularning muomala madaniyatga
ta’siri ……………………………………………………17
5. O’qituvchi va o’quvchi munosabatlarida konfliktlarni bartaraf etish usullari
………………………………………………………………21
Xulosa……………………………..…………………………………….26
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………..……………..29

3KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi: O’quvchi va o’qituvchi muloqotida muomala
madaniyati mavzusining dolzarbligi, ayniqsa, ta’lim tizimidagi o’zgarishlar va
yangi pedagogik yondashuvlar kontekstida juda muhimdir. Bu mavzu,
o’quvchilar o’rtasidagi samarali aloqalar va ijtimoiy muhitni yaratish,
shuningdek, o’qitish jarayonida psixologik, axloqiy va madaniy omillarning
rolini o’rganishga qaratilgan.
Kurs ishining maqsadi: O quvchi va o qituvchi muloqotida muomalaʻ ʻ
madaniyati mavzusida kurs ishining maqsadi, asosan, o quvchi va o qituvchi
ʻ ʻ
o rtasidagi samarali muloqotning ahamiyatini ochib berish va shu jarayonda
ʻ
muomala madaniyatining roli haqida chuqur tahlil qilishdan iborat bo ladi.
ʻ
Ushbu mavzu doirasida kurs ishi quyidagi maqsadlarga qaratilishi mumkin:
O quvchi va o qituvchi o rtasidagi muloqotning o‘ziga xos xususiyatlarini
ʻ ʻ ʻ
o‘rganish: O‘qituvchining ta’lim jarayonida o‘quvchi bilan muloqotda qanday
muomala madaniyatini rivojlantirish zarurligini tahlil qilish.
Muomala madaniyatining ta'limdagi roli: Muomala madaniyatining o‘quvchi va
o‘qituvchi o‘rtasida bilim almashinuvi va ijtimoiy-madaniy munosabatlarni
shakllantirishdagi o‘rni.
O quvchilarga va o qituvchilarga tavsiyalar berish: Muloqotda muomala
ʻ ʻ
madaniyatini oshirish, muloqotning ijobiy ta’sirini kuchaytirish yo‘llarini
aniqlash.
Kurs ishining vazifalari: O‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi muloqot jarayonini
tahlil qilish: O‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi muloqotning o‘ziga xos
xususiyatlarini o‘rganish va uni ta’lim jarayonidagi o‘rnini aniqlash.

4Muomala madaniyati tushunchasini aniqlash va uning ahamiyatini yoritish:
Muomala madaniyatining ta’lim jarayonida, ayniqsa o‘qituvchi va o‘quvchi
o‘rtasidagi munosabatlarda qanday rol o‘ynashini tahlil qilish.
O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi ijobiy muloqotning psixologik va pedagogik
aspektlarini o‘rganish: Muomala madaniyati o‘qituvchining pedagogik uslublari
va o‘quvchining psixologik holati bilan qanday bog‘liqligini tahlil qilish.
Muomala madaniyatini oshirish yo‘llarini aniqlash: O‘qituvchilar va
o‘quvchilarga muloqotda ijobiy muomala madaniyatini shakllantirish uchun
amaliy tavsiyalar ishlab chiqish.
Bu vazifalar kurs ishida o‘quvchi va o‘qituvchi muloqotining madaniyatini
o‘rganish, tahlil qilish va uning samaradorligini oshirishga qaratilgan amaliy
tavsiyalar ishlab chiqishga yo‘naltirilgan bo‘ladi.
Kurs ishining obyekti: O quvchi va o qituvchi muloqotida muomalaʻ ʻ
madaniyati mavzusida kurs ishining obyekti o quvchi va o qituvchi o rtasidagi
ʻ ʻ ʻ
muloqot jarayoni va shu jarayonda namoyon bo‘ladigan muomala madaniyati
hisoblanadi.
Bunda muloqotning turli jihatlari, masalan, til, xulq-atvor, o‘zaro hurmat, hissiy-
intellektual aloqalar, pedagogik uslublar va kommunikatsiya texnikalari kabi
elementlar o‘rganiladi. Kurs ishida, shuningdek, muloqotning samaradorligi va
uning ta’lim jarayoniga ta’siri, o‘qituvchining o‘quvchi bilan aloqasidagi
madaniy yondashuv va professional muomala ko‘nikmalariga e’tibor qaratiladi.
Kurs ishining predmeti: O quvchi va o qituvchi muloqotida muomala
ʻ ʻ
madaniyati mavzusida kurs ishining predmeti o quvchi va o qituvchi o rtasidagi
ʻ ʻ ʻ

5muloqotning muomala madaniyati, uning xususiyatlari, komponentlari va ta’lim
jarayoniga ta’siridir.
Muloqotda til va xulq-atvor madaniyati: O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
muloqotda qanday til va xulq-atvor me’yorlari, etik kodekslar va madaniy
qoidalar amal qiladi.
Ijobiy muloqot uslublari: O‘qituvchining pedagogik uslublari va
kommunikatsiya strategiyalarining samaradorligi, shuningdek, o‘quvchiga
qanday ta’sir ko‘rsatishi.
Pedagogik munosabatlar va o‘zaro hurmat: O‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi
o‘zaro hurmat, samimiyat va ijobiy psixologik muhitni shakllantirish.
Emotsional-intellektual aloqalar: Muloqotda hissiy intellektning o‘rni,
o‘quvchining o‘qituvchiga bo‘lgan munosabati va bu munosabatlarning ta’lim
samaradorligiga ta’siri.
Kurs ishida bu predmet orqali o‘qituvchi va o‘quvchi muloqotining ijtimoiy,
psixologik va pedagogik jihatlari chuqur tahlil qilinadi.
Kurs ishining tuzilishi va tarkibi:
Kurs ishi tarkiban kirish, asosiy qismda 5 ta reja, xulosa va foydalanilgan
adabiyiotlar ro’yxatidan iborat. Mavzuning mazmunini yoritishda 3 ta rasm, 1 ta
diagramma va statistik ma’lumotlar o’rin olgan bo’lib kurs ishining umumiy
hajmi 35 betdan iborat.

61. Muomala madaniyati tushunchasi va uning mohiyati
Muomala madaniyati — bu odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlar va
muloqotda o‘zaro hurmat, adolat, me’yorlar va madaniy qoidalarga
asoslanadigan to‘g‘ri va ijobiy xulq-atvor tizimi. U odamlar o‘rtasida samarali,
samimiy va o‘zaro ishonchli aloqalar o‘rnatishda muhim rol o‘ynaydi.
Muomala madaniyatining asosiy elementlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi:
Hurmat: Odamlar o‘rtasidagi aloqada bir-birini hurmat qilish, fikr va nuqtai
nazarga e’tibor berish, odamlarning huquqlarini tan olish.
Odob-axloq: O‘zaro muloqotda etika va axloq qoidalariga rioya qilish, hurmatli
va to‘g‘ri so‘zlash, boshqalarga nisbatan to‘g‘ri va madaniy xulq-atvor
ko‘rsatish.
Ijobiy xulq-atvor: Insonlar o‘rtasidagi aloqada samimiylik, o‘rtacha bo‘lish va
ijobiy munosabatlarni rivojlantirish.
Tayyorlik va qulaylik: O‘zaro muloqotda ochiq va aniq fikrlarni bildirish,
shuningdek, boshqa odamlarning fikrlarini tinglash va tushunishga tayyor
bo‘lish.
Hissiy intellekt: O‘z his-tuyg‘ularini boshqarish va boshqalarning hissiyotlariga
moslashish orqali muomala madaniyatini oshirish.
Muomala madaniyati ta’lim, ish joyi va kundalik hayotda insonlar o‘rtasidagi
muloqotning sifatini oshiradi va ularning ijtimoiy moslashuvini yaxshilaydi.
Ta’lim jarayonida, ayniqsa, o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida muomala
madaniyati o‘quvchilarning hissiy va aqliy rivojlanishiga, o‘qituvchining
pedagogik samaradorligiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi.
Muomala madaniyati — bu odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarda,
muloqotda va xulq-atvorda o‘zaro hurmat, etika, odob-axloq va madaniy
me’yorlarga rioya qilish tizimi. Bu tushuncha, insonlarning bir-biriga nisbatan

7to‘g‘ri va madaniyatli munosabatda bo‘lishi, o‘z his-tuyg‘ularini boshqarish,
o‘zaro ishonch va hamjihatlikni rivojlantirishga qaratilgan xulq-atvor qoidalarini
o‘z ichiga oladi.
Muomala madaniyati quyidagi asosiy jihatlarni o‘z ichiga oladi:
Hurmat: Boshqalarga nisbatan hurmatli bo‘lish, ularning fikrlariga va
hissiyotlariga e’tibor qaratish, shaxsiy chegaralarga hurmat bilan yondashish.
Odob-axloq qoidalari: Muloqotda to‘g‘ri va hurmatli so‘zlar ishlatish, salbiy va
beg‘am xatti-harakatlardan saqlanish. Odamlar o‘rtasidagi ijtimoiy qoidalar va
me’yorlarga mos ravishda o‘zini tutish.
Xulq-atvor va etik me’yorlar: Boshqalar bilan muloqotda halol, samimiy va
ochiq bo‘lish, ijobiy va yordamchi xulq-atvorni namoyish etish.
Emotsional intellekt: O‘z his-tuyg‘ularini boshqarish va boshqalarni tushunish,
muloqotda emotsional barqarorlikni saqlash.
Samimiylik va ochiqlik: Muloqotda o‘z fikrlarini aniq, tushunarli va ochiq
bildirish, o‘zaro ishonchli munosabatlar o‘rnatish.
Muomala madaniyati insonlarning kundalik hayotidagi aloqalarini yanada ijobiy
va samarali qilishga yordam beradi. Ta’lim, ish joylarida va boshqa ijtimoiy
muhitlarda bu madaniyat ta’lim jarayonini samarali o‘tkazish, mehnat
jamoalarida moslashuv va uyg‘unlikni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
Muomala madaniyatining mohiyati — bu insonlarning o‘zaro muloqotida,
ijtimoiy munosabatlarda va kundalik hayotdagi xulq-atvorda madaniy qoidalar,
etika va odob-axloq me’yorlariga rioya qilishdir. Bu tushuncha, odamlarning bir-
biriga bo‘lgan hurmatini, xulq-atvorini, so‘zlash tarzini va umumiy muloqot
madaniyatini ifodalaydi.
Muomala madaniyatining mohiyati quyidagi asosiy jihatlarda namoyon bo‘ladi:
O‘zaro hurmat va samimiyat: Muomala madaniyati, har bir insonning fikri va
hissiyotini hurmat qilishga asoslanadi. Odamlar bir-biriga ochiq, samimiy va
hurmat bilan yondashishlari kerak.

