O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirish - Iqtisodiyot - Kurs ishlari

Dokument ma'lumotlari

Narxi	13000UZS
Hajmi	425.6KB
Xaridlar	0
Yuklab olingan sana	22 Sentyabr 2025
Kengaytma	docx
Bo'lim	Kurs ishlari
Fan	Iqtisodiyot

O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirish

Sotib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA
INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
RAQAMLI IQTISODIYOT VA INNOVATSIYALAR FAKULTETI
“IQTISODIYOT” KAFEDRASI
“IQTISODIY O’SISH”
fanidan
O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini
o’zgartirish
Mavzusidagi
KURS ISHI

1«Himoyadan o’tdi»
Baholandi __________________
«____» _____________ 2025 y.
Qabul qildi:
_____________________________
_____________________________ Bajardi:
III-kurs, 4_-22 guruh talabasi
_____________________________
Ilmiy raxbar:
_____________________________

MUNDARIJA
KIRISH ................................................................................................................................................... 3
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyin ijtimoiy-iqtisodiy hayotning barcha
sohalarida tub o’zgarishlar amalga oshirila boshlandi. Bu o’zgarishlarning markazida iqtisodiyotning bosh
asoslaridan biri bo’lgan mulkchilik munosabatlarini isloh qilish, uni bozor tamoyillariga moslashtirish
masalasi turdi. Chunki mulkchilik – bu jamiyatning iqtisodiy hayotida ustuvor ahamiyatga ega bo’lgan, ishlab
chiqarish vositalarining egaligi va ulardan foydalanish huquqini belgilovchi asosiy institutdir. Davlat
mulkchiligidan xususiy mulkchilikka o’tish, mulkchilikning aralash shakllarini shakllantirish, iqtisodiyotni
liberallashtirish orqali investitsiyalarni jalb etish kabi jarayonlar hozirgi kunda O’zbekiston iqtisodiyotining
asosiy yo’nalishlaridan biri hisoblanadi. ............................................................................................................ 3
Mazkur kurs ishining dolzarbligi shundaki, O’zbekistonda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar
doirasida mulkchilik shakllarini maqbullashtirish va ularning o’zaro muvozanatini ta’minlash masalasi
bugungi kunda ham o’z dolzarbligini yo’qotmagan. Xususan, iqtisodiyotda davlat ishtirokini bosqichma-
bosqich qisqartirish, xususiy sektorning rolini kuchaytirish, mulkchilik shakllarining huquqiy asoslarini
mustahkamlash orqali iqtisodiy samaradorlikka erishish masalasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. ............... 3
Kurs ishining maqsadi – O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o’zgarishi jarayonlarini
nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilish, ularning rivojlanish bosqichlari va bugungi kundagi holatini o’rganish,
shuningdek, istiqboldagi rivojlanish yo’nalishlari bo’yicha ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqishdan iborat. 3
Kurs ishining ob’ekti – O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy tizimi va undagi mavjud mulkchilik
shakllari, ularning o’zgarishi va takomillashuvi jarayonidir. ............................................................................... 3
Ishning predmeti – O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirishning nazariy asoslari,
amaliy jihatlari hamda ularning iqtisodiy jarayonlarga ta’siri hisoblanadi. ........................................................ 3
Kurs ishining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: ............................................................................ 4
mulkchilik va uning turlari bo’yicha ilmiy-nazariy asoslarni tahlil qilish; ............................................... 4
O’zbekistonda mulkchilik shakllarining evolyutsiyasini tarixiy davrlar kesimida o’rganish; .................. 4
islohotlar natijasida yuzaga kelgan yangi mulk shakllarini baholash; .................................................... 4
xususiylashtirish jarayonining natijalarini tahlil qilish; .......................................................................... 4
mavjud muammolar va ularni hal etish yo’llarini aniqlash; ................................................................... 4
kelgusida mulkchilik shakllarining rivojlanish istiqbollari bo’yicha takliflar berish. ............................... 4
Kurs ishi o’z tuzilishiga ko’ra, uch asosiy bobdan iborat bo’lib, har bir bob bir-biri bilan uzviy bog’liq
holda mavzuni izchil yoritadi. Birinchi bobda mulkchilik shakllarining nazariy asoslari, ularning iqtisodiyotni
shakllantirishdagi o’rni va ahamiyati bayon qilinadi. Ikkinchi bobda esa O’zbekistonda mulkchilik
shakllarining o’zgarishi jarayonlari, ularning amaliy tajribalari va tahlillari keltiriladi. Uchinchi bob esa
O’zbekistonda mulkchilik shakllarining kelajakdagi rivojlanish istiqbollarini o’rganish, taklif va tavsiyalar
berishga bag’ishlangan. ..................................................................................................................................... 4
I BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA MULKCHILIK SHAKLLARINING RIVOJLANISH TARIXI .................. 5
1.1. MULKCHILIK SHAKLLARINING UMUMIY TUSHUNCHASI VA TURLARI ............................................. 5
1.1.1-rasm. Mulkchilik shakllari bo’yicha qurilish ishlari hajmi ..................................................................... 6
1.2. O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o’zgarishlari va rivojlanish dinamikasi ............ 7
1.3. O’zbekiston Respublikasida mulkchilik shakllarini tartibga soluvchi qonunchilik asoslari ............ 11
2.1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllarining o’rni va ahamiyati ..................................... 15
2.2. Xususiy sektorning rivojlanishi va uning iqtisodiy taraqqiyotdagi roli .......................................... 17
2.3. O’zbekistonda mulkchilik shakllarining huquqiy asoslari va davlat siyosati ................................. 19
Bozor munosabatlari sharoitida mulkchilik shakllarining o’zaro ta’siri va rivojlanish istiqbollar ......... 21
Xususiylashtirish jarayonining mulkchilik shakllari rivojiga ta’siri ....................................................... 28
XULOSA ............................................................................................................................................... 31
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI ......................................................................................... 33
2

KIRISH
O’zbekiston Respublikasi mustaqillikka erishganidan keyin ijtimoiy-iqtisodiy
hayotning barcha sohalarida tub o’zgarishlar amalga oshirila boshlandi. Bu
o’zgarishlarning markazida iqtisodiyotning bosh asoslaridan biri bo’lgan mulkchilik
munosabatlarini isloh qilish, uni bozor tamoyillariga moslashtirish masalasi turdi.
Chunki mulkchilik – bu jamiyatning iqtisodiy hayotida ustuvor ahamiyatga ega
bo’lgan, ishlab chiqarish vositalarining egaligi va ulardan foydalanish huquqini
belgilovchi asosiy institutdir. Davlat mulkchiligidan xususiy mulkchilikka o’tish,
mulkchilikning aralash shakllarini shakllantirish, iqtisodiyotni liberallashtirish orqali
investitsiyalarni jalb etish kabi jarayonlar hozirgi kunda O’zbekiston iqtisodiyotining
asosiy yo’nalishlaridan biri hisoblanadi.
Mazkur kurs ishining dolzarbligi shundaki, O’zbekistonda amalga
oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar doirasida mulkchilik shakllarini maqbullashtirish va
ularning o’zaro muvozanatini ta’minlash masalasi bugungi kunda ham o’z
dolzarbligini yo’qotmagan. Xususan, iqtisodiyotda davlat ishtirokini bosqichma-
bosqich qisqartirish, xususiy sektorning rolini kuchaytirish, mulkchilik shakllarining
huquqiy asoslarini mustahkamlash orqali iqtisodiy samaradorlikka erishish masalasi
muhim ahamiyat kasb etmoqda.
Kurs ishining maqsadi – O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining
o’zgarishi jarayonlarini nazariy va amaliy jihatdan tahlil qilish, ularning rivojlanish
bosqichlari va bugungi kundagi holatini o’rganish, shuningdek, istiqboldagi
rivojlanish yo’nalishlari bo’yicha ilmiy asoslangan takliflar ishlab chiqishdan iborat.
Kurs ishining ob’ekti – O’zbekiston Respublikasining iqtisodiy tizimi va
undagi mavjud mulkchilik shakllari, ularning o’zgarishi va takomillashuvi jarayonidir.
Ishning predmeti – O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini
o’zgartirishning nazariy asoslari, amaliy jihatlari hamda ularning iqtisodiy
jarayonlarga ta’siri hisoblanadi.
3

Kurs ishining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
 mulkchilik va uning turlari bo’yicha ilmiy-nazariy asoslarni tahlil qilish;
 O’zbekistonda mulkchilik shakllarining evolyutsiyasini tarixiy davrlar kesimida
o’rganish;
 islohotlar natijasida yuzaga kelgan yangi mulk shakllarini baholash;
 xususiylashtirish jarayonining natijalarini tahlil qilish;
 mavjud muammolar va ularni hal etish yo’llarini aniqlash;
 kelgusida mulkchilik shakllarining rivojlanish istiqbollari bo’yicha takliflar
berish.
Kurs ishi o’z tuzilishiga ko’ra, uch asosiy bobdan iborat bo’lib, har bir bob
bir-biri bilan uzviy bog’liq holda mavzuni izchil yoritadi. Birinchi bobda mulkchilik
shakllarining nazariy asoslari, ularning iqtisodiyotni shakllantirishdagi o’rni va
ahamiyati bayon qilinadi. Ikkinchi bobda esa O’zbekistonda mulkchilik shakllarining
o’zgarishi jarayonlari, ularning amaliy tajribalari va tahlillari keltiriladi. Uchinchi bob
esa O’zbekistonda mulkchilik shakllarining kelajakdagi rivojlanish istiqbollarini
o’rganish, taklif va tavsiyalar berishga bag’ishlangan.
4

I BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA MULKCHILIK
SHAKLLARINING RIVOJLANISH TARIXI
1.1. MULKCHILIK SHAKLLARINING UMUMIY TUSHUNCHASI VA
TURLARI
Mulkchilik shakllari iqtisodiy tizimning asosiy elementlaridan biri bo’lib, ular
ishlab chiqarish vositalariga, yerga va boshqa resurslarga bo’lgan huquqlarni
belgilaydi. Mulkchilik shakllari jamiyatda iqtisodiy resurslarni boshqarish va ulardan
foydalanish huquqini ifodalaydi. Har bir mulkchilik shakli, o’ziga xos huquqiy va
ijtimoiy mexanizmlar asosida ishlaydi va ishlab chiqarish jarayonini samarali tashkil
etishga xizmat qiladi. Mulkchilik shakllarining o’zgarishi iqtisodiy tizimni
modernizatsiya qilish, yangi bozor mexanizmlarini joriy etish va iqtisodiy
samaradorlikni oshirishda muhim rol o’ynaydi.
Mulkchilik shakllarining turlari jamiyatdagi ishlab chiqarish vositalari va
resurslarga bo’lgan turli xil huquqlarni aks ettiradi. Ular har xil iqtisodiy tizimlar va
davrlar doirasida o’zgarib turadi. Har bir mulkchilik shakli, o’z navbatida, iqtisodiy
va ijtimoiy vazifalarni bajaradi va jamiyatda resurslarni taqsimlashda muhim
ahamiyatga ega bo’ladi.
Xususiy mulk, davlat mulki va kooperativ mulkchilik shakllari asosiy uchta
shaklni tashkil etadi. Har bir shaklning o’ziga xos xususiyatlari, afzalliklari va
kamchiliklari mavjud. Ushbu shakllar iqtisodiy va siyosiy tizimning rivojlanishiga
qarab o’zgaradi va bir-biri bilan o’zaro bog’liq bo’lishi mumkin.
Xususiy mulk — bu mulkchilik shakli, unda ishlab chiqarish vositalari, yer va
boshqa resurslar shaxsiy shaxslar yoki oilalar tomonidan boshqariladi va ulardan
foydalaniladi. Xususiy mulkchilik shakli, erkin bozor iqtisodiyotining asosini tashkil
etadi va uning asosiy tamoyillari bozor erkinligi, shaxsiy erkinlik, mulkchilik huquqi
va raqobatdir. Xususiy mulkchilik iqtisodiy jarayonlarning samaradorligini oshirish,
yangi texnologiyalarni joriy etish va innovatsion yondashuvlarni rivojlantirish uchun
zarurdir. Bunda mulk egalarining o’z resurslarini boshqarish, foyda olish va
5

investitsiya qilish huquqi mavjud. Xususiy mulkchilikning asosiy afzalligi shundaki, u
resurslarning optimal taqsimlanishini ta’minlaydi va ishlab chiqarishning
samaradorligini oshiradi. Xususiy mulkchilik bozorning talab va taklifiga moslashgan
holda faoliyat yuritadi, bu esa iqtisodiyotda yangiliklar va ilg’or texnologiyalarni
tezroq joriy etilishiga yordam beradi.
1.1.1-rasm. Mulkchilik shakllari bo’yicha qurilish ishlari hajmi 1
Davlat mulki — bu mulkchilik shakli, unda ishlab chiqarish vositalari, yer va
boshqa resurslar davlat yoki uning organlari tomonidan boshqariladi. Davlat mulki
ko’pincha jamoat ehtiyojlarini qondirish uchun ishlatiladi. Ta’lim, sog’liqni saqlash,
transport, energetika kabi sohalarda davlat mulki keng qo’llaniladi. Davlat mulki
iqtisodiy barqarorlikni saqlash, ijtimoiy xizmatlarni ko’rsatish va davlat siyosatini
amalga oshirishda muhim rol o’ynaydi. Davlat mulkchilik shakli ko’pincha
davlatning iqtisodiy va ijtimoiy manfaatlarini himoya qilishga qaratilgan bo’lib,
davlat korxonalari orqali resurslar taqsimlanadi. Davlat mulkini boshqarish davlatning
nazoratida bo’lib, davlatning iqtisodiy siyosatini amalga oshirish uchun zarur vosita
1
https://www.toshstat.uz/uz/matbuot-markazi/news
6

sifatida ishlatiladi. Bunday mulkchilik shaklida jamiyat ehtiyojlariga qarab ishlab
chiqarish yo’nalishlari va xizmatlar taqdim etiladi, bu esa ijtimoiy adolatni
ta’minlashda yordam beradi.
Kooperativ mulk — bu mulkchilik shakli, unda ishlab chiqarish vositalari va
resurslar bir necha shaxslar yoki tashkilotlar tomonidan birgalikda boshqariladi.
Kooperativ mulk asosan kichik va o’rta biznes sub’ektlari, fermer xo’jaliklari yoki
ishlab chiqarish korxonalari tomonidan qo’llaniladi. Bunda ishlab chiqarish vositalari
birgalikda boshqarilib, resurslar teng taqsimlanadi. Kooperativ mulkchilikda
ishtirokchilar birgalikda foyda olishadi va zararlar birgalikda bo’lishadi. Ushbu shakl
iqtisodiy samaradorlikni oshirish, kichik ishlab chiqaruvchilarni qo’llab-quvvatlash,
resurslarni tejash va bozor talablariga moslashish uchun muhim ahamiyatga ega.
Kooperativ mulkchilik tizimi kichik va o’rta biznesni rivojlantirishda, shuningdek,
innovatsion yondashuvlarni joriy etishda samarali vosita bo’lib xizmat qiladi.
Mulkchilik shakllari jamiyatdagi ishlab chiqarish resurslarini taqsimlash va
boshqarishning muhim vositasi hisoblanadi. Har bir shaklning o’ziga xos
xususiyatlari mavjud bo’lib, ular iqtisodiy tizimdagi o’zgarishlarga qarab o’zgaradi va
rivojlanadi. Mulkchilik shakllarining rivojlanishi jamiyatning iqtisodiy, siyosiy va
ijtimoiy ehtiyojlariga bog’liqdir. O’zbekistonning mustaqillik davrida mulkchilik
shakllarining rivojlanishi va ularning o’zgarishi mamlakatning iqtisodiy siyosatida
muhim o’rin tutadi. Shu bilan birga, mulkchilik shakllarining samarali boshqarilishi
va rivojlanishi, O’zbekistonning global bozorga integratsiyasi va iqtisodiy
barqarorligini ta’minlashda asosiy omil hisoblanadi.
1.2. O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o’zgarishlari va
rivojlanish dinamikasi
O’zbekistonning mustaqillikka erishishidan so’ng iqtisodiyotda mulkchilik
shakllarini o’zgartirish jarayoni boshlanib, bu jarayon iqtisodiy islohotlarning asosiy
yo’nalishlaridan biriga aylandi. Mulkchilik shakllarining o’zgarishi nafaqat iqtisodiy
7

tizimni, balki ijtimoiy va siyosiy tuzilmalarni ham tubdan o’zgartirishga sabab bo’ldi.
Bu jarayon davomida davlat mulkidan xususiy mulkka, shuningdek, davlatning bozor
iqtisodiyotidagi roli o’zgarishlarga yuz tutdi. Mulkchilik shakllarining o’zgarishlari
mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga ijobiy ta’sir ko’rsatdi, shuningdek, ijtimoiy
hayotda ham yangi mexanizmlarning paydo bo’lishiga olib keldi
Mulkchilik shakllarining o’zgarishlarini tushunish uchun, O’zbekistonning
iqtisodiy rivojlanishining tarixiy jarayoniga to’xtalib o’tish zarur. Sovet Ittifoqi
davrida iqtisodiyotning markazlashgan rejalashtirish tizimi hukmron bo’lib, ishlab
chiqarish vositalari va resurslar davlat tomonidan boshqarilgan. Ushbu tizimda barcha
iqtisodiy faoliyat davlatning markaziy organlari tomonidan belgilangan reja asosida
amalga oshirilar edi. O’zbekiston, Sovet Ittifoqi tarkibida bo’lgan davrda, bu tizimga
to’liq moslashgan bo’lsa ham, mustaqillikni qo’lga kiritganidan so’ng iqtisodiy
tuzilmaning tubdan o’zgarishi zarur bo’ldi.
Mustaqillikni qo’lga kiritganidan keyin, O’zbekistonning iqtisodiy siyosati
bozor iqtisodiyotiga asoslangan yangi mulkchilik shakllarini joriy etish, davlat
mulkini xususiylashtirish va xususiy sektorni rivojlantirishga qaratildi. Bu
jarayonning boshida davlat mulkini xususiylashtirishga keng imkoniyatlar yaratildi,
bu esa iqtisodiyotning turli tarmoqlarida xususiy sektorning kengayishiga olib keldi.
Xususiylashtirish jarayonining amalga oshirilishi, davlatning iqtisodiy faoliyatdagi
rolini kamaytirishga va uning samaradorligini oshirishga olib keldi. O’zbekiston
hukumati, iqtisodiy islohotlar davomida, davlat mulkini bozor iqtisodiyotining
talablariga mos ravishda boshqarish uchun bir qator qonunlar va normativ hujjatlar
yaratdi.
Davlat mulkidan xususiy mulkka o’tish jarayoni nafaqat iqtisodiy islohotlarni
amalga oshirishni ta’minladi, balki iqtisodiy va ijtimoiy tenglikni saqlash uchun yangi
mexanizmlar yaratishga ham yordam berdi. Xususiy mulkchilikning joriy etilishi,
ishlab chiqarishning samaradorligini oshirish, yangi texnologiyalarni joriy etish,
raqobatni rivojlantirish va iqtisodiyotni modernizatsiya qilishga imkon yaratdi.
8

