O'quvchilarni algoritmik fikrlashga o'rgatishda kampyuter dasturlarining ahamiyati - Педагогика - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	50000UZS
Размер	47.8KB
Покупки	0
Дата загрузки	25 Февраль 2025
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	Педагогика

Продавец

Kamron Zaripov

Дата регистрации 30 Ноябрь 2023

157 Продаж

O'quvchilarni algoritmik fikrlashga o'rgatishda kampyuter dasturlarining ahamiyati

Купить

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
ORIENTAL UNIVERSITETI
“ Pedagogika” fakulteti
“Uzluksiz ta’lim pedagogika”kafedrasi|
60110500-Boshlang‘ich ta’lim yo‘nalishi (sirtqi) ta’lim shakli
“ Matematika va uni o’qitish metodikasi” fanidan
KURS ISHI
MAVZU: O'quvchilarni algoritmik fikrlashga o'rgatishda
kampyuter dasturlarining ahamiyati.
Bajardi: ____________ 208-guruh talabasi
(imzo) Elboyeva Dildora
Ilmiy rahbar: ____________ J. G'afurov
(imzo)
_______________ ______________
Kurs ishi himoya qilindi Kurs ishiga qo‘yilgan
baho
“___” ___________ 2024-yil “___” ball. ____________
(imzo)
Toshkent-2025
1

Mundarija:
Kirish………………………………………………………………………………….4
I BOB: ALGORITMIK FIKRLASH VA UNING TA’LIM JARAYONIDAGI
O‘RNI.
1.1. Algoritmik fikrlash tushunchasi va uning mohiyati……………………………
5
1.2. O‘quvchilarda algoritmik tafakkurni rivojlantirish
metodlari……………...12
1.3. Kompyuter dasturlarining ta’lim jarayonidagi o‘rni va
ahamiyati………….15
II BOB: KOMPYUTER DASTURLARI ORQALI ALGORITMIK
FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH USULLARI.
2.1. Algoritmik fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan dasturiy
vositalar………..20
2.2. O‘quv jarayonida algoritmik fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan metodik
yondashuvlar………………………………………………………………………...27
2.3. Algoritmik tafakkurni shakllantirish bo‘yicha tavsiyalar……………………
30
Xulosa…………………………………………………..……………………………35
Foydalanilgan adabiyotlar………………………………….………………………37
2

ANNOTATSIYA
Ushbu kurs ishi o'quvchilarni algoritmik fikrlashga o'rgatishda kompyuter
dasturlarining ahamiyatini o'rganishga bag'ishlangan. Tadqiqot davomida algoritmik
fikrlash tushunchasi, uning ta'lim jarayonidagi o'rni va zamonaviy kompyuter
dasturlarining ushbu jarayondagi roli tahlil qilinadi. Shuningdek, mavzuga doir ilg'or
metodlar va ularning samaradorligi yoritiladi. Ishning amaliy qismida algoritmik
fikrlashni shakllantirishga yordam beruvchi dasturlar tahlil qilinadi va ularning o'quv
jarayoniga tatbiq etish bo'yicha tavsiyalar beriladi. Zamonaviy axborot texnologiyalari
rivojlangan davrda algoritmik fikrlash – bu har bir inson uchun zarur bo‘lgan asosiy
ko‘nikmalardan biridir. Algoritmik fikrlash deganda, muammolarni ketma-ketlikda
hal qilish, ularni bo‘laklarga ajratish va har bir bosqichni mantiqiy tartibda amalga
oshirish qobiliyati tushuniladi. Bu ko‘nikma nafaqat dasturlash va informatika
sohasida, balki kundalik hayotda ham muhim ahamiyatga ega.
Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini algoritmik fikrlashga o‘rgatish ularning
mantiqiy fikrlashini, muammolarni hal qilish qobiliyatini va ijodiy qobiliyatlarini
rivojlantirishga yordam beradi. Bu jarayonda kompyuter dasturlari muhim vosita
hisoblanadi. Kompyuter dasturlari orqali o‘quvchilar algoritmlarni vizual va interfaol
tarzda o‘rganishadi, bu esa ularning bilimlarini mustahkamlab, ularni amaliyotda
qo‘llash imkoniyatini beradi.
3

Kirish.
Axborot texnologiyalarining rivojlanishi bilan ta'lim jarayonida ham turli xil
innovatsion yondashuvlar joriy etilmoqda. Ulardan biri – o‘quvchilarda algoritmik
fikrlashni shakllantirishdir. Algoritmik fikrlash – bu muammoni bosqichma-bosqich
hal qilish qobiliyati bo‘lib, u nafaqat dasturlash, balki kundalik hayotda ham keng
qo‘llaniladi. Ushbu kurs ishida kompyuter dasturlarining o‘quvchilarning algoritmik
fikrlashiga ta’siri va ushbu jarayonning samaradorligi tahlil qilinadi.
Kurs ishining maqsadi:
 O‘quvchilarning algoritmik fikrlash qobiliyatini shakllantirishda
kompyuter dasturlarining o‘rnini aniqlash.
 Algoritmik tafakkurni rivojlantirishda innovatsion yondashuvlarni tahlil
qilish.
 Dasturiy vositalardan samarali foydalanish bo‘yicha tavsiyalar ishlab
chiqish.
Kurs ishining dolzarbligi: Hozirgi kunda texnologiyalarning jadal rivojlanishi
ta’lim jarayoniga ham katta ta’sir ko‘rsatmoqda. Algoritmik fikrlashni o‘rgatish
o‘quvchilarning muammolarni tizimli hal qilish, mantiqiy fikrlash va kreativ
yondashuvlarini shakllantirishga yordam beradi. Shu sababli, ushbu mavzu
zamonaviy ta’lim jarayonida dolzarb hisoblanadi.
Kurs ishining vazifalari:
 Algoritmik fikrlash tushunchasini tahlil qilish.
 O‘quvchilarda algoritmik tafakkurni shakllantirish usullarini o‘rganish.
 Kompyuter dasturlarining o‘quv jarayoniga ta’sirini tahlil qilish.
4

 Algoritmik fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan dasturiy vositalarni
aniqlash.
 O‘quv jarayonida algoritmik fikrlashni rivojlantirish bo‘yicha metodik
tavsiyalar ishlab chiqish.
I BOB: ALGORITMIK FIKRLASH VA UNING TA’LIM
JARAYONIDAGI O‘RNI.
1.1. Algoritmik fikrlash tushunchasi va uning mohiyati.
Algoritmik fikrlash nima?
Algoritmik fikrlash – bu har qanday muammoni bosqichma-bosqich hal
qilishga yo‘naltirilgan fikrlash turi bo‘lib, unda har bir jarayon aniq ketma-ketlik
asosida bajariladi. Bu tafakkur turi insonning mantiqiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishga yordam beradi va har qanday masalani tizimli ravishda yechishga
imkon yaratadi.
Algoritmik fikrlash odatda kompyuter fanlari bilan bog‘liq tushuncha sifatida
qaraladi, biroq u kundalik hayot, muhandislik, iqtisodiyot, tibbiyot va boshqa ko‘plab
sohalarda ham qo‘llaniladi. Masalan, oddiy osh pishirish jarayonidan tortib, murakkab
dasturlash muhitlarida kod yozishgacha bo‘lgan barcha jarayonlar algoritmik
tafakkurni talab qiladi.
Algoritmik fikrlashning mohiyati.
Algoritmik fikrlash quyidagi muhim jihatlarni o‘z ichiga oladi:
1. Muammoni kichik qismlarga bo‘lish
o Har qanday muammo yechimini oddiyroq bosqichlarga ajratish orqali
osonroq hal qilinadi.
o Masalan, dastur yaratishda dastlab muammo aniqlanadi, keyin uning
asosiy tarkibiy qismlari belgilab olinadi, so‘ng esa ular kod shaklida ifodalanadi.
2. Tizimli va izchil yondashuv
o Har qanday jarayonni aniq tartib bilan amalga oshirish kerak.
5

o Masalan, matematik masalani yechishda avval tenglamani yozish, keyin
ma’lumotlarni o‘rniga qo‘yish va so‘ng natijani tekshirish bosqichlari mavjud.
3. Mantiqiy fikrlash
o Har bir qarorni asoslab chiqish va muammoni mantiqiy ravishda tahlil
qilish talab etiladi.
o Masalan, shaxmat o‘yinida oldindan harakatlarni rejalashtirish algoritmik
tafakkurni talab qiladi.
4. Abstraksiyalash va umumlashtirish
o Keraksiz tafsilotlardan voz kechib, asosiy elementlarga e’tibor qaratish
muhimdir.
o Masalan, bank kartasidan pul yechish jarayoni algoritmik jihatdan asosiy
bosqichlarga ajratiladi: karta tekshiriladi, parol kiritiladi, mablag‘ hisobdan yechiladi.
5. Takroriylik va naqshlarni aniqlash
o Ba’zi jarayonlar doimiy ravishda takrorlanadi va umumiy naqshlarga
asoslanadi.
o Masalan, saralash algoritmlari turli dasturlash tillarida bir xil
tamoyillarga asoslanadi.
6. Optimallashtirish va samaradorlik
o Eng tez va samarali yechim topish muhimdir.
o Masalan, kompyuter dasturlarida vaqt va xotira jihatidan eng qulay
algoritm tanlanadi.
Algoritmik tafakkurning asosiy tamoyillari
Algoritmik tafakkur quyidagi asosiy tamoyillarga asoslanadi:
1. Aniqlik (Deterministiklik)
o Algoritm har doim bir xil natija beradi, ya’ni u qat’iy belgilangan
qoidalarga asoslanadi.
2. Tushunarlilik
6

