O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari - Psixologiya - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	25000UZS
Hajmi	50.5KB
Xaridlar	1
Yuklab olingan sana	14 Fevral 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Psixologiya

Sotuvchi

G'ayrat Ziyayev

Ro'yxatga olish sanasi 14 Fevral 2025

134 Sotish

O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari

Sotib olish

“O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari”.
MUNDARIJA
KIRISH…………………………………………………………………..…3
I.BOB O‘SMIRLIK DAVRI PSIXIK RIVOJLANISH HAQIDA
UMUMIY MA’LUMOT………………………………………………………..5
1.1 O‘smirlik davri va ushbu davrdagi psixik o‘zgarishlar tahlili………….5
1.2 O‘smirlik davrining boshqa yosh davrlaridan tubdan farq qilishi ………9
II.BOB O‘SMIRLIK DAVRIDAGI QIYINCHILIKLAR VA
O‘SMIRLIK DAVRI INQIROZI…………………………………………….14
2.1 O‘smirlik davridagi inqirozning kelib chiqish omillari ………………14
2.2 O‘smirlik davridagi inqirozdan samarali chiqish uchun bir qator
psixologik tavsiyalar…………………………………………………………….17
XULOSA……………………………………………………………………20
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ‘ YHATI ……………………22
1

KIRISH
Kurs ishining dolzarbligi. Hozirgi zamon psixologiyasi milliy istiqlol
g'oyalaridan kelib chiqib milliy , etnik va xalq psixologiyasiga oid ajdodlarimizning
psixologik qarashlarini, ular tomonidan bayon etilib o'z aksini topgan tarixiy,
ma'naviy, madaniy, ma'rifiy manbalarni hozirgi kun talablari nuqtayi–nazaridan
talqin etib barkamol shaxsni har tomonlama rivojlanishini ta'minlashda uning
o'ziga xos shakllarini, yo'l va usullarini ishlab chiqishdan iboratdir. Shaxsning
kamol topishi murakkab jarayon ekanligini unda yosh o‘sishi bilan bog‘liq xolda
sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar va yangilanishlarning xilma-xilligi hamda o‘ziga
xosligida ko‘rish mumkin. Ma’lumki O‘smir o‘sishi bilan bola faqat miqdor
jihatdar emas, balki sifat jihatdan ham o‘sib boradi. Demak bolaning biologik
jihatdan o‘sishi uning psixikasida ham o‘sish va o‘zgarishlarga sabab bo‘ladi.
Ammo biologik o‘sish bilan psixik o‘zgarishlar har doim ham mutanosiblikka ega
bo‘lavermaydi. Chunki psixik o‘sish bir tomondan individuallik xarakteriga ega
bo‘lsa, ikkinchi tomondan u ma’lum ijtimoiy va psixik shart-sharoitlarga ham
bog‘liq bo‘ladi.
Juda k o‘plab psixologik manbalar bo’lishiga qarmasdan bugungi kunda
hayot yo'lining ushbu bosqichida inson psixikasini rivojlantirishga doir juda kam
ma’lumotlar bor. O'smirlik davridagi o’smirning qanday o'tayotgan hayoti o’smir
odamning o'ziga va umuman dunyoga bo'lgan munosabatiga bog'liqdir. O'smirlik
davriva ushbu davrda sodir bo‘ladigan inqiroz zamonaviy dunyodagi eng dolzarb
muammolaridan biridir. Buning sababi, ularga ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar
yuzaga kelganda ularga zamonaviy yangi talablarning paydo bo'lishi hisoblanadi.
So'nggi o’ttiz yilda davlatimizda amalga oshirilayotgan jarayonlar ijtimoiy-
iqtisodiy sohada va sog'liqni saqlash sohasidagi sog'liqni saqlash aholi salomatligi
holatida, ayniqsa bolalar salomatligining holatiga ham ko’p e’tibor qarati;ayotgani
ushbu mavzuning nechog’li dolzarb ekanligidan darak bermoqda.
2

Kurs ishi mavzusining ishlanganlik darajasi . Turli yosh bilan bog‘liq
inqirozlar va aqliy qobiliyatning yoshga bog‘liq xolda rivojlanishi masalasi qator
psixologlar tomonidan qaydetilgan. O‘smirlik davri va boshqa yosh davrlari
inqiroz va aqliy qobiliyatlarning yoshga bog‘liq jihatlarini tadqiq etish bo‘yicha
psixologiya juda boy tajribaga ega. Chet el psixologlaridan J.Piaje, Dj.Kelli,
A.Vallon, Rus psixologlaridan L.S.Vigotskiy, S.L.Rubinshteyn, A.N.Leontev,
L.I.Bojovich, V.A.Muxina, E.A.Golubeva, N.S.Leytes, o‘zbek psixologlaridan
M.G.Davletshin E.G‘.G‘oziev, B.R.Qodirov, Z.T.Nishanova va boshqalar tafakkur
va aqliy qobiliyatning yoshga bog‘liqligini turli yo‘nalishlarda o‘rganganlar.
Jumladan taniqli o‘zbek psixologi E.G‘.G‘ozievning «Tafakkur psixologiyasi»
nomli asarida bu boradagi tadqiqotlar keng yoritilgan.
Kurs ishining maqsadi. Ushbu kurs ishi mavzusining maqsad hamda
vazifasi o’smirlik davri psixik rivojlanish xususiyatlari, o'smir inqirozning
mohiyatini ochish, inqirozning namoyon bo'lishining o'ziga xos xususiyatlarini
aniqlashdan iboratdir.
Kurs ishining predmeti. O‘smirlik davri va uning psixologik xususiyatlari
o‘smirlik inqirozlarni o‘rganishdan iboratdir.
Kur s ishining vazifalari:
 O‘smirlikning asosiy xususiyatlarini ko'rib chiqish ;
 O‘smirlik inqirozdan chiqish usullarini tavsiflab berish ;
 Ushbu masala bo'yicha adabiyotlarni o'rganish ;
Kurs ishining tuzilishi. Ushbu kurs ishi kir ish, 2ta bob 4ta bo‘lim, xulosa va
foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.
3

