Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	20000UZS
Размер	82.5KB
Покупки	0
Дата загрузки	03 Июнь 2025
Расширение	docx
Категория	Экономика

O’rta tolali paxtalar uchun tozalash sxedagin 6 KXO 02 uskunalari majmuasi tozalash samaradorligini hisoblash

4. Zavodda ishlab chikariladigan paxta va tola hajmi hisobi
2.6-jadval
Tola navlari bo’yicha paxta assortimenti
Pax-
ta
navi Paxta
hajmi Tola navlari b ы yicha paxta hajmi Sanoat
navlari
bo’yicha tola
chiqishi va
hajmi1 2 3 4 5
t % t % t % t % t % t % t %
I 27974 77,4 27974 33,8 9455,212 77,5
II 4841 13,4 4841 32,9 1592,689 13,4
III 2779 7,6 2779 30,5 847,595 7,7
IV 121 0,3 121 28,9 34,969 0,3
V 391 1,08 391 26,3 102,833 1,1
jami 36106 77,4 27974 13,4 4841 7,6 2779 0,3 121 1,08 391 33,3 12023,3 100,0
5. Tola navlarining sifati buyicha assortimenti
2.7-jadval
Paxta tolasining sinflari bo’yicha assortimenti
Pax-
ta
navi Tola hajmi Davlat standarti b ы yicha tola sifati
A`lo YAxshi O’rta Oddiy Iflos
t % t % t % t % t % t %
I 9455,2 33,8 9455,212 100
II 1592,6 32,9 1592,689 100
III 847,5 30,5 847,5 100
IV 34,9 28,9 34,9 100
V 102,8 26,3 0 102,8 100
Jami 12023,2 33,3 11047,901 882,5 102,8
6. Xom ashyo va tayyor mahsulot balansi
10

13. Hojiev M.T., Hamroeva S.A., Salimov A.M. - Tola sifatini aniqlash: / T.:
O‘MKHTM, «Turon-Iqbol» nashriyoti, 2006. - 192 bet.
14. Paxtaning sifatini aniqlash / O’quv qo’llanma. Bo’riev R.A., Jumaniyazov Q.J.,
Salimov A.M., Kushakeev B.YA. T. 2016. -144 bet.
15. Djabarov G. D., Baltabaev S. D., Kotov D. A., Solovev N. D. Pervichnaya
obrabotka xlopka / Uchebnik dlya vuzov. M., «Legkaya industriya», 1978. -430 s.
16. Spravochnik po pervichnoy obrabotke xlopka. Pod. Red. Maksudov I.T., Nuraliev
A.N. 1994. -573 s.
17. Axmedxodjaev X.T., Umarov A.A. - Texnologiya i oborudovanie otrasli //
Namangan, 2015. -180 str.
18. Dr P.G. Patil & Er. V. G. Arude Recent Advances in Cotton Ginning Technology
in India, 2014 u.
19. http: //www gov.uz Uz Res xukumat portali
20. http: //www lex.uz Uz Res konun xujjatlari ma`lumoti milliy bazasi
21. http: //www.ncbi .nlm.nih.gov
22. http://www. cotton technolog y - texnologiya xlopka s ы rtsa.
23. http://www . cotton technology – texnologiya xlopka sыrtsa.
24. http://www . cotton storage technology – texnologiya xraneniya xlopka s ы rtsa.
25. http://www . O’zpaxtasanoat.uz – O’zbekiston paxta sanoati sayti.
19