8 To‘g‘ri xulq-atvor: O‘zaro muloqotda to‘g‘ri, odobli va madaniy xulq-atvor
ko‘rsatish. Bu, boshqalar bilan ishlashda va ular bilan o‘zaro munosabatlar
o‘rnatishda muhimdir.
Odob-axloq qoidalariga rioya qilish: Muomala madaniyati shaxsiy va jamoaviy
odob-axloqni qo‘llashni talab qiladi. Bu, muloqotda to‘g‘ri so‘zlar ishlatish,
salbiy yoki noxush vaziyatlardan saqlanishni anglatadi.
Emotsional barqarorlik va empatiya: Muomala madaniyati, o‘z hissiyotlarini
boshqarish, boshqalarning hissiyotlarini tushunish va ularga nisbatan sezgir
bo‘lishni o‘z ichiga oladi. O‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasidagi aloqada emotsional
barqarorlik va o‘zaro tushunish katta ahamiyatga ega.
Ijtimoiy me’yorlar va normativlarga rioya qilish: Har bir jamiyatda o‘ziga xos
ijtimoiy va madaniy me’yorlar mavjud bo‘lib, muomala madaniyati shu
me’yorlarga asoslanadi. Odamlar jamiyatdagi umumiy qoidalarga rioya qilib,
muloqotda o‘zini tutishlari kerak.
Muomala madaniyatining mohiyati ijtimoiy munosabatlar va muloqotda odamlar
o‘rtasida o‘zaro ishonch, hurmat va hamjihatlikni rivojlantirishga xizmat qiladi.
Bu, nafaqat ijtimoiy munosabatlarni, balki ta’lim, ish joyi va kundalik hayotdagi
o‘zaro aloqalarni ham sifat jihatidan yaxshilaydi.
2. Pedogogik faoliyatda muomala madaniyatining o’rni
Pedagogik faoliyat — bu o‘qituvchilarning o‘quvchilarga bilim, ko‘nikma va
malakalarni o‘rgatish, ularda tarbiyaviy va rivojlantiruvchi xususiyatlarni
shakllantirish maqsadida amalga oshiriladigan kasbiy faoliyat turi. Pedagogik
faoliyat o‘qituvchining ilmiy, metodik, tarbiyaviy va ijtimoiy rollarini o‘z ichiga
oladi, va bu jarayon o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishi, ijtimoiylashuvi va
ta’limdagi muvaffaqiyatlariga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’sir qiladi.

9Pedagogik faoliyatning asosiy maqsadi — o‘quvchilarni nafaqat bilim bilan
ta’minlash, balki ularda mustahkam axloqiy-ruhiy sifatlarni rivojlantirish, ularni
ijtimoiy hayotga tayyorlash, yuksak ma’naviyat va madaniyatga ega shaxs
sifatida shakllantirishdir.
Pedagogik faoliyatning asosiy komponentlari:
Ta’lim: O‘quvchilarga bilim va ko‘nikmalarni o‘rgatish, ularning fikrlash,
mantiqiy tahlil qilish va qarorlar qabul qilish qobiliyatlarini rivojlantirish.
Tarbiyaviy ish: O‘quvchilarda axloqiy va estetik qadriyatlarni shakllantirish,
ijtimoiy va madaniy normlarga hurmatni rivojlantirish, shaxsiy mas’uliyatni
oshirish.
Rivojlantiruvchi ish: O‘quvchilarning ijodiy va aqliy salohiyatini rivojlantirish,
shaxsiy va ijtimoiy ko‘nikmalarni shakllantirish.
Pedagogik tashabbus: O‘qituvchining o‘quvchilarni qiziqtirishi, ularning
faoliyatini yo‘naltirish va rag‘batlantirishga oid pedagogik harakatlar.
Shaxsga yo‘naltirilgan pedagogika: O‘quvchining individual xususiyatlariga,
qobiliyatlari va ehtiyojlariga mos ravishda ta’lim va tarbiya berish.
Pedagogik faoliyatning asosiy vazifalari:
O‘quvchilarga bilim va ko‘nikmalar berish: Ta’lim jarayonini samarali tashkil
etish, o‘quvchilarning bilim darajasini oshirish.

10Shaxsiy sifatlarni rivojlantirish: O‘quvchilarda ijtimoiy va axloqiy fazilatlarni
shakllantirish.
Pedagogik muhit yaratish: Ta’lim jarayonida ijobiy va samarali muhitni
shakllantirish, o‘quvchilarning o‘zaro muloqoti va hamkorligini rivojlantirish.
Tarbiyaviy ishlarga e’tibor qaratish: O‘quvchilarni vatanparvarlik, hurmat,
axloqiy me’yorlar va ijtimoiy javobgarlik bilan tarbiyalash.
Pedagogik faoliyat o‘qituvchining kasbiy mahoratini, uning pedagogik
maqsadlarini amalga oshirishdagi imkoniyatlarini oshiradi, shuningdek,
o‘quvchilarning rivojlanishiga, ta’lim va tarbiya tizimining sifatiga bevosita
ta’sir qiladi.
Pedagogik faoliyatda muomala madaniyatining o‘rni nihoyatda muhimdir,
chunki o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi muloqot, o‘quv jarayonining
samaradorligi va ijtimoiy-psixologik muhitni shakllantirishda bevosita ta’sir
ko‘rsatadi. Muomala madaniyati o‘qituvchining nafaqat pedagogik uslublari va
bilimlarini, balki uning xulq-atvorini, boshqalar bilan muloqot qilish usullarini
va ijtimoiy munosabatlaridagi me’yorlarga rioya qilishini ham o‘z ichiga oladi.
Pedagogik faoliyatda muomala madaniyatining o‘rni:
O‘quvchi va o‘qituvchi o‘rtasida o‘zaro hurmatni rivojlantirish: Muomala
madaniyati o‘qituvchiga o‘quvchilarga hurmatli, xushmuomalalik bilan
yondashish imkonini beradi. O‘qituvchi o‘quvchining shaxsiyatini tan olish,
uning fikriga e’tibor berish, shaxsiy xususiyatlariga hurmat bilan munosabatda
bo‘lishi muhimdir. Bu o‘quvchilarda o‘zini hurmat qilish va ishonchni
shakllantiradi, ta’lim samaradorligini oshiradi.
Ijobiy psixologik muhitni yaratish: Muomala madaniyati ijobiy psixologik
muhitni shakllantirishga yordam beradi. O‘qituvchining xulq-atvori, so‘zlash

11uslubi, o‘quvchilar bilan aloqadagi ehtiyotkorligi va mehribonligi o‘quvchilarni
o‘ziga jalb qiladi va ularning o‘quv jarayoniga faol ishtirok etishlariga imkon
yaratadi. O‘quvchilar xotirjam va o‘zlarini erkin his qilishlari kerak, bu esa
muvaffaqiyatli o‘rganish uchun muhimdir.
Ta’lim jarayonining samaradorligini oshirish: O‘qituvchi o‘quvchilarga bilim
berishda muomala madaniyati qoidalariga amal qilgan holda, ta’lim jarayonini
samarali tashkil etadi. To‘g‘ri va ijobiy muloqot orqali o‘qituvchi o‘quvchilarni
faollashtiradi, ularning qiziqishini oshiradi va o‘qish motivatsiyasini
kuchaytiradi.
Ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni shakllantirish: Pedagogik faoliyatda muomala
madaniyati, nafaqat bilimlarni, balki o‘quvchilarda axloqiy, ijtimoiy va ma’naviy
qadriyatlarni ham shakllantirishga xizmat qiladi. O‘qituvchi o‘zining ijtimoiy
muomala madaniyati orqali o‘quvchilarga axloqiy me’yorlarni, o‘zaro hurmatni,
bag‘rikenglikni va boshqa ijtimoiy fazilatlarni o‘rgatadi.
Konfliktlarni bartaraf etish va muammolarni hal qilish: O‘qituvchining
muomala madaniyati, ayniqsa qiyin vaziyatlarda, konfliktlarni bartaraf etishda va
muloqotdagi muammolarni hal qilishda muhim rol o‘ynaydi. O‘qituvchining
to‘g‘ri va ijobiy xulq-atvori, vaziyatga moslashuvchanligi o‘quvchilarning bir-
biri bilan kelishmovchiliklarini bartaraf etishda yordam beradi.
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni amalga oshirish: Muomala madaniyati
o‘qituvchining o‘quvchilarning individual xususiyatlarini e’tiborga olishiga
yordam beradi. Har bir o‘quvchining ehtiyojlari, qobiliyatlari va qiziqishlariga
mos ravishda ta’lim berish, o‘quvchining o‘ziga xosligini hurmat qilish, uning
shaxs sifatida rivojlanishiga turtki beradi.

