Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	12000UZS
Размер	957.2KB
Покупки	0
Дата загрузки	15 Декабрь 2024
Расширение	docx
Категория	Экономика

O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va fondlar bilan hamkorligi

solish hamda nazorat qilish organlari bilan moliyaviy tashkilotlarni nazorat
qilishni takomillashtirish yo’nalishida ish olib boradi. Mazkur yo’nalishda olib
borilgan chora-tadbirlar milliy iqtisodiyot va xalqaro savdoni o’sishini
rag’batlantirish orqali mamlakatning moliyaviy holatini barqarorlashtirishda
muhim o’rin tutadi.
MVF Huquqiy masalalarda boshqarishning huquqiy asoslarini xalqaro
standartlar muvofiqligi bo’yicha texnik ko’mak ko’rsatish orqali, byudjet va
moliya sohasidagi islohatlar hamda korruptsiya, pul mablag’larini noqonuniy
o’zlashtirilishi hamda terrorizmni moliyalashtirishga qarshi kurashishda
asoslangan chora-tadbirlarni ishlab chiqish bo’yicha mamlakatlar bilan hamkorlik
qiladi.

13-rasm. 2013–2017 yil moliya yilida tematika bo’yicha texnik ko’mak ko’rsatish
(joylarda ko’rsatilgan ko’maklar kishi–yillarda) Manba: www.imf.org/.Annual
Report 2017.

34

qonunchilikda bank nazoratining halqaro talablarini (Bazel III) maksimal darajada
hisobga olinishga sharoit yaratdi.
So’nggi yillarda XVF tomonidan respublikaga turli yo’nalishlar bo’yicha
texnik ko’maklar ko’rsatib kelinmoqda. Xususan, Markaziy bankka 2014 yilda
bank sektorida korporativ boshqaruvni takomillashtirish bo’yicha chora-tadbirlarni
ishlab chiqishdagi texnik ko’makni ko’rsatib o’tish mumkin. Mazkur texnik
ko’mak natijasida ―Korporativ boshqaruv to’g’risida gi Nizomga oxirgi xalqaro‖
standartlarga, jumladan korporativ boshqaruvni takomillashtirish bo’yicha Bazel
qo’mitasi tamoyillari (2010 yil oktyabr) va Moliyaviy barqarorlik bo’yicha
Kengashning (2013 yil fevral) ―Risklar boshqaruvini tematik shahri tavsiyalariga
‖
muvofiq qayta ko’rib chiqilgan.
2016 yil apreldan boshlab XVF tomonidan respublikada tijorat banklarida
stress-test sinovlarini metodologiyasini takomillashtirish bo’yicha texnik ko’mak
doirasida ish boshlangan.
13-jadval
XVFning O’zbekistondagi texnik ko’maklashish missiyasi
STA Milliy hisob–varaqlar, narxlar va hisob– varaqlar
balansi statistikasi May 2007
LEG AML/CFT Yanvar, Mart/Aprel 2009
FAD Davlat byudjeti boshqaruvi Fevral 2010
FAD Inspektsiya Iyun 2007, Oktyabr 2008,
Noyabr/Dekabr 2009, Iyun,
Sentyabr 2011
STA Pul–kredit va moliya statistikasi Fevral 2011
MCM Bank nazorati May/Aprel, Oktyabr
2012, Fevral 2013
STA Umumiy ma‘lumotlarni ommalashtirish tizimi Mart 2013
STA Pul–kredit va moliya statistikasi May 2013
FAD Soliq muassasasi Mart, Oktyabr 2013
STA Davlat moliya statistikasi Sentyabr/Oktyabr 2013
MCM Tijorat banklardagi korporativ boshqaruv
Aprel/May 2014
Manba: http://cbu.uz/uzc/node/.
36

Mavzu: O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va fondlar bilan
hamkorligi
Mundarija
Kirish ............................................................................................................................................................ 2
Asosiy qism .................................................................................................................................................. 4
1.O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar bilan hamkorligi ............................................................... 4
2.O'zbekiston Respublikasining xalqaro fondlar bilan hamkorligi .............................................................. 25
3.O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va xalqaro fandlar bilan hamkorligini rivojlantirish
istiqbollari .................................................................................................................................................. 37
Xulosa ........................................................................................................................................................ 40
Foydalanilgan adabiyotlar .......................................................................................................................... 43
Kirish
Mavzuning dolzarbligi: Xalqaro moliyaviy-iqtisodiy tashkilotlar (XMT)
mamlakatlar milliy iqtisodiyotini rivojlantirishda muhim rol o`ynamoqda.
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoevning tashabbusi bilan 2017
yildan buyon mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishni jadallashtirishga
qaratilgan loyihalarni amalga oshirishda xalqaro va xorijiy moliya institutlari bilan
hamkorlik izchil rivojlanib bormoqda.
2

8. О‘ zbekiston Respublikasi Shavkat Mirziyoyevning 2020 yil 29 dekabrdagi 2021
yil uchun m о‘ ljallangan eng muhim ustuvor vazifalar haqidagi oliy Majlisga
Murojaatnomasi . www . uza . uz .
9. SH . M . Mirziyoyev . Milliy tarakkiyot yulimizni katiyat bilan davom ettirib ,
yangi bosqichga chiqaramiz . - Toshkent : “О‘ zbekiston ” NMIU , 2017. - 592 6.
10. SH . M . Mirziyoyev . Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga kuramiz . Toshkent : “О‘ zbekiston ” NMIU , 2017. - 488 b .
11. SH . M . Mirziyoyev . Tanqidiy tahlil , qat ’ iy tartib - intizom va shaxsiy javobgarlik
har bir rahbar faoliyatining kundalik qoidasi b о‘ lishi kerak . 2017 yil 14 yanvar .
Toshkent : «О‘ zbekiston », 2017.-104 b .
12.. SH . M . Mirziyoyev . Erkin va farovon , demokratik О‘ zbekiston davlatini
birgalikda barpo etamiz . Toshkent : «О‘ zbekiston », 2016. -56 b .
IV Asosiy adabiyotlar
13. Yakubov I . O ., Hakimov H . A . Makroiqtisodiyot -2. O'quv qo'llanma. - T.:
TDIU, 2019.-217 bet.
14. Maxmudov N.M., Hakimov H.A. Makroiqtisodiy tahlil. O'quv qo'llanma. - T.:
TDIU, 2019. - 146 bet.
15. Asqarova M.T., Hakimov H.A. Makroiqtisodiy siyosat. O'quv qo'llanma. T.:
TDIU, 2019.-314 b.
16. F.Nasriddinov. «O zbekistonda makroiqtisodiy barqarorlik va yuqori iqtisodiyʻ
o sish sur'atlarini ta'minlash yo'nalishlari».
ʻ
17. Nodir Jumayev, Akram Absalamov. «Inflatsion targetlash rejimini qo'llash
makroiqtisodiy barqarorlik va aholi faravonligini ta'minlashning zaruriy sharti».
18. Hui-Ching Hsieh, Sofia Boarelli, Thi Huyen Chi Vu. «The effects of economic
policy uncertainty on outward foreign direct investment». International Review of
Economics and Finance 64 (2019) 377-392. journal homepage:
19. Michael F. Bleaney. «Macroeconomic stability, investment and growth in
developing countries». Journal of Development Economics.
44

20. Yahya Waqas, Shujahat Haider Hashmi, Muhammad Imran Nazir,
«Macroeconomic factors and foreign portfolio investment volatility: A case of
South Asian countries». Future Business Journal.
21. Mustafakulov Sh.I., «Investitsion muhit jozibadorligi: nazariya, metodologiya
va amaliyot». Monografiya - T.: «Ma'naviyat» O zbekiston Respublikasi Bank-ʻ
moliya akademiyasi. 2017-y. 328-b.
22. Karimov N.G'., Xojimatov R.X., «Investitsiya». O'quv qo'llanma - T.:
Innovatsion rivojlanish nashriyot-matbaa uyi. 2019-y. 516-b.
23. N. Gregory Mankiw. Macroeconomics. 8 th edition. Harvard University. (NY.:
Worth Publishers, 2013).
24. Агапова Т.А., Серегина С.Ф. Макроэкономика: Учебник. 10-е изд.
перераб. и доп. – М.: Издательство «МФПУ Синергия», 2013.
25. G.E.Zaxidov, M.T. Asqarova, Z.A. Djumayev, L.F. Amirov, H.A. Hakimov.
Makroiqtisodiyot. Darslik. -T.: «IQTISODIYOT». 2019-y. 309-b.
26. Maxmudov N.M., Avazov N.R. «O'zbekiston iqtisodiyotini rivojlantirishda
investitsiyalardan samarali foydalanish yo ' llari »: Ilmiy - ommabop risola . - T .:
TDIU , 2019- y . 104-b.
V.Internet saytlar
27.www.stat.uz O zbekiston Respublikasi Davlat statistika qo'mitasi rasmiy sayti.
ʻ
28.www.lex.uz O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari milliy bazasi.
29. www.elsevier.com
30. www.xs.uz
31.www.tsue.uz Toshkent davlat iqtisodiyot universiteti rasmiy sayti.
45