I. UMUMIY QISM
1.1. Paxta tozalash zavodlari vazifasi va texnologik jarayonlari.
Paxta tozalash zavodlarining asosiy vazifasi har yili qabul qilingan chigitli
paxtadan uning tabiiy xususiyatlarini saqlagan holda yuqori sifatli tola, lint va chigit
ishlab chiqarishdan iborat. Bundan tashqari, ishlab chiqarish chiqindilarini qayta
tozalab, ular tarkibidagi tolalarni ajratib olish hamda urug`lik chigitlarni kasalliklarga
qarshi dorilash bilan ham shug`ullanadi.
Paxta tozalash zavodlarining asosiy texnologik mashinasi ikki xil - arrali jin va
valikli jin bo’lib, arrali jinlar o’rnatilgan zavodlarda o’rta tolali paxta va valikli jinlar
o’rnatilgan zavodlarda esa ingichka tolali paxta ishlanadi.
Mamlakatimizda 4-5 arrali jinlar o’rnatilgan bir batareyali va ikki batareyali (8-
10 jinli) zavodlar bor. Valikli jinlar ham batareya tarzida joylashtirilib, har batareyada
12 donadan mashina bo’ladi.
Paxta zavodining ma`lum bir vaqt ichida ishlab chiqargan asosiy mahsuloti -
tolaning eng ko’p miqdori zavodning ishlab chiqarish quvvati deyiladi. Zavodlarda
o’rnatilgan jinlar soni har xil bo’lgani uchun ularning ishlab chiqarish quvvati ham
har xil bo’ladi.
Paxta zavodining yillik tola ishlab chiqarish quvvati (t/y) quyidagi formula bilan
aniqlanadi:GB=10 −3abqntmk
bunda: a - jinlar soni; b - har bir arrali jindagi arralar soni; valikli jinlar
o’rnatilgan zavodlar uchun b=1; q - har bir arraning bir soatda ishlab chiqargan tolasi,
kg/soat; n - bir sutkadagi smenalar soni; t - har smenadagi ish soati; m - bir yildagi ish
kunlari soni; k - mashinalarni ishlatish koeffitsienti.
Zavodning bir yilda qayta ishlab beradigan chigitli paxtasining miqdori (t/y):
Gc=
G B∗100
B
bunda: V - chigitli paxtadan o’rtacha tola chiqishi, % hisobida.
4

Arrali jin urnatilgan tsexning ishlab chikarish dasturi
Kursatkichlar Ulchov
birligi Paxtaning navi Jami
1 2 3 4 5
Paxta hajmi T 27974 4841 2779 121 26,3 36106
Jinlar soni Dona 3 3 3 3 3 3
Arralar soni Dona 390 390 390 390 390 390
Jinlarning ish
unumdorligi Kg/arra.
Soat 11 10 9 8 7 9
Ajratilgan tola
miqdori T 9455,2 1592,7 847,6 35,0 102,8 12023,3
Ishlab chikilgan
chigit miqdori T 14910,1 2522,2 1378,4 59,0 12,7 19064,0
Navlar buyicha
jinlash ish vaqti Soat 859,6 159,3 94,2 4,4 14,7 1335,9
8. Linterlash bulimi
Jinlashdan keyingi chigitning miqdori 3 jadvaldan olinadi
Linterlar soni momiqni chigitdan ajratib olish darajasiga va linterlarning
kancha chigit utkazishiga karab hisoblanadi.
A - tipdagi momiq ajratish, chigit massasiga nisbatan 2,0-2,5% ajratilganda, P
l -
800-1000 kg/soat.
B - tipdagi momiq ajratish, chigit massasiga nisbatan 2,5-3,2% ajratilganda, P
l -
700-800 kg/soat.
Linterlar soni quyidagicha topiladiК л=
qn∗ 1000
П n∗ Т
= 24973 ,5∗ 1000
1000 ∗ 6005 ,7
= 4
ta linter
CHigit miqdori A tipdagi momiq ajratilgandan keyin quyidagicha hisoblanadi
qч
А= qч− qм
А= 24973 ,5− 668 ,8= 24304 ,7 тонна
12

К=100 (1− С1
Сс)bunda: S
s -tozalanmagan paxtadagi xas-cho’plar va o’lik tolalar yig`indisi; S
1 -
tozalangan paxtada qolgan xas-cho’plar va o’lik tolalar yig`indisi.
Zavod tsexlarining umumiy tozalash effekti to’g`risidagi ma`lumotlar 2.1-
jadvalda berilgan.
Mashinalarning haqiqiy tozalash effekti faqatgina paxtaning boshlang`ich
iflosligiga va uning namligiga bog`liq bo’lmay, ularning ishlab chiqarish unumiga va
texnologik jarayon sxemasidagi o’rniga ham bog`liq (sxemaning boshida
mashinalarning tozalash effekti yuqori bo’lib, paxta tozalangan sari kamayib boradi).
Jindan chiqayotgan tolaning iflosligini quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:
S
V =S
S (100-K
ZAV )/V
bunda: S
V - chigitli paxtaning boshlang`ich iflosligi, %; K
zav - zavodda
o’rnatilgan mashinalarning umumiy tozalash effekti, % ; V - chigitli paxtadan tolaning
chiqishi, %.
Bu formula bilan hisoblangan S
V qiymatini ishlanayotgan tola sorti uchun
berilgan ifloslik normasi  bilan taqqoslab ko’rganimizda quyidagi tengsizlik chiqishi
kerak:
 > S
V + n
bunda: p - toladagi nuqsonlar yig`indisi.
Tozalash effektini hisoblash formulalari tolada paydo bo’ladigan nuqsonlar
yig`indisini nazarga olmaydi, shuning uchun ham tolada paydo bo’ladigan nuqsonlar
va xas-cho’plarning haqiqiy yig`indisini, ya`ni shu ikki ko’rsatkich bo’yicha tolaning
sifatini ko’rsata olmaydi. SHuning uchun tozalash planini hisoblashda paxtani qayta
ishlash vaqtida tolada nuqsonlar paydo bo’lishini nazarda tutish kerak.
Har bir texnologik jarayon sxemasi va ishlanayotgan chigitli, paxtaning sorti
uchun nuqsonlar paydo bo’lish darajasi o’zgarmas miqdor bo’lgani, sababli uni
tajriba yo’li bilan har bir sxema uchun oldindan aniqlab qo’yish mumkin.
Demak, ishlab chiqarilayotgan tolaning haqiqiy xas-cho’plar va nuqsonlar
yig`indisi quyidagicha bo’ladi:
7