12Pedagogik faoliyatda muomala madaniyati o‘qituvchining ta’lim jarayonidagi
muvaffaqiyatiga va o‘quvchilarning rivojlanishiga katta ta’sir ko‘rsatadi. Ijobiy
va madaniy muloqot o‘quvchilarni nafaqat bilimlar bilan, balki shaxsiy fazilatlar
bilan ham boyitadi, shuningdek, ta’lim muhitini qulay va samarali qiladi.
Pedagogik faoliyatda muomala madaniyatining tutgan o‘rni va roli nihoyatda
muhim, chunki u o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi ijtimoiy-psixologik
munosabatlarni shakllantiradi, ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi va
o‘quvchilarda ijobiy axloqiy fazilatlarni rivojlantiradi. Muomala madaniyati
pedagogik faoliyatda ta’lim va tarbiya jarayonining har bir bosqichida,
o‘qituvchining o‘quvchilarga bo‘lgan yondashuvida va o‘quvchilarning o‘zaro
munosabatlarida muhim rol o‘ynaydi.
Ta’lim jarayonida samaradorlikni oshirish: O‘qituvchi o‘quvchilarga o‘z
bilimlarini etkazish va ularning ko‘nikmalarini rivojlantirishda, muloqot
madaniyati orqali samarali aloqalar o‘rnatadi. O‘qituvchining hurmatli, e’tiborli
va samimiy muloqoti o‘quvchilarda motivatsiya va ishonchni oshiradi, bu esa
ta’lim jarayonining samaradorligini yuqori darajaga ko‘taradi.
O‘quvchilarda ijtimoiy va axloqiy qadriyatlarni shakllantirish: Muomala
madaniyati o‘qituvchining o‘quvchilarga nafaqat bilim, balki axloqiy va ijtimoiy
fazilatlarni o‘rgatishdagi asosiy vositadir. O‘qituvchi o‘zining xulq-atvori va
muloqot madaniyati orqali o‘quvchilarga hurmat, bag‘rikenglik, to‘g‘rilik,
mas’uliyat va boshqa ijtimoiy qadriyatlarni namoyon qiladi. Bu qadriyatlar
o‘quvchilarda mustahkam axloqiy-ruhiy asoslarni shakllantiradi.
O‘quvchilar o‘rtasida ijobiy muloqot va hamkorlikni rivojlantirish: Muomala
madaniyati o‘qituvchining o‘quvchilarga o‘zaro hurmat va hamkorlik asosida
yondashishiga yordam beradi. O‘qituvchining ijobiy va madaniy muloqoti,
o‘quvchilarning bir-biriga nisbatan hurmatli bo‘lishini, shuningdek, ularning

13o‘rtasidagi hamjihatlikni oshiradi. Bu esa o‘quvchilarni o‘zaro ijobiy aloqalar
o‘rnatishga va guruhda muvaffaqiyatli ishlashga undaydi.
Pedagogik muhitni yaratish: O‘qituvchining muomala madaniyati ta’lim
muhitini yaratishda muhim rol o‘ynaydi. Muomala madaniyatining yuqori
darajasi ta’lim muhitini sog‘lom, qulay va samimiy qiladi. O‘qituvchi o‘zining
xulq-atvori, uslubi va so‘zlash tarzini to‘g‘ri tanlab, o‘quvchilarda erkin va ochiq
fikr bildirish imkoniyatini yaratadi, bu esa o‘quvchilarni yanada faolroq qilishga
olib keladi.
Conflictlarni hal etishda yordam: Muomala madaniyati, ayniqsa ta’lim muhitida
yuzaga keladigan kichik yoki yirik kelishmovchiliklarni bartaraf etishda muhim
rol o‘ynaydi. O‘qituvchi o‘zining muomala madaniyati yordamida konfliktlarni
hal qilishda ijobiy va konstruktiv yondashuvni namoyon etadi. O‘quvchilar bilan
bunday muloqot ularning o‘zaro aloqalarini yaxshilashga va ijtimoiy muhitni
yaxshilashga yordam beradi.
O‘qituvchining pedagogik mahoratini rivojlantirish: Muomala madaniyati
o‘qituvchining pedagogik mahoratini va kasbiy ko‘nikmalarini yanada oshiradi.
O‘qituvchi o‘quvchilar bilan samarali muloqot qilish orqali o‘z pedagogik
uslublarini mukammallashtiradi, o‘quvchilarga ijobiy ta’sir o‘tkazadi.
Shaxsga yo‘naltirilgan ta’limni qo‘llash: O‘qituvchining muomala madaniyati
shaxsga yo‘naltirilgan ta’limning asosiy vositasi bo‘ladi. Har bir o‘quvchining
xususiyatlarini, ehtiyojlarini va qobiliyatlarini inobatga olish muhimdir.
Muomala madaniyati o‘qituvchining har bir o‘quvchiga alohida yondashishi,
uning individual ehtiyojlarini tushunishi va ularga mos ta’limni tashkil etishiga
yordam beradi.
Pedagogik tashabbusni qo‘llab-quvvatlash: O‘qituvchining muomala madaniyati
ta’lim jarayonida innovatsion va ijodiy pedagogik tashabbuslarni qo‘llashga
yordam beradi. Ijobiy va samimiy muloqot orqali o‘qituvchi o‘quvchilarning

14faoliyatini rag‘batlantiradi, ularga yangi g‘oyalar va yondashuvlarni o‘rganish
uchun ilhom beradi.
Pedagogik faoliyatda muomala madaniyati o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi
ijobiy muloqot, axloqiy-ruhiy munosabatlar va samarali ta’lim jarayonini
yaratishda katta rol o‘ynaydi.
O‘qituvchining muomala madaniyati o‘quvchilarga bilim berish, ularni
tarbiyalash, ijtimoiylashtirish va mustahkam axloqiy qadriyatlarni
rivojlantirishda muhim vosita hisoblanadi. Muomala madaniyatining yuqori
darajasi ta’lim va tarbiya samaradorligini oshiradi, shuningdek, o‘quvchilarni
ijtimoiy va shaxsiy jihatdan muvaffaqiyatli qilishga yordam beradi.
3. O’quvchilar bilan samarali muloqotni shakllantirish yo’llari

O‘quvchi bilan samarali muloqot — bu o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasidagi ta’lim
jarayonini maksimal darajada samarali qilish uchun o‘qituvchining o‘zining
muloqot uslublarini, xulq-atvorini va pedagogik mahoratini to‘g‘ri
yo‘naltirishidir. Samarali muloqot nafaqat bilimlarni o‘rgatish, balki
o‘quvchilarda ijobiy hissiyotlarni uyg‘otish, ularni ta’lim jarayoniga jalb etish va
motivatsiyalarini oshirishga xizmat qiladi.
O‘quvchi bilan samarali muloqotning asosiy tamoyillari:
Ochiqlik va samimiyat: O‘qituvchi o‘quvchi bilan ochiq, samimiy va ishonchli
muloqot o‘rnatishi kerak. Bu, o‘quvchining o‘z fikrlarini erkin ifoda etishiga,

15xatoliklardan qo‘rqmasdan o‘rganishga yordam beradi. Samimiyat va ishonch
muloqotni yanada samarali qiladi.
Faol tinglash: Samarali muloqot faqat gapirishda emas, balki tinglashda ham
ifodalanadi. O‘qituvchi o‘quvchining fikrlarini, savollarini, muammolarini va
ehtiyojlarini diqqat bilan tinglashi zarur. Bu o‘quvchiga o‘zini tushunganini va
qadrli ekanligini his qiladi, shuningdek, ta’lim jarayonini yaxshilashga yordam
beradi.
Individual yondashuv: Har bir o‘quvchi o‘ziga xos, shaxsiy xususiyatlarga ega.
Samarali muloqot uchun o‘qituvchi o‘quvchining ehtiyojlarini, qobiliyatlarini va
qiziqishlarini hisobga olib, individual yondashuvi kerak. Bu, o‘quvchining o‘zini
erkin his qilishini va o‘rganishga bo‘lgan ishtiyoqini oshiradi.
Tashabbuskorlik va motivatsiya: O‘qituvchi o‘quvchiga ta’lim jarayonida
tashabbus ko‘rsatib, uni rag‘batlantirish orqali samarali muloqot o‘rnatishi kerak.
O‘quvchini o‘z fikrini bildirishga va muammolarni hal qilishga undash, uning
ta’limdagi ishtirokini kuchaytiradi.
Ijobiy fikr va mulohazalar: Samarali muloqotning yana bir muhim jihati —
ijobiy fikrlar va mulohazalar berishdir. O‘quvchining xatoliklarini tuzatishda,
o‘qituvchi konstruktiv, noaniq yoki salbiy bo‘lmagan mulohazalarni bildirishi
lozim. Ijobiy fikrlar o‘quvchining o‘ziga bo‘lgan ishonchini oshiradi va
o‘rganish jarayonini yanada samarali qiladi.
Empatiya: O‘qituvchi o‘quvchining his-tuyg‘ularini, muammolarini tushunishi
va unga mos ravishda yondashishi kerak. Empatiya muloqotda ko‘rsatilgan
g‘amxo‘rlik va xayrixohlikni namoyon qiladi, o‘quvchiga o‘zini xavfsiz his
qilish imkonini yaratadi.
Samarali muloqotning ta’lim jarayoniga ta’siri:

