Войти Регистрация

Docx

  • Рефераты
  • Дипломные работы
  • Прочее
    • Презентации
    • Рефераты
    • Курсовые работы
    • Дипломные работы
    • Диссертациии
    • Образовательные программы
    • Инфографика
    • Книги
    • Тесты

Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 61.3KB
Покупки 5
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

686 Продаж

O‘zbekiston respublikasi oliy majlisining shakllantirilishi

Купить
O‘zbekiston respublikasi oliy majlisining shakllantirilishi.
Mundarija:
Kirish ............................................................................................................... 2
I Bob O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini shakllantirishning huquqiy 
asoslari ............................................................................................................. 4
1.1 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasini 
shakllantirishdagi umumiy prinsiplar. ............................................................. 4
1.2 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatini shakllantirishning o`ziga 
xos xususiyatlari ............................................................................................ 13
II Bob Oliy Majlis Qonunchilik palatasi saylovi jarayonini tashkil etish 
tartibi. ............................................................................................................ 18
2.1 O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining shakllantirilishi ................... 18
2.2 Senatning tashkiliy tuzilmasi va uning rahbar organlari hamda mansabdor
shaxslarini shakllantirish tartibi ..................................................................... 26
Xulosa ........................................................................................................... 36
Foydalanilgan adabiyotlar ............................................................................. 37
1 Kirish
Mavzuning   dolzarbligi :   O'zbekiston   mustaqillik   yillari   davomida
umuminsoniy   qadriyatlar   va   boy   milliy   an'analar   bilan   yo'g'rilgan   o'ziga   xos
rivojlanish   yo'lini   aniqlab   oldi.   Shu   asosda   davlat-huquqiy   amaliyotda   jahon
parlamentarizmining   boy   tajribasidan   unumli   foydalanilib,   respublika
konstitusiyaviy   tuzumida   xalq   hokimiyatchiligi,   hokimiyatlarning   bo'linishi
prinsiplariga   mos   davlat   organlari   tizimini   shakllantirildi.Insoniyat   huquqiy
tafakkurining   mahsuli   hisoblangan   hamda   jamiyatning   umummilliy   vakillik
muassasasi  sifatida dunyoga kelgan parlament uzoq yillar davomidagi tarixga ega
va uning ildizlari XII-XIII asrlardagi ingliz parlamenti va ispan korteslariga borib
taqaladi.   Parlament   so'zining   lug'aviy   ma'nosi   fransuz   tilidan   olingan   bo'lib,
"gapirmoq" ma'nosini anglatadi. Parlamentarizm katta taraqqiyot bosqichini bosib
o'tdi va uning chinakam tarixi burjua inqiloblari davridan boshlanadi. 
Endilikda aksariyat mamlakatlarning parlament institutiga ega ekanligini ta'kidlab
o'tmoq joiz. Hozir yer kurrasidagi 200 ga yaqin davlatning qariyb 177 tasida oliy
qonun   chiqaruvchi   vakillik   organi-parlamentlar   bor.   Jamiyat   manfaatlarining
ifodachisi   bo'lmish   parlamentlar,   aholining   turli   ijtimoiy   qatlamlari   guruhlarining
vakillaridan   tashkil   topadilar.   Ko'rinib   turibdiki,   dunyodagi   parlamentlar   rang-
barang,   ammo   ular   o'z   mamlakatlarida   muhim   ijtimoiy   vazifa-qonun   chiqaruvchi
hokimiyatni   amalga   oshiradilar.   O'zbekiston   Konstitusiyasining   10-moddasida,
davlat   hokimiyatining   birdan-bir   manbai   -   xalq   nomidan   faqat   u   saylagan
Respublika Oliy Majlisi  va Prezidenti  ish olib borishligi  qayd etilgan.O'zbekiston
Respublikasi   Konstitusiyasining   11-   moddasida   aytilganidek,   davlat
hokimiyatining   tizimi-qonun   chiqaruvchi,   ijro   etuvchi   va   sud   hokimiyatiga
bo'linish prinsipiga asoslanadi.  Unga ko'ra, davlat  funksiyalari qonun chiqaruvchi
organ   -   Oliy   Majlis,   davlat   va   ijroiya   hokimiyati   rahbari   -   O'zbekiston
Respublikasining Prezidenti va sud hokimiyati o'rtasida taqsimlanadi. 
2 Kurs   ishining   maqsadi :   O‘zbekiston   Pr е zid е ntining   O‘zbekiston
R е spublik а si   Milliy   x а vfsizlik   xizm а ti   r а isini   t а yinl а sh   v а   uni   l а v о zimid а n   о z о d
etish to‘g‘risid а gi f а rm о nl а rini t а sdiql а shni, shuningd е k, O‘zbekiston R е spublik а si
Pr е zid е ntining  t а qdimig а   bin оа n  O‘zbekiston  R е spublik а sining  ch е t   d а vl а tl а rd а gi
dipl о m а tik v а   b о shq а   v а kill а rini t а yinl а sh h а md а   ul а rni l а v о zimid а n   о z о d etishni
kiritish   mumkin.   Shu   bil а n   birg а   O‘zbekiston   R е spublik а si   Pr е zid е ntining
t а qdimig а   bin оа n   а mnistiya  to‘g‘risid а gi   hujj а tl а rni  q а bul   qilish   S е n а tg а   b е rilg а n
yangi p а rl а m е nt v а k о l а ti his о bl а n а di. 
Kurs   ishining   vazifasi :   O‘zbekiston   R е spublik а si   S е n а tining   birinchi
m а jlisl а ri   t е gishinch а   S е n а t   t а rkib   t о pg а nid а n   k е yin   bir   о yd а n   k е chiktirm а y
M а rk а ziy s а yl о v k о missiyasi t о m о nid а n ch а qiril а di.O‘zbekiston R е spublik а si  О liy
M а jlisining   S е n а t   m а jlisl а ri   z а rur а tg а   q а r а b,   l е kin   yilig а   k а mid а   uch   m а rt а
o‘tk а zil а di. 
Kurs   ishining   predmeti :   O‘zbekiston   R е spublik а si   О liy   M а jlisi   S е n а ti
m а jlisl а rid а , shuningd е k, ul а rning   о rg а nl а ri m а jlisl а rid а   O‘zbekiston R е spublik а si
Pr е zid е nti,   B о sh   v а zir,   V а zirl а r   M а hk а m а sining   а ’z о l а ri,   r е spublik а
K о nstitutsiyaviy   sudi,   О liy   sudi,   О liy   xo‘j а lik   Sudi   r а isl а ri,   B о sh   pr о kur о r,
M а rk а ziy b а nki b о shq а ruvining r а isi ishtir о k etishl а ri mumkin. 
Kurs   ishining   metadalogik   asoslari :   Oliy   Majlisning   Qonunchilik   (quyi)
palatasi   butun   respublika   aholisining   siyosiy   manfaatlaridan   kelib   chiqib,   uning
vakilligini   ta'minlaydi.   Zero,   mazkur   palataning   deputatlari   saylov   okruglari
bo`yicha   ko`p   partiyalilik   asosida   saylanadi.   Bu   juda   muhim   holatdir.   Zero,
yuqorida qayd etib o`tilganidek, ilg`or parlamentlar, mohiyat e'tibori bilan, jamiyat
va   davlatga   o`z   ta'sirini   ko`rsatish   uchun   kurashning   parlament   usullaridan
foydalanib, jamoatchilik fikrini shakllantirish va uni himoya qilishga qodir siyosiy
partiyalarning ishtirokisiz faoliyat ko`rsatishi mumkin emas. 
3 I Bob O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisini shakllantirishning huquqiy
asoslari
1.1 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Qonunchilik palatasini
shakllantirishdagi umumiy prinsiplar.
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi
va   Senati   qo`shma   majlisida   quyidagi   fikrlarni   bildirib   o`tgan   edi:   “   Davlat
qurilishi   va   boshqaruvi   sohasidagi   eng   muhim   vazifa   bu   qonunchilik   hokimiyati
bo`lmish   mamlakat   Parlamentining   roli   va   ta'sirini   kuchaytirish,   hokimiyatning
qonunchilik,   ijro   va   sud   tarmoqlari   o`rtasida   yanada   mutanosib   va   barqaror
muvozanatga erishishdan iborat”. 
Demokratik   va   huquqiy   davlat   sharoitlaridagina   parlament   faoliyatining   asosiy
prinsiplari  real  samara beradi. Shuning uchun ham  parlament  faoliyatining asosiy
prinsiplari   ko`p   jihatdan   demokratik   va   huquqiy   davlat   umumiy   prinsiplaridan
kelib chiqadi. 
Qonunchilik   palatasini   tashkil   etish   va   uning   faoliyati   zamirida   quyidagi   asosiy
prinsiplar yotadi: 
1. Xalqning manfaatlari va xohish-irodasini ifoda etish prinsipi. Parlament –
umumdavlat   vakillik   organi.   Parlamentning   vakillik   xususiyati,   avvalambor,
parlament   hokimiyatini,   uning   vakolatlarini   qonuniylashtirishi,   shuningdek
parlamentda   jamiyatning   asosiy   ijtimoiy-siyosiy   kuchlari,   aholining   turli   ijtimoiy
tabaqalari vakilligini kafolatlashi lozim bo`lgan saylov bilan ta'minlanadi. 
Har   qanday   davlat   organi,   birinchi   navbatda   parlament   faoliyatining   zamirida
xalqning   xohish-irodasi   yotishi   lozim.   Xalqning   xohish-irodasi   vaqti-vaqti   bilan
bo`ladigan   va   soxtalashtirilmagan   saylovda   o`z   ifodasini   topadi.   Mazkur   saylov,
Inson   huquqlari   Umumjahon   deklaratsiyasi   (1948   yil)ga   muvofiq,   yalpi   va   teng
saylov huquqiga ko`ra, yashirin ovoz berish yo`li bilan yoki ovoz berish erkinligini
ta'minlaydigan   boshqa   tengma-teng   shakllar   vositasida   o`tkazilishi   kerak»   (21-
modda, 3-qism). Bunda saylovni xalq suverenitetining parlamentga o`tkazilishi deb
idrok   etmaslik   lozim.   «Birorta   ham   organ,   xoh   parlament   bo`lsin,   xoh   xalq
4 tomonidan saylangan prezident, xalq suverenitetining tashuvchisi deb hisoblanishi
mumkin   emas.   U   faqat   o`zi   saylangan   muddat   mobaynida   o`z   konstitutsiyaviy
vakolatini   amalga   oshirishga   vakil   qilingan,   xolos»1,   degan   fikrga   qo`shilish
lozim. 
Muayyan   (majoritar,   proporsional,   aralash)   saylov   tizimini   tanlash
parlamentning   vakillik  xususiyatini   ta'minlashda   muhim   ahamiyatga   ega.   Mazkur
tanlash   juda   ko`p   (tarixiy,   milliy,   siyosiy   va   boshqa)   omillardan   kelib   chiqib
amalga oshirilishi va jamiyatning asosiy ijtimoiy tabaqa va guruhlari manfaatlarini
ifoda   etuvchi   parlamentning   vakillik   xususiyatini   ta'minlashga   ko`maklashishi
lozim.   Ilg`or   demokratiyalarda   bunga,   avvalambor,   parlament   saylovining   asosiy
subyektlari   –   siyosiy   partiyalar   yordamida   erishiladi.   Siyosiy   partiyalar
jamiyatdagi turli ijtimoiy-siyosiy kuchlarning jamoatchilik fikrini shakllantiradilar
va ifoda etadilar.  1
Siyosiy   partiyalar   –   zamonaviy   demokratiya   tizimining   ajralmas   qismi,
saylov   kompaniyalarining   asosiy   ishtirokchilaridan   biri.   Eski   demokratik
an'analarga   ega   mamlakatlarda   siyosiy   partiyalar   jamoatchilik   fikri,   xalqning
siyosiy  irodasini   demokratik  shakllantirish  va uni   saylovda  ifoda etish  jarayonida
yetakchi marralarni egallaydilar. Ko`p partiyali barqaror tizim jamiyat va davlatni
rivojlantirishning   o`ta   muhim   masalalariga   doir   muqobillar,   ortiqcha   qarashlar,
fikr-mulohazalarni   qisqartirish,   saylovchilarga   mazkur   masalalarni   hal   qilishga
nisbatan   bir   nechta   asosiy   yondashuvlarni   taklif   qilish   va   shu   tariqa   muayyan
siyosiy   partiya,   uning   nomzodlari   va   ularning   dasturlariga   o`z   ovozlarini
berayotgan   saylovchilar   eng   samarali   siyosiy   qarorlar   qabul   qilishlariga
ko`maklashish imkonini beradi. 
Shu   bilan   birga,   saylov   kompaniyalarida,   xalqning   siyosiy   irodasini
shakllantirish   va   ifoda   etishda   partiyalarning   roli   doim   ham   bir   xilda
baholanavermaydi.   Ko`p   partiyalilik   prinsipi   partiya   ro`yxatlari   (fraksiyalari)
bo`yicha   saylangan   deputatlar   jumlasidan   siyosiy   uyushmalar   tashkil   etishda   o`z
aksini topadi. 