I.BOB O‘SMIRLIK DAVRI PSIXIK RIVOJLANISH HAQIDA
UMUMIY MA’LUMOT
1.1 O‘smirlik davri va ushbu davrdagi psixik o‘zgarishlar tahlili.
O‘smirlik 10-11 yoshlardan 14-15 yoshlargacha bo‘lgan davrni tashkil etadi.
Hozirgi o‘smirlar o‘tmishdoshlariga nisbatan jismoniy aqliy va siyosiy jihatdan bir
muncha ustunlikka ega. Ularda jinsiy etilish, ijtimoiylashuv jarayoni, psixik o‘sish
oldinroq namoyon bo‘lmoqda. Aksariyat o‘quvchilarda o‘smirlik yoshiga o‘tish,
asosan, 5-sinflardan boshlanadi. «Endi o‘smir bola emas, biroq katta ham emas»
— ayni shu ta’rif o‘smirlik davrining muhim xarakterini bildiradi.
O‘smirlik – bolalikdan kattalikka o‘tish davri bo‘lib, fiziologik va psixologik
jihatdan o‘ziga xos xususiyatlari bilan xarakterlanadi. Bu bosqichda bolalarning
jismoniy va psixik taraqqiyoti juda tezlashadi, hayotdagi turli narsalarga qiziqishi,
yangilikka intilish ortadi, xarakteri shakllanadi, ma’naviy dunyosi boyiydi,
ziddiyatlar avj oladi. O‘smirlik balog‘atga etish davri bo‘lib, yangi hislar, sezgilar
va jinsiy hayotga ta`luqli chigal masalalarning paydo bo‘lishi bilan ham
xarakterlanadi Bu yoshda o‘smir rivojida keskin o‘zgarishlar ro‘y bera boshlaydi.
Bu o‘zgarishlar fiziologik hamda psixologik o‘zgarishlardir. O‘smirlar o‘zlarini
kattalardek tutishga harakat qiladilar. Ular o‘zlarining layoqat, qobiliyat va
imkoniyatlarini ma’lum darajada o‘rtoqlari va o‘qituvchilariga ko‘rsatishga
intiladilar. Bu holatni oddiy kuzatish yo‘li bilan ham osongina ko‘rish mumkin.
Shu sababli o‘smirlik davri «o‘tish davri», »krizis davr», «qiyin davr» kabi
nomlarni olgan psixologik ko‘rinishlari bilan xarakterlanadi.
Chunki, bu yoshdagi o‘smirlarning xatti-harakatida muqobil, yangi
sharoitlarda o‘z o‘rnini topa olmaganligidan psixik portlash hollari ham kuzatiladi.
O‘z davrida L.S. Vigotskiy bunday holatni “psixik rivojlanishdagi krizis» deb
nomlagan. Kichik maktab davridan so‘ng bola alohida olingan shaxs sifatida o‘z-
o‘ziga munosabatini shakllantirish jarayonida asosan ikki bosqichni boshidan
kechiradi. Bu bosqichlar o‘smirlik yoshini ikki xil davrga — kichik o‘smirlik davri
va katta o‘smirlik davrlariga to‘g‘ri keladi. Birinchi bosqichda o‘smir o‘zini
4

”bola”lardan ajratib, endi o‘zini kattalar olamiga mansubligini ta’kidlamoqchidek
bo‘ladi. Kattalar hayotiga kirishga qiziqish o‘smirlarning asosiy xarakteristikalari
hisoblanadi.
Bu davr uchun kattalarning xatti-harakatlariga taqlid qilish va o‘zining mana
shu yarashmagan qiliqlariga tanqidiy baho bera olmaslik, uning katta yoshli
kishilarga yaqin bo‘lishi, yordam berayotgan bir guruh tengdoshlari bilan ortiq
darajada bog‘liq bo‘lib qolishi va shu singari holatlar xarakterlidir. Ikkinchi
bosqichda o‘smir endi o‘zining yosh bola emasligiga shubha qilmaydi va o‘zligini
aniq anglay boshlaydi, o‘z shaxsini ulug‘lab, o‘ziga xos harakatlar qila
boshlaydi. O‘smirlarni o‘z shaxslari haqidagi fikrlar ko‘prok qiziqtiradi.
O‘smir o‘zining juda ko‘p istaklari, «xohlayman»larini amalga oshirishga
intiladi: katta yoshli odamlar ega bo‘lgan hamma narsalardan foydalanishga, erkin,
mustaqil va ozod bo‘lishga intiladi. Tevarak-atrofdagi odamlarga o‘zining
ahamiyatga ega ekanini ko‘rsatish uchun u kuchli, ko‘rqmas va epchil bo‘lishga
intiladi. Ana shunday «xohlayman» va «kerak» o‘rtasidagi qarama-qarshiliklar
ba’zan oilada, maktabda, keskin ziddiyatli vaziyatlarni yuzaga keltiradi.
O‘smirning yangi huquqlarga da’vosi, avvalo, kattalar bilan o‘zaro
munosabatlarning butun muhitiga oid bo‘ladi. O‘smirlik davriga kimningdir xatti-
harakatini imitatsiya — qilish xosdir. Ko‘pincha ular o‘zlariga tanish va
yoqadigan kattalarning xatti-harakatlariga imitatsiya, taqlid qiladilar.
O‘smirlar bu davrda chekish hamda spirtli ichimliklarga qiziqib qolishlari
ham mumkin.Psixik rivoji jihatidan bolalarga yaqin, lekin ehtiyojlari jihatidan
kattalarga yaqin bo‘lgan o‘smirda juda ko‘p noqulay va tashvishga tushuvchi
holatlar bo‘ladi va ular o‘smirda krizisni yuzaga keltirib chiqaradi. Bu krizis
o‘smirning ma’naviy o‘sishi, shuningdek psixikasidagi o‘zgarishlar bilan ham
bog‘liqdir. Bu davrda bolaning ijtimoiy mavqei o‘zgaradi, o‘zining yaqinlari,
do‘stlari, tengdoshlari bilan yangi munosabatlar yuzaga keladi. Lekin eng katta
o‘zgarish uning ichki dunyosida yuzaga keladi. Ko‘pgina o‘smirlarda
o‘zidan qoniqmaslik holati kuzatiladi.
5