16O‘quvchilarda o‘z-o‘zini ifoda etish qobiliyatini rivojlantirish: Samarali muloqot
orqali o‘quvchi o‘z fikrlarini to‘g‘ri va ravon ifoda etishni o‘rganadi. Bu
ko‘nikma nafaqat ta’lim jarayonida, balki hayotda ham foydali bo‘ladi.
Motivatsiya va ishtiyoqni oshirish: Ijobiy, samarali muloqot o‘quvchilarni
o‘rganishga, yangi bilimlarni egallashga va muvaffaqiyatga erishishga undaydi.
O‘qituvchi o‘quvchini rag‘batlantirsa, uning ishtiyoqlari kuchayadi.
O‘quvchilarda ijtimoiy va axloqiy fazilatlarni rivojlantirish: O‘quvchi bilan
samarali muloqot, ularning o‘zaro hurmat, bag‘rikenglik, va mas’uliyat kabi
ijtimoiy fazilatlarini rivojlantiradi. O‘qituvchi bu fazilatlarni o‘quvchilariga
o‘rgatadi, ularga o‘zaro muloqotda qanday yondashish kerakligini ko‘rsatadi.
Tarbiyaviy jarayonni qo‘llab-quvvatlash: Samarali muloqot o‘qituvchiga
o‘quvchilarni nafaqat bilim bilan, balki tarbiyaviy nuqtai nazardan ham
rivojlantirish imkonini beradi. O‘qituvchi o‘quvchilarni o‘z faoliyatiga
yo‘naltirishidir. Samarali muloqot nafaqat bilimlarn o‘rgatish, balki o‘quvchi
hissiyotlarni uyg‘ot xatti-harakatlari, o‘zaro munosabatlari va jamiyatdagi
o‘rniga nisbatan to‘g‘ri qarashlar shakllantiradi.
Muloqotda noxush vaziyatlardan qochish: Samarali muloqot orqali o‘qituvchi
o‘quvchi bilan aniq va to‘g‘ri aloqalarni o‘rnatadi, bu esa noxush vaziyatlarni,
tushunmovchiliklarni va muammolarni kamaytiradi. O‘quvchilar o‘z fikrlarini
erkin bildirishlari mumkin bo‘ladi va o‘qituvchi to‘g‘ri javob bera olish
imkoniyatiga ega bo‘ladi.
O‘quvchi bilan samarali muloqot ta’lim jarayonining samaradorligini oshiradi,
o‘quvchilarda mustahkam bilim va ijobiy shaxsiy fazilatlarni rivojlantiradi.
O‘qituvchining faol tinglash, samimiyat, ijobiy fikrlar bildirish va empatiya
ko‘rsatish kabi yondashuvlari o‘quvchilarni rag‘batlantiradi, ularni o‘zgarishga
va o‘sishga undaydi. Samarali muloqot ta’lim jarayonining muvaffaqiyatiga
bevosita ta’sir qiladi, shuning uchun u pedagogik faoliyatning ajralmas qismi
hisoblanadi.

17O'quvchilar bilan samarali muloqotni shakllantirish uchun bir nechta muhim
yo'llar mavjud:
Aktiv tinglash: O'qituvchi o'quvchining fikrini to'liq tinglashi, uning so'zlarini
tushunishi va javob berishda aniqlik kiritishi zarur. Bu o'quvchiga o'z fikrlarini
ifoda etishda ishonch beradi.
Tegishli savollar berish: O'quvchilarning fikrini yanada kengaytirish va ularni
faol ishtirok etishga undash uchun savollarni aniq va ochiq shaklda berish kerak.
Masalan, "Nega shunday deb o'ylaysiz?" yoki "Bu fikrni qanday asoslashingiz
mumkin?" kabi savollar.
Tushunarli va ochiq til ishlatish: Muloqotda o'quvchilarni chalg'itmaslik va
ortiqcha murakkab so'zlardan foydalanmaslik kerak. O'quvchilarning darajasi va
tushunishiga mos keladigan oddiy va aniq tilni tanlash muhim.
Ijobiy munosabat: O'quvchilarni qo'llab-quvvatlash va ularga ijobiy muhit
yaratish samarali muloqot uchun muhim. Ularni o'z fikrlarini erkin ifoda etishga
rag'batlantirish, shuningdek, xatolarni ko'rsatishdan ko'ra, ularni tuzatishga
yordam berish kerak.
Ochiq va to'g'ri fikrlarni bildirish: O'qituvchi o'z fikrlarini ochiq, aniq va insofli
tarzda ifoda etishi kerak. Bu o'quvchilarga nima uchun o'z fikrini o'zgartirishi
yoki yaxshilashi zarurligini tushuntirishga yordam beradi.
Boshqaruv va boshqalar bilan muvozanat: Sinfda to'g'ri muloqot o'rnatishda
o'qituvchi barcha o'quvchilarni teng ravishda tinglab, har birining fikrini hurmat
qilishi zarur. O'qituvchi sinfda tinch va tartibli muhitni saqlashga ham e'tibor
qaratishi kerak.

18Emotsional intellektni rivojlantirish: O'quvchilarning his-tuyg'ulariga hurmat
bilan yondashish, ularning ehtiyojlarini va holatlarini tushunish o'qituvchining
muloqotini samarali qiladi. Bu, ayniqsa, o'qish jarayonida yuzaga keladigan
qiyinchiliklarni engish uchun foydalidir.
Gruppaviy muhokamalar va faoliyatlar: O'quvchilarni guruhlarda ishlashga jalb
qilish, ularni birgalikda fikrlashga va bir-birlaridan o'rganishga undash o'qituvchi
bilan samarali muloqotni mustahkamlaydi.
1-rasm. Pedagogik texnalogiyalarning tamoyillari

19Bularning barchasi o'qituvchining o'quvchilar bilan muloqotini samarali qilishga
yordam beradi va o'quvchilarning rivojlanishiga ijobiy ta'sir ko'rsatadi.
O'quvchilar bilan samarali muloqotni shakllantirish istiqbollari, ta'lim
jarayonining yanada samarali, qiziqarli va rivojlangan bo'lishini ta'minlash uchun
bir qator imkoniyatlar yaratadi. Quyidagi istiqbollarni keltirish mumkin:
Texnologiyalardan foydalanish: Zamonaviy axborot texnologiyalari va onlayn
platformalardan foydalanish o'quvchilar bilan samarali muloqotni
shakllantirishda muhim rol o'ynaydi. Elektron ta'lim resurslari,
videokonferensiyalar, interaktiv dasturlar va mobil ilovalar orqali o'qituvchi
o'quvchilar bilan real vaqtda muloqotda bo'lishi mumkin. Bu o'quvchilarga
masofaviy ta'limda ham samarali aloqada bo'lish imkonini beradi.
Emotsional va ijtimoiy o'quvni rivojlantirish: O'quvchilarni emotsional
intellektni rivojlantirishga undash, ularning o'z fikrlarini erkin ifoda etishlari va
boshqa odamlarning nuqtai nazarini tushunishlari uchun muhim imkoniyatlar
yaratadi. Bu, o'z navbatida, o'qituvchi bilan yanada samarali muloqotni
ta'minlaydi. O'quvchilar o'rtasida ijtimoiy muhitni yaxshilash va o'zaro hurmatni
oshirish muloqotni yanada samarali qiladi.
Interfaol va kollaborativ ta'lim: O'quvchilarni faol va o'zaro hamkorlikka undash,
guruhlarda ishlash va muhokamalarda ishtirok etish, o'qituvchi bilan o'zaro
muloqotni kuchaytiradi. Muammolarni birgalikda hal qilish va fikr almashish
orqali o'quvchilar bir-birlaridan o'rganadi va o'z fikrlarini shakllantiradi.
O'zgaruvchan o'quv uslublarini tatbiq etish: O'quvchilarning turli o'quv
uslublariga mos keladigan metodlarni qo'llash, masalan, vizual, eshitish va
amaliy usullar, o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasidagi muloqotni osonlashtiradi.
O'quvchilarning individual ehtiyojlariga mos keladigan muloqot usullarini
tanlash muloqotni samarali qilishda muhimdir.

20Kognitiv va kreativ fikrlashni rivojlantirish: O'quvchilarni mantiqiy va kreativ
fikrlashga rag'batlantirish, muammolarni mustaqil ravishda hal qilishni o'rgatish,
muloqotda yangicha fikrlar va innovatsion yondashuvlar yaratadi. Bu, o'z
navbatida, o'qituvchi va o'quvchilar o'rtasidagi aloqani chuqurlashtiradi.
Fikr-mulohazalarning ochiqligi va izchil baholash: O'quvchilarni o'z fikrlarini
to'liq ifoda etishga undash va ularning savollariga aniq javoblar berish orqali,
o'qituvchining muloqoti yanada samarali bo'ladi. Fikr-mulohazalarni ochiq
muhokama qilish, xatolardan o'rganish va izchil baholash orqali o'quvchilarning
ishtirokini oshirish mumkin.
Multidistipliner yondashuv: Fanni turli sohalar bilan bog'lash va o'quvchilarga
ularni hayotdagi amaliy vaziyatlarda qo'llashni ko'rsatish, o'quvchilar bilan
muloqotni yaxshilashga xizmat qiladi. Masalan, matematika, fan, adabiyot va
san'atni o'zaro bog'lash orqali o'quvchilarni kengroq fikrlashga va muloqotda
samarali bo'lishga rag'batlantirish mumkin.
O'zaro hurmat va tenglikni ta'minlash: O'quvchilar o'rtasida hurmat va tenglik
muhitini yaratish, barcha fikrlarni eshitishga va har bir o'quvchining shaxsiy
qadrini tan olishga qaratilgan ishlanmalar, o'qituvchining muloqotini samarali
qiladi. O'quvchilar o'zlarini erkin his qilishlari va muloqotda ishtirok etishlari
mumkin.
Bu istiqbollar, ta'lim jarayonini yanada samarali qilish va o'quvchilarga yangi
imkoniyatlar yaratish orqali o'qituvchilar va o'quvchilar o'rtasidagi muloqotni
yanada mustahkamlaydi.
4. Zamonaviy pedagogik texnalogiyalar va ularning muomala
madaniyatga ta’siri

21Zamonaviy pedagogik texnologiyalar — bu o‘qitish va o‘rganish jarayonlarini
yaxshilash va samarali qilish maqsadida zamonaviy bilim va texnologiyalarni
qo‘llashga asoslangan usullar va yondoshuvlar to‘plamidir. Ushbu texnologiyalar
bilim berishning samaradorligini oshirish, o‘quvchilarning faolligini kuchaytirish
va ta'lim jarayonini individualizatsiya qilishga yordam beradi. Zamonaviy
pedagogik texnologiyalar quyidagi asosiy yo‘nalishlarga ega:
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari (AKT): Internet, kompyuterlar,
interaktiv doskalar, multimedia vositalari va boshqa raqamli texnologiyalar
yordamida ta'limni zamonaviylashtirish. Bu o‘quvchilarga yangi bilimlarni
mustahkamlashda interaktiv va vizual materiallardan foydalanishga imkon
beradi.
Masofaviy ta'lim: Onlayn platformalar, veb-saytlar, video darslar va masofaviy
tizimlar yordamida ta'lim olish. Bu texnologiya o‘quvchilarga joyidan qat'iy
nazar ta'lim olish imkonini beradi.
Integratsion o‘qitish texnologiyalari: O‘quv jarayonida turli fanlarni birlashtirib,
o‘quvchilarga kengroq, ko‘proq kontekstli bilimlar berishga imkon yaratadi. Bu
metod multidisiplinar yondashuvni talab qiladi.
O‘quvchilarning individual ehtiyojlariga moslashtirish (Differensial o‘qitish):
Har bir o‘quvchining o‘rganish tezligini va uslubini inobatga olgan holda, o‘quv
jarayonini individual tarzda tashkil etish. Masalan, zamonaviy o‘quv dasturlari
o‘quvchilarning o‘ziga xos xususiyatlariga mos keladigan materiallar taklif
qiladi.