1
 O’zbekiston Respublikasining Yangi Konstitusiyasi T.: 2023 y
5 Mazkur   uyushmalar   aholi   turli   tabaqalarining   parlamentdagi   siyosiy
vakilligini   ta'minlabgina   qolmasdan,   balki   butun   parlament   ishining   tashkil
etilishini yaxshilashga ham ko`maklashadi. Bunda, tabiiyki, jamiyatning bir nechta
kichik siyosiy  partiya va guruhlarga parchalanishi  va parlamentda ularning ancha
to`liq   vakilligi   parlament   ishiga   salbiy   ta'sir   ko`rsatishi:   qarama-qarshiliklar
natijasida   (agar   parlamentda   barqaror   ko`pchilik   bo`lmasa)   parlamentning
vakolatlari   jumlasiga   kiritilgan   muayyan   masalani   hal   qilishning   iloji   bo`lmasligi
mumkinligini   ham   e'tiborga   olish   lozim.   Muayyan   saylov   tizimini   tanlashda
yuqorida   zikr   etilgan   holatni   e'tiborga   olish   kerak:   ko`pgina   (proporsional   saylov
tizimi   amal   qiluvchi)   mamlakatlarda,   masalan,   parlament   saylovida   «to`siqlar»
joriy   etilishi,   ular   parlamentda   asosiy   siyosiy   kuchlarning   vakilligini   ta'minlash
bilan birga, «o`ng» va «so`l» kichik partiyalarni chetga chiqarishi bejiz emas. Bu
barqaror   ko`pchilikka   ega   bo`lgan   ishga   layoqatli   parlamentni   tashkil   etishga
ko`maklashadi. 
Ko`p partiyalilik prinsipi. O`zbekiston Respublikasidagi saylov kampaniyalari
amaliyotini   ham   tavsiflaydi.   Respublika   o`z   mustaqilligini   qo`lga   kiritganidan
keyin   hokimiyatning   vakillik   organi   ko`p   partiyalilik   asosida   shakllantirila
boshlandi.   Muqobil   saylov   rivojlandi.   Agar   1994   yilgi   saylovda   11   248   000
saylovchidan   10   526   654   tasi   yoki   93,6%   ishtirok   etgan   bo`lsa,   1999   yilning
dekabridagi saylovda 12 692 202 saylovchidan 12 061 266 tasi (ro`yxatga olingan
barcha   saylovchilarning   95,03%)   ishtirok   etdi.   Birinchi   chaqiriq   Oliy   Majlis
tarkibida   atigi   ikki   partiya   (Xalq   demokratik   partiyasi»dan   69   deputat   va   «Vatan
taraqqiyoti»   partiyasidan   14   deputat)   hamda   hokimiyatning   vakillik   organlaridan
bir   blok   (167   deputat)   ishtirok   etgan   bo`lsa,   1999   yilgi   parlament   saylovida
partiyalar   soni   beshtaga   yetdi.   Mazkur   partiyalar   ikkinchi   chaqiriq   Oliy   Majlisda
to`rt   fraksiya   tarkibida   ishtirok   etdilar:   «Adolat»   sotsial-demokratik   partiyasining
fraksiyasi – 11 deputat, «Milliy tiklanish» demokratik partiyasining fraksiyasi – 10
deputat,   O`zbekiston   Xalq   demokratik   partiyasining   fraksiyasi   –   49   deputat,
«Fidokorlar»   Milliy-demokratik   partiyasining   fraksiyasi   (ikki   partiya   –   «Vatan
taraqqiyoti» va «Fidokorlar» partiyalarining birlashishi  negizida tashkil etilgan) –
6 54   deputat,   shuningdek   ikkita   blok:   hokimiyatning   vakillik   organlari   bloki   –   107
deputat, saylovchilarning tashabbuskor guruhlari bloki – 16 kishi2. 
Mana   mamlakatimizda   joriy   yilning   26   dekabrida   saylovlar   o`tkazildi.   Oliy
Majlisning   Qonunchilik   palatasiga   xamda   xalq   deputatlari   Kengashlariga   saylov
natijalariga ko`ra quyi palataga va viloyat, tuman, shahar Kengashlari deputatligiga
nomzodlar demokratiya talablariga muvofiq muqobil  asosda  kurash  olib borishdi.
Nomzodlarning   nisbatiga   nazar   tashlasak,   har   bir   okrugga   to`rt   —   beshtadan,
ayrimlarida esa oltitagacha nomzod to`g`ri keldi. 
2004   yil   26   dekabr   va   2005   yil   9   yanvarda   takroriy   ovoz   berish   natijalariga
ko`ra, O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasining barcha 120
deputati   saylandi   va   ro`yxatga   olindi.   Saylovda   489   deputatlikka   nomzod,   shu
jumladan siyosiy partiyalardan 435 va saylovchilarning tashabbuskor  guruhlardan
mustaqil nomzodlar 56 kishi ishtirok etdi. 2004 yil 26 dekabrdagi asosiy saylovda
12197159   (85,1%)   saylovchi,   joriy   yil   9   yanvarida   esa   5400000   dan   ortik,   kishi
yoki   takroriy   ovoz   berishda   ishtirok   etish   xuquqiga   ega   saylovchilarning   qariyb
80% qatnashdi.  2
Saylovlar   natijasida   O`zbekiston   Liberal   —   demokratik   partiyasi
saylovchilarning   eng   ko`p   ovozini   oldi,   bu   partiyadan   deputatlarning   34,3%
saylandi,   O`zbekiston   Xalq   demokratik   partiyasidan   deputatlarning   23,3%
saylandi. Shuningdek, Fidokorlar partiyasining 11 a'zosi, "Adolat" partiyasining 10
a'zosi saylandi. 
Qonunchilik palatasiga nomzod qo`yilgan xotin —qizlar jami 159 kishi kuchli
intiluvchanlik   va   yuksak   professionalizmni   namoyish   etdi,   siyosiy   yetuklik,   aql
zakovat   raqiblaridan   qolishmadi.   Natijada   Qonunchilik   palatasiga   saylangan
deputatlarning   qariyb   18%ni   xotin   —qizlar   tashkil   etdi,   bu   esa   1999   yilda   Oliy
Majlisga bo`lgan saylovlaridagidan ikki yarim baravar ko`pdir. 
2
 Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”. 
O‘zbekiston, 2017-yil.
7 Tashabbuskor   guruhlardan   ko`rsatilgan   56   nomzoddan   14   kishi   deputatlikka
saylandi,   Qonunchilik   palatasiga   saylangan   deputatlar   orasidan   ular   11,6%ni
tashkil etdi. 
Saylangan   deputatlar   orasida   18,3%   —yuristlar,   21,7%   —iqtisodchilar.
Deputatlarning   10%   sanoat,   qurilish,   transport   va   aloqa   sohasi   vakillari,   7,5%
qishloq   xo`jaligi   vakillari,   12,5%   tadbirkorlar,   20%   ta'lim,   fan,   madaniyat   va
sog`liqni saqlash xodimlari, 16% nodavlat notijorat tashkilotlar vakillari. 
Avvalgi   qonunlarimizda   Oliy   Majlis   250   nafar   deputatdan   iborat   bo`lgan
yagona   palata   asosida   vakillik   organi   faoliyatini   olib   borgan   bo`lsa,   zamonaviy
parlamentarizmning asosi sifatida hozirda ikki palatali 220 nafar deputatdan iborat
tarkibda   faoliyat   olib   boradigan   Parlament   joriy   etildi.   Bu   o`z   navbatida
professonalizmni   yuzaga   keltiradi.   Bunday   takomillashuv   jarayoni   davrlarnint
o`ziga xos talabidan kelib chiqadi. 
Parlament instituti zamon taraqqiyotiga mutanosib ravishda o`sib 
rivojlanib   bormoqda,   o`z   navbatida   deputatlarning   xam   oldidagi   vazifa   va   asosiy
ma'suliyati  oshib bormoqda. Vaholanki, ular  parlamentda xalq nomidan ishonchli
tarzda faoliyati olib borishi, ularning xohish istaklari bilan yaqin bo`lib, jamiyatda
doimiy   o`z   o`rnilariga   ega   bo`lib   borishi   lozimligini   hayotning   o`zi   taqozo
etmoqda. 
Oliy   Majlisning   Qonunchilik   (quyi)   palatasi   butun   respublika   aholisining
siyosiy   manfaatlaridan   kelib   chiqib,   uning   vakilligini   ta'minlaydi.   Zero,   mazkur
palataning   deputatlari   saylov   okruglari   bo`yicha   ko`p   partiyalilik   asosida
saylanadi.   Bu   juda   muhim   holatdir.   Zero,   yuqorida   qayd   etib   o`tilganidek,   ilg`or
parlamentlar,   mohiyat   e'tibori   bilan,   jamiyat   va   davlatga   o`z   ta'sirini   ko`rsatish
uchun   kurashning   parlament   usullaridan   foydalanib,   jamoatchilik   fikrini
shakllantirish   va   uni   himoya   qilishga   qodir   siyosiy   partiyalarning   ishtirokisiz
faoliyat   ko`rsatishi   mumkin  emas.  Bunda  deputatlar  faoliyati   doimiy  professional
asosda   tashkil   etiladiki,   bu   palataning   funksiya   va   vakolatlarini   amalga
oshirishning   samaradorligini,   qonunlarning   sifati   yaxshilanishini,   ularda   aholi
barcha ijtimoiy tabaqalarinig manfaatlari e'tiborga olinishini ta'minlashi lozim. 
8 2. Hokimiyatni taqsimlash prinsipidan kelib chiqib, parlament funksiyalari va
vakolatlarini   amalga   oshirish.   Qonun   chiqarish,   budjet   va   nazorat   funksiyalari
asosiy   funksiyalari   jumlasiga   kiruvchi   parlament   o`z   faoliyatini   O`zbekiston
Respublikasi   Konstitutsiyasi   va   qonunlari   bilan   belgilangan   vakolatlari   doirasida
amalga oshiradi. 
Hokimiyatni   taqsimlash   prinsipiga   asosan   parlament   davlat   hokimiyatining
boshqa   bo`g`inlari   faoliyatiga   aralashish   huquqiga   ega   emas.   Hokimiyatni
taqsimlash prinsipi turli mamlakatlarda har xil amalga oshiriladi. 
Prezident   respublikalarida   mazkur   prinsip   ayniqsa   qat'iy   va   izchil   amalga
oshiriladi.   Bu   mamlakatlarda   hokimiyatni   taqsimlash   prinsipi   hukumatni
shakllantirishda   parlamentning   ishtirokini   cheklaydi   va,   mohiyat   e'tibori   bilan,
uning parlament oldidagi javobgarligini yo`qqa chiqaradi. Ammo, shu bilan birga,
parlamentning prezident tomonidan tarqatib yuborilishi, shuningdek hokimiyatning
turli   bo`g`inlarida   lavozimlarning   o`rindoshligiga   ham   (deputat   vazir   bo`lishi
mumkin emas va h.k.) yo`l qo`ymaydi. 
Parlament   respublikalarida   hokimiyatni   taqsimlash   prinsipi   Prezident
respublikalaridagiga   solishtirganda   nisbatan   «yumshoq»   amalga   oshiriladi.
Parlament   respublikalarida   hukumatning   parlament   oldida   javobgarligi   e'tirof
etiladi.   Mohiyat   e'tibori   bilan,   parlament   hukumatni   shakllantiradi   (hukumatni,
qoida   tari-qasida,   parlament   saylovida   g`olib   chiqqan   partiya   rahbari   boshqaradi;
toki   parlament   qo`llab-quvvatlar   ekan,   hukumat   hokimiyat   tepasida   qoladi),
deputat vazir lavozimini egallashiga yo`l qo`yiladi. Ammo mazkur mamlakatlarda
(masalan,   hukumatga   ishonchsizlik   bildirilganida,   hukumat   inqirozi   sodir
bo`lganida   va   h.k.)   parlamentning   muddatidan   ilgari   tarqatib   yuborilishiga   yo`l
qo`yiladi. 
«Tiyish   va   qarama-qarshi   turish   tizimi»   doirasida   hokimiyatni   taqsimlash
prinsipi   nafaqat   hukumat,   balki   boshqa   davlat   organlarini   shakllantirishda   ham
parlament   ishtirok   etishi   mumkinligini   nazarda   tutadi:   parlament   mamlakat
prezidenti   ishtirokida   sudyalar,  Bosh   prokuror,  inson   huquqlari   bo`yicha  vakil   va
boshqalarni tayinlashi mumkin. 
9 Hokimiyatni   taqsimlash   prinsipi   parlamentga   keng   moliyaviy-nazorat
vakolatlarining berilishini nazarda tutadi. Parlament davlat budjetini va uning ijro
etilishi to`g`risidagi hisobotni ko`rib chiqadi va tasdiqlaydi, u hisob palatasini yoki
budjet   mablag`larining   sarflanishi   ustidan   boshqa   moliyaviy   nazorat   organini
tashkil etishga haqlidir. 
Hokimiyatni   taqsimlash   prinsipining   amalga   oshirilishi   darajasi   boshqaruv
shaklining   xususiyatlariga,   davlat   hokimiyati   bo`g`inlari   o`zaro   aloqa
mexanizmining   konstitutsiyaviy   belgilanishi   va   mazkur   prinsipni   amalga   oshirish
amaliyotiga   ko`p   jihatdan   bog`liq..Bularning   barchasi   parlament   va   hukumat,
parlament   va   prezident,   parlament   va   sud   organlarining   o`zaro   aloqa   qilish
prinsipiga,   shuningdek   deputatlik   faoliyatiga   (deputat   o`z   vakolatlari   davrida
boshqa   davlat   faoliyati   bilan   shug`ullanishi   mumkin   emasligi   prinsipi)   ta'sir
ko`rsatadi.  3
O`zbekiston Respublikasida davlat hokimiyatining tashkil etilishida prezident
respublikasining jihatlari ko`zga tashlanadi. Prezident davlat rahbari va ijro etuvchi
hokimiyat rahbari hisoblanadi, u aholi tomonidan to`g`ridan-to`g`ri saylanadi, ijro
etuvchi   hokimiyat   sohasida,   sud   hokimiyatini   tashkil   etish   sohasida   katta
konstitutsiyaviy vakolatlarga ega bo`ladi. 
