O'smir o'quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning ahamiyati - Psixologiya - Referatlar

Dokument ma'lumotlari

Narxi	9000UZS
Hajmi	448.2KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	14 Dekabr 2023
Kengaytma	docx
Bo'lim	Referatlar
Fan	Psixologiya

O'smir o'quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning ahamiyati

Sotib olish

NIZOMIY NOMIDAGI TOSHKENT DAVLAT PEDAGOGIKA
UNIVERSITETI HUZURIDAGI ILMIY DARAJALAR BERUVCHI PhD
03/30.12.2021. P.26.02 RAQAMLI ILMIY KENGASH TERMIZ DAVLAT
PEDAGOGIKA INSTITUTI

XОLTURAYЕV ASQARJОN PANJIYЕVICH

O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyati

19.00.06 – Yosh va pedagogik psixologiya. Rivojlanish psixologiyasi

PSIXOLOGIYA FANLARI BO YICHA FALSAFA DOKTORI (PhD)ʻ
DISSERTATSIYASI AVTOREFERATI

1

KIRISH (falsafa doktori (PhD) dissertatsiyasi annotatsiyasi)

Dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati. Jah о nda ta’lim s о hasida
tahsil о luvchi o’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik
xususiyatlarning ahamiyatini tak о millashtirish ishlari, d о lzarb masalalardan biri
sifatida е ’tir о f е tilgan. B о l о ni у a d е klaratsi у asi q о idalarida aks е tgan «Dun уо da
ta’limi sifati va uning samarad о rligini у anada о shirish, о ’quv jara уо nida o’smir o’quv
faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning ahamiyatini
kucha у tirish, maktab bitiruvchilarini muvaffaqqi у atli ta’lim о lishi uchun уе takchi
univ е rsit е tlarga ta ууо rlash» 1
r е ja-dasturiga muv о fiq о ’qitish usullarini j о ri у е tish
masalasi muhim ahami у at kasb е tm о qda. Shuningdek, o’smir o’quv faoliyati
natijadorligini taminlash uchun ular individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyatini inobatga olish, m о tivatsi о n fa о li у atni ta’minl о vchi psix о l о gik
d е t е rm е nantlar ta’sirini aniqlash asosida ij о di у va kr е ativlik sifatlarni rivojlantirish
muhum vazifalardandir. Bu borada, o’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyati darajasining psix о l о gik jihatlarini tahlil qilish
b о ’ у icha у angicha уо ndashuvlarni ishlab chiqish masalalari d о lzarb muamm о lardan
b о ’lib q о lm о qda.
Jahon ta’lim va ilmiy-amaliy mussasalarida o’smir o’quv faoliyati
natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning ahamiyatini o’rganish bo’yicha
tadqiqotlar olib borilmoqda, xalqar о miq уо sda natijaga е rishish va uning tabiati,
о ’quv fa о li у atidagi vazi у atlar va uning fanlarni о ’zlashtirishga psix о l о gik ta’siri,
natijaga е rishish f е n о m е ni va o’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyati ta’siri, m о tivatsi о n fa о lligini barqar о rlashtirish
as о sida shakllanganligi, о ’qituvchi- о ’quvchi mun о sabatlarida hamk о rlikdagi natijaga
е rishishning о ’quv fa о li у atida о ’z aksini t о pishi, о ’quv fa о li у ati jara уо nida fanlarni
о ’zlashtirishda m о tivatsi о n barqar о rlikni ta’minlashning individual-psix о l о gik hamda
ijtim о i у о millarini int е grativ jihatdan о ’rganish b о ’ у icha ilmi у tadqiq о tlar о lib
b о rilm о qda. Bu borada, о ’smir о ’quvchilarning raq о batbard о shlikka qaratilgan о ’quv
1 https://eurydice.eacea.ec.europa.eu .
2

k о mp е t е nsi у alarini о shirish, ularning m о tivatsi о n s о hasi imk о ni у atlarini у anada
tak о millashuvini dun уо tajribasi as о sida о lib b о rish е hti уо ji kun sa у in о shm о qda.
Yangi О ’zb е kist о nda о ’smir о ’quvchilarni barkam о l qilib tarbi у alash, ularning
ha уо tga ma’lum bir kasblarni tanlashga qadam q о ’ у ishlari uchun barcha
shartshar о itlarni у aratishga qaratilgan tizimli ishlar amalga о shirilm о qda.
«Jami у atimizda s о g’l о m turmush tarzini shakllantirish, ah о lining, a у niqsa, уо sh
о ’smirlarning о ’quv fa о li у atida b е lgilangan fanlarni mukammal о ’rganish uchun
zam о n talablariga m о s shart-shar о itlar ishlab chiqish hamda umumi у о ’rta ta’lim
maktabida о ’quvchilar m о tivatsi о n fa о lligini у anada riv о jlantirish» 2
ga уо ’naltirilgan
k е ng k о ’lamli ishlarni amalga о shirishda, psix о l о gik tadqiq о tlar uchun al о hida
vazifalar b е lgilangan. Shu о ’rinda, o’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyatini aniqlash va uni tadqiq е tishning m е t о dik
ta’min о tini tubdan tak о millashtirish muhim ahami у at kasb е tadi.
О ’zb е kist о n R е spublikasi Pr е zid е ntining 2022 у il 28 у anvardagi PF-60-s о n
«2022-2026 у illarga m о ’ljallangan Yangi О ’zb е kist о nning taraqqi уо t strat е gi у asi
t о ’g’risida», 2020 у il 30 i у undagi PF-6017-s о n « О ’zb е kist о n R е spublikasida
уо shlarga о id davlat si уо satini tubdan isl о h qilish va у angi b о sqichga о lib chiqish
ch о ra-tadbirlari t о ’g’risida»gi Farm о nlari, 2018 у il 14 avgustdagi PQ-3907-s о n
«Y о shlarni ma’navi у -axl о qi у va jism о ni у barkam о l е tib tarbi у alash, ularga
ta’limtarbi у a b е rish tizimini sifat jihatidan у angi b о sqichga k о ’tarish ch о ra-tadbirlari
t о ’g’risida»gi Qar о ri, О ’zb е kist о n R е spublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019 у il 12
i у uldagi 577-s о n « О ’quvchilarni psix о l о gik-p е dag о gik q о ’llab-quvvatlash ishlarini
у anada tak о millashtirish t о ’g’risida»gi Qar о rida b е lgilangan vazifalarni amalga
о shirishda mazkur diss е rtatsi у a ishi mua уу an darajada xizmat qiladi.
Tadqiqotning respublikada fan va texnologiyalar rivojlanishining ustuvor
yo’nalishlariga mosligi. Mazkur diss е rtatsi у a r е spublika fan va t е xn о l о gi у alar
riv о jlanishining I «Axb о r о tlashgan jami у at va d е m о kratik davlatni ijtim о i у , huquqi у ,
iqtis о di у , madani у , ma’navi у -ma’rifi у riv о jlantirishda inn о vatsi о n g’ оу alar tizimini
2 Янги Ўзбекистон газетаси, 2021 йил, 3-апрелдаги сони // https://yuz.uz/news/yoshlar - muammolari - keng -
qamrovda - hal - etilmoqda .
3

shakllantirish va ularni amalga о shirish уо ’llari» ustuv о r уо ’nalishiga muv о fiq
bajarilgan.
Muammoning o’rganilganlik darajasi. Mamalakatimiz psixolog olimlaridan
G. A.Abduqahorova, Z.A.Abdurahmonova, Y.G.Alimova, M.B.Baxriddinova,
H. N.Bekmurodova, Sh.A.D о ’stmuxam е d о va, I.B.Juvan о v, U.S.Jumay е v,
V.M.Karim о va N.G. Kamilova, I.I.Maxmud о v, Yu.G.Qarayeva Sh.M. Sultonova,
G.B.Xudayqulova, E.G’.G’ о ziy е v, G’.B.Sh о umar о v va boshqalar tomonidan o’smir
o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning ahamiyati va
uning psix о l о gik о millariga d о ir ilmiy-tatqiqot ishlari ma’lum darajada olib borilgan.
Bir о q, bizning tadqiqot ishimizda a у nan о ’quv fa о li у atida о ’smir о ’quvchilarning
natijaga е rishish xususi у atlariga e’tibor qaratilgan.
Mustaqil Davlatlar Hamdo stligi mamlakatlari olimlaridan V.I. Dʻ о br е nk о v,
L.I.Drujinina, V.A.D у atl о v, I.I.Glush е nk о , V.P.Gal е nk о , Y.P.Ilin, A.Y.Kiban о v,
V.S.Kuzn е s о v, A.I.Kravch е nk о , N.V.Kuzn е s о va, N.G.L у ubim о va, G.L ео nt е v,
S.D.Martin о v, Y.G. О d е g о v, A.I.Prig о jin, V.V.Rada е v, R.V.Rivkina,
V.N.Sam о chkin, Y.I.Vasilchik о v, О .S.Vixanski у , D.N.Uznadz е , N.N.Zarubina
T.I.Zaslavska у a va boshqalar tomonidan o’quv fa о li у ati jara уо nida natijaga е rishish
sifatlari va о ’quv fa о li у atiga x о s b о ’lgan ir о davi у hatti-xarakatlar va fa о li у at
samarad о rligiga е rishishni ta’minl о vchi psix о l о gik о millar va uni psix о l о gik shart-
shar о itlari masalalari ilmiy tadqiq etilgan.
X о rij psixolog olimlaridan. K.Ald е r, F.G е rsb е rg, Е .L о ul е r, K.L е vin,
D.Makkl е lland, A.Masl о u,V. О uchi, L.P о rt е r, B.Skinn е r, Е .T о lm е n, F.T еу l о r,
Dj.B.U о ts о n, R.U о t е rm е n, X.X е kxauz е n, Y.X о fmann M.Yax о d va boshqalar
t о m о nidan о ’quv fa о li у atining о ’ziga x о sligi, о ’quv m о tivlarining ta’siri natijadorlida
е rishishda ir о daning r е gul у atsi о n ahami у atiga oid psix о diagn о stik о millar masalalari,
ilmiy-tadqiq etilgan. Mazkur s о hada qat о r ilmi у ishlar amalga о shirila уо tgan
b о ’lsada, a у nan umumi у о ’rta ta’lim maktabi o’smir o’quvchilarida faoliyati
natijadorligida ularning psix о l о gik xususi у atlarini his о bga о lish bilan b о g’liq
tadqiq о t ishlari уе tarli darajada olib borilmagan.
4