o Algoritm inson yoki kompyuter tomonidan tushunilishi va bajarilishi
kerak.
3. Diskretlik
o Algoritmning har bir qadami alohida va aniq ketma-ketlikda bajariladi.
4. Yakuniylik
o Algoritm ma’lum bir bosqichdan so‘ng natijaga olib kelishi kerak.
Algoritmik tafakkurning tarixi va rivojlanishi
Algoritmik tafakkur tushunchasi qadimiy davrlardan beri mavjud bo‘lib, uning
rivojlanishi quyidagi bosqichlarni o‘z ichiga oladi:
1. Qadimgi davrlar
o Algoritmik tafakkur tushunchasi qadimgi matematik qoidalar bilan
bog‘liq. Masalan, Evklid algoritmi yoki Rim sonlar tizimi qadimdan mavjud bo‘lgan
algoritmik tizimlarga misol bo‘la oladi.
2. O‘rta asrlar
o IX asrda buyuk olim Muhammad ibn Muso al-Xorazmiy tomonidan
birinchi algoritmlar nazariyasi shakllantirildi. Uning nomidan “algoritm” so‘zi kelib
chiqqan.
3. XX asr va kompyuter davri
o XX asrning o‘rtalarida Alan Turing, Jon fon Neyman kabi olimlar
tomonidan zamonaviy algoritmik tafakkur va kompyuter ilmlariga asos solindi.
4. Hozirgi zamon
o Hozirda algoritmik tafakkur nafaqat kompyuter sohasida, balki ta’lim,
iqtisodiyot, tibbiyot, biologiya va boshqa ko‘plab sohalarda qo‘llanilmoqda.
Algoritmik tafakkur va ta’lim jarayoni
Bugungi kunda algoritmik fikrlashni rivojlantirish ta’lim tizimida muhim
ahamiyat kasb etadi. Chunki:
1. O‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantiradi
7

o O‘quvchilar murakkab masalalarni tahlil qilish va muammolarni tizimli
hal qilishni o‘rganadilar.
2. Matematik bilimlarni chuqurlashtiradi
o Matematikada algoritmik tafakkur muhim rol o‘ynaydi, chunki har
qanday formulalar va tenglamalar ketma-ket bajariladigan algoritmlarga asoslangan.
3. Dasturlash va texnologiyalarni tushunishga yordam beradi
o Dasturlash tilini o‘rganishda algoritmik tafakkur muhim omildir.
O‘quvchilar algoritmik fikrlash orqali dasturlash tamoyillarini tezroq o‘zlashtiradilar.
4. Amaliy muammolarni hal qilish qobiliyatini rivojlantiradi
o O‘quvchilar turli sohalardagi real muammolarni hal qilish uchun
algoritmik yondashuvni qo‘llashni o‘rganadilar.
Algoritmik tafakkur har qanday muammoni tizimli ravishda hal qilishga imkon
beradigan muhim qobiliyatdir. Bu tafakkur turi nafaqat dasturlash va kompyuter
fanlarida, balki kundalik hayotda ham katta ahamiyatga ega.
Bugungi kunda ta’lim tizimida o‘quvchilarning algoritmik fikrlashini
rivojlantirish uchun dasturlash, matematika va mantiqiy tafakkurni rivojlantirishga
qaratilgan ta’lim usullari joriy etilmoqda. Chunki algoritmik tafakkurga ega insonlar
murakkab muammolarni tez va samarali hal qilish, tizimli fikrlash va aniq
yechimlarni ishlab chiqish qobiliyatiga ega bo‘ladilar.
Shuning uchun, zamonaviy ta’lim tizimida algoritmik fikrlashni shakllantirish
eng muhim vazifalardan biri bo‘lib, o‘quvchilarni kelajakdagi texnologik va ilmiy
taraqqiyotga tayyorlash uchun muhim hisoblanadi.
Algoritmik fikrlashning asosiy xususiyatlari
Algoritmik fikrlash – bu muammolarni hal qilish uchun aniq va izchil yo‘lni
topish, har bir jarayonni bosqichma-bosqich tushunish va muammolarni samarali hal
qilish qobiliyatidir. Bu tafakkur turi dasturlash, muhandislik, matematika va hatto
kundalik hayotdagi muammolarni hal qilishda muhim rol o‘ynaydi.
Algoritmik fikrlashning quyidagi asosiy xususiyatlari mavjud:
8

1. Tizimlilik va izchillik
o Algoritmik tafakkurga ega bo‘lgan inson har qanday muammoni aniq va
ketma-ketlik asosida hal qiladi.
o Masalan, matematik masalani yechishda avval formulani qo‘llash, keyin
hisob-kitob qilish, so‘ng natijani tahlil qilish bosqichlari mavjud.
2. Mantiqiy tahlil qilish qobiliyati
o Berilgan ma’lumotlarni mantiqiy ravishda tahlil qilish va muammoni
asosiy qismlarga ajratish muhimdir.
o Masalan, biror biznes muammosini hal qilish uchun, avvalo, uning
sabablarini aniqlash, keyin esa echimlar ustida ishlash kerak.
3. Abstraksiyalash
o Muammoning ortiqcha tafsilotlaridan voz kechib, asosiy nuqtalariga
e’tibor qaratish.
o Masalan, biror dastur ishlab chiqishda real hayotdagi hodisani
soddalashtirilgan modelga aylantirish muhim.
4. Takroriylik va shablonlar asosida ishlash
o Bir muammoning yechimi boshqalarga ham mos kelishi mumkin.
o Masalan, saralash algoritmlari turli ma’lumotlar turlarida bir xil
tamoyillarga asoslanadi.
5. Optimallashtirish va samaradorlik
o Har qanday muammoni eng tez va samarali usulda yechish muhim.
o Masalan, katta ma’lumotlar bazasidan eng qisqa yo‘lda qidiruv qilish
uchun samarali algoritmlardan foydalanish lozim.
Algoritmik tafakkurning dasturlash bilan bog‘liqligi
Algoritmik tafakkur va dasturlash bir-biri bilan chambarchas bog‘liq. Chunki
har qanday dastur o‘z ichida algoritmlarni mujassam etadi. Dasturlash jarayonida
inson muammoni hal qilish uchun algoritmlardan foydalanadi. Quyida algoritmik
tafakkurning dasturlash bilan bog‘liqligi haqida batafsil ma’lumot beriladi:
9

1. Dastur – bu algoritmning amaliy ifodasi
o Har qanday dastur bu muayyan algoritmni kod orqali ifodalashdir.
o Masalan, onlayn do‘konlarda tavsiyalar beradigan tizimlar algoritmik
tafakkur asosida ishlab chiqiladi.
2. Muammolarni model sifatida ko‘rish
o Dasturchilar real hayotdagi muammolarni algoritm shaklida model
sifatida yaratadilar.
o Masalan, haydovchilarga eng qisqa yo‘lni ko‘rsatadigan navigatsiya
tizimi algoritmik yondashuvga asoslangan.
3. Dasturlash tillari va algoritmlar
o Har qanday dasturlash tili (Python, C++, Java) algoritmik fikrlash
asosida ishlaydi.
o Masalan, rekursiv algoritmlar, dinamik dasturlash, ma’lumotlar
tuzilmalari (massivlar, bog‘langan ro‘yxatlar) algoritmik tafakkurning amaliy
ifodasidir.
4. Optimallashtirish va samaradorlik
o Dasturlarni samarali qilish uchun eng maqbul algoritmlar tanlanadi.
o Masalan, web-saytlarda sahifalar tez yuklanishi uchun
optimallashtirilgan qidiruv algoritmlaridan foydalaniladi.
5. Kundalik hayotda algoritmik tafakkur
o Dasturlash nafaqat texnik sohada, balki boshqa sohalarda ham algoritmik
fikrlashni rivojlantirishga yordam beradi.
o Masalan, biznesda xarajatlarni kamaytirish, vaqtni tejash va jarayonlarni
avtomatlashtirishda algoritmik yondashuv qo‘llaniladi.
Algoritmik fikrlashni shakllantirish bosqichlari
Algoritmik fikrlashni shakllantirish jarayoni bosqichma-bosqich amalga
oshiriladi. Quyidagi bosqichlar algoritmik tafakkurni rivojlantirishda muhim ahamiyat
kasb etadi:
10