O‘smirlar haddan tashqari g‘ayratli va besaramjon bo‘ladilar, ular uchun
bekorchilik juda og‘irdir, bir xil tarzdagi ishlardan tezda toliqadilar , bir xildagi ish
bilan qiziqmay qo‘yadilar, bu esa ularning ta’lim jarayonlari
muvaffaqiyatiga kuchli ta’sir qiladi. Xulq-atvordagi og’ish muammosi markaziy
psixologik va pedagogik muammolardan biridir. Axir, agar yosh avlodni
tarbiyalashda hech qanday qiyinchiliklar bo‘lmaganida, jamiyatning rivojlanish va
ta’lim psixologiyasiga, pedagogikaga va xususiy metodlarga bo‘lgan ehtiyoj
shunchaki yo‘q bo‘lib ketar edi.
O smirlar psixologiyasi va unga turdosh bo lgan xulq-atvor shakllariʻ ʻ
zamonaviy psixologiya fanida ustuvor tadqiqot mavzularidan biri bo lib
ʻ
kelmoqda. Xorij psixologiyasida bolalar va o smirlardagi xulq-atvorning kelib
ʻ
chiqishi, rivojlanishi, paydo bo lish omillari va sabablarini o rganish borasida
ʻ ʻ
juda ko p tadqiqot ishlari olib borilgan va olib borilmoqda: jumladan,
ʻ
o‘smirlarning kognitiv jarayonlari va agressiv deviant xulq-atvorning o zaro
ʻ
aloqasi A. Bandura vaP.Uolters, ota-ona tarbiyasining bolalardagi shaxlararo
munosabatlarning paydo bo lishiga ta siri O.Barnett, C.L.Miller-Perrin,
ʻ ʼ
shuningdek o smirlardagi agressiv xulq-atvorning jamiyatda o z o rnini
ʻ ʻ ʻ
anglashdagi o rni A.Bass, ongni manipulyatsiya qilib, agressiv xulq-atvorga
ʻ
undashda ommaviy axborot vositalarining ta siri B. Kreyxi kabi olimlar
ʼ
tadqiqotlarida o z aksini topgan. Shuningdek, tadqiqot predmeti sifatida agressiya
ʻ
hodisasi mohiyatini K.Lorens, A.Bandura, jinoyatchi o smirlarning o ziga xos
ʻ ʻ
psixologik xususiyatlarini o rganish D.I.Feldshteyn, o smirlarda agressiya va
ʻ ʻ
agressiv xulq-atvor shakllanishining sabablarini R. Beron, D. Richardson, Bandura
A, Uolters R. Agressiya profilaktikasi va korreksiyasi masalalarini L.M.
Semenyuk, G.E. Breslav tadqiq etganlar. Rus psixologlari so nggi davrda
ʻ
bolalar va o smir psixologyasini o rganishda quyidagi muammolarga diqqat
ʻ ʻ
qaratayaptilar: Ye.A.Cheprakova agressiv xulq-atvor shakllanishiga oila va
oilaviy munosabatlarning ta sirini, Yu.B.Mojginskiy, A.A. Rean, L.M.Semenyuk
ʼ
hissiy buzilishlar, xulqi og ishganlik, agressiv xulq-atvorning korreksiyasi
ʻ
imkoniyatlarini, guruhda turli yosh va jinsdagi shaxslar agressiv xulqining o ziga
ʻ
6

xosligini, T.P. Smirnova bolalar va o smirlardagi agressiv xulq-atvorningʻ
rivojlanishiga OAVning ta siri, A.A.Shav
ʼ ы rina maktabgacha tarbiya yoshidagi
bolalar agressiv xulqining o ziga xosligini o rganganlar.
ʻ ʻ
O zbekistonlik psixologlardan E.G .G oziyev, N.G .Kamilova,
ʻ ʻ ʻ ʻ
G.Q.To laganova, B.M.Umarov kabi olimlarning izlanishlarida bolalik va
ʻ
o smirlik davridagi psixik xususiyatlarni o rganishga qaratilgantadqiqotlar
ʻ ʻ
o tkazilgan bo lib, ularda asosiy e tibor deviant xulq-atvor, xarakter
ʻ ʻ ʼ
aksentuatsiyasi, bolalar va o smirlar suitsidi, o z-o ziga baho berishva nazorat
ʻ ʻ ʻ
qilish muammolariga qaratiladi.
Kuni kecha beozorgina, yuvoshgina bo`lib yurgan, qalb kechinmalari bilan
o`rtoqlashgan bolaning birzumda tutoqib, asabiylashib ketishi, gapga quloq
solmasligi, qo`pollik bilan javob berishining sababi nimada deb o`ylanib qoladi,
gohida ota-onalar. To`g`ri, o`smirlar ba`zida muammo tug`dirishi mumkin, ammo
mazkur davrdagi o`zgarishlar sizni xayratga solmasin. Axir farzandingiz, ba`zilar
uchun unchalik oson bo`lmagan o`smirlik davrini boshdan kechiryapti. Bunday
paytda gormonal o`zgarishlar sodir bo`lib, bolaning xatti-harakatlarida aks etadi. U
o`ta ta`sirchan, asabiy bo`lib, ba`zan halovati yo`qdek ko`rinadi. O`smirlar
ko`pincha javobsiz muhabbat, ota-ona yoki tengqurlari bilan kelishmovchiliklar,
kelajak oldida qo`rquv hamda yolg`izlikdan aziyat chekishadi. To`g`ri, o`smirlik
davrida hamma bolalarda ham bu kabi muammolar kuzatilmaydi, biroq
organizmdagi o`zgarishlar vaqti-vaqti bilan o`zini namoyon etadi. Bizning
vazifamiz bunday muhim damda, o`smir bolalar bilan til topishish uchun sabr-
toqat kilishimizga to`g`ri keladi. Avvalambor, do`stona munosabatlarni o`rnatib,
ko`proq muloqotda bo`lish nihoyatda muhim. . Shuning uchun o`z bolajoningiz
uchun vaqt ajratib, ko`proq oilaviy yig`ilishlar uyushtiring. Ertalab maktabga
kuzatayotganda, birgalikda nonushta qila turib, uning hayotiga qiziqishingizni
bildirishingiz mumkin. Uning mashg`ulotlari, qiziqishlari, tanish-bilishlari, nizolari
haqida so`rab-surishtirishingiz ayni muddaodir. Siz doimo hammasidan xabardor
bo`lib turishingiz kerak.
7

Farzand o`stirayotgan har bir ota-ona bolaning o`smirlik davri haqida ko`plab
ma`lumotlarni eshitgan bo`lsa ajab emas. Ehtimol, quloqqa chalingan har qanday
voqea-hodisalar sizni xavotirga solgandir, ammo ana shu davr borasidagi aniq
ma`lumotlarga ega bo`lsangiz, xavotirga aslo o`rin yo`q.
1.2 O‘smirlik davrining boshqa yosh davrlaridan tubdan farq qilishi.
Har bir yosh aqliy rivojlanishning sifat jihatidan alohida bosqichi bo'lib,
uning rivojlanishining ushbu bosqichida shaxsning tuzilishining umumiyligini
tashkil etuvchi ko'plab o'zgarishlar bilan tavsiflanadi. Yosh xususiyatlarini ko'plab
shartlar bilan aniqlash mumkin:
 inson hayotining ushbu bosqichida unga qo'yiladigan talablar tizimi;
 boshqalar bilan munosabatlar;
 u ega bo'lgan bilim va ko'nikmalar;
pasport yoshi (pasport bo'yicha yosh). Biroq, ko'pincha pasport yoshi insonning
psixologik va fiziologik yoshiga to'g'ri kelmasligi mumkin, bu uni ma'lum bir yosh
guruhiga tayinlashda darhol tuzatishni talab qiladi. Bundan tashqari, tez-tez
uchraydigan jiddiy kasallik ham fiziologik, ham psixologik jihatdan odamni
qaritadi (ba'zan 2-3 oy ichida), so'ngra odam o'z yoshi va imkoniyatlarini
hayotning ushbu sifat jihatidan yangi bosqichida amalga oshirishga psixologik
tayyor emas. paydo bo'lgan cheklovlar (masalan, jismoniy faoliyat, ilgari
osonlikcha toqat qilingan, ammo hozir haddan tashqari ko'payib ketgan va
hokazo).
“Yosh xususiyatlarini belgilovchi tashqi sharoitlar bevosita insonga ta’sir
qiladi. Tashqi muhitning bir xil ta'sirlari turli yo'llar bilan ta'sir qiladi, ular ilgari
rivojlangan psixologik xususiyatlardan o'tishiga (sinishiga) qarab. Ushbu tashqi va
ichki sharoitlarning umumiyligi yoshning o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi va
ular o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi keyingi yosh bosqichlariga o'tish
zarurati va xususiyatlarini belgilaydi.
Shunday qilib, yosh xususiyatlarini belgilovchi shart-sharoitlarni uch
guruhga bo'lish mumkin: fiziologik sharoitlar, ijtimoiy, psixologik. Bir yosh
bosqichidan ikkinchisiga o'tish yoshning o'ziga xos xususiyatlarini aniqlaydigan
8