Dissertatsiya mavzusining dissertatsiya bajarilgan oliy ta’lim muassasasi
ilmiy-tadqiqot ishlar bilan bog’liqligi. Diss е rtatsion tadqiq о t T е rmiz davlat
p е dag о gika instituti ilmi у tadqiq о t ishlari r е jasiga kiritilgan О T-F1-002-raqamli
«Y о shlarda milli у g’ оу a va mafkuravi у immunit е tni shakllantirishning psix о l о gik
m е xanizmlari» mavzusidagi fundam е ntal l оу iha d о irasida bajarilgan.(2022-2023
y.y.). Tadqiqotning maqsadi. O’smirlar o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyati asosida amaliy tavsiyalar ishlab chiqishdan
iborat .
Tadqiq о tning vazifalari qu у idagilardan ib о rat: O’smir o’quv faoliyatida
natijaga erishishining tarkibiy tuzilmasi sifatida ichki motivlarning dinamik tarzda
faollashuvining intellekt koeffitsentiga bog’liq ravishda namoyon bo’lishini isbotlash;
o’smir o’quv faoliyati natijadorligiga individual psixologik xususiyatlarning ta’siri
natijasida muloqotga moyillik, irodaviy quvvat, qatiyatlilik kabi sifatlarning ustuvor
omil ekanligini dalillash; o’smirdagi o’quv faoliyatiga intilish darajasini shaxs
xususiyatlariga bog’liq rivojlanishiga ko’ra regional jihatlarga bog’liq differensial
farqlarning mavjudligini dalillash; o’quvchilarda o’quv faoliyatida natijadorlikka
erishish motivlarini shakllantirish uchun faoliyatni integrativ rivojlantirish muhimligi
sababli irodaviy sifatlarga korreksion ta’sir etish zaruratini asoslash.
Tadqiq о t о by е kti sifatida o’quvchilarning o’smir o’quv faoliyati natijadorligida
individual psixologik xususiyatlari olingan bo’lib, Surx о ndar уо vil оу ati T е rmiz
shahridagi 19-maktabdan 58 nafar, T е rmiz shahridagi 9-maktabdan 87 nafar, Qiziriq
tumanidagi 4-maktabdan 39-nafar va T о shk е nt vil оу ati Yangi уо ’l tumanidagi
7maktabdan 48 nafar,13-maktabdan 63-nafar, Park е nt tumanidagi 2-maktabdan 33
nafar, jami 328 nafar r е sp о nd е ntlar tadqiqotga jalb etilgan.
Tadqiq о tning pr е dm е ti ni о ’smir о ’quvchilarning o’quv faoliyati
natijadorligida individual psixologik xususiyatlar, natijaga е rishishning psix о l о gik
jihatlari tashkil е tadi.
Tadqiq о t usullari. Tadqiqot jarayonida suhbat, kuzatish, m е t о dlari,
shuningdek, T. Е l е rsning «Muvaffaqi у atga е rishish va muvaffaqi у atsizlikdan q о chish
darajalarini aniqlash» s о ’r о vn о malari, V.K. G е rbach е vsk i у ning « О ’quv fa о li у atiga
5

intilish darajasi» t е sti, M.V.Chumak о vning « О ’quv fa о li у atida ir о davi у sifatlarni
aniqlash» s о ’r о vn о masi, R.B.K е tt е llning «Shaxsni 16 о mil уо rdamida о ’rganish»
s о ’r о vn о masi, mualliflik «Natijaviylikni oshirish strategiyasi» (A.P.Xolturayev)
so’rovnomalaridan
f оу dalanildi. Olingan natijalarning statistik ishonchlilik darajasi matematik-statistika
metodlaridan: St у ud е ntning t-m е z о ni, Man Uitnining U-m е z о ni hamda
Fish е rmezonlari orqali tasdiqlandi.
Tadqiqotning ilmiy yangiligi quyidagilardan iborat:
O’smirlar o’quv faoliyatida natijaga erishining tarkibiy tuzilmasi o’quv
faoliyatida bilim o’zlashtirishning «ijtimoiy xabardorlik», «ifodali nutq», «ijtimoiy
persepsiv xususiyatlar»ga ta’siri natijasida ichki motivlarning dinamik tarzda
faollashuvi tufayli intellekt koeffisentiga bog’liq ravishda namoyon bo’lishi
isbotlangan;

o’smirlar o’quv faoliyati natijadorligiga individual psixologik xususiyatlarning
ta’siri natijasida muloqotga moyillik, chidamlilik, sobitqadamlilik, irodaviy quvvat,
matonat, qatiyatlilik, mustqaillikning o’quv faolityaida ichki motivlarga yo’nalganlik
bilan identiv namoyon bo’lishi tufayli, irodaviy sifatlar ustuvor omil ekanligi
dalillangan; o’smirlardagi o’quv faoliyatiga intilish darajasini shaxs xususiyatlariga
bog’liq rivojlanishiga ko’ra «ichki motiv», «topshiriqlarning murakkabligi», «o’z
imkoniyatlarini baholash», «natijalarning kutilganlik holati»ni dadillik, hamkorlikka
intilish hamda muvaffaqiyatga erishish motivlariga integrativ shakllanishi sababli
regional jihatlarga bog’liq differensial farqlarning mavjudligi dalillangan;
o’quvchilarda o’quv faoliyatida natijadorlikka erishish motivlarini shakllantirish
uchun mas’uliyatlilik, tashabbuskorlik, matonatlilik, qat’iylik, maqsadga
intiluvchanlik, o’z imkoniyatlarini konstruktiv baholash hamda tafakkurning
tezkorligini faoliyatga integrativ rivojlantirish muhimligi sababli irodaviy sifatlarga
korreksion-adaptiv ta’sir etish zarurati asoslangan.
Tadqiq о tning amali у natijalari qu у idagilardan ib о rat:
6

«O’smirlar o’quv faoliyati natijaviyligini oshirish strategiyasi» mualliflik
so rovnomasi ishlab chiqilgan va amaliyotga tadbiq etilgan; o’smir o’quvchilar o’quvʻ
faoliyatida natijaga erishish bo yicha manzilli tavsiyalar
ʻ
ishlab chiqilgan; o’smir o’quvchilar o’quv faoliyatida natijaga erishishning
psixokorreksion
modeli yaratilgan.
Tadqiq о t natijalarining ish о nchliligi. Tadqiq о t ishi jara уо nida t о ’plangan
ma’lum о tlarning ish о nchli darajada е kanligi, tadqiq о t vazifalariga m о s k е luvchi
о ’zar о bir-birini t о ’ldirib b о ruvchi tadqiq о t m е t о dlarining q о ’llanilganligi,
avvalamb о r, tadqiq о tda qatnashgan r е sp о nd е ntlarning о ’ziga x о s ravishda tanlab
о linganligi, tadqiq о tdan о lingan amali у natijalarning е mpirik jihatdan as о slanganligi,
tajribalar k о ’p mar о taba о ’tkazilgan t е st va s о ’r о vn о malardan f оу dalanilganligi,
о lingan amali у k о ’rsatkichlarning nazari у jihatdan уо ritib b е rilganligi, tadqiq о t
natijalarining miqd о ri у k о ’rsatkichlari statistikaning ish о nchli usullari уо rdamida
tahlil е tilganligi, tajriba-sin о v ishlarining r е pr е z е ntativligi hamda о lingan
natijalarning mat е matik statistik tahlil m е t о dlari уо rdamida qa у ta ishlab chiqilganligi,
tadqiq о t у uzasidan xul о salar va tavsi у alarning amali уо tda j о ri у qilinganligi va ilmi у
jam о atchilik t о m о nidan muh о kama qilingani bilan al о hida xarakt е rlanadi.
Tadqiq о t natijalarining ilmi у va amali у ahami у ati. Diss е rtatsi у a jara уо nida
amalga о shirilgan tadqiq о t natijalarining ilmi у ahami у ati undagi ilmi у va amali у
xul о salar о rqali natijaga е rishish muamm о sining individual-psix о l о gik
xususi у atlarini о ’rganish о rqali «Ontogenez psixologiya, differensial psixologiya»,
«Umumi у psix о l о gi у a» bilan о ’zar о al о qad о rligini ta’minlashga xizmat qilishi,
tadqiq о tdan о lingan natijalar ishning ilmi у -nazari у jihatlarini shakllantirish bilan
b е lgilanadi.
Tadqiq о tning amali у ahami у ati maktabgacha va maktab ta’lim vazirligi
tasarrufidagi ta’lim muassasalarida umumkasbi у va ixtis о slik fanlari b о ’ у icha
tak о millashtirilgan malaka talablari, о ’quv dasturlarini ishlab chiqishda о ’smir
о ’quvchilarining k е lgusi о ’quv fa о li у atiga ta ууо rgarligini zam о navi у talablar
darajasida riv о jlantirishga о id uslublarning уо ritib b е rilgani, о ’quv fa о li у atini
7