22 Gamifikatsiya: Ta'lim jarayoniga o‘yin elementlarini kiritish. Bu
o‘quvchilarning motivatsiyasini oshirish va o‘rganish jarayonini yanada qiziqarli
va interaktiv qilishga yordam beradi.
Kollaborativ ta'lim: O‘quvchilar o‘zaro hamkorlik qilib, birgalikda
muammolarni yechish va yangi bilimlar olishadi. Bu texnologiya
o‘quvchilarning jamoada ishlash ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan.
Virtual va kengaytirilgan haqiqat (VR/AR): O‘quvchilarga reallikdan
tashqaridagi tajribalar yaratishga yordam beradigan texnologiyalar. Masalan,
tarixiy voqealarni yoki ilmiy eksperimentlarni virtual muhitda ko‘rish
imkoniyatlari.
Blended learning (Aralash ta'lim): Onlayn va an'anaviy o‘qitish usullarining
kombinatsiyasi. Bu o‘quvchilarga nazariy materiallarni masofaviy o‘rganish,
amaliy mashg‘ulotlar va jismoniy darslar bilan mustahkamlash imkonini beradi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarni joriy etish ta'limning sifatini oshirish,
o‘quvchilarga yanada samarali va qiziqarli ta'lim berish imkonini yaratadi. Bu
texnologiyalarni muvaffaqiyatli qo‘llash o‘qituvchilarning yangi metod va
vositalarni o‘rganishini hamda ta'lim tizimining rivojlanishini talab qiladi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta'lim jarayonini o‘zgartirishi,
o‘quvchilarning o‘zaro munosabatlarini, muomala madaniyatini va ijtimoiy
ko‘nikmalarini rivojlantirishi mumkin. Texnologiyalarning qo‘llanilishi nafaqat
o‘qitish metodlarini, balki o‘quvchilarning jamiyatdagi roli va ijtimoiy
fazilatlarini shakllantirishga ham ta'sir ko‘rsatadi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning muomala madaniyatiga ta'siri
quyidagi jihatlarda ko‘rinadi:
Interaktivlik va kommunikativ ko‘nikmalarni rivojlantirish
Zamonaviy texnologiyalar, ayniqsa, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
(AKT), o‘quvchilarga turli vositalar orqali o‘zaro muloqot qilish imkonini

23yaratadi. Masalan, internet forumlari, onlayn chatlar, videokonferensiyalar va
boshqa platformalar yordamida o‘quvchilar o‘z fikrlarini ifodalash, boshqa
fikrlarni tinglash va munozaralar qilish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Bu, o‘z
navbatida, ularning kommunikativ ko‘nikmalarini, ehtiyoj va fikrlarni tinglash
va muhokama qilish madaniyatini rivojlantiradi.
Multimedialar orqali empatiya va tushunishni oshirish
Multimedia vositalari yordamida, masalan, video darslar, virtual ekskursiyalar
yoki interaktiv simulyatsiyalar orqali o‘quvchilar turli madaniyatlar va ijtimoiy
guruhlar haqidagi bilimlarini kengaytiradilar. Bu, o‘z navbatida, boshqa
insonlarni yaxshiroq tushunish va ularga nisbatan empatiya ko‘rsatish
ko‘nikmalarini rivojlantiradi. O‘quvchilar boshqa madaniy, iqtisodiy va ijtimoiy
sharoitlarga ega bo‘lgan odamlar bilan o‘zaro aloqada bo‘lishni o‘rganadilar.
Muammolarni yechishda kollaboratsiya
Zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilar birgalikda ishlash va jamoaviy
qarorlar qabul qilishga odatlanadilar. Masofaviy ta'lim platformalari yoki
gamifikatsiya elementlari orqali o‘quvchilar ko‘pincha guruhlarda ishlashadi,
bir-biriga yordam berishadi. Bu, o‘z navbatida, o‘quvchilarning o‘zaro hurmat,
hamkorlik va rahbarlik kabi ijtimoiy ko‘nikmalarini rivojlantiradi. Bunday o‘quv
jarayonlari muomala madaniyatining yuqori darajada bo‘lishiga yordam beradi.
Onlayn etikani rivojlantirish
Zamonaviy texnologiyalar onlayn aloqalar orqali o‘quvchilarni yangi turdagi
muomala madaniyatiga o‘rgatadi. O‘quvchilarga onlayn muhitda muloqot
qilishda etik qoida va qoidalarni (masalan, hurmat, odob-axloq, so‘z erkinligi)
tushunish muhimdir. Bu turdagi madaniyat o‘quvchilarni virtual muhitda ham,
haqiqiy hayotda ham ijtimoiy jihatdan mas'uliyatli va axloqiy jihatdan to‘g‘ri
aloqalar o‘rnatishga undaydi.

24 Kognitiv va emotsional rivojlanish
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar ta'lim jarayonida o‘quvchilarning kognitiv
(fikrlash) va emotsional (his-tuyg‘ularni boshqarish) rivojlanishiga yordam
beradi. Texnologiyalar yordamida o‘quvchilar o‘z his-tuyg‘ularini boshqarishni,
turli vaziyatlarda to‘g‘ri qarorlar qabul qilishni o‘rganadilar. Bunday
ko‘nikmalar o‘z navbatida o‘quvchilarning muomala madaniyatini va shaxsiy
o‘sishini ta'minlaydi.
Jamiyatdagi o‘rni va ijtimoiy mas'uliyatni oshirish
Zamonaviy texnologiyalar yordamida o‘quvchilar jamiyatdagi muhim ijtimoiy
masalalar bilan tanishishadi va bu masalalarda o‘z fikrlarini bildirishadi.
O‘quvchilarni ijtimoiy tarmoqlar va onlayn platformalar orqali ijtimoiy
mas'uliyatga chaqirish, turli ijtimoiy loyihalarda ishtirok etish imkoniyatlari
yaratiladi. Bunday faoliyatlar o‘quvchilarga jamiyatda o‘z o‘rinlarini topish va
ijtimoiy mas'uliyatni his qilishni o‘rgatadi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar nafaqat bilimlarni uzatishda, balki
o‘quvchilarning muomala madaniyatini shakllantirishda ham katta rol o‘ynaydi.
Ular o‘quvchilarga jamiyatda muvaffaqiyatli ijtimoiylashish, samarali muloqot
qilish va turli madaniyatlarga hurmat bilan yondashish ko‘nikmalarini o‘rgatadi.
Bu texnologiyalar ta'lim jarayonining har tomonlama rivojlanishiga yordam
beradi va o‘quvchilarning shaxsiy va ijtimoiy fazilatlarini oshiradi.
2-rasm. Innovatsion ta’lim va tuzilish sxemasi

25Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va ularning muomala madaniyati ta siriʼ
ta lim jarayonida katta ahamiyatga ega. Pedagogik texnologiyalar — bu ta lim
ʼ ʼ
berish, o‘qitish va o‘rganishni samarali tashkil etishga yordam beradigan
metodlar, usullar va vositalar to‘plamidir. Bu texnologiyalar orasida interaktiv
ta lim, raqamli vositalar, multimedia, o‘yin texnologiyalari, masofaviy ta lim va
ʼ ʼ
boshqa zamonaviy yondashuvlar mavjud. Bu texnologiyalar ta limning sifatini
ʼ
oshirishga, o‘quvchilarning faol ishtirokini ta minlashga, ularning bilimlarini
ʼ
mustahkamlashga yordam beradi.
Muomala madaniyati esa, o‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi
munosabatlarning rivojlanishida muhim rol o‘ynaydi. Zamonaviy pedagogik
texnologiyalar o‘qituvchi va o‘quvchi o‘rtasida yanada samarali va ochiq
muloqotni ta minlaydi. Misol uchun, interaktiv ta lim vositalari, onlayn
ʼ ʼ

26platformalar orqali o‘quvchilarning fikr-mulohazalarini ifodalash va baholash
imkoniyati mavjud. Bu esa o‘z navbatida, o‘quvchilarning muloqot madaniyatini
rivojlantiradi, ularning fikrlarini erkin ifodalash, tanqidiy tahlil qilish va
hamkorlikda ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi.
Shuningdek, raqamli texnologiyalar yordamida o‘quvchilar o‘z vaqtini to‘g‘ri
boshqarishni, ijodiy fikrlashni va muammolarni hal qilishni o‘rganadilar.
O‘qituvchilar esa, o‘quvchilarning ehtiyojlariga moslashish va ularga individual
yondashuvni amalga oshirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Bunday texnologiyalar muomala madaniyatiga ijobiy ta sir ko‘rsatadi, chunkiʼ
ular o‘quvchilarga o‘zaro hurmat, tenglik va hamkorlik asosida o‘rganish
imkoniyatlarini yaratadi. Shu bilan birga, o‘qituvchilarning ta limda yangi
ʼ
yondashuvlar va metodlarni qo‘llashlari, ularning pedagogik mahoratini oshiradi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalar va ularning muomala madaniyati ta siri
ʼ
istiqbollari o‘qitish va o‘rganish jarayonida katta o‘zgarishlar va yangi
imkoniyatlarni keltirib chiqarishi kutilmoqda. Bularning ba zi asosiy istiqbollari
ʼ
quyidagilardir:
Shaxsiylashtirilgan ta lim: Raqamli texnologiyalar va sun iy intellekt yordamida
ʼ ʼ
o‘quvchilarning individual ehtiyojlari va qiziqishlariga moslashtirilgan ta lim
ʼ
tizimi rivojlanadi. O‘qituvchi va o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqotda yanada
shaxsiy yondashuvlar, o‘quvchilarni motivatsiya qilish va ularga yordam
berishning yangi usullari paydo bo‘ladi. Bu esa o‘quvchilarning o‘zini erkin
ifodalashini, o‘z imkoniyatlariga mos ravishda muvaffaqiyatga erishishlarini
ta minlaydi.
ʼ
Interaktiv o‘rganish va ko‘p tomonlama muloqot: Zamonaviy texnologiyalar
yordamida o‘quvchilar interaktiv platformalar orqali bir-birlari bilan muloqot
qilib, bilimlarni o‘zaro almashishlari mumkin. Bu esa muomala madaniyatini