1. Muammoni tushunish va tahlil qilish
o Berilgan masalani to‘g‘ri tushunish va uni kichik qismlarga bo‘lish.
o Masalan, biror dastur yaratishda avval uning maqsadini va vazifalarini
aniqlash lozim.
2. Algoritm yaratish
o Muammoni hal qilish uchun aniq qadamlarni belgilash.
o Masalan, bank hisobvarag‘idan pul yechish jarayoni algoritmik
bosqichlarga ega.
3. Dastur kodini yozish
o Algoritmni amaliyotda qo‘llash uchun kod shaklida ifodalash.
o Masalan, Python yoki C++ da yozilgan dastur algoritmik tafakkurning
natijasidir.
4. Natijalarni tahlil qilish va optimallashtirish
o Algoritm ishlashini tekshirish va uni yanada samarali qilish.
o Masalan, kompyuter o‘yinlarida tezroq ishlaydigan fizik modellar
yaratish uchun optimallashtirish usullari qo‘llaniladi.
5. Amaliy mashqlar va real loyihalar
o O‘rganilgan algoritmlarni real hayotda qo‘llab ko‘rish.
o Masalan, oddiy matematik masalalar, ma’lumotlarni saralash yoki sun’iy
intellekt yaratish kabi loyihalar orqali algoritmik tafakkur rivojlantiriladi.
Algoritmik tafakkur inson miyasining tizimli ishlashiga yordam beruvchi
muhim qobiliyat hisoblanadi. U muammolarni bosqichma-bosqich tahlil qilish, eng
samarali yechimni topish va natijalarni oldindan ko‘ra olish imkonini beradi.
Algoritmik tafakkur dasturlashda, muhandislikda, iqtisodiyotda va hatto kundalik
hayotda ham katta ahamiyatga ega.
Ushbu tafakkurni shakllantirish uchun o‘quvchilarni mantiqiy va algoritmik
fikrlashga yo‘naltirish, dasturlash asoslarini o‘rgatish va amaliy mashg‘ulotlarga
e’tibor qaratish lozim.
11

Algoritmik tafakkur quyidagi sohalarda qo‘llaniladi:
 Ta’lim – matematik va mantiqiy fikrlashni rivojlantirishda muhimdir.
 Texnologiya – dasturlar va tizimlar yaratishda asosiy rol o‘ynaydi.
 Biznes – ma’lumotlarni tahlil qilish va qaror qabul qilish jarayonlarida
qo‘llaniladi.
 Hayotiy muammolarni hal qilish – har qanday murakkab vaziyatda eng
optimal yechimni topishga yordam beradi.
1.2. O‘quvchilarda algoritmik tafakkurni rivojlantirish metodlari
Hozirgi zamonaviy ta’lim jarayonida o‘quvchilarning algoritmik tafakkurini
rivojlantirish muhim masalalardan biridir. Algoritmik fikrlash insonning har qanday
muammoni bosqichma-bosqich tahlil qilish, tizimli va mantiqiy yechimlarni ishlab
chiqish qobiliyatini rivojlantiradi. Ushbu jarayonni samarali tashkil etish uchun bir
necha innovatsion metodlar va yondashuvlardan foydalanish mumkin.
Dasturlash asosida o‘quvchilarning mantiqiy fikrlashini rivojlantirish
Dasturlash – algoritmik tafakkurni shakllantirishning eng samarali vositalaridan
biridir. Dasturlashni o‘rganish orqali o‘quvchilar turli masalalarni tahlil qilish,
muammolarni bosqichma-bosqich hal qilish va mantiqiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantiradilar.
Dasturlashning algoritmik tafakkurga ta’siri:
1. Muammoni tahlil qilish va uni kichik qismlarga bo‘lish
o Dasturlash tilida har qanday dastur kichik modullarga bo‘linib ishlab
chiqiladi. Bu esa muammoni yaxshiroq tushunishga yordam beradi.
2. Ketma-ketlik va mantiqiy bog‘liqlikni tushunish
o Har qanday dasturda buyruqlar aniq ketma-ketlik asosida bajariladi. Bu
o‘quvchilarga har bir harakatning natijasini oldindan tushunish va prognoz qilishga
yordam beradi.
3. Mantiqiy qaror qabul qilish qobiliyatini oshirish
12

o Dasturlash orqali turli shart operatorlari, sikllar va funksiyalar yordamida
mantiqiy fikrlash qobiliyati shakllanadi.
4. Ijodiy va innovatsion fikrlashni rivojlantirish
o O‘quvchilar dasturlash orqali o‘z loyihalarini yaratib, ijodkorlik
qobiliyatlarini rivojlantiradilar.
Dasturlash asosida ta’lim jarayonini tashkil etish usullari
1. Scratch va Blockly kabi vizual dasturlash muhitlaridan foydalanish
o Boshlang‘ich sinflar va yosh o‘quvchilar uchun Scratch va Blockly kabi
vizual dasturlash platformalaridan foydalanish samarali bo‘lishi mumkin. Bu muhitlar
yordamida o‘quvchilar dastur kodlarini yozmasdan, bloklarni ketma-ket joylashtirib
algoritmik tafakkurni rivojlantirishlari mumkin.
2. Python, JavaScript, C++ kabi dasturlash tillarini o‘rganish
o Yuqori sinf o‘quvchilari va universitet talabalari uchun Python,
JavaScript, C++ kabi dasturlash tillarini o‘rgatish algoritmik tafakkurni
shakllantirishda katta ahamiyatga ega.
3. Kod yozish bo‘yicha amaliy mashg‘ulotlar va loyihalar tashkil etish
o O‘quvchilar mustaqil ravishda kichik dasturlar yaratish orqali o‘z
mantiqiy fikrlash qobiliyatlarini rivojlantiradilar. Masalan, oddiy kalkulyator yaratish,
raqamlarni saralash dasturi yozish kabi amaliy mashg‘ulotlar o‘tkazilishi mumkin.
4. Algoritmik masalalarni yechish va dasturlash tanlovlarida ishtirok
etish
o Informatika olimpiadalari, “Codeforces”, “LeetCode”, “Hackerrank”
kabi platformalarda algoritmik masalalar yechish o‘quvchilarning tafakkurini yanada
mustahkamlaydi.
Algoritmik yondashuvni qo‘llashning afzalliklari
Algoritmik yondashuvni ta’lim jarayonida qo‘llash quyidagi afzalliklarga ega:
1. Tizimli va mantiqiy fikrlashni rivojlantirish
13

o O‘quvchilar har qanday masalani bosqichma-bosqich tahlil qilish, uni
turli yo‘llar bilan hal qilish va natijalarni tahlil qilishni o‘rganadilar.
2. Muammoni tez va samarali hal qilish qobiliyatini oshirish
o Algoritmik fikrlash orqali o‘quvchilar muammolarni tezroq va aniqroq
yechish yo‘llarini ishlab chiqadilar.
3. Ijodiy va innovatsion fikrlash qobiliyatini rivojlantirish
o Algoritmik yondashuv orqali o‘quvchilar yangi va samarali usullarni
topishga harakat qiladilar, bu esa ularning ijodkorlik qobiliyatlarini oshiradi.
4. Murakkab jarayonlarni soddalashtirish
o Algoritmik fikrlash yordamida murakkab muammolar sodda va
tushunarli bosqichlarga ajratiladi, bu esa ularni osonroq tushunishga yordam beradi.
5. Dasturlash va texnologiyalarni tez o‘zlashtirish imkoniyati
o Algoritmik tafakkurga ega o‘quvchilar yangi dasturlash tillarini oson
o‘zlashtira oladilar.
6. Turli fanlar bilan bog‘liqlik
o Algoritmik yondashuv faqat informatika bilan cheklanib qolmay, balki
matematika, fizika, kimyo, iqtisodiyot va muhandislik sohalarida ham keng
qo‘llaniladi.
Innovatsion pedagogik texnologiyalarning algoritmik tafakkurni
shakllantirishdagi roli
Hozirgi kunda ta’lim jarayonida innovatsion texnologiyalarni qo‘llash orqali
o‘quvchilarning algoritmik tafakkurini rivojlantirish samaradorligi oshib bormoqda.
Innovatsion pedagogik texnologiyalar
1. Interfaol ta’lim usullari
o O‘quvchilarning faolligini oshirish va ularni mustaqil fikrlashga undash
uchun interfaol dars metodlaridan foydalanish muhimdir. Masalan, "Miya hujumi",
"Klaster", "Aqliy hujum" kabi metodlar algoritmik tafakkurni shakllantirishda
samarali hisoblanadi.
14

2. STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) ta’limi
o STEM yondashuvi orqali o‘quvchilar ilmiy asoslangan texnologik
masalalarni hal qilishni o‘rganadilar.
3. Gamifikatsiya (o‘yin elementlaridan foydalanish)
o O‘quv jarayonida o‘yin elementlarini qo‘shish (masalan, kod yozish
bo‘yicha musobaqalar, onlayn testlar) algoritmik tafakkurni shakllantirishga yordam
beradi.
4. Loyihaviy ta’lim
o O‘quvchilarga real hayotdagi muammolarni hal qilish uchun loyihalar
berish orqali ularning algoritmik tafakkuri rivojlantiriladi.
5. Sun’iy intellekt va robototexnika
o Dasturlash va sun’iy intellekt asosida ishlaydigan robotlar yaratish orqali
o‘quvchilar innovatsion fikrlash va algoritmik yondashuvni rivojlantiradilar.
6. Virtual laboratoriyalar va onlayn ta’lim platformalari
o O‘quvchilar "Code.org", "Khan Academy", "Coursera" kabi platformalar
orqali mustaqil ravishda dasturlash va algoritmik tafakkur bo‘yicha bilimlarini
mustahkamlashlari mumkin.
O‘quvchilarning algoritmik tafakkurini rivojlantirish zamonaviy ta’limning
asosiy yo‘nalishlaridan biridir. Dasturlash, algoritmik yondashuv va innovatsion
pedagogik texnologiyalar orqali o‘quvchilarning mantiqiy tafakkurini shakllantirish
mumkin. Algoritmik tafakkur nafaqat dasturlash sohasida, balki boshqa fanlarda ham
samarali fikrlash qobiliyatini rivojlantirishga yordam beradi. Shuning uchun, ta’lim
tizimida ushbu yondashuvlarni keng joriy etish lozim.
1.3. Kompyuter dasturlarining ta’lim jarayonidagi o‘rni va ahamiyati.
Zamonaviy ta’lim jarayonida axborot texnologiyalarining tutgan o‘rni tobora
ortib bormoqda. Kompyuter dasturlaridan foydalanish o‘quvchilarga yangi bilimlarni
15

samarali o‘zlashtirish, interaktiv o‘qitish muhitini shakllantirish, mustaqil ta’lim olish
imkoniyatlarini kengaytirish va algoritmik tafakkurni rivojlantirish imkonini beradi.
Axborot texnologiyalari ta’lim tizimiga integratsiya qilingandan so‘ng quyidagi
ijobiy o‘zgarishlar kuzatilmoqda:
 O‘quvchilarning mantiqiy tafakkur qobiliyati rivojlanmoqda.
 Dars jarayonlari qiziqarli va interfaol tarzda tashkil etilmoqda.
 O‘quvchilarning mustaqil ishlash ko‘nikmalari oshmoqda.
 Ta’lim jarayoni individual yondashuv asosida shakllanmoqda.
 Vaqt va resurslar tejalmoqda , chunki o‘quv jarayoni elektron shaklda
boshqarilmoqda.
1. Algoritmik tafakkurni rivojlantirishga qaratilgan dasturlar
Algoritmik tafakkur inson mantiqiy fikrlash qobiliyatining muhim
ko‘rinishlaridan biri bo‘lib, muammolarni bosqichma-bosqich yechishga asoslangan.
Ushbu qobiliyatni shakllantirish uchun quyidagi dasturlar ishlatiladi:
1.1. Scratch
Scratch – MIT (Massachusetts Institute of Technology) tomonidan ishlab
chiqilgan vizual dasturlash muhiti bo‘lib, asosan boshlang‘ich sinf o‘quvchilari
uchun mo‘ljallangan.
Afzalliklari:
 Blokli kod yozish orqali dasturlashni soddalashtiradi .
 O‘quvchilarga mustaqil ravishda animatsiya va o‘yinlar yaratish
imkoniyatini beradi.
 Mantiqiy tafakkurni shakllantirish uchun qulay vosita.
1.2. Blockly
Google tomonidan ishlab chiqilgan Blockly vizual dasturlash muhiti bo‘lib,
Scratchga o‘xshash blokli yondashuv asosida ishlaydi.
Afzalliklari:
16

 Scratchga qaraganda yanada murakkab algoritmlarni yaratish
imkonini beradi.
 O‘quvchilar dasturlash asoslarini tez va qiziqarli shaklda o‘rganishlari
mumkin.
1.3. Python (IDLE, PyCharm, Jupyter Notebook)
Python – sodda sintaksis va keng imkoniyatlarga ega bo‘lgan mashhur
dasturlash tili . U nafaqat boshlang‘ich, balki professional dasturchilar uchun ham
eng ommabop tillardan biri hisoblanadi.
Afzalliklari:
 Matematik modellashtirish, sun’iy intellekt va ma’lumotlar tahlili
kabi sohaga tayyorgarlik ko‘rish uchun ideal.
 Mantiqiy fikrlash va tizimli yondashuvni rivojlantirishga yordam
beradi .
1.4. Code.org
Code.org – bu o‘quvchilarga dasturlash asoslarini o‘rgatish uchun
mo‘ljallangan platforma .
Afzalliklari:
 O‘quvchilar turli interfaol o‘yinlar orqali kod yozishni o‘rganishlari
mumkin.
 Boshlang‘ich darajadan professional darajaga o‘tish imkonini beradi.
1.5. Tynker
Tynker – o‘quvchilarga dasturlashni vizual va interaktiv tarzda o‘rgatish
uchun ishlab chiqilgan muhit.
Afzalliklari:
 Scratchga o‘xshash interfeysga ega, ammo yanada rivojlangan
variantlari mavjud.
 O‘quvchilar o‘z o‘yin va hikoyalari uchun kod yozish imkoniga ega .
2. O‘quv jarayonida dasturiy vositalardan foydalanish tajribalari.
17

Dasturiy vositalar yordamida ta’lim jarayonini samarali tashkil qilish mumkin.
O‘quvchilarning qiziqishini oshirish, interfaol yondashuvni qo‘llash va natijalarni
yaxshilash uchun quyidagi yondashuvlar mavjud:
2.1. Masofaviy ta’lim platformalari
 Moodle, Coursera, Khan Academy
 Ushbu platformalar yordamida o‘qituvchilar elektron dars
materiallarini joylashtirish , o‘quvchilarga topshiriqlar berish va ularning
natijalarini baholashlari mumkin.
2.2. Virtual laboratoriyalar va simulyatsiyalar
 PhET Interactive Simulations – O‘quvchilarga fizika, kimyo va
matematika bo‘yicha tajribalar o‘tkazish imkonini beradi.
 Labster – Biologiya va tibbiyot fanlari bo‘yicha virtual laboratoriya
tajribalari .
2.3. Sun’iy intellekt asosida ta’lim
 Chatbot va virtual yordamchilar orqali o‘quvchilar mustaqil bilim
olishlari mumkin.
 Sun’iy intellekt yordamida har bir o‘quvchining individual o‘zlashtirish
tezligiga moslashtirilgan ta’lim jarayoni yaratiladi.
2.4. Robototexnika va muhandislik asoslari
 Arduino, Raspberry Pi, LEGO Mindstorms kabi platformalar orqali
o‘quvchilar elektronika va dasturlash bo‘yicha tajriba orttirishlari mumkin.
3. Dasturlar orqali interaktiv va qiziqarli ta’lim muhitini yaratish
O‘quv jarayonida kompyuter dasturlaridan foydalanish nafaqat bilim olish
jarayonini soddalashtiradi, balki o‘quvchilar uchun qiziqarli muhit yaratishga ham
yordam beradi .
3.1. O‘yinlar va gamifikatsiya
 Kahoot, Quizizz – Interaktiv test va viktorinalar yaratish uchun qulay
vositalar.
18

 Minecraft Education Edition – Informatika, muhandislik va
matematikani o‘rgatish uchun innovatsion platforma.
3.2. 3D vizualizatsiya va simulyatsiyalar
 Blender, Unity – O‘quvchilarga 3D modellashtirish va animatsiya
yaratish imkonini beradi .
 Tinkercad – Muhandislik va konstruktorlik ko‘nikmalarini
rivojlantirish uchun qulay vosita .
3.3. Dasturiy vositalar orqali baholash
 Google Forms, Microsoft Forms – Testlar orqali o‘quvchilarning
bilim darajasini baholash va natijalarni avtomatik tahlil qilish imkonini beradi .
Kompyuter dasturlari ta’lim jarayonining ajralmas qismiga aylanib bormoqda.
Ushbu texnologiyalar:
✅ O‘quvchilarning mantiqiy fikrlash qobiliyatini oshiradi.
✅ Mustaqil ta’lim olish imkoniyatlarini kengaytiradi.
✅ Interaktiv va qiziqarli o‘qitish muhitini yaratadi.
✅ Pedagogik jarayonning sifatini oshiradi.
Shu sababli, zamonaviy o‘qituvchilar ta’lim jarayoniga raqamli
texnologiyalarni joriy etish orqali dars samaradorligini oshirishlari kerak.
19