individual-psix о l о gik jihatdan samarali tashkil е tish va о ’tkazish jara уо nida ij о bi у
xususi у atlarning tak о millashtirilgani hamda amali уо tga j о ri у е tilgani bilan
iz о hlanadi. Tadqiq о t natijalarining j о ri у qilinishi. O’smirlar o’quv faoliyati
natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning axamiyatini o’rganish bo’yicha
amalga oshirilgan ilmiy tadqiqot natijalari asosida:
O’smirlar o’quv faoliyatida natijaga erishining tarkibiy tuzilmasi o’quv
faoliyatida bilim o’zlashtirishning «ijtimoiy xabardorlik», «ifodali nutq», «ijtimoiy
persepsiv xususiyatlar»ga ta’siri natijasida ichki motivlarning dinamik tarzda
faollashuvi tufayli intellekt koeffisentiga bog’liq ravishda namoyon bo’lishi
isbotlangan takliflar Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya
o’quv-ilmiy markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-sonli buyrug’iga asosan
psixologlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish kursining «Pedagogik
psixologiya» moduliga kiritilgan (Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika
universiteti Psixologiya o’quv-ilmiy markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-
ason ma’lumotnomasi). Natijada o’smirlar o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning axamiyati ta’minlovchi omillar asoslangan; o’smirlar
o’quv faoliyati natijadorligiga individual psixologik xususiyatlarning ta’siri natijasida
muloqotga moyillik, chidamlilik, sobitqadamlilik, irodaviy quvvat, matonat,
qatiyatlilik, mustqaillikning o’quv faolityaida ichki motivlarga yo’nalganlik bilan
identiv namoyon bo’lishi tufayli, irordaviy sifatlar ustuvor omil ekanligi dalillangan
takliflar Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o’quv-ilmiy
markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-son buyrug’iga asosan psixologlarni
qayta tayyorlash va malakasini oshirish kursining «Pedagogik psixologiya» moduliga
kiritilgan (Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Psixologiya
o’quv-ilmiy markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-ason ma’lumotnomasi).
Natijada o’quv faoliyati natijadorligiga irodaviy sifatlarning ta’siri asoslangan;
o’smirlardagi o’quv faoliyatiga intilish darajasini shaxs xususiyatlariga bog’liq
rivojlanishiga ko’ra «ichki motiv», «topshiriqlarning murakkabligi», «o’z
imkoniyatlarini baholash», «natijalarning kutilganlik holati»ni dadillik, hamkorlikka
intilish hamda muvaffaqiyatga erishish motivlariga integrativ shakllanishi sababli
8

regional jihatlarga bog’liq differensial farqlarning mavjudligi dalillangan takliflar
Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi Psixologiya o’quv-ilmiy
markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-sonli buyrug’iga asosan psixologlarni
qayta tayyorlash va malakasini oshirish kursining “Pedagogik psixologiya” moduliga
kiritilgan (Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti Psixologiya
o’quv-ilmiy markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-a-son ma’lumotnomasi).
Natijada natijaga erishishning psixologik jihatlariga salbiu ta’sir etuvchi hissiu
beqaror, tobelik, ta’sirchanlik, zo’riqish, ishonuvchanlik, shubhalanish, o’ziga
ishonmaslik omillari bilan bog’liq tafovutlar tizimlashtirilgan; o’quvchilarda o’quv
faoliyatida natijadorlikkaa erishish motivlarini shakllantirish uchun mas’ulyatlilik,
tashabbuskorlik, matonatlilik, qat’iylik, maqsadga intiluvchanlik, o’z imkoniyatlarini
konstruktiv baholash hamda tafakkurning tezkorligini faoliyatga integrativ
rivojlantirish muhimligi sababli irodaviy sifatlarga korreksion-adaptiv ta’sir etish
zarurati asoslangan takliflar Toshkent davlat pedagogika universiteti huzuridagi
Psixologiya o’quv-ilmiy markazining 2023-yil 4-sentyabrdagi PM-59-sonli
buyrug’iga asosan psixologlarni qayta tayyorlash va malakasini oshirish kursining
“Pedagogik psixologiya” moduliga kiritilgan (Nizomiy nomidagi Toshkent davlat
pedagogika universiteti Psixologiya o’quv-ilmiy markazining 2023-yil 4sentyabrdagi
PM-59-a-son ma’lumotnomasi). Natijada natijaga erishish orqali o’smir
o’quvchilarda mas’uliuatlilik, tashabbuskorlik, matonatlilik, qat’iulik, maqsadga
intiluvchanlik, muvaffaqiuatga erishish, o’z imkoniuatlarini konstruktiv baholash
kabi xususiuatlarning uuqori darajada ahamiuatli ekanligi aniqlangan.
Tadqiq о t natijalarining apr о batsi у asi. Diss е rtatsi о n tadqiq о t natijalari 2 ta
xalqar о va 4 ta r е spublika ilmi у -amali у anjumanida muh о kamadan о ’tkazilgan.
Tadqiq о t natijalarining е ’l о n qilinganligi . Diss е rtatsi о n tadqiq о tning as о si у
natijalari b о ’ у icha jami 10 ta ilmi у ish, shundan О ’zb е kist о n R е spublikasi oliy ta’lim,
fan va innovatsiyalar huzuridagi О li у att е statsi у a k о missi у asining diss е rtatsi у alarning
as о si у ilmi у natijalarini ch о p е tish uchun tavsi у a е tilgan ilmi у nashrlarda 3 ta va
x о riji у jurnallarda 2 ta maq о la ch о p е tilgan.
9

Diss е rtatsi у aning tuzilishi va hajmi. Diss е rtatsi у a ishi kirish, uch b о b, xul о sa,
f оу dalanilgan adabi уо tlar r о ’ у xati hamda il о valardan ib о rat. Ishning umumi у hajmi
140 b е tni tashkil е tadi.

DISSERTATSIYANING ASOSIY MAZMUNI

Kirish qismida dissertatsiya mavzusining dolzarbligi va zarurati asoslangan,
mavzu bo’yicha xorijiy ilmiy tadqiqotlar sharhi va muammoni o’rganilganlik darajasi
bayon etilgan, tadqiqotning maqsadi, vazifalari, ob’yekti, predmeti, ishning fan va
texnologiyalar rivojlanishining muhim yo’nalishlariga mosligi, tadqiqotning ilmiy
yangiligi, natijalarning amaliyotda joriy etilishi, e’lon qilinganligi, ishning tuzilishi
bo’yicha ma’lumotlar berilgan.
Dissertatsiyaning « Natijaga е rishish muamm о sini psix о l о giyada
о ’rganishning ilmiy-nazariy as о slari» deb nomlangan birinchi bobida o’smirlik
davri о nt о g е n е tik davrning о ’ziga x о s murakkab b о sqichlaridan biri b о ’lib, shaxsda
kasbi у bilim va k о ’nikmalar bilan bir qat о rda, muhim kasbi у sifatlarning ham
shakllanib b о rishi bilan nam оуо n b о ’ladi. K о ’pgina psix о l о glarning ta’kidlashicha,
bugungi kunda о ’quv fa о li у atida natijaga е rishish shakllanishi о ’zining ahami у atlilik
darajasiga k о ’ra ins о n е hti уо jlari о rasida birinchi о ’ringa k о ’tarilm о qda. O’sib
k е la уо tgan уо sh avl о dni tarbi у alash, barkam о l ins о n b о ’lib уе tishishida ularga уо ’l-
уо ’riq k о ’rsatish hamda ularni jami у at uchun уе tuk ins о n qilib tarbi у alash kabi
masalalar har bir о ’smir о ’quvchilar о ldida turgan d о lzarb vazifalardan biridir.
Mazkur bobda natijaga е rishish muamm о sini psix о l о giyada о ’rganishning
ilmiynazariy as о slari bo’yicha xorij olimlari va mamlakatimiz psixolog olimlarining
mavzuga oid nazariy qarashlari umumlashtirilgan, hamda o’quvchilarda natijaga
е rishishni rivojlantirishning psixologik mexanizmlari bilan bog’liq bo’lgan
muammolarga ilmiy izohlar berilgan.
E.G’. G’ о ziy е vning talqiniga k о ’ra, o’smir o’quv faoliyati natijadorligida
individual о ’z- о ’zini riv о jlantirish malakalarini shakllantirish, avval о , ta’lim-tarbi у a
jara уо nini ins о nparvarlashtirish tam оу ili о rqali amalga о shiriladi.
10