Prezident veto qo`yish huquqiga ega (qonunga o`z e'tirozlarini ilova etib, uni
takroran   muhokama   qilish   va   ovozga   qo`yish   uchun   parlamentga   qaytarishga
haqli),   u   O`zbekiston   Respublikasining   butun   hududida   amal   qilishi   majburiy
bo`lgan   farmonlar,   qarorlar   va   farmoyishlar   chiqaradi.   Ammo,   shu   bilan   birga,
respublikada davlat hokimiyatining tashkil etilishi bu yerda parlament respublikasi
xos   tendensiya-ning   rivojlanayotganligidan   dalolat   beradi:   Bosh   vazir   lavozimi
joriy   etilgan;   parlament   Konstitutsiyada   nazarda   tutilgan   holatlarda   va   tartibda
Prezident tomonidan tarqatib yuborilishi mumkin. 
3. Parlament deputatlari (a'zolari) faoliyatini ta'minlash prinsiplari. Deputat –
bu mustaqil  fikrli inson. U qaysi  partiyaga mansub bo`lmasin, avvalo xalq oldida
3
 O‘zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi. O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining farmoni. O‘zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 
70-modda. 2017-yil.
10 javob   beradi.Shuning   uchun   ana   shu   xalq   manfaatlari   yo`lida   parlamentdagi
g`oyalar,   yondashuv   va   qarashlar   xilma-xil   bo`lgani   yaxshi.   Hokimiyatni
taqsimlash   prinsipi,   deputat   faoliyatining   professionalligi,   shaxsiy   manfaatlarida
o`z   mavqeini   suiiste'mol   qilishining   taqiqlanishi   deputat   o`z   vakolatlari   davrida
ma'lum faoliyat bilan shug`ullanishi mumkin emasligi prinsipini asoslashni taqozo
etadi. 
Mazkur   prinsip   turli   davlatlarda   o`z   xususiyatlariga   ega:   bir   mamlakatlar
(masalan,   Italiya)   deputat   o`z   vakolatlari   davrida   boshqa   faoliyat   bilan
shug`ullanishi   mumkin   emasligi   to`g`risida   maxsus   qonunlar   qabul   qilish   yo`lini
tanlaganlar,   boshqa   mamlakatlar   (masalan,   Avstriya)da   parlamentlar   deputat   o`z
vakolatlari   davrida   boshqa   faoliyat   bilan   shug`ullanishi   mumkin   emasligi
masalalari   bilan   shug`ullanuvchi   maxsus   qo`mitalar   tashkil   etadilar,   uchinchi
mamlakatlar   (masalan,   Buyuk   Britaniya)da   esa   deputatga   parlament   tomonidan
qabul   qilinuvchi   hujjatlardan   o`zining   har   qanday   moddiy   manfaatdorligi   haqida
ma'lumot berish majburiyati yuklanadi. 
4.   So`z   erkinligi   prinsipi   (indemnitet).Deputatlarga   parlament   faoliyatining
barcha   masalalari   yuzasidan   ochiq   va   tanqidiy   fikr   bildirish   imkoniyatini
ta'minlaydi.   Parlamentdagi   o`z   chiqishlari   uchun   deputat   javobgarlikka   tortilishi
mumkin   emas.   Jumladan,   AQShda   Kongress   a'zolari   qonunchilik   organida
bildirgan fikrlari uchun ijro etuvchi hokimiyat tomonidan jazoga tortilishi yoki sud
organi   oldida   javobgar   bo`lishi   mumkin   emas.   Shu   bilan   birga,   Kongress   o`z
a'zolarini  noloyiq  xulq-atvori  uchun  jazolash  yoki   o`z  safidan  chiqarish  huquqiga
ega3. 
Ammo,   shuni   ham   qayd   etib   o`tish   kerakki,   parlament   deputati   so`z
erkinligining   yuridik   kafolatlari,   mazkur   erkinlikni   suiiste'mol   qilganlik   uchun
javobgarlik  shakllari   va usullari   turli   mamlakatlarda  har  xil   belgilanadi. Masalan,
Finlyandiyada   parlament   deputati   so`z   erkinligi   huquqini   suiiste'mol   qilganligi
uchun   so`z   olish   huquqidan   mahrum   qilinishi,   yig`ilishlar   zalidan   chiqarib
yuborilishi, Rossiyada esa – faqat so`z olish huquqidan mahrum qilinishi mumkin. 
11 Ba'zi   bir   parlamentlar   tomonidan   deputatlik   axloqi   masalalari   bo`yicha
parlament   komissiyalarining   tashkil   etilishi,   parlament   yig`ilishlarida   deputatlar
xulq-atvori   qoidalarining   tasdiqlanishi   va   nafaqat   deputatning   so`z   erkinligini
himoya   qilish,   balki   deputatning   munosib   xulq-atvorini   ta'minlashga   ham
yo`naltirilgan   boshqa   chora-tadbirlarning   amalga   oshirilishini   asosli   deb
o`ylaymiz. 
5.   Deputatning   daxlsizligi   (parlament   immuniteti)   prinsipi   .   Deputat   o`z
huquq   va   majburiyatlarini   erkin   va   mustaqil   amalga   oshirishini   ta'minlovchi
kafolatlardan biridir. Parlament immuniteti deputatlarni jinoiy javobgarlikka tortish
maqsadida,   ularga   soxta   ayblar   qo`yilishidan   himoya   qilishi   lozim.   Bu   deputat
umuman jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin emas, degan ma'noni anglatmaydi.
Deputat   jinoiy   javobgarlikka   tortilishi   mumkin,   ammo   bu   alohida   tartibda,
parlamentning   deputatni   jinoiy   javobgarlikka   tortishga   roziligi   bilan   amalga
oshiriladi.   Deputat   faoliyatining   mazkur   kafolati   barqaror   demokratik   siyosiy
tuzum   sharoitlarida   parlament   faoliyati   an'analari   mavjud   bo`lmagan
mamlakatlarda maqsadga muvofiq va zarurdir.  4
Oliy   Majlisning   Qonunchilik   palatasi   to`g`risidagi   Konstitutsiyaviy   qonunda
deputat faoliyatining prinsiplarini belgilovchi muhim qoidalar mavjud: 
a)   deputat   faoliyatining   professionalligi,   ya'ni   deputatlar   doimiy   asosda   ish
olib borishlari lozim; 
b) deputat o`z vakolatlari davrida ma'lum faoliyat turlari bilan shug`ullanishi
taqiqlanadi:   deputat   ilmiy   va   pedagogik   faoliyatdan   tashqari   haq   to`lanadigan
boshqa   turdagi   faoliyat   bilan   shug`ullanishi   mumkin   emas.   Ayni   bir   shaxs   bir
paytning   o`zida   Qonunchilik   palatasi   deputati   va   Senat   a'zosi   bo`lishi   mumkin
emas; 
4
 Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq 
farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil.
12 v)   deputatning   daxlsizligi,   ya'ni   deputatni   jinoiy   javobgarlikka   tortishning
alohida   tartibi   belgilanadi.   Mazkur   tartib   deputatni   daxlsizlik   huquqidan   mahrum
qilish uchun palataning rozilik berishini talab etadi.  5
1.2 O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatini shakllantirishning o`ziga
xos xususiyatlari
Saylovlar   parlament   tarkibini   shakllantirishning   muhim   vositasidir.   Butun
parlament   ishi   samaradorligi   Senatni   shakllantirish   qanday   tamoyillar   va
normalardan   foydalanilgan   holda   kechganligiga   bog`likdir.   Binobarin   yuqori
palatani tashkil etishdan ko`zlangan asosiy maqsadlar parlament islohotini yanada
jadallashtirish.   2005   yil   28-   yanvarda   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi
Qonunchilik palatasi va Senati qo`shma majlisida Prezidentimiz tomonidan:”Senat
asosan   mahalliy   Kengashlar,   hududlarning   vakillaridan   iborat   bo`lishini   hamda
vakillik   vazifasini   bajarishini   inobatga   olib,   umumdavlat   va   hududiy
manfaatlarning mutanosibligiga erishish” kerak degan fikrlarida ham  aynan Senat
faoliyatining muhim vazifalariga to`xtalib o`tdi. 
O`z   navbatida   palatani   shakllantirish   tamoyillari   va   normalari   Senat
zimmasiga yuklatilgan vazifalardan kelib chiqadi.Ushbu o`zaro shartlilik va o`zaro
bog`liqlilik   senatorlar   korpusini   shakllantirish   va   palata   faoliyatini   tashkil
etishining   boshqa   masalalari   -   palata   ishini   konstitutsiyaviy   tarzda   belgilangan
maqsad va vazifalar doirasida samarali tashkil etishning yagona normativ-huquqiy
tizimidan iborat ekanligini ko`rsatadi. 
Garchi   ushbu   tizim   umum   e'tirof   etgan   oshkoralik   va   nomzodlarning
bellashuvi   prinsiplari   asosida,   yuksak   demokratik   mezonlar   zamirida   barpo
etilsada,   birinchi   navbatda   mamlakat   siyosiy   tizimining   xususiyatlarini   ifodalaydi
va   shu   tarzda   tashkiliy   mazmuniga   ko`ra   betakrordir.   Jahonda   yuqori   palatalarni
shakllantirishning usul va tartiblari orasida xilma-xillik kuzatilayotganligi tasodifiy
5
 R.A.Mavlonova, D.Abdurahimova. “Pedagogik mahorat”. O‘quv qo‘llanma. Toshkent.  Fan va 
texnologiya. 2012-yil.
13 hol   emas.   Har   bir   milliy   tajriba   tegishli   siyosiy   tizim   va   davlat   mexanizmining
tarixan rivojlanishi tendensiyalarini ifodalaydi. 
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   davlat   rahbari   va   Konstitutsiyaning
kafolati   ekanligini,   binobarin   tegishlicha   hokimiyat   barcha   tarmoqlari   mutanosib
faoliyat ko`rsatishini ta'minlanishini hisobga olib, palataning muayyan miqdordagi
a'zolari   uning   tomonidan   tayinlanishi   Senatni   shakllantirish   tartibining   uzviy
qismiga   aylantirilgan.   O`zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   (2003   yil   24
apreldagi   O`zbekiston   Respublikasining   Qonuniga   muvofiq   tuzatish   va
qo`shimchalar   kiritilgan)   77-moddasi   uchinchi   qismida   Senatga   saylanadigan
shaxslarning tanlab olinish mezoni o`z ifodasini topgan. Ular fan. san'at, adabiyot,
ishlab   chiqarish   sohasida   xamda   davlat   va   jamiyat   faoliyatining   boshqa
tarmoqlarida katta amaliy tajribaga ega bo`lgan hamda alohida xizmat ko`rsatgan -
eng obro`li odamlar orasidan tanlanadilar. 
Senatorlar   korpusining   ushbu   qismi   zimmasiga   umummilliy   manfaatlar
ifodachilarining   nufuzli   o`zagini   shakllantirish   vazifasi   yuklatiladi.O`zbekiston
Respublikasi   Prezidenti   tomonidan   tayinlanadigan   senatorlar   shunday   axloqiy
obro`-e'tiborga   ega   bo`ladilarki.   Senat   a'zolari   masalalarni   ishchanlik   va   asos
bo`larli   muhokamalar   chog`ida   ko`rib   chiqar   va   hal   qilar   ekanlar,   ularga   albatta
murojaat kiladilar4. 
Biroq   e'tirof   etish   kerakki,   tanlanish   chog`ida   «tajriba»   bosh   mezon   sifatida
maydonga   chiqadi.   Tajriba   esa   albatta   o`z-o`zidan   emas,   muayyan   yoshga
kirgandan   so`ng   orttiriladi.   Shuning   uchun   ham   qator   mamlakatlarda
parlamentlarni   shakllantirish   chog`ida   nomzodning   yoshiga   nisbatan   qo`yiladigan
talab palata ishi uchun barqaror eski tarkibni shakllantirishni ta'minlashda o`lchov
sifatida foydalaniladi. 
Ammo   baribir   Senatni   shakllantirish   tartibining   asosida   nafaqat   mintaqaviy
vakillikni, balki ushbu organning qonuniyligini ta'minlovchi ko`shimcha saylovlar
tamoyili   yotadi.   Ushbu   talablar   xalq   hokimiyatchiligining   O`zbekiston
Respublikasi   Konstitutsiyasi   bilan   mustahkamlab   ko`yilgan   asosiy   prinsiplariga
asoslanadi.   Ushbu   tamoyilga   muvofiq   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi
14 saylab   qo`yiladigan   organdir   (O`zbekiston   Respublikasinnng   Konstitutsiyasi.   10-
modda). 