II BOB: KOMPYUTER DASTURLARI ORQALI ALGORITMIK
FIKRLASHNI RIVOJLANTIRISH USULLARI.
2.1. Algoritmik fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan dasturiy vositalar.
Algoritmik fikrlash – bu muammolarni aniqlash, ularni bosqichma-bosqich
tahlil qilish va mantiqiy xulosa chiqarish orqali yechim topish qobiliyati . Ushbu
ko‘nikma zamonaviy ta’lim jarayonida juda muhim ahamiyat kasb etadi, chunki u
o‘quvchilarga muhandislik, dasturlash, matematik modellashtirish, sun’iy
intellekt kabi yo‘nalishlarda chuqur bilim olish imkoniyatini beradi.
Kompyuter dasturlari orqali o‘quvchilarning algoritmik fikrlash qobiliyatini
rivojlantirishga qaratilgan bir qancha vositalar mavjud. Ushbu vositalar bolalarga,
o‘smirlarga va kattalarga dasturlash asoslarini oson va qiziqarli tarzda o‘rganish
imkonini beradi. Quyida algoritmik tafakkurni shakllantirishga yordam beruvchi eng
samarali dasturiy vositalar ko‘rib chiqiladi.
1. Vizual dasturlash muhitlari
Vizual dasturlash – bu grafik interfeys orqali dastur yaratish usuli bo‘lib, u
kod yozishni bilmaydiganlar uchun ham qulay hisoblanadi. Bu usul yordamida
o‘quvchilar algoritmik tafakkurni rivojlantirish va kodning mantiqiy tuzilishini
tushunish imkoniga ega bo‘ladilar.
1.1. Scratch
Scratch – MIT (Massachusetts Institute of Technology) tomonidan yaratilgan
va bolalar hamda boshlang‘ich o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan vizual
dasturlash muhitidir .
✅ Afzalliklari:
 Blokli kodlash texnologiyasi yordamida o‘quvchilar dasturlashni sodda
va tushunarli shaklda o‘rganishlari mumkin.
 Interaktiv o‘yinlar, animatsiyalar va hikoyalar yaratish imkoniyati
mavjud .
20

 O‘quvchilar muammolarni tahlil qilish, mantiqiy xulosa chiqarish va
kod tuzishni o‘rganadilar .
?????? Scratch qanday ishlaydi?
Scratch blokli kodlash tamoyili asosida ishlaydi. O‘quvchilar buyruq bloklarini
ketma-ket joylashtirib, o‘z dasturlarini yaratishlari mumkin . Masalan, "agar"
sharti yordamida belgili shartlar kiritish , "takrorlash" bloki yordamida tsikl
yaratish va boshqa amallar bajarilishi mumkin.
1.2. Blockly
Google tomonidan ishlab chiqilgan Blockly – Scratchga o‘xshash vizual
dasturlash muhiti bo‘lib, lekin yanada kengroq imkoniyatlarga ega .
✅ Afzalliklari:
 Scratch kabi blokli kodlashdan foydalanadi, lekin yanada rivojlangan
va murakkab algoritmlarni ishlab chiqishga imkon beradi .
 O‘quvchilarga Python, JavaScript kabi an’anaviy dasturlash
tillarini oson o‘rganish imkonini beradi .
 Blockly veb-saytlar va ilovalar yaratishda ham qo‘llanilishi mumkin .
?????? Blockly qanday ishlaydi?
Blockly’ning interfeysi Scratchga o‘xshash bo‘lib, foydalanuvchilar turli buyruqlar
bloklarini tortib olib, ularni o‘zaro bog‘lash orqali dastur yaratadilar. Bu usul
an’anaviy kod yozishdan oldin mantiqiy tuzilishni tushunishga yordam beradi .
2. An’anaviy dasturlash tillari asosida o‘qitish.
Vizual dasturlashdan keyin, o‘quvchilar an’anaviy dasturlash tillari orqali
murakkabroq algoritmlar yaratish bosqichiga o‘tadilar. Buning uchun quyidagi
dasturiy vositalar ishlatiladi.
2.1. Python – boshlang‘ich va o‘rta darajadagi o‘quvchilar uchun.
Python – eng mashhur dasturlash tillaridan biri bo‘lib, o‘quvchilar uchun oson
sintaksis va keng imkoniyatlarga ega .
✅ Afzalliklari:
21

 Oson sintaksis va tushunarli kod .
 Matematik masalalar, muammolar yechimi, data analiz va sun’iy
intellekt sohalarida keng qo‘llanadi.
 Jupyter Notebook, PyCharm, IDLE kabi dasturiy muhitar orqali
foydalanish mumkin.
?????? Misol:
python
CopyEdit
for i in range ( 1 , 6 ):
print ( f"Bu {i} -takrorlash" )
Bu kod oddiy tsikl (loop) misoli bo‘lib, u 5 marta matnni chiqaradi .
O‘quvchilar ushbu tsikllar yordamida algoritmik fikrlashni rivojlantirishlari
mumkin.
2.2. C++ – o‘rta va ilg‘or o‘quvchilar uchun.
C++ – dasturlashning fundamental tillaridan biri bo‘lib, o‘quvchilarga tizimli
fikrlash va optimallashtirish ko‘nikmalarini rivojlantirish imkonini beradi .
✅ Afzalliklari:
 Yuqori tezlik va samaradorlik.
 Ma’lumotlar strukturalari va algoritmlarini chuqur tushunish
imkonini beradi .
 O‘quvchilar murakkab loyihalar yaratishi mumkin.
?????? Misol:
cpp
CopyEdit
# include <iostream>
using namespace std;
int main () {
22

for ( int i = 1 ; i <= 5 ; i++) {
cout << "Bu " << i << "-takrorlash" << endl;
}
return 0 ;
}
Bu kod tsikl orqali harakatni bajarish va algoritmik fikrlashni
rivojlantirishga yordam beradi.
3. Algoritmik tafakkurni rivojlantirish uchun maxsus platformalar
Quyidagi platformalar yordamida o‘quvchilar algoritmik muammolarni
yechish va dasturlash amaliyotini rivojlantirishlari mumkin .
3.1. Code.org.
 Scratch va Blockly asosida ishlaydi.
 Interaktiv o‘yin va darslar orqali dasturlash asoslarini o‘rgatadi .
3.2. LeetCode, Codeforces, HackerRank.
 Murakkab algoritmik masalalarni yechish uchun mo‘ljallangan .
 O‘quvchilar bu platformalar yordamida dasturlash sohasida tajriba
orttirishlari mumkin .
3.3. Tynker.
 O‘yinlar va animatsiyalar yaratish orqali o‘quvchilarning kreativ
fikrlash qobiliyatini oshiradi .
 Scratchga o‘xshash vizual kodlashdan foydalangan holda murakkab
algoritmlar ishlab chiqishga imkon beradi .
✅ Algoritmik tafakkurni rivojlantirish uchun Scratch, Blockly, Python kabi
dasturlar eng samarali vositalardir .
✅ Dasturlash orqali o‘quvchilar muammolarni mantiqiy tahlil qilish va
ularning yechimini topish ko‘nikmalarini rivojlantiradilar .
✅ Maxsus platformalar orqali o‘quvchilar real hayotiy muammolarni hal qilish
tajribasini orttirishlari mumkin .
23

Zamonaviy ta’lim jarayonida algoritmik tafakkurni shakllantirishning eng
samarali yo‘li – bu zamonaviy dasturiy vositalardan foydalanishdir .
Scratch va uning boshlang‘ich sinflardagi ahamiyati.
Scratch – bu boshlang‘ich sinf o‘quvchilari uchun maxsus yaratilgan vizual
dasturlash muhiti bo‘lib, MIT Media Lab tomonidan ishlab chiqilgan. Ushbu
dasturiy vosita o‘quvchilarga algoritmik tafakkur va mantiqiy fikrlash qobiliyatini
rivojlantirish uchun samarali vosita bo‘lib xizmat qiladi. Scratch yordamida bolalar
o‘yinlar, interaktiv hikoyalar va animatsiyalar yaratish orqali dasturlash
asoslarini o‘zlashtirishadi .
Scratch’ning boshlang‘ich sinflar uchun afzalliklari:
✅ Vizual kodlash tizimi – Scratch kod yozish o‘rniga tayyor buyruqlarni
(bloklarni) ketma-ket joylashtirish orqali dastur yaratishga imkon beradi. Bu esa
kichik yoshdagi bolalar uchun qulay va tushunarli.
✅ Mantiqiy fikrlashni rivojlantirish – Scratch’da topshiriqlarni bajarayotganda
o‘quvchilar tizimli fikrlash , muammoni bosqichma-bosqich hal qilish , oraliq
natijalarni baholash kabi muhim qobiliyatlarni o‘zlashtiradilar.
✅ Ijodiy yondashuvni rivojlantirish – Scratch bolalarga o‘z g‘oyalarini raqamli
shaklda ifodalash , harakatlanuvchi personajlar yaratish , turli ovoz va tasvirlar
bilan ishlash imkonini beradi.
✅ O‘yinlar va interaktiv hikoyalar orqali o‘rganish – Scratch yordamida
o‘quvchilar o‘zlarining matematik, lingvistik va ilmiy bilimlarini amalda
qo‘llashlari mumkin. Masalan, matematika darslarida hisob-kitob qilish yoki
adabiyot darslarida hikoyalar yaratish mumkin.
✅ Oson o‘zlashtirish va mustaqil ishlash imkoniyati – Scratch maxsus grafik
interfeysga ega bo‘lgani uchun bolalar hech qanday maxsus tayyorgarliksiz
dasturlashni o‘rganishi mumkin.
24

