O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi - История - Курсовые работы

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	161.2KB
Покупки	6
Дата загрузки	14 Февраль 2024
Расширение	docx
Раздел	Курсовые работы
Предмет	История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

799 Продаж

O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi

Купить

O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
I.Bob. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. ........................................................................................... 4
1.1.Yangi konstitutsiya ishonchli kelajak garovi ........................................................................................... 4
1.2.Davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari .................. 8
1.3.Konstitutsiyaga ilk qadam .................................................................................................................... 12
II.Bob.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari .......................................................... 15
2.1.O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolati – konstitusiyadir ............................................................... 15
2.2.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari .............................................................. 19
Xulosa ........................................................................................................................................................ 29
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 33
................................................................................................................................................................... 36
1

Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Davlat boshqaruvida Korrupsiyaga qarshi
kurashishning huquqiy asoslari milliy huquq tizimining ajralmas tarkibiy qismi
sifatida mustaqillikning ilk yillaridan boshlab rivojlanib kelmoqda. 2016 yildan
keyin esa bu borada yangi davr boshlandi.
Buni quyidagilarda ko‘rish mumkin: birinchidan, korrupsiyaga qarshi kurashish
borasidagi qonunchilik yangi institut sifatida shakllandi;
Ikkinchidan, korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi qonun hujjatlari tizimi
vujudga keldi.
2016 yildan oldin ham korrupsiyaga qarshi kurashish bilan bog‘liq qonun
hujjatlari mavjud edi. Ammo bunga qadar korrupsiya umumiy huquqbuzarliklar
tarkibida tushunilar va unga alohida urg‘u berilmagan edi.
2016 yildan boshlab korrupsiyaga qarshi kurashish borasidagi qonun
hujjatlaridagi deduksiyalashish dinamikasi tezlashdi va bu jarayon hozir ham
davom etmoqda. Olib borgan tahlillarimiz davlat boshqaruvida korrupsiyaga
qarshi kurashishning huquqiy asoslarini quyidagi yo‘nalishlarga ajratish
mumkinligini ko‘rsatmoqda:
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi 2023 yil 30 aprel kuni o‘tkazilgan
O‘zbekiston Respublikasi referendumida u mumxalq ovoz berish orqali qabul
qilingan Yangi tahrirdagi Konstitutsiyada bugungi kunda Korrupsiyaga qarshi
kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslarini yaratib berganligini
ko‘rishimiz mumkin.
Kurs ishining maqsadi: O’quvchilarga O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi
haqida ma’lumot berish.
Kurs ishining vazifasi : Davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi
kurashishning konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari
2

Kurs ishining ob'ekti : Inson sha'ni va qadr – qimmatining
konstitutsiyaviy asoslari
Kurs ishining predmeti : O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolati –
konstitusiyadir
Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 5 ta reja, xulosa
va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.
3

I.Bob. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.
1.1.Yangi konstitutsiya ishonchli kelajak garovi
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining g’oyasi, maqsadi, ruhi - har
bir qoidasi inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, asrlar mobaynida
shakllangan demokratik qadriyatlar, milliy davlatchilik, shuningdek, bir necha
ming yillardan buyon avloddan avlodga meros bo’lib kelayotgan o’zbekona va
sharqona davlatni idora etish hamda xalq bilan bamaslahat siyosat olib borish
an’analarini o’zida to’la mujassamlashtirgan. Prezidentimizning “Hammamizni
tarbiyalagan, voyaga yetkazgan - shu xalq. Barchamizga tuz-nasiba bergan ham
- shu xalq. Bizga ishonch bildirgan, rahbar qilib saylagan ham aynan shu xalq.
Shunday ekan, biz birinchi navbatda kim bilan muloqot qilishimiz kerak -
odamlarimiz bilan. Kim bilan bamaslahat ish tutishimiz kerak - avvalo xalqimiz
bilan. Shunda xalqimiz bizdan rozi bo’ladi. Xalq rozi bo’lsa, ishimizda unum va
baraka bo’ladi.
4

Xalq bizdan rozi bo’lsa, Yaratgan ham bizdan rozi bo’ladi” 1
, degan
fikrlari xalq bilan bamaslahat siyosat olib borish an’analari davom
etayotganligining amaliy isbotidir. Yangi O’zbekiston Yangi
Konstitutsiyasining qabul qilinishi milliy qadriyatlarimizni adolatli ijtimoiy
jamiyat, inson qadir qimmati va intelektual huquqlarini himoya qiladigan va
qo’llab quvvatlaydigan jamiyat qurish yo’llarini belgilab beradi.
O’zbekistonning yangi Konstitutsiyasi huquqiy tizimimizda ijobiy
yangilanishlar , fuqarolarga ko’dan ko’p yengilliklar va ularning huquqlarini
izchil himoya qiladigan shu jumladan bir necha yillardan buyon dolzarb
muammolardan biri hisoblanib kelayotgan shaxsning intelektual huquqiy
daxlsizligini taminlaydi(Yangilan Konstitutsiyaning 31-moddasi). Bugungi
yangilanayotgan O’zbekistonda bu moddaning konstitutsiga kiritilishi
insonlarning yashash erkinligining kafolatlaridan biri desak adashmagan
bo’lamiz. Taniqli fizik olim Albert Eynshteyn “Konstitutsiyaning kuchi
butunlay har bir fuqaroning uni himoya qilishga qat’iyat bilan intilishidadir.
Konstitutsiyaviy huquqlar har bir fuqaro ushbu himoyaga hissa qo’shishni o’z
burchi deb bilsagina himoya qilinadi” , deb Konstitutsiya kuchi haqida o’z
fikrlarini bildirgan. Amerikalik huquqshunos, AQSh Oliy sudining uzoq yillar
a’zosi bo’lgan Oliver Vendell Xolms “Konstitutsiyalar nazariyalarni qo’llab-
quvvatlash uchun emas, balki amaliy va moddiy huquqparni saqlash uchun
mo’ljallangan, deb ta’kidlaydi. Amerikalik huquqshunos va siyosatchi Edvard
Mur Kennedi esa “Konstitutsiya nafaqat biz bilan hamohang bo’lgan
qarashlarni himoya qiladi, u shuningdek, biz norozi bo’lgan qarashlarni ham
himoya qiladi”, deya qiziqarli fikrlarini aytib o’tgan. Akademik, yuridik fanlar
doktori, professor A. Saidov “Konstitutsiya muhim siyosiy-huquqiy hujjat
sifatida kishilik sivilizatsiyasining yutug’i, umuminsoniy qadriyat va
demokratik taraqqiyotning yuridik asosidir”, “Konstitutsiya bu dogma emas, u
harakat uchun dastur bo’lishi kerak”, “Konstitutsiya huquqiy bilimlarning
alifbosidir”, degan chuqur huquqiy-falsafiy fikrlarni bayon etgan holda,
5

mamlakatimiz Konstitutsiyasini o’rganish va bilish, unga rioya qilish va Asosiy
qonunimiz bilan faxrlanishni albatta zarur, deb hisoblaydi.Yangilangan
Konstitutsiyaning muqaddimasida O zbekistonning yagona xalqi:inson huquqʼ
va erkinliklariga, milliy va umuminsoniy qadriyatlarga, davlat suvereniteti
prinsiplariga sodiqligimizni tantanali ravishda e lon qilib,demokratiya, erkinlik
ʼ
va tenglik, ijtimoiy adolat va birdamlik g oyalariga sadoqatimizni namoyon
ʼ
qilib, inson, uning hayoti, erkinligi, sha ni va qadr-qimmati oliy qadriyat
ʼ
hisoblanadigan insonparvar demokratik davlatni, ochiq va adolatli jamiyatni
barpo etish borasida hozirgi va kelajak avlodlar oldidagi yuksak
mas uliyatimizni anglagan holda, davlatchiligimiz rivojining uch ming yildan
ʼ
ziyod tarixiy tajribasiga, shuningdek jahon sivilizatsiyasiga beqiyos hissa
qo shgan buyuk ajdodlarimizning ilmiy, madaniy va ma naviy merosiga
ʼ ʼ
tayanib, mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini ko paytirishga hamda
ʼ
hozirgi va kelajak avlodlar uchun asrab-avaylashga hamda atrof-muhit
musaffoligini saqlashga astoydil ahd qilib, xalqaro huquqning umume tirof
ʼ
etilgan prinsip va normalariga asoslangan holda, O zbekistonning jahon
ʼ
hamjamiyati, eng avvalo, qo shni davlatlarbilan do stona munosabatlarini
ʼ ʼ
hamkorlik, o zaro qo llab-quvvatlash,tinchlik va totuvlik asosida
ʼ ʼ
mustahkamlash hamda rivojlantirishga intilib,fuqarolarning munosib hayot
kechirishini, millatlararo va konfessiyalararo totuvlikni, ko p millatli jonajon
ʼ
O zbekistonimizning farovonligini va gullab-yashnashini ta minlashni maqsad
ʼ ʼ
qilgan holda har bir moddaning qabul qilinishida aholi vakillar mas’ulyat bilan
ishtirok etishlari kerak ekanligini tushuntirish ishlarni yanada jadallashtirish
kerak ekanligini aytib o’tmoqchimiz. Xalqimizda “Kengashli to’y tarqamas”
degan g’oyat ibratli bir maqol bor. Ijtimoiy hayotimizning qaysi bir jihatiga
e’tibor qaratmaylik, mana shu hikmatga amal qilinishini kuzatishimiz mumkin.
Qaysi bir joyda ibratli bir ish bo’lsa, u kengashilgan tadbirning natijasi ekaniga
guvoh bo’lamiz. Bu bejiz emas, zotan biz ulug’vor o’tmishimizdan shunday
saboq olganmiz. Sohibqiron Temur o’z tuzuklarida shunday ta’lim beradi:
6