Xususiy sektorda raqobatning kuchayishi, ishlab chiqaruvchilarni o’z mahsulotlarini
takomillashtirish va bozor talablariga moslashtirishga undadi.
1.2.1-jadval.Hududlar kesimida mulkchilik shakllari bo’yicha bajarilgan
qurilish ishlari 2021- yil yanvar-may oylarida. 2
2
Fayzullayev, R. (2018). Davlat mulkini xususiylashtirish va raqobat. Tashkent: Iqtisodiyot nashriyoti.
9

Shu bilan birga, O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirish
faqat xususiylashtirish bilan cheklanmagan. Mulkchilik shakllarining
diversifikatsiyasi va kooperativ shakllarning rivojlanishi ham ahamiyatga ega bo’ldi.
O’zbekistonda kooperativ mulkchilik shakllari, ayniqsa, qishloq xo’jaligida va kichik
biznesda keng tarqaldi. Kooperativlar fermerlar va kichik ishlab chiqaruvchilarni
birlashtirish, resurslarni tejamkorlik bilan ishlatish, mahsulotlar ishlab chiqarishda
samaradorlikni oshirish uchun xizmat qildi. Bunday kooperativ shakllarining
rivojlanishi, ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda ham muhim rol o’ynadi.
Bundan tashqari, davlatning iqtisodiy siyosatida xususiy mulkchilikka
asoslangan modernizatsiya jarayonlari davomida, mulkchilik shakllarining o’zgarishi
mehnat bozorini va ijtimoiy ta’minot tizimini ham tubdan o’zgartirdi. Xususiy
sektorning rivojlanishi yangi ish o’rinlarini yaratishga, ishlab chiqarish va xizmatlar
sifatini oshirishga, ishlab chiqaruvchi va iste’molchi o’rtasidagi munosabatlarni
yaxshilashga yordam berdi. Bu jarayonning ijtimoiy taraflari ham mavjud bo’lib,
ijtimoiy tenglikni saqlash va jamiyatda barqaror rivojlanishni ta’minlashga qaratilgan
chora-tadbirlarni amalga oshirish zarur bo’ldi.
Mustaqillikdan so’ng mulkchilik shakllarini o’zgartirish jarayonining yana bir
muhim jihati — bu O’zbekistonning global bozorga integratsiyasi bo’ldi.
O’zbekistonning iqtisodiy siyosati dunyo bozoriga moslashishga, xalqaro savdo va
investitsiya bilan shug’ullanishga, shuningdek, turli mamlakatlar bilan iqtisodiy
hamkorlikni mustahkamlashga qaratildi. Xususiy sektorning rivojlanishi, bozor
iqtisodiyotining talablariga javob beradigan ishlab chiqarish tizimlarini yaratish,
mamlakatning iqtisodiy rivojlanishini yangi bosqichga olib chiqdi.
Shu bilan birga, mulkchilik shakllarining o’zgarishi davlat va xususiy sektor
o’rtasidagi o’zaro aloqalarni yanada murakkablashtirdi. O’zbekiston hukumati
iqtisodiy islohotlar davomida davlat sektorining ham samarali ishlashini ta’minlash,
shu bilan birga, xususiy sektorni qo’llab-quvvatlashga qaratilgan siyosatni amalga
oshirdi. Bunday siyosat mamlakat iqtisodiyotining barqarorligini ta’minlash,
10

bozorning erkin ishlashini rag’batlantirish va davlat tomonidan amalga oshiriladigan
ijtimoiy dasturlarni samarali amalga oshirishga yordam berdi.
Shu tarzda, O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o’zgarishlari va
rivojlanish dinamikasi mamlakatning iqtisodiy siyosatining asosiy yo’nalishlarini
belgilab berdi. Davlat mulkidan xususiy mulkka o’tish, yangi kooperativ shakllarning
rivojlanishi va bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonlari mamlakatning iqtisodiy
tuzilmasini tubdan o’zgartirdi. Bu jarayonlarning ijtimoiy va iqtisodiy natijalari
mamlakatning barqaror rivojlanishini ta’minlashga, xalqaro iqtisodiy hamkorlikni
rivojlantirishga va o’z iqtisodiy potentsialini oshirishga yordam berdi.
1.3. O’zbekiston Respublikasida mulkchilik shakllarini tartibga soluvchi
qonunchilik asoslari
O’zbekiston Respublikasida mulkchilik shakllarini tartibga solish, mamlakatda
bozor iqtisodiyoti tamoyillariga asoslangan mulkiy munosabatlarni shakllantirish va
himoya qilishda muhim omil hisoblanadi. Mulkchilikning huquqiy asoslarini
belgilovchi qonunchilik tizimi mulk huquqini himoya qilish, uni erkin tasarruf qilish,
xususiy mulkni rivojlantirish, shuningdek, barcha mulk shakllarining tengligini
ta’minlashni ko’zda tutadi. O’zbekiston Konstitutsiyasi, Fuqarolik kodeksi,
“Mulkchilik to’g’risida”gi qonun, “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdor
huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi qonun hamda boshqa normativ-huquqiy
hujjatlar ushbu sohani tartibga soluvchi asosiy manbalar hisoblanadi.
Konstitutsiyaning 36-moddasida har bir fuqaroning mulkka egalik qilish huquqi
kafolatlangan. Bu huquqga ko’ra, har bir shaxs qonuniy yo’l bilan orttirilgan mulkiga
egalik qiladi, undan foydalanadi va uni tasarruf etadi. Konstitutsiyada davlat, xususiy,
kooperativ, jamoa va boshqa mulk shakllari tan olinadi va ularning teng huquqliligi
kafolatlanadi. Ushbu norma mulk shakllari orasida diskriminatsiyaga yo’l
qo’ymaslikni va iqtisodiy erkinlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
11

1990-yillarning boshlaridan boshlab, O’zbekistonda iqtisodiy islohotlar
doirasida mulkchilik munosabatlarini tartibga soluvchi qonunchilik bazasi
shakllantirildi. Xususan, 1991-yilda qabul qilingan “Davlat mulkini xususiylashtirish
to’g’risida”gi qonun mamlakatda mulkchilik shakllarining xilma-xilligini
ta’minlashda asosiy bosqich bo’ldi. Bu qonun asosida ko’plab davlat korxonalari
xususiylashtirildi, ularning faoliyatida bozor mexanizmlari joriy qilindi.
Xususiylashtirish jarayoni orqali minglab ishlab chiqarish subyektlari va xizmat
ko’rsatish korxonalari yangi mulk egalariga o’tkazildi.
1.3.1-rasm.Mulkchilik munosabatlari. 3
Bundan tashqari, O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik kodeksi (1996-yil)
mulk huquqining shakllari, mazmuni va amalga oshirilishini batafsil tartibga soladi.
Kodeksda mulk huquqining quyidagi asosiy elementlari belgilanadi: egalik qilish,
foydalanish va tasarruf etish. Mulk egaligi, ya’ni mulk ustidan nazorat qilish va uni
boshqarish huquqi; undan foydalanish, ya’ni foyda olish yoki uni ijaraga berish
3
Muallif tomonidan tuzildi.
12

huquqi; va tasarruf etish, ya’ni mulkni sotish, hadya qilish, merosga qoldirish
huquqlari qonuniy asosda himoya qilinadi.
1998-yilda qabul qilingan “Xususiy mulkni himoya qilish va mulkdor
huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi qonun xususiy mulk egalarining huquqlarini
mustahkamladi. Ushbu qonunda davlat organlarining xususiy mulkka asossiz
aralashuviga yo’l qo’yilmasligi, xususiy mulkni musodara qilish faqat qonuniy
tartibda va to’liq kompensatsiya asosida amalga oshirilishi belgilab qo’yilgan. Bu
xususiy sektorni rivojlantirish va investorlar ishonchini mustahkamlashda muhim
huquqiy kafolat bo’ldi.
1.3.1 . Mulkchilikning shakllari va ularning amal qilishi. 4
So’nggi yillarda O’zbekiston hukumati tomonidan tadbirkorlikni rivojlantirish,
investitsiya muhitini yaxshilash va mulk huquqini mustahkamlash borasida qator
muhim qonunchilik tashabbuslari amalga oshirilmoqda. Masalan, “Tadbirkorlik
faoliyati erkinligi kafolatlari to’g’risida”gi qonun, “Davlat-xususiy sheriklik
to’g’risida”gi qonun va boshqa normativ-huquqiy hujjatlar orqali xususiy sektorni
rivojlantirish, davlat va xususiy sektor o’rtasida hamkorlikni kuchaytirish choralari
ko’rilmoqda.
4
www.alldata.uz
13