massasi
4 Mahsulotning
umumiy massasi T 12023,3 613,8 613,8 1408,1
5 Presning ish unumi:
Massa buyicha
Toylar soni buyicha T/soat
Toy/soat 2,6 0,1 0,1 0,4
6 Tayyor mahsulotlar
hisobi Dona 12,0 0,5 0,0 1,5
54651,4 2668,7 2668,7 6122,3
Zavodning ishlab chikarish dasturini tuzayotganda tayyor mahsulotni bir soat,
bir smena, bir kecha-kunduz uchun dasturlash lozim. Bu zavodning bir maromda
ishlashini ta`minlaydi va kushimcha mahsulot ishlab chikarish, mahsulot sifatini
oshirishga kumaklashadi, xamda texnologik mashinalarning bush turib kolishini
kamaytiradi
2.12-jadval
PTZning paxtani kayta ishlash hajmi buyicha va tayyor mahsulotlarni ishlab
chikarish kursatkichlari
№ Mahsulot nomi Ulchov
birligi Bir yilda Bir soatda Bir
smenada Bir kecha-
kunduzda
1 Paxta T 46473,2 7,74 61,92 185,76
2 Tola T 15614,9 2,6 20,8 62,4
3 CHigit T 24973,5 4,16 32,3 96,9
4 Momiq:
A-tip
B-tip T
668,8
286,6 0,11
0,05 0,88
0,4 2,64
1,2
5 Tolali chiqindilar T 2064,8 0,35 2,8 8,4
14

KIRISH
Paxta sanoati samaradorligini oshirish, sanoatni sifatli xom-ashyo mahsulotlari
bilan ta`minlanishini yaxshilash hamda uning uzluksizligiga imkoniyat yaratish
hozirgi davrning eng mas`uliyatli masalasidir. Ma`lumki, paxta yilning muayyan
mavsumida asosan sentyabr, oktyabr va noyabr oylarida tayyorlanadi. Paxta tozalash
zavodlari shu uch oy davomida bir mavsum tayyorlangan paxtaning taxminan 20 %
ini dastlabki qayta ishlay oladi. Uning qolgan qismini uzoq vaqt saqlashga to’g`ri
keladi.
Paxta tozalash zavodlari yuqori mexanizatsiyalashtirilgan va qisman,
avtomatlashtirilgan korxonalar qatoriga kiradi. Har bir zavod tarkibiga paxta
tayyorlash punktlari, quritish-tozalash tsexi, chigitdan tolani va lintni ajratadigan
liniyalar, tola va lintni presslash, urug`lik chigitga ishlov berish mashinalari
kompleksi o’rnatilgan bo’limlar bor. Bu mashinalar kompleksi hamda mahsulot
sifatini aniqlaydigan va nazorat qiladigan laboratoriyalar tayyor mahsulotning sifat
ko’rsatgichlarini yuqori bo’lishini ta`minlaydi.
Vazirlar maxkamasining 17.11.2000 va O’zbekiston Respublikasi
prezidentning 11.06.2001. karor va formonlarida Respublikamizda paxtani tozalash
sanoatini rivojlantirishga qaratilgan bulib, paxta sanoatini davlat tasarrufidan
chiqarish uni rivojlantirish, chet el texnologiyalarini joriy qilish, jahon bozorini
urgangan holda sifatli mahsulotlar ishlab chiqarish buyicha paxta sanoatini
rivojlantirish chora tadbirlari belgilab berilgan.
Paxta etishtirish bilan shugullangan mamlakatlarning xalkaro mikyosda obro’si
oshib borgan. SHuning uchun xam xalklar nafakat paxta etishtirish bilan, balki uning
yangi-yangn navlarini yaratish bilan xam shugullanganlar. Xozirgi vaktda duneda 35
xil (tur) da paxta mavjud bo’lib, shulardan asosan 4 xili sanoat mikyosida keng
tarkalgandir. Bular gossipium xirzutum (urta tolali go’za), gossipium barbadenze
(ingichka tolali go’za), gossipium. arboreum (daraxtsimon go’za) va gossipium
xirbatseum (o’tsimon go’za) kabilardir. Uzbekistonda esa mavjud paxta xillarinng
asosan ikkitasi (urta tolali va ingichka tolaln go’zalar) ekiladi va ular sanoat
2

FOYDALANGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Mirziyoev SH.M. Erkin va farovon demokratik Uzbekiston davlatini birgalikda
barpo etamiz. Toshkent, “Uzbekiston” NMIU, 2017 yil, 56 b.
2. Mirziyoev SH.M. Konun ustivorligi va inson manfaatlarini ta`minlash yurt
tarakiyoti va xalk farovonligining garovi. “Uzbekistan” NMIU, 2017 yil, 47 b.
3. Mirziyoev SH.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalkimiz bilan birga
kuramiz. “Uzbekiston” NMIU, 2017 yil, 485 b.
4. Mirziyoev SH.M. Tankidiy taxlil, kat`iy artib-intizom va shaxsiy javobgarlik - xar
bir raxbar faoliyatining kundalik koidasi bulishi kerak. “Uzbekiston” NMIU, 2017
yil, 103 b.
5. Uzbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 7 fevraldagi “Uzbekiston
Respublikasini yanada rivojlantirish buyicha xarakatlar strategiyasi tugrisida” gi
PF-4947-sonli Farmoni. Uzbekiston Respublikasi konun xujjatlari tuplamlari,
2017 yil, 6-son, 70-modda.
6. Omonov F.B. – Paxtani dastlabki ishlash buyicha spravochnik. / T. Voris, 2008 y.
416 b.
7. Paxtani qayta ishlashning muvofiqlashtirilgan texnologiyasi. – T.: Mehnat, 2002.
117 bet.
8. Zikriyoev E. - Paxtani dastlabki qayta ishlash. – T.: Mehnat, 2002. 407 bet.
9. Jabborov G.J., Otametov T.U., Xamidov A .X. - CHigitli paxtani ishlash
texnologiyasi. Toshkent, "O’qituvchi", 1987. 327 bet.
10. Babadjanov M.A., Gapparova M.A., Ruzmetov M.E. – Tarmok texnologiyasi va
jixozlari. / ukuv qo’llanma. TTESI, 2012. 154 bet.
11. Babajanov M.A. - Texnologik jarayonlarni loyixalash. Toshkent «CHulpon»,
2009, - 199 bet.
12. Tillaev M.T. - Paxtaga birlamchi ishlov berish texnologiyasi. T. 2015. -236 bet.
18

mikyosida joriy etilgan. Bu ikki tur uchun Urta Osiyo, Janubiy Kozogiston va
Kavkaz orti respublikalarida xam etarli sharoit mavjuddir.
Paxta eng arzon va keng tarqalgan xom ashyo bulib, xar yili butun dunyoda
tayyorlanadigan barcha to’qimachilik tolalarining yarmini paxta tolasi tashkil qiladi.
Paxtani qayta ishlab (tozalab), tola 30—40%, chigit 60—70% va momiq olinadi.
CHigit tarkibida esa 24—29% moy bo’ladi. G`o’za bargi, poyasi va po’stlog`idan
100 dan ortiq, paxta tolasidan 50 ga yaqin, chigitdan 45 dan ortiq mahsulot
tayyorlanadi. Paxta mahsulotlaridan sanoatning ko’pgina tarmoklarida to’qimachilik,
aviatsiya, kimyo, avtomobil va boshka sohalarda keng foydalaniladi.
Bir tonna chigitli paxtadan 340—350 kg tola, 550—570 kg chigit, 50—120 kg
momiq chiqadi. Bir kilogramm toladan 5 metr gazlama yoki 140 g`altak ip ishlab
chiqariladi. Bir gektar erda etishtirilgan paxtadan (hosildorlik o’rtacha 30 ts
bo’lganda) 7—8,5 ming metr gazlama, 277 kg paxta moyi, 726 kg kunjara, 47 kg
sovun, 108 kg momiq, 240 kg chigit va boshqa mahsulotlar olinadi.
CHigitli paxtani saklash va dastlabki kayta ishlash jarayonlari shuni kursatdiki,
paxtani saklash ishlab chikarish talablariga tulik javob bermaydi, chigit va tola
sifatiga salbiy ta`sir kursatadi. SHu bilan birga xom ashyoni saklashga tayyorlaydigan
va ta`minlaydigan ishonchli texnologiya bugungi kunda mavjud emas. Paxtani kabul
kilish, garamlash va paxtani saklashning zamonoviy texnologiyasida uni navini,
namligi va ilosligini aniklab, partiyalar komplektlanib namlik va iflosliklari asosida
garam va omborlarga uzatiladi.
3