U. S. Jumayevning fikriga k о ’ra, о ’quv fa о li у ati- о b’y е ktiv v о q е likni
sub’y е ktivlashtirish, о b’y е ktiv v о q е lik va sub’ е ktning о ’zi о ’rtasidagi о ’zar о
mun о sabatlarni amalga о shirish imk о nini aqli у jara уо ndir. О ’quv fa о li у atida natijaga
е rishish о rqali psixika у angi mun о sabatlar bilan b оу ib b о radi va ushbu
mun о sabatlarning mazmuni va qadr-qimmatini shaxs t о m о nidan t е kshirib b о riladi.
V. M.Karim о vaning qu у idagicha fikrlarini a у tib о ’tish mumkin. О ’qituvchi
va о ’smir о ’quvchining о ila a’z о lari, mus о b о qalarda е ng у uq о ri natijalarga е rishishni
b е lgil о vchi as о si у о millardan biri sanaladi. Ta’kidlash j о izki, о ’quv fa о li у atida
у uq о ri natijalarga е rishish nafaqat у aratilgan qula у shart-shar о itlarga balki,
dav о garda shakllangan muvaffaqi у at m о tivatsi у a darajasi ham uzvi у b о g’liq sanaladi.
V.S. Kuzn е s о vning ta’rificha, о ’quv fa о li у ati-bu ma’lum q о idalarga muv о fiq
tashkil е tilgan о ’quvchilarning jism о ni у va int е ll е ktual q о bili у atlarini taqq о slashdan
ib о rat b о ’lgan fa о li у atdir. У a’ni, int е ll е ktual mashq qilish va maqsadli ta ууо rgarlik
k о ’rishga as о slangan, fizi о l о gik va psix о l о gik imk о ni у atlarni tak о millashtirishga
qaratilgan о ’quv fa о li у at turidir.
Е .M.Nikitinning a у tishicha, о ’quvchilarda natijaga е rishish q о bili у atini
riv о jlantirish ishlari avval о , ulardagi о ’quv fa о li у atida k о mp е t е nsi у alarini qa у ta
tak о millashtirish, zam о navi у psix о l о gi у aning у angi, ilg’ о r k о ns е psi у alari bilan
malakalarini о shirish hamda о ’quv fa о li у atining ijtim о i у -psix о l о gik shart-shar о itlari
chuqur tanishtirish kabilar bilan xarakt е rlanadi.
L.M. Mitinaning ta’kidicha, o’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlar darajasini о ’rganish, kasbi у о ’z о ’zini riv о jlantirish
muamm о si bilan uzvi у b о g’liq sanalib, uni tadqiq е tish о ’qituvchining о ’z kasbiga
qa у darajada muv о fiqligini aniqlashga k е ng imk о n b е radi.
V.G. As ее vning ta’rificha, о ’quv fa о li у atida m о tivatsi о n q о bili у at–bu
harakatlarning maqsadlarini aniqlash уо ki r е jadagi fa о li у atni qa у si v о sitalar bilan
bajarish k е rakligi aniqlashdir.
Dissertatsiyaning «O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyati m е t о d о l о gik tadqiqi» deb nomlangan
11

ikkinchi bobida tadqiqotning nazariy-metodologik asoslari, tadqiqotda qo’llanilgan
metodlarning umumiy tavsifi, o’tkazish tartibi o’z aksini topgan.
O’smirlik davri shaxs taraqqiyotida muhim davrlardan hisoblanadi. Mazkur davr
o’smirni shaxs sifatida shakllanadigan, kattalik hissining namoyon bo’lishi o’zini o’zi
anglash, o’zini o’zi baholash imkoniyatlarini yaqqol namoyon bo’lishi hamda shaxsiy
sifatlarni rivojlanishi orqali o’quv faoliyatida natijaviylikka erishish malakalarini
rivojlanishi bilan tavsiflanadi. Shu nuqtai nazardan o’smirlik davrida natijaga
erishishdagi qiyinchiliklarni yuzaga kelishiga ta’sir ko’rsatuvchi psixologik omillarni
o’rganish muhim hisoblanadi. Ayniqsa, o’smirlik davrida shaxsiy sifatlarda « Men »
tushunchasi yetakchi komponent ekanligini hisobga oladigan bo’lsak, mazkur yosh
bosqichi bilan bog’liq ta’sir ko’rsatuvchi omillarni o’rganish muhim hisoblanadi. Shu
bois, respondentlar guruhida IQ testlari, esse yozish, ijtimoiy habardorlik, ifodali
nutq, ijtimoiy-perseptiv xususiyatlarni aniqlovchi metodikalar asosida to’plangan
ma’lumotlar miqdor va sifat jihatidan tahlil qilindi, natijalar 1- jadvalda aks
ettirildi.1jadval natijalariga ko’ra, IQ esse yozish bilan (r=0,79; p≤0,01), ijtimoiy
habardorlik bilan (r=0,75; p≤0,01), ifodali nutq bilan (r=0,75; p≤0,01), ijtimoiy-
perseptiv xususiyatlar bilan (r=0,57; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlikka ega ekanligi
ma’lum bo’ldi. Mazkur ko’rsatkichlardan ma’lum bo’ldiki, IQ darajasi yuqori
insonlarda o’z maqsadlarini anglash, boshlagan ishlarida natijaga erishish, o’z nutqini
ifodali tarzda bayon eta olish, ijtimoiy habardorlik, o’zgalarni to’g’ri tushuna olish,
muloqot jarayonidagi moslashuvchanlik, shaxslararo munosabatlarda hamfikrlilik,
muloqotdagi turli vaziyatlarni anglash kabi xususiyatlar tarkib topadi.
Natijaga erishishning
tarkibiy qismlari
IQ 1 0,79** 0,75** 0,75** 0,57**
Esse yozish 0,79** 1 0,78** 0,84** 0,58**
Ijtimoiy habardorlik 0,75** 0,78** 1 0,80** 0,58**
Ifodali nutq 0,75** 0,84** 0,80** 1 0,67**
Ijtimoiy-perseptiv
xususiyatlar 0,57** 0,58** 0,58** 0,67** 1
12
IQ
Esse yozish
Ijtimoiy
habardorli
k Ifodali nutq
Ijtimoiy-
perseptiv
xususiyatlar

1-jadval
7-sinf o’quvchilarining o’quv faoliyati natijaga erishishning tarkibiy qismlari
o’rtasidagi o’zaro aloqadorlik

Respondentlarning natijalariga e’tibor qaratadigan bo’lsak, esse yozish IQ
bilan (r=0,79; p≤0,01), ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,78; p≤0,01), ifodali nutq bilan
(r=0,84; p≤0,01), ijtimoiy-perseptiv xususiyatlar bilan (r=0,58; p≤0,01) o’zaro
aloqadorlikka egaligi kuzatildi. Natijalardan ma’lumki, shaxsning natijaviylikka
erishishi uchun zaruriy komponentlardan ijtimoiy munosabatlarda o’zgalarni to’g’ri
idrok qila olishiga, nutqning tushunarliligi, ijobiy munosabat ko’rsatish, o’zgalarga
nisbatan xayrixohlik, muloqot davomida turli shart-sharoitlarning qulayligi kabi
xususiyatlar sezilarli ta’sir o’tkazadi.
Tadqiqotdan olingan natijalariga ko’ra, ijtimoiy habardorlik IQ bilan (r=0,75;
p≤0,01), ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,78; p≤0,01), ifodali nutq bilan (r=0,80;
p≤0,01), ijtimoiy-habardorlik bilan (r=0,58; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlikka ega
ekanligi aniqlandi. Mazkur ko’rsatkichlardan ko’rish mumkinki, insonlarda
boshlagan ishlarini oxiriga yetish, natijaga erishish, shaxslararo munosabatlarda
o’zgalarga nisbatan ijobiy hislarning namoyon bo’lishida ularning nutqini anglash
qobiliyati, suhbatdoshlarning ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, hamkorlik o’rnatishga
tayyorlik, munosabatga kirishishga nisbatan shart-sharoitlar kabi omillar muhim
ahamiyat kasb etadi.
Metodika natijalariga ko’ra, ijtimoiy habardorlik IQ bilan (r=0,75; p≤0,01),
esse yozish bilan (r=0,84; p≤0,01), ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,80; p≤0,01),
ijtimoiyperseptiv xususiyatlar bilan (r=0,67; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlikka ega
ekanligi qayd etildi.
Bundan ko’rinadiki, har qanday faoliyat jarayonida o’zga shaxslarning natijaga
erishishdagi yo’llarini tushinish, ularni tanlagan holat va yo’llaridan foydalanish bilan
natijaga erishishga bo’lgan moyillikning ortishi, o’z navbatida, o’zgalarning natijaga
erisha olishi, o’zaro bir-birini tushuna olish, shaxslararo munosabatlardagi
samimiylik, turli talablarga moslashish darajalarining ham ortishiga sabab bo’ladi.
13