“Davlat ishlarining to’qqiz ulushi kengash, tadbir va mashvarat, qolgan bir
ulushi esa qilich bilan bajo keltirilur... Yuz ming otliq askar qila olmagan ishni
bir to’g’ri tadbir bilan amalga oshirish mumkin... Har kimdan so’z olib kengash
so’rar edim. Lekin aytilgan har bir maslahatning yaxshi va yomon tomonlari
haqida o’ylab ko’rgach, to’g’ri va savoblirog’ini tanlab olardim”.Bu haqda
mashhur nemis tarixchisi F.Shlosser ham shunday ma’lumot beradi: “...
sarkarda, hokim va qonunchi sifatida buyuk talant egasi edi. Yolg’onni yomon
ko’rar, bilimga muhabbat qo’yishdan mahrum emas edi. Uning manzilida
shoirlar, olimlar, mashshoqlar va mistiklar (so’filar) ko’p bo’lardi... u odil
sudya, ilm-fan do’sti, birga suhbatlashishni xush ko’radigan, rassomlar va
olimlarning homiysi edi”.Bu fikr to’g’ridan-to’g’ri xalqning xohish-irodasini
qonunlarda ifoda etish, bayoni uning tomonidan saylangan vakillar orqali
bajarilishi lozimligini bildiradi. Shuning uchun ham “Davlatning yagona
manbai xalq” degan qoida barcha zamonlarda o’z dolzarbligini saqlab kelgan.
Jan Jak Russo: “Qonunga itoat etguvchi xalq uning ijodkori ham bo’lmog’i
lozim” deydi. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev
“O’zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi xalqimiz siyosiy-huquqiy
tafakkurining yuksak namunasidir”, 3
deb ta’kidlagan edi. Darhaqiqat, suveren
Respublikamiz Konstitutsiyasi - inson va fuqaro huquqlarining demokratik
xartiyasi bo’lib, u huquqiy va insonparvar davlatni shakllantirishning strategik
dasturi vazifasini o’tab kelmoqda. Konstitutsiya - davlatimiz mustaqilligining
huquqiy zamini, xalq xohish-irodasining oliy ifodasi sifatida maydonga chiqdi.
U eng taraqqiy topgan, rivojlangan davlatlarning konstitutsiyaviy tajribalariga
tayanish bilan birga, tarixda sinalgan umuminsoniy, umumbashariy
qadriyatlarni o’zida mujassam etgan huquqiy hujjat. Bugun yurtimiz haqida fikr
yuritilganda “Yangi O’zbekiston”, ”Taraqqiyotning yangi bosqichiga kirib
borayotgan mamlakat” kabi sharafbaxsh iboralar ishlatilyapti. Bu qo’lga
kiritayotgan ulkan muvaffaqiyatlarimizning amaliy samarasi, desak mubolag’a
bo’lmaydi. Demak, milliy tiklanishdan milliy yuksalish sari dadil harakatdamiz.
7

Yuksalish esa raqamli iqtisodiyotga o’tish, ishlab chiqarishni bosqichma-
bosqich modernizatsiya qilish, avtomatlashtirish, innovatsion g’oyalar va
texnologiyalar bilan boyitish, shu bilan birga o’zligimizni, ma’naviyatimizni,
milliy qadriyatlarimizni rivojlantirishni taqozo etadi. Shunday ekan, har bir
yurtdoshimiz bugun mamlakatimizda barq urib turgan bebaho ne’mat - tinchlik,
totuvlik, barqarorlikning qadriga yetib, Uchinchi Renessans davri poydevoriga
g’isht qo’yish, ya’ni yurtimiz taraqqiyotiga munosib xissa qo’shish uchun
astoydil harakat qilmog’i lozim. 1
1.2.Davlat boshqaruvida korrupsiyaga qarshi kurashishning
konstitutsiyaviy-huquqiy asoslari
Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida korrupsiyaga
qarshi kurashishning huquqiy asoslari quyidagi yo‘nalishlarda belgilangan:
birinchidan, Konstitutsiyaning tegishli normalarida korrupsiyaga qarshi
kurashishning konseptual asoslari belgilangan. Xususan, Konstitutsiyaning 2-
moddasida belgilangan davlat xalq irodasini ifoda etib, uning manfaatlariga
xizmat qilishni, davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va fuqarolar
oldida mas’ulligi to‘g‘risidagi qoida mansabdor shaxslarning xalq oldidagi
mas’ulligini ta’minlash hamda davlat boshqaruvida byurokratik elementlarni
bartaraf etish orqali korrupsiyaga qarshi kurashishning huquqiy va konseptual
asoslari bo‘lib xizmat qiladi. Shuningdek mazkur norma davlat va shaxs
munosabatlarida shaxs uchun qulayliklar yaratishga qaratilgan munosabatlarni
parvarishlaydi. Shuningdek, 14-moddadagi Davlat o‘z faoliyatini inson
farovonligini va jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlash maqsadida
qonuniylik, ijtimoiy adolat va birdamlik prinsiplari asosida amalga oshirishi
1
Inagamova M.M.. Konstitutsiyaviy islohotlarda inson–jamiyat– davlat masalalarining rivojlanish bosqichlari / «O‘zbekiston Respublikasi
konstitutsiyasi -inson qadrini ulug'lash, erkin va farovon hayotimiz kafolati» mavzusidagi ilmiy amaliy konfirensiya. – Toshkent. Republican
Scientific and Practical Conference. December 1. T.: 2023. B. 59-64.
8

to‘g‘risidagi norma ham korrupsiyaga qarshi kurashishda umumiy farovonlik va
tenglik jamiyatini yaratishning asosi bo‘lib xizmat qiladi.
Xususan, “Xalq davlat organlariga emas, balki davlat organlari
xalqimizga xizmat qiladi” degan tamoyil ham bevosita yuqoridagi normaning
siyosiy ko‘rinishi hisoblanadi.
Ikkinchidan, Konstitutsiyaning ikkinchi bo‘limida belgilangan inson va
fuqarolarning asosiy huquqlari, erkinliklariga oid normalar korrupsiyaga qarshi
kurashishda fuqarolarning ishtirokiga oid imkoniyatlarni taqdim etadi. Eng
muhimi, ushbu imkoniyatlar davlatning tegishli funksiyalari orqali ta’minlanadi
va kafolatlanadi. 33- moddadagi har kim fikrlash, so‘z va e’tiqod erkinligi
huquqiga egaligi, har kim o‘zi istagan axborotni izlash, olish va uni tarqatish
huquqiga egaligi to‘g‘risidagi norma korrupsiyaga oid holatlar yuzasidan o‘z
munosabatlarini bildirish va korrupsiyaga oid axborot erkinligini ta’minlashga
xizmat qiladi. 34-moddada Davlat organlari va tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini
o‘zi boshqarish organlari, ularning mansabdor shaxslari har kimga o‘z huquqlari
hamda qonuniy manfaatlariga daxldor bo‘lgan hujjatlar, qarorlar va boshqa
materiallar bilan tanishish imkoniyatini
yaratib berishi lozimligi belgilangan. Mazkur norma davlat organlarining
fuqarolar va keng jamoatchilik uchun ochiqligini ta’minlashga xizmat qiladi.
Ochiqlik esa o‘z navbatida korrupsiyaviy omillarning vujudga kelishiga qarshi
turuvchi eng muhim vositalardan biridir.
40-moddada Har kim bevosita o‘zi va boshqalar bilan birgalikda davlat
organlariga hamda tashkilotlariga, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish
organlariga, mansabdor shaxslarga yoki xalq vakillariga arizalar, takliflar va
shikoyatlar bilan murojaat qilish huquqi belgilangan. Mazkur huquq ham
korrupsiyaga qarshi kurashishda alohida ahamiyatga ega. Bunda ushbu huquq
ikki shaklda, ya’ni korrupsiyaga oid huquqbuzarliklar to‘g‘risida xabar berish
hamda korrupsiyadan jabrlanganda shikoyat qilish tarzida amalga oshiriladi;
9

uchinchidan, Konstitutsiyada korrupsiyaga qarshi kurashuvchi
sub’ektlarning konstitutsiyaviy-huquqiy maqomi belgilangan. Xususan, jamoat
birlashmalari, ommaviy axborot vositalari, parlament, prezident, hukumat,
sudlar, prokuratura hamda huquqni muhofaza qiluvchi organlar va mahalliy
davlat hokimiyati organlariga oid normalar belgilangan.
Shu bilan birga Konstitutsiya korrupsiyaga qarshi kurashishda xalqaro va
milliy qonun hujjatlarini bog‘lab turuvchi ko‘prik vazifasini ham bajaradi.
Tahlillar Konstitutsiyada korrupsiyaga qarshi ko‘rishishga oid to‘g‘ridan-
to‘g‘ri normalarni ham kiritishni talab qilmoqda. Shu sababli Asosiy qonunga
korrupsiyaga qarshi kurashishga oid yangi kiritilayotgan normalar
ahamiyatlidir.
Yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasida bir qator
moddalariga korrupsiyaga qarshi kurashishga oid normalarni kiritildi. Ular
quyidagilardan iborat:
birinchidan, Konstitutsiyada fuqarolik jamiyati institutlarining
konstitutsiyaviy maqomi takomillashtirildi. Aytish joizki, korrupsiyaga qarshi
kurashishda fuqarolik jamiyati institutlarining o‘rni va roli nihoyatda muhim.
Agar korrupsiyaga qarshi kurashish bo‘yicha yuqori natijalarga erishgan dunyo
davlatlarining tajribasiga nazar tashlasak, ularda korrupsiyaga qarshi
kurashishda jamiyatning ishtiroki juda ham faol ekanini ko‘rishimiz mumkin.
Konstitutsiyaning 13-bobi fuqarolik jamiyati institutlarining aniq huquqiy
maqomi, ularning turlari (mahallalar, siyosiy partiyalar, harakatlar, ommaviy
axborot vositalari, kasaba uyushmalari, jamoat fondlari va shaxslarning boshqa
jamoat birlashmalari), maqsadi (fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va
qonuniy manfaatlarini, demokratik qadriyatlarni himoya qilishga, ijtimoiy
hamda madaniy maqsadlarga erishish uchun ko‘maklashishga, jamiyatning
ma’naviy va boshqa
nomoddiy ehtiyojlarini qanoatlantirish)ning belgilanishi korrupsiyaga qarshi
kurashishda keng jamoatchilikning imkoniyatlarini ro‘yobga chiqarish,
10