rivojlanishning bir lahzali kon`yunkturasi oldida milliy manfaatlarning ustuvorligi
tamoyiliga rioya qilish muhimdir.
Shu bilan birga, inqirozgacha bo`lgan davrdagi iqtisodiy o`sish sur`atlarini
tiklash uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlarni shakllantirish yo`lida xavf-xatar va
to`siqlar mavjud. 2021-yil boshlanishi uchun xos bo`lgan Markaziy Osiyo
mintaqasi aholisini ommaviy emlash bilan bog`liq noaniqlik holati shundan dalolat
beradi. Markaziy Osiyo mintaqasida iqtisodiy o`sishni 3 foizgacha tiklash, yangi
transchegaraviy transport koridorlarini yaratish bo`yicha qo`shma loyihalarni
amalga oshirish, chet el investisiyalari va zamonaviy texnologiyalarni jalb qilish
uchun sharoit yaratish xatarlari yuqori bo`lib qolmoqda.
Uy xo`jaliklari daromadlari va ichki talabning tiklanishiga narxlar
o`sishining yuqori darajasining saqlanib qolishi, tashqi savdo balansining
muvozanatlashmaganligi, milliy valyuta devalvasiyasining yuqori sur`atlari,
ishsizlikning yuqori darajasi hamda yashirin bandlik to`sqinlik qilmoqda.
Qishloq xo`jaligining barqaror rivojlanishiga esa noqulay iqlim o`zgarishlari, suv
resurslarining etishmasligi, logistika tizimining rivojlanmaganligi to`sqinlik
qilmoqda, bu esa sabzavot va mevalarni qo`shni davlatlarga eksport qilish
imkoniyatlarini cheklaydi.
Inqirozgacha bo`lgan davrdagi iqtisodiy o`sishni tiklash uchun xavf
tug`diradigan boshqa to`siqlar ham mavjud. Ularning cheklanishi mintaqa
davlatlarining pandemiya inqirozi, salbiy iqlim o`zgarishlari oqibatlarini bartaraf
etish, olib borilayotgan islohotlar samaradorligini oshirishni ta`minlash, mulk
huquqi va davlat muassasalarining salohiyati kafolatlarini kuchaytirish bo`yicha
sa`y-harakatlarini birlashtirishga qaratilgan qo`shimcha choralarni ko`rishni talab
qiladi.
Iqtisodiyotning xomashyoga yo`nalganligini engib o`tishda qayta ishlash
sanoatini va zamonaviy xizmat turlarini jadal rivojlantirishga, ichki rivojlanish
manbalarini faollashtirishga, yangi barqaror ish o`rinlarini yaratish va
kambag`allikni kamaytirishda iqtisodiy o`sishning qo`shgan hissasini oshirishga
42

14 -rasm. 2013–2017 yil moliya yilida daromadlar guruhi bo’yicha texnik
ko’mak ko’rsatish (joylarda ko’rsatilgan ko’maklar kishi–yillarda)
Manba: www.imf.org/.Annual Report 2017.
O’zbekiston Respublikasi 1992- yil 21- sentyabrda XVF ning a‘zosiga
aylangan bo’lib, XVF bilan hamkorlik asosan moliyaviy sektorni rivojlantirish va
makroiqtisodiy islohatlarni qo’llab-quvvatlashga yo’naltirilgan. XVF va
O’zbekiston Respublikasi o’rtasidagi Kelishuvning IV moddasiga ko’ra Hukumat
va Markaziy bank bilan konsultatsiyalar o’tkazish maqsadida XVF vakillarining
respublikamizga doimiy tashrifi amalga oshirilib kelinmoqda. Mazkur
missiyalarning faoliyati iqtisodiyot sohasi, moliyaviy sektor va statistika,
shuningdek iqtisodiy islohatlarni davom ettirish yo’nalishlarini o’rganishdan
iborat.
2002- yilda O’zbekiston Respublikasi Hukumati, Markaziy bank va XVFning
hamkorligi jarayonida so’mning ayirboshlashi va O’zbekiston bilan XVF
o’rtasidagi Kelishuvning VIII moddasida ko’zda tutilgan «Iqtisodiy va moliyaviy
siyosat bo’yicha Memorandum» va «Joriy xalqaro operatsiyalar bo’yicha milliy
valyutani ayirboshlashni ta‘minlash ish rejasi» ishlab chiqilgan va tasdiqlangan.
O’zbekiston va XVF o’rtasidagi konstruktiv muloqot Ish rejasida ko’zda
tutilgan barcha choralarni bajarishga yordam berdi, natijada 2003- yilning 15-
oktyabrida O’zbekiston Respublikasi tomonidan joriy xalqaro operatsiyalar
bo’yicha milliy valyutani ayirboshlashini ta‘minlash borasidagi VIII moddaning
2(a), 3 va 4 bo’limlari bo’yicha majburiyatni olishga erishilgan.
XVFning tavsiyalariga ko’ra, O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki
tomonidan «Tijorat banklarining kapital adekvatliligiga bo’lgan talablar
to’g’risida», «Tijorat banklari tomonidan tuzilayotgan rezervlarni shakllantirish va
foydalanish, aktivlar sifatini klassifikatsiyalash», «Tijorat bankning likvidlilik
boshqaruviga bo’lgan talablar to’g’risida», «Banklar va ularga tegishli shaxslar
o’rtasidagi bo’lgan operatsiyalar to’g’risida» va «Bir qarzdorning yoki o’zaro
aloqador qarzdorlar guruhining maksimal risk miqdori to’g’risida»gi nizomlarning
yangi tahriri ishlab chiqildi va tasdiqlandi. Ushbu o’zgartirishlar milliy
35

ijtimoiy va iqtisodiy sohalariga bir qator investitsiyalar kiritgan. Investitsion
loyihalar soni ko‘p va hamkorlik aloqalarini mustamkamlash doimiy ravishda
e’tibor qaratilishi lozim. Sababi shundaki, xalqaro bozorga chiqish, davlatning
eksport salohiyatini oshirish, aholining ijtimoiy qo‘llab quvvatlash, hamda
ishlab chiqarish hamda xizmat ko‘rsatish infratuzilmasini yaxshilash uchun
xalqaro moliya institutlarini bilan aloqalarni rivojlantirish vazifalardan biri
hisoblanadi.
Xalqaro iqtisodiy munosabatlarining muhim ko'rinishlaridan beri bu xalqaro
iqtisodiy hamkorlikdir. Milliy iqtisodiyot taraqqiyotida iqtisodiy hamkorlikning
ahamiyati jahon xo’jaligining rivojlanib, globallashuv jarayonining chuqurlashib
borishi bilan ortib boradi. Uning asosiy sub yektlari — davlatlar, transmilliyʼ
kompaniyalar, mintaqaviy va xalqaro iqtisodiy tashkilotlar hisoblanadi. XX
asrning 80-yillaridan e tiboran, xalqaro iqtisodiy hamkorlik doirasi kengayib,
ʼ
iqtisodiy munosabatlarni keng ko lamda qamrab oldi.
ʻ
Tashqi va xalqaro savdo, kredit munosabatlari, valyuta va to lov — hisob
ʻ
kitob sohasi, mintaqaviy integratsiya, migratsiya va kapital chiqarish, transmilliy
kompaniyalarni tashkil etish va kredit moliya instutlarini shakllantirish, xalqaro
iqtisodiy munosabatlarni tartibga solib, ilmiytexnika va ishlab chiqarish sohalarida
muvaffaqiyatli amalga oshirilmoqda.[2] Shuningdek, O'zbekiston Respublikasi
Prezidenti Sh. Mirziyoyev tomonidan tasdiqlangan PF-4947-sonli Farmonidan ham
ushbu masalalarga alohida to'xtalib o'tilib, unda kapitalni jalb qilish va korxonalar,
moliyaviy tashkilotlar va xalqaro munosabatlarni tashkil etuvchi moliya bozorini
rivojlantirishga qaratilgan O'zbekiston Respublikasi moliya bozorini o'rta
muddatli va uzoq muddatli istiqbolda rivojlantirish konsepsiyasini ishlab chiqishi
belgilab qo'yilgan.Chunki xalqaro iqtisodiy hamkorlik uning sub yektlari iqtisodiy
ʼ
manfaatlarini milliy chegaralardan tashqarida ro yobga chiqarishning eng maqbul
ʻ
yo li hisoblanadi. Iqtisodiy hamkorlik va iqtisodiy integratsiyani har qanday
ʻ
shaklda amalga oshiradigan mintaqaviy tashkilotlar muhim ahamiyatga ega.
Mintaqaviy fondlar va banklar ularga ma'lum darajada yordam beradi.
Mintaqaviy iqtisodiy hamkorlikning maqsadi rivojlanayotgan mamlakatlarga
38