Qonunchilik hujjatlarida mulk huquqining buzilishi bilan bog’liq nizolarni sud
tartibida hal etish tartibi ham belgilab qo’yilgan. Bu fuqarolar va yuridik shaxslar
uchun o’z huquqlarini qonuniy yo’l bilan himoya qilish imkonini beradi. Notarial
xizmatlar, mulkni ro’yxatdan o’tkazish, yer uchastkalarini olish, mulkni meros qilib
qoldirish va boshqa huquqiy harakatlar qonunchilikda aniq tartibga solingan bo’lib,
bu mulkchilik munosabatlarining barqarorligini ta’minlaydi.
Shuningdek, xalqaro amaliyotga mos keluvchi qonunchilik normalarining joriy
etilishi O’zbekistonning xalqaro iqtisodiy tizimga integratsiyasini kuchaytirish
imkonini bermoqda. Mulkchilikka oid qonunchilik doimiy ravishda takomillashtirib
borilmoqda, mavjud normalar xalqaro standartlarga moslashtirilmoqda. Bu esa,
ayniqsa, chet el investitsiyalarini jalb qilish, investorlar huquqlarini himoya qilish va
xalqaro hamkorlikni mustahkamlash nuqtayi nazaridan muhim ahamiyatga ega.
Yuqoridagilardan kelib chiqib aytish mumkinki, O’zbekiston Respublikasida
mulkchilik shakllarini tartibga soluvchi qonunchilik bazasi mustahkam va dinamik
rivojlanayotgan tizimdir. U davlat va xususiy mulkchilik o’rtasidagi barqaror huquqiy
muvozanatni ta’minlash, mulkdorlar huquqlarini himoya qilish, iqtisodiyotning
samaradorligini oshirish hamda fuqarolarning mulk huquqlarini ta’minlashga xizmat
qilmoqda. Bu esa, o’z navbatida, mamlakat iqtisodiyotining barqaror rivojlanishiga
zamin yaratadi. 5
5
Ergashev, F. (2017). O‘zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o‘zgarishi. Tashkent:
Akademnashr.
14

II BOB. O’ZBEKISTON IQTISODIYOTIDA MULKCHILIK
SHAKLLARINING HOZIRGI HOLATI VA RIVOJLANISH
TENDENSIYALARI
2.1. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllarining o’rni va
ahamiyati
Bozor iqtisodiyotining eng asosiy xususiyatlaridan biri bu mulkchilik
shakllarining xilma-xilligi va ularning iqtisodiy jarayonlardagi faol ishtirokidir.
Mulkchilik — iqtisodiy resurslarga egalik qilish, ularni boshqarish va ulardan foyda
olish huquqining huquqiy, iqtisodiy va ijtimoiy ifodasidir. Bozor munosabatlari
shakllangan sharoitda esa aynan mulkchilikning turli shakllari iqtisodiyotni harakatga
keltiruvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Chunki har bir mulkdor o’z
resurslaridan samarali foydalanishga intiladi, bu esa bozor iqtisodiyotining raqobatga
asoslangan mexanizmini harakatga keltiradi.
O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida davlat mulkini isloh
qilish, uni xususiylashtirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo’llab-
quvvatlash orqali mulkchilik shakllarining xilma-xilligini shakllantirish asosiy
yo’nalishlardan biri bo’ldi. 1990-yillarning boshidan boshlab, iqtisodiy islohotlarning
markaziy qismi bo’lgan xususiylashtirish jarayoni davlat mulkini xususiy sektorga
o’tkazish orqali fuqarolarning iqtisodiy erkinligini oshirish, xususiy tashabbusni
rivojlantirish va ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlashga xizmat qildi.
Bugungi kunda O’zbekiston iqtisodiyotida davlat mulki, xususiy mulk, jamoa
mulki, aralash mulk shakllari mavjud bo’lib, ular o’zaro raqobat sharoitida faoliyat
yuritmoqda. Davlat mulki strategik ahamiyatga ega tarmoqlar, xususan energetika,
transport, aloqa, mudofaa va xavfsizlik sohalarida saqlanib qolmoqda. Shu bilan
birga, kichik biznes va xizmat ko’rsatish sohasida xususiy sektor yetakchi o’rinni
egallagan. Bu holat O’zbekistonda mulkchilik shakllarining iqtisodiyotda muvozanatli
taqsimlanayotganini ko’rsatadi.
15

Bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy mulk iqtisodiy o’sish, innovatsiya, bandlik
darajasining oshishi, davlat byudjetiga soliq tushumlarining ko’payishi kabi omillarda
hal qiluvchi rol o’ynaydi. Aynan xususiy sektor — bu investitsiya va raqobat
muhitining asosiy manbai bo’lib, u doimiy ravishda yangilik izlaydi, xaridorlar
ehtiyojini qondirishga intiladi. Bunda mulkdorning o’z boyligini ko’paytirishga
bo’lgan manfaatdorligi ishlab chiqarish samaradorligini ta’minlaydi.
Mulkchilik shakllarining o’zaro raqobatda faoliyat yuritishi iqtisodiyotning
umumiy dinamikasiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi. Misol uchun, davlat korxonalari
xususiy sektordagi raqobatchilar bilan sifat va samaradorlik bo’yicha bellashishga
majbur bo’ladi. Bu esa, o’z navbatida, davlat sektorini modernizatsiya qilish,
innovatsiyalarni joriy etish va menejment tizimini isloh qilish zaruratini yuzaga
keltiradi.
Shuningdek, mulkchilik shakllari turli sohalarda iqtisodiy faoliyatni
ixtisoslashtirish imkonini beradi. Masalan, qishloq xo’jaligida ko’p hollarda oilaviy
ferma xo’jaliklari yoki dehqon xo’jaliklari shaklidagi mulkchilik ustun bo’lsa, sanoat
va xizmat ko’rsatish tarmoqlarida xususiy korxonalar va qo’shma korxonalar faoliyati
rivojlangan.
O’zbekiston hukumatining so’nggi yillarda olib borayotgan siyosati mulkchilik
shakllarini yanada erkinlashtirish, xususiy sektor ulushini oshirish va davlat
ishtirokini kamaytirishga qaratilgan. “Davlat ishtirokidagi korxonalarni
transformatsiya qilish”, “xususiylashtirish jarayonlarini jadallashtirish”, “davlat-
xususiy sheriklik” kabi tashabbuslar bu yo’nalishdagi amaliy harakatlarni ifodalaydi.
Ayniqsa, davlat mulkini ochiq auksionlar orqali xususiylashtirish, moliyaviy tahlil
asosida davlat korxonalarini samaradorligini oshirish va ularga investitsiyalar jalb
etish kabi islohotlar iqtisodiyotni yanada bozor mexanizmlariga yaqinlashtirishda
muhim ahamiyat kasb etadi.
Xulosa qilib aytganda, bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllarining
o’rni va ahamiyati beqiyosdir. Ular iqtisodiy erkinlikni ta’minlaydi, raqobat muhitini
16

shakllantiradi, innovatsion rivojlanish va zamonaviy texnologiyalarni joriy qilishga
imkon yaratadi. Mulkchilik munosabatlarining huquqiy asosda rivojlanib borishi va
ularning iqtisodiyotdagi ulushining muvozanatli taqsimlanishi O’zbekistonning uzoq
muddatli barqaror iqtisodiy o’sishini ta’minlovchi muhim omillardan biridir.
2.2. Xususiy sektorning rivojlanishi va uning iqtisodiy taraqqiyotdagi roli
O’zbekiston iqtisodiyotida xususiy sektor tobora muhim o’rin egallab
bormoqda. Bozor munosabatlariga o’tish jarayoni bilan birgalikda xususiy sektorni
shakllantirish, uni qo’llab-quvvatlash va rag’batlantirish davlat siyosatining ustuvor
yo’nalishlaridan biriga aylandi. Chunki iqtisodiy faollikning oshishi, bandlik
darajasining ko’tarilishi, daromadlar manbaining ko’payishi va raqobatbardosh
mahsulotlar ishlab chiqarish kabi omillar aynan xususiy sektor bilan chambarchas
bog’liq.
Xususiy mulkka asoslangan tadbirkorlik faoliyati jamiyatda iqtisodiy
tashabbusni rivojlantiradi. Har bir tadbirkor o’z resurslaridan maksimal darajada
samarali foydalanishga, xaridor talabini qondiradigan mahsulot yoki xizmatlar taklif
etishga intiladi. Bu esa bozor iqtisodiyotining asosiy tamoyillaridan biri – erkin
raqobatni vujudga keltiradi. Raqobat esa o’z navbatida sifat, samaradorlik va
innovatsion yondashuvlarni talab etadi.
O’zbekiston Respublikasida so’nggi yillarda xususiy sektorga bo’lgan e’tibor
sezilarli darajada kuchaydi. Xususan, “Tadbirkorlik faoliyatini qo’llab-quvvatlash
agentligi”, “Yagona interaktiv davlat xizmatlari portali”, “Biznes ombudsman” kabi
institutlarning joriy etilishi, kredit-soliq imtiyozlari, yer ajratishdagi soddalashtirilgan
tartiblar tadbirkorlikni rivojlantirishga xizmat qilmoqda. Kichik biznes va xususiy
tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlash orqali minglab ish o’rinlari yaratilmoqda, yangi
innovatsion g’oyalar hayotga tadbiq qilinmoqda.
Xususiy sektor nafaqat ishlab chiqarish va xizmat ko’rsatish sohalarida, balki
qishloq xo’jaligi, sanoat, transport, qurilish, axborot texnologiyalari kabi strategik
17