Ushbu tartibni mohiyatiga ko`ra pog`onama-pog`ona deya ta'riflash mumkin:
«Xalq   deputatlari   viloyat.   tuman   va   shaxar   Kengashlariga   saylov   to`g`risida»gi
O`zbekiston   Respublikasi   Qonuniga   va   O`zbekiston   Respublikasi   hamda
Qoraqalpog`iston   Respublikasining   boshqa   qonun   hujjatlariga   muvofiq   avval
Qoraqalpog`iston Respublikasi, viloyat. tuman va shaxar davlat xokimiyati vakillik
organlariga   saylovlar   o`tkaziladi.   Faqat   shundan   keyingina   deputatlar   tarkibidan
Senatning asosiy guruhi majmui saylanadi. 
Senatga saylovlar Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesi, mahalliy
davlat   xokimiyati   vakillik   organlari   saylanganidan   keyin   bir   oydan   kechiktirmay
o`tkaziladi.   (O`zbekiston   Respublikasining   2003   yil   29   avgustdagi   «O`zbekiston
Respublikasi   Oliy   Majlisiga   saylov   to`g`risida»gi   (yangi   tahriri)   Qonuni,   52-
modda). Yuqori palatani shakllantirishdagi yoshga nisbatan qo`yiladigan talab juda
sezilarsiz   va   palatani   konservatorlar   (eskilikka   yopishib   olganlar)   deya
nomlanuvchilarning eng kam miqdori bilan shakllantirishga to`sqinlik qilmaydi. 
Qoraqalpog`iston Respublikasi Jo`qorg`i Kengesining, viloyat, tuman, shahar
davlat  hokimiyati   vakillik organlarining  saylov  kuni  yigirma besh  yoshga   to`lgan
hamda   kamida   besh   yil   O`zbekiston   Respublikasi   hududida   muqim   yashayotgan
deputati Senat a'zoligiga saylanish uchun nomzod bo`lishi mumkin. 
“O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisiga   saylov   to`g`risida”gi   Qonunning
55-moddasiga   binoan   davlat   hokimiyati   vakillik   oraganlarining   qo`shma
majlislarini   chaqirish,   Senat   a'zoligiga   nomzod   ko`rsatish,   shuningdek   ovoz
berishni   o`tkazish   Senat   a'zolarini   Qoraqalpog`iston   Respublikasi   Jo`qorg`i
Kengesi,   viloyatlar,   tumanlar   va   shaxarlar   davlat   xokimiyati   vakillik   organlari
deputatlarining   tegishli   qo`shma   majlislarida   saylash   tartibi   to`g`risidagi   konun
hujjatlarida,   ya'ni   Markaziy   saylov   komissiyasi   tomonidan   nizom   shaklida   ishlab
chiqiladigan   va   tasdiqlanadigan   huquqiy   hujjatda   ko`rsatilgan   tartibda   amalga
oshiriladi. 
15 Qo`shma majlislarning vakolatliligi unda davlat hokimiyati vakillik organlari
barcha   deputatlari   umumiy   sonining   kamida   uchdan   ikki   qismi   ishtirok   etgan
taqdirda   ta'minlanadi.   Ovoz   berish   natijalariga   ko`ra   boshqa   nomzodga   nisbatan
ko`proq ovoz olgan Senat a'zoligiga nomzodlar agar ular uchun davlat hokimiyatn
vakillik   organlarining   majlisda   ishtirok   etayotgan   deputatlari   ellik   foizidan
ko`prog`i   ovoz   bergan   taqdirda   saylangan   hisoblanadilar.   Agar   ovoz   berish
natijasida   Senatning   belgilangan   miqdordagi   a'zolari   saylanmasa,   tegishli   bo`sh
o`rinlarga   davlat   hokimiyati   vakillik   organalarining   mana   shu   qo`shma   majlisida
zarur   miqdordagi   ovozlarni   to`play   olmagan   nomzodlari   bo`yicha   takroriy   ovoz
berish o`tkaziladi. 
Agar   saylovlar   davomida,   ovozlarni   sanab   chikish   chog`ida,   yashirin   ovoz
berish   natijalarini   aniklashda   2003   yil   29   avgustda   qabul   kilingan   «O`zbekiston
Respublikasi   Oliy   Majlisiga   saylov   to`g`risida»gi   Qonun   talablari   saylov
natijalariga ta'sir qilgan tarzda buzilishiga yo`l qo`yilgan taqdirda, Markaziy saylov
komissiyasi Senat a'zolarining saylovini haqiqiy emas deb topishi mumkin. 
Qonun,   shuningdek   saylov   haqiqiy   deb   topilgan   hollarda   va   agar   takroriy
ovoz   berish   natijasida   belgilangan   mikdorda   Senat   a'zolari   saylanmagan   bo`lsa,
Senat   a'zolarining   takroriy   saylovini   o`tkazish   ehtimolini   xam   nazarda   tutgan.
Takroriy   ovoz   berish   natijasida   belgilangan   miqdorda   senatorlar   saylanmagan
hollarda   keyingi   takroriy   saylovlar   Senat   a'zolarining   saylanmay   qolgan   miqdori
bo`yicha o`tkaziladi. Senat a'zolarining takroriy saylovi Senatga o`tkazilgan asosiy
saylovdan keyin ko`pi bilan o`n besh kunlik muddat ichida o`tkaziladi. Saylanmay
qolgan   miqdordagi   Senat   a'zoligiga   nomzodlar   ko`rsatish   va   takroriy   saylovlar
o`tkazish   ushbu   qonunda   belgilangan   tartibda   amalga   oshiriladi.   Senat   vakolat
muddatining   tugashiga   olti   oydan   kam   vaqt   qolganda   Senat   a'zosining   o`rni
bo`shab   qolsa,   bo`shab   qolgan   o`ringa   Senatning   yangi   a'zosi   saylovi
o`tkazilmasligi mumkin. 
Yevropa   mamlakatlari   parlamentlarining   ikkinchi   palatasini   shakllantirishda
eng   ko`p   ko`llaniladigan   usul   bilvosita   (to`g`ridan-to`g`ri   emas   -   vakillar   orkali)
saylovlar   ekanini   ta'kidlab   o`tish   lozim.   Italiyada   «amaldagi   prezident   besh
16 nafardan   munosib   fuqarolarni   senator   etib   umrbodlikka   tayinlash   huquqiga
egaligini   belgilovchi   konstitutsiyaviy   norma   amalda   bo`lib   turipti.   Xorvatiyada
ham   xuddi   shunday   -   yuqori   palataning   besh   a'zosi   davlat   rahbari   tomonidan
tayinlanadi. Belorus respublikasida  ham  yuqori palata a'zolarini  tayinlash instituti
amal   qiladi.   Belorus   prezidenti   yukori   palata   -Respublika   Kengashining   sakkiz
a'zosini   (palata   uchdan   bir   kismini)   o`zi   tayinlaydi.   Bu   miqdor   (sakkiz   kishi)   xar
bir   viloyatdan   va   Minsk   shahridan   tayinlanadigan   a'zolar   soniga   tengdir.
Qozog`iston Prezidenti yetti nafar senatorni tayinlasa, Hindistonda esa ularning o`n
ikki nafarini tayinlaydilar. 
Senat   a'zoligi   uchun   yoshga   nisbatan   ko`yiladigan   talab   ham   turlicha.   Qator
Yevropa   mamlakatlarida   senatorlikka   18   yoshda   saylanish   mumkin   bo`lsa
(Ispaniya, Niderlandiya. Bosniya-Gersegovina). Buyuk Britaniya va Irlandiyada bu
yosh 21 qilib belgilangan. Polsha yuqori palatasi a'zoligi uchun nisbatan «ulug`» -
30   yosh   belgilangan   bo`lsa,   Italiya   va   Chexiyada   eng   yuqori   -   40   yosh   talab
qilinadi.   Yuqori   palata   a'zolarining   vakolati   Bosniya   va   Gersegovinadagi   2   yillik
muddatan   Fransiyada   9   yilgacha   va   Buyuk   Britaniyada   umrbod   a'zolikkacha   ega
bo`lgan   vaqt   ichida   tebranib   turadi.   Aksariyat   Yevropa   mamlakatlarida   uning
muddati 4-5 yilni tashkil etadi5. 
O`zbekistonda   ham   Senatni   tuzishning   asosiga   hududiylik   prinsipi
joylashtirilgan.   Amalga   oshirilayotgan   parlament   islohotlarning   sababi   ham   ayni
vaqtda   ushbu   prinsipdir.   O`zbekiston   yuqori   palatani   shakllantirish   masalasidagi
xalqaro tajribadan faqatgina o`zining an'anaviy demokratik mamlakatlarda amaliy
yashovchanliginn   ko`rsatgan.   Ammo   respublikamizning   o`ziga   xos   shart-
sharoitlariga mos hamda milliy davlatchilik taraqqiyotining strategik vazifalaridan
kelib   chiqib   qo`llash   mumkin   bo`lgan   holatlarnigina   qabul   qilib   oldi.   Chet   el
davlatlarning   tajribasidan   foydalanishdagi   bosh   masala   -senatorning   ulardagi
singari   saylanishi   va   tayinlanipsh   elementlari   bilan   birgalikda,   senatorlikka
nomzodlarni   qobiliyatiga   karab   tanlab   olishni   ham   o`zida   mujassamlashtirgan
mexanizmni shakllantirishdan iboratdir. 
17 II Bob Oliy Majlis Qonunchilik palatasi saylovi jarayonini tashkil etish
tartibi.
2.1 O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining shakllantirilishi
O`zbekiston   Respublikasi   Qonunchilik   palatasiga   saylov   jarayonini   tashkil
etish va o`tkazish uchun quyidagi asosiy prinsiplardan foydalaniladi: 
Birinchisi:   umumiy   saylov   huquqi   prinsipi.   Bu   prinsip   shundan   iboratki,
O`zbekistonning   18   yoshga   to`lgan   barcha   fuqarolari   saylash   huquqiga   egadirlar,
aqldan   ozganligi   qonunda   belgilangan   tartibda   aniqlangan   fuqarolar   bundan
mustasnodir. O`zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  lavozimiga o`ttiz besh  yoshdan
kichik bo`lmagan, davlat tilini yaxshi biladigan, bevosita saylovgacha kamida o`n
yil   O`zbekiston   hududida   muqim   yashagan   O`zbekiston   fuqarosi   saylanishi
mumkin. 
O`zbekistoning   25  yoshga   to`lgan  fuqarosi   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi
deputatligiga saylanishi mumkin. 
Xalq   deputatlari   viloyat,   tuman   va   shahar   Kengashlariga   deputatlar   saylovi
umumiydir. Saylov kunigacha 21 yoshga to`lgan O`zbekiston fuqarolari saylanish
huquqiga egadirlar. 
Saylovda   qatnashish   uchun   yosh   senzidan   boshqa   cheklovchi   senzlarning
yo`qligi   saylov   huquqining   chinakam   va   real   umumiyligini   ko`rsatadi.   Bu   huquq
demokratiyaning   eng   muhim   prinsiplariga   -   xalq   suverenitetiga,   O`zbekiston
fuqarolarining   huquqiy   jihatdan   tengligiga   asoslanadi.   Aqldan   ozganligi   qonunda
belgilangan tartibda aniqlangan shaxslarning mustasno qilinganligi tamomila tabiiy
va qonuniyatli bir holdir. Buning boisi shuki, bunday shaxslar o`z hatti-harakatlari
to`g`risida   o`zlariga   hisob   berolmaydilar   va   saylovda   qatnashish   huquqidan   ongli
ravishda   foydalana   olmaydilar.   O`zbekistonda   saylovda   qatnashish   uchun   yosh
darajasi  oqilona kamaytirilib, 18 yosh qilib belgilangan. Shaxs  aynan shu yoshda
siyosiy va fuqarolik yetukligicha erishadi. 
Ikkinchisi:   teng   saylov   prinsipi.   Saylov   tizimining   demokratik   mohiyati
saylovning   umumiy   bo`lishida,   ya'ni   barcha   fuqarolarning   saylovda   ishtirok
18 etishidagina   emas,   shuningdek   saylovning   teng   bo`lishida   hamdir.   Umumiy   va
teng   saylov   prinsiplari   o`zaro   chambarchas   bog`liq   bo`lib,   bir-birini   to`ldiradi.
Umumiy   saylov   bo`lmasa,   teng   saylov   ham   bo`lishi   mumkin   emas.   O`zbekiston
Respublikasining Konstitutsiyasining 117-moddasida hamda Oliy Majlisga saylov
to`g`risidagi   Qonunida   “Har   bir   fuqaro   –   saylovchi   bir   ovozga   ega.   O`zbekiston
Respublikasi fuqarolari ijtimoiy kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy mavqei, irqi va
milliy mansubligi, jinsi, ma'lumoti, tili, dinga munosabati, mashg`ulotining turi va
xususiyatidan qat'i nazar teng saylov huquqiga egadirlar”, deb belgilangan. 
Saylov   huquqining   tengligi,   saylovchi   faqat   bitta   saylovchilar   ro`yxatiga
kiritilishi va ovoz berishi bilan ta'minlanadi. 
Uchinchisi:   to`g`ridan-to`g`ri   saylov   prinsipi.   O`zbekiston   Respublikasida
saylov   umumiy   va   teng   bo`libgina   qolmay,   shu   bilan   birga   to`g`ridan-to`g`ri
hamdir,   ya'ni   vakillik   organlarga   deputatlar   to`g`ridan-to`g`ri   saylanadi,   xalq
deputatlarining   barcha   vakillik   organlarga   fuqarolar   bevosita   saylaydilar.