yo`naltirilgan yangi resurstejovchi iqtisodiy o`sish modeliga o`tishda yanada
ko`proq qat`iyatli qadamlarni talab etadi.
Ushbu muammolarning echimi amalga oshirilayotgan islohotlar
samaradorligini oshirish, mavjud iqtisodiy boshqaruv tizimini modernizasiya
qilish, uni indikativ strategik rejalashtirish tamoyillariga o`tkazish, dolzarb
iqtisodiy muammolarni hal qilishda davlat aralashuvini cheklash, mahsulot ishlab
chiqaruvchilar va tadbirkorlarga ko`proq huquq va erkinliklar berish bilan
bog`liqdir.
Foydalanilgan adabiyotlar
I O‘zbekiston Respublikasining qonunlari
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi. https://lex.uz/docs/35869
2. O‘zbekiston Respublikasining «O‘zbekiston Respublikasining Markaziy banki
to‘g‘risida"gi Qonuni (yangi tahriri). 2019 yil 11 noyabr. www.lex.uz
3. O‘zbekiston Respublikasining "Valyutani tartibga solish to‘g‘risida"gi Konuni
(yangi tahriri).2019 yil 22 oktabr. www.lex.uz
4. O‘zbekiston Respublikasining «Banklar va bank faoliyati to‘g‘risida»gi Konuni
(yangi tahriri). 2019 yil 22 oktabr. www.lex.uz
II O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmon va Qarorlari
5. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “O‘zbekiston respublikasini yanada
rivojlantirish bo‘yicha harakatlar strategiyasi to‘g‘risida" gi 2017 yilfevraldagi PF-
4947-sonli Farmoni. www.lex.uz
6. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining "2020 2025 yillarga mo‘ljallangan
o‘zbekiston respublikasining bank tizimini isloh qilish strategiyasi tugrisida" gi
2020 yil 12 maydagi PF-5992-sonli Farmoni. www . lex . uz
7. O ‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining “2017 — 2021 yillarda o ‘ zbekiston
respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo ‘ nalishi bo ‘ yicha harakatlar
strategiyasini « ilm , ma ’ rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili » da amalga
oshirishga oid davlat dasturi to ‘ g ‘ risida ” gi 2020 yil 2 martdagi PF -5953- son
Farmoni . www . lex . uz H 0108
III О‘ zbekiston Respublikasi Prezidentining asarlari
43

11-rasm. 2008–2017 yil moliya yilida umumiy resurslari hisobi doirasida
kelishuvlar (mlrd. SDR)
Manba: www.imf.org/.Annual Report 2017.
XVF ning umumiy resurslar hisobidan imtiyozsiz kreditlashning asosiy
mexanizmlari (kredit transhlari va kreditlashni kengaytirilgan mexanizmi) 32
:
“St а ndby” krediti (1952- yil, limitlar:yillik–kvotani 200%, kumulyativ–
kvotani 600%, qoplash muddati 3¼–5 yil) to’lov balansini moliyalashtirishda qisqa
muddatli qiyinchiliklarni boshidan kechirayotgan mamlakatlarga qisqa va o’rta
muddatli yordam ko’rsatish maqsadida beriladi.
Kreditlashning kengaytirilgan mexanizmi (1974- yil, limitlar: yillik–
kvotani 200%, kumulyativ–kvotani 600%, qoplash muddati 4½–10 yil) to’lov
balansidagi uzoq muddatli xarakterdagi qiyinchiliklarni barataraf etish maqsadida
a‘zo–mamlakatlar strukturaviy islohatlarni qo’llab–quvvatlash uchun yanada
uzoqroq muddatga beriladigan yordam bo’lib, kredit berish sharti har yilgi kelgusi
12 oyga mo’ljalangan batafsil siyosat choralari bilan 4 yilgacha bo’lgan
strukturaviy o’zgartirishlar o’z ichiga olgan dasturni qabul qilinishidan iborat .
Egiluvchan kredit liniyasi (2009- yil, limit yo’q, qoplash muddati 3¼–5)
potentsial yoki haqiqatdagi, to’lov balansini moliyalashtirish bilan bog’liq barcha
talablarni qondirish uchun foydalanadigan kredit transhlari hisoblanib, ma‘lum
31
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–
e izd., pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014.373–375s.
32
www.imf.org/.Annual Report 2015
30

12-rasm. 2008–2017 yil moliya yilida to’lanmagan imtiyozsiz kreditlar (mlrd.
SDR)
Manba: www.imf.org/.Annual Report 2017.
13-rasm. 2008–2017 yil moliya yilida to’lanmagan imtiyozli kreditlar (mlrd.
SDR)
Manba: www.imf.org/.Annual Report 2017.
Byudjet-soliq siyosatida XVF tomonidan daromad bilan ta‘minlash va
harajatlarni samarali boshqarish, shu juladan, soliq va bojxona siyosati, byudjetni
shakllantirish, davlat moliyasini boshqarish, tashqi va ichki qarzlar hamda ijtimoiy
himoya tizimi yuzasidan hukumatlarga maslahat va taviyalar beriladi. Bu o’z
navbatida, ijtimoiy sohadagi davlat tomonidan ko’rsatiladigan xizmatlarini sifatini
oshirish imkoniyatlarini yaratib beradi.
Pul-kredit siyosati va moliyaviy sektori siyosatida markaziy banklar bilan
birgalikda pul-kredit va kurs bo’yicha siyosatni modernizatsiya qilish, tartibga
33

hisoblangan foizlarni yopish uchun asosiy qarz summasini 150 foizgacha
qo’shimcha sug’urta taqdim etiladi.
MIGA kafolati berilgandan keyin va kuchga kirgandan so’ng shartnomani
bekor qilinish huquqiga ega emas, defolt holati bundan mustasno. Biroq, kafolat
egasi xech qanday jarima sanktsiyalarisiz qoplashni kamaytirish yoki bekor qilish
mumkin. Bugungi kunda MIGA o’z hisobidan har bir loyiha bo’yicha 220,0 mln
AQSh dollari miqdorigacha, qayta sug’urtalash orqali yanada ko’proq summada
qoplash imkoniyati mavjud. Shu bilan birga, MIGA qo’shma anderraytinglar va
kichik va o’rta biznesni rivojlantirishga qaratilgan kichik investitsiyalar dasturlari
doirasida kafolatlashni amalga oshiradi 10
.
5-rasm. MIGA tomonidan 2013-2016 moliya yy. berilgan kafolatlar summasi
(mlrd. AQSh dollarida)
Manba: www.miga.org.
2015 moliya yilida MIGA ga a‘zo bo’lgan rivojlanayotgan mamlakatlardagi 40 ta
loyiha bo’yicha umumiy summasi 2,8 mlrd.AQSh dollari miqdorida (3,2 mln.
AQSh dollari MIGA boshqaradigan trast–fondlar doirasida) kafolatlar taqdim
etilgan bo’lsa, 2016 moliya yilida 4,3 mlrd AQSh dollari miqdoridagi kafolat
berilgan.
5-jadval
MIGA ning 2012–2016 moliya yillaridagi ko’rsatkichlari, mln. AQSh
dollarida.
2012 2013 2014 2015 2016
Umumiy iqtisodiy kapitali 508 572 620 705 663
Xususiy kapitali 905 911 974 971 989
10
www.miga.org.
14

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR
VAZIRLIGI
__UNIVERSITETI
Ro’yxatga olindi №__________ Ro’yxatga olindi №__________
“_____” ____________20 y. “_____” ____________20 y.
“___________________________ “ KAFEDRASI
“_____________________________ “ FANIDAN
KURS ISHI
Mavzu:________________
Bajardi:_________________________________
Tekshirdi:_______________________________
______________ - 20___
1