shartlar o'zgarganda sodir bo'ladi. Aqliy rivojlanish faoliyatda rivojlanishning
ma'lum bir bosqichida yuzaga kelgan qarama-qarshiliklarni hal qilish orqali sodir
bo'ladi. Aqliy rivojlanishning harakatlantiruvchi kuchi shaxsning faoliyatidir.
Turli geografik va etnik omillarga qarab, yosh rivojlanishining quyidagi
davrlari shartli ravishda ajratiladi:
- prenatal (intrauterin davr);
- yangi tug'ilgan chaqaloq (tug'ilgandan 1 oygacha);
- go'daklik (hayotning 1 oyligidan 1 yilgacha);
- erta bolalik (1-3 yosh);
- kichik va o'rta maktabgacha yoshdagi (3-6 yosh);
- katta maktabgacha yoshdagi (6-7 yosh);
- kichik maktab yoshi (7-10 yosh);
- katta maktab yoshiga to'g'ri keladigan o'smirlik (10-11 yoshdan 13-15
yoshgacha);
- erta o'smirlik (15-16 yosh);
- o'smirlik (16-18 yosh);
- yetuklik:
- erta (18-25),
- o'rtacha (25-40),
- kech (40-55);
- keksalar (55 yoshdan 75 yoshgacha);
- qarilik (75 yoshdan keyin);
- keksalar (80 yoshdan keyin);
- uzoq umr ko'rish.
Biologik inqirozlar organizm rivojlanishining ichki qonuniyatlaridan kelib
chiqadi.Biologik inqirozlar insonning ijtimoiy-psixologik holatining o'zgarishi
bilan bog'liq holda yuzaga keladi. 1
1
Dragunova T.V. "Inqiroz" turli yo'llar bilan tushuntirildi // Rivojlanish psixologiyasi bo'yicha o'quvchi / Ed. DI.
Feldshteyn. Moskva: Amaliy psixologiya instituti, 1996 yil.
9

Biologik inqiroz davrida ruhiy kasalliklar tez-tez uchraydi, bu vaqtda
rivojlangan kasalliklar yanada og'irroq. Bolalikda, biologik inqiroz davrida, eng
intensiv rivojlanish bosqichida bo'lgan psixofiziologik funktsiyalar ko'proq zarar
ko'radi.
Inson psixikasi doimo rivojlanishda. Bola insoniyat tarixi davomida
jamg‘argan tajribalarni o‘zlashtirishi jarayonida rivojlanadi. Bu jarayon kattalar
tomonidan doimiy nazorat, ya’ni ta’lim sharoitida amalga oshadi. Ta’lim bolaning
psixik rivojlanishi jarayonida belgilovchi rol’ o‘ynaydi. Ta’lim tabiiy iste’dod,
ijtimoiy muhit va u yoki bu yosh uchun samarali, tushunarli ta’lim usullariga
asoslanadi. Shunday qilib, shu narsani ko‘rish mumkinki, go‘daklikda
ko‘rgazmali-harakatli fikrlash, keyin esa ko‘rgazmali-obrazli, og‘zaki-mantiqiy,
mavhum, umumiy nazariy fikrlash turlari paydo bo‘ladi.
Rivojlanish jarayonida faqat bilim va harakat usullarining o‘zgarishi,
murakablashishi sodir bo‘lmaydi. Bolaning psixik rivojlanishi uning butun
shaxsidagi o‘zgarishlar, ya’ni shaxsning umumiy xususiyatlari rivojlanishini o‘z
ichiga oladi. Rivojlanish dinamikasiga quyidagilarni kiritish mumkin:
1)bola shaxsini yo‘naltirishdagi umumiy xususiyatlar (o‘qish, anglash, atrofdagilar
bilan munosabat), 2) faoliyatining psixologik tuzilishi xususiyatlari (motiv,
maqsad, obyekt) va 3) anglash mexanizimining rivojlanish darajasi.
Shunday qilib, bolaning butun rivojlanish jarayonini uch qismga bo‘lish
mumkin: 1) ta’lim jarayonida bilim va faoliyat usullarining rivojlanishi, 2)
egallangan usullarni tatbiq etish mexanizmlarining psixologik rivojlanishi, 3) shaxs
umumiy xususiyatlarining rivojlanishi (yo‘naltirilganlik, faoliyatning psixologik
tuzilishi, anglash va fikrlash). Ko‘rsatilgan rivojlanish yo‘llarining har biri o‘ziga
xos. Bu yo‘llarning barchasi o‘zaro bog‘liqlik va faqat birgalikdagina psixik
rivojlanish deb ataluvchi shaxsdagi o‘zgarishlar jarayonini tashkil etadi. 2
2
Kulagina I.Yu. Rivojlanish psixologiyasi (tug'ilgandan 17 yoshgacha bo'lgan bolaning rivojlanishi). M .: URAO
nashriyoti, 2007.
10