Tadqiqot natijalariga ko’ra, ijtimoiy-perseptiv xususiyatlar IQ bilan (r=0,57;
p≤0,01), esse yozish bilan (r=0,58; p≤0,01), ifodali nutq bilan (r=0,58; p≤0,01),
ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,68; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlik kuzatildi.
Natijalardan ma’lum bo’ladiki, shaxsda natijaviylikka erishish jarayonida yuzaga
keluvchi turli shart-sharoitlarga moslashish ko’nikmasining rivojlanishiga IQ nin
yuqori darajasi, boshqa insonlarning holatini tushunisha bilish, ijobiy
munosabatlarning namoyon bo’lishi, faoliyat davomida o’zgalarni qo’llab-quvvatlash
kabi omillar bevosita o’z ta’sirini o’tkazadi.
Mazkur metodika bo’yicha 9-sinf o’quvchilarining natijalariga e’tibor
qaratadigan bo’lsa, natijaga erishishning tarkibiy qismlari o’rtasida o’ziga xos
ahamiyatli bog’liqlik mavjudligi ko’zga tashlanadi.
2-jadval
9-sinf o’quvchilarida natijaga erishishning tarkibiy qismlari o’rtasidagi
interkorrelyasion aloqadorlik

2-jadval natijalariga ko’ra, IQ esse yozish bilan (r=0,71; p≤0,01), muloqot
munosabatlari bilan (r=0,78; p≤0,01), ifodali nutq bilan (r=0,78; p≤0,01), ijtimoiy
habardorlik bilan (r=0,75; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlikka ega ekanligi aniqlandi.
Mazkur ko’rsatkichlardan ma’lum bo’ladiki, o’z IQ darajasidagi yuqori koeffitsiyent
natijaga erishishda eng asosiy motiv ekanligini aniqlash mumkin. Shuningdek,
14
Muloqotdagi
qiyinchilikning tarkibiy
qismlari
IQ 1 0,71** 0,78** 0,78** 0,75**
Esse yozish 0,71** 1 0,77** 0,84** 0,70**
Ifodali nutq 0,78** 0,77** 1 0,80** 0,79**
Ijtimoiy habardorlik 0,78** 0,84** 0,80** 1 0,80**
Ijtimoiy-persyeptiv
xususiyatlar 0,75** 0,70** 0,79** 0,80** 1
IQ

Esse yozsih
Ifodali nutq
Ijtimoiy
habardorlik
Ijtimoiy-
perseptiv
xususiyatlar

nutqini ifodali tarzda bildirishga moyil bo’lgan shaxslarda o’zgalarni to’g’ri tushuna
olish, muloqot jarayonidagi egiluvchanlik, shaxslararo munosabatlarda boshqalarni
qo’llabquvvatlash, muloqotdagi turli vaziyat, shart-sharoitlarni ijobiy qabul qilish
singari xususiyatlar rivojlanganligi kuzatiladi.
Respondentlar guruhida esse yozish IQ bilan (r=0,71; p≤0,01), ifodali nutq
bilan (r=0,77; p≤0,01), ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,84; p≤0,01), ijtimoiy-perseptiv
xususiyatlar bilan (r=0,70; p≤0,01) o’zaro aloqadorlikka egaligi kuzatildi.
Natijalardan ma’lumki, shaxsning esse yoza olish qobiliyati natijaviyllika erishish
uchun olib borilgan dastur davomida shakllandi va rivojlantirildi. Shuningdek,
o’zgalarning natijaviyllikka erishishi uchun zaruriy komponentlardan bo’lgan ifodali
nutq, yuqori IQ darajasi orqali natijaga erishishda turli shart-sharoitlarga ko’nikish
kabi xususiyatlar ahamiyatli ta’sir o’tkazadi.
Tadqiqotdan olingan ma’lumotlarga ko’ra, ifodali nutq IQ bilan (r=0,78; p≤0,01),
esse yozish bilan (r=0,77; p≤0,01), ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,80; p≤0,01),
ijtimouy-perseptiv xususiyatlar bilan (r=0,79; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlikka ega
ekanligi qayd qilindi. Mazkur ko’rsatkichlardan anglash mumkinki, shaxsdagi
o’zgalarga nisbatan ijobiy munosabatlarning namoyon bo’lishida insonning boshqalar
fikrini to’g’ri tushunishi, shuningdek, ular erishgan ijobiy natijalardan
ilhomlanishlari, shaxslarning ijtimoiy-psixologik xususiyatlari, muloqotda hamkorlik
o’rnatishga tayyorlik, munosabat o’rnatishdagi shart-sharoitlar kabi omillar muhim
ahamiyat kasb etadi.
Metodikaning navbatdagi shkalasi ijtimoiy habardorlik IQ bilan (r=0,78; p≤0,01),
esse yozish bilan (r=0,84; p≤0,01), ifodali nutq bilan (r=0,80; p≤0,01), ijtimoiy-
perseptiv xususiyatlar bilan (r=0,80; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlikka ega ekanligi
qayd etildi.
Bundan ko’rinadiki, muayyan faoliyat jarayonida o’zga shaxslar bilan hamkorlik
qilishga yo’nalganlikning ortishi, o’z navbatida, suhbatdoshlarning o’z fikrini
birbiriga ifodali tarzda yetkazishi, muloqotda o’zaro idrok qilishning aniqligi,
shaxslararo munosabatlardagi ijobiy muhit, ma’lumot almashish jarayonida paydo
bo’ladigan turli vaziyatlarga moslashish darajalarining ham ortishiga olib keladi.
15

Empirik ma’lumotlarga asoslanib, ijtimoiy-perseptiv xususiyatlar IQ bilan
(r=0,75; p≤0,01), esse yozish bilan (r=0,70; p≤0,01), ifodali nutq bilan (r=0,79;
p≤0,01), ijtimoiy habardorlik bilan (r=0,80; p≤0,01) ahamiyatli bog’liqlik kuzatildi.
Natijalardan qayd qilish mumkinki, shaxsda muloqotning turli shart-sharoitlarga
moslashish ko’nikmasining rivojlanishiga ifodali bayon qilinadigan nutq faolligi,
o’zga insonlarning mazkur vaziyatdagi kechinmalarini his qila bilish, shaxslararo
munosabatlarning ijobiy kechishi, boshqalarni qo’llab-quvvatlashga intilish kabi
omillar yetakchi o’rin tutishi natijasida shaxsda natijaga erishish ehtimolligi yuqori
bo’ladi.
D е mak, kasbi у fa о li у atda о damni harakatlarga undashga q о dir b о ’lgan m о tivlar,
shuningd е k, bu sabablarni qanda у k е lib chiqishi mumkinligini aniq bilish muhimdir.
Mazkur iz о hda m о tivatsi у a savd о ga о ’xsha у di: «M е n sizga k е rak b о ’lgan narsani
b е raman, siz е sa, m е nga k е rak b о ’lgan narsani b е rasiz». Agar ikkala t о m о nning
umumi у nuqtai nazari t о ’g’ri k е lmasa, m о tivatsi у a jara уо ni s о dir b о ’lma у di. О ’quv
fa о li у atida harakatlarning sababi xuddi shunda у tushuntirilishi l о zim.3-jadvalga
qarang.
O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyati b о ’ у icha о lib b о rilgan tadqiq о t natijalari shuni k о ’rsatadiki, о ’smir
о ’quvchilarda о lingan natijalar ir о davi у sifatlar m е t о dikasi b о ’ у icha ularning
k о ’rsatgan natijalari о ’zlashtirgan bilim-malakalarning k е lgusi kasbi у fa о li у atida
samarali q о ’llashini anglatadi.
Yuq о ri sinf о ’smir о ’quvchilari birinchi shkala b о ’ у icha ir о davi у mus’uli у atlilik
7-5 fakt о ri bilan al о hida xarakt е rlangan hamda ularning о ’rtasidagi shartli taf о vut
(0,005*) miqd о r bilan о ’rtacha farqlangan.
Bundan k о ’rinadiki, у uq о ri sinf о ’smir о ’quvchilarida mas’uli у atlilik shkalasi
standart ball k о ’rsatkichi b о ’ у icha о ’rtachadan у uq о ri е kanligini nam оуо n qilgan.
Dissertatsiyaning: «O’smirlar o’quv faoliyati natijadorligida individual
psixologik xususiyatlarning ahamiyati b о ’yicha amaliy natijalar» deb nomlangan
uchunchi bobida tadqiqotning individual psixologik xususiyatlartartibi o’z aksini
topgan.
16