fuqarolarning faol pozitsiyasini shakllantirish, ta’sirchan jamoatchilik
nazoratini amalga oshirishga xizmat qiladi;
ikkinchidan, yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Kostitiutsiyasining
93-moddasi 19-kichik bandida Oliy Majlis Qonunchilik palatasi va Senatining
birgalikdagi vakolatlariga O‘zbekiston Respublikasida korrupsiyaga qarshi
kurashish to‘g‘risidagi har yilgi Milliy ma’ruzani ko‘rib chiqishn ham kiritildi.
Mazkur bandda korrupsiyaga qarshi kurashish sohasidagi davlat siyosatini
samarali amalga oshirish imkoniyatlari kengaytirildi. 2
Ta’kidlash kerakki, korrupsiyaga qarshi kurashuvchi organning
korrupsiyaga qarshi kurashish to‘g‘risida Milliy ma’ruzasi parlament tomonidan
tinglanishi alohida ahamiyatga ega. Chunki korrupsiyaga qarshi kurashish holati
va uning natijalari, yo‘l qo‘yilgan kamchiliklar xalq vakillari tomonidan
muhokama qilinishi demokratiyaning muhim jihatlaridan biri sanaladi.
Shuningdek, yangi tahrirdagi O‘zbekiston Respublikasi Kostitiutsiyasining 93-
moddasi 10-kichik bandida Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi direktorini
lavozimga tayinlash va lavozimdan ozod qilishda parlament ishtirokini
ta’minlash uchun yuqori palata – Senatga O‘zbekiston Respublikasi
Prezidentining Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi direktorini tayinlash
hamda lavozimdan ozod etish bilan bog‘liq farmonlarini tasdiqlash vakolati
kiritilganligi o‘z navbatida, Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligining
parlament oldidagi hisobdorligini ta’minlaydi. Korrupsiyaga qarshi kurashishda
konstitutsiyaning tutgan o‘rni haqida tadqiqot olib borgan Samira Linder ham
konstitutsiyaning korrupsiyaga qarshi kurashishdagi salohiyati yuqori ekanligi
shu sababli unda davlat organlarining ochiqligi va korrupsiyaga qarshi
kurashishga oid boshqa muhim masalalar belgilanishi to‘g‘risida alohida
to‘xtalib o‘tgan. 3
2
https://parliament.gov.uz/news/insonning-shani-va-qadr-qimmati-daxlsizdir
3
Qonunchilikning rasmiy https://lex.uz/acts/-97664 sayti.
11

1.3.Konstitutsiyaga ilk qadam
O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi yaratilishidan oldin‟
Konstitutsiya nima? degan savolga javob berish maqsadga muvofiqdir
Konstitutsiya (lotincha Constitutions tuzilish tuzuk) – davlatning asosiy
qonuni, u davlat tuzilishini hokimiyat va boshqaruv organlari tizimini ularning
vakolat, hamda shakllantirilish. Tartibi, saylov tizimi fuqarolarning huquq v а
erkinliklari jamiyat va shaxsning o zaro munosabatlari shuningdek, sud
‟
tizimini hamda davlat va jamiyatning o zara munosabatlarini belgilab beradi.
‟
Konstitutsiya atamasi Qadimgi Rimdayoq ma'lum (imperator
Konstitutsiyasi deb atalgan qonun). Amir Temur Tuzuklari, Sharq va Osiyo
mamlakatlari svilizatsiyasiga xos alohida shakldagi konstitutsiyaviy hujjat
xususiyatiga ega bolgan. U shariat qonunlari bilan bir qatorda Markaziy Osiyo
xalqlari taqdiriga o tkazgan asosiy qonunimiz yaratilishining murakkab va
‟
muhim ayni chog ida sharafli solnomasiga nazar solar ekanmiz, hech
‟
shubhasiz, O zbekiston Konstitutsiyasi xalqimizning mustaqilik sari uzoq
‟
yoldagi izlanishlari natijasi ekaniga ishonch hosil qilamiz.
Avvalam bor, konstitutsiyaviy binoni qurishda uch ming yillik milliy
davlatchilik tajribasiga tayanilgan. Bugungi O zbekiston qadimgi Xorazm
‟
Sog diyona, Qoraxonniylar, Xorazmshohlar, Amir Temur va Temuriylar,
‟
o zbek xonliklari ma rifatparvar ajdodlarimiz, xalqimizning tarixiy an'analari
‟ ‟
va uning mustaqil davlat haqidagi ko p asrli orzusini mujasam etgan.
‟
Qolaversa, manfaatlarimiz va intilishlarimizdan kelib chiqqan holda, Asosiy
qonunimiz Sharg va G arb, Janub va Shimolning 97 ta mamlakati to plagan
‟ ‟
ilgor konstitutsiyaviy tajribani hisobga olib yaratilgan.
Shu o rinda suveren O zbekistonning birinchi Konstitutsiyasini
‟ ‟
tayorlash muhokama etish, qabul qilish va uning amal qilishi yolidagi 10 ta
huquqiy qadamni bu boradagi eng muhim tarixiy voqealar sifatida sanab o tish
‟
lozim. Zotan, Konstitutsiyani yaratish tarixi- bu mustaqillik uchun. kurashning
12

uzviy tarkibiy qimidir.
Konstitutsiyani yaratish yolidagi birinchi huquqiy qadam -o zbek tiliga‟
davlat tili maqomi berilishidir. Bu haqda gap borganda, avvalambor, 1989
yilning 21 oktyabr kuni qizg'in bahs va tortishuvlardan so'ng siyosiy-ma'naviy
hayotimizdagi unutilmas hodisa amalga oshirilgani – milliy qadriyatlarimizning
asosiy ustunlaridan biri bo'lgan ona tilimizga davlat tili maqomi berilgani
istiqlol tarixining eng yorqin sahifalaridan birini tashkil etishini alohida
ta'kidlash ham farz, ham qarzdir.
Konstitutsiyani yaratish yo lidagi ikkinchi huquqiy qadam Prezidentlik
‟
instituti ta'sis etilishi va yangi davlat ramzlarni tayyorlash bo yicha komissiya
‟
tuzilishi bilan boyligi O„zbekiston Respublikasida prezidentlik lavozimi milliy
an analarimiz, qadriyatlarimiz bilan rivojlangan demokratik davlatlar
‟
tajribasini uyg„unlashtirish natijasida vujudga keldi. O„zbekistonda ta sis
‟
etilgan Prezident lavozimining huquqiy asoslarini tahlil qilib baralla aytishimiz
mumkinki, mamlakatimizda Prezidentning saylanishi, vakolatlari demokratik
standartlarga mos to„la keladi.Dunyoda prezident lavozimi mavjud bo„lgan
davlatlarni shartli ravishda 3 ga ajratilib, prezidentlik va parlamentar, aralash
respublikalar degan tasniflash mavjud.
Konstitutsiyani yaratish yo lidagi uchinchi qadam "Mustaqillik
‟
deklaratsiyasining e lon qilinishidir.
‟
Konstitutsiyani yaratish yo lidagi to rtinchi qadam Konstitutsiyaviy
‟ ‟
”Komissiyaning tashkil etilishiga borib taqaladi”Oliy Kengash qarori bilan
1990 yil 21 iyun kuni O„zbekiston Respublikasining Birinchi Prezidenti Islom
Karimov raisligida davlat arboblari, deputatlar, mutaxassislardan iborat 64
nafar a zoni o„zida jamlagan Konstitutsiyaviy komissiya tuzildi va
‟
Konstitutsiya loyihasi ana shu komissiya tomonidan 2 yildan ortiq vaqt
mobaynida tayyorlandi.
"Konstitutsiyani yaratish yolidagi beshinchi huquqiy qadam Davlat
13

mustaqilligining e'lon qilinishidir”
“Oltinchi huquqiy qadam - Birinchi Prezidentimizning 1991-yilgi
Hindistonga tashrifidir”
“Yettinchi huquqiy qadam - 1991 yil 29-dekabrda Prezident saylovi va
Davlat mustaqilligi to g risidagi referendumning o tkazilishiga taalluqli”‟ ‟ ‟
“Sakkizinchi huquqiy qadam – birinchi Konstitutsiya loyihasining ilk bor
matbuotda umumxalq muhokamasi uchun e lon qilinishidir”
‟
“To qqizinchi huquqiy qadam – Konstitutsiya loyihasining ikkinchi marta
‟
matbuotda umumxalq muhokamasi uchun e'lon qilinishidir”
“O ninchi huquqiy qadam - Konstitutsiya loyihasining qabul qilinishidir”
‟
Hulosa qilib aytganda Konstitutsiya Birinchi Prezidentimiz Islom
Karimovning
davlatni davlat, millatni millat sifatida dunyoga tanitadigan
Qomusnoma bolganligi u xalqimizning irodasini, ruhiyatini,
ijtimoiy ongi va madaniyatini aks ettirishi, uning xalqimiz
tafakkuri va ijodining mahsuli ekani haqidagi hikmatli xulosalari to g ri va
‟ ‟
asoslangan ekanini yaqol tasdiqlaydi. 4
4
Qonunchilik rasmiy saytihttps://parliament.gov.uz/news/ Qonuchilk rasmiy https://lex.uz/docs/-644514
14