Shaxsiy inqirozning paydo bo'lishining kelib chiqishi va uning yosh
dinamikasini tushunish muammosi ko'plab mualliflar tomonidan o'rganilgan. Erik
Erikson, shaxsning ego nazariyasini yaratuvchisi, psixosotsiyal shaxs
rivojlanishining 8 bosqichini aniqladi. U ularning har biri bo'lishiga ishondi
" Inqiroz - bu bosqichda shaxsning psixologik etukligi va ijtimoiy talablarining
ma'lum darajasiga erishish natijasida yuzaga keladigan shaxs hayotidagi burilish
nuqtasi.".
Har qanday psixologik inqiroz ham ijobiy, ham salbiy oqibatlarga olib keladi.
Agar konflikt hal qilinsa, u holda shaxs yangi, ijobiy fazilatlar bilan boyib boradi,
agar hal etilmasa, ruhiy va xatti-harakatlarning buzilishini rivojlanishiga olib
keladigan alomatlar va muammolar paydo bo'ladi (E.N. Erikson, 1968). 3
Psixoijtimoiy rivojlanish bosqichlari (Erikson bo'yicha)
Psixosotsiyal rivojlanishning birinchi bosqichida(tug'ilish - 1 yil) birinchi
muhim psixologik inqiroz, onaning parvarishi yetarli emasligi va bolaning rad
etilishi tufayli allaqachon mumkin. "Bazal ishonchsizlik" asosida onaning
mahrumligi yotadi, bu esa qo'rquv, shubha va affektiv buzilishlarning
rivojlanishini yanada kuchaytiradi.
Psixosotsiyal rivojlanishning ikkinchi bosqichida(1-3 yosh) psixologik
inqiroz uyat va shubha hissi paydo bo'lishi bilan birga keladi, bu o'z-o'zidan
shubhalanish, tashvishli shubha, qo'rquv, obsesif-kompulsiv simptomlar
kompleksining shakllanishini yanada kuchaytiradi.
Psixosotsiyal rivojlanishning uchinchi bosqichida(3-6 yosh) psixologik
inqiroz aybdorlik, o'z-o'zidan voz kechish va befoydalik tuyg'ularining shakllanishi
bilan birga keladi, bu keyinchalik giyohvandlik, iqtidorsizlik yoki frigidlik,
shaxsiyatning buzilishiga olib kelishi mumkin.
Maktab yoshidagi bolalar yoki E.Erikson bo'yicha 4 bosqich(6-12 yosh)
maktabda shaxslararo muloqot bo'yicha bilim va ko'nikmalarga ega bo'lib, ularning
shaxsiy ahamiyati va qadr-qimmatini belgilaydi. Ushbu yoshdagi inqiroz ko'pincha
3
Shkurenko D.A. Umumiy va tibbiy psixologiya: darslik. - Rostov n/a: "Feniks", 2007 yil.
11

bolaning akademik faoliyati bilan bog'liq bo'lgan kamchilik yoki qobiliyatsizlik
tuyg'ularining paydo bo'lishi bilan birga keladi. Kelajakda bu bolalar o'ziga bo'lgan
ishonchni, samarali ishlash va insoniy aloqalarni saqlab qolish qobiliyatini
yo'qotishi mumkin.
O'smirlik yillari(12-18 yosh) yoki Psixologik rivojlanishning beshinchi
bosqichi, an'anaviy ravishda stressli vaziyatlar va inqirozli vaziyatlarning paydo
bo'lishi uchun eng zaif deb hisoblanadi. E.Erikson bu yosh davrini psixo-ijtimoiy
rivojlanishda juda muhim deb hisoblaydi va uning uchun uchta asosiy xulq-atvor
sohasida namoyon bo'ladigan o'ziga xoslik inqirozi yoki rol almashinuvining
rivojlanishini patognomonik deb hisoblaydi:
O‘smirlar o‘yin hamda damga kamroq vaqtlarini ajratgan holda ko‘proq
jiddiy ishlar bilan shug‘ullana boshlaydilar va ularda bilish jarayonlari jadal
rivojlana boshlaydi. Maktab ta’limi o‘smir bilish jarayonlarini rivojlanish
yo‘nalishini sifat jihatidan o‘zgarishda asosiy omil bo‘lib xizmat qiladi. O‘qish
o‘smirlar hayotida katta o‘rinni egallaydi. Ular uchun mashg‘ulotlarning mustaqil
shakllari yoqadi.Boshqa davr bolalariga nisbatan o‘smirlarning
fanlarni muvaffaqiyatli o‘zlashtirishlari, qiziqishlarining ortishi, o‘qituvchining
o‘quv materialini tushuntira olish mahoratiga bog‘liq. O‘qish faoliyati asosida
o‘smirning o‘z-o‘zini anglash darajasi kengayadi, boshqa odamlar, atrof olam
haqidagi bilimlari chuqurlashadi.
Psixik rivojlanishning yangi bosqichi boshlanadi. Bilim o‘rganish ehtiyojlari
asosida asta-sekinlik bilan o‘quv fanlariga nisbatan qat’iy ijobiy munosabat
shakllanadi. Bu davrda o‘qishning yangi motivlari yuzaga keladi. Bu
motivlar o‘smirning, hayotiy rejalari, kelajak kasbi va ideali bilan bog‘liq bo‘lgan
holda bilish jarayonlari rivojlanish xarakteriga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Aynan
o‘smirlik davridan boshlab, bolalar hayotiy, ilmiy, badiiy bilimlarni kengaytirishga
alohida ehtiyoj sezadilar va bunga harakat qiladilar. Bilimli bola tengdoshlari
orasida hurmatga sazovor bo‘ladi. Bilim o‘smirlarga alohida bir quvonch
bag‘ishlaydi va uning tafakkur qilish layoqatini rivojlantiradi.
12

II.BOB O‘SMIRLIK DAVRIDAGI QIYINCHILIKLAR VA
O‘SMIRLIK DAVRI INQIROZI.
2.1 O‘smirlik davridagi inqirozning kelib chiqish omillari .
O'simlik davrining inqirozi zamonaviy dunyo bolalarining eng dolzarb
muammolaridan biridir. Buning sababi, ularga ijtimoiy-iqtisodiy o'zgarishlar
yuzaga kelganda ularga zamonaviy yangi talablarning paydo bo'lishi. So'nggi
yigirma yillarda davlatimizda amalga oshirilayotgan jarayonlar ijtimoiy-iqtisodiy
sohada va sog'liqni saqlash sohasidagi sog'liqni saqlash aholi salomatligi holatida,
ayniqsa bolalar salomatligining holatiga ham, ham miqdoriy o'zgarishlarga olib
keldi.
Inqiroz - bu uzoq muddatli odamning o'zi va tashqi dunyo bilan bo'lgan
munosabati tufayli yuzaga kelgan ruhiy kasallikning buzilishidir.
Bu inqiroz - bu eng asosiy, o'ta muhim qadriyatlar va inson ehtiyojlariga ta'sir
qiladi, odamning ichki ichki hayotiga aylanadi va kuchli hissiy tajriba bilan birga
keladi.
Odatdagi hayot tarzini buzadigan, ajratib turadigan yoki hatto uni imkonsiz
ravishda buzadigan inqiroz odamni o'z hayotiy maqsadlarida, atrofdagi maqsadlar,
atrofdagi, turmush tarzi va hokazolar bilan munosabatlarni amalga oshirishni talab
qiladi. Inqiroz inson uchun hayotiy vazifa va uning ruxsatining natijasi ko'pincha
hayotning ba'zi yangi fazilatlarining paydo bo'lishiga aylanadi.
O'smirlik inqirozi barcha yoshdagi inqirozlarga nisbatan eng uzundir.
O'smirlik yoshi balog'at va psixologik o'sib borayotgan bolani qiyin davr. O'z-
o'zini anglashda muhim o'zgarishlar ro'y berdi: balog'at ballug'i, kattalar odamining
hissi paydo bo'ladi. Agar bo'lmasangiz, ishtiyoqli istak bor, lekin hech bo'lmaganda
kattalar deb hisoblanayotganday tuyuladi. Ularning yangi huquqlarini himoya
qilib, o'smir umrining ko'plab sohalarini ota-ona nazoratidan himoya qiladi va
ko'pincha ular bilan mojarolarga boradi. Shuningdek, o'spirin tengdoshlar bilan
muomala qilishga ulug'dir. Ushbu davrda ushbu davrda etakchi faoliyat
13