tarmoqlarda ham faol ishtirok etmoqda. Ayniqsa, eksportbop mahsulotlar ishlab
chiqarish, import o’rnini bosuvchi tovarlar yaratish borasidagi salohiyati kundan-
kunga ortib bormoqda. Ko’plab yirik ishlab chiqaruvchilar – to’qimachilik,
farmatsevtika, oziq-ovqat sanoati va boshqa yo’nalishlardagi korxonalar aynan
xususiy mulkka asoslangan.
Bugungi kunda O’zbekiston iqtisodiyotining yalpi ichki mahsulotidagi (YAIM)
xususiy sektor ulushi 80 foizdan oshgan. Bu ko’rsatkich mamlakatda xususiy
sektorning yetakchi kuchga aylanganini ko’rsatadi. Shu bilan birga, xususiy sektor
eksport hajmida ham muhim o’rin egallamoqda – ayniqsa, qayta ishlovchi sanoat va
xizmatlar eksportida.
Xususiy sektorning rivojlanishi ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda ham muhim
rol o’ynaydi. U aholining turli qatlamlarini ish bilan ta’minlabgina qolmay, daromad
manbaini kengaytiradi, iste’mol bozorini rivojlantiradi. Tadbirkorlarning ko’pchiligi
o’z faoliyatini mintaqaviy darajada olib borganligi bois, bu hududiy iqtisodiy
tengsizliklarning kamayishiga ham xizmat qiladi.
Shu bilan birga, xususiy sektor jamiyatda iqtisodiy tafakkur va innovatsion
muhitni shakllantiradi. Yangi texnologiyalar, menejment yondashuvlari, marketing
strategiyalari va xalqaro standartlarga mos ish uslublarining joriy etilishi xususiy
sektorning salohiyatini yuksaltiradi. Tadbirkorlar o’zining mustaqil fikri, erkin
harakati va bozordagi ehtiyojlarni tez anglash qobiliyati bilan iqtisodiy o’sishning
ilg’or drayverlaridan biri bo’lib xizmat qiladi. 6
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston iqtisodiyotida xususiy sektorning roli
beqiyos. U nafaqat iqtisodiy o’sish va modernizatsiyaning muhim vositasi, balki
ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikning kafolati hisoblanadi. Xususiy sektorning faoliyati
uchun qulay muhit yaratish, huquqiy kafolatlarni mustahkamlash va institutlarni
rivojlantirish orqali kelgusida ham bu sohani yanada rivojlantirish mumkin. Shu
6
Azizov, B. (2020). Xususiylashtirish va uning iqtisodiy ta’siri. Toshkent: Ekonomist.
18

boisdan, xususiy sektor O’zbekistonning zamonaviy bozor iqtisodiyotiga asoslangan,
raqobatbardosh va barqaror iqtisodiy modelining ajralmas qismiga aylangan.
2.3. O’zbekistonda mulkchilik shakllarining huquqiy asoslari va davlat
siyosati
O’zbekiston Respublikasida mulkchilik munosabatlarini tartibga soluvchi
huquqiy asoslar mustahkam va keng qamrovli qonunlar, prezident farmonlari,
hukumat qarorlari hamda boshqa normativ-huquqiy hujjatlar tizimi orqali
shakllantirilgan. Bu huquqiy baza mamlakatda mulk egalarining huquqlarini himoya
qilish, mulkchilik shakllari o’rtasida teng raqobat muhitini yaratish hamda iqtisodiy
faoliyat uchun qulay sharoitlar ta’minlashga xizmat qiladi.
Mulkchilik shakllarining huquqiy asoslari, avvalo, O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasida o’z aksini topgan. Konstitutsiyaning 53-moddasida “O’zbekiston
Respublikasida davlat, xususiy va boshqa mulk shakllari tan olinadi va teng huquq
bilan himoya qilinadi” deb belgilangan. Bu norma har qanday mulk shaklining qonun
oldida tengligi, mulkdorlarning huquqiy kafolatlar ostida faoliyat yuritishi uchun asos
yaratadi.
Shuningdek, “Mulkchilik to’g’risida”gi Qonun, “Xususiy mulkni himoya qilish
va mulkdor huquqlarining kafolatlari to’g’risida”gi Qonun, “Xususiylashtirish
to’g’risida”gi Qonun va boshqa hujjatlar orqali mulkchilik munosabatlari huquqiy
jihatdan aniq tartibga solingan. Ushbu qonunlar mulk huquqining yuzaga kelishi,
o’zgarishi va bekor bo’lishi tartibini belgilaydi, mulkdorlarning huquqlari va
majburiyatlarini aniqlaydi, mulkni musodara qilish, kompensatsiya masalalari,
shuningdek, mulkni ijaraga berish, boshqa shaxslarga o’tkazish jarayonlarida yuzaga
keladigan holatlarni yoritib beradi.
Davlat siyosati esa ushbu huquqiy asoslarni amaliyotga tadbiq etishga
qaratilgan. O’zbekistonda iqtisodiy islohotlarning boshlanishidan boshlab
mulkchilikning diversifikatsiyasiga alohida e’tibor qaratilgan. Xususan, davlat
mulkini xususiylashtirish, jamoaviy mulkchilik asosida korxonalarni tashkil etish,
19

fermer xo’jaliklari, mas’uliyati cheklangan jamiyatlar va boshqa subyektlar
ko’rinishida xususiy mulkni rivojlantirish yo’nalishlari keng ko’lamda amalga
oshirildi.
2.3.1-rasm.Namangan viloyatining 2019 yil yanvar-noyabr oylarida mulkchilik
shakllari bo’yicha qurilish ishlari %da 7
Prezident farmonlari va hukumat qarorlari orqali bu yo’nalishdagi islohotlar
izchil davom ettirildi. Masalan, “Xususiy sektor ulushini oshirish va davlat
ishtirokidagi korxonalarni transformatsiya qilish to’g’risida”gi Farmon, “Davlat
aktivlarini xususiylashtirish jarayonlarini jadallashtirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi
7
https://x.com/namstatistika/status
20

qarorlar ushbu sohadagi muhim hujjatlar sirasiga kiradi. Bu hujjatlar orqali davlat
aktivlarini ochiq elektron savdolarda sotish, davlat ishtirokidagi korxonalarni samarali
boshqaruvga o’tkazish, investorlar uchun qulay muhit yaratish maqsad qilingan.
Shuningdek, yerga bo’lgan egalik masalasi ham mulkchilik siyosatining muhim
qismi hisoblanadi. Yangi tahrirdagi Yer kodeksi, ijara asosida yer ajratish, fermer
xo’jaliklarining huquqiy maqomini mustahkamlash bo’yicha qabul qilingan qonunlar
aynan agrar sohada mulkchilik shakllarining huquqiy asosini yanada mustahkamlab
berdi.
Yana bir muhim jihat — investorlar uchun mulk huquqining kafolatlanishi.
O’zbekiston Respublikasining Investitsiyalar to’g’risidagi qonuni, chet el
investitsiyalari bo’yicha qonunchilik hujjatlari chet ellik investorlarning mulk
huquqini kafolatlaydi, ularning mulkiga noqonuniy aralashuv, milliylashtirish,
musodara qilish kabi holatlarga yo’l qo’ymaslikni ta’minlaydi. Bu, o’z navbatida,
mamlakatga to’g’ridan-to’g’ri investitsiyalar oqimini oshirishda ijobiy rol o’ynaydi.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda mulkchilik shakllarining huquqiy asoslari
mustahkam va zamon talablariga mos holda rivojlanmoqda. Mulkchilik
munosabatlarining huquqiy jihatdan tartibga solinishi fuqarolar va xo’jalik yurituvchi
subyektlar faoliyatining kafolatli bo’lishini ta’minlaydi, iqtisodiyotning barqaror
rivojlanishiga xizmat qiladi. Davlat siyosatining mulkchilik sohasidagi asosiy
yo’nalishlari esa bozor iqtisodiyotiga asoslangan ochiq, raqobatbardosh va shaffof
tizimni shakllantirishni maqsad qilgan.
Bozor munosabatlari sharoitida mulkchilik shakllarining o’zaro ta’siri va
rivojlanish istiqbollar
Bozor munosabatlari shakllangan har bir iqtisodiy tizimda mulkchilik
shakllarining o’zaro ta’siri doimo dolzarb masala bo’lib kelgan. Mulk — iqtisodiy
faoliyatning asosi, ishlab chiqarish omillarining markaziy bo’g’ini bo’lib, turli
shakllardagi mulk egaligi bozor iqtisodiyoti sharoitida o’zaro raqobat va hamkorlikda
rivojlanadi. O’zbekiston Respublikasi ham o’z mustaqilligini qo’lga kiritgach,
21