To`g`ridan-to`g`ri   saylov   to`g`ridan-to`g`ri   bo`lmagan   saylovdan   shu   bilan   farq
qiladiki, birinchi holda deputat saylovchilar tomonidan bevosita xohish-irodalarini
erkin ifoda etishlari yo`li bilan saylanadi. 
To`g`ridan-to`g`ri   saylovlarning   joriy   etilishi   saylovchilarning   deputat   bilan
bevosita aloqasini kuchaytiradi. To`g`ridan-to`g`ri saylov ko`p bosqichli saylovdan
shu   bilan   farq   qiladiki,   bunda   saylovchilar   o`z   deputatini   yaqin   biladilar,   undan
hisob berib turishini talab qila oladilar. 
To`rtinchisi:   yashirin   ovoz   berish   prinsipi.   O`zbekiston   Respublikasi
Konstitutsiyasining 117-moddasida O`zbekiston Respublikasida Prezident saylovi,
hokimiyatning   vakillik   organlariga   saylovlar   yashirin   ovoz   berish   yo`li   bilan
o`tkaziladi. 
Saylovchilarning   saylovlarda   yashirin   ovoz   berishlari   demokratiyani   amalga
oshirish   shakllaridan   biridir.   Zero,   bunday   ovoz   berishda   huquqlar   o`z   xohish-
istaklarini erkin ifoda etish imkoniyatiga ega bo`ladilar. 
Konstitutsiyada   saylov   huquqining   prinsiplarini   mustahkamlanishi
O`zbekiston   Respublikasida   saylovchilar   uchun   barcha   imkoniyatlarning
19 yaratilganligi, ularning saylovlarda qatnashish huquqlari hech qanday senzlar bilan
cheklanmaganligi   va  fuqarolarning   davlatni   idora   etishda   aktivligi   oshganligining
yaqqol namunasidir. 
O`zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   76-   moddasiga   muvofiq   ,
O`zbekiston   Respublikasining   Oliy   Majlisi   oliy   davlat   vakillik   organi   bo`lib,
qonun   chiqaruvchi   hokimiyatni   amalga   oshiradi.   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy
Majlisi   ikki   palatadan   -   Qonunchilik   palatasi   (quyi   palata)   va   Senatdan   (yuqori
palata)   iborat.O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   Qonunchilik   palatasi
vakolat muddati - besh yil qilib belgilanagan. 
"O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   Qonunchilik   palatasi
to`g`risida"gi   Konstitutsiyaviy   Qonunga   binoan   "Qonunchilik   palatasi"
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   quyi   palatasidir.   Qonunchilik   palatasi
saylov  okruglari   bo`yicha  ko`ppartiyaviylik  asosida   saylanadigan   bir  yuz  yigirma
deputatdan   iborat.   Qonunchilik   palatasining   ishi   palata   barcha   deputatlarining
professional, doimiy faoliyat ko`rsatishiga asoslanadi»6. 
Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi   saylovini   o`tkazuvchi   saylov   okruglari
O`zbekistonning   butun   hududida   saylovchilar   soniga   qarab   teng   holda   tuziladi.
O`zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   77-moddasida   Saylov   kuni   yigirma
besh   yoshga   to`lgan   hamda   kamida   besh   yil   O`zbekiston   Respublikasi   hududida
muqim   yashayotgan   O`zbekiston   Respublikasi   fuqarosi   O`zbekiston   Respublikasi
Oliy   Majlisining   Qonunchilik   palatasi   deputati,   shuningdek   O`zbekiston
Respublikasi   Oliy   Majlisining   Senati   a'zosi   bo`lishi   mumkin.   Deputatlikka
nomzodlarga qo`yiladigan talablar qonun bilan belgilanadi. 
Ayni bir shaxs bir paytning o`zida O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining
Qonunchilik   palatasi   deputati   va   Senati   a'zosi   bo`lishi   mumkin   emas   deb
ko`rsatilgan.Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasiga   saylovni   o`tkazuvchi   saylov
okruglari, Qoraqalpog`iston Respublikasi Juqorg`i Kengesi raisining, viloyatlar va
Toshkent   shahri   hokimlarining   taqdimnomasiga   binoan   Markaziy   saylov
komissiyasi   tomonidan   tuziladi.   Saylov   okruglarining   chegaralari
Qoraqolpog`iston   Respublikasi,   viloyatlar   va   Toshkent   shahrining   ma'muriy-
20 hududiy   tuzilishini   inobatga   olgan   holda   belgilanadi.   Saylov   okruglari,   qoida
bo`yicha,   O`zbekiston   Respublikasining   butun   hududida   saylovchilar   soni   teng
holda tuziladi. 
Markaziy   saylov   komissiyasining   qarori   asosida   saylov   okruglarining
ro`yxatini   ularning   chegaralari   va   saylovchilar   sonini   ko`rsatilgan   holda   saylov
tayinlanganidan keyin kechi bilan o`n besh kun ichida e'lon qiladi. Saylov okrugi –
saylov   o`tkazish   uchun   Konstitutsiya   va   saylov   to`g`risidagi   qonunlar   asosida
belgilab   qo`yilgan   hududiy   saylov   birligidir.Deputat   qaysi   okrugdan   saylangan
bo`lsa,   u   shu   okrug   aholisining   vakili   deb   hisoblanadi.   O`zbekiston   Respublikasi
Oliy Majlisiga saylov to`g`risidagi qonunga asosan, Oliy Majlisga saylov o`tkazish
uchun bir yuz yigirmata saylov okrugi tuziladi. 
Har bir saylov okrugidan bitta deputat saylanadi. O`zbekiston Respublikasida
saylovlarni   tashkil   qilish   hududiy   prinsipga   asoslanadi,   shuning   uchun   saylovlar
saylov okruglari orqali amalga oshiriladi. 
Saylov   to`g`risidagi   qonunlarga   asosan   saylov   uchastkalari   shahar,   tuman
hokimlarining   taqdimnomasiga   asosan   okrug   saylov   komissiyalari   tomonidan
tuziladi.   Harbiy   qismlarda   saylov   uchastkalari   qismlar   yoki   harbiy   qo`shilmalar
komandirlarining   taqdimnomasiga   binoan   okrug   saylov   komissiyalari   tomonidan
tuziladi.   O`zbekiston   Respublikasining   xorijiy   davlatlardagi   vakolatxonalari
huzurida   saylov   uchastkalari   Tashqi   ishlar   vazirligining   taqdimnomasiga   binoan
Markaziy saylov komissiyasi tomonidan tuziladi. 
Saylov   uchastkalari   saylov   tayinlangandan   keyin   o`ttiz   kundan   kechikmay
tuziladi.   Saylov   uchastkalari   kamida   20   nafar   va   ko`pi   bilan   3000   nafar
saylovchilardan   iborat   tuziladi.O`zbekiston   Respublikasida   saylovni   tashkiliy
ravishda o`tkazish uchun quyidagicha saylov komissiyalari tashkil etildi: 
1. Markaziy saylov komissiyasi; 
2. Okrug saylov komissiyasi; 
3. Uchastka saylov komissiyasi. 
21 O`zbekiston   Respublikasi   Markaziy   saylov   komissiyasi   O`zbekiston
Respublikasi   Prezidenti,   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasiga   saylovlarini,
shuningdek   O`zbekiston   Respublikasi   Referendumini   tashkil   etish   va   o`tkazish
uchun tuziladi hamda u o`z faoliyatini doimiy asosda amalga oshiradi. 
Markaziy   saylov   komissiyasi   o`z   faoliyatida   O`zbekiston   Respublikasi
Konstitutsiyasiga,   Saylov   to`g`risidagi   qonunlarga,   referendum   to`g`risidagi
qonunga   va   boshqa   qonunlarga   amal   qilib   ish   olib   boradi.   Markaziy   saylov
komissiyasi Oliy Majlis palatalari tomonidan o`n besh nafar a'zodan iborat tarkibda
tuziladi. Markaziy saylov komissiyasining  a'zolari  Qoraqolpog`iston Respublikasi
Juqorg`i  Kengesi,  xalq deputatlari, viloyatlar  va Toshkent  shahar  kengashlarining
tavsiyasi   bo`yicha   Oliy   Majlis   palatalari   tomonidan   tasdiqlanadilar.   Markaziy
saylov   komissiyasining   raisi   komissiya   a'zolari   orasidan   Prezidentning
taqdimnomasi   bilan   komissiya   majlisida   saylanadi.   Raisning   o`rinbosari   va
komissiya   kotibi   komissiya   a'zolari   orasidan   komissiya   majlisida   saylanadilar.
Markaziy   saylov   komissiyasi   respublika   hududida   saylov   to`g`risidagi   qonunning
ijro   etilishini   nazorat   qiladi   va   uning   hamma   joyida   bir   xilda   qo`llanishini
ta'minlaydi. 
Okrug   saylov   komissiyasi   saylov   e'lon   qilingandan   keyin   Markaziy   saylov
komissiyasi   tomonidan  yigirma  kundan  kechikmay  rais,  rais  o`rinbosari,  kotib  va
yana   kamida   6   nafar   a'zodan   iborat   tarkibda   tuziladi.   Okrug   saylov
komissiyalarining   vakolatlari   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisiga   saylov
to`g`risidagi   qonunda   to`liq   ko`rsatilgan.   Saylov   okrugi   saylov   to`g`risidagi
qonunning ijrosini  nazorat  qiladi, saylov uchastkalarini  tuzadi  va ularga rahbarlik
qiladi,   deputatlikka   nomzodlarga   saylov   kompaniyasida   ishtirok   etishlari   uchun
teng   sharoit   yaratilishini   ta'minlaydi,   Markaziy   saylov   komissiyasi   tomonidan
ro`yxatga   olingan   deputatlikka   nomzodlar   to`g`risidagi   ma'lumotlarni   e'lon   qiladi
va   bu   nomzodlarga   tegishli   guvohnomalar   beradi,   saylov   okrugi   bo`yicha   saylov
natijalarini   aniqlaydi  va  Markaziy  saylov  komissiyasiga  taqdim   etadi  va  qonunda
ko`rsatilgan boshqa vakolatlarni amalga oshiradi. 
22 Uchastka   saylov   komissiyasini   okrug   saylov   komissiyasi   tuzadi.   Uchastka
saylov   komissiyasi   saylov   tayinlangandan   keyin   ellik   kundan   kechikmay   5-19
nafar   a'zodan,   shu   jumladan   rais,   rais   o`rinbosari   va   kotibdan   iborat   tarkibda
tuziladi.   O`zbekiston   Respublikasining   xorijiy   davlatlardagi   vakolatxonalari
hududida   uchastka   saylov   komissiyasi   raisning   vazifalarini   idora   rahbari   amalga
oshiradi. 
O`zbekiston Respublikasi vakillik organlari saylovlariga tayyorgarlik ko`rish,
ovoz   berishni   tashkil   qilish   va   berilgan   ovozlarni   sanab   chiqish   uchun   saylov
uchastkalariga bo`linadi. Uchastka saylov komissiyasi aholini saylov kuni va ovoz
berish   joyi   to`g`risida   xabardor   qiladi.   Ovoz   berish   binolari   va   saylov   qutilari
hamda   boshqa   saylov   ashyolari   tayyorlab   qo`yilishini   ta'minlaydi.   Oliy   Majlisga
saylov   to`g`risidagi   qonunda   uchastka   saylov   komissiyasining   vakolatlari   to`liq
ko`rsatilgan. 
O`zbekiston Respublikasida saylovga tayyorgarlik ko`rish va ularni o`tkazish
bilan   bog`liq   bo`lgan   tadbirlar   orasida   deputatlikka   nomzodlar   ko`rsatish   eng
muhim va ma'suliyatli tadbirlar hisoblanadi. 
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga nomzodlar ko`rsatish saylovga
qirq besh kun qolganida to`xtatiladi. Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga
nomzodlar   siyosiy   partiyalarning   yuqori   organlari   tomonidan   hamda   fuqarolar
guruhi   Oliy   Majlis   Qonunchilik   palatasi   deputatligiga   nomzod   ko`satish   uchun
tegishli   saylov   okrugining   kamida   uch   yuz   nafar   saylovchisidan   iborat
tashabbuskor   guruh   tuzishi   mumkin   va   deputatlikka   nomzod   ko`rsatish   huquqiga
egadir. 
Siyosiy   partiya   saylov   e'lon   kilgan   kundan   kamida   olti   oy   oldin   Adliya
vazirligi   tomonidan   ro`yxatga   olingan   bo`lsa   deputatlikka   nomzod   ko`rsatish
huquqiga ega. 
Siyosiy   partiyalar,   saylovchilar   tashabbuskor   guruhlari   Oliy   Majlis
Qonunchilik   palatasi   deputatligiga   120   ta   nomzod   ko`rsatish   huquqiga   egadirlar.
Deputatlikka   ko`rsatilgan   nomzod   faqat   bitta   okrugdan   o`tishi   mumkin.
23 Deputatlikka nomzod tanlashni siyosiy partiyalar, hokimiyatning vakillik organlari
va saylovchilar tashabbuskor guruhlarining o`zlari hal etadilar. 