B tipdagi momiq ajratish natijasida hosil bulgan chigit miqdori quyidagicha
hisoblanadiq ч
Б
= qч− q м
Б
= 24973 ,5 − 286 ,6= 24018 ,1 тонна
2.10-jadval
PTZ ning chigitni linterlash bulimini ish rejasi
№ Lint
tipi CHigit
buyicha
ish
unumi,
kg/soat Momiq
chiqishi,
% Urnatilgan
linterlar
soni, dona Linterlash
dan oldin
chigit
miqdori, t Ajratilgan
lint miqdori,
t Linterlash
dan keyin
olingan
chigit
miqdori
1 A 1000 3,4 4 19063,968 613,802 18450,17
2 B 800 3,9 4 18450,166 613,802 17836,36
9. Presslash bulimining ish rejasi
zavod bosh binosining presslash bulimida tayyor mahsulotlar tola, momiq,
tolali chiqindilar toylanadi va chikadigan mahsulotning miqdori va sifati nazorat
kilinadi.
2.11-jadval
Presslash bulimining asosiy texnologik uskunalarining ish rejasi
№ Kursatkichlar Ulchov
birligi Presslash bulimining quvvati
Tola
pressi A-
tipdagi
momiq
toylashd
a B-
tipdagi
momiq
toylashd
a Tolali
chiqindilar
ni
toylashda
1 Press soni Dona 2 1 1 1
2 Yil davomida ish
vaqti Soat 6005,7 6005,7 6005,7 6005,7
3 Toyning o’rtacha Kg 220 230 230 230
13

Bir yilda tayyorlanadigan chigitli paxta 30 ming tonnadan ortiq bo’lganda zavod
qoshida joylashgan paxta tayyorlash punkti maydoni etarli bo’lmaydi. Bunday
hollarda paxtachilik rayonlarida ham tayyorlash punktlari tashkil etiladi.
Tayyorlanadigan paxta miqdori kam bo’lganda zavod qoshidagi tayyorlash punkti
etarli bo’lib, hamma paxta shu punktga qabul qilinadi.
Texnologik jarayon sxemasini va ob`ektlarni yaxshi joylashtirish uchun har bir
zavodning bosh plani quyidagi zonalarga bo’linadi; xom ashyo, ishlab chiqarish,
tayyor mahsulotlar va ma`muriy bino zonalari.
Bosh plandagi zonalarni joylashtirishda shamolning ko’pchilik vaqt qaysi
tomonga yo’nalishi, kun chiqish kun botish tomonlari, aholi yashaydigan
shaharchalarning qaysi tomonda bo’lishiga ahamiyat beriladi; ob`ektlarning
joylanishi zavodning normal ishlashiga xalaqit bermasligi va yong`inga qarshi hamda
sanitariya-texnika sharoitlariga moslashgan bo’lishi kerak.
YAngi paxta zavodlari loyihasini tuzish vaqtida ajratilgan maydondan ratsional
va tejamkorlik bilan foydalanishni, transport uskunalarining qisqa va qurilish
ishlarining mumkin qadar kam bo’lishini ko’zda tutish kerak.
5