27rivojlantirishga, guruh ishlari va jamoaviy o‘rganish ko‘nikmalarini
shakllantirishga yordam beradi. Masofaviy o‘qitish va onlayn platformalar orqali
geografik masofalarni yengib o‘tish imkoniyati hamda muloqotning yanada erkin
va global shakllari o‘quvchilarning dunyoqarashini kengaytiradi.
Ta limda o‘yin texnologiyalarining rivojlanishi: O‘yinlar, simulyatsiyalar vaʼ
gamifikatsiya ta lim jarayonida muhim o‘rin egallaydi. O‘quvchilar o‘yin
ʼ
asosida darslarga jalb qilinadi, bu esa ularning muloqot madaniyatini va
hamkorlik qilish ko‘nikmalarini yaxshilaydi. Gamifikatsiya orqali o‘quvchilar
mas uliyat, strategik fikrlash, va jamoaviy qarorlar qabul qilishni o‘rganadilar.
ʼ
Yangi pedagogik metodlarning tatbiqi: Zamonaviy pedagogik texnologiyalar
yordamida o‘qituvchilar turli pedagogik metodlarni qo‘llashda ko‘proq
erkinlikka ega bo‘ladilar. Masalan, flipped learning (aylantirilgan o‘qitish)
metodikasi, ta limda kreativlik va tanqidiy fikrlashni rag‘batlantiruvchi
ʼ
yondashuvlar kuchayadi. Bu pedagogik yondashuvlar o‘quvchilarning o‘zini o‘zi
boshqarish ko‘nikmalarini rivojlantirishga, ular orasida hurmat va mas uliyatni
ʼ
oshirishga yordam beradi.
Texnologiyalarning ta limda integratsiyasi va pedagogik malakani oshirish:
ʼ
O‘qituvchilarning zamonaviy texnologiyalarni o‘z ta lim jarayonlariga
ʼ
integratsiyalash imkoniyatlari kuchayadi. Bu, o‘z navbatida, o‘qituvchilarning
pedagogik malakalarini oshiradi, yangi pedagogik metodlarni qo‘llashda ularga
yordam beradi. O‘qituvchilar va o‘quvchilar o‘rtasidagi muloqot samaradorligini
oshirish va o‘qitishning sifatini yaxshilash imkoniyatlari kengayadi.
Ochiq ta lim resurslari va global hamkorlik: Ochiq ta lim resurslari va global
ʼ ʼ
tarmoq platformalari orqali o‘quvchilar va o‘qituvchilar bir-birlari bilan o‘z
tajribalari va bilimlarini o‘rtoqlashishlari mumkin. Bu, shuningdek, xalqaro
miqyosda ta lim jarayonlarining boyishiga, o‘quvchilarni turli madaniy va ilmiy
ʼ
muhitalar bilan tanishtirishga yordam beradi.
Zamonaviy pedagogik texnologiyalarning muomala madaniyatiga ta siri
ʼ
istiqbollari o‘quvchilarning shaxsiy rivojlanishi, o‘qituvchilar bilan samarali

28muloqot o‘rnatish, hamkorlik va kreativ fikrlashni rivojlantirishni ta minlaydi.ʼ
Buning natijasida, ta lim tizimi yanada samarali va zamonaviy bo‘lib, bilim olish
ʼ
jarayoni ko‘proq interaktiv, shaxsiylashtirilgan va global xarakterga ega bo‘ladi.
Bu esa kelajakda ta lim sifatini oshirish va jamiyatda ijtimoiy va madaniy
ʼ
o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun keng imkoniyatlar yaratadi.
O qituvchi va o quvchi munosabatlari ta lim jarayonining muvaffaqiyatli
ʻ ʻ ʼ
bo lishida muhim rol o ynaydi. Bu munosabatlar ikki tomonlama ishonch,
ʻ ʻ
hurmat va hamkorlikka asoslangan bo lishi kerak.
ʻ
Ishonch va hurmat: O qituvchi o quvchining fikrini, savollarini va his-
ʻ ʻ
tuyg ularini hurmat qilishi, o quvchi esa o qituvchining tajriba va bilimiga
ʻ ʻ ʻ
ishonishi kerak. Bu, o quvchining o zini erkin ifoda etishi va o'qituvchidan
ʻ ʻ
yordam so'rashi uchun muhimdir.
O'qituvchining roli: O qituvchi o quvchining akademik, shuningdek, shaxsiy
ʻ ʻ
rivojlanishiga ham yordam berishi lozim. Ularning vazifasi nafaqat darslarni
o tish, balki o quvchining individual ehtiyojlariga javob berish, motivatsiya
ʻ ʻ
yaratish va ijtimoiy muhitda o'zini erkin his qilishi uchun imkoniyat yaratishdir.
O'quvchining roli: O quvchi o qituvchi bilan samarali munosabatda bo lishi, o z
ʻ ʻ ʻ ʻ
bilimini oshirishga intilishi va o'qituvchidan o'rganish uchun ochiq bo lishi
ʻ
kerak. Shuningdek, o quvchi o zining bilimini amaliyotda qo'llashga harakat
ʻ ʻ
qilishi zarur.
Hamkorlik va muloqot: O qituvchi va o quvchi o rtasidagi samarali muloqot
ʻ ʻ ʻ
yaxshi o'quv natijalariga olib keladi. O qituvchi ochiq, samimiy va yordamga
ʻ
tayyor bo lishi kerak, o quvchi esa o'z muammolarini tushuntirishda va
ʻ ʻ
savollarni berishda faol bo lishi zarur.
ʻ
Yordam va qo llab-quvvatlash: O'qituvchi har doim o quvchining yutuqlari va
ʻ ʻ
kamchiliklarini kuzatib borishi, ularga zarur yordamni taqdim etishi lozim.
O quvchi esa bu yordamlardan samarali foydalanishi kerak.
ʻ

29O qituvchi va o quvchi o rtasidagi to g ri munosabatlar, shuningdek, ijobiyʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
psixologik muhitni yaratadi, bu esa o quv jarayonini yanada samarali va qiziqarli
ʻ
qiladi.
O quvchi va o qituvchi munosabatlarida konfliktlar tabiiy hol bo lishi mumkin,
ʻ ʻ ʻ
chunki har bir insonning fikri, talablari va ehtiyojlari har xil. Biroq, konfliktlarni
bartaraf etish ta lim jarayonining muvaffaqiyatli bo lishi uchun juda muhimdir.
ʼ ʻ
Quyidagi yondashuvlar konfliktlarni bartaraf etishda yordam berishi mumkin:
Ochiq muloqot o'rnatish
O qituvchi va o quvchi o rtasidagi asosiy muammo ko pincha noaniq yoki to liq
ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ
bo lmagan muloqotdan kelib chiqadi. O qituvchi va o quvchi o‘zaro fikrlarini
ʻ ʻ ʻ
ochiq va samimiy tarzda aytishlari kerak. Konfliktlar yuzaga kelganda, ularni
samarali tarzda hal qilish uchun o‘zaro muloqotga ehtiyoj bor. Har ikki tomon
ham o‘z fikrlarini hurmat bilan aytib, muammo yoki noaniqlikni hal qilishga
harakat qilishlari zarur.
Tinglash va tushunishga intilish
Konfliktni bartaraf etishda eng muhim jihatlardan biri – diqqat bilan tinglash.
O qituvchi o quvchining fikrlarini, ehtiyojlarini va his-tuyg ularini to liq
ʻ ʻ ʻ ʻ
tushunishga harakat qilishi, o quvchi esa o qituvchining fikrini tinglab, unga
ʻ ʻ
hurmat bilan yondashishi kerak. Bir-birini tinglash va tushunish, qarama-
qarshiliklarni kamaytiradi.
Empatiya va hissiyotlarga e'tibor berish
Empatiya (boshqa odamning his-tuyg ularini tushunish) konfliktlarni bartaraf
ʻ
etishda muhim ahamiyatga ega. O qituvchi o quvchining holatini, stress yoki
ʻ ʻ
tashvishlarini tushunishga harakat qilishi, o quvchi esa o qituvchining ish
ʻ ʻ

30yuklamalarini va bosimlarini anglab yetishi lozim. Bir-birining his-tuyg ulariniʻ
tushunish, o'zaro hurmatni kuchaytiradi.
Muammolarni konstruktiv tarzda hal qilish
Konfliktni hal qilishda konstruktiv yondashuv zarur. Bu degani, tomonlar o'zaro
haqoratlashish yoki janjallashish o‘rniga, muammoni hal qilish uchun birgalikda
yechim izlashlari kerak. Masalan, agar o quvchi baholashdan norozi bo lsa,
ʻ ʻ
o qituvchi bu holatni tinglab, baholash mezonlarini yoki sinovning mazmunini
ʻ
tushuntirish orqali muammoni hal qilishi mumkin.
O'zaro kompromiss va muvozanatni topish
O qituvchi va o quvchi ba zi holatlarda bir-birini tushunishlari va birgalikda
ʻ ʻ ʼ
muvozanatni topishlari kerak. Masalan, o quvchi ko proq yordam olishni
ʻ ʻ
xohlaydi, lekin o qituvchining vaqti cheklangan. Bu holatda, o'quvchi va
ʻ
o qituvchi o'zaro vaqtni va yordamni qanday taqsimlashni muhokama qilishlari
ʻ
zarur.
Professionalizm va xulq-atvor
O qituvchi va o quvchi har doim bir-biriga professional va madaniyatli
ʻ ʻ
yondashishlari kerak. Konflikt yuzaga kelganda, shaxsiy hissiyotlar va impulsiv
reaktsiyalarni boshqarish muhimdir. O'qituvchi o'zining pedagogik vazifalariga
sodiq qolishi, o quvchi esa o qituvchiga hurmat bilan yondashishi kerak.
ʻ ʻ
Mediasiya va tashqi yordam
Agar konfliktni ichki muloqot orqali bartaraf etish qiyin bo lsa, tashqi yordamga
ʻ
murojaat qilish mumkin. Ba zi ta lim muassasalarida konfliktlarni hal qilish
ʼ ʼ
uchun mediatsiya xizmatlari yoki psixologik yordam mavjud. O qituvchi va
ʻ
o quvchi o‘rtasidagi kelishmovchilikni hal qilishda pedagog yoki boshqa
ʻ
mutaxassis yordamidan foydalanish ham samarali bo lishi mumkin.
ʻ