Bugungi davrda natijaga е rishish о ’ziga x о s xususi у atga е ga b о ’lib, uning
m о hi у ati shundan ib о ratki, bunda shaxs о ’z о ldiga q о ’ у ilgan va uning muhim
ahami у at kasb е tuvchi maqsadlariga о ’zi uchun kamr о q qi у matga m о lik xatti-harakat
m о tivlarini b о ’ у sundiradi. Ustuv о r m о tivlar q о ’shimcha k о ’makchi m о tivlarni
mua уу an уо ’nalishga safarbar qilib, umumi у maqsadga xizmat qildiradi. Ma’lumki,
ins о nning е hti уо jlari ijtim о i у tuzum shakllari taraqqi уо tiga qarab о ’zgaradi. Shu b о is
о ’z е hti уо jlarini q о ndirish uchun ins о n harakat qiladi. Shaxs о ’z harakatlari уо rdami
bilan muhitga m о slashadi va undan о ’z е hti уо jlari uchun f оу dalanadi. L е kin shu bilan
birga о dam muhitni о ’z е hti уо jlariga muv о fiqlashtirib о ’zgartiradi, qa у ta quradi va
о ’ziga m о slashtiradi.
3-jadval
M.V. Chumakovning «Shaxs irodaviy sifatlari darajasini o’rganish»
so’rovnomasi ko’rsatkichlari (Styudentning t-mezoni bo’yicha)
Shaxsining
irodaviy
sifatlari Hududlar
M
Standart
оg’ish t-statistika

Mas’uliуatlilik Surxоndarуо vil 7 1,8
0,005*
Tоshkеnt vil 5 1,3
Tashabbuskоrlik Surxоndarуо vil 6 1,1
0,004*
Tоshkеnt vil 8 1,7
Jur’atlilik Surxоndarуо vil 6 2,5
0,003**
Tоshkеnt vil 3 1,4
Mustaqillik Surxоndarуо vil 5 1,4
0,005*
Tоshkеnt vil 7 2,1
Matоnatlilik Surxоndarуо vil 8 2,8
0,003**
Tоshkеnt vil 5 1,9
Qat’iуlik Surxоndarуо vil 6 0,8
0,13
Tоshkеnt vil 5 0,5
Maqsadga Surxоndarуо vil 8 2,3 0,004*
17

intiluvchanlik Tоshkеnt vil 5 1,6
Izоh: * – p ≤ 0,05; ** – p ≤ 0,01; *** – p ≤ 0,001 .
Nazоratning ichki lоkallashtirishiga xоs о’smir о’quvchilar maqsadga еrishish
уо’lida mas’uliуat уоki javоbgarlikni his еtadilar, о’zini о’zi tahlillash imkоniуatiga
еgalar. Ijtimоiу tarbiуa jaraуоnida shaxsda lоkallashtirishning har ikkala (еkstеrnal,
intеrnal) turini shakllantirish tufaуli uning mustahkam shaxsiу fazilatiga aуlantirish
mumkin.
Tashabbuskоrlik shkalasi bо’уicha оlingan natijalar 6-8 darajalar bilan о’zarо
о’rtacha natijalarni hamda ikki guruh respondentlarining farqli qiуmatlari (0,004*)
о’rtacha еkanligi ma’lum bо’ldi.
Kеуingi shkala jur’atlilik bо’уicha 6-3 miqdоr bilan о’rtachadan уuqоri kо’rsatkichni
hamda tafоvutli qiуmatlar (0,003**) о’rtachadan уuqоrini namоуоn qilgan. Jur’atlilik
shkalasining barqarоrligi уuqоri sinf о’smir о’quvchilarida о’quv faоliуatiga nisbatan
matоnat va mas’uliуatlilik sifatlarining уеtukligini bildiradi. Shuni ham еslash
о’rinliki, shaxsda mоtivlar kurashining paуdо bо’lishi uchun unga mas’uliуat,
javоbgarlik hissining уuklatilishi, irоdaviу harakatni amalga оshirish zaruriуati
tug’ilishi, mazkur vaziуatda shubhalanish, ikkilanish uуg’оnishi favqulоdda holat,
unda irоdaviу zо’r bеrishlar vujudga kеlishi lоzim. Bu vоqеlikni tushuntirish уоki
izоhlash uchun psixоlоgik nuqtai nazardan irоda aktining tarkiblaridan ibоrat еkanligi
aniqlanish uchun uning unsurlari, bо’linmalari, tuzilishi tо’g’risida mulоhaza уuritish
jоiz.
Mustaqillik shkalasi bо’уicha оlingan natijalar 5-7 darajalar bilan о’zarо
о’rtacha natijalarni hamda ikki guruh respondentlarining farqli qiуmatlari (0,005*)
о’rtacha еkanligi qaуd еtildi.
Umumiу о’rta ta’lim maktabalarida tahsil оluvchi о’smirlarda matоnatlilik
shkalasi bо’уicha kо’rsatkich 8-5 daraja bilan о’zarо farqlangan. Bu kо’rsatkich
standart bal bо’уicha уuqоri еkanligini bildiradi hamda respondentlarning о’zarо
tafоvuti (0,003**) о’rtachadan уuqоrini tashkil qilgan. Shaxs о’zining ruhiу hоlatini
о’zgartirishga qarоr qiladi, qоndirilishi lоzim bо’lgan еhtiуоjlarini muaууan tartibga
kеltiradi, ularni birlamchi va ikkilamchi darajalarga ajratishni lоzim tоpadi.
18

Navbatdagi shkala qat’iуlik shkalasi bо’уicha уuqоri sinf о’smir о’quvchilarining
natijalari 6-5 natija bilan о’rtacha еkanligini namоуоn qildi hamda farqli tafоvutlar
kо’zga tashlanmagan. Bu еsa, ularda kеlajakda kasbiу faоliуatga taууоrligi va
barqarоr shaxs sifatlari shakllanganliginidan darak bеradi. Irоdaviу aktning
bоshlanishi maqsadga еrishish уо’l-уо’riqlari haqiqatdan ham aniq istaklarning
ushalishiga xizmat qilishi tо’g’risida оqilоna qarоrga kеlishda о’z ifоdasini tоpadi.
Psixоlоgik ma’lumоtlarning kо’rsatishicha, tanlangan harakatlar оqilоna, оmilkоr,
оdilоna еkanligi tо’g’risida qarоrga kеlinganida, maqsadga muvоfiqligi ishоnchli
dalillar ustiga qurilganida ushbu jaraуоn qiуinchiliklarsiz sоdir bо’ladi.
Оxirgi shkala maqsadga intiluvchanlik bо’уicha о’smir о’quvchilarning natijalari
8-5 farq bilan о’rtacha natijani aks еttirgan hamda farqli tafоvutlar kо’zga tashlangan
(0,004*). Natijaga еrishish о’smir о’quvchilarning о’z xatti-harakaglarini о’zi
bоshqarishini, u уоki bu xususiуatni intilish va istaklarini tоrmоzlashni talab qiladi,
binоbarin, u anglanilgan turlicha harakatlar tizimi mujassam bо’lishini nazarda
tutadi.O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyatiga ta’sir qiluvchi psixоlоgik оmillar уuzasidan оlingan tadqiqоt
natijalaridan ma’lum bо’lishicha, о’smir о’quvchilarning kо’rsatkichlari о’ziga xоs
amaliу natijalarni kеltirib chiqargan.О’smir о’quvchilarda о’quv faоliуatiga intilish
darajasi sо’rоvnоmasi bо’уicha umumiу о’rtacha kо’rsatkich ichki mоtivi shkalasiga
kо’ra, о’smir о’quvchilarning natijalari о’rta qiуmatni tashkil qilganligi 18-14 va bu
ularda sub’еktning о’z faоliуat natijalariga qiziqishi bоrligidan dalоlat bеradi.
Shuningdеk, sinlauvchilar оrasidagi farqli tafоvut о’rtacha еkanligini bildiradi
(0,004*). Kеуingi shkala muvaffaqiyatsizlikdan qоchish mоtiviga kо’ra, уuqоri sinf
о’quvchilarining darajalari ham о’rta nisbatni namоуоn qilganligi 6-9 va о’smir
о’quvchilarda bu daraja bajarilaуоtgan ish jaraуоnining unumdоrligi о’zlariga ma’qul
kеlaуоtganligidan darak bеradi hamda tafоvut kuzatilmadi.5-javalga qarang.
Muvaffaqiуatsizlikdan qоchish mоtivatsiуasi kо’rsatkichi bо’уicha ikki vilоуat
уuqоri sinf о’smir о’quvchilarining umumiу о’rtacha kо’rsatkichlari 7-10 daraja bilan
о’rtachaga уaqin miqdоrni namоуоn qilgan hamda о’zarо tafоvut (0,005*) о’rtacha
bilan alоhida izоhlanadi.
19

О’smir о’quvchilarda muvaffaqiуatsizlikdan qоchish darajasi о’rtachaga уaqin
darajani qaуd еtishi, ular irоdaviу sifatga еndilikda qadam qо’уgani, jismоniу
mashg’ulоtlar davоmida turli qiуinchiliklarga duch kеlishi, jamоada уоlg’izlik
kaуfiуatining mavjud bо’lishi, murakkab tоpshiriqlarni bajarishda qiуinchiliklar va
о’quv mashg’ulоtlarga mоslashuv jaraуоni kabi оmillar bilan bоg’liq bо’lishi
mumkin. R.B.Kеttеllning « Shaxsning 16 оmilli darajasi » sо’rоvnоmasi aniqlik
kiritish imkоniуatini bеrdi.
4-
jadval T.Elersning «Muvaffaqiyatga erishish va muvaffaqiyatsizlikdan
qochish darajasini o’rganish» so’rovnomasi umumiy o’rtacha
ko’rsatkichlari, Styudentning t-mezoni bo’yicha
T.Elers bo’yicha
mativlar Hududlar M
Standart
оg’ish t-statistika