2.8-jadval
Ishlab chi q arishda pax ta dan olinadigan mahsulotlar balansi
Paxta
navi Paxta Tola CHigit
momiq bilan O’luk Tolali
chiqindi Ugar
% t % t % T % t % t % t
I 77,5 27974,0 33,8 9455,2 53,3 14910,1 3,4 951,1 3,6 1007,1 5,9 1650,5
II 13,4 4841,0 32,9 1592,7 52,1 2522,2 3,7 179,1 3,8 184,0 7,5 363,1
III 7,7 2779,0 30,5 847,6 49,6 1378,4 3,3 91,7 6,0 166,7 10,6 294,6
IV 0,3 121,0 28,9 35,0 48,8 59,0 3,3 4,0 7,4 9,0 11,6 14,0
V 1,1 26,3 26,3 102,8 48,1 12,7 2,6 0,7 8,4 2,2 14,6 3,8
100,0 36106,0 33,3 12023,3 52,8 19064,0 3,4 1227,6 3,9 1408,1 6,6 2383,0
7. PTZ bosh binosidagi asosiy texnologik mashinalarning ish rejasi
Tola miqdori 1 jadvaldan olinadi – 27025,9
Jinlar soni – 4 ta
Jinlaring ish unumi (P), o’rtacha paxta navlari buyicha quyidagicha
takchimlanadi
I-nav paxta uchun, P
1 =P
ur +1=10+1=11
II-nav paxta uchun, P
II =P
ur =10
III-nav paxta uchun, P
III =P
ur -1=10-1=9
IV-nav paxta uchun, P
1V =P
ur -2=10-2=8
V-nav paxta uchun, P
V =P
ur -3=10-3=7 kg/arra.soat
2.9-jadval
11

Xulosa
Paxta tozalash zavodlarining asosiy vazifasi har yili qabul qilingan chigitli
paxtadan uning tabiiy xususiyatlarini saqlagan holda yuqori sifatli tola, lint va chigit
ishlab chiqarishdan iborat. Bundan tashqari, ishlab chiqarish chiqindilarini qayta
tozalab, ular tarkibidagi tolalarni ajratib olish hamda urug`lik chigitlarni kasalliklarga
qarshi dorilash bilan ham shug`ullanadi
Paxta tozalash zavodlarining asosiy texnologik mashinasi ikki xil - arrali jin va
valikli jin bo’lib, arrali jinlar o’rnatilgan zavodlarda o’rta tolali paxta va valikli jinlar
o’rnatilgan zavodlarda esa ingichka tolali paxta ishlanadi.
Mamlakatimizda 4-5 arrali jinlar o’rnatilgan bir batareyali va ikki batareyali (8-
10 jinli) zavodlar bor. Valikli jinlar ham batareya tarzida joylashtirilib, har batareyada
12 donadan mashina bo’ladi.
Jinlash jarayonida chiqarilayotgan tolalarning hammasi maxsus tola tozalash
mashinalarida oxirgi marta tozalanib, gidravlik presslarda toylanib sim yoki lentalar
bilan bog`lanadi,
Texnik chigitlar II, III va IV tip lint olish uchun uch martali linterlanadi va har
bir tip lint alohida presslanib toy shakliga keltiriladi. Urug`lik chigitlar ikkinchi
linterlashdan keyin urug`lik chigitni ishlaydigan mahsus tsexga yuboriladi, u erda
saralanadi, tuksizlantiriladi va maxsus kimyoviy dorilar bilan ishlanib,
zararsizlantiriladi.
17

O’rta tolali paxtalar uchun tozalash sxedagin 6 KXO 02 uskunalari majmuasi
tozalash samaradorligini hisoblash
MUNDARIJ A:
Kirish
I. Umumiy qism.
1 .1. Paxta tozalash zavodlari vazifasi va texnologik jarayonlari .
II. Asosiy qism.
2 . 1 . Texnologik jarayon lar va paxta tozalash rejasi .
2 . 2 . Paxta zavodlarida qo’llaniladigan texnologik jarayonlar sxemalari.
2.3. Paxta tozalash zavodining ishlab chiqarish dasturini hisob i .
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati.
1

II. ASOSIY Q ISM
2.1. Texnologik jarayonlar va paxta tozalash rejasi.
CHigitli paxtani tayyor mahsulotga aylantirish uchun bajariladigan hamma
ishlar yig`indisi paxtani dastlabki ishlash texnologik jarayoni deb atalib, bu jarayon
quyidagilarni o’z ichiga oladi: paxta tayyorlash punktining quritish-tozalash tsexida
chigitli paxtani quritish va tozalash; paxta tozalash zavodining tozalash tsexida
chigitli paxtani quritish va uni xas-cho’plardan tozalash; paxta tozalash zavodining
bosh binosida chigitli paxtani jinlash va tolani tozalash, chigitni linterlash va lintni,
tolali chiqindilarni tozalash, tola, lint va tolali chiqindilarni presslab toylash.
CHigitli paxtani dastlabki ishlash texnologik jarayonini bajarishda paxta tolasi
va chigitning tabiiy fizika-mexanikaviy xususiyatlarini saqlash va ularni Davlat
standartiga muvofiq bo’lishini ta`minlash kerak. Bu vazifani bajarishda laxtani
dastlabki ishlashni to’g`ri tuzish muhim ahamiyatga ega.
Paxta sanoati markaziy ilmiy-tekshirish instituti tavsiya etgan texnologik
jarayon sxemasi bo’yicha chigitli paxtani, uning sifatiga qarab uch xil variantda
ishlash mumkin. Birinchi variantda namligi 14% dan yuqori bo’lib, mashinada
terilgan II-IV sort va qo’lda terilgan III-IV sort paxtalar qayta ishlanadi. Ikkinchi
variantda namligi 14% dan kam bo’lgan, ham mashinada, ham qo’lda terilgan
paxtalar ishlanadi. Uchinchi variantda qo’lda terilgan I va II sort paxta ishlanadi.
Bunda texnologik jarayon sxemasidan arrali tozalagichlarning ikkinchi batareyasini
ajratib qo’yish ko’zda tutiladi.
Texnolognk jarayonning ish sifati texnologik jarayon sxemasiga kiritilgan
hamma mashinalarning umumiy tozalash effekti bilan xarakterlanadi. Zavodning
umumiy tozalash effekti (%) quyidagi formula bilan topiladi:К={1−[(1− К1
100 )∗(1− К2
100 )∗....∗(1− КN
100 )]}∗100 %
bunda: K
1 , K
2 , K
N —texnologik jarayonga kiritilgan ayrim mashinalarning
tozalash effekti.
Ayrim mashinaning tozalash effekti (%) quyidagi formula bilan topiladi:
6

CBФ= αC C(1− Kзав )/Вbunda:
α= C BФ/С В≥ 1
2.2. Paxta zavodlarida qo’llaniladigan texnologik jarayonlar sxemalari.
Paxta tozalash zavodlarida dastlabki ishlanadigan chigitli paxta tolasining
xususiyatlariga qarab u ikki gruppaga – o’rta tolali va ingichka tolalilarga
bo’linganligi uchun uni qayta ishlash texnologik jarayon sxemasi ham bir-biridan
farq qiladi.
arrali jin o’rnatilgan zavod texnologik jarayonining sxemasi keltirilgan. Bu
sxema bo’yicha chigitli paxta jinlash jarayonigacha uch xil variantda qayta ishlanadi:
birinchi variant. Mashinada terilgan, namligi 14% dan yuqori chigitli paxtaning
I-IV sortlari sxemaga kiritilgan mashinalarning hammasidan o’tkaziladi;
ikkinchi variant. Mashinada terilgan, namligi 14% dan kam chigitli paxtaning I-
IV sortlari va qo’lda terilgan chigitli paxtaning III, IV sortlari tayyorlash punktida
o’rnatilgan texnologik mashinalardan o’tkazilmaydi;
uchinchi variant qo’lda terilgan chigitli paxtaning I va II sortlari yirik xas-
cho’plardan tozalaydigan mashinalarning ikkinchi batareyasidan o’tkazilmaydi.
Jinlash jarayonida chiqarilayotgan tolalarning hammasi maxsus tola tozalash
mashinalarida oxirgi marta tozalanib, gidravlik presslarda toylanib sim yoki lentalar
bilan bog`lanadi,
Texnik chigitlar II, III va IV tip lint olish uchun uch martali linterlanadi va har
bir tip lint alohida presslanib toy shakliga keltiriladi. Urug`lik chigitlar ikkinchi
linterlashdan keyin urug`lik chigitni ishlaydigan mahsus tsexga yuboriladi, u erda
saralanadi, tuksizlantiriladi va maxsus kimyoviy dorilar bilan ishlanib,
zararsizlantiriladi.
Tolali chiqindilarning hammasi maxsus tsexga yuborilib, iflosliklardan
tozalanadi, regeneratsion mashinalarda ishlab, yigirish uchun yaraydigan tolalar
ajratib olingach presslab, toy shakliga keltiriladi.
Valikli jinlar o’rnatilgan zavodning texnologik jarayoni sxemasi keltirilgan.
Bunday zavodlarda ingichka tolali paxtaning hamma sortlari ishlanadi. Bu sxemada
8

ham chigitli paxtani jinlash jarayonigacha qayta ishlashda yuqorida berilgan uch
variant ko’zda tutilgan bo’lib faqatgina paxtani mayda iflosliklardan tozalaydigan
6A-12M markali mashina o’rniga OXB-YUM markali mashina o’rnatilgan.
2.3. Paxta tozalash zavodining ishlab chiqarish dasturini hisobi.
Ishlab chiqarish dasturini hisoblashdan maqsad paxta tozalash zavodini bir
yilda qancha mahsulot ishlab chikarish miqdorini aniqlashdan iborat.
1. Zavodning bir yilda ishlash vaqtini hisoblash.
Zavodning bir yil ishlash vaqti quyidagicha aniqlanadi.Т = [365 − (52 + 9+ 32 )]∗ 3∗ 8∗ 0 ,92 = 6005 ,76 соат
2. Zavodning yil davomida ishlab chikaradigan tola miqdorini hisoblash.
Q T= (4∗ 90 ∗ 12 ,5∗ 6005 ,76 ):1000 = 27025 ,92
3. Zavodning doimiy ishlashi uchun kerak bo’ladigan paxta xom ashyosi
miqdori hisoblash.
Q n=
Q t∗ 100
B t
=
27025 ,92 ∗ 100
33 ,6
= 80434 ,28
9

fm=
к∗ Q тч
Н ∗ рч
= 5∗ 96 ,9
2,5 ∗ 350
∗ 1000 = 553 ,7 кг /м 2V). urug`lik chigit saqlash uchun berk omborlar maydoni quyidagi formula
orkali topiladi:
f уч =
Q уч
Н ∗ Y ∗ рч
∗ 1000 = 3750
2,5 ∗ 0 ,85 ∗ 350
∗ 1000 = 5042 м 2
G). Paxta tolasi va momiq toylari uchun maydon hisobi.
Belgilangan norma buyicha ortikcha mahsulotni 1-5 kunligini saqlash uchun
maydon quyidagi formuladan topiladi:
f=
К Т(пТ+пм)∗ а∗в
Н Т∗ф
= 5(62 ,4+3,84 )∗ 0,97 ∗0,6
2,2 ∗0,9
= 97 ,3
m 2
16

10. Paxta va tayyor mahsulotlarni saqlash va uchun omborlar, va maydonlar
hisobi
Paxta uchun omborxona va bunt maydonlari shu zavod q oshidagi paxta
tayyorlash punkti quvvatiga bog`liq bo’lsa, tayyor mahsulotlar esa zavodning turt
kunlik ishlab chikariladigan mahsulotlari hajmi asosida aniqlanadi.
2.13-jadvalda PTZ koshidagi paxta tayyorlash punkti omborlarida va bunt
maydonlarida saqlanadigan paxtaning umumiy hajmi keltirilgan.
2. 1 3- jadval
№ Tayyorlash
muddati Tayyor paxta
hajmi Muddatdag
i ish kuni Har kuni
i/ch ga
berilgan
paxta, t Muddat
vaqtida
kayta
ishlangan
paxta, t PTPda
terim
davrida
tayyorlang
an paxta, t% T
1 15,09-30,09 20 7221,2 14 185,76 2600,6 438,2
2 1,10-15,10 35 12637,
1 13 185,76 2414,9 2894,1
3 16,10-31,10 30 10831,
8 13 185,76 2414,9 2135,8
4 1,11-15,11 15 5415,9 13 185,76 2414,9 144,4
100 36106 5323,7
A) usti berk paxta saqlanadigan ombor (p
b ) va bunt maydonchalarining soni
(p
o ) quyidagi formulalar yordamida aniqlanadi:пб=
Q max ∗(25 ....30 )
Q б∗100
= 30 ∗5323 ,7
750 ∗100
= 2
ta ombor
по=
Q max ∗(70 ....75 )
Q о∗100 = 70 ∗5323 ,7
350 ∗100 = 11
ta ochiq bunt
B) texnik chigit saqlash uchun maydon hisobi
Texnik chigit maydonda saqlanadi. Maydon quyidagi formula orkali topiladi:
15

O’rta tolali paxtalar uchun tozalash sxedagin 6 KXO 02 uskunalari majmuasi tozalash samaradorligini hisoblash

Купить