II.Bob.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari
2.1.O‘zbekistonda vijdon erkinligining kafolati – konstitusiyadir
O'zbekiston Respublikasini Konstitusiyasi – huquqiy davlatni rivojini
barpo etishda hal qiluvchi o'rin egallaydi. Konstitusiya me'yorlari birlamchi
hisoblanadi. Birorta ham qonun yoki boshqa me'yoriy-huquqiy xujjat
Konstitusiya normalari va qoidalariga zid kelishi mumkin emas. Konstitusion
me'yorlari boshqa qonunlardan yuqori turadi. Chunki davlani barcha joriy
qonunlari va boshqa huquqiy xujjatlari Konstitusiya qabul qilishda ob'ektiv va
sub'ektiv, ichki va tashqi omillar birinchi o'rinda turadi.
Mustaqil O'zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi 1992 yil 8
dekabrda 12 chaqiriq O'zbekiston Respublika Oliy Kengashini 11-sessiyasida
qabul qilindi. Konstitusiya 6 bo'lim, 26 bob, 128 moddadan iborat. O'zbekiston
Republikasi birinchi Prezidenti I.A.Karimov Oliy Kengashning 11-sessiyasida
Konstitusiya loyihasi yuzasidan so'zlagan nutqida bunday deb ta'kidlandi: «Hur
O'zbekistonimizni tarixida birinchi Kontitusiyani qabul qilish jumxuriyatimizni
yangidan tuzishda haqiqiy mustaqilligimizga mustahkam poydevor qurishdir,
Konstitusiyamiz asosiy qonunimiz sifatida davlatni davlat qiladigan, millatni
millat qiladigan qonunlarga asos bo'lishi muqarrardir».
Vijdon erkinligi – ijtimoiy-falsafiy tushuncha, har kimning o z e tiqodigaʻ ʼ
ko ra, mazkur jamiyatda mavjud ijtimoiy me yorlarni buzmagan holda vijdoni
ʻ ʼ
buyurgani bo yicha yashash, ishlash imkoniyatiga ega. Bunda dinga munosabat
ʻ
masalaning bir tomoni hisoblanadi. Siyosiy jihatdan Vijdon erkinligiga
demokratiya ko rinishlaridan biri sifatida qaraladi.
ʻ
Yuridik nuqtai nazardan Vijdon erkinligi insonning asosiy shaxsiy
huquqlari sirasiga kiradi va demokratik erkinliklardan biri hisoblanadi.
O zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida, "Vijdon erkinligi va diniy
ʻ
15

tashkilotlar to g risida"gi qonunda (1991 yil 14 iyunda qabul qilingan, 1998 yilʻ ʻ
1 mayda yangi tahriri tasdiqlangan) nazarda tutilgan.
Konstitutsiyaga ko ra, "hamma uchun vijdon erkinligi kafolatlanadi. Har
ʻ
bir inson xohlagan dinga e tiqod qilish yoki hech qaysi dinga e tiqod qilmaslik
ʼ ʼ
huquqiga ega" (31-modda).
O zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi bo yicha, diniy qarashlarni
ʻ ʻ
majburan singdirishga yo l qo yilmaydi. Ayni vaqtda yangi tahrirdagi “Vijdon
ʻ ʻ
erkinligi va diniy tashkilotlar to g risida„gi qonunga ko ra, diniy
ʻ ʻ ʻ
munosabatidan qat i nazar fuqarolarning tengligi ta minlanadi (4-modda).
ʼ ʼ
Ushbu qonunda ta kidlanishicha, hech bir dinga yoki diniy e tiqodga
ʼ ʼ
boshqalariga nisbatan biron-bir imtiyoz yoki cheklashlar belgilanishiga yo l
ʻ
qo yilmaydi.
ʻ
Qonun muayyan yoshga yetgan fuqarolarning o z diniy ehtiyojlarini
ʻ
qondirish uchun diniy tashkilot tuzish, oliy va o rta diniy o quv yurtlarida
ʻ ʻ
ta lim olish tartib-qoidalarini ham belgilab bergan. Ayni vaqtda dindan davlat
ʼ
va Konstitutsiyaga qarshi targ ibot olib borishda, millatlararo adovat
ʻ
uyg otishda, vaziyatni barqarorlashtiruvchi uydirmalarni tarqatishda, aholi
ʻ
o rtasida vahima chiqarishda hamda davlat, jamiyat va shaxsga qarshi
ʻ
qaratilgan boshqa g arazli maqsadlarda foydalanishga yo l qo yilmaydi (5-
ʻ ʻ ʻ
modda).
O’zbekistonda Vijdon erkinligi va diniy tashkilotlar masalasi ijtimoiy
hayotda muhim va murakkab masala bo’lib, kelgan. Chunki uning zamirida
shaxsning huquqi, demokratiya, adolatparvarlik va insonparvarlik kabi katta
ijtimoiy, siyosiy-huquqiy va axloqiy tushunchalar turadi. Vijdon erkinligi
kishilarning ruhiy olamiga, uning sog’lom va barkamolligiga bevosita ta’sir
ko’rsatadi. Shuning uchun ham bu masalaning ijtimoiy hayotdagi o’rni va
bajaradigan vazifalari g’oyat muhimdir.
Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ustavidan tortib, barcha xalqaro
16

hujjat va shartnomalarda, hamma mamlakatlarning konstitutsiya va qonunlarida
vijdon erkinligi masalasi o’z ifodasini topgan. 1948 yilda qabul qilingan Inson
huquqlari umumiy deklaratsiyasiga muvofiq har bir inson fikrlash, vijdon va
din erkinligi huquqiga ega. Bu huquq o’z dini yoki e’tiqodini o’zgartirish
erkinligini, o’z dini yoki e’tiqodiga o’zicha, shuningdek boshqalar bilan
birgalikda amal qilish kafolatini, ibodat qilishda va diniy marosimlarda yakka
tartibda va odamlar orasida birga qatnashish erkinligini o’z ichiga oladi.
Mustaqillik tufayli vijdon erkinligi tamoyillarini tiklash va unga
og’ishmay amal qilish bu davr, kundalik hayot talabi va zaruriyatiga aylanib
qoldi. Zaruriyat qonuniy negizga tayanmog‘i kerak, qonun esa har doim
harakatda, ishda bo’lmog’i darkor.
1991 yilda O’zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi «Vijdon erkinligi va
diniy tashkilotlar to’g’risida»gi yangi qonunni qabul qildi. Qonun loyihasini
tayyorlashda keng jamoatchilik vakillari, xalq deputatlari, olimlar,
mutaxassislar, turli millat va din vakillari faol ishtiroq tishdi.
Bu qonun o’z ruhi va mazmuni bilan ilgarigi qonunlardan katta farq
qiladi. Qonunning «Umumiy qoidalar» bobida vijdon erkinligining asosiy
tamoyillari, vazifalari, ularni amalga oshirish yo’llari, qoidalari va kafolati,
fuqarolarning bu sohadagi huquq va burchlari bayon etilgan.
Qonunning 3-moddasida har bir fuqaro dinga munosabatini o’zi mustaqil
aniqlashi, u har qanday dinga e’tiqod qilish yoki hech qanday dinga e’tiqod
qilmaslik huquqiga ega ekanligi va bu huquq esa O’zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasi tomonidan kafolatlanganligi takidlangan. Yangi qonun ota-
onalarga yoki ularning o’rnini bosuvchi shaxslarga o’z bolalarini dinga o’z
munosabatlariga muvofiq ravishda tarbiyalash huquqini beradi.
O’zbekiston fuqarolari dinga munosabatlaridan qat’iy nazar, respublika
qonunlari oldida teng huquqlidirlar. Ularning huquqlarini dinga yoki
daxriylikka munosabatlariga qarab cheklab qo’yish yoki imtiyozlar berish, ular
o’rtasida nifoq va nafrat qo’zg’otish yoki fuqarolarning tuyg’ularini haqoratlash
17

kabi harakatlar qonun asosida qoralanadi va bu ishda aybdor bo’lgan kishilar
qonun oldida javobgardirlar.
O’z diniy e’tiqodini sabab qilib qonunda belgilab qo’yilgan burchlarini
bajarishdan hech kim bo‘yin tovlashi mumkin emas. Yangi qonunda
O’zbekiston Respublikasida din va diniy tashkilotlar davlatdan ajratilganligi
ko’rsatilgan. Bu degani davlat diniy masalalar bilan shug’ullanmaydi, diniy
tashkilotlar (masjidlar) diniy boshqarma ishlariga aralashmaydi. Din va diniy
tashkilotlar ham davlat (hokimiyat) ishlariga aralashmasligi lozim.
Davlat diniy tashkilotlar zimmasiga biror davlat vazifasini yuklamaydi,
diniy tashkilotlarning faoliyati qonunlarga zid kelmasa, unga aralashmaydi.
Diniy tashkilotlar davlat vazifalarini bajarmaydi, siyosiy partiyalar faoliyatida
qatnashmaydi va ularni mablag’ bilan qo’llab quvatlamaydi, davlat qonunlari
va huquq – tartibotiga rioya qiladi. Lekin diniy tashkilotlar jamoat ishlarida
ishtirok etish huquqlariga egadirlar.
Fuqarolar dinga bo’lgan munosabatlaridan qat’iy nazar, ta’limning xilma-
xil turlari va darajalarini egallashlari mumkin. Belgilangan qoidalar asosida
davlat organida ro‘yxatdan Nizomga asosan o’tish, fuqarolar uchun diniy
tashkilotlar maxsus o’quv yurtlari tashkil etishlari mumkin. Har bir fuqaro
o’zlari tanlab olgan tilda yakka o’zi yoki boshqalar bilan birgalikda, shu
jumladan uyda va diniy tashkilotlar xuzurida diniy ta’lim olishlari mumkin.
Yangi tahrirdagi qonun loyihasi 6 bob va 49 ta moddadan iborat
(amaldagisida – 23) va bir qator o‘zgartirishlarni o‘z ichiga oladi. Unda «diniy
tarkibiy materiallar», «noqonuniy diniy faoliyat», «diniy
tashkilot» va boshqa shu kabi tushunchalarga ta’rif berilgan.
Shuningdek, unda vijdon erkinligi sohasidagi davlat siyosatining asosiy
yo‘nalishlari va tamoyillari hamda ushbu sohadagi vakolatli davlat
organlarining vakolatlari bayon etilgan.
Xulosa qilib aytganda, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti
Sh.M.Miryizozev «Yangi Konstituttsiyamizning ijobiy jihatlari, yangi
18