Scratch’dan foydalanish usullari:
?????? Interaktiv matematik mashqlar yaratish – masalan, 2+2 misolini ekranda
chizib, to‘g‘ri javobni bosganda belgini animatsiya qilish mumkin.
?????? O‘quvchilarning mustaqil loyihalar yaratishi – o‘quvchilar o‘z animatsiyalarini
yoki sodda o‘yinlarini yaratib, o‘zlarining ijodiy fikrlarini rivojlantirishlari mumkin.
?????? Mantiqiy muammolarni hal qilish – masalan, qanday qilib belgilar bir-biri bilan
harakatlanishi yoki o‘zaro aloqaga kirishishini aniqlash.
Python va vizual dasturlash muhitlari
Python – bu oddiy va tushunarli sintaksisga ega bo‘lgan dasturlash tili bo‘lib,
ayniqsa boshlang‘ich o‘quvchilar uchun ham mos keladi. Pythonning qulayligi
shundaki, u algoritmik fikrlashni shakllantirish uchun sodda vositalarni taqdim
etadi.
Pythonning boshlang‘ich sinflar uchun ahamiyati:
✅ Oddiy sintaksis – boshqa dasturlash tillariga qaraganda, Python kamroq kod
bilan ko‘proq natija olish imkonini beradi.
✅ Matematika va mantiq bilan bog‘liq mashqlar – Python yordamida matematik
formulalarni avtomatlashtirish , sonlar ustida amallar bajarish , oddiy
algoritmlar yaratish mumkin.
✅ O‘yinlar va interaktiv mashqlar yaratish – Pygame kabi vositalar orqali
o‘quvchilar sodda o‘yinlar va interaktiv dasturlar yaratishlari mumkin.
✅ Ma’lumotlar bilan ishlash – boshlang‘ich sinflarda o‘quvchilar Python orqali
oddiy grafiklar va diagrammalar yaratishlari, ma’lumotlarni tahlil qilishga
o‘rganishlari mumkin.
Python-dan foydalanish orqali o‘quvchilar quyidagi bilim va ko‘nikmalarga ega
bo‘ladilar:
?????? Muammolarni bosqichma-bosqich yechish – masalan, sonlar ketma-ketligini
yaratish , matematik amallarni avtomatlashtirish .
?????? Shartli operatorlar va tsikllar orqali tizimli fikrlashni rivojlantirish .
25

?????? Soddadan murakkabga o‘tish – dasturlashni oson kodlardan boshlab, keyin
murakkab vazifalarga o‘tish.
Robototexnika va algoritmik tafakkurni rivojlantirish.
Bugungi kunda robototexnika algoritmik tafakkurni rivojlantirishda muhim
o‘rin tutadi. Arduino, LEGO Mindstorms, VEX Robotics kabi robototexnika
platformalari bolalarga amaliy dasturlash va muammolarni hal qilish
ko‘nikmalarini shakllantirishga yordam beradi.
Robototexnikaning afzalliklari:
✅ Real dunyo bilan bog‘liq vazifalarni yechish – o‘quvchilar fizik muhitda
sensorlar, dvigatellar va mikrokontrollerlar bilan ishlaydi.
✅ Dasturlash va muhandislik bilimlarini uyg‘unlashtirish – bu yo‘nalish orqali
bolalar fizika, mexanika va elektronika haqida ham tushunchaga ega bo‘ladilar.
✅ Jamoaviy ishlash va loyihalar yaratish – o‘quvchilar guruhlarga bo‘linib,
muammolarni hal qilish , tahlil qilish , robotlarni dasturlash va sinovdan
o‘tkazish ko‘nikmalarini shakllantiradilar.
✅ Innovatsion texnologiyalarga tayyorgarlik – kelajakda sun’iy intellekt,
avtomatlashtirish va robototexnika sohasi rivojlanishi bilan, bu ko‘nikmalar katta
ahamiyatga ega bo‘ladi.
Robototexnika yordamida algoritmik fikrlashni rivojlantirish usullari:
?????? Sensorlar orqali atrof-muhit bilan bog‘lanish – masalan, robot to‘siqni
sezganda to‘xtash algoritmini ishlab chiqish.
?????? Oddiy harakatlar dasturlash – oldinga yurish, burilish, to‘xtash kabi
harakatlarni dasturlash orqali ketma-ketlik va shartli operatorlarni tushunish .
?????? Murakkab algoritmlarni yaratish – masalan, ma’lum marshrut bo‘ylab
yuradigan robot dasturini tuzish.
Scratch, Python va robototexnika orqali o‘quvchilarning algoritmik
tafakkurini rivojlantirish nafaqat ularga dasturlash asoslarini o‘rgatadi, balki
mantiqiy fikrlash, muammolarni hal qilish va ijodiy yondashuv ko‘nikmalarini
26

ham shakllantiradi. Scratch yosh bolalar uchun qulay bo‘lsa, Python esa ancha
murakkab masalalarni yechishda qo‘llaniladi. Robototexnika esa nazariy bilimlarni
amaliyotda qo‘llashga yordam beradi. Ushbu dasturiy vositalardan foydalanish
zamonaviy ta’lim jarayonini interaktiv va samarali qilishga imkon beradi.
2.2. O‘quv jarayonida algoritmik fikrlashni rivojlantirishga qaratilgan
metodik yondashuvlar.
Zamonaviy ta’lim jarayonida algoritmik fikrlash o‘quvchilarning
muammolarni tahlil qilish, bosqichma-bosqich yechim topish va tizimli fikrlash
ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun muhim hisoblanadi. Ushbu jarayonda interaktiv
dars usullari, gamifikatsiya elementlari va mustaqil fikrlashni shakllantirishga
yordam beruvchi mashg‘ulotlar muhim o‘rin tutadi.
Interaktiv dars usullari
Interaktiv ta’lim – bu o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydigan metodik
yondashuv bo‘lib, bunda ular dars jarayonida o‘z bilimlarini mustaqil
mustahkamlash , tajriba almashish , muammolarni yechish va ijodiy fikrlash
imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
Interaktiv usullar yordamida algoritmik fikrlashni rivojlantirish
1 . Muammo asosida o‘rganish (Problem-Based Learning – PBL)
 O‘quvchilarga real hayotiy muammolar yoki dasturlash bilan bog‘liq
topshiriqlar beriladi.
 Masalan, "Suv quvuridan suv oqib chiqmoqda, uni qanday usul bilan
to‘xtatish mumkin?" degan muammo qo‘yilib, o‘quvchilar shartli operatorlar,
algoritmlar va tsikllar yordamida masalaga yechim topishadi.
2
. Loyiha asosida o‘qitish (Project-Based Learning – PjBL)
 O‘quvchilar mustaqil yoki jamoa bo‘lib biror loyihani ishlab
chiqishadi .
27

 Masalan, Scratch yoki Python yordamida interaktiv o‘yin yoki ta’lim
dasturini ishlab chiqish topshirig‘i beriladi.
3 . Juftlik va guruhda ishlash
 O‘quvchilar 2-3 kishilik guruhlarga bo‘linib, algoritmlar tuzish ,
kodlarni sinovdan o‘tkazish va muammolarni muhokama qilishadi .
 Masalan, guruhlarga bitta dasturiy kod berilib, ular unda xatoliklarni
topish va tuzatishlari kerak bo‘ladi.
4
. Rol o‘ynash va simulyatsiyalar
 O‘quvchilar algoritmik jarayonlarni tushunish uchun o‘zlari algoritm
qismlarini ifodalovchi rollarga ajratiladi.
 Masalan, o‘quvchilar Scratch’dagi harakat bloklarini jismonan bajarish
orqali tsikl, shartli operator va o‘zgaruvchilar qanday ishlashini tushunishadi.
O‘quvchilarni jalb qilish uchun gamifikatsiya elementlari
Gamifikatsiya – ta’lim jarayoniga o‘yin elementlarini qo‘shish orqali
o‘quvchilarni yanada faol ishtirok etishga undovchi metodik yondashuvdir. Bu usul
orqali o‘quvchilarning motivatsiyasi oshadi , raqobatbardoshlik va jamoaviy
ishlash qobiliyatlari rivojlanadi .
Gamifikatsiya elementlarining ta’limdagi ahamiyati
?????? Ballar va reyting tizimi
 O‘quvchilarga har bir to‘g‘ri bajarilgan algoritmik topshiriq uchun ball
beriladi.
 Masalan, Scratch yoki Python yordamida turli masalalarni yechish ,
dasturlarni tuzatish , ijodiy loyiha yaratish uchun ball to‘planadi.
?????? Missiyalar va darajalar
 O‘quvchilar dasturlash asoslarini bosqichma-bosqich o‘rganishadi, har
bir bosqichni tugatgandan keyin keyingi darajaga o‘tish imkoniyatiga ega bo‘lishadi.
28