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidenti   I.A.Karimov   deputatlikka   nomzodlarga
qo`yiladigan   talablar   haqida   to`xtab,   quyidagilarni   ta'kidlaydi:   ”Deputat   bo`lishni
istagan odam, avvalo, halol-pokligi, ma'naviy yetukligi, teran bilimi, qobiliyati, el-
yurt   manfaatini   shaxsiy   manfaatidan   ustun   qo`yish   kabi   xususiyatlari   bilangina
saylovchilarning ishonchiga sazovor bo`lishi mumkin”.7 
Siyosiy   partiyalar   faqat   o`z   partiyasi   a'zolarigina   emas,   balki   partiyasizlarni
ham   deputatlikka   nomzod   etib   ko`rsatishlari   mumkin.   Quyidagilar   Oliy   Majlis
Qonunchilik palatasi deputatligiga nomzod etib ro`yxatga olinmaydilar: 
1.Qasddan sodir etilgan jinoyat uchun ilgari sudlangan fuqarolar, shuningdek
sodir etilgan jinoyati uchun sudlanganlik holati  tugallanmagan yoki sudlanganligi
olib tashlanmagan fuqarolar; 
2. Saylov   tayinlangan   kunga   qadar   besh   yil   mobaynida   O`zbekiston
Respublikasi hududida doimiy yashamagan fuqarolar. 
3. O`zbekiston   Respublikasi   Qurolli   Kuchlarining   harbiy   xizmatchilari,
Milliy   xavfsizlik   xizmati,   Ichki   ishlar   vazirligi   va   boshqa   harbiylashtirilgan
bo`linmalarning xodimlari. 
4. Diniy tashkilotlar va birlashmalarning professional xizmatchilari. 
5. Hukumat   a'zolari,   sudyalar,   bosh   prokuror   va   prokuratura
organlarining   mansabdor   shaxslari,   vazirliklar,   idoralar   rahbarlari   va   ularning
o`rinbosarlari,   hokimiyat   ijroiya   organlarining   mansabdor   shaxslari   (viloyatlar,
tumanlar   va   shaharlarning   hokimlaridan   tashqari)   deputat   etib   saylangudek
bo`lsalar,   egallab   turgan   lavozimlaridan   bo`shash   to`g`risida   ariza   berganlari
taqdirdagina Oliy Majlis deputatligiga nomzod etib ro`yxatga olinadilar. 
Deputatlikka nomzodlarni ro`yxatga olish saylovga o`ttiz besh kun qolganda
to`xtatiladi.   Deputatlikka   nomzodlar   Markaziy   saylov   komissiyasi   ro`yxatga
olganidan keyin besh kun ichida deputatlikka nomzod to`g`risidagi ma'lumot okrug
saylov   komissiyasi   tomonidan   mahalliy   matbuotda   e'lon   qilinadi.   Deputatlikka
nomzodlar   ko`rsatish,   nomzodni   keng   muhokama   qilish   saylov   oldi   muhim
24 bosqichi   hisoblanadi.   Deputatlikka   nomzodlar   Markaziy   saylov   komissiyasi
tomonidan ro`yxatga olingan kundan boshlab saylov oldi tashviqotlar boshlanadi. 
Oliy Majlis Qonunchilik palatasi deputatligiga nomzod beshtagacha ishonchli
vakilga   ega   bo`lishi   mumkin.   Mahalliy   vakillik   organlariga   deputatlikka
nomzodlar   uchtagacha   ishonchli   vakilga   ega   bo`lishi   mumkin.   Ishonchli   vakillar
nomzod   deputat   etib   saylanishi   uchun   tashviqot   ishlari   olib   boradilar.   Ishonchli
vakillarni deputatlikka nomzodlarning o`zi tanlaydi va ularni ro`yxatga olish uchun
tegishli okrug saylov komissiyasiga taqdim qiladi. 
O`zbekiston   Respublikasida   hokimiyat   vakillik   organlariga   saylovchilar
ro`yxatini   uchastka   saylov   komissiyalari   tuzadilar   va   uni   har   bir   uchastkada
tegishli uchastka saylov komissiyasining raisi va kotibi imzolaydi. 
Saylovchi   faqat   bitta   saylovchilar   ro`yxatiga   kiritilishi   mumkin.   Uchastka
saylov komissiyasi  saylovchilar ro`yxatlarini tuzish ishiga jamoatchilik vakillarini
jalb qilish asosida ish olib boradilar.Saylov kunigacha yoki saylov o`tkazilayotgan
kunda 18 yoshga to`lgan barcha fuqarolar saylovchilar ro`yxatiga kiritiladi. 
O`zbekiston Respublikasining xorijiy davlatlardagi vakolatxonalari huzurida,
sanatoriylar,   kasalxonalarda,   invalidlar   uylarida,   dam   olish   uylarida   va   boshqa
davolash   muassasalarida   tuzilgan   saylov   uchastkalari   bo`yicha   saylovchilarning
ro`yxatlari mazkur muassasalar rahbarlarining taqdim etilgan ma'lumotlari asosida
tuziladi. 
Harbiy   qismlarda   saylovchilar   ro`yxatlari   harbiy   qismlarning   komandirlari
taqdim   etgan   ma'lumotlar   asosida   tuziladi.Saylovchilar   ro`yxatida   har   bir
saylovchining   familiyasi,   ismi,   otasining   ismi   tug`ilgan   yili   va   turar   joyi
ko`rsatiladi.   Saylovchilar   ro`yxati   saylovga   15   kun   qolganda   saylov   uchastka
hududida hamma tanishishi uchun taqdim qilinadi. Saylovchilar ro`yxatidan tushib
qoldirilgan   saylovchilar   uchastka   saylov   komissiyasiga   arz   qilishi   mumkin.
Uchastka   saylov   komissiyasi   yigirma   to`rt   soat   ichida   uni   ko`rib   chiqib
saylovchilar   ro`yxatiga   kiritadi.   Uchastka   saylov   komissiyalari   ro`yxatlar   bilan
tanishiladigan joyni va vaqtni saylovchilarga xabar qiladi. Agar saylov komissiyasi
25 noto`g`ri   qaror   qabul   qilsa,   bu   holda   saylovchi   saylov   komissiyasi   qarori   ustidan
qonunda ko`rsatilgan tartibda sudga shikoyat qilishi mumkin. 
Saylov   bulletenlari   saylovga   kamida   uch   kun   qolganda   yetkazib   beriladi.
Saylov   bulletenlari   uchastka   saylov   komissiyalariga   qat'iy   hisob   bilan   beriladi.
Saylov   bulletenlari   davlat   tilida,   shuningdek   okrug   saylov   komissiyasining
qaroriga   binoan   saylov   okrugi   aholisining   ko`pchiligi   muomala   qiladigan   tillarda
nashr etiladi. 
Saylov   to`g`risidagi   qonunlarga   binoan   saylov   kuni   ovoz   berish   ertalab   soat
6.00 dan kechqurun 20.00 gacha o`tkaziladi. Ovoz berish odatda maxsus ajratilgan
binoda   o`tkaziladi.   Shuning   uchun   ovoz   beradigan   joylarni   jihozlab   qo`yiladi,
saylov bulletenlari beriladigan joy belgilanadi va saylov qutilari o`rnatiladi. 
Saylov   qutilari   shunday   o`rnatiladiki,   ovoz   beruvchilar   uning   oldiga   borish
uchun   yashirin   ovoz   beradigan   kabina   yoki   xonalar   orqali   o`tadilar.   Ovoz   berish
kabinalari   yoki   xonalarining   nechta   bo`lishi   saylov   uchastkalaridagi
saylovchilarning soniga qarab belgilanadi. Saylovchi ovoz berish binosiga kelgach,
uchastka   saylov   komissiyasining   a'zosiga   o`z   shaxsini   tasdiqlovchi   hujjatni
ko`rsatadi   hamda   saylovchilar   ro`yxatiga   imzo   qo`yadi.   Shundan   keyin   unga
saylov   bulleteni   beriladi.   Agarda   saylovchi   bir   sababga   ko`ra   saylovchilar
ro`yxatiga familiyasi kirmay qolgan bo`lsa uning shaxsi, fuqaroligi va turar joyini
tasdiqlovchi hujjatga asosan saylovchilar ro`yxati ilovasiga kiritiladi. Ovoz berish
vaqtida   saylovchi   qarshi   ovoz   berayotgan   nomzodlarning   saylov   bulletenidagi
familiyalarini o`chiradi. 
2.2 Senatning tashkiliy tuzilmasi va uning rahbar organlari hamda
mansabdor shaxslarini shakllantirish tartibi
Senatning tuzilmaviy-funksional tizimi asoslari O`zbekiston Respublikasining
Konstitutsiyasida aks ettirilgan. Jumladan, O`zbekiston Respublikasining 2003 yil
24 aprelda qabul  qilingan «O`zbekiston  Respublikasi  Konstitutsiyasiga  o`zgartish
26 va qo`shimchalar kiritish to`g`risida»gi Qonuniga asosan tuzatish va qo`shimchalar
kiritilgan.   O`zbekiston   Respublikasi   Konstitutsiyasining   86-moddasi   Senat   Raisi
va   uning   o`rinbosarlari   misolida   palata   raxbariyatini   shakllantirish   tartibini,
Raisning   vakolatlarini   belgilab   beradi.   Senatning   muhokamaga   kiritiladigan
masalalarni dastlabki tarzda ko`rib chiqish va tayyorlash, shuningdek O`zbekiston
Respublikasi   qonunlari   hamda   Senat   tomonidan   qabul   qilinadigan   qarorlarning
ijrosini   nazorat   qilish   uchun   o`z   vakolatlari   muddatiga   senatorlar   orasidan
qo`mitalarni   saylashini   (shakllantirishni)   tartibga   soladi.   Senat   zarur   hollarda
muayyan   vazifalarni   bajarish   uchun   senatorlar   orasidan   komissiyalar   ham   tuzishi
mumkin. 
«O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senati to`g`risida»gi O`zbekiston
Respublikasining   Konstitutsiyaviy   Qonuni   bu   tuzilmaga   yana   bir   -   Kengash   kabi
organni ilova qiladi va Senat qo`mitalarining vakolatlarini yanada aniqlashtiradi. 
Senatning   Konstitutsiya   va   ”O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining
Senati   to`g`risida»gi,”   Konstitutsiyaviy   Qonuni,   ”   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy
Majlisining   Senati   Reglamenti   to`g`risida”gi   Qonuni   bilan   belgilangan   bazaviy
tuzilmasi   o`z   tarkibida   Senat   Raisi,   uning   o`rinbosarlari,   Kengash,   qo`mita   va
komissiyalarni qamrab oladi. 
Senatning o`z faoliyatini tashkil etish va palataning ichki tartib-qoidalari bilan
bog`liq   masalalar   yuzasidan   qarorlar   qabul   qilishdan   iborat   mutlaq   vakolatidan
foydalanadi.   Palataning   qarorlarini   qabul   qilish   singari   yo`llardan   foydalanishdan
iborat   qilib   belgilab   qo`yilgan.   Agar   «tashkil   etish»   iborasi   ostida   palatalarning
tuzilishi ham tushuniladigan bo`lsa palatalarning bazaviy tuzilishi Reglament yoki
Senatning   o`zga   qarori   orqali   to`ldirilishi   mumkin.   Bunday   qarorlarni   palata
«O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Senatining   Reglamenti   to`g`risida»gi
Qonun asosida qabul qilib, ushbu Qonunning 1-moddasi birinchi qismida, mazkur
Qonun Senat tomonidan o`z faoliyatini tashkil etish hamda palataning ichki tartib-
qoidalari   bilan   bog`liq   masalalar   yuzasidan   qarorlar   qabul   qilish   uchun   asos
ekanligi   belgilab   qo`yilgan.   Senatning   Konstitutsiyaviy   bazaviy   tuzilmasiga
27 mumkin bo`lgan qo`shimchalar kiritish Senatning ishi davomida yuzaga keladigan
tashkiliy ehtiyojlarga bog`liq bo`ladi. 
Yuqori   palatalar   faoliyatining   jahon   tajribasi   palatalar   faoliyatining
samaradorligini   oshirish   maqsadida   tuzilgan   asosiy   va   qo`shimcha   organlarning
turli   ko`rinishlarini   namoyish   etadi.   Ushbu   munosabat   bilan   ayrim   rossiyalik
olimlarning   parlamentlar   oldida   turgan   vazifalar   ularni   o`z   funksiyalarini   amalga
oshirishga   doimiy   ko`maklashuvchi   maxsus   hay'atiy   organlar   va   muassasalarni
tuzishga,   shuningdek,   palatalar   a'zolari   orasidan   maxsus   mansabdor   shaxslarni
tayinlashga (saylashga) majbur etishi haqidagi fikrlari mavjud. Ushbu organlar va
muassasalar   o`zlarining   vazifalari,   vakolatlari,   shakllantirilishi   va   faoliyat   tartibi,
javobgarlik prinsiplariga ko`ra nihoyatda xilma-xildir. 
Parlamentning   ta'riflangan   barcha   tuzilmalari   va   lavozimlar   ko`p   yillik
amaliyot   davrida   tobora   murakkab   ijtimoiy   munosabatlar   maydonga
chiqayotganligi   va   parlamentlar   ularni   qonunchilik,   siyosiy   (Vakillik),   nazorat
yo`llari   orqali   va   faoliyatning   boshqa   turlari   bilan   tartibga   solishga   da'vat
etilganligi   natijasida   o`sha   murakkabliklarga   nisbatan   tashkiliy   javob   tariqasida
yuzaga keldi. Shu ma'noda Senat ishi davomida yana qandaydir organlarni tashkil
etishga ehtiyoj tug`ilishi ham mumkin. 