tomonlari, avvalgi Konstitutsiyalardan farqlari, avvalambor bu Konstituttsiya
o’zining tub mohiyati, falsafa g’oyasiga ko’ra yangi xujjatdir. Jamiki dunyoviy
ne’matlar orasida eng ulug’i – inson degan fikrni ilgari surgan va shu asosda
«fuqaro- jamiyat-davlat» o’rtasidagi o’zaro munosabatning oqilona huquqiy
echimini topishga harakat qilingan».
Konstituttsiyada hurfikrlilik vijdon va diniy e’tikod erkinligi masalalariga
katta e’tibor berilgan. Unda dinning tarbiyaviy ahamiyatiga yanada ko’proq
e’tibor berilishi lozimligi ko’rsatilgan. Shu bilan bir qatorda bu Konstitutsiyada
vijdon erkinligi ham nazardan chetda qolmagan desak ham mubolag‘a
bo‘lmaydi.
2.2.Inson sha'ni va qadr – qimmatining konstitutsiyaviy asoslari
Endilikda, fuqarolarimiz biron bir surishtiruv, tergov organlariga olib
kelinganda, uning huquqi, shuningdek, ushlab turilishi asoslari, nega davlat
organiga keltirilgani haqidagi huquqlari tushuntirilishi asosiy qonuda o‘z
ifodasini topgan. Ya’ni, aybsizlik prezumsiyasi normasi yanada isloh etilib,
Konstitusiyamizning amaldagi 26-moddasida, shaxsning ishi sudda ko‘rib
chiqilib, uning aybi aniqlanmaguncha u aybdor hisoblangan bo‘lsa, endilikda
sudning qonuniy kuchga kirgan hukmi bilan aniqlanmaguncha u aybsiz
hisoblanishi mustahkamlanmoqda.
Yangi O‘zbekistonda erkin fuqarolik jamiyati barpo etish va insonparvar
demokratik huquqiy davlat qurish yo‘lida keng ko‘lamli islohotlar amalga
oshirilmoqda. Ushbu islohotlardan ko‘zlangan asosiy maqsad inson, uning
huquq va manfaatlarini ta’minlashdir. Konstitusiyamizda belgilanishicha,
O‘zbekiston Respublikasida demokratiya umuminsoniy prinsiplarga asoslanadi,
ularga ko‘ra inson, uning hayoti, erkinligi, sha’ni, qadr-qimmati va boshqa
daxlsiz huquqlari oliy qadriyat hisoblanadi.
Insonni ulug‘lash, uning huquq va qonuniy manfaatlarini ifoda etish
19

hamda har tomonlama kamol toptirish Konstitusiyaning asosiy g‘oyasiga
aylantirilgan. Zero, shaxsning sha’ni va qadr-qimmati, uning hayoti va sog‘lig‘i
yoki shaxsiy erkinligi takrorlanmaydigan boylikdir.Konstitusiyamizning 26-
moddasida, hech kim qiynoqqa solinishi, zo‘ravonlikka, shafqatsiz yoki inson
qadr-qimmatini kamsituvchi boshqa tarzdagi tazyiqqa duchor etilishi mumkin
emasligi belgilab qo‘yilgan.Hech kimda uning roziligisiz tibbiy va ilmiy
tajribalar o tkazilishi mumkin emas.ʻ
Inson sha’ni va qadr-qimmatini kamsitadigan, uning shaxsiy hayotiga
taalluqli ma’lumotlar oshkor bo‘lishiga olib keladigan, sog‘ligini xavf ostiga
qo‘yadigan, asossiz ravishda unga jismoniy yoki ma’naviy azob-uqubat
yetkazadigan harakatlar qilish ta’qiqlanishi shaxsning sha’ni va qadr-qimmatini
hurmat qilish prinsipining mohiyatini tashkil qiladi. Konstitutsiyamizning 27-
moddasi: “Har kim erkinlik va shaxsiy daxlsizlik huquqiga ega. Hech kim
qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi, ushlab turilishi, qamoqqa olinishi,
qamoqda saqlanishi yoki uning ozodligi boshqacha tarzda cheklanishi mumkin
emas.
Hibsga olishga, qamoqqa olishga va qamoqda saqlashga faqat sudning
qaroriga ko‘ra yo‘l qo‘yiladi. Shaxs sudning qarorisiz qirq sakkiz soatdan ortiq
muddat ushlab turilishi mumkin emas.Shaxsni ushlash chog‘ida unga tushunarli
tilda uning huquqlari va ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi shart”.
Erkinlik va shaxsiy daxlsizlik har bir shaxsning fundamental
huquqlaridan hisoblanadi. Shunga ko‘ra, shaxs erkinligini cheklaydigan har bir
harakat faqat qonun doirasida bo‘lishi lozim.
Inson huquqlarini sud orqali himoya qilish bo‘yicha muhim institutlardan
biri “Xabeas korpus akt” xalqaro darajada umume’tirof etilgan hujjat sifatida
shaxs erkinligini ta’minlash yo‘lida o‘ziga xos yangi davrga asos solgan. Shaxs
erkinligini ta’minlashni kuchaytirish maqsadida hibsga olish bilan bog‘liq
jarayonlar sud qarori asosida amalga oshirilishi belgilangan.
20

Shaxsni ushlab turish chog‘ida unga huquqlari va ushlab turish
asoslarining tushuntirilishi – “Miranda qoidasi” – xalqaro huquqda
umume’tirof etilgan norma bo‘lib, surishtiruv, tergov va sud jarayonlarida
qonun buzilishiga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
“Miranda qoidasi” o‘z tarixiga ega. 1966 yilda jinoyat sodir etgan E.
Mirandani hibsga olgan AQSh Arizona shtati politsiyasi uni so‘roq qilishdan
avval gumon qilinuvchi sifatida huquqlari tushuntirilmaganligi tufayli,
keyinchalik uning aybga iqrorligi to‘g‘risidagi ko‘rsatmasi asosida chiqarilgan
hukm AQSh Oliy sudida bekor bo‘lgan. “Miranda qoidasi”ga (inglizcha:
Miranda warning) binoan shaxsni ushlab turish chog‘ida uning huquqlari va
ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi, ayblanuvchi ayblovning mohiyati va
asoslaridan xabardor qilinishi, shuningdek, sukut saqlash huquqidan
foydalanishi, jinoyat ishlarida o‘ziga qarshi guvohlik berishga majbur
qilinmasligi, malakali yuridik yordam ta’minlanishi talab etiladi.
Ko‘pchilik fuqarolarimiz tergov organlari tomonidan kimdir qo‘lga
olinganida, u nima uchun ushlanganligi aytilmasligidan, aytilganida ham
ushlash sabablari va aybnomaning asl ma’nosini tushunmasligidan shikoyat
qiladilar. Ayrim hollarda, ushlangan shaxs o‘z huquqlarini bilmagan sharoitda
tergov organlari tomonidan aybiga iqrorlik ko‘rsatmalari berishga
majburlanishi xavfi mavjud. Aynan protsessual ushlash vaqtida inson og‘ir
ruhiy holatga tushadi va huquqiy yordamga ayniqsa muhtojdir, chunki u
bunday murakkab vaziyatda jinoyatda aybdor yoki aybsizligini isbotlash
majburiyati unga emas, aksincha, tergov organlariga to‘liq yuklatilganligini
anglay olmaydi.
Muhimi, mazkur qoidaga ko‘ra, shaxsning huquqlari u yaxshi
tushunadigan tilda tushuntirilishi va bu til aynan uning ona tili bo‘lishi shart
bo‘lmay, shaxs odatda muloqot qiladigan va yaxshi tushunadigan til bo‘lishi
talab etiladi. Shu nuqtai nazardan, ushbu qoida ushlangan shaxsga uning
huquqlari real ta’minlanishini kafolatlaydi va unga nisbatan tergov organlari
21

tomonidan aldov, noto‘g‘ri ma’lumot berish va boshqa har qanday qonunga
xilof usullar qo‘llanilishining oldini oladi.
“Miranda qoidasi”ning mazkur talabi Ispaniya, Gresiya, Niderlandiya,
Xorvatiya, Sloveniya va boshqa bir qator davlatlar konstitutsiyalarida
mustahkamlangan.
Ushbu qoidaning Konstitutsiyaga kiritilishi shaxsning asossiz ushlanishi,
advokat ishtirokisiz yoki o‘ziga qarshi ko‘rsatma berishga majbur qilinishining
oldini oladi. Ayniqsa, o‘z huquqlarini yaxshi bilgan va talab qiladigan
insonlarga nisbatan tergov vaqtida zo‘ravonlik yoki qonunga xilof harakatlar
qilish ehtimoli yanada pasayadi.
Konstitutsiyaning 28-moddasiga muvofiq, gumon qilinuvchi,
ayblanuvchi, sudlanuvchi va mahkumning huquqiy himoyasini ta’minlashda
aybsizlik prezumpsiyasi muhim ahamiyatga ega. Shu bois Konstitutsiyamiz
ushbu moddasida gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va mahkumning
huquqiy himoyasini kuchaytirishga qaratilgan quyidagi kafolat belgilanmoqda:
“aybdorlikka oid barcha shubhalar, agar ularni bartaraf etish imkoniyatlari
tugagan bo‘lsa, gumon qilinuvchining, ayblanuvchining, sudlanuvchining yoki
mahkumning foydasiga hal qilinishi kerak”.
Ta’kidlash lozimki, muayyan jinoyat ishi bo‘yicha surishtiruvchi,
tergovchi tergov harakatlari, sud esa sud tergovi orqali dalillar to‘playdi.
Ayrim holatlarda to‘plangan dalillarni baholashda ularga nisbatan shubha
paydo bo‘lishi mumkin. Bunda, shubhalar ayblov tomonga ishlatilishi kerakmi
yoki himoya foydasigami, degan savol yuzaga keladi.
O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga ko‘ra ushbu insonparvar
yangi norma bunday vaziyatda aybdorlikka oid barcha shubhalar gumon
qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi va mahkumning foydasiga hal qilinishini
qat’iy mustahkamlamoqda.
Shaxsni aybli ekanligiga oid har qanday shubhalar,
shuningdek blash uchun yetarli
22