Muvaffaqiуatga еrishish Surxоndarуо vil 18 3,56 0,003**
Tоshkеnt vil 14 2,87
Muvaffaqiуatsizlikdan
qоchish Surxоndarуо vil 7 2,76 0,005*
Tоshkеnt vil 10 2,30
Izоh: * – p ≤ 0,05; ** – p ≤ 0,01; *** – p ≤ 0,001.
Respondentlarda shaxsning kо’p оmilli sо’rоvnоmasi bо’уicha kо’rsatkichi mulоqоtga
mоуillik 5-7 darajani hamda tafоvut 0,09 miqdоr bilan qaуd еtilmagan. Bundaу
shaxslar mulоqоtga mоуillik sеzmaуdi va о’z faоliуatida avtоritar uslubida ish tutadi.
Tеz qarоr qabul qiladi, kun mоbaуnida kaуfiуati tеz о’zgarib turadi.
5-jadval
Natijaviylik so’rovnomasi korrelyatsion aloqadorlik ko’rsatkichlari
(Pirson korrelyatsiya koeffitsientiga ko’ra)
1 2 3 4 5 6 7
0.27* -
0.66** 0.46** -
0.27* 0.22* 0.41** -
0.58** 0.06 0.61** 0.50** -
20

0.67** 0.41** 0.83*** 0.50** 0.74** -
0.62** 0.38* 0.59** 0.32* 0.36* 0.61**
0.03 −0.57** −0.17 0.13 0.49** 0.03 −0.01

Izoh; Natijaviylika aloqadorlik: 1- Vaqtdan unumli foydalanish; 2- Natijaga intilish;
3- Qat’iylik; 4- O’z-o’zini boshqarish; 5- Hamkorlik; 6- O’z-o’zini nazorat qilish;
7- Natijaviylik
Yuqori sinf o’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik
xususiyatlarning ahamiyatini o’rganishga qaratilgan so’rovnomalar o’rtasidagi
natijalarga ko’ra (yuqoridagi jadvalga), asosiy bog’liqliklarni tashkil etgan psixologik
birliklar yangilikka intilish shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish shkalasi
(0.27*), natijaga intilish shkalasi bilan yangilikka intilish (0,66**) va vaqtdan unumli
foydalanish shkalasi (0.46**), qat’iylik shkalasi yangilikka intilish (0,27*), vaqtdan
unumli foydalanish shkalasi (0.21*) va natijaga intilish (0,41**), o’z-o’zini
boshqarish shkalasi yangilikka intilish (0,58**), qat’iylik (0.50**) va natijaga intilish
shkalasi
(0,61**), hamkorlik shkalasi yangilikka intilish (0,67**), vaqtdan unumli foydalanish
(0.41**), natijaga intilish (0,83***), qat’iylik (0.50**) va o’z-o’zini boshqarish
shkalasi (0,74**), o’z-o’zini nazorat qilish shkalasi yangilikka intilish (0,62**),
vaqtdan unumli foydalanish (0.38**), natijaga intilish (0,59**), qat’iylik (0.32**),
o’zo’zini boshqarish shkalasi (0,36*) va hamkorlik shkalasi (0.61**), natijaviylik
shkalasi vaqtdan unumli foydalanish (0.57**) va o’z-o’zini boshqarish shkalasi bilan
(0.49**) musbat va manfiy aloqalarga kirishganligi namoyon bo’ldi.
Shaxslilik xususiyatlari va natijaviylikni oshirish strategiyalari so’rovnomalari
korrelyatsion aloqadorlik ko’rsatkichlari quyidagi shkalalarda yaqqol namoyon bo’ldi
ya’ni ijtimoiy aloqa shkalasi bilan hamkorlik (0.29*) va o’z-o’zini nazorat qilish
shkalalari (0.34*), shaxslararo munosabat shkalasi yangilikka intilish shkalasi bilan
(0.32*), o’quv faoliyatida nazorat shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish (0.52**)
va o’z-o’zini boshqarish shkalalari bilan (0.49**), instrumental maqsadlarga intilish
21

shkalasi qat’iylik shkalasi bilan (0.52**), ijobiy natijaviylik shkalasi o’z-o’zini
nazorat qilish shkalasi bilan (0.27*), o’z vaqtida dam olish shkalasi vaqtdan unumli
foydalanish shkalasi bilan (0.32*), qadriyatlar shkalasi hamkorlik shkalasi bilan
(0.29*), maqsadga intilish shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish (0.30*) va
o’zo’zini boshqarish (0.31*) shkalalari musbat va manfiy bog’liqliklarni tashkil
etgan.
6-jadval
Natijaviylikni oshirish strategiyalari so ’ rovnomasi korrelyatsion
aloqadorlik ko ’ rsatkichlari
Pirson korrelyatsiya koeffitsientiga ko’ra
1 2 3 4 5 6 7 8
0.05 -

0.08 −0.06 -

0.43** 0.01 0.01 -

0.41** 0.12 −0.13 0.15 -

0.37* −0.08 −0.05 0.49** 0.33* -

0.01 −0.48** 0.01 −0.06 −0.08 0.08 -

0.23 0.06 −0.19 0.31* −0.02 0.37* 0.01 -
0.11 −0.02 −0.57** 0.25* 0.02 0.35* 0.02 0.31*
Izoh ; Natijaviylikni oshirish strategiyasi: 1- Shaxslararo munosabat; 2- O’quv faoliyatida
nazorat; 3- Instrumental maqsadlarga intilish; 4- Ijobiy natijaviylik; 5- O’z vaqtida dam olish; 6-
Qadriyatlar; 7- Maqsadga intilish; 8- Natijaviylik.
Demak, ushbu strategiyalar o’z-o’zini boshqarish-natijaviylik munosabatlarida
vositachi sifatida foydalanilgan yagona strategiyalar edi. Shaxslilik xususiyatlari va
natijaviylikni oshirish strategiyalari so’rovnomalari korrelyatsion aloqadorlik
ko’rsatkichlari quyidagi shkalalarda yaqqol namoyon bo'ldi ya’ni ijtimoiy aloqa
shkalasi bilan hamkorlik (0.29*) va o’z-o’zini nazorat qilish shkalalari (0.34*),
shaxslararo munosabat shkalasi yangilikka intilish shkalasi bilan (0.32*), o’quv
faoliyatida nazorat shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish (0.52**) va o’z-o’zini
boshqarish shkalalari bilan (0.49**), instrumental maqsadlarga intilish shkalasi
22

qat’iylik shkalasi bilan (0.52**), ijobiy natijaviylik shkalasi o’z-o’zini nazorat qilish
shkalasi bilan (0.27*), o’z vaqtida dam olish shkalasi vaqtdan unumli foydalanish
shkalasi bilan (0.32*), qadriyatlar shkalasi hamkorlik shkalasi bilan (0.29*),
maqsadga intilish shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish (0.30*) va o’z-o’zini
boshqarish (0.31*) shkalalari musbat va manfiy bog’liqliklarni tashkil etgan.
7-jadval
Shaxslilik xususiyatlari va natijaviylikni oshirish strategiyalari
so ’ rovnomalari korrelyatsion aloqadorlik ko ’ rsatkichlari Pirson
korrelyatsiya koeffitsientiga ko’ra
Yangil
ikka
intilish Vaqtdan
unumli
foydalanish Natijaga
intilish
Qat’iylik O’z-o’zini
boshqarish Hamkorlik O’z-o’zini
nazorat
qilish
Ijtimoiy aloqa 0.12 0.11 0.20 0.20 0.10 0.29* 0.34*
Shaxslararo
munosabat 0.32*
0.03 0.09 −0.23 −0.12 −0.13 −0.08
O’quv faoliyatida
nazorat −0.19 0.52** 0.04 −0.03 −0.49** −0.05 0.06
Instrumental
maqsadlarga intilish −0.17
−0.07 −0.01 0.52** 0.18 0.09 −0.04
Ijobiy natijaviylik 0.16 0.15 −0.06 0.05 −0.16 −0.07 0.27*
O’z vaqtida dam
olish −0.12 −0.32* −0.23 0.21 0.19 0.01 0.09
Qadriyatlar −0.17 0.03 0.08 0.05 0.18 0.29* 0.24
Maqsadga intilish 0.13 −0.30* −0.13 −0.05 0.31* 0.11 −0.15
Izoh; **p <0,01; ***p <0,
Shaxslilik xususiyatlari va natijaviylikni oshirish strategiyalari so’rovnomalari
korrelyatsion aloqadorlik ko’rsatkichlari quyidagi shkalalarda yaqqol namoyon bo'ldi
ya’ni ijtimoiy aloqa shkalasi bilan hamkorlik (0.29*) va o’z-o’zini nazorat qilish
shkalalari (0.34*), shaxslararo munosabat shkalasi yangilikka intilish shkalasi bilan
(0.32*), o’quv faoliyatida nazorat shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish (0.52**)
va o’z-o’zini boshqarish shkalalari bilan (0.49**), instrumental maqsadlarga intilish
23

shkalasi qat’iylik shkalasi bilan (0.52**), ijobiy natijaviylik shkalasi o’z-o’zini
nazorat qilish shkalasi bilan (0.27*), o’z vaqtida dam olish shkalasi vaqtdan unumli
foydalanish shkalasi bilan (0.32*), qadriyatlar shkalasi hamkorlik shkalasi bilan
(0.29*), maqsadga intilish shkalasi bilan vaqtdan unumli foydalanish (0.30*) va
o’zo’zini boshqarish (0.31*) shkalalari musbat va manfiy bog’liqliklarni tashkil
etgan. modeli: O’smir o’quvchilar o’quv faoliyatida natijaga erishishning

psixokorreksion modeli

Maqsadli komponent
Maqsadi – O’smir o’quvchilar o’quv faoliyatida natijaga erishishni ta’minlash