Braziliya 2741 5,27
Nigeriya 1550 2,98
Meksika 1295 2,49
Pokistan 1217 2,34
Indoneziya 1205 2,32
Misr 1154 2,22
Bangladesh 1014 1,95
Manba:http://www.ifc.org/.
XMK 15 yilgacha (odatda 7–8 yil) loyiha qiymatini 25 foizgacha kreditlar
berish orqali moliyalashtirishda ishtirok etadi, shuningdek xususiy kompaniyalar
aktsiya va obligatsiyalarini sotib olish bilan investitsiyani amalga oshiradi. Shu
bilan birga XMK sindikatlashgan kreditlashda qatnashadi va risklarni boshqarish
bo’yicha xizmatlar ko’rsatadi. XMK tomonidan beriladigan qarzlarga
belgilanadigan foizlar tijorat asosida amalga oshiriladi.
4-jadval
2016 moliya yilida sohalar bo’yicha uzoq muddatli majburiyatlar
Mamlakatlar summa
(mln. AQSh doll.) Jamiga nisbatan % da
Jami 11117 100,00
Sohalar bo’yicha
Moliya bozorlari 4474 40,24
Infrastruktura 1813 16,31
Agrosanoat kompleksi va o’rmon
xo’jaligi 1062 9,55
Iste‘mol va ijtimoiy xizmatlar 1046 9,41
Sanoat 824 7,41
Neftgaz va tog’-kon sanoati 824 7,41
Telekommunikatsiya va axborot
texnologiyalari 541 4,86
Fondlar 534 4,80
Manba: http://www.ifc.org/
Investitsiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama agentlik
(MIGA) – investor va kreditorlarga siyosiy risklarlarni sug’urtasi va
rivojlanayotgan mamlakatlarda to’g’ridan-to’g’ri xorijiy investitsiyalarni amalga
oshirishda yordam berish maqsadida kreditlar sifatini oshirish xizmatlarini
ko’rsatadi 8
. MIGA rivojlanayotgan mamlakatlarga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
8
worldbank.org/annualreport.
10

5. a‘zo–davlatlarning milliy yoki xalqaro darajadagi farovonligiga zarar
keltirish mumkin bo’lgan choralar qo’llanilmasdan, bir xildagi kafolatlar
yaratishga rioya qilingan xolda Fond umumiy resurslarini vaqtinchalik taqdim
etilishi hisobiga ularni to’lov balansidagi disproportsiyani to’g’rilash imkoniyatini
ta‘minlash;
6. yuqorida ko’rsatib o’tilganlarga muvofiq a‘zo–davlatlar to’lov
balanslar muvozanati buzilishdagi davomiylikni qisqartirish, shuningdek ushbu
buzilishlar ko’lamini kamaytirish.
Bretton–Vud valyuta konferentsiyasi ishtirokchilari tomonidan XVF ga
quyidagi uchta asosiy funktsiya yuklatilgan 25
:
 ―foydalanish Kodeksi ga amal qilinishini nazorat qilish (davlatlararo‖
to’lov aylanmasi va xalqaro valyuta siyosati masalalarida yaqindan hamkorlik);
 fond a‘zolariga davlatlararo to’lov aylanmasi va xalqaro valyuta
siyosati masalalarini amalga oshirilishini ta‘minlash maqsadida moliyaviy resurslar
berish;
 xalqaro valyuta masalalari bo’yicha hamkorlik va a‘zo–mamlakatlarga
o’zaro maslahatlar uchun forumlar tashkil etish;
Keyinchalik a‘zo–mamlakatlar tomonidan davr talabi va sharoitidan kelib chiqib,
XVF uchun quyidagi qo’shimcha funktsiyalar belgilab berildi:
 milliy valyutalar almashinuvi bo’yicha kelishilgan soddalashtirilgan
tizimi ustidan nazoratni amalga oshirish;
 yanada samarali hamkorlik o’rnatish uchun o’z a‘zolariga
iqtisodiyotni qayta tashkil qilishga kreditlar berish;
 a‘zo–mamlakatlarga qo’shimcha xizmatlar (xodimlar
kvalifikatsiyasini oshirish,ixtisoslashgan sohalar texnik ko’maklari, axborot
ta‘minoti) ko’rsatish.
XVF asosiy faoliyati yo’nalishiga a‘zo–mamlakatlar to’lov balansi va tashqi
qarzlarini tartibga solish ham kiradi. XVF boshqaruv Kengashi, Ijro kengashi,
boshqaruv direktori va xodimlar shtatlaridan iborat bo’lib,yuqori rahbarlik organi
25
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: uchebnik i praktikum / Ye.A. Zvonova i dr.–M.:Izdatelstvo
Yurayt, 2014.–488s.
26

YeBRR Markaziy Osiyodagi yirik institutsional investorlardan hisoblanib,
bugungi kunda bank tomonidan xususiy sektorni rivojlantirishga qaratilgan
iqtisodiyotning turli tarmoqlari, infratuzilmadan tortib qishloq xo’jaligicha bo’lgan
sohalarini qamrab olgan loyihalarga kiritilgan investitsiyalar hajmi 11,6 mlrd.
yevroni tashkil etadi.
9-rasm. YeTTB ning 2012–2016 yy. o’zlashtirilgan mablag’larning yillik
hajmi (mlrd.evro)
Manba: http://www.ebrd.com/ annual-report-2016.pdf.
O’zbekiston YeTTBga 1992- yilda a‘zo bo’lgan. Bank Toshkentdagi o’z
vakolatxonasini 1993- yilning mayida ochdi. YeTTB ma‘lumotlariga ko’ra, o’tgan
vaqt davomida bank O’zbekiston hukumati va xususiy kompaniyalarga 54 loyiha
uchun 899 mln. yevro taqdim etgan.
Yevropa tiklanish va taraqqiyot bankining Markaziy Osiyo va Rossiya
bo’yicha boshqaruvchi direktori Natalia Xanjenkova 2017- yil 6- fevralda
Toshkentga qilgan tashrifida O’zbekiston bilan uzoq muddatli hamkorlik
qilishning istiqbollarini muhokama qilingan. Mazkur tashrif jarayonida
YeTTBning o’z imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda moliyaviy mablag’larni
investitsiya qilishi mumkin bo’lgan o’zbek iqtisodiyotining aniq sohalarini belgilab
olingan. Mazkur bosqichda hamkorlikning ustuvor sohalari kichik va o’rta biznesni
qo’llabquvvatlash, mamlakatda tadbirkorlik muhitini yaxshilash va boshqa
masalalarni o’z ichiga olgan bo’lib, bunda iqtisodiyotning an‘anaviy sohalarini
cheklamagan xolda, yangi innovatsion yo’nalishlar izlayotganini ta‘kidlab
o’tilgan 18
.
18
https://www.gazeta.uz/uz/2017/02/07/yettb/.
21

Maqsadi bo’yicha ushbu kreditlarni investitsion (iqtisodiyotning turli
tarmoqlardagi loyihalar) va strukturaviy o’zgartirishlar (mamlakatdagi
institutsional, strukturaviy, siyosiy,iqtisodiy islohatlar) maqsadidagi qarzlarga
bo’lish mumkin.
JB ning aktsiyadorlik kapitali kafolat tarzidagi fond hisoblanib, joriy
kelishuvlarda ushbu resurslar ishlatilmaydi. XTTB tezkor resurslar manbasi
sifatida doimiy ravishda qattiq valyutada chiqariladigan obligatsiyalar, qaysiki
hukumatlar, xususiy banklar, sug’urta kompaniyalari tomonidan egalik qilinadigan
qimmatli qog’ozdir.
2-rasm. XTTB xususiy kapitalining berilgan qarzlarga nisbati 2011–2015
moliya yy.
Manba: worldbank.org/annualreport.
XTTB resurslarini shakllanishi XVF nisbatan farq qiladi 3
: Birinchidan,
a‘zo–mamlakatlar obuna yo’li XTTB aktsiyalariga qisman to’lovlarni (6,4%)
amalga oshirish yo’li aktsiyadorlik kapitali shakllanishidan kelib chiqib, uni
kafolatli aktsionerlik kafolati 93,6 %ni tashkil etadi. Ikkinchidan, XTTB ning
resurslarining 95 %dan ortiq ulushi xalqaro moliya bozorida joylashtirilgan
obligatsiyalarga to’g’ri keladi. XTTB boshqarish strukturasi aktsiyadorlik jamiyati
tamoyillari asosida tuzilgan bo’lib, uni organlaridagi ovozlar taqsimoti
mamlakatlarning ustav kapitalidagi ulushidan kelib chiqib, -tortilgan tamoyili‖
asosida amalga oshiriladi. Islohatlar dasturida rivojlanayotgan mamlakatlar va
o’tish iqtisodiyoti mamlakatlar ulushini 3,13 % dan 47,19 % gacha oshirish
3
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd.,
pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt,2014.–390s.
6

boshqaruvchilar Kengashi hisoblanadi. Boshqaruvchilar Kengashi tomonidan fond
faoliyatiga tegishli bo’lgan Kelishuv moddalariga (XVF Nizomi) o’zgartirishlar
kiritish, a‘zo–mamlakatlar chiqarish yoki qabul qilish, a‘zo–mamlakatlarning
kapitaldagi ulushi miqdorini aniqlash va qayta ko’rib chiqish va ijrochi
direktorlarni saylash kabi muhim masalalar ko’rib chiqiladi. Boshqaruvchilar
Kengashi sessiyalari odatda bir yilda bir marotaba o’tkaziladi, biroq yig’ilishlar
o’tkazishi, shuningdek istalgan vaqtda ovoz berishlari mumkin. Boshqaruvchilar
Kengashi yig’ilishlari 15 ta a‘zo–davlatlar yoki umumiy ovozlar sonidan kamida
3/2 qismiga ega bo’lgan a‘zo–davlatlar iltimosi bo’yicha chaqiriladi. XVF iga a‘zo
bo’lgan har bir davlat fond kapitaldagi ulushidan qat‘iy nazar 250 bazaviy ovozga
ega bo’lib,shu bilan birga har 100 ming SDR badal summasiga qo’shimcha bitta
ovozga ega bo’ladi. Mamlakatlar qo’shimcha ovozlarni jahon iqtisodiyotiga
qo’shgan xissasidan kelib chiqib hisoblanadigan kvotalari doirasida sotib olishlari
mumkin. XVF ning tuzilishi xissadorlik korxonalar namunasida tashkil etilgan
bo’lib, uni kapitali a‘zo–davlatlarning a‘zolik badallaridan shakllanadi.
Har bir mamlakat SDR da ifodlangan kvotaga ega bo’lib, kvota–a‘zo–
davlatlarning Fond bilan o’zaro munosabatlarini muhim bo’g’inni bo’lib,
aniqlaydi 26
: kapitalga obuna summasi; Fond resurslaridan foydalanish
imkoniyatlari; a‘zo–davlatlarni SDR summasi olishdagi taqsimlanish navbati;
davlatlarning Fonddagi ovozlar miqdori. Kvotalar miqdori mamlakatni jahon
iqtisodiyoti va savdosidagi ulushi asosida quyidagi ko’rsatkichlar yalpi ichki
mahsulot, to’lov balansi joriy operatsiyalar hajmi va rasmiy oltinvalyuta rezervlari
hisobga olingan xolda aniqlanadi. Kvotalar har besh yilda bir marta ko’rib
chiqilib, 25 foizi rezerv aktivlarda (SDR va SDR valyuta korzinasiga kiruvchi
valyutalarda va 75 foizi milliy valyutada (qaysiki a‘zo–davlat tomonidan
belgilangan markaziy bank (yoki o’zga muassasa)dagi XVF mazkur mamlakatdagi
barcha hisob raqamlari uchun depozitariya sifatida o’tkaziladi) to’lanadi. Bugungi
26
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–
e izd., pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014. 368–369s.
27

Loyihalar soni 393 392 377 381 378
Bankning yillik investitsiyalar hajmi
(mln. yevro) 8920 8498 8853 9378 9390
Jalb qilingan investitsiyalarning yillik
hajmi 1063 862 1177 2336 1693
Sh.j. xususiy investitsiyalar 1009 769 1014 2138 1401
Loyihalar umumiy qiymati (mln.
yevro) 24871 20527 20796 30303 25470
Manba: http://www.ebrd.com/ annual-report-2016.pdf.
YeTTB moliyalashtirishning umumiy shartlari quyidagilardan iborat:
loyihalar qiymati 5 mln. dan 250 mln. yevrogacha; moliyalashtirish hajmi yangi
korxonalar tashkil etish bo’yicha loyihalar qiymatini 30 % gacha,faoliyat
yuritayogan korxonalar uzoq muddatli kapitallashuv summasining 35 %
gacha;loyihalarni moliyalashtirishda sindikatlashgan kreditlash usullardan
foydalanish. Kreditlashning shartlari: minimal miqdori 5 dan 15 mln. yevrogacha;
qat‘iy va suzib yuruvchi foiz stavkalar; kredit turlari katta,subordinirlashgan, oraliq
yoki konvertirlashuvchi; kreditlar asosan xorijiy valyutalarda yoki YeTTB
operatsiyalari amalga oshiriladigan mamlakat valyutasida;to’lash muddatlari 5
yildan 15 yilgacha.
YeTTB ning aktsionerlik kapitalida ishtirok etishidagi shartlar
quyidagilardan iborat: sanoat, moliya va infrastruktura sohasida kirtiladigan
mablag’ miqdori 2 dan 100 mln. yevrogacha; YeTTB faqat subnazorat aktsiyalar
paketiga ega bo’lishi;kapitaldan chiqib ketishning aniq strategiyasi mavjudligi;
tadbirkorlikda katta tajribaga ega korxonalarga 2,5 mln. AQSh dollarigacha
hajmda to’g’ridanto’g’ri mablag’ kiritish mexanizmi qo’llanishi mumkin;kapital
faoliya yuritayotgan korxonalarga yoki yuqori sifatli biznes–rejasi va mablag’larni
investitsiyalashda zarur tajribaga ega bo’lgan yangi kompaniyalarga kirtilishi
mumkin; aktsionerlik kapitalidagi ishtirokini maqsadli darajasi–25%–30%, qisqa
muddatli qo’yilmalarda 40 % gacha; ma‘qul bo’lgan investitsion sikl 3 dan 5
yilgacha, 7 yilgacha ham uzaytirilishi mumkin 17
.
17
httpwww.investintomsk.comfilesdocDevelopment_institutesebrr.pdf.
20

Lotin Amerikasi va Karib havzasi 5373 503 3885 229
Yaqin sharq va Shimoliy Afrika 4869 1011 5335 391
Janubiy Osiyo 2233 3828 1454 3970
Jami 22611 19463 17861 12668
Manba:worldbank.org/annualreport.
XTA kreditlarini olish uchun quyidagi 4 ta mezonlar talabiga javob berishi
lozim 5
:juda kambag’al bo’lishi (-qambag’allik chegarasi aholi jon boshiga YaIM‖
675 AQSh dollari); siyosiy,iqtisodiy va moliyaviy barqarorlikka yetarlicha ega
bo’lishi;to’lov balansi bilan bog’liq katta qiyinchiliklar boshidan
kechirayotganligi; yetarli miqdorida valyuta olishga kam istiqbolga ega ekanligi.
XTA kreditlar muddati eng kam rivojlangan mamlakatlarga (BMT rasmiy
ro’yxatiga muvofiq) 40 yilgacha va boshqalarga 35 yil (qarzdor–mamlakatlar
tomonidan xech qanday to’lovlar amalga oshirilmaydigan 10 yillik imtiyozli
davrni qo’shgan xolda) muddatga beriladi. 2015 moliya yilida JB bu ikki
muassasa–XTTB va XTA larning hamkorligidagi asosiy e‘tibor 2030 yilgacha
qashshoqlikni tugatish va umumiy farovonlikni ta‘minlanish hamda barqaror
rivojlanish masalalariga qaratilgan.
Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK) –qarzlar beradi, korxonalar aktsionerlik
kapitali va rivojlanayotgan malakatlar xususiy sektori korxonalariga
investitsiyalarni rag’batlantirish maqsadlarida maslahat xizmatlari ko’rsatadi 6
.
XMK–bu xalqaro ko’lamda xususiy tadbirkorlikni rag’batlantirish va xususiy
kapital eksportini rag’batlantirish uchun tuzilgan yagona hukumatlararo muassasa
hisoblanadi 7
.
3-jadval
2016- moliya yilida XMKdan katta mablag’ olgan mamlakatlar
Mamlakatlar Portfel majburiyatlar (mln.
AQSh doll.) Global portfeldagi
ulushi % da
Hindiston 4996 9,61
Turkiya 3816 7,34
Xitoy 2863 5,51
5
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: uchebnik i praktikum / Ye.A. Zvonova i dr.–M.:Izdatelstvo
Yurayt, 2014.–498s.
6
worldbank.org/annualreport.
7
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya:uchebnik i praktikum / Ye.A. Zvonova i dr.–M.:Izdatelstvo
Yurayt,2014.–499s.
9

maqsadida ovozlarni qayta taqsimlash nazarda tutilgan. AQSh davlati boshqa
davlatlarga nisbatan ko’proq ovozga ega bo’lib, bu o’z navbatida zaruriy qarorlar
qabul qilishda talab qilinadigan 85 % ovozni taqiqlash huquqini beradi.
1-jadval
XTTB da ko’proq ovozlarga ega bo’lgan mamlakatlarning pozitsiyasi
Islohatlargacha Islohatladan so’ng
Mamlakatlar Ovoz ulushi, % Mamlakatlar Ovoz ulushi, %
AQSh 16,36 AQSh 15,85
Yaponiya 7,85 Yaponiya 6,84
Germaniya 4,48 Xitoy 4,42
Frantsiya 4,30 Germaniya 4,00
Kanada 2,78 Frantsiya 3,75
Xitoy 2,78 Buyuk Britaniya 3,75
Hindiston 2,78 Hindiston 2,91
Italiya 2,78 Rossiya 2,77
Rossiya 2,78 Saudiya Arabistoni 2,77
Saudiya Arabistoni 2,78 Italiya 2,64
Manba: Mejdunarodnie valyutno–kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov
/Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd., pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt,2014.–
391s.
Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (XTA) – kambag’al mamlakatlar
hukumatlariga foizsiz qarzlar (kreditlar) va grantlar beradi. XTA dunyodagi
kambag’al mamlakatlarni yirik ko’p tomonlama imtiyozli moliyalashtirish manbasi
hamda JB ning ikkita o’zaro bog’liq bo’lgan maqsadlari–ushbu mamlakatlarda
qashshoqlikni tugatish va barqaror ravishdagi umumiy farovonlikni ta‘minlashga
erishishni asosiy vositasi hisoblanadi. XTA tomonidan moliyalashtirish mamlakat
iqtisodiy o’sish sohasini kuchaytirish, kambag’allik ko’lamini qisqartirish va
aholining qambag’al qatlami hayoti sharoitlarini yaxshilanishini qo’llab–
quvvatlashga qaratilgan.
XTA sezilarli darajada hamkor–davlat hukumatlari badallari, shuningdek
qo’shimcha manbalar sifatida XTTB sof daromadlari, XMK grantlari va avval
berilgan kreditlar qaytarilishi hisobiga moliyalashtiriladi. Har 3 yilda hamkor–
davlat hukumatlari va qarzdor–davlatlar vakillari ishtirokida kelgusi 3 yillikdagi
7

XTA faoliyatini strategik yo’nalishlari, siyosati va ustuvor vazifalari hamda
moliyalashtirish hajmlari kelishib olinadi. XTA ning 17–byudjetini to’ldirish jami
resurslari (XTA–17) 2015–2017 moliya yillarini qamrab olgan bo’lib, umumiy
summasi 33,7 mlrd. SDR ( ekvivalentda 50,8 mlrd. AQSh dollari) tashkil etadi 4
.
3-rasm. XTA byudjetini to’ldirilishi mlrd. AQSh dollarida
Manba: worldbank.org/annualrepo r t-2017.
XTA bo’yicha 2017 moliya yildagi majburiyatlar jami mablag’lari hajmi 19,5
mlrd. AQSh dollarni, berilgan mablag’lar 12,7 mlrd. AQSh dollarini (50 mln.
AQSh dollari grantlar shakli mablag’lar qo’shilmagan xolda) tashkil etgan. Eng
yirik ulushdagi 10,7 mlrd. AQSh dollari Afrikaga to’g’ri keladi.
2-jadval
2017 moliya yilidagi majburiyatlar va berilgan mablag’lar (mln. AQSh dollari)
Mintaqalar Majburiyatlar Berilgan mablag’lar
XTTB XTA XTTB XTA
Afrika 1163 10679 427 6623
Sharqiy Osiyo va Tinch okeani
mintaqasi 4404 2703 3961 1145
Yevropa va Markaziy Osiyo 4569 739 2799 310
4
worldbank.org/annualreport.

8

Oborot kapital 1,125 1,178 1,262 1,312 1,329
Portfeldagi majburiyatlar summasi
10,346 10,758 12,409 12,538 14,187
Oborot kapitalini majburiyatlar
summasiga nisbati % 9,2 9,1 9,8 9,6 10,7
Manba:www.miga.org.
Moliya yili oxiriga MIGA majburiyatlarini yalpi hajmi 14,2 mlrd. AQSh dollarini
tashkil etib, ushbu summadan 4,8 mlrd. AQSh dollari agentlikning qayta
sug’urtalashdagi hamkorlariga qayta sug’urtalashga berilgan. MIGA ning moliya,
agrosanoat va ishlab chiqarish, shuningdek xizmat ko’rsatish sektorlarida kichik va
o’rta tadbirkorlikni tashkil etish va rivojlantirish loyihalarini
investitsiyalashtirishga yordam berishga yo’naltirilgan kichik investitsiyalar dasturi
liniyasi bo’yicha sug’urtaga dagovar bo’lish uchun investitsiyalar MIGA ga
a‘zo bo’lgan rivojlanayotgan mamlakatlarda kichik va o’rta tadbirkorlikni tashkil
etish yoki mavjud bo’lgan tadbirkorlikni rivojlantirishga qaratilgan bo’lishi shart.
6-jadval
MIGA ning asosiy moliyaviy ko’rsatkichlari, mln. AQSh dollari
Daromad 2013 2014 2015 2016 2017
Yalpi mukofot daromadi 97,2 115,6 128,1 139,8 179,7
Sof mukofot daromadi 66,3 72,5 79,0 86,4 93,2
Investitsion daromad 33,6 53,4 24,1 22,9 4,8
Ma‘muriy harajatlar 47,1 45,6 44,9 48,1 51,3
Operatsion daromad 19,2 26,9 34,1 38,3 41,9
Ma‘muriy harajatlarni sug’urta badallaridan
sof daromadga nisbati % da 71 63 57 56 55
Manba:www.miga.org.
15

aholi punktida 1415 ta uy, 33,80 km kirish va ichki yo’llar, 40,62 km lik ichimlik
suvi tizimi barpo etilgan 22
.
2.O'zbekiston Respublikasining xalqaro fondlar bilan hamkorligi
Xalqaro valyuta fondi (XVF) – Birlashgan millatlar tashkilotining
ixtisoslashgan muassassasi bo’lib, a‘zo davlatlar valyuta–kredit munosabatlarini
tartibga solish va to’lov balansidagi defitsit tufayli yuzaga keladigan valyuta
qiyinchiliklarini xorijiy valyutada qisqa va o’rta muddatli kreditlar berish orqali
ularga moliyaviy yordam ko’rsatish uchun mo’ljallangan 23
. 1944 -yildagi Bretton–
Vud valyuta konferentsiyasida tashqi savdo defitsiti bilan kurashda mamlakatlarga
yordam berish uchun XVF tashkil etish to’g’risida qaror qabul qilingan va 44 ta
ishtirokchi mamlakatlar tomonidan 1945- yil 21- dekabrdan kuchgan kirgan XVF
Nizomi (kelishuv moddalari) ishlab chiqilgan. XVF–xalqaro valyuta hamkorligiga
ko’maklashish bo’yicha jahon miqyosidagi tashkilot bo’lib, bugungi kunda unga
188 ta davlat a‘zo hisoblanadi. XVF ning Nizomiga ko’ra asosiy maqsadlari
quyidagilardan iborat 24
:
1. xalqaro valyuta moliyaviy muommalar ustida birgalikdagi ishlar va
maslahatlar mexanizmi bilan ta‘minlovchi doimiy muassasa doirasida valyuta–
moliya sohasida xalqaro hamkorlikni rivojlanishiga yordam berish;
2. real daromadlar va bandlikni yuqori darajasiga erishish, shuningdek
barcha a‘zo–davlatlar ishlab chiqarish resurslarini rivojlantirish hisobiga
kengaygan va balanslashgan xalqaro savdoni o’sish jarayonlariga yordam berish;
3. raqobatda ustunlikka erishish maqsadidagi valyuta devalvatsiyasini
qo’llanilishiga yo’l qo’ymaslik va a‘zo davlatlar o’rtasida soddalashtirilgan valyuta
rejimini qo’llab–quvvatlash, valyuta barqarorligiga yordam berish;
4. a‘zo–davlatlar o’rtasida joriy operatsiyalar bo’yicha hisob-kitoblarni
ko’p tomonlama tizimlarini yaratish, shuningdek, jahon savdosi o’sishiga to’siq
bo’ladigan valyuta cheklovlarni bartaraf etishda yordam ko’rsatish;
22
http://uzdaily.uz/articles-id-32384.htm
23
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: uchebnik i praktikum / Ye.A. Zvonova i dr.–
M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014. 485–486s.
24
Iz stati I Statey soglasheniya MVF.
25

kelishuv yuzasidan bo’lgan taklifni ma‘qulanishi natijasida 2011- yil oxiriga kelib,
mazkur mexanizmga 14 ta yangi donor davlatlar qo’shilib umumiy soni 38 tani,
jalb qilingan mablag’lar summasi 370 mlrd. SDR 29
gacha (taxminan 570 mlrd.
dollar) o’sgan 30
.
XVF a‘zo–davlatlarga xorijiy valyutadagi kreditlar taqdim etadi birinchidan,
to’lov balansi defitsitini yopish uchun; ikkinchidan, makroiqtisodiy barqarorlik va
iqtisodiyotni strukturaviy qayta qurish uchun hukumatni kreditlash yo’li bilan
byudjet harajatlarini amalga oshirish uchun. Kreditlash turlari (mexanizmlari)
maqsadi va shartlari (berilish va to’lash muddatlari, summasi, qiymati, komission
va foizlari qo’shilgan xolda) bo’yicha farqlanadi.
XVF ning ―umumiy resurslar hisobi orqali o’z mablag’lari hisobiga‖
kreditlashning asosiy mexanizmlariga rezerv ulushi–XVF 25 % kvotasi
(kapitaldagi badali) chegarasida a‘zo–davlatlar olishi mumkin bo’lgan (to’lov
balansidagi defitsitni yopish bo’yicha asoslangan talabi asosida avtomatik ravishda
beriladigan) kredit.
Kredit ulushi–rezerv ulushidan yuqori bo’lgan valyuta kreditlari to’rtta
kredit yoki transhga ulushiga bo’linib (har biri mamlakat kvotasi 25% bo’yicha),
XVF aktividagi valyutasining umumiy summasi mamlakt kvotasining 200% dan
(Fondga obuna bo’yicha kiritilgan 75% kvotani qo’shgan holda)oshmasligi kerak.
Stend–bay rezerv kreditlari to’g’risidagi kelishuvlar (1952- yil)– kelishilgan
‖
muddat va summadagi XVF kreditini a‘zo–davlatlarni milliy valyuta almashtirish
orqali hech qanday to’siqlarsiz olishini kafolat bilan ta‘minlaydi; kreditlashning
kengaytirilgan mexanizmi (1974 yil)–oddiy kredit ulushiga nisbatan katta
miqdorda va yanada uzoq muddatlarga mo’ljalangan (odatda yilga, zaruriy
holatlarda 4 yilgacha ma‘lum miqdorlarda (transh) kreditlar, shu bilan birga XVF
standart mexanizmlardan tashqari bir qator vaqtinchalik va maxsus usuldagi
kreditlash usullaridan foydalanadi 31
.
29
Spetsialnie prava zaimstvovaniya (SPZ), ili SDR (angl. Special Drawing Rights, SDR, SDRs) –iskusstvennoe
rezervnoe i platyojnoe sredstvo, emitiruemoe MVF.
30
Deystviya MVF v otvet na globalniy ekonomicheskiy krizis: Inform. sprav-ka //
MVF:internetsayt.2014.Sentyabr.S.2–3.URL: http://www.imf.org/external/np/exr/facts/rus/changingr.pdf.
29

Jahon bankining (JB) tashkiliy strukturasining o’ziga xos xususiyati
shundaki, yuridik va moliyaviy munosabatlarda JB dan mustaqil bo’lgan, biroq
bir–biri bilan uzviy bog’langan Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB),
Xalqaro moliya korporatsiyasi (XMK), Xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi (XTA),
investitsiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama agentlik (MIGA) va
investitsion bahslarni tartibga solishning xalqaro markazi (ICSID) iborat guruhlar
birlashgan bo’lib, shundan XTTB, XTA hamda XMK lari kredit tashkilotlaridir.
Jahon banki guruhi –global ahamiyatga ega bo’lgan Birlashgan millatlar
tashkilotining ixtisoslashgan moliya instituti hisoblanib, asosiy maqsadi ishlab
chiqarish kapital qo’yilmalari uchun qulay sharoitlar yaratish, xalqaro uzoq
muddatli investitsiyalar oqimini rag’batlantirishdan iborat 1
.
1-rasm. Jahon banki guruhi tarkibi
Manba: http://www.worldbank.org/
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki (XTTB) –past darajadagi daromadli
mamlakatlarning to’lovga qodir hukumatlariga va o’rta darajadagi daromadli
mamlakat hukumatlarga kredit resurslari taqdim etadi 2
. XTTB tomonidan qarzdor–
mamlakatlar xo’jaligini rivojlantirishda muhim o’rin tutgan loyihalarni amalga
oshirish uchun uzoq muddatli ssudalar beriladi. Ushbu loyihalar iqtisodiyotning
turli tamoqlarida,qishloq xo’jaligi va sanoat, energetika va transport, sog’liqni
saqlash va ta‘lim sohalarida amalga oshiriladi. XTTB ning kreditlari imtiyozli
bo’lib, muddati 17 yilgacha va birinchi 5 yilda faqat foizlar to’lanib boriladi.
XTTB ning kreditlari maqsadli bo’lib, aniq dastur va loyihalarga yo’naltiriladi.
1
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: uchebnik i praktikum / Ye.A. Zvonova i dr.–M.:Izdatelstvo
Yurayt, 2014. 495–497s.
2
worldbank.org/annualreport.
5

 loyihaviy moliyalashtirish(shu jumladan, davlat-xususiy sektor
hamkorligi tamoyilida);
 kichik va o’rta biznesni qo’llab-quvvatlash(shu jumladan
mikromoliyalash xizmatlari);
 a‘zo-mamlakatlar mablag’larini safarbar qilish;
 eksportni kreditlari va investitsiyalarni sug’urtalash hamda qayta
sug’urtalash;
 a‘zo-mamlakatlar mehnatga yaroqli aholisi uchun ta‘lim dasturlari va
tadqiqotlarni tashkil etish;
 a‘zo-mamlakatlarga favqulodda holatlarda yordam ko’rsatish;
 a‘zo-mamlakatlarni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish bo’yicha boshqa
faoliyat shakllari.
O’zbekiston Islom taraqqiyot bankiga 2003- yilda a‘zo bo’lgan bo’lib, o’tgan
davrda Islom taraqqiyot banki tomonidan O’zbekistonda sog’liqni saqlash, ta‘lim,
irrigatsiya va melioratsiya, energetika, suv ta‘minoti, kommunal xo’jalik, yo’l
infratuzilmalarini rivojlantirish, kichik biznesni qo’llab-quvvatlash kabi sohalarga
mablag’ ajratilgan. Xususan,
O’zbekiston hukumati va Islom taraqqiyot banki (ITB) 300 mln. AQSh
dollarlik moliyaviy kelishuv imzolangan bo’lib, ushbu mablag’lar "Qishloq
joylarida turar-joy qurilishini rivojlantirish" loyihasining 2-bosqichini amalga
oshirish yo’naltiriladi. ITB mablag’larni 15 yillik, jumladan, 2 yillik imtiyozli
muddatga berdi. Loyiha doirasida 2017-2021 yillarda O’zbekistonning 6 ta
viloyatida yangilangan namunaviy loyihalar asosida 6,4 mingtadan ko’proq uy,
110,52 km kirish va ichki yo’llar, 197,80 km lik ichimlik suvi tizimi quriladi.
Loyihaning amalga oshirilishi qishloq joylarida yashovchi 30 mingga yaqin
odamning yashash sharoitlarini yaxshilashga imkon beradi. ITB tomonidan
"Qishloq joylarida turar-joy qurilishini rivojlantirish" loyihasining 1-bosqichini
amalga oshirish uchun 100 mln dollar taqdim qilgan bo’lib, 2015-2016 yillarda
loyiha doirasida Toshkent, Samarqand va Farg’ona viloyatlarining 22 ta qishloq
24

amalga oshirib, doimiy ravishda uning rivojlanish istiqbollarini baholaydi. Bunday
prognozlarning ahamiyati shundaki, xalqaro tashkilotlar dunyoning
rivojlanayotgan mamlakatlari bo`yicha tahlil va prognoz qilishda etarli tajribaga
ega.
2020 yil oxiri – 2021 yil boshlarida ushbu Xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan
ishlab chiqilgan O`zbekiston YaIMning prognoz baholariga ko`ra, joriy 2021 yilda
iqtisodiy o`sish 4,3%dan 6,8%gachani (konsensus bahosi 5,6%) tashkil etadi.
Hisobot davrining keyingi yillari uchun odatda xuddi shunday baholar mavjud. Bu
esa 2017 yildan buyon mamlakatning yangi hukumati tomonidan olib borilayotgan
iqtisodiy islohotlarni o`z ichiga olgan siyosatiga xalqaro tashkilotlarning bo`lgan
yuqori darajadagi ishonchidan dalolat beradi.
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirish istiqbollarini baholashda YaIMning
prognoz baholariga qaraganda XMTlarning muhimroq fikri ushbu prognoz-maqsad
ko`rsatkichlariga erishishni ta`minlaydigan shart-sharoitlar va omillar bo`lib
hisoblanadi. Ushbu tashkilotlarning O`zbekistonni rivojlantirish istiqbollariga
bog`liq bo`lgan bayonotlarini umumlashtirish shuni ko`rsatadiki, pandemiya
inqirozi oqibatlarini tezda bartaraf etish choralari muhim ahamiyat kasb etadi.
XMT tahliliga kiritilgan deyarli barcha shartlar respublika aholisini va Markaziy
Osiyo mintaqasining barcha davlatlarini keng miqyosda emlash jarayonini imkon
qadar tezroq boshlash zarurligini taqazo etmoqda.
Shartlarning ikkinchi guruhi aholining keng qatlamini ijtimoiy himoya qilish
tizimini qamrab olish, byudjet tashkilotlarida band bo`lgan xodimlar ish haqini
oshirish, kichik biznesni qo`llab-quvvatlash, sanoat, xizmat ko`rsatish va
tarmoqlararo munosabatlarda ta`minot zanjirlarini tiklash orqali ichki talabni qayta
tiklash bilan bog`liq.
XMT mutaxassislarining fikriga ko`ra, tashqi omil ham muhim rol o`ynaydi.
Milliy iqtisodiyot o`sishining 5 foizdan yuqori darajada tiklanishining sharti – bu
O`zbekiston eksport tovarlariga tashqi talabning tiklanishi hisoblanadi. Bunda
xalqaro iqtisodiy integrasiya loyihalariga, shu jumladan, Xitoyning “Bir makon, bir
yo`l” tashabbusiga qo`shilish muhim shart hisoblanadi. Shu bilan birga, iqtisodiy
41

bo’lmasligi yoki investitsiyani qabul qiluvchi hukumat o’z qonuniy huquqlarini
himoya qilish maqsadida investorga asossiz to’siqlarni qo’yilishi holatlarida
arbitraj yoki sud qarori yo’qligida MIGA kompensatsiya to’lash to’g’risida qaror
qabul qilishi mumkin.
5. Davlat moliyaviy majburiyatlarini bajarmasligi. MIGA talablarini
qondiradigan investitsion loyihalarga berilgan kafolat doirasida yoki moliyaviy
majburiyatlar bo’yicha belgilangan muddatda to’lovni amalga oshirishdagi
hukumatni to’lovga qobiliyatsizligi bilan bog’liq zararlardan himoya qiladi.Bunday
holatlarda investorlar arbitraj qarorini olishi talab qilinmaydi. Ushbu sug’urta
qoplanmalari davlat moliyaviy majburiyatlari bo’yicha to’lovlarni amalga
oshirilishi aniq bo’lganda va sud majburiy bo’lmagan holatlarda qabul qilinadi.
Yuqorida ko’rsatilgan sug’urta turlari bo’yicha alohida yoki paket
ko’rinishida rasmiylashtirish mumkin bo’lib, biroq MIGA o’zini kafolatini
berishdan avval investor afzal bo’lgan qaysi sug’urta qoplanmasini tanlashni
aniqlashtirib olishi lozim. Sug’urta mukofoti stavkasi har bir alohida loyihaga
nisbatan belgilanib mamlakat, soha kelishuv va sug’urtalanadigan risk turiga
qarab farqlanadi hamda sug’urta mukofoti to’lovi har bir sug’urtalangan davr
boshiga amalga oshiriladi.
MIGA faoliyatini boshqarish va dasturlar realizatsiyasi agentlikni 181 a‘zo–
davlatlar taqdim etgan boshqaruvchilar Kengashi va direktorlar Kengashi
tomonidan amalga oshiriladi. MIGA tomonidan kafolatlar 3 yildan kam bo’lmagan
muddatga (qarzlar holatlarida 1 yildan ortiq) va 15 yildan ortiq bo’lmagan (loyiha
xarakteridan kelib chiqib ayrim xolatlarda 20 yilgacha).
Investitsiyalar bo’yicha MIGA aktsionerlik kapitali investitsiya umumiy
hajmidan kelib chiqib, zararni 90 foizgacha va loyiha doirasida olingan va ushlab
qolingan foydani qoplash uchun investitsiya qilingan summani 500 foizgacha
qo’shimcha qoplashi mumkin. MIGA qarzlari va qarzlar bo’yicha kafolatlar
qoidaga ko’ra asosiy qarzning 95 foizigacha miqdorida (ayrim xolatlar to’liq
qoplashi va yuqori bo’lishi mumkin) va kreditni to’lash muddati davomida
13

kunda kvotalar 2006 yilda qabul qilingan barcha mamlakatlar uchun quyidagi
yagona formula asosida hisoblanadi 27
:
CQS = (0,5*Y + 0,3*O + 0,15*V + 0,05*R ) k
Bu yerda, CQS –kvotalarni hisob-kitob ulushi; Y –3 yillik davr uchun bozor
almashinuv kurslari (umumiy hajmi 60 % ) asosida va xarid qobiliyati pariteti
bo’yicha (umumiy hajmi 40 %) o’rtacha hisoblangan YaIM hajmi; O ―iqtisodiyot
ochiqligi –5 yilik davr davomidagi to’lov balansi joriy operatsiyalari bo’yicha joriy‖
tushumlar va to’lovlarni (tovarlar, xizmatlar, daromadlar va transfertlar) o’rtacha
yillik summasi hajmi; V ―o’zgaruvchanlik –joriy tushumlar va kapital sof oqimi
‖
(13 yil davri davomidagi o’rtacha 3 yillik trend og’ishi sifatida o’lchanadi); R –12
yil uchun rasmiy xalqaro rezervlar (oltin tanga, xorijiy valyuta, SDR zahirasi va
XVF dagi rezerv pozitsiyasi)o’rtacha yillik hajmi; K –―qisish koeffitsienti =0,95
‖
tashkil etib, ushbu koeffitsient a‘zo–davlatlar o’rtasidagi kvota hisoblash ulushini
kamaytiradigan dispersiyasi Ko’rsatilgan tarkibiy qismlarning ulushi muvofiq
ravishda 50 %, 30 %, 15% va 5% larni tashkil etishi lozim.
Boshqaruvchilar Kengashi XVF ning kunlik siyosatini ishlab chiqish va
amalga oshirish uchun javobgar bo’lgan doimiy faoliyat yurituvchi organi– Ijro
etuvchi kengashni (Executive Board) tayinlaydi. Xususan, Ijro etuvchi kengash
tomonidan Fond moliyaviy resurslarini boshqaradi, islohatlar bo’yicha tavsiyalar
berish, a‘zo–mamlakatlarga kreditlar berish to’g’risida qaror qabul qilish hamda
ularni byudjet, moliya, iqtisod sohasidagi siyosati bo’yicha nazoratni amalga
oshiriladi 28
.
Shuningdek, XVF o’z kapitaliga qo’shimcha ravishda qarz resurslarini jalb
qilishi (1962 yil oktyabrdan kuchga kirgan qarzlar to’g’risidagi dastlabki bosh
kelishuv o’nlik guruhi Belgiya, Buyuk britaniya, Germaniya, Italiya, Kanada,
‖ ‖
Niderlandiya, AQSh,Frantsiya,Shvetsiya,Yaponiya davlatlari bilan tuzilgan)
mumkin. Inqirozdan jabrlangan mamlakatlarni o’z vaqtida mablag’lar bilan
ta‘minlash uchun Ijro etuchi kengash 2010- yil aprelda qarzlar to’g’risidagi yangi
27
http://www.imf.org/external/np/pp/eng/2008/032108.pdf.
28
Doklad RISI. BRIKS i mejdunarodnaya finansovaya arxitektura: ot MVF k spravedlivomu mnogopolyarnomu
miroporyadku. Problemi natsionalnoy strategii № 3 (30) 2015.
28

Iroq ―Stend–bay 36 oyga‖ 07.07.2016 y. 3831,0
Yamayka ―Stend–bay 36 oyga
‖ 11.11.2016 y. 1195,3
Iordaniya kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 24.08.2016 y. 514,7
Meksika kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 27.05.2016 y. 62388,9
Moldova kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 07.11.2016 y. 86,3
Marokash preventiv qo’llab–quvvatlash va
likvidlik liniyasi 24 oyga 22.07.2016 y. 2504,0
Polsha egiluvchan kredit liniyasi 24 oyga 13.01.2017 y. 6500,0
Shri-Lanka kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 03.06.2016y. 1070,8
Surinam ―Stend–bay 24 oyga
‖ 27.05.2016y. 342,0
Tunis kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 48 oyga 20.05.2016y. 2045,6
Jami 98233,8
Manba: www.imf.org/.Annual Report 2017.
XVF imtiyozli moliyalashtirish mexanizmlariga kengaytirilgan kredit ( past
daromadli foiz stavkasi: 0 %, qoplash muddati: 5½–10 yil) Stend – bay kredit (foiz
stavka: 0,25% , qoplash muddati 4–8 yil) va tezlashtirilgan kreditlash (foiz
stavkasi: 0%, qoplash muddati: 5½–10 yil) mexanizmlari kiradi. 2017- yil moliya
yilida Ijro kengashi XVF ning imtiyozsiz moliyalashtirish mexanizmlari
doirasidagi umumiy summasi 98,2 mlrd. SDR dagi (28 aprel 2017 yilga bo’lgan