yaqinlashadi - shaxsiy aloqa. Norasmiy guruhlarda o'smir do'stlik va ittifoq paydo
bo'ldi. Yorqin, lekin odatda bir-biringizni sevimli mashg'ulotlarini almashtirish.
O'smirning asosiy faoliyati - bu bola nafaqat bilim olish uchun ko'nikma va
texnikani usta va texnikalar usta ustalar, balki ijtimoiy munosabatlar ko'nikmalarini
o'zlashtirish, shuningdek, ijtimoiy munosabatlar ko'nikmalarini o'zlashtirish. 4
Maktab ontogenez quyidagi yosh davrlarini qamrab oladi: o'rta maktab yoshi
- 7-10 yil; Yosh o'smirlar - 11-13 yoshda; Katta o'spirin - 14-15 yil; Yoshlar yoshi
- 16-18 yosh. Rivojlanish davrlarining har biri o'ziga xos xususiyatlari bilan ajralib
turadi. 5
Maktab ontogenezning eng qiyin davrlaridan biri bu o'spirin davri bo'lib, ular
o'tish deb ataladigan o'smir davri bo'lib, u bolaligidan etuklikka etuklikka o'tishi
bilan ajralib turadi.
O'smirlik davri - bu tananing jadal balandligi yuzaga kelganida, tanani tez va
notekis o'sishi va rivojlanishi davri yaxshilanmoqda, mushaklar apparati
yaxshilanmoqda, skelet jarayoni daromad. Nomuvofiqlik, yurak va qon
tomirlarining rivojlanishi, shuningdek ichki sekretik bezlarning rivojlanishi,
ko'pincha qon bosimining pasayishi, qon bosimining o'sishi, qon bosimining
kuchayishi, o'smirlardagi yurak bosimining kuchayishi, o'smirlardagi yurak bosimi
kuchayadi, Jurriylik, tez charchoq, bosh aylanishi, bosh aylanishi va yurak urishi
mumkin bo'lgan hayajonlanishni kuchaytirish. O'smirning asab tizimi har doim
ham kuchli yoki uzoq muddatli o'tkir stimulyatsiyani bartaraf etolmaydi va
ularning ta'siri ostida ko'pincha tormoz yoki kuchli hayajonga kiradi.
O'smirlik davrida jismoniy rivojlanishning markaziy omili - bu ishlarga jiddiy
ta'sir ko'rsatadigan balog'at ichki organlar .
Jinsiy jozibalar mavjud (ko'pincha ongsiz) va yangi tajribalar, diqqatga
sazovor joylar va fikrlar.
4
Kulagina I.Yu. Rivojlanish psixologiyasi (tug'ilgandan 17 yoshgacha bo'lgan bolaning rivojlanishi). M .: URAO
nashriyoti, 2007.
5
Fromm E. Xarakter va ijtimoiy taraqqiyot. Shaxs psixologiyasi: matnlar. - M .: 1982 yil.
14

O'smirlikdagi jismoniy rivojlanish xususiyatlari, ayniqsa, rejim, dam olish,
uyqu va ovqatlanish, jismoniy tarbiya va sport turlari muhim rolini aniqlaydi.
Aqliy rivojlanishning o'ziga xos xususiyati shundaki, bu ilg'or va shu bilan
birga maktab davomida eng zo'rlik bilan ziddiyatli xususiyatga ega. Bu vaqtda
psixofiziologik funktsional rivojlanish ruhiy evolyutsiyaning asosiy
yo'nalishlaridan biridir.
O'smirlar ilmiy fikrlash ko'nikmalarini rivojlantirmoqdalar, chunki ular
o'tmish, hozirgi va kelajak haqidagi farazlar, taxminlar, taxminlar haqida
bahslashishadi. Yigitlar umumiy nazariyalar, formulalar va hokazolarda paydo
bo'ladi. Tizimga nisbatan sezilarli xususiyatga, yoshga bog'liq xususiyatga
aylanadi. Siyosat, falsafa, baxt va sevgi formulasi nazariyalari yaratilgan. Rasmiy
operatsion tafakkur bilan bog'liq yosh ruhiy ruhiyatning o'ziga xos xususiyati - bu
fursat va haqiqat toifalari o'rtasidagi munosabatlarning o'zgarishi.
O'rganish mantiqiy fikrlash Intellektual tajriba, formulalar va boshqalarga nisbatan
intellektual tajribaga, shuning uchun butun dunyoni umumbashariy egochi ifoda
qiladi: butun dunyoni universal nazariyalarga, ya'ni piagetga ko'ra, o'zini tutadi
Dunyo haqiqat tizimiga emas, balki tizimlarga bo'ysunishi kerak edi.
O'smirning inqirozi rivojlanayotgan neoplazmalar bilan bog'liq, ular orasida
markaziy joy "balog'at tuyg'usi" va o'z-o'zini anglashning yangi darajasining paydo
bo'lishi.
10-15 yoshli bolaning o'ziga xos xususiyati o'z huquqlari va imkoniyatlarini
kattalar tan olishiga erishish uchun jamiyatda o'zini tasdiqlash istagida namoyon
bo'ladi. Bolalar uchun birinchi bosqichda etukligini tan olish istagi. Bundan
tashqari, yosh o'spirinlarning bir qismi, ular kattalar kabi bo'lish huquqini
ma'qullash uchun (masalan, iloji boricha kiyinishim mumkin). Boshqa bolalarda,
balog'atga etmaganlar uchun turli xil ishlarda turli xil ishlarda qatnashish istagi
bilan yangi imkoniyatlarini tan olish uchun kuchli imkoniyatlar paydo bo'ldi.
Ularning oshgan imkoniyatlarini qayta baholash o'smirlar istiqboli va
mustaqillik va mustaqillikka, og'riqli mag'rur va sintlarga nisbatan aniqlanadi.
Kattalar bilan bog'liq bo'lgan tanqidiylik, o'z qadr-qimmatini atrofdagi urinishlarga
15