bo‘lmagan ma’lumotlar asosida shaxsni javobgarlikka tortish mumkin
emas. Tergovda shubha ostidagi dalillar asosida ayb e’lon qilingan bo‘lsa ham,
bunday vaziyatda shaxsni aybini tasdiqlovchi dalillarning yetarli emasligi
tufayli sudda unga nisbatan oqlov hukmi chiqariladi. Ya’ni “isbotlanmagan ayb
– isbotlangan aybsizlikka teng”, degan qoida amal qiladi. Aytish mumkinki,
mamlakatimiz sudlari tomonidan so‘nggi 6 yilda 4 ming 700 nafardan ortiq
fuqaro oqlangan.
Bunday normalar Ozarbayjon, Chexiya, Gruziya, Xorvatiya, Yaponiya,
Slovakiya va boshqa davlatlar konstitutsiyalarida o‘rin olgan. Yangi tahrirdagi
Konstitutsiyamiz loyihasiga kiritilayotgan mazkur normalar to‘g‘ridan-to‘g‘ri
amal qiluvchi qoidalar bo‘lib, tergov va sud jarayonida faqat ishonchli va
qonuniy dalillardan foydalanishni ta’minlaydi hamda natijada fuqarolarimizni
asossiz va qonunga xilof jinoiy ta’qibdan himoya qiladi, tergov organlari
tomonidan jinoyatda ayblanayotgan shaxslarning huquqlari buzilishining oldini
oladi.
Konstitutsiyamizda aybsizlik prezumpsiyasidan kelib chiqadigan yana bir
muhim kafolat, ya’ni “Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi yoki sudlanuvchi
o‘zining aybsizligini isbotlashi shart emas va istalgan vaqtda sukut saqlash
huquqidan foydalanishi mumkin”, degan qoida mustahkamlanmoqda.
Aytish muhimki, jinoyatni fosh etish va uni sodir etgan shaxslarni
aniqlash vazifasi kabi jinoyat bo‘yicha isbotlash majburiyati ham to‘laligicha
tergov organlariga yuklatilgan.
Jumladan, dastlabki tergovda shaxsga nisbatan ayblov surishtiruvchi va
tergovchi tomonidan e’lon qilinib, tergov harakatlari olib boriladi. Aynan
shuning uchun ham shaxsni aybli yoki aybsizligini isbotlash majburiyati
mazkur shaxslar zimmasidadir.
Gumon qilinuvchi, ayblanuvchi, sudlanuvchi o‘zining jinoyatda aybliligi
yoki aybsizligini isbotlash jarayonida ishtirok etishga majbur emas. Agar istasa,
shaxs ushlangan vaqtidan to hukm chiqarilgunga qadar umuman sukut saqlashi
23

mumkin – bu uning huquqi.
Odatda, shaxsga nisbatan jinoyat ishi ochilganda u og‘ir ruhiy holatga
tushadi, o‘zini yo‘qotib qo‘yadi va shunday vaziyatda aybi bor yoki yo‘qligini
isbotlash o‘zining emas, aslida tergov organlarining vazifasi ekanligini
anglamay o‘ziga qarshi ko‘rsatmalar berishi amaliyotda uchrab turadi.
Shuningdek, sukut saqlash huquqiga bo‘lgan ehtiyoj jinoyat protsessining
eng boshlang‘ich nuqtasida – shaxs jinoyat sodir etishda gumonlanib
ushlangan zahotiyoq yuzaga keladi. Ya’ni shaxsning erkinligi
cheklanishi bilan darhol unga sukut saqlash huquqi tushuntirilishi shart.
Mazkur huquq shaxsga o‘z advokati bilan ko‘rishmay turib, ish yuzasidan hech
bir ma’lumotni oshkor qilmasligi orqali ayblovdan samarali himoyalanish
pozitsiyasini shakllantirishi uchun muhimdir.
Sukut saqlash huquqiga oid bunday normalar Meksika, Misr, Gruziya,
Serbiya, Ozarbayjon, Armaniston va boshqa davlatlar konstitutsiyalarida o‘rin
olgan.
Mazkur kafolatning konstitutsiyaviy darajada mustahkamlanishi
surishtiruv va dastlabki tergovda jinoiy ta’qib ostidagi shaxsni majburan
iqrorlik ko‘rsatmalarini berishga undash va boshqa bu kabi qonunga xilof
harakatlarning oldini olishga xizmat qiladi.
Hech kim qonunga asoslanmagan holda hibsga olinishi, ushlab turilishi,
qamoqqa olinishi, qamoqda saqlanishi yoki uning ozodligi boshqacha tarzda
cheklanishi mumkin emas.
Hibsga olishga, qamoqqa olishga va qamoqda saqlashga faqat sudning
qaroriga ko‘ra yo‘l qo‘yiladi. Shaxs sudning qarorisiz qirq sakkiz soatdan ortiq
muddat ushlab turilishi mumkin emas.
Shaxsni ushlash chog‘ida unga tushunarli tilda uning huquqlari va ushlab
turilishi asoslari tushuntirilishi shart”.
Erkinlik va shaxsiy daxlsizlik har bir shaxsning fundamental
huquqlaridan hisoblanadi. Shunga ko‘ra, shaxs erkinligini cheklaydigan har bir
24

harakat faqat qonun doirasida bo‘lishi lozim.
Inson huquqlarini sud orqali himoya qilish bo‘yicha muhim institutlardan
biri “Xabeas korpus akt” xalqaro darajada umume’tirof etilgan hujjat sifatida
shaxs erkinligini ta’minlash yo‘lida o‘ziga xos yangi davrga asos solgan. Shaxs
erkinligini ta’minlashni kuchaytirish maqsadida hibsga olish bilan bog‘liq
jarayonlar sud qarori asosida amalga oshirilishi belgilangan.
Shaxsni ushlab turish chog‘ida unga huquqlari va ushlab turish
asoslarining tushuntirilishi – “Miranda qoidasi” – xalqaro huquqda
umume’tirof etilgan norma bo‘lib, surishtiruv, tergov va sud jarayonlarida
qonun buzilishiga yo‘l qo‘ymaslikni ta’minlashda muhim ahamiyatga ega.
“Miranda qoidasi” o‘z tarixiga ega. 1966 yilda jinoyat sodir etgan E.
Mirandani hibsga olgan AQSh Arizona shtati politsiyasi uni so‘roq qilishdan
avval gumon qilinuvchi sifatida huquqlari tushuntirilmaganligi tufayli,
keyinchalik uning aybga iqrorligi to‘g‘risidagi ko‘rsatmasi asosida chiqarilgan
hukm AQSh Oliy sudida bekor bo‘lgan. “Miranda qoidasi”ga (inglizcha:
Miranda warning) binoan shaxsni ushlab turish chog‘ida ning huquqlari va
ushlab turilishi asoslari tushuntirilishi, ayblanuvchi ayblovning mohiyati va
asoslaridan xabardor qilinishi, shuningdek, sukut saqlash huquqidan
foydalanishi, jinoyat ishlarida o‘ziga qarshi guvohlik berishga majbur
qilinmasligi, malakali yuridik yordam ta’minlanishi talab etiladi.
Ko‘pchilik fuqarolarimiz tergov organlari tomonidan kimdir qo‘lga
olinganida, u nima uchun ushlanganligi aytilmasligidan, aytilganida ham
ushlash sabablari va aybnomaning asl ma’nosini tushunmasligidan shikoyat
qiladilar. Ayrim hollarda, ushlangan shaxs o‘z huquqlarini bilmagan sharoitda
tergov organlari tomonidan aybiga iqrorlik ko‘rsatmalari berishga majburlanishi
xavfi mavjud. Aynan protsessual ushlash vaqtida inson og‘ir ruhiy holatga
tushadi va huquqiy yordamga ayniqsa muhtojdir, chunki u bunday murakkab
vaziyatda jinoyatda aybdor yoki aybsizligini isbotlash majburiyati unga emas,
aksincha, tergov organlariga to‘liq yuklatilganligini anglay olmaydi.
25

Muhimi, mazkur qoidaga ko‘ra, shaxsning huquqlari u yaxshi
tushunadigan tilda tushuntirilishi va bu til aynan uning ona tili bo‘lishi shart
bo‘lmay, shaxs odatda muloqot qiladigan va yaxshi tushunadigan til bo‘lishi
talab etiladi. Shu nuqtai nazardan, ushbu qoida ushlangan shaxsga uning
huquqlari real ta’minlanishini kafolatlaydi va unga nisbatan tergov organlari
tomonidan aldov, noto‘g‘ri ma’lumot berish va boshqa har qanday qonunga
xilof usullar qo‘llanilishining oldini oladi.“Miranda qoidasi”ning mazkur talabi
Ispaniya, Gresiya, Niderlandiya, Xorvatiya, Sloveniya va boshqa bir qator
davlatlar konstitutsiyalarida mustahkamlangan.Ushbu qoidaning
Konstitutsiyaga kiritilishi shaxsning asossiz ushlanishi, advokat ishtirokisiz
yoki o‘ziga qarshi ko‘rsatma berishga majbur qilinishining oldini oladi.
Ayniqsa, o‘z huquqlarini yaxshi bilgan va talab qiladigan insonlarga nisbatan
tergov vaqtida zo‘ravonlik yoki qonunga xilof harakatlar qilish ehtimoli yanada
pasayadi.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi mazkur Konvensiyaga
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining 1995 yil 31 avgustdagi 130-I-sonli
1984 yil 10 dekabrdagi Qiynoqlarga solishga va muomalada bo‘lish va
jazolashning boshqa shafqatsiz, g‘ayriinsoniy yoki qadr-qimmatni tahqirlovchi
turlariga qarshi konvesiyaga qo‘shilish haqidagi qaroriga muvofiq
qo‘shilgan.O‘zbekiston inson huquqlari bo‘yicha 70 ta asosiy hujjatga
qo‘shilgan, BMT tomonidan qabul qilingan 10 ta xalqaro shartnomaning
bevosita ishtirokchisidir. Milliy qonunchilik va huquqni qo‘llash amaliyotiga
xalqaro standartlarni tizimli va bosqichma-bosqich implementasiya qilishning
o‘z modeli, insonning konstitusiyaviy huquqlari va erkinliklariga rioya etilishi
monitoringi milliy tizimi shakllantirildi. Ta’kidlash lozimki, bugungi kunda
huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatida potensial ahamiyatga ega
islohotlar amalga oshirilsada, tizimlar faoliyatida kuch ishlatish, zo‘ravonlik
holatlari ham uchrab turmoqda.O zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlikʻ
to g risidagi 41-modda "Haqorat qilish, ya’ni shaxsning sha’ni va qadr-
ʻ ʻ
26