mulkchilik shakllarining erkin rivojlanishi, ular o’rtasidagi tenglikni ta’minlash va
iqtisodiyotni barqarorlashtirish yo’lidan bordi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy, davlat, kooperativ va aralash mulk
shakllari birgalikda mavjud bo’lib, ular o’z funksiyalari va iqtisodiy resurslarga egalik
qilish doirasida bir-birini to’ldiradi. Jumladan, xususiy mulkchilik tashabbuskorlik,
samaradorlik va tez moslashuvchanlikni ta’minlasa, davlat mulki strategik
tarmoqlarda barqarorlik va nazoratni saqlash uchun muhim hisoblanadi. Ijtimoiy mulk
yoki jamoaviy mulk esa ko’proq ijtimoiy tenglik, adolatli foyda taqsimoti va
xodimlarning faol ishtirokini bildiradi.
O’zbekiston bozor iqtisodiyotiga o’tish bosqichlarida davlat mulkini
kamaytirish, xususiy sektorni rivojlantirish, raqobat muhitini yaratish orqali
mulkchilik shakllari o’rtasida dinamik muvozanatni shakllantirishga harakat qildi. Bu
borada davlat ishtirokidagi korxonalarni transformatsiyalash, aksiyalarni
xususiylashtirish, yer va ko’chmas mulk bilan bog’liq huquqlarni soddalashtirish
bo’yicha qator islohotlar amalga oshirildi.
Ayni paytda iqtisodiyotda davlat va xususiy mulkchilik shakllarining uzviy
integratsiyasi muhim ahamiyat kasb etmoqda. Davlat-xususiy sheriklik (DXSh)
mexanizmlari orqali infrastrukturaviy, energetika, sog’liqni saqlash, ta’lim kabi
sohalarda davlat bilan xususiy sektor o’rtasida samarali hamkorlik yo’lga
qo’yilmoqda. Bu esa moliyaviy yukni kamaytirish, texnologik innovatsiyalarni jalb
qilish, xizmatlar sifati va iqtisodiy samaradorlikni oshirish imkonini bermoqda.
Bundan tashqari, zamonaviy global tendensiyalar, xususan raqamli
iqtisodiyotning kirib kelishi, sun’iy intellekt, platformaviy texnologiyalar asosidagi
biznes modellarning rivojlanishi mulkchilik shakllarining funksional mohiyatini
yangilamoqda. Masalan, “bulutli texnologiyalar”, “kriptoaktivlar” yoki “raqamli
mulk” kabi tushunchalar an’anaviy egalik munosabatlariga yangi yondashuvlarni
keltirmoqda.
22

Yaqin istiqbolda mulkchilik shakllarining rivojlanishi ikki asosiy yo’nalishda
davom etishi kutilmoqda: birinchisi — mulkchilikni huquqiy jihatdan yanada
liberallashtirish va kafolatlash, ikkinchisi — raqamli texnologiyalarni inobatga olgan
holda yangi mulk shakllarini qonunchilikda aks ettirish. Shu bilan birga, ekologik
mulkchilik, intellektual mulk va kognitiv resurslar asosida faoliyat yurituvchi
iqtisodiy subyektlar ham alohida e’tibor markazida bo’ladi.
Xulosa qilib aytganda, bozor munosabatlari sharoitida mulkchilik shakllarining
o’zaro ta’siri har bir iqtisodiy tizimning barqarorligi, samaradorligi va innovatsion
salohiyati uchun hal qiluvchi ahamiyatga ega. O’zbekistonda amalga oshirilayotgan
islohotlar esa mazkur shakllar o’rtasidagi sog’lom muvozanatni saqlagan holda
ularning o’zaro to’ldiruvchi va raqobatbardosh tarzda rivojlanishini ta’minlashga
qaratilgan.
O’zbekiston Respublikasida bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayoni jamiyatning
asosiy ijtimoiy-iqtisodiy negizi bo’lgan mulkchilik munosabatlarini tubdan isloh
qilish, ularning shakllarini qayta ko’rib chiqish va zamonaviy iqtisodiy talablar
asosida rivojlantirishni taqozo etdi. Chunki mulkchilik – iqtisodiy faoliyatning negizi,
ishlab chiqarish vositalarini egallash, ulardan foydalanish va tasarruf etish huquqini
belgilab beruvchi asosiy omildir. Bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllari
o’rtasidagi raqobat, hamkorlik va o’zaro ta’sir iqtisodiy tizimning barqaror
rivojlanishida muhim rol o’ynaydi.
Bozor iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o’rni
Bozor iqtisodiyoti – bu raqobat asosida ishlovchi, erkin narxlar va xususiy
manfaatlarga asoslangan xo’jalik yuritish tizimidir. Bunday iqtisodiy tuzumda
mulkchilik shakllarining xilma-xilligi, ularning erkin rivojlanishi iqtisodiy
subyektlarning faoliyat ko’rsatishi uchun zaruriy shart hisoblanadi. O’zbekiston
mustaqillikka erishganidan keyin iqtisodiyotni liberallashtirish, davlat ishtirokini
bosqichma-bosqich kamaytirish va mulkchilikning turli shakllarini rivojlantirishga
yo’naltirilgan tizimli islohotlar amalga oshirildi.
23

Bugungi kunga kelib, O’zbekistonda davlat mulki, xususiy mulk, jamoa mulki,
aralash (aksiyadorlik) mulki kabi shakllar birgalikda faoliyat yuritmoqda. Ular o’zaro
raqobatbardosh muhitni shakllantirib, iqtisodiyotning barqaror o’sishiga xizmat
qilmoqda.
Mulkchilik shakllarining asosiy turlari
1. Davlat mulki – davlat tasarrufidagi mulk bo’lib, strategik sohalar: energetika,
temir yo’l, mudofaa, neft-gaz, makroinfratuzilma sohalarida asosiy rolni
o’ynaydi. Davlat korxonalari mamlakatning makroiqtisodiy barqarorligini
saqlab turishga xizmat qiladi.
2. Xususiy mulk – jismoniy va yuridik shaxslarga tegishli bo ’ lgan mulkdir .
Xususiy mulkning ustunligi shundaki , u mulkdorning bevosita manfaatiga
asoslangan bo ’ lib , iqtisodiy samaradorlikni , innovatsion faollikni oshiradi .
Bugungi kunda xususiy sektor O’zbekiston YaIMning yarmidan ortig’ini
yaratmoqda.
3. Jamoa mulki – bu kooperatsiyalar, shirkatlar, fermer xo’jaliklari ko’rinishida
bo’lib, ko’p a’zolik asosida tashkil etilgan mulkdir. U ko’p hollarda qishloq
xo’jaligi sohasida keng tarqalgan.
4. Aralash mulk (aksiyadorlik mulki) – davlat va xususiy sektorning qo’shma
korxonalari, aksiyadorlik jamiyatlari ko’rinishida namoyon bo’ladi. Bu shakl
davlat mulkining samaradorligini oshirishda o’tish davrida muhim vosita
bo’ldi.
Mulkchilik shakllarining o’zaro ta’siri
Bozor munosabatlari rivojlanib borar ekan, mulkchilik shakllari bir-birini
to’ldirib boradi. Raqobat muhitida har bir shakl o’zining ustun jihatlari bilan boshqa
shakllarga bosim o’tkazadi, samaradorlikka undaydi. Shu bilan birga, ular o’rtasida
hamkorlik va sheriklik aloqalari ham shakllanadi. Masalan, davlat infratuzilmasi
xususiy biznes uchun poydevor yaratadi, aksiyadorlik jamiyatlarida davlat va xususiy
sektor manfaatlari uyg’unlashadi.
24

Bu o’zaro ta’sir quyidagicha namoyon bo’ladi:
 Samaradorlik omili sifatida : Raqobatga kirishish orqali mulk egalari o’z
xo’jalik yuritish tizimini takomillashtirishga majbur bo’ladi.
 Innovatsion rag’batlantiruvchi : Xususiy sektor yangilik kiritishga intiladi, bu
esa boshqa shakllarga ham turtki beradi.
 Ijtimoiy barqarorlik omili : Mulkchilikning xilma-xilligi iqtisodiy
barqarorlikka xizmat qiladi, bir shakldagi inqiroz boshqasi hisobiga
yumshatiladi.
 Hamkorlik aloqalari : Davlat infratuzilmasi – xususiy sektor investitsiyasi
bilan bog’lanadi, bank tizimi – turli mulkchilikdagi subyektlarni kreditlaydi.
Mulkchilik islohotlarining yo’nalishlari O’zbekistonda
O’zbekiston Respublikasi Prezidenti rahbarligida olib borilayotgan iqtisodiy
siyosat mulkchilik shakllarining teng huquqliligini ta’minlashga yo’naltirilgan.
Xususan, “Davlat ishtirokidagi korxonalarni qisqartirish va xususiy sektorni
kengaytirish” bo’yicha islohotlar doirasida:
 Davlat korxonalari aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirilmoqda;
 Davlat ulushi bo’lgan korxonalar tanlov asosida xususiylashtirilmoqda;
 Fermer xo’jaliklariga yer resurslarini uzoq muddatli ijaraga berish orqali
ularning egalik huquqi mustahkamlanmoqda;
 Xususiylashtirilgan korxonalarning rivojlanishi uchun preferensiyalar va soliq
yengilliklari berilmoqda.
Yuqoridagi choralar mulkchilikni erkinlashtirish, investitsiya muhitini
yaxshilash, xo’jalik yurituvchi subyektlar faoliyatining samaradorligini oshirishga
xizmat qilmoqda.
Rivojlanish istiqbollari
Bozor munosabatlari chuqurlashgan sayin, mulkchilik shakllarining kelgusi
rivojlanish yo’nalishlari quyidagicha ko’zda tutilmoqda:
25