Senatda   deputatlik   birlashmalari   mavjud   bo`lmaydi   va   ular   rahbar   hamda
ishchi   organlarining   ishiga   ta'sir   ko`rsata   olmaydi.   Senat   ishining   xususiyati   va
borishi   senatorlarning,   shuningdek,   yuqori   palata   Raisi,   uning   o`rinbosarlari,
Kengashi,   qo`mitalari   va   komissiyalari   harakati   va   irodasiga   bog`liq   bo`lib,   ular
tamomila mamlakat manfaatlaridan kelib chiqadi. 
O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining Senatida deputatlik 
birlashmalarining mavjud bo`lmasligi uning tuzilmaviy-funksional 
tizimidagi alohida xususiyatdir. 
Senatorlar   xududlar   manfaatlarini   milliy   manfaatlarning   mintaqaviylaridan
ustuvor   ekanligini   hisobga   olgan   holda   ifoda   etuvchi   bog`lovchi   zanjir   bo`lishi
lozim.   «O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisning   Senati   to`g`risida»gi
O`zbekiston   Respublikasining   Konstitutsiyaviy   Qonunining   2-moddasi   beshinchi
28 qismi   me'yorlari   mazkur   ustuvorlikni   ta'minlashga.   xizmat   qiladi.   Unga   binoan
Senatda   hududiy   mansublikka   ko`ra   hamda   na   siyosiy   va   na   boshqa   asosda
guruhlar tuzishga yo`l qo`yilmaydi. Ko`rsatilgan norma prinsipi palataning nafaqat
tuzilmasi tabiatida, balkim uning organlarini shakllantirish tartibida ham o`z aksini
topgan. 
«O`zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining Reglamenti to`g`risida»gi
O`zbekiston Respublikasi Qonunining 3-moddasiga binoan Senatning O`zbekiston
Respublikasi   Markaziy   saylov   komissiyasining   Raisi   ochadigan   va   Senat   Raisi
saylangunga qadar unga raislik qiladigan birinchi majlisida muvaqqat kotibiyat va
sanoq   komissiyasi   saylanadi.   Keyin   elektron   tizimdan   foydalanish   ustidan
muvaqqat   nazorat   qilish   guruhi   saylanadi   va   Senat   Raisi   hamda   uning
o`rinbosarlarini saylash marosimiga kirishiladi. 
Xorij tajribalariga qaraydigan bo`lsak, Britaniya parlamentida yuqori palatani
lord-kansler boshqaradi. Uning palatadagi maqomi va roli quyi palataning spikeri
egallab   turgan   mavqedan   ancha   farq   qiladi.   Lord-kansler   -   mahkama   a'zosi   va   u
shaxsan Bosh vazir tomonidan tayinlanadi. U Lordlar palatasidagi munozaralar va
ovoz   berishda   ishtirok   etadi.   Lord-kansler   bir   vaqtda   mamlakat   sud   tizimining
boshlig`i   hamdir.   Lordlar   palatasining   majlislari   parlament   tartibi   qoidalari   bilan
chegaralab qo`yilmagan va lord-kansler munozaralar yuritilishi tartibiga ko`p ham
aralashishga   majbur   emas.   U   tartib-qoida   bo`yicha   qarorlar   chiqarmaydi,   tegishli
savollar tug`ilganda esa palata unga emas, palata yetakchisiga murojaat etadi. 
Italiyada   Senat   Raisi   deputatlar   tomonidan   palata   raisi   singari   deputatlar
ovozlarining   uchdan   ikki   qismi   ko`pchiligi   bilan   saylanadi   (uchinchi   bor   ovoz
berishdan   boshlab   oddiy   ko`pchilik   ovozlar   yetarli).   Qozog`iston
Konstitutsiyasining   58-moddasiga   muvofiq   Senatga   Senat   a'zolari   orasidan
yashirin   ovoz   berish   orqali   umumiy   ko`pchilik   ovoz   bilan   saylanadigan.   davlat
tilida erkin gaplasha oladigan rais boshchilik qiladi. Senat raisi lavozimiga nomzod
Prezident tomonidan taqdim qilinadi. 
Yuqori   palataning   raisini   saylash   tartibini   har   bir   davlat   o`zining   tegishli
davlat   tuzilishi   turi,   siyosiy   tizimi,   parlament   an'analari   va   yuqori   palataga,
29 umuman   parlamentarizmga   yuklatilgan   vazifalardan   kelib   chiqqan   holda   o`zi
belgilashi yakqol ko`zda tashlanadi. 
O`zbekistonda yuqori palataning maqsad va vazifalaridan kelib chiqqan holda
unda   Senat   va   Prezidentning   o`zaro   hamkorligi   masalasi   katta   rol   o`ynaydi.   Har
ikkala   huquqiy   shaxs   umummilliy   manfaatlarning   ifodachisi   sifatida   maydonga
chiqadilar, har biri o`z sohasidagi davlat mexanizmi hisoblanadilar, biroq Senat o`z
mutlaq vakolatlarini amalga oshirish doirasida qabul qiladigan qator qarorlar borib,
qo`sh tuzilmaga (binar strukturasiga) egadir. 
Bunga Qonunchilik palatasi  va Senatning birgalikdagi vakolatlariga kiruvchi
masalalar   bo`yicha   Parlament   va   Prezidentning   qabul   qilingan   qarorlar   uchun
yagona   konstitutsiyaviy   javobgarligini   belgilovchi   vakolatlarni   amalga   oshirishni
qo`shish  lozim. Xususan,  bu yerda so`z, O`zbekiston Respublikasi  Prezidentining
vazirliklar,   davlat   qo`mitalari   va   davlat   boshqaruvining   boshqa   organlarini   tuzish
hamda   tugatish   to`g`risidagi   farmonlarini   tasdiqlash   (O`zbekiston   Respublikasi
Konstitutsiyasining   78-moddasi   13-bandi);   O`zbekiston   Respublikasi
Prezidentining   takdimiga   binoan   O`zbekiston   Respublikasi   Bosh   Vazirining
nomzodini   ko`rib   chiqish   va   tasdiqlash   (15-bandi):   O`zbekiston   Respublikasi
Prezidentining O`zbekiston Respublikasiga hujum qilinganda yoki tajovuzdan bir-
birini   mudofaa   qilish   yuzasidan   shartnoma   majburiyatlarini   bajarish   zaruriyati
tug`ilganda  urush  holati   e'lon  qilish  to`g`risidagi  farmonini   tasdiqlash  (18-bandi):
O`zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   umumiy   yoki   qisman   safarbarlik   e'lon
qilish,   favqulodda   holat   joriy   etish,   uning   amal   qilishini   uzaytirish   yoki   tugatish
to`g`risidagi farmonlarini tasdiqlash (19-bandi) haqida bormoqda.  6
So‘nggi yillarda O‘zbekiston demokratik yangilanishlar, jadal rivojlanish va
keng   ko‘lamli   islohotlar   mamlakatiga   aylanib   bormoqda.   Dastlab,   O‘zbekiston
Respublikasini   rivojlantirishning   beshta   ustuvor   yo‘nalishi   bo‘yicha   Harakatlar
strategiyasi, undan so‘ng 2022-2026 yillarga mo‘ljallangan Yangi O‘zbekistonning
6
 Mirziyoyev Sh.M. “Qonun ustuvorligi - inson manfaatlarini ta’minlash taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi.
“O‘zbekiston”, 2017-yil.
30 taraqqiyot   strategiyasi   doirasida   milliy   parlamentarizmni   rivojlantirishning
huquqiy   asoslari   mustahkamlandi.   O‘tgan   qisqa   davrda   parlamentning   mamlakat
ijtimoiy-siyosiy hayotidagi o‘rni va ahamiyati tubdan o‘zgardi.
Ta’kidlash   joiz,   2017   yildan   yangi   demokratik   institut   –   O‘zbekiston
Respublikasi   Prezidentining   Oliy   Majlisga   Murojaatnomasi   amaliyotga   joriy
qilindi.   Murojaatnoma   parlamentning   mamlakat   hayotidagi   rolini   chinakamiga
oshirdi, desak aslo mubolag‘a bo‘lmaydi.
Mamlakatimiz   taraqqiyotining   yangi   bosqichida   amalga   oshirilayotgan
islohotlarga   hamohang   tarzda   parlament   faoliyatida   ham   ochiqlik   va   shaffoflik
bosh   mezonga   aylandi.   Jumladan,   media   makonining   talab   va   ehtiyojlariga   mos
tarzda   Qonunchilik   palatasi   majlislari,   parlament   nazorati   tadbirlari   ommaviy
axborot vositalari hamda ijtimoiy tarmoqlar orqali to‘g‘ridan-to‘g‘ri efirga uzatish
amaliyoti   yo‘lga   qo‘yildi.   Bu   esa   xalqimiz,   keng   jamoatchilikning   Qonunchilik
palatasida   qonun  loyihalarining  muhokamalari   va  qabul  qilish  jarayoniga  bo‘lgan
qiziqishini yanada oshirmoqda.
Shuni   alohida   ta’kidlash   kerakki,   “Elektron   parlament”   mexanizmlaridan
samarali   foydalanilishi   natijasida,   hatto   pandemiya   sharoitida   ham   milliy
parlamentimiz   bir   kun   ham   o‘z   ishini   to‘xtatmadi.   Barcha   muhokamalar   va   ovoz
berish   jarayoni   onlayn   tarzda   o‘tkazilishi   yo‘lga   qo‘yildi.   Parlamentning   qonun
ijodkorligi sohasidagi ishlari ham butunlay yangi yo‘nalishda tashkil etildi.
Parlamentning   qonun   ijodkorligi   faoliyatining   ilmiy   va   ekspert-tahliliy
ta’minoti mustahkamlandi va Oliy Majlis Qonunchilik palatasi huzurida Parlament
tadqiqotlari instituti tashkil etildi.
Ta’kidlash   joizki,   2018   yilda   qabul   qilingan   Norma   ijodkorligi   faoliyatini
takomillashtirish   konsepsiyasi   parlamentning   qonun   ijodkorligi   faoliyatini   sifat
jihatdan   yangi   bosqichga   ko‘tardi.   Jumladan,   qonun   loyihalarining   xalqaro
shartnomalarga,   O‘zbekistonning   xalqaro   reytinglardagi   o‘rnini   yaxshilash
bo‘yicha   tavsiyalarga   mosligini   o‘rganish   amaliyoti   yo‘lga   qo‘yildi.   To‘g‘ridan-
to‘g‘ri   amal   qiladigan,   ya’ni   ijro   etilishi   uchun   qonunosti   hujjati   ishlab   chiqilishi
talab etilmaydigan qonunlarni qabul qilishga e’tibor kuchaytirildi.
31 Muayyan   sohaga   taalluqli   ijtimoiy   munosabatlarni   tartibga   soladigan   bir
nechta qonun o‘rniga, yagona kodeks qabul qilish amaliyoti qaror topdi. Masalan,
saylovga   oid   5   ta   qonun   o‘rniga   yagona   Saylov   kodeksi   qabul   qilindi.   Xuddi
shunday, yangi Mehnat kodeksi qabul qilindi.
Ilgari   qonunchilik   tashabbusi   huquqi   subyektlari   parlamentga   qonun
loyihasini kiritish bilan kifoyalanib, uni deputatlar oldida himoya qilish masalasiga
uncha e’tibor qilishmas edi. Natijada, boshqa subyektlar kiritgan qonun loyihasini
parlamentda   himoya   qilish   ham   deputatlik   korpusi   zimmasiga   yuklatilar   edi.   Bu
esa loyihaning qizg‘in muhokama qilinishida salbiy ta’sir ko‘rsatar edi. Endilikda
esa qonun loyihasi  birinchi  o‘qishda qabul qilinayotganda qonunchilik tashabbusi
huquqi   subyektining   o‘zi   yoki   uning   vakili   ma’ruza   bilan   chiqishi   belgilandi.
Natijada qonun loyihasining muhokamasi tom ma’noda jonlandi.
O‘tgan   davrda   davlat   va   jamiyat   qurilishi,   sud-huquq   tizimi,   iqtisodiyot   va
ijtimoiy   sohani   rivojlantirishning   huquqiy   asoslarini   yaratishga   qaratilgan   ilgari
mavjud bo‘lmagan 50 dan ziyod qonunlar  qabul  qilindi. Masalan,  “Fuqarolarning
reproduktiv   salomatligini   saqlash   to‘g‘risida”gi,   “Korrupsiyaga   qarshi   kurashish
to‘g‘risida”gi,   “Ma’muriy   tartib-taomillar   to‘g‘risida”gi,   “Jamoatchilik   nazorati
to‘g‘risida”gi,   “Maktabgacha   ta’lim   va   tarbiya   to‘g‘risida”gi,   “Volontyorlik
faoliyati to‘g‘risida”gi qonunlar shular jumlasidandir.
Shuningdek,   qonunlarning   asl   mazmun-mohiyatini   sodda   va   tushunarli
tarzda   aholiga   yetkazish   maqsadida   o‘zgartish   va   qo‘shimchalar   kiritish
xususiyatidagi   qonunlarning   kirish   qismida   ularning   mazmun-mohiyatini   ochib
beruvchi   muqaddimalarni   bayon   etish   amaliyoti   joriy   etildi.   Bu   esa   o‘zgartish   va
qo‘shimchalar   kiritish   ko‘zda   tutilgan   qonunning   fuqarolarga,   qonunni
qo‘llovchilarga sodda va xalqchil tilda tushunish imkonini beryapti.
Milliy   qonunchilikni   tizimlashtirish   va   rivojlantirish   maqsadida   yangi
tahrirdagi qonun o‘rniga yangi qonunni qabul qilish amaliyoti yo‘lga qo‘yildi. Bu
qonunchilik   bazasining   tizimliligini   va   kompleksliligini   ta’minlashga   xizmat
qilmoqda.