qimmatini qasddan kamsitish"ma'muriy javobgarlikka tortishga sabab bo ladiʻ
deya eslatib o tilgan. Fuqaro o‘zining sha’ni, qadr-qimmati yoki ishchanlik
ʻ
obro‘siga putur yetkazuvchi ma’lumotlar yuzasidan, basharti bunday
ma’lumotlarni tarqatgan shaxs ularning haqiqatga to‘g‘ri kelishini isbotlay
olmasa, sud yo‘li bilan raddiya talab qilishga haqli." deb belgilab qoyilgan.
Manfaatdor shaxslarning talabiga ko‘ra fuqaroning sha’ni va qadr-
qimmatini uning vafotidan keyin ham himoya qilishga yo‘l qo‘yiladi.
Darhaqiqat, Konstitutsiyamizda mustahkamlab qo‘yilgan vijdon erkinligi
har bir fuqaroga biror dinga e’tiqod qilish yoki birorta dinga e’tiqod qilmaslik
huquqini kafolatlaydi. Ammo dunyoning hozirgi globallashuv jarayoni,
ayniqsa, yoshlarni «ommaviy madaniyat» niqobi ostida yurtimizga kirib
kelatyotgan g‘ayriaxloqiy, buzg‘unchi g‘oyalar ta’siridan asrashni har
qachongidan dolzarb vazifa qilib oldimizga qo‘ymoqda. Shu bois yoshlarning
diniy bilimini boyitish, dunyoqarashini to‘g‘ri shakllantirishning ahamiyati
tobora ortayotib bormoqda.Yangi O‘zbekiston uchun yangilanayotgan
Konstitusiya hayotiy zarurat va adolatli jamiyat qurish yo‘lidagi ulkan qadam
bo‘lib, yurtimizda olib borilgan barcha sohadagi islohotlarning konstitusiyaviy
himoyasini ta’minlash demakdir. Konstitusiya asosi bitta ezgu g‘oya atrofida
tubdan qayta yaratilganini ko‘rish mumkin. U ham bo‘lsa “Davlat – jamiyat –
inson” degan prinsipning “Inson – jamiyat – davlat” tamoyiliga aylanib, “Inson
qadri uchun!” degan g‘oya ustuvorlikka ega ekanligi o‘z ifodasini topishi uchun
biz yoshlar qo ldan kelgan barcha chora tadbirlarni o tkazishimiz zarur.
ʻ ʻ
Bunda, fuqaroni birinchi marta davlat organlari tomonidan biron bir ishga
gumon qilinuvchi sifatida jalb qilayotganda, unga birlamchi huquqlari
tushuntirib berish sharti sanalgan “Miranda qoidasi” hamda “Xabeas korpus”
(lot. habeas corpus) – “tanani sudga keltirish”, ya’ni jinoiy ta’qibga uchragan
fuqaroning adolatli sud muhokamasiga bo‘lgan huquqining tarixan eng qadimiy
e’tiroflaridan biri hisoblangan normalar yanada keng joriy etilmoqda.Bularning
27

barchasi hozirgi kunda o z id fodasini topib kelmoqda.ʻ ʼ Mamlakatimizda
ommaviy axborot vositalarini rivojlantirish bo‘yicha ko‘rilayotgan chora-
tadbirlar fuqarolarning axborot sohasidagi huquqni yanada kengroq ro‘yobga
chiqarish uchun imkon yaratish, OAVning davlat hokimiyati va boshqaruv
organlari faoliyati ustidan jamoatchilik nazoratini ta‘minlash borasidagi
rolini kuchaytirishga hizmat qilmoqda. Dunyo tajribasiga ko‘ra, so‘z va
matbuot erkinligini ta‘minlamay turib, iqtisodiy rivojlanishga erishish ham,
jamiyat a‘zolari turmush farovonligini oshirish og‘ir kichadi.
O‘zbekistonning amaldagi Konstitutsiyasi 67-moddasida OAV hamda
jurnalistlarning o‘z kasbiy faoliyatini erkin amalga oshirish uchun zarur
yetarli kafolatlar belgilanmagan va bu modda o‘zgarish va haqiqat talab
qilishini o‘z isbotini topgan.
Hozirga kelib esa, Prizidentimizning 2022-yil 27-iyundagi “Ommaviy
axborot vositalarini qo‘llab-quvvatlash va jurnalistika sohasini rivojlantirish
chora-tadbirlari tog‘risida’’gi qarori 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi
O‘zbekistonning Taraqqiyot strategiyasini amalga oshirish, shuningdek
ommaviy axborot vositalarining qonuniy mafaatlarini himoya qilish,
kuchaytirish, ular faoliyatini har tomonlama qo‘llab-quvvatlashda yangi
imkoniyatlar eshigini ochmoqda. Bunday imkoniyatlar
media sohasi vakillari mamlakatimizda kechayotgan yangilanish
jarayonlarida har qachongidan ham faol, holis,halol va juda mas‘uliyatli
bo‘lishni talab etmoqda. So‘z erkinligi konstitutsuyaviy jihatdan
kafolatlangan jamiyatda albatta, bu huquqdan foydalanishning muayyan
tartibga solingan qonun-qoidalari ham mavjud bo‘ladi. Shu bois taklif etilgan
konstitutsiyaviy qonun loyihasining 67-moddasida “Ommaviy axborot
vositalari o‘zlari taqdim etadigan axborotnining tog‘riligi uchun
javobgardir’’, degan norma kiritilgan soha vakillarining axborotni olish,
tog‘riligini tekshirish va tarqatish borasidagi mas‘uliyatini yanada oshirishga
28

turtki bo‘lgan.
Xulosa
Xulosa o’rnida shuni ayta olamizki, bugungi, har tamonlama rivojlanib
borayotgan dunyoda, yetakchi va ilg’or mamlakatlar qatoridan o’z o’rniga
ega bo’lish uchun zamon ruhi bilan hamnafas bo’lgan, har jabhada
mukammal, ijtimoiy davlat qurishga asoslangan, oddiy xalq vakillarining
muammolarini yechishga qodir bo’la oladigan qonun tizimi bo’lmog’i zarur.
Xuddi mana shunday yuqorida ta’kidlaganlarimizni umumlashtirgan holda,
bugungi zamon ruhiga mos bo’lgan O’zbekiston Respublikasi
konstitutsiyasining yangilangan tahriri o’zbek xalqi tomonidan referendumda
tasdiqlandi. Yangilangan konstitutsiyamizda xalqimiz uchun bir qancha
yengilliklar yaratildi. Inson qadr-qimmati yuqori o’ringa ko’tarildi.
Shuningdek asrlar mobaynida sharafli kasb hisoblanib kelgan -
o’qituvchilarning huquqlari yangilangan qomusimizda belgilab qo’yildi.
Yillar mobaynida majburiy mexnatga jalb qilingan, o’z kasbi bo’lmish
barkamol avlodni yetishtirish qolib dalada paxta tergan o’qituvchilarning
qadr - qimmati adolatli tarzda o’z o’rniga qo’yildi.
Shu jumladan yangilangan qomusimizda inson ilmiy salohiyatli, o’z
aqliy mehnat mahsulini himoyalay olish huquqiga ham ega bo’ ldi. Qisqa
qilib shuni ayta olamiz-ki, yangilangan konstitutsiyamiz muhtaram
prezidentimiz Sh. M. Mirziyoyev aytganlaridek "Xalq davlat idoralariga
emas, davlat idoralari xalqqa xizmat qilishi kerak" degan tamoyilga
asoslangan ijtimoiy davlat qurishning asosiy kalit bo’lib xizmat qiladi desak
mubolag’a qilmagan bo’lamiz.
Xulosa qilib aytganda, Kanstitutsiyamizning 67-moddasiga qo‘shimcha,
tarzda kiritilayotgan, keng jamoatchilik tomonidan kelib tushgan takliflar
asosida takomillashayotgan huquqiy normalar ommaviy axborot vositalari
29

faoliyatining erkinligini ta‘minlash hamda milliy jurnalistikamizni yana
rivojlantirish, soha vakillari o‘rtasida sog‘lom raqobat muhitini
shakllantirishda yangi imkoniyatlarni ochish barobarida el-yurt manfaati va
yurtimiz taraqqiyotiga ham hizmat qiladi.
Xalqimiz endilikda, har jihatdan, ayniqsa, ong tafakkuri o‘zgargan
tarzda siyosiy hayotga faol aralashib, o‘z yetakchisini holisona tanlash,
uning atrofida jipslashuvi Yangi O‘zbekistonning pirovardida Uchinchi
Rennesansning poydevori qurilishini kafolatlashini tushunib yetdi. Bu juda
katta o‘zgarish, o‘tkazilayotgan siyosiy islohotlar va yangilanishlar
samarasidir.
Shu o‘rinda Mamlakatimizda mustaqillik yillarida tamoman yangi
milliy mafkura va ma‘naviyat tizimini shakllantirildi. Modomiki, xalqning
orzu-umidlari, intilishlari, maqsad-muddaolari, manfaatlari, qiziqishlarini
ifodalab, ularni himoya qilishga qaratilgan g‘oyalar tizimi(majmuasi) “milliy
g‘oya”, buni hayotga bevosita tadbiq etish esa, “milliy mafkura” bo‘lsa, bu-
bizda bor, shakklangan va takomillashib bormoqda.
Konstitutsiya davlatimizning ko‘p asrlik tarixiy yo‘li tajribasi va
uzluksizligini o‘zida jamladi, mamlakat ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar
tizimining poydevoriga aylandi, konstitutsiyaviy tuzilish prinsplarni
tasdiqlab, fuqarolarning huquqlari, erkinliklari va majburiyatlarini belgilab
berdi.
Must а qil t а r а qqi уо t у ill а rid а K о nstitutsi уа miz у urtimizd а huquqi у
d е m о kr а tik d а vl а t, kuchli fuq а r о lik j а mi уа ti, е rkin b о z о r mun о s а b а tl а ri v а
xususi у mulk ustuv о rligig а а s о sl а ng а n iqtis о di уо tni qurish, x а lqimiz uchun
tinch, о b о d v а f а r о v о n h ауо t b а rp о е tish, O‘zb е kist о nning x а lq а r о
m ау d о nd а mun о sib о ‘rin е g а ll а shid а must а hk а m p оу d е v о r b о ‘lib xizm а t
qilm о qd а .
Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi doirasida ilgari surilayotgan
30