 Masalan, Python-da if-else shart operatorlari ni o‘rgangan o‘quvchi
keyingi bosqichda for va while tsikllari ni o‘rganishi mumkin.
?????? O‘yinlashtirilgan muammolar va chaqiruvlar
 Masalan, o‘quvchilar Scratch yoki Python’da bir-birlariga kod
yozish bo‘yicha chaqiruvlar tashlashlari mumkin .
 Shuningdek, "Kim eng qisqa kod yozadi?" , "Kim eng qiziqarli o‘yin
yaratadi?" kabi tanlovlar ham foydali bo‘ladi.
?????? O‘quvchilarning o‘z o‘yinlarini yaratishi
 Scratch yoki Pygame yordamida o‘quvchilar o‘zlari o‘yin yaratishlari ,
unda algoritmik qoidalarni tatbiq etishlari va boshqalar bilan baham ko‘rishlari
mumkin.
Mustaqil fikrlashni shakllantirishga yordam beruvchi mashg‘ulotlar
Mustaqil fikrlashni rivojlantirish uchun ijodiy, analitik va tanqidiy fikrlashni
talab qiladigan mashg‘ulotlar taqdim etilishi lozim.
1. Algoritmik jumboqlar va masalalar
?????? Kod bloklari topish – o‘quvchilarga chala kod yoki noto‘g‘ri yozilgan
algoritm berilib, uni tuzatish yoki to‘ldirish talab etiladi.
?????? Kod tartibini to‘g‘rilash – Python yoki Scratch’da buzilgan kod qismlarini
to‘g‘ri ketma-ketlikka keltirish vazifasi beriladi.
2. Teskari muammo usuli
?????? Javobdan boshlash – o‘quvchilarga dastur natijasi yoki yakuniy
animatsiya ko‘rsatiladi, va ular shu natijaga olib keladigan algoritmni o‘zlari
yozishadi .
3. “Agar...” mashg‘uloti
?????? O‘quvchilarga “Agar ... bo‘lsa, nima sodir bo‘ladi?” degan savollar orqali
algoritmlarni shakllantirish topshiriladi.
?????? Masalan:
 Agar o‘yinchi g‘olib bo‘lsa, nima sodir bo‘ladi?
29

 Agar tugma bosilsa, qaysi harakat amalga oshadi?
4. Konstruktiv bahs va muhokamalar
?????? Kod yozish bo‘yicha bahslar – o‘quvchilar guruhlarga bo‘linib, turli
algoritmlarni ishlab chiqishadi va ularning samaradorligini muhokama qilishadi .
?????? Interaktiv dars usullari orqali o‘quvchilar faol ishtirok etib ,
muammolarni hal qilish , loyihalar ustida ishlash va algoritmik fikrlashni
shakllantirish imkoniga ega bo‘ladilar.
?????? Gamifikatsiya elementlari yordamida ta’lim jarayoni qiziqarli,
motivatsion va raqobatbardosh bo‘lib, o‘quvchilar o‘zlarini o‘yin muhitida
rivojlantirish imkoniyatiga ega bo‘ladilar.
?????? Mustaqil fikrlashni shakllantirishga yordam beruvchi mashg‘ulotlar
orqali o‘quvchilar tanqidiy fikrlash , ijodiy yondashish va mustaqil muammolarni
yechish qobiliyatlarini rivojlantiradilar.
Shunday qilib, algoritmik tafakkurni rivojlantirish uchun metodik
yondashuvlar to‘g‘ri tanlansa , o‘quvchilar nafaqat dasturlashni o‘rganishadi ,
balki mantiqiy fikrlash va muammolarni hal qilish qobiliyatlarini ham
oshiradilar . ??????
2.3. Algoritmik tafakkurni shakllantirish bo‘yicha tavsiyalar.
Algoritmik tafakkur – bu muammolarni bosqichma-bosqich hal qilishga
asoslangan mantiqiy fikrlash qobiliyatidir. Bu nafaqat dasturlash, balki hayotdagi har
qanday jarayonda muammolarni tizimli tahlil qilish , optimal yechim topish va
natijalarga erishish uchun muhim sanaladi. O‘quvchilarning algoritmik tafakkurini
rivojlantirish uchun maktab dasturiga dasturlash fanini kiritish , pedagogik
tavsiyalarni tatbiq etish va kreativ fikrlashni oshiruvchi interaktiv muhit
yaratish muhim hisoblanadi.
1. Maktab dasturida dasturlash fanini joriy qilishning afzalliklari
30

Zamonaviy texnologiyalar hayotimizning ajralmas qismiga aylanib bormoqda
va dasturlash bilimlari kelajak kasblari uchun muhim sanaladi. Shu sababli,
maktab o‘quv dasturiga dasturlash fanini kiritish quyidagi afzalliklarga ega :
✅ Mantiqiy va algoritmik tafakkurni rivojlantiradi
 O‘quvchilar muammolarni bosqichma-bosqich yechishga o‘rganadi.
 Matematik tafakkur va mantiqiy fikrlash rivojlanadi.
✅ Ijodiy fikrlashni oshiradi
 Dasturlash orqali o‘quvchilar o‘z loyihalarini yaratish , interaktiv
o‘yinlar ishlab chiqish yoki avtomatlashtirilgan tizimlar yaratish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar.
✅ Texnologik savodxonlikni oshiradi
 O‘quvchilar dasturlash bilan birga sun’iy intellekt, robototexnika,
mobil ilovalar ishlab chiqish kabi sohalar bilan tanishadilar.
 Ularning IT sohasiga bo‘lgan qiziqishi ortadi va zamonaviy kasblarga
tayyor bo‘ladilar.
✅ Muammolarni yechish ko‘nikmasini rivojlantiradi
 O‘quvchilar real hayotiy masalalarni algoritmik yondashuv bilan hal
qilishni o‘rganadilar.
 Masalan, dastur kodidagi xatoliklarni topish va ularni tuzatish orqali
analitik fikrlash rivojlanadi.
✅ Jamoaviy ishlash ko‘nikmalarini shakllantiradi
 Loyiha asosida ishlash orqali o‘quvchilar jamoa bilan ishlash ,
vazifalarni bo‘lishish va o‘zaro fikr almashish ko‘nikmalariga ega bo‘ladilar.
Maktab dasturiga dasturlashni kiritish orqali o‘quvchilar zamonaviy
kasblarga tayyorlanadi, ijodiy tafakkuri va muammolarni yechish qobiliyati
rivojlanadi .
31

2. Ta’lim jarayonida algoritmik fikrlashni rivojlantirish bo‘yicha pedagogik
tavsiyalar
Algoritmik tafakkurni shakllantirish uchun pedagoglar zamonaviy va
innovatsion yondashuvlardan foydalanishlari kerak . Quyida samarali usullar
keltirilgan:
?????? 1. Bosqichma-bosqich o‘rganish (Step-by-Step Learning)
 O‘quvchilar dasturlash va algoritmik tafakkurni oddiy tushunchalardan
murakkab mavzularga qarab o‘rganishlari kerak.
 Masalan, Scratch yoki blokli dasturlash muhitlaridan boshlab, keyin
Python va C++ kabi an’anaviy dasturlash tillariga o‘tish mumkin.
?????? 2. Interaktiv va amaliy mashg‘ulotlar qo‘llash
 Nazariy bilimlar praktik mashg‘ulotlar va loyihalar orqali
mustahkamlanishi kerak.
 O‘quvchilarga o‘yinlar yaratish, robototexnika bilan ishlash yoki real
muammolarni yechishga qaratilgan loyihalar ustida ishlash topshirilishi mumkin.
?????? 3. Gamifikatsiya va qiziqarli metodlardan foydalanish
 Ballar to‘plash , darajalar oshirish , musobaqalar o‘tkazish kabi
usullar o‘quvchilarning qiziqishini oshiradi.
 Masalan, Scratch yoki Python’da "Eng yaxshi algoritm yozish" yoki
"Eng kreativ loyiha" tanlovlarini o‘tkazish mumkin.
?????? 4. Loyihaviy ta’lim (Project-Based Learning – PBL)
 O‘quvchilar mustaqil yoki jamoa bo‘lib real loyihalar ustida ishlashi
kerak.
 Masalan, maktab jurnali dasturini yaratish , interaktiv viktorina
qilish yoki robot boshqarish dasturini yozish .
?????? 5. Tanqidiy fikrlashni rivojlantirish
 O‘quvchilarga murakkab muammolarni tahlil qilish , bir nechta
yechim variantlarini topish va eng samaralisini tanlash o‘rgatilishi kerak.
32