31 Pozitiv iqlim yaratish
O qituvchi va o quvchi munosabatlarida konfliktlarni kamaytirish uchun ijobiy,ʻ ʻ
qo llab-quvvatlovchi muhit yaratish zarur. O qituvchi sinfda doimiy ravishda
ʻ ʻ
hurmat, hamkorlik va ochiq fikr almashish muhitini yaratishi lozim.
O quvchilarni qo llab-quvvatlash, ularning muvaffaqiyatlarini e tirof etish va
ʻ ʻ ʼ
ijobiy natijalarga yo naltirish, konfliktlarni oldini olishga yordam beradi.
ʻ
O qituvchi va o quvchi o rtasidagi konfliktlarni bartaraf etish, samarali ta lim
ʻ ʻ ʻ ʼ
jarayonining ajralmas qismidir. Konfliktlar to g ri yondashuv va muloqot orqali
ʻ ʻ
hal etilishi mumkin. Ochiq muloqot, empatiya, konstruktiv yondashuv va
muvozanatni topish kabi usullar konfliktlarni bartaraf etishga yordam beradi va
o‘quvchi-o‘qituvchi munosabatlarini yanada mustahkamlashga xizmat qiladi.
3-rasm. Ta’limni innovatsion rivojlantirish strategiyasi

32
Oʻqituvchi va oʻquvchi munosabatlarida konfliktlarni bartaraf etish usullari turli
xil strategiyalarni o'z ichiga oladi. Quyidagi usullarni keltirish mumkin:
Ochiq va samimiy muloqot: Konfliktlarni hal qilishning asosiy yo'li bu ochiq va
samimiy muloqotdir. Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida yaxshi muloqot bo'lsa,
ularning o'zaro tushunishi osonlashadi va muammolarni bartaraf etish
osonlashadi. Oʻqituvchi, oʻquvchini diqqat bilan tinglashi va uning fikrlarini
hurmat qilishi kerak.
Empatiya va tushunish: Oʻqituvchi oʻquvchining nuqtai nazarini tushunishga
harakat qilishi zarur. Bu nafaqat oʻquvchining hissiy holatini anglash, balki uning
ehtiyojlarini va motivatsiyasini ham bilishga yordam beradi. Oʻquvchi ham
oʻqituvchining pozitsiyasini tushunishi lozim.
Muammolarni konstruktiv tarzda hal qilish: Konfliktlarni hal qilishda,
muammolarni hal qilishga intilish zarur. Oʻqituvchi va oʻquvchi masalani
konstruktiv tarzda hal qilishga harakat qilishlari lozim. Masalan, "Nima uchun bu
holat yuz berdi?" deb soʻrash, yechimlar taklif qilish va o'zaro konstruktiv
maslahatlashuvlar oʻtkazish.
Tinchlantiruvchi usullar: Agar konfliktni bartaraf etish qiyin bo'lsa, hissiy
barqarorlikni saqlash uchun vaqtinchalik tanaffus qilish tavsiya etiladi.
Tinchlantiruvchi mashqlar (nafas olish, meditatsiya va boshqalar) stressni
kamaytirishga yordam beradi.
Pozitiv va rag'batlantiruvchi yondashuv: Oʻquvchilarni ijobiy yondashuv bilan
rag'batlantirish konfliktlarni oldini olishda samarali usuldir. Oʻqituvchi

33o'quvchini yaxshi ishlari uchun mukofotlash va uning muvaffaqiyatlarini eʼtirof
etish orqali o'quvchining o'zini qadrlashini ta'minlaydi.
Me'yorlarni va qoidalarni aniq belgilash: Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida aniq va
ravshan me'yorlar va qoidalar o'rnatish zarur. Bu o'quvchilarga qanday
muomala qilish kerakligini tushunishga yordam beradi va kelajakda
noaniqliklarni kamaytiradi.
Tashqi yordamdan foydalanish: Agar konfliktni ichki kuch bilan hal qilish qiyin
bo'lsa, o'quvchi va o'qituvchining ishtirokida ota-onalar, psixologlar yoki boshqa
mutaxassislar yordamidan foydalanish mumkin. Ular konfliktda neytral
tomondan kirib, echimlar taklif qilishlari mumkin.
Konfliktlarni bartaraf etishda muhim jihat bu o'zaro hurmat va sabr-toqatdir.
Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida ijobiy munosabatlar o'rnatish, o'zaro ishonchni
shakllantirish va umumiy maqsadga erishishga harakat qilish konfliktlarni
muvaffaqiyatli bartaraf etishda yordam beradi.
Oʻquvchi va oʻqituvchi munosabatlarida konfliktlarni bartaraf etishning
istiqbollari quyidagi jihatlar bilan bog'liq bo'lishi mumkin:
Yangi pedagogik yondashuvlar va metodlar: Pedagogik yangiliklar va zamonaviy
o'qitish metodlari conflictlarni hal qilishda samarali vositaga aylanadi. Masalan,
innovatsion texnologiyalardan (onlayn ta'lim, virtual sinflar, interaktiv dasturlar)
foydalanish o'quvchilar va o'qituvchilar o'rtasidagi o'zaro aloqalarni
mustahkamlashga yordam beradi. Bu metodlar muammoni tez va oson bartaraf
etish uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.
Psixologik yordamning rivojlanishi: Psixologik yordam va qo'llab-quvvatlash
tizimining yanada rivojlanishi konfliktlarni hal etishda muhim istiqbolga ega.
O'qituvchilar va o'quvchilar uchun maxsus treninglar va psixologik maslahatlar
tashkil etilishi mumkin. Shuningdek, o'qituvchining psixologik bilimlari va

34ko'nikmalari, masalan, stressni boshqarish va hissiy intellektni rivojlantirish,
konfliktlarni samarali bartaraf etishga yordam beradi.
O'qituvchining kasbiy rivojlanishi: O'qituvchilarning o'z kasbiy malakalarini
oshirish, ularning muloqot va konfliktlarni hal etish bo'yicha treninglar va
kurslarda qatnashishlari, o'qituvchilarni yanada sabrli va tajribali qilish imkonini
beradi. Bu, o'z navbatida, konfliktlarni oldini olish va bartaraf etishda samarali
bo'ladi.
Ijtimoiy va madaniy o'zgarishlar: Ijtimoiy va madaniy o'zgarishlar, masalan,
o'quvchilarning turli ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy sharoitlariga asoslanib,
konfliktlarni tushunish va bartaraf etishning yangi usullarini taqdim etadi.
O'qituvchilarni va o'quvchilarni madaniy farqlarga hurmat bilan qarashga
o'rgatish bu jarayonni yaxshilaydi.
Oila va jamiyat bilan hamkorlik: Oila va jamiyat bilan hamkorlik qilishning
yanada kuchayishi, konfliktlarni bartaraf etishda muhim rol o'ynaydi. Ota-onalar
bilan yaxshiroq muloqot, ularning ta'lim jarayoniga faol ishtirok etishi o'qituvchi
va o'quvchi o'rtasidagi muammolarni hal etishda ko'maklashadi.
Maqsadli va ijobiy motivatsiya: O'qituvchilar va o'quvchilar o'rtasidagi ijobiy
motivatsiya yaratish istiqbollari ham katta ahamiyatga ega. O'quvchilarga
o'zlarini qadrlash va o'z imkoniyatlarini rivojlantirish imkoniyatlarini yaratish,
o'qituvchilarni ijobiy tarzda rag'batlantirish konfliktlarni oldini olishga yordam
beradi.
Yaxshi kommunikatsiya va texnologiyalar yordamida aloqa: Texnologiyalar
yordamida o'qituvchilar va o'quvchilar o'rtasidagi muloqot osonlashadi. Yangi
aloqa vositalari va platformalarini (masalan, onlayn forumlar, guruh chatlari)
faol qo'llash o'qituvchi va o'quvchi o'rtasidagi to'g'ri muloqotni o'rnatishda
samarali bo'ladi. Bu o'z navbatida, konfliktlarning oldini olishda yordam beradi.