keng ko‘lamli vazifalar, xususan, adolatli va xalqparvar davlatni barpo etish,
imson huquq va manfaatlari, qadr-qimmatini yanada samarali ta‘minlash
kabi ulug‘vor maqsadlar bu borada zarur huquqiy asosni ta‘min;ovchi
konstitutsiyaviy makonni yanada takomillashtirish ehtiyojini kun tartibiga
aylantirlmoqda.
Bu davlatning Konstitutsiyaga ega bo‘lishi mustaqil demokratik huquqiy
davlat taraqqiyoti va taraqqiyotining asosiy poydevori bo‘lishi bilan birga,
sharti ham ekanligi jahon miqyosida ta’kidlanmoqda. O‘zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasi qabul qilinganidan keyingi yillar davomida uning norma va
qoidalari hayotga izchil tatbiq etilmoqda. O‘zbek xalqi hayotining barcha
jabhalarida salmoqli yutuqlarga erishildi va bunday taraqqiyot hali ham davom
etmoqda. Konstitutsiyamiz sharofati bilan mamlakatimizda fuqarolar va
millatlar o‘rtasidagi totuvlik ta’minlanib, turmush darajasi yildan-yilga
yuksalib, ijtimoiy-madaniy rivojlantirish, ta’lim, fan va sport sohalarida yuksak
marralarga erishildi. Kelajak egalari bo‘lgan yoshlar O‘zbekiston
Konstitutsiyasining yaratilish tarixi, konstitutsiyaviy tuzum tamoyillari,
mamlakatimiz bosh qonunida ifodalangan suverenitet va demokratiya ramz va
tamoyillari haqida nazariy va amaliy ma’lumotlarga ega bo‘lmoqda. Bu ham
Respublika Konstitutsiyasida mustahkamlab qo‘yilgan insonning huquq va
majburiyatlari, ularni amalga oshirishga oid moddalarning samarasi, desak
mubolag‘a bo‘lmaydi. Yosh avlod vakillari Konstitutsiyaga oid har qanday
savolga o‘z zukkoligi bilan dadil javob berish erkinligini o‘rganmoqda.
Shuningdek, ular saylov qonunchiligining muhim masalalari bo‘yicha o‘z
fikrlarini bildirish huquqiga ega. Nafaqat yoshlar, balki butun o‘zbek xalqi
bunday huquqqa ega.
Konstitutsiyada belgilab berilgan tamoyil va qoidalar, uzoqni ko‘zlagan
maqsad va vazifalar, chuqur o‘ylangan taraqqiyot strategiyasi barcha sohalarda
tub islohotlarni belgilab berdi. Bu O‘zbekistonni yuksak marralarni zabt etishga
undagan ishonchli va hal qiluvchi omil bo‘ldi. Mamlakat fuqarolari bundan
31

haqli ravishda faxrlanishi mumkin. “Umumiy lug‘at” ham jamiyatni
liberallashtirish va demokratlashtirish, iqtisodiyotning barqaror o‘sishi, aholi
farovonligi va sifatini ta’minlash maqsadida milliy davlatchilik va siyosiy
tizimni shakllantirish borasidagi zamonaviy demokratik talablarga javob
beradigan islohotlar samarasidir. hayot. O‘tgan yillarda amalga oshirilgan
ishlarni sarhisob qiladigan bo‘lsak, bugun respublikani yangilash va isloh
qilish, makroiqtisodiy mutanosiblikka erishish borasida ulkan ishlar amalga
oshirildi deyishga asos bor. Konstitutsiya mustaqil, suveren demokratik davlat
barpo etish, ko‘p ukladli bozor iqtisodiyoti sharoitida xususiy mulk
ustuvorligini ta’minlash va uni himoya qilish kafolatlarini ta’minlash,
shuningdek, mamlakatimizda fuqarolik jamiyatini shakllantirishning huquqiy
va qonunchilik asosidir. mamlakat. Shu asosda va Konstitutsiya tufayli inson
manfaatlari, huquq va erkinliklari oliy qadriyatga aylanadi.
Amaliyot shuni ko‘rsatdiki, mamlakat hayotining barcha jabhalarini isloh
qilish va demokratlashtirish jarayoni bir martalik emas, balki Konstitutsiyaning
barcha tamoyillari va qoidalarini hayotga tatbiq etishni oliy maqsad qilib olgan
uzluksiz jarayondir. Bu yurtimizning yanada gullab-yashnashiga, uning
erkinligi va mustaqilligini mustahkamlashga xizmat qiladi. Asosiy qonunda
O‘zbekistonning asosiy maqsadi nafaqat demokratik huquqiy davlat, balki
adolatli jamiyat barpo etish ekanligi aniq qayd etilgan. Binobarin, uning
mazmun-mohiyati insonlar uchun munosib turmush sharoiti yaratish, milliy
qonunchilikning barcha sohalarining asosi sifatida ijtimoiy adolat tamoyillarini
hayotga tatbiq etishdan iborat. Bundan chetga chiqmagan holda, sanab o‘tilgan
maqsadlarning izchil davomi sifatida bugun Konstitutsiyaga qo‘shimcha va
o‘zgartirishlar kiritish arafasida. Bu harakatlarning barchasi xalq farovonligi,
fuqarolarning mukammal sharoitlarda, bir so‘z bilan aytganda, farovon turmush
tarzida yashashi, jumladan, xotin-qizlarning huquq va erkinliklari ko‘lamini
kengaytirish, turmush darajasini oshirish uchun zarurdir. imkoniyatlar,
yoshlarning istiqbolli bilim olishi. chora-tadbirlarni tez va to‘liq amalga
32

oshirishga xizmat qiladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
Rahbariy adabiyotlar
1. Mirziyoev Sh.M. Milliy taraqqiyot yo‘limizni qat’iyat bilan davom
ettirib, yangi bosqichga ko‘taramiz. T. 1. - Toshkent: O‘zbekiston.. 2017.
2. Mirziyoev S h .M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz
bilan birga quramiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
3. Mirziyoev S h .M. Qonun ustuvorligi va inson ma’nfaatlarini ta’minlash
– yurt taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. O‘zbekiston
Respublikasi Konstitutsiyasi qabul qilinganining 24 yiligiga
bag‘ishlangan tantanali marosimidagi ma’ruzasi. - Toshkent:
O‘zbekiston. 2017.
4. Mirziyoev S h .M. Erkin va farovon, demokratik O‘zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz. - Toshkent: O‘zbekiston. 2017.
5. Karimov I.A. Inson uning huquq va erkinliklari - oliy qadriyat. T. 14. -
Toshkent: O‘zbekiston, 2006.
6. Karimov I.A. Yuksak ma’naviyat-yengilmas kuch. -Toshkent:
Ma’naviyat, 2008.
7. Karimov I.A. O‘zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. –
Toshkent: O‘zbekiston, 2011.
8. Karimov I.A. Ona yurtimiz baxtu iqboli va buyuk kelajagi yo‘lida
xizmat qilish – eng oliy saodatdir. - Toshkent: O‘zbekiston. 2015.
6.2. Asosiy adabiyotlar
9. Mustaqil O‘zbekiston tarixining dastlabki saxifalari. - Toshkent, 2000.
10. Erkaev A. O‘zbekiston yo‘li. - Toshkent: Ma’naviyat, 2011.
11. Mustaqillik: Izohli ilmiy-ommabop lug‘at // M.Abdullaev va boshqalar:
to‘ldirilgan uchinchi nashr. - Toshkent: Sharq, 2006.
12. 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi. – Toshkent:
Ma’naviyat, 2017.
13. Mustaqil O‘zbekiston tarixi. Mas’ul muharrir A.Sabirov. - Toshkent:
Akademiya, 2013.
33

14. Noveyshaya istoriya Uzbekistana. Rukovoditel’ proekta i redaktor:
M.A.Raximov. - Toshkent: Adabiyot uchqunlari, 2018.
34

Qo‘shimcha adabiyotlar
15. Azizxo‘jaev A.A. Mustaqillik: kurashlar, iztiroblar, quvonchlar. -
Toshkent: 2001.
16. Azizxo‘jaev A.A. Chin o‘zbek ishi. - Toshkent, 2003.
17. Axmedov E. O‘zbekiston shaharlari mustaqillik yillarida. - Toshkent:
Abu Ali ibn Sino nashriyoti, 2002.
18. Islomov Z.M. O‘zbekiston modernizatsiyalash va demokratik taraqqiyot
sari. - Toshkent: O‘zbekiston, 2005.
19. Levitin L. O‘zbekiston tub burilish pallasida. - Toshkent: O‘zbekiston,
2005.
20. Usmonov Q. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvi.
–Toshkent: Moliya, 2003.
21. O‘zbekiston mustaqillik yillarida. - Toshkent: O‘zbekiston, 1996.
22. O‘zbekiston tarixi. R.H.Murtazaevaning umumiy tahriri ostida. –
Toshkent, 2005.
23. O‘zbekiston xalqining dini, madaniyati va urf-odatlari: tarix va hozirgi
holat. - Toshkent: TIU, 2011.
24. O‘lmasov A., Vaxobov A. Iqtisodiyot nazariyasi. - Toshkent: Sharq,
2006.
25. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va bag‘rikenglik: tarixiy tajriba
va hozirgi zamon. Mas’ul muharrir R.H.Murtazaeva. - Toshkent:
Mumtoz so‘z, 2010.
26. O‘zbekiston tarixi (1917-1991 yillar). 2 tom. Mas’ul muharrirlar:
R.Abdullaev, Q.Rajabov, M.Rahimov. - Toshkent: O‘zbekiston, 2019.
27. Murtazaeva R.H. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va tolerantlik.
Darslik. - Toshkent: Mumtoz so‘z, 2019.
28. Yunusova X. O‘zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy
jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-
konsalt, 2009.
29. Bobojonova D. O‘zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70 80-
yillar misolida). Qo‘llanma. – Toshkent: Sharq, 1999.
30. Qoraqalpog‘iston tarixi (1917-1994 yy.). - Nukus, 1995.
31. G‘ulomov S., Ubaydullaeva R., Ahmedov E. O‘zbekiston. -Toshkent:
Mehnat, 2001.
35

32. Quldoshev A. Fuqarolik jamiyati taraqqiyotida O’zbekistonni
rivojlantirish strategiyasi. O’quv qo’llanma (barcha bakalavr ta’lim
yo’nalishlari uchun). T.: “Fan va texnologiya”, 2020.- 160 bet.
33. Xoliqulov R., G’aniyev K., Nasrullayev M. Ozbekiston tarixi. O’quv
qollanma (nomutaxassis yo’nalish talabalari uchun). Samarqan d.:
SamDU nashri, 2019. -324 b.

Axborot manbalari
1. www.ziyonet.uz .
2. www.edu.uz .
3. www.google.uz .
4. www.gov.uz .

36

O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi.

Купить