1. Xususiy mulk ustunligini kuchaytirish – iqtisodiyotning ko’proq
tarmoqlarida xususiy sektorni jalb etish, yangi biznes boshlovchilarni qo’llab-
quvvatlash, oilaviy va kichik tadbirkorlikni kengaytirish.
2. Davlat mulkining maqbullashtirilishi – davlat faqat strategik tarmoqlarda
ishtirok etadi, boshqa sohalarda esa xususiy sektor yetakchilik qiladi.
3. Jamoa va kooperativ mulkning qayta tiklanishi – ayniqsa, qishloq xo’jaligi
sohasida kooperatsiyalarni rivojlantirish, fermerlar o’rtasida ko’p tarmoqli
sheriklikni rag’batlantirish.
4. Innovatsion mulk shakllarining rivoji – intellektual mulk, raqamli mulk,
brend va patent egaligi, startaplar va venchur kapital asosida mulk egalikning
yangi shakllari shakllanadi.
5. Xalq mulkchiligiga o’tish elementlari – aholini aksiyadorlikka keng jalb
etish, fuqarolarning mulkda bevosita ishtirokini oshirish, shaffof korporativ
boshqaruvni joriy qilish.
Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida mulkchilik shakllari nafaqat
mavjud, balki ular bir-birini to’ldiradi, o’zaro raqobat va hamkorlik asosida
iqtisodiyotni barqarorlashtiradi. O’zbekiston tajribasi shuni ko’rsatadiki, har bir mulk
shaklining o’ziga xos ustunliklari bor va ularni huquqiy, iqtisodiy, institutsional
jihatdan qo’llab-quvvatlash orqali iqtisodiy o’sishga erishish mumkin. Kelgusida
mulkchilik shakllari yanada erkinlashadi, zamonaviylashadi va xalq manfaatlariga
xizmat qiluvchi iqtisodiy modelda rivojlanadi.
O’zbekistonda mulkchilik shakllarining huquqiy-me’yoriy asoslari va
ularni takomillashtirish yo’nalishlari
O’zbekiston Respublikasida mulkchilik shakllari va ularning faoliyat yuritish
tartibi bo’yicha huquqiy asoslar mustaqillik yillaridan boshlab izchil shakllantirilgan.
Konstitutsiya, Fuqarolik kodeksi, Mulk to’g’risidagi qonun, Davlat mulkini
boshqarish to’g’risidagi qonun va boshqa normativ hujjatlar mulkning barcha
shakllari tengligini kafolatlaydi hamda ularning huquqiy himoyasini ta’minlaydi.
26

Konstitutsiyaning 53-moddasida mulkning xususiy, davlat va boshqa shakllari
teng huquqli ekanligi belgilangan. Bu prinsip bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayonida
asosiy siyosiy va iqtisodiy asos bo’lib xizmat qildi. O’zbekiston Respublikasining
“Mulk to’g’risida”gi Qonuni (1990 yil) esa mulk shakllari, egalik huquqi, foydalanish
va tasarruf qilish tartibini aniq belgilab berdi.
Huquqiy jihatdan qaralganda, xususiy mulkchilik fuqarolarga va yuridik
shaxslarga egalik qilish, undan foyda olish va uni boshqalarga o’tkazish imkonini
beradi. Davlat mulki esa strategik tarmoqlarni nazorat qilish, ijtimoiy xizmatlarni
ta’minlash va milliy xavfsizlikni ta’minlash vositasi hisoblanadi. Jamoaviy yoki
kooperativ mulk, ommaviy mulk shakllari esa ko’p hollarda kooperativlar, shirkatlar,
aksiyadorlik jamiyatlari orqali tashkil etiladi.
So’nggi yillarda mulkchilik bilan bog’liq qonunchilik bazasini modernizatsiya
qilish borasida muhim qadamlar qo’yildi. Jumladan, 2019-yilda qabul qilingan
“Davlat-xususiy sheriklik to’g’risida”gi qonun davlat va xususiy sektor o’rtasidagi
aloqalarni aniq tartibga soldi. Unda loyiha tashabbusi, moliyaviy va huquqiy
majburiyatlar, manfaatlar balansini saqlash mexanizmlari ko’rsatib o’tilgan.
Shuningdek, yerga bo’lgan huquqlarni aniqlashtirish, ko’chmas mulk bilan
bog’liq bitimlarni soddalashtirish, mulk huquqini davlat reyestrida rasmiylashtirishda
raqamlashtirish jarayonlarini joriy etish mulk egalari uchun sezilarli yengilliklar
yaratdi.
Biroq mavjud tizimda ayrim kamchiliklar ham mavjud. Mulk huquqining sud
orqali himoyasi har doim ham samarali emas, ayrim hollarda byurokratik to’siqlar,
hujjatlashtirishdagi chalkashliklar, hududiy kadastr organlaridagi nomuvofiqliklar
mulkni rasmiylashtirishda qiyinchiliklar tug’diradi. Shuningdek, xususiy mulkchilik
subyektlari ba’zida soliq, ruxsatnoma va boshqa tartiblar bo’yicha yetarli kafolatga
ega emas.
Kelgusida mulkchilik shakllarining huquqiy asoslarini takomillashtirishda bir
nechta asosiy yo’nalish muhim hisoblanadi:
27

– birinchidan, mulk huquqining daxlsizligini yanada kuchaytirish va uning sud-
huquqiy himoyasini kafolatlash;
– ikkinchidan, DXSh jarayonlarida xususiy sektor manfaatlarini muvozanatli
aks ettirish;
– uchinchidan, intellektual mulk, raqamli aktivlar, platformaviy egalik kabi
yangi mulk shakllarini qonunchilikda aks ettirish;
– to’rtinchidan, yer va ko’chmas mulkka egalik qilish tizimini to’liq
raqamlashtirish, “bir darcha” orqali ruxsatnoma va ro’yxatdan o’tkazish jarayonlarini
soddalashtirish.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekistonda mulkchilik shakllarining huquqiy-
me’yoriy asoslari tobora takomillashib bormoqda. Biroq bozor iqtisodiyoti talablari,
zamonaviy texnologik va global iqtisodiy tendensiyalarni inobatga olgan holda, ushbu
asoslar doimiy ravishda yangilanib borilishi talab etiladi. Bu esa, o’z navbatida,
barqaror iqtisodiy muhit va sarmoyaviy jozibadorlikni ta’minlashga xizmat qiladi.
Xususiylashtirish jarayonining mulkchilik shakllari rivojiga ta’siri
Xususiylashtirish — bu mulkning, ayniqsa, davlat mulkining xususiy sektorga
o’tkazilishi orqali mulkchilik shakllarini o’zgartirish jarayonidir. Bu jarayon bozor
iqtisodiyotiga o’tishning eng muhim bosqichlaridan biri hisoblanadi. O’zbekiston
mustaqillikka erishgan dastlabki yillardan boshlab xususiylashtirish milliy
iqtisodiyotda mulkchilik shakllarini erkinlashtirish va ularni diversifikatsiyalash
vositasi sifatida qaraldi.
Xususiylashtirish orqali davlat tasarrufidagi korxonalar, ko’chmas mulklar,
xizmat ko’rsatish tarmoqlari, yer uchastkalari hamda boshqa iqtisodiy resurslar asta-
sekin xususiy mulk egalari qo’liga o’tkazildi. Bu esa xususiy sektorning
iqtisodiyotdagi ulushini oshirib, ularning iqtisodiy jarayondagi ishtirokini kuchaytirdi.
Natijada yangi ish o’rinlari yaratildi, raqobat muhiti shakllandi va bozor mexanizmlari
faollashdi.
28