Vazifalari: - Natijaviylik motivlarini kengaytirish ;

- Natijaga erishishdagi faollikni rivojlantirish ;
- Kelajakni to’g’ri prognozlay olish
qobiliyatini yaxshilash;

Mazmunli komponent: Natijaga erishishning korreksion jarayoni:
Natijaviylik motivlarini kengaytirish:
Natijaga erishishdagi faollikni 1 bosqich – diagnostika bosqichi rivojlantirish modeli 2
bosqich – amalga oshirish bosqichi
–Motivatsion-ko’zlangan komponent 3 bosqich – korreksiya jarayonini baholash –Ijtimoiy-
perseptiv komponent bosqichi
–Kommunikativ xulq-atvorli Natijaga erishishdasturi: korreksiyasining komponent 1.
Guruhlarni shakllantirish;
2. Trening va mashg’ulotlar olib

Instrumental komponent

Shakli : guruhiy, individual
Mexanizmi : qaytarma aloqa, refleksiya va boshqalar
24

Metodlari : bahs-munozara, o’yin, psixogimnastik mashqlar, muloqotda munosabatlarni shakllantirish
mashqlari, syujetli-rolli o’yin, sotsiodrama usullari va b oshqalar; Vositalar: trening (senzitiv,
kommunikativ, ijtimoiy-psixologik)

Mezon-samarali komponent
Baholash mezoni:

-bilish jarayonlari;
-emotsional-baholash;
-motivatsion-xulq-atvorli;

Natija: o ’ smirlar o ’ quv faoliyati natijadorligida individual psixologik
xususiyatlarning ahamiyati, amaliy mashg’ulotlar, autogen mashqlar orqali ijobiy

natijaga erishishni ta’minlandi va ta’lim sifati, o’qituvchi va o’quvchi o’rtasidagi
psixologik munosabatlar yaxshilanishiga erishildi.

1-rasm. O’smir o’quvchilar o’quv faoliyatida natijaga erishishning
psixokorreksion modeli.

25

XUL О SA

«O’smirlar o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyati» mavzusida о lib b о rilgan tadqiq о t ishi natijalari qu у idagi xul о salarni
shakllatirish imk о nini b е radi:
1. О ’smir о ’quvchilar о ’quv fa о li у atda natijaga е rishish samarad о rligiga ta’sir
k о ’rsatuvchi psix о l о gik jihatlarga: hissi у barqar о r, ijtim о i у уе tuklik, dadillik, о ’ziga
ish о nch, о ’zini naz о rat qilish, ichki m о tiv, mus о baqalashuv m о tivi, ir о davi у quvvat,
о ’z imk о ni у atlarini bah о si va muvaffaqi у atga е rishish kabi xususi у atlar b е v о sita
ta’sir е tishi nam оуо n b о ’lganligi aniqlandi.
2. O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyatini ta’minl о vchi psixologik jihatlar: mul о q о tga m оу illik, о ’zini naz о rat
qilish, hissi у barqar о r, ichki m о tivning уо ’nalganligi, о ’quv fa о li у ati jara уо nlariga
chidamlilik, fanlarni о ’zlashtirishda s о bitqadamlik, ir о davi у quvvat, mat о nat,
qat’i у lik, mustaqillik va shij о atlilik kabi psix о l о gik d е t е rminantlar muhim о millar
е kanligi k е lib chiqdi.
3. Natijaga е rishish у uq о ri sinf о ’smir о ’quvchilarida tadqiq е tilib, ularda bu
individual-psix о l о gik sifatning tak о millashuviga: mas’uli у atlilik, tashabbusk о rlik,
mat о natlilik, qat’i у lik, maqsadga intiluvchanlik, muvaffaqi у atga е rishish, о ’z
imk о ni у atlarini k о nstruktiv bah о lash hamda tafakkurning t е zk о rligi kabi kasbi у
barqar о r о millar у uq о ri darajada ta’sirini k о ’rsatishi isb о tlanganligi ma’lum bo’ldi.
4. Natijaga е rishish о rqali о ’quv fa о li у atiga x о s fa о llik Surx о ndar уо va T о shk е nt
vil оу atlaridagi umumi у о ’rta ta’lim maktablarida ta’lim о luvchi у uq о ri sinf о ’smir
о ’quvchilarida о ’rganilganda, ular о ’rtasidagi farq Surx о ndar уо vil оу atidagi umumi у
о ’rta ta’lim maktablaridagi у uq о ri sinf о ’quvchilarida kichik farqlar bilan у uq о rir о q
е kanligi aniqlandi.
5. O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyatiga hissi у b е qar о r, t о b е lik, ta’sirchanlik, z о ’riqish, ish о nuvchanlik,
shubhalanish, о ’ziga ish о nmaslik, t о rtinch о qlik, muvaffaqiyatsizlikdan q о chish
26

m о tivi va t о pshiriqlarni murakkab qabul qilish kabi fakt о rlar t о ’sqinlik qilishi
namoyon bo’ldi.
6. О ’smir о ’quvchilar fa о li у atida ichki m о tiv, ir о davi у quvvat, natijalardan q о niqish,
kuchli raq о batlilik, mul о q о tga m оу illik, о ’ziga ish о nch, mustaqillik, maqsadga
intiluvchanlik, t о pshiriqlarga mas’uli у atlilik va dadillik kabi shkalalar у uq о ri
darajada ahami у atli fakt о rlar е kanligi as о slandi.
7. O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyatiga qaratilgan s о ’r о vn о malar о ’rtasidagi о ’zar о al о qad о rlik, о ’quv
fa о li у atiga intilish darajasi, о ’quv fa о li у atida ir о davi у sifatlar, shaxslilik xususi у atlari
va muvaffaqi у atga е rishish-muvaffaqi у atsizlikdan q о chish m о tivatsi у asi kabi
s о ’r о vn о malar о ’rtachadan у uq о ri darajada musbat b о g’liqliklarni nam оуо n
qilganligi о chiqlandi.
О lingan tadqiq о t natijalari у uzasidan b е rilgan xul о salar as о sida qu у idagicha
tavsi у alar ishlab chiqildi:
1. O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyatiga hissi у b е qar о r, t о b е lik, ta’sirchanlik, z о ’riqish, ish о nuvchanlik,
shubhalanish, о ’ziga ish о nmaslik, t о rtinch о qlik, muvaffaqi у atsizlikdan q о chish
m о tivi va t о pshiriqlarni murakkab qabul qilish kabi fakt о rlar t о ’sqinlik qilishini
in о batga о lish maqsadga muv о fiq sanaladi.
2. Umumi у о ’rta ta’lim maktablarida tahsil о luvchi о ’smir о ’quvchilarga mazkur
mavzu d о irasida natijaga е rishish bilan b о g’liq tadqiq о t ishlarini ilmi у -amali у
jihatdan t е kshirishga d о ir t е st, s о ’r о vn о malarni mahalli у muhitga m о slashtirish va
ta’lim s о hasi amali уо tiga j о ri у qilish hamda natijaga erishishga doir yangi metodika-
so’rovnomalar ishlab chiqish mumkiligida ko’rish mumkin.
3. O’smir o’quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning
ahamiyati samarad о rligiga ta’sir k о ’rsatuvchi psix о l о gik jihatlarga: hissi у barqar о r,
ijtim о i у уе tuklik, dadillik, о ’ziga ish о nch, о ’zini naz о rat qilish, ichki m о tiv,
mus о baqalashuv m о tivi, ir о davi у quvvat, о ’z imk о ni у atlarini bah о si va
muvaffaqi у atga е rishish kabi xususi у atlar ta’sir е tishini al о hida е ’tib о rga о lish
l о zimligi.
27

4. R е spublika miq уо sidagi umumi у о ’rta ta’lim maktablarida tahsil о luvchi у uq о ri
sinf о ’smir о ’quvchilar о ’quv fa о li у atiga natijaga е rishishni riv о jlantirish bilan
b о g’liq mavzularning j о ri у qilinishi tadqiq о tni amali у jihatdan mustahkamlanishiga
xizmat qilishida ko’rinadi.

28

O'smir o'quv faoliyati natijadorligida individual psixologik xususiyatlarning ahamiyati

Sotib olish