35 O'zgaruvchan va moslashuvchan yondashuvlar: Konfliktlarni hal qilishda
moslashuvchan yondashuvlarni qo'llash istiqbollari ham muhim. Har bir
o'quvchi va har bir holat o'ziga xos bo'lib, shuning uchun har xil konfliktlarni
bartaraf etishda individual yondashuvlarni amalga oshirish zarur. O'qituvchilarni
"har bir o'quvchi o'ziga xos" yondashuviga o'rgatish conflictlarni hal qilishda
yangi imkoniyatlar yaratadi.
Umuman olganda, konfliktlarni bartaraf etish usullari va ularning istiqbollari
o'qituvchilar va o'quvchilar o'rtasida o'zaro hurmat va tushunishni
rivojlantirishga asoslanadi. Zamonaviy pedagogik, psixologik va texnologik
yechimlar, shuningdek, jamiyat va oila bilan hamkorlik bu jarayonni yanada
samarali qilishga yordam beradi.
4-rasm. Individuallashgan ta’lim sxemasi

36Oʻquvchi va oʻqituvchi muloqotida muomala madaniyati shakllari o'zaro hurmat
va samarali aloqani rivojlantirishda muhim rol o'ynaydi. Quyida ba'zi asosiy
muomala madaniyati shakllari keltirilgan:
Hurmat va ehtirom: Oʻquvchi va oʻqituvchi o'rtasida hurmatli muloqot
aloqaning asosi hisoblanadi. Oʻqituvchi oʻquvchini shaxs sifatida hurmat qilishi,
uning fikrlarini tinglashi va qadrlashi kerak. Oʻquvchi esa oʻqituvchining fikrini
eʼtirof etishi va uning o'qituvchilik vakolatiga hurmat bilan yondashishi zarur.
Bu, o'z navbatida, muammolarni hal qilishda ijobiy muhit yaratadi.
Ochiqlik va samimiyat: Oʻquvchi va oʻqituvchi o'rtasida ochiq, samimiy muloqot
o'rnatish muhimdir. Ochiq fikr almashinuvi o'quvchiga o'z fikrlarini erkin
ifodalash imkoniyatini beradi, shu bilan birga, oʻqituvchining tavsiyalari va

37ko'rsatmalariga ochiq bo'lishni ta'minlaydi. Samimiy muloqotdagi har ikki
tomonning ehtiyojlari va his-tuyg'ulari inobatga olinishi kerak.
Diqqat bilan tinglash: Muloqotda muvaffaqiyatli bo'lish uchun diqqat bilan
tinglash zarur. Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida bir-birini tinglash, fikrlarni
tushunishga harakat qilish konfliktlarning oldini olishga yordam beradi.
Oʻqituvchi oʻquvchini yaxshi tinglash va uning fikrlarini toʻliq tushunishga
intilishi kerak. Oʻquvchi esa oʻqituvchining nuqtai nazarini inobatga olishga
tayyor bo'lishi zarur.
Sabr-toqat: Konfliktlar yoki muloqotdagi noaniqliklar paytida sabr-toqatli bo'lish
muhim. Oʻqituvchi va oʻquvchi bir-birining nuqtai nazarini hurmat qilishlari va
bir-biriga nisbatan sabrli bo'lishlari lozim. Oʻquvchilarni o'z fikrlarini ifodalashda
va xatoliklarni tuzatishda sabr bilan yondashish kerak. O'qituvchi ham o'z
fikrlarini tushuntirayotganda sabrli bo'lishi, o'quvchilarni qo'llab-quvvatlashi
zarur.
O'zaro fikr almashish: Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida konstruktiv fikr
almashish muloqotni samarali qiladi. Oʻqituvchi oʻquvchini fikrlarini o'rganishga,
yangi g'oyalar va qarashlarni taklif etishga undashi kerak. Oʻquvchi esa
oʻqituvchining fikrlarini tinglab, kerakli o'zgartirishlar va yangiliklarni
tushunishga harakat qilishi zarur.
Ijobiy va konstruktiv til ishlatish: Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida ijobiy va
konstruktiv til ishlatish muloqotning samarali bo'lishiga yordam beradi.
Tanqidiy, ammo muloyim til yordamida o'quvchining xatolarini tushuntirish
mumkin. O'quvchi esa o'qituvchining maslahatlarini ijobiy qabul qilishga tayyor
bo'lishi kerak.
Emotsional barqarorlik: Muloqotda emotsional barqarorlikni saqlash muhimdir.
Konfliktlar yoki stressli vaziyatlarda, o'qituvchi va o'quvchi o'z his-tuyg'ularini
boshqarishga harakat qilishlari lozim. O'quvchining stressi yoki bezovtaligi

38yuzaga kelsa, o'qituvchi qo'llab-quvvatlashni ta'minlashi kerak. Emotsional
barqarorlik muloqotni sivilizatsiyalashgan tarzda olib borishga yordam beradi.
Noaniqliklarni hal qilish: Oʻquvchi va oʻqituvchi o'rtasida yuzaga kelgan
noaniqliklar, tushunmovchiliklar yoki qarama-qarshiliklarni hal qilishda aniq va
ravshan muloqot usulini qo'llash kerak. Har ikkala tomon ham o'z pozitsiyalarini
aniq va izchil ifodalashlari, savollarni to'g'ri va tushunarli tarzda so'rashlari
kerak.
Aloqa vositalaridan samarali foydalanish: Oʻqituvchi va oʻquvchi o'rtasida
muloqotda mos va samarali aloqa vositalaridan foydalanish muhim. O'zaro fikr
almashish, masalan, yozma yoki og'zaki muloqot orqali amalga oshiriladi.
Zamonaviy texnologiyalar (onlayn platformalar, elektron pochta, xabarlar
dasturlari) muloqotni soddalashtirishi mumkin, lekin ularni maqsadga muvofiq
tarzda ishlatish zarur.
Umuman olganda, oʻquvchi va oʻqituvchi muloqotida muomala madaniyati
o'zaro hurmat, sabr, samimiyat va konstruktiv fikr almashishga asoslangan
bo'lishi kerak. Bu shakllar o'zaro tushunishni va muloqotni samarali va ijobiy
qilishga yordam beradi.
XULOSA
Oʻquvchi va oʻqituvchi o'rtasidagi muloqotdagi muomala madaniyati o'zaro
hurmat, ijobiy munosabatlar va samarali o'rganish jarayonini ta'minlashda
muhim rol o'ynaydi. Ochiq va samimiy muloqot, diqqat bilan tinglash, sabr-
toqat va konstruktiv fikr almashish o'zaro ishonchni rivojlantirishga yordam
beradi. Muloqotdagi muomala madaniyati nafaqat o'quvchining bilim olishiga,

39balki uning hissiy va ijtimoiy rivojlanishiga ham ta'sir qiladi. Har ikki tomon ham
(o'qituvchi va o'quvchi) ijobiy va samarali muloqot o'rnatish uchun yuqori
madaniyatga ega bo'lishlari zarur.
O'qituvchilarni muloqot madaniyati bo'yicha treninglar bilan ta'minlash:
O'qituvchilarga muloqot madaniyatini rivojlantirish, hissiy intellektni oshirish va
stressni boshqarish bo'yicha treninglar o'tkazish muhim. Bu, o'z navbatida,
o'qituvchilarning muloqotda ijobiy va samarali yondashuvni qo'llashiga yordam
beradi.
O'qituvchilarda empatiya va tinglash ko'nikmalarini rivojlantirish: O'qituvchilarni
o'quvchilarning ehtiyojlarini tushunishga, ularning hissiy holatini inobatga
olishga va faol tinglashga o'rgatish zarur. Bu, o'zaro ishonchni mustahkamlashga
va konfliktlarni samarali hal etishga yordam beradi.
O'qituvchi va o'quvchi o'rtasida muntazam feedback tizimini joriy etish:
O'qituvchi va o'quvchi o'rtasida ochiq va konstruktiv fikr almashishni
rag'batlantirish maqsadida, muntazam feedback tizimi tashkil etish kerak. Bu
orqali, o'quvchi o'z ishlari va muvaffaqiyatlari haqida tahlil olish imkoniyatiga
ega bo'ladi, o'qituvchi esa o'quvchining ehtiyojlarini yaxshiroq tushunadi.
Ijtimoiy va madaniy farqlarga hurmat bilan yondashish: O'qituvchi va o'quvchi
o'rtasidagi muloqotda ijtimoiy va madaniy farqlarni hurmat qilish va ularni
inobatga olish muhimdir. O'quvchilarning turli madaniyatlari va fonlari haqida
xabardor bo'lish, muloqotni yanada samimiy va do'stona qilishga yordam
beradi.
Texnologiyalardan foydalanish: Zamonaviy texnologiyalarni, masalan, onlayn
platformalar va raqamli kommunikatsiya vositalarini muloqotda samarali
foydalanish o'quvchi va o'qituvchi o'rtasidagi aloqa osonlashishiga yordam
beradi. Bunday vositalar, ayniqsa, uzoq masofadan o'qitish jarayonida juda
foydali bo'lishi mumkin.

40 Muloqotda ijobiy til va konstruktiv fikr bildirishga urg'u berish: O'qituvchi va
o'quvchi o'rtasidagi muloqotda salbiy tilni kamaytirish va ijobiy, konstruktiv
yondashuvni rag'batlantirish kerak. Tanqid qilishda ham ijobiy va ehtiyotkorlik
bilan yondashish, o'quvchining rivojlanishiga yordam beradi va ularni
motivatsiya qiladi.
Umuman olganda, oʻquvchi va oʻqituvchi o'rtasida yuqori muomala madaniyati
o'rnatish, ularning samarali va ijobiy muloqotini ta'minlaydi, bu esa ta'lim
jarayonining muvaffaqiyatli bo'lishiga olib keladi. Har ikki tomonning o'zaro
hurmatga asoslangan, ochiq va samarali muloqoti bilim olishning sifatini
oshiradi hamda o'qitish va o'rganish jarayonlarini yanada samarali qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. M. A. Kamilova – Pedagogik muloqotning asosiy tamoyillari: Pedagogik
muloqotning tamoyillari va uning ta'lim jarayonidagi roli.
2. M. I. Pirogova – Pedagogik muloqot va uning madaniyati: Muloqotning
psixologik va pedagogik asoslari.
3. B. A. Drevinskaya – Pedagogika: ta'lim jarayonida muloqot madaniyati:
Muloqot madaniyatini shakllantirish bo'yicha tavsiyalar.
4. A. S. Shcherbakov – Pedagogik muloqotda psixologik aspektlar: Muloqotning
psixologik jihatlari va ta'limdagi roli.
5. S. A. Pivovarov – Ta'limda kommunikatsiya va uning madaniyati: Ta'lim
jarayonida kommunikatsiya va uning ta'siri.
6. Jurnal maqolalari:
"Pedagogik muloqot va o'qituvchilar uchun treninglar" (2019) – O'qituvchilarga
muloqot madaniyatini o'rgatish.

41"O'qituvchi va o'quvchi o'rtasidagi munosabatlar" (2022) – O'qituvchi va
o'quvchi muloqotini o'rganish.

O’quvchi va o’qituvchi muloqotida muomala madaniyati

Sotib olish