32 Parlamentarizm   tizimining   salohiyatini   oshirish   sohasida   so‘nggi   yillarda
amalga   oshirilgan   islohotlar   tufayli   parlamentning   nazorat   qilish   vakolatlari   ham
sezilarli darajada kengaytirildi.
Jumladan, Vazirlar Mahkamasining Davlat dasturi ijrosi bo‘yicha parlament
oldida   har   chorakda   hisobot   berish   amaliyoti   yo‘lga   qo‘yildi.   Parlament
nazoratining ushbu yangi shakli Hukumatning xalq vakillari oldidagi mas’uliyatini
oshirish,   Davlat   dasturlarida   belgilangan   vazifalarning   o‘z   vaqtida   bajarilishi
ustidan nazoratni  kuchaytirish hamda deputatlik korpusining islohotlar  jarayonida
faol ishtirokini ta’minlash yo‘lidagi muhim qadam bo‘ldi.
Hukumat a’zolarining deputatlar savollariga javoblarini eshitish – “hukumat
soati” instituti amaliyotga samarali joriy etildi. Mazkur institut parlament nazorati
faoliyatiga   yangicha   ruh   olib   kirdi.   Bugungi   kunda   aholini   tashvishga   solib
kelayotgan   hayotiy   dolzarb   muammolarga   aynan   “hukumat   soati”   tadbirlarida
yechim topilmoqda.
Ilk   bor   O‘zbekiston   Respublikasining   Davlat   budjeti   qonun   shaklida   qabul
qilindi.   O‘z   navbatida,   budjet   ijrosi   ustidan   nazorat   ham   endilikda   vazirlik   va
sohalar kesimida manzilli olib borilmoqda.
Bugungi   kunda nafaqat   Hukumat  faoliyatini  nazorat   qilish,  balki, Hukumat
a’zoligiga   nomzodlarni   Qonunchilik   palatasi   tomonidan   ko‘rib   chiqish   va
ma’qullash   amaliyoti   joriy   etildi.   Bu   esa   hukumat   tarkibini   shakllantirishda   xalq
vakillarining   bevosita   ishtirokini   ta’minlamoqda   hamda   ularning   fikri   va   ovozi
asosida   muayyan   bir   vazir   yoki   boshqa   hukumat   a’zosini   lavozimga   qo‘yish
amalga   oshirilmoqda.   Qolaversa,   Vazirlar   Mahkamasining   Oliy   Majlisdagi
vakolatli vakili lavozimi joriy etildi.
O‘tgan   davrda   aholi   bilan   doimiy   muloqot   qilish,   ularni   qiynayotgan
muammolarni   hal   etishning   yangi   mexanizm   va   samarali   usullarini   joriy   etish
deputatlarning saylov okruglaridagi faoliyatining ustuvor yo‘nalishiga aylandi.
Saylov   okruglaridagi   saylovchilar   bilan   hamkorlikning   shakl   va   usullari
o‘zgartirildi.   Xalq   vakillari   faoliyatida   saylovchilar   deputat   oldiga   emas,   deputat
o‘z saylovchilari huzuriga borishi shart, degan tamoyil ustuvorlik kasb etdi. Ilgari
33 deputatlar   o‘z   saylovchilari   bilan   yilda   2-3   marta   uchrashgan   bo‘lsa,   bugungi
kunda   deputatlar   har   oyning   oxirgi   haftasida   saylov   okruglarida   bo‘lib,   ularni
qiynab kelayotgan muammolarni hal etish bilan shug‘ullanmoqda.
Qolaversa,   deputatlar   o‘z   saylovchilari   bilan   Axborot   kommunikatsiya
texnologiyalari   orqali   muloqot   olib   bormoqdalar.   Axborot   maydonida   deputatlar
faoliyati sezilarli darajada faollashdi. Deputatlar “facebook” va “telegram” ijtimoiy
tarmoklarida   o‘z   sahifalari   va   kanallarini   ochib,   aholi   bilan   qayta   aloqani   yo‘lga
qo‘yganlar. 7
O‘tgan davrda deputatlar hududlarda odil sudlovni ta’minlash, korrupsiyaga
qarshi   kurashish,   shaxsiy   tomorqalardan   samarali   foydalanish,   “Temir   daftar”ga
kiritilgan aholini qo‘llab-quvvatlash, “Yoshlar daftari” va “Ayollar daftari” asosida
ishsiz   yoshlar   hamda   xotin-qizlar   bandligini   ta’minlash   borasidagi   ishlarni
atroflicha o‘rganib, sohada tegishli choralar ko‘rilishiga erishishdi.
So‘nggi   yillarda   parlamentda   yoshlarning   o‘rnini   kengaytirish   masalasiga
ham   alohida   e’tibor   qaratildi.   Jumladan,   Qonunchilik   palatasi   deputatlarining   9
nafari yoki 6 foizi 30 yoshgacha bo‘lgan yoshlarni tashkil etadi.
Bugungi   kunda   palatada   tashkil   etilgan   Yoshlar   parlamenti   a’zolari   qonun
ijodkorligi   jarayoniga   yoshlarni   jalb   qilish   orqali   ularning   parlament   hayotiga
daxldorligini oshirishda faol ishtirok etmoqda.
O‘zbekiston   dunyodagi   eng   nufuzli   xalqaro   parlament   tashkilotlari   bo‘lgan
Parlamentlararo   Ittifoqda,   Yevropada   Xavfsizlik   va   Hamkorlik   tashkiloti
Parlament   Assambleyasida,   Mustaqil   davlatlar   hamdo‘stligi   Parlamentlararo
Assambleyasida   o‘zining   a’zoligini   tikladi.   Bu   esa,   keng   doiradagi   masalalar
bo‘yicha samarali hamkorlik borasida qo‘shimcha imkoniyatlar eshigini ochdi.
O‘tgan   davrda   Oliy   Majlisning   xorijiy   mamlakatlar   parlamentlari   bilan
hamkorlik   bo‘yicha   qator   parlamentlaro   hamkorlik   guruhlari   tashkil   etildi.
Jumladan,   Qonunchilik   palatasida   2015–2019   yillarda   28   ta   parlamentlararo
7
  . Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan birga quramiz”.   O‘zbekiston, 2017-
yil.
34 hamkorlik guruhi faoliyat olib borgan bo‘lsa, bugungi kunda ularning soni 50 dan
oshdi.
O‘zbekistonning   xalqaro   shartnomalardagi   majburiyatlari   bajarilishi   hamda
xalqaro   yo‘nalishda   qabul   qilingan   “Yo‘l   xaritalari”   ijrosi   ustidan   parlament
nazorati   kuchaytirildi.   Masalan,   parlamentimiz   BMTning   barqaror   rivojlanish
maqsadlarini   O‘zbekiston   tomonidan   bajarishga,   mamlakatimizning   xalqaro
reytinglar   va   indekslardagi   ko‘rsatkichlarini   yanada   yaxshilashga   doir   rejalar
ijrosiga ham faol hissa qo‘shmoqda.
Mamlakatimizda   olib   borilayotgan   konstitutsiyaviy   islohotlar   natijasi
o‘laroq, parlamentning davlat va jamiyat hayotidagi o‘rni yanada oshdi.
35 Xulosa
Xulosa   kilib   ta'kidlash   lozimki,   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining
Senatini   tuzish   O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   tizimidagi   palataning
maqsad va vazifalari bilan chambarchas bog`liq holda olib boriladi. O`z faoliyatini
tashkil  etish   va  ichki   tartib  qoidalariga  bog`liq  masalalar  yuzasidan  yuqori   palata
mutlaq   vakolatlarga   ega   ekanligi,   shuningdek,   ularning   reglament   shaklida
tasdiqlanipsh   munosabati   bilan   ushbu   tuzilma   nihoyatda   ixcham   tarkib   topadi.
Shuning   uchun   uning   Senat   Raisi,   Rais   o`rinbosarlari.   Kengash,   qo`mitalar   va
komissiyalardan   iborat   bazaviy   tuzilmasi   Senat   ishi   davomida   yuzaga   kelgan
ehtiyojlarga bog`liq holda qo`shimcha shtatlarga ega bo`lishi mumkin. 
Senat   qo`mitalari   va   komissiyalari   konstitutsiyaviy   maqomga   ega.   Bunda
qo`mitalar   amalda   Senatning   doimiy   faoliyat   yurituvchi   tarkibiy   birligi
hisoblanadi.   Birinchisi   -   Senatga   kiritiladigan   masalalarni   dastlabki   tarzda   ko`rib
chiqish   va   tayyorlash.   Ikkinchisi   -   O`zbekiston   Respublikasi   qonunlari   va   Senat
tomonidan qabul qilinadigan qarorlarning ijrosini nazorat qilib borish. Qo`mitalar
rais, uning o`rinbosarlari va qo`mita a'zolaridan iborat tarkibda senatorlar orasidan
palataning vakolatlari muddatiga saylanadi. 
O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisining   Senatida   reglament   bo`yicha,
budjet   va   ijtimoiy-iqtisodiy   masalalar   bo`yicha.   tashkiliy-ma'muriy   masallar
bo`yicha,   qonunchilik   va   sud-huquq   masalalari   bo`yicha.   mudofaa   va   xavfsizlik
masalalari bo`yicha, tashki siyosiy masalalar bo`yicha qo`mitalar albatta tuziladi. 
O`zbekiston   Respublikasining   Oliy   Majlisi   to`g`risidagi   qonun   hujjatlari
tuzilishi   shartligi   «O`zbekiston   Respublikasi   Oliy   Majlisi   Senatining   Reglamenti
to`g`risida»gi   O`zbekiston   Respublikasi   Qonunining   7-moddasi   uchinchi   qismida
nazarda   tutilgan   qo`mitalardan   tashqari   boshqa   qo`mitalar   ham   tuzilishi
mumkinligiga   yo`l   qo`yadi,   ammo   baribir   ularning   sonini,   qoida   tariqasida,
sakkiztadan ko`paytirmasligi shart. Senat qo`mitalarini shakllantirishning huquqiy
tartibga solinishi shu bilan kifoyalanadi. 
36 Foydalanilgan adabiyotlar
1.O’zbekiston Respublikasining Yangi Konstitusiyasi T.: 2023 y 
2. Mirziyoyev Sh.M. “Buyuk kelajaginiizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz”. O‘zbekiston, 2017-yil.
3.   O‘zbekiston   Respublikasini   yanada   rivojlantirish   bo‘yicha   harakatlar
strategiyasi.   O‘zbekiston   Respublikasi   Prezidentining   farmoni.   O‘zbekiston
Respublikasi qonun hujjatlari to‘plami, 6-son, 70-modda. 2017-yil.
4.   Mirziyoyev   Sh.M.   “Qonun   ustuvorligi   -   inson   manfaatlarini   ta’minlash
taraqqiyoti va xalq farovonligining garovi. “O‘zbekiston”, 2017-yil.
5.   R.A.Mavlonova,   D.Abdurahimova.   “Pedagogik   mahorat”.   O‘quv
qo‘llanma. Toshkent. Fan va texnologiya. 2012-yil.
Asosiy adabiyotlar
1.   Ahmedov   Bo’riboy.   Tarixdan     saboqlar:   Oliy   va   o’rta   maxsus   o’quv
yurtlari   tarix   fakultetlari   uchun   qo’llanma.-Mas`ul   muharrir   H.Ziyoev.   -
T.: O’qituvchi, 2023, -432 bet.
2. Amir Temur Ko’ragon. Zafar yo’li. Nashrga tayyorlovchi B.Ahmedov. –
T.: Nur, 2022, -40 bet.
3.   Axmedov   B.   O’zbekiston   tarixi   manbalari   (Qadimgi   zamon   va   o’rta
asrlar):   Tarix   mualimlari,   talabalar   va   yuqori   sinf   o’quvchilari   uchun
qo’llanma. – T.: ―O’qituvchi , 2021, - 352 bet.‖
4. Azamat Ziyo. O’zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya
bosqiniga   qadar)   //Mas`ul   muharrir:   B.Ahmedov.   –T.:   ―Sharq ,   2000,   -	
‖
368   bet.   Mustaqil   O’zbekiston   tarixining   dastlabki   sahifalari:   (Davriy
to’plam) № 3 // Mas`ul muharrir: D.Alimova; - T.: ―Sharq , 2020, - 224	
‖
bet.
5. Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах обитавших в Средней 
37 Азии в древние времена.  В 3-х томах. М – Л.; 2015-1953.
Internet saytlari.
1. http://Zivonet.uz
2. http://edu.uz
3. www.nadlib.uz
4.  http://teoriya.ru
38

O‘zbekiston respublikasi oliy majlisining shakllantirilishi

Купить
  • Похожие документы

  • Shaxs tarbiyasida jismoniy tarbiyaning ahamiyati
  • Yuechi-Kushon va Kushon davlati
  • Yangi davrda Shimoliy Afrika mamlakatlaridagi milliy ozodlik urushlari
  • Xorazmshohlar davlati
  • XIX asr oxiri XX asr boshlarida Turkiyadagi ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy jarayonlar

Подтвердить покупку

Да Нет

© Copyright 2019-2025. Created by Foreach.Soft

  • Инструкция по снятию с баланса
  • Контакты
  • Инструкция использования сайта
  • Инструкция загрузки документов
  • O'zbekcha