bo'lgan urinishlarga o'tkir munosabat, ularning huquqiy imkoniyatlari o'smirlik
davrida tez-tez ziddiyatlarning sababidir.
Tengdoshlar bilan muloqot qilish uchun ko'pincha ular tomonidan rad
etilganidan qo'rqishadi. O'smirning hissiy farovonligi tobora ko'proq va ko'proq
jamoadagi ish joyiga bog'liq emas, asosan, o'rtoqlarning munosabati va baholari
bilan aniqlanadi. Guruhlar mavjud bo'lib, ular guruhlarni, "birodarlik", etakchiga
nisbatan mazali ergashishga tayyorligini keltirib chiqaradi.
O'lchovlar, g'oyalar, ishonchlar, o'spirinlar o'zlarining xatti-harakatlarida
boshqarilishini boshlaydigan printsiplar juda shakllantiriladi. Ko'pincha ular
kattalar talablariga mos kelmaydigan o'zlarining talablari va me'yorlari tizimiga
ega.
Bittasi eng muhim fikrlar O'smirning shaxsiyatini shakllantirishda o'zini o'zi
anglash, o'z-o'zini hurmat qilish (CO) rivojidir; O'smirlar o'z shaxsiyatining
fazilatlariga, o'zlarini boshqalar bilan taqqoslash, his-tuyg'ulari va tajribalari bilan
kurashish, o'z his-tuyg'ulari va tajribalari bilan taqqoslash zarurligini o'zlariga
qiziqish bilan qarashadi.
O'z-o'zini baholash boshqa odamlarning hisob-kitoblari ta'siri ostida
shakllanadi, ularni boshqalar bilan taqqoslash, uning shakllanishida eng muhim rol
o'ynaydi.
O'tmish tanqidiy davri "o'z taqdirini o'zi belgilash" atamasi tomonidan
belgilanishi mumkin bo'lgan maxsus shaxsiy ta'limning paydo bo'lishi bilan
yakunlanadi, bu o'zini jamiyat a'zosi sifatida xabardorligi va hayotda tayinlanishi
bilan ajralib turadi.
2.2 O‘smirlik davridagi inqirozdan samarali chiqish uchun bir qator
psixologik tavsiyalar.
Inqiroz holatidan chiqish usullari.
Yuqorida aytib o'tilganlar tufayli o'smirlar tushuniladi va qabul qilinadigan
ma'lum bir guruhga tegishli bo'lishi kerak. Ehtimol, bu hovlida o'z-o'zidan, musiqa
maktabida, musiqa maktabida, musiqa maktabida, shuningdek, jamiyatdan himoya
qilish uchun o'z-o'zini anglash va himoya qilish uchun, shuningdek, o'smirlar -
16

subkulturaning ma'lum bir birligidan iborat bo'lgan ma'lumot guruhi bo'lishi
mumkin. Ba'zi holatlarda o'spirinning o'zi amalga oshira olmaydigan hollarda, u
o'z joniga qasd qilishga olib keladigan depressiya holatida sug'oriladi.
O'smir inqirozi bu asrda boshqalari bilan o'spirinlar o'rtasidagi munosabatlar
o'zgarayotgani bilan ajralib turadi. Ular o'zlariga va kattalar uchun tijorat
talablarini kuchaytirishni boshlaydilar va ular kichik sifatida ular bilan
bog'lanishdan norozilik bildirmoqdalar.
Ushbu bosqichda bolalarning xatti-harakati tubdan o'zgarib bormoqda:
Ularning ko'plari qo'pol, nazoratchan bo'lib qoladilar, ularga quloq solmaydi,
sharhlarni (o'smirlar negizimizmini) ig'vo qiladi yoki aksincha o'zlarini to'sib
qo'yishi mumkin.
Agar taniqli kattalar bolaning ehtiyojlariga mansub bo'lsa va birinchi salbiy
namoyandalar bolalari bilan munosabatlarini tiklasa, o'tish davri ikkala tomon
uchun ham shafqatsiz va og'riqli emas. Aks holda, o'smir inqiroz juda qattiq davom
etadi. Unda tashqi va ichki omillar ta'sir qiladi.
Osmirga‘ tashqi omillar bu kattalar, qaramlik va parvarish qilish, o'spirin
odamlar haddan tashqari ko'payib ketganligi sababli davom etishni davom ettirish
mumkin. U o'zlarini ozod qilishga intila va mustaqil qaror qabul qilish va zarur deb
hisoblaganidek harakat qilish uchun o'zlarini etarlicha harakat qilish uchun
etarlicha etarli. O'smir juda qiyin vaziyatda: bir tomondan, u haqiqatan ham katta
yoshga to'ldi, ammo boshqa tomondan, bolalarning xususiyatlari uning psixologiya
va xatti-harakatlarida saqlanib qolmaydi, bu uning vazifalariga jiddiy munosabatda
bo'lmaydi mas'uliyatli va mustaqil ravishda harakat qiling. Bularning barchasi
kattalar buni o'zlariga tenglashtira olmaydilar.
Biroq, kattalarni o'smirlikka o'zgartirish kerak, aks holda u katta yoshdagi
kattalar va o'spirin va shaxsiy rivojlanishni kechiktirishga olib keladi. O'smirning
keraksizligi, beparvolik, begonalashuv hissi bo'lishi mumkin, chunki kattalar buni
tushuna olmaydi va yordam bera olmaydi. Natijada, o'spirin chinakam yordamga
muhtoj bo'lsa va oqsoqollarning yordami, uning kattalardagi hissiy rad etilishi
17