O’zbekiston Respublikasida xususiylashtirish dastlab ikki bosqichda amalga
oshirildi: kichik xususiylashtirish va katta xususiylashtirish. Kichik xususiylashtirish
doirasida aholiga yaqin bo’lgan xizmat ko’rsatish shoxobchalari, do’konlar, savdo va
umumiy ovqatlanish tarmoqlari fuqarolar va jamoalarga berildi. Bu bosqich aholining
bevosita iqtisodiy faoliyatda ishtirok etishini ta’minladi.
Katta xususiylashtirish esa yirik sanoat korxonalari, infratuzilma obyektlari,
aksiyadorlik jamiyatlariga aylantirilgan davlat korxonalari orqali amalga oshirildi. Bu
esa mulk egalari doirasining kengayishiga, iqtisodiyotning aksiyadorlik asosida
rivojlanishiga va bozor munosabatlarining chuqurlashishiga xizmat qildi. Shu bilan
birga, xususiylashtirish orqali ko’plab korxonalar yangilandi, sarmoyalar jalb qilindi
va boshqaruv tizimi takomillashtirildi.
Shu bilan birga, xususiylashtirish jarayoni davomida muayyan muammolar ham
yuzaga keldi. Ayrim hollarda mulk obyektlarining bahosi past baholandi, ular nofaol
xususiy egalar qo’liga o’tdi yoki spekulyativ yo’nalishda foydalanildi. Bundan
tashqari, xodimlar manfaatlarini yetarlicha inobatga olmaslik, ishlab chiqarishning
sekinlashuvi kabi holatlar ham kuzatildi. Ushbu kamchiliklarni bartaraf etish
maqsadida hukumat xususiylashtirish jarayonini huquqiy va iqtisodiy mexanizmlar
orqali takomillashtirish choralarini ko’rdi.
So’nggi yillarda xususiylashtirishga zamonaviy yondashuvlar joriy qilinmoqda.
Ochiq va shaffof savdolar, onlayn-auksionlar, xorijiy investorlar uchun
soddalashtirilgan tartiblar, davlat korxonalarini aksiyadorlashtirish orqali xususiy
sektorga jalb qilish tajribalari qo’llanilmoqda. Ayniqsa, strategik tarmoqlar —
energetika, kimyo sanoati, transport va bank sohalarida davlat ulushining
qisqartirilishi iqtisodiyotda raqobatbardoshlikni oshirmoqda.
Xulosa qilib aytganda, xususiylashtirish O’zbekistonda mulkchilik
shakllarining yangilanishi va boyitilishida hal qiluvchi rol o’ynadi. U xususiy sektorni
iqtisodiyotning tayanch bo’g’iniga aylantirdi, aholining iqtisodiy faolligini
29

kuchaytirdi va mamlakatda bozor tamoyillariga asoslangan tizimning shakllanishiga
yo’l ochdi. Kelgusida xususiylashtirish jarayonining adolatli, shaffof va ijtimoiy
mas’uliyatli tarzda davom ettirilishi iqtisodiy taraqqiyotning asosiy omillaridan biri
bo’lib qoladi. 8
8
Abduazizov, T. (2015). Bozor iqtisodiyotiga o‘tish: nazariy asoslar va amaliyot. Tashkent: Iqtisodiyot va
informatika nashriyoti.
30

XULOSA
O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining o’zgarishi va rivojlanishi
mustaqillikdan keyingi iqtisodiy islohotlarning markaziy yo’nalishlaridan biri bo’lib
xizmat qildi. Mulkchilik shakllarining xilma-xillashuvi bozor iqtisodiyotiga
asoslangan milliy iqtisodiyotni shakllantirishda muhim omil bo’ldi. Ayniqsa, davlat
mulkini xususiylashtirish orqali iqtisodiy resurslarni erkin aylanishga chiqarish,
iqtisodiy subyektlarning faoliyatini jonlantirish va tadbirkorlik muhitini yaxshilash
imkoniyati paydo bo’ldi.
Tadqiqot natijalari shuni ko’rsatadiki, mulkchilik shakllarining rivojlanishi
davlat, xususiy va jamoaviy sektorlarga nisbatan yagona yondashuvni emas, balki
ularning o’zaro integratsiyasi va muvozanatini ta’minlovchi kompleks yondashuvni
talab etadi. Xususiy sektor iqtisodiyotni harakatlantiruvchi kuch bo’lib xizmat qilsa,
davlat sektori strategik barqarorlik va ijtimoiy himoya funksiyalarini bajaradi.
Huquqiy-me’yoriy asoslarning mustahkamlanishi, xususiylashtirishning shaffof
mexanizmlar asosida olib borilishi, mulk huquqining ishonchli himoyasi iqtisodiy
islohotlarning muvaffaqiyatli amalga oshirilishini ta’minlovchi muhim shartlardandir.
Shu bilan birga, xususiylashtirish jarayonida yuzaga kelgan kamchiliklardan xulosa
chiqarib, uni chuqur tahlil qilish va kelgusidagi strategik yo’nalishlarni aniqlashtirish
zarur.
Kelajakda O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini takomillashtirish
bo’yicha quyidagi ustuvor yo’nalishlar muhim ahamiyatga ega bo’ladi:
– davlat-xususiy sheriklik asoslarini kengaytirish;
– xususiy sektorni qo’llab-quvvatlashning institutsional va moliyaviy
mexanizmlarini rivojlantirish;
– yer va ko’chmas mulkka oid huquqlarni raqamlashtirish va yuridik aniqligini
oshirish;
– mulk egalari huquqlarini sud-huquqiy tizim orqali samarali himoya qilish.
31

Xulosa qilib aytganda, mulkchilik shakllarini rivojlantirish orqali O’zbekiston
iqtisodiyoti tarkibida muvozanatli, samarali va ijtimoiy yo’naltirilgan bozor tizimini
shakllantirish imkoniyati yuzaga keldi. Bu yo’nalishdagi islohotlar izchil davom
ettirilsa, ular mamlakatning uzoq muddatli barqaror taraqqiyotiga xizmat qiladi.
32

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI
1. Abduazizov, T. (2015). Bozor iqtisodiyotiga o’tish: nazariy asoslar va
amaliyot. Tashkent: Iqtisodiyot va informatika nashriyoti.
2. Azizov, B. (2020). Xususiylashtirish va uning iqtisodiy ta’siri. Toshkent:
Ekonomist.
3. Ergashev, F. (2017). O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining
o’zgarishi. Tashkent: Akademnashr.
4. Fayzullayev, R. (2018). Davlat mulkini xususiylashtirish va raqobat.
Tashkent: Iqtisodiyot nashriyoti.
5. G’ulomov, X. (2019). O’zbekiston iqtisodiyotida davlat-xususiy sheriklik (2-
bosqich). Tashkent: Xalqaro iqtisodiy munosabatlar institutining nashri.
6. Ismailov, O. (2020). Mulkchilik shakllari va ularning bozor iqtisodiyotidagi
o’rni. Tashkent: Ekonomika va Statistika.
7. Karimov, I. (2016). Iqtisodiy islohotlar va davlat boshqaruvi. Tashkent:
O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Noshirlik Uyasi.
8. Mirzaev, A. (2017). Xususiylashtirishning bozor iqtisodiyotiga ta’siri.
Tashkent: O’zbekistonda iqtisodiy islohotlar.
9. Rasulov, M. (2021). Davlat mulki va xususiy sektor. Tashkent: Innovatsion
iqtisodiyot.
10. Rustamov, A. (2019). Bozor iqtisodiyotiga o’tishning amaliy asoslari.
Tashkent: O’zbekiston milliy universiteti nashriyoti.
11. Salimov, T. (2015). Xususiylashtirish jarayonlari: O’zbekiston tajribasi.
Tashkent: Iqtisodiyotni rivojlantirish markazi.
12. Sharipov, D. (2020). Mulkchilik shakllarining rivojlanish jarayoni va uning
iqtisodiyotga ta’siri. Tashkent: Iqtisodiy o’zgarishlar.
13. Shukurov, B. (2018). Xususiy sektor va davlat-xususiy sheriklik. Tashkent:
Ta’lim nashriyoti.
33

14. Tursunov, A. (2017). O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarining
o’rni. Tashkent: Bozor iqtisodiyoti.
15. Xojayev, S. (2016). Bozor islohotlari va mulkchilik shakllarining
o’zgarishi. Tashkent: Iqtisodiy nazariya.
Qo’shimcha adabiyotlar va internet manbalari
1. O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi (2021). www.lex.uz.
2. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni. (2021). "Xususiylashtirish
jarayonlarini yanada rivojlantirish to’g’risida". www.president.uz.
3. O’zbekiston Respublikasida mulkchilik shakllarini isloh qilish. (2020).
www.gov.uz .
4. Xususiylashtirish va raqobat (2019). O’zbekiston Respublikasi Iqtisodiyot va
sanoat vazirligi. www.economy.uz .
5. Bozor iqtisodiyotiga o’tish: O’zbekiston tajribasi. (2020). www.mehnat.uz .
6. Mulkchilik shakllarini o’zgartirish va rivojlantirish (2021). O’zbekiston
Milliy universiteti ilmiy jurnali. www.nuuz.uz .
7. O’zbekiston iqtisodiyotining xususiyatlari. (2021). www.uzbekistan24.uz .
8. Mulkchilik va xususiylashtirish: nazariy va amaliy masalalar. (2021).
www.lex.uz .
9. Bozor iqtisodiyotiga o’tish jarayoni va amaliyot. (2021). www.fin.uz .
10. Xususiylashtirish va davlat-xususiy sheriklik. (2020). www.uzbekiston.uz .
34

O’zbekiston iqtisodiyotida mulkchilik shakllarini o’zgartirish

Sotib olish