 Masalan, "Berilgan muammoni ikkita turli algoritm yordamida yechish
mumkinmi?" degan topshiriqlar berish mumkin.
?????? 6. O‘quvchilarga mustaqil tadqiqot qilish imkoniyatini yaratish
 O‘quvchilarga internet manbalari , onlayn kurslar , dasturlash
bo‘yicha resurslar bilan ishlash o‘rgatilishi lozim.
 Ularning o‘zlari mustaqil dasturlar ishlab chiqishiga rag‘batlantirish
kerak.
O‘qituvchilar algoritmik tafakkurni rivojlantirish uchun amaliy va interaktiv
yondashuvlarni qo‘llashlari , o‘yin va musobaqalar tashkil qilishlari va
o‘quvchilarga mustaqil fikrlash imkonini berishlari kerak.
3. O‘quvchilarning kreativ fikrlashini oshirish uchun interaktiv muhit yaratish
Kreativ fikrlash – bu yangi g‘oyalar yaratish , muammolarga noodatiy
yondashish va innovatsion echimlar topish qobiliyatidir . Interaktiv muhit yaratish
orqali o‘quvchilarning ijodiy fikrlash qobiliyatini oshirish mumkin.
?????? Scratch va blokli dasturlash muhitlaridan foydalanish
 O‘quvchilar Scratch yordamida animatsiyalar va interaktiv o‘yinlar
yaratish orqali dasturlashga qiziqish hosil qilishadi.
?????? Robototexnika va mikrokontrollerlardan foydalanish
 Arduino va LEGO Mindstorms kabi vositalar orqali o‘quvchilar o‘z
robotlarini dasturlash va avtomatlashtirilgan tizimlarni yaratish imkoniyatiga
ega bo‘ladilar.
?????? Virtual laboratoriyalar va simulyatorlardan foydalanish
 O‘quvchilar turli xil algoritmlar ishlashini vizual ko‘rish va tajriba
qilish uchun onlayn simulyatorlar va mobil ilovalardan foydalanishlari mumkin.
?????? Jamoaviy loyihalar ustida ishlash
 O‘quvchilar guruh bo‘lib o‘z dasturlarini yaratish , o‘yinlarni ishlab
chiqish , o‘quv loyihalarini bajarish orqali bir-birlari bilan fikr almashishadi va
ijodkorlikni rivojlantiradilar .
33

?????? Innovatsion muhit yaratish
 Dars xonalarida interaktiv taxtalar , dasturlash uchun maxsus
kompyuter laboratoriyalari va IT texnologiyalar markazlari tashkil qilish orqali
o‘quvchilarga kreativ muhit taqdim etish lozim.
Kreativ fikrlashni rivojlantirish uchun interaktiv dasturlash muhitlari,
robototexnika va jamoaviy loyiha yondashuvlari dan foydalanish juda samarali
hisoblanadi. ??????
Xulosa.
Ushbu kurs ishida o‘quvchilarda algoritmik tafakkurni rivojlantirishning
ahamiyati, uning ta’lim jarayonidagi o‘rni va kompyuter dasturlarining bu boradagi
roli tahlil qilindi. Tadqiqot natijalari shuni ko‘rsatdiki, interaktiv dasturlar va
zamonaviy texnologiyalar yordamida algoritmik tafakkurni shakllantirish
34

o‘quvchilarning muammolarni yechish qobiliyatini oshiradi, ularni mantiqiy va tizimli
fikrlashga o‘rgatadi. Kelgusida algoritmik fikrlashni yanada samarali rivojlantirish
uchun dasturlash fanini keng joriy etish va o‘qituvchilarning malakasini oshirish
lozim. Bugungi kunda ta’lim tizimida o‘quvchilarning algoritmik tafakkurini
rivojlantirish dolzarb vazifalardan biri hisoblanadi. Chunki zamonaviy texnologiyalar,
axborot-kommunikatsiya vositalari va raqamli iqtisodiyot tobora rivojlanib, ularga
moslashish uchun mantiqiy fikrlash , muammolarni tahlil qilish , algoritmik
yondashuv asosida masalalarni hal qilish kabi qobiliyatlar muhim ahamiyat kasb
etmoqda. Shu boisdan, ushbu kurs ishida algoritmik tafakkurni rivojlantirishga
qaratilgan metodik yondashuvlar, interaktiv dars usullari, gamifikatsiya elementlari,
mustaqil fikrlashni shakllantirish bo‘yicha mashg‘ulotlar hamda ta’lim jarayonida
dasturlashni joriy qilishning afzalliklari batafsil tahlil qilindi.
Algoritmik tafakkurni shakllantirish o‘quvchilarning nafaqat dasturlash va
informatika bo‘yicha bilimlarini chuqurlashtirish , balki ularning tanqidiy va
tizimli fikrlash qobiliyatlarini rivojlantirish imkonini beradi. Shu boisdan, ta’lim
tizimida interaktiv yondashuvlarni keng qo‘llash, o‘quvchilarni mustaqil izlanishga
undash, ijodiy va amaliy mashg‘ulotlar orqali ularning qiziqishini oshirish muhim
sanaladi. Interaktiv dars usullari, ayniqsa, muammolarni bosqichma-bosqich tahlil
qilish , algoritmlar tuzish , kod yozish va amaliy misollar orqali bilimlarni
mustahkamlash kabi jarayonlarni samarali tashkil etishga yordam beradi.
Gamifikatsiya elementlarini ta’lim jarayoniga kiritish orqali o‘quvchilarning
motivatsiyasini oshirish mumkin. Bunda ballar yig‘ish , musobaqalar tashkil qilish ,
bosqichma-bosqich darajalar (level) o‘tish , o‘yinlar asosida bilimlarni
o‘zlashtirish kabi usullar o‘quvchilarni faol ishtirok etishga undaydi. Bu esa dars
jarayonini qiziqarli va samarali qilishga xizmat qiladi. Mustaqil fikrlashni
shakllantirish uchun o‘quvchilarga mustaqil loyihalar ustida ishlash ,
muammolarni turli yondashuvlar asosida tahlil qilish , ijodiy tafakkurni
rivojlantirish uchun muhit yaratish muhim ahamiyat kasb etadi.
35

Maktab dasturiga dasturlash fanini kiritish orqali o‘quvchilarga zamonaviy
texnologiyalar bilan ishlash , dastur tuzish , muammolarni algoritmik asosda hal
qilish imkoniyati beriladi. Dasturlash fani mantiqiy fikrlashni shakllantirish va
innovatsion yechimlarni izlash imkoniyatini taqdim etadi. Ayniqsa, boshlang‘ich
sinflardan boshlab Scratch, Blockly kabi vizual dasturlash tillarini o‘rgatish, yuqori
sinflarda esa Python, C++, Java kabi tillarga o‘tish orqali o‘quvchilarni raqamli
kelajakka tayyorlash mumkin.
Pedagogik tavsiyalar sifatida algoritmik tafakkurni shakllantirishda
bosqichma-bosqich ta’lim , amaliy mashg‘ulotlar , loyihaviy ta’lim , dasturlash
musobaqalari , robototexnika va sun’iy intellektga oid mashg‘ulotlar kabi
metodlarni qo‘llash samarali natija berishi mumkinligi ta’kidlandi. O‘quvchilarni
ijodiy fikrlashga undash uchun interaktiv muhit yaratish , virtual laboratoriyalar
va simulyatorlardan foydalanish , o‘quvchilarni jamoaviy ishlarga jalb qilish
muhim ahamiyatga ega.
Umuman olganda, algoritmik tafakkurni shakllantirish faqat informatika
yoki dasturlash bilan cheklanmaydi . Bu kundalik hayotda mantiqiy tahlil qilish,
muammolarni hal etish, innovatsion fikrlash va kelajak kasblariga tayyorlanish
uchun zarur bo‘lgan muhim ko‘nikmalarni shakllantiradi . Shu sababli, ta’lim
tizimida ushbu yo‘nalishda kompleks yondashuvlarni ishlab chiqish, zamonaviy
ta’lim texnologiyalaridan keng foydalanish hamda o‘quvchilarning mustaqil ijodiy
fikrlashini rivojlantirish dolzarb vazifa hisoblanadi.
Foydalanilgan adabiyotlar.
1. Wing, J. M. (2006). "Computational Thinking." Communications of the
ACM.
2. Resnick, M. (2013). Learn to Code, Code to Learn.
36

3. Grover, S., & Pea, R. (2018). "Computational Thinking in K-12: A
Review of the State of the Field." Educational Researcher.
4. Shneiderman, B. (2010). Designing the User Interface: Strategies for
Effective Human-Computer Interaction.
5. Uzbekiston Respublikasi Oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi. (2023).
Axborot texnologiyalari va dasturlash bo‘yicha metodik qo‘llanma.
Internet manbalar
6. https://www.code.org/
7. https://scratch.mit.edu/
8. https://www.khanacademy.org/computing/computer-programming
9. https://www.coursera.org/specializations/computational-thinking
10. https://edutopia.org/article/teaching-computational-thinking
37

Купить