bo'ladi, ikkinchisi bolaga ta'sir qilish va unga yordam berish imkoniyatini
yo'qotadi.
Shunga o'xshash muammolardan qochish uchun biz bir do'stona, hurmat,
hurmatga asoslangan o'spirin bilan munosabatlarni rivojlantirishimiz kerak.
Bunday munosabatlarni yaratish o'smirni har qanday jiddiy ishlarga jalb qilishga
yordam beradi.
Ichki omillar o'spirinning shaxsiy rivojlanishini aks ettiradi. Xarajatning
odatlari va xususiyatlari, uni homilador bo'lishiga to'sqinlik qiladi: ichki taqiqlar,
odatlar va boshqalarga odat bo'lib qoladi. O'z-o'zini yaxshilash istagi paydo bo'ladi,
bu o'z-o'zini anglashni rivojlantirish (refleksiya) , o'z-o'zini konfiguratsiya, o'zini
tasdiqlash. O'smirning tanqidiy jihatlari jismoniy, ham shaxsiy xususiyatlarga ega
(belgi xususiyatlari), bu uning do'stona munosabatlari va odamlar bilan aloqa
o'rnatishda oldini olish uchun uning xarakteriga xalaqit beradigan belgilar tufayli
yuzaga keladi. Uning manzilidagi salbiy bayonotlar ta'sirli tarqalish va nizolarga
olib kelishi mumkin.
Bu yoshda tananing ko'payishi va hissiyotlarning o'sishi davom etmoqda:
o'spirin asabiylasha boshlaydi: o'zini to'lovga qodir emas, bu unga dosh berish
qiyin bo'lgan ichki kuchlanishga olib keladi, bu unga bardosh berishi qiyin bo'lgan
ichki kuchlanishga olib keladi, bu unga bardosh berishi qiyin bo'lgan ichki
kuchlanishga olib keladi, bu unga bardosh berishi qiyin bo'lgan ichki kuchlanishga
olib keladi, bu unga dosh berish qiyin. .
Xulq-atvor o'zgarishlari ular «hamma narsani boshdan kechirishni istash
istagida namoyon bo'ladilar, xavf ostida bo'lish moyilligi. O'smir taqiqlangandan
oldin hamma narsani o'ziga tortadi. Ko'pgina "qiziquvchanlik" alkogol, giyohvand
moddalar chekishni boshlaydilar. Agar bu qiziquvchanlikdan emas, lekin Curazada
bo'lganligi sababli, giyohvand moddalar uchun psixologik qaramlik bo'lishi
mumkin, ammo ba'zida qiziquvchanlikka olib keladi.
Bu yoshda ma'naviy o'sish ro'y beradi va aqliy holat o'zgarishlari. Dunyo
uchun tegishli bo'lgan akad, o'zlari bilan shaxsiy g'oyalar uchun shaxsiy g'oyalar
18

bilan nomuvofiqlik bilan bog'liq. Ushbu qarama-qarshiliklar obsesif holatlarga olib
kelishi mumkin: shubhalar, o'zlari haqidagi fikrlardan qo'rqish.
Nayotivizmning namoyon bo'lishi ba'zi o'spirinlarda bir oz o'spirinlarda
boshqa tomondan qarama-qarshi qarama-qarshilikda ifodalash mumkin,
boshqarilmagan qarama-qarshiliklar (ko'pincha kattalar) va boshqa norozilik
reaktsiyalari. Kattalar (o'qituvchilar, ota-onalar, yaqin) o'spirin bilan
munosabatlarni tiklashga, uning muammolarini tushunishga va o'tish davrini
kamroq og'riqli qilishiga harakat qiling.
19

XULOSA.
Xulosa qilib shuni ta'kidlash kerakki, inqiroz qiyin, ammo yengib o'tish
mumkin bo'lgan, katta mas'uliyat talab qiladigan va muvaffaqiyatli o'tib ketgan
taqdirda shaxsiy rivojlanishni ta'minlaydigan vaziyat sifatida qabul qilish
muhimdir.
Bundan tashqari, shaxsiy inqirozning rivojlanishi madaniy, ijtimoiy-iqtisodiy,
diniy omillar bilan belgilanadi, shuningdek, shaxsning jinsi, uning oilaviy
an'analari va shaxsiy tajribasi bilan bog'liq. Yosh davr inqirozi muqarrardir.
1) Ushbu kurs ishida adabiyotlarni o'rgangandan so'ng, o’smirlik inson
hayotining eng qiyin davrlaridan biri hamda intensiv o'sish va tanani o'zgartirish
o'smirning ruhiyatiga jiddiy ta'sir ko'rsatmoqda degan xulosaga keldik.
2) O'smirliklarning inqirozning asosiy xususiyatlarini hisobga olgan holda,
o’smirning o'zgarishi, balog'atga yetmaganlik va mustaqillikka intilish istagi, yosh
va tashqi shaxslararo to'qnashuvlardagi massaga chiqadi
3) Inqirozning holatini tavsiflovchi biz o'spirinlik ruhidagi konstruktiv
hodisalarni engish uchun, yaqinlarga tegishli bo'lganlar (do'stlar bilan tanishish,
unga taklif qilish uchun, Do'stlar ota-onalari bilan sport, musiqa, o'spirinning
konstruktiv manfaatlarini qo'llab-quvvatlash va bola uchun boshqa bir vaqt
bo'lishiga qaramay, qizg'in davrlarga rioya qiling.
Shunday qilib, biz bir bor o’ylab ko’rib, ushbu muammoni tubdan o'rganishni
davom ettirish uchun zarur deb hisoblaymiz hamda bu bilimlarning o’smirlarning
o'zlariga bo'lgan munosabati haqidagi muhimligini ta'kidlaymiz.
20

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO ‘ YHATI .
1. Abdurahmonov R.A. Umumiy psixologiya va psixoterapiyaga kirish. - M .:
MPSI; Voronej: NPO MODEK nashriyoti, 2008 yil.
2. Bosart A.B. Yosh yoki tarbiya paradokslari. M .: Ta'lim, 1991 yil.
3. Dobrovich A.B. Muloqot psixologiyasi va psixogigienasi haqida o'qituvchi. -
M .: "Ta'lim", 1987 yil.
4. Dragunova T.V. "Inqiroz" turli yo'llar bilan tushuntirildi // Rivojlanish
psixologiyasi bo'yicha o'quvchi / Ed. DI. Feldshteyn. Moskva: Amaliy
psixologiya instituti, 1996 yil.
5. Jbanov E. "Biz" va "Ular" // Oila va maktab, 1990 yil, 9-son, P.4-6, 10-son.
6. Kulagina I.Yu. Rivojlanish psixologiyasi (tug'ilgandan 17 yoshgacha bo'lgan
bolaning rivojlanishi). M .: URAO nashriyoti, 2007.
7. Levy V. Nostandart bola. M .: Bilim, 1989 yil.
8. Tibbiy psixologiya: darslik. Ed. F.M.Gayduk. - Minsk: O'rta maktab, 2006
yil.
9. Umumiy psixologiya: ma'ruzalar kursi. tomonidan tuzilgan E.I.Rogov. - M .:
Vlados, 1998 yil.
10. O.I.Polyantseva Psixologiya. - Rostov n/a: "Feniks", 2008 yil.
11. Tvorogova N.D. Psixologiya (tibbiyot talabalari uchun ma'ruzalar). - M .:
GOU VUNMTs MZ RF, 2009 yil.
12. Fromm E. Xarakter va ijtimoiy taraqqiyot. Shaxs psixologiyasi: matnlar. -
M .: 1982 yil.
13. Shkurenko D.A. Umumiy va tibbiy psixologiya: darslik. - Rostov n/a:
"Feniks", 2007 yil.
INTERNET SAYTLARI.
14. www . reformed . org .
15. www.psyworld.ru/students
21

“O‘smirlik davrida psixik rivojlanish xususiyatlari”.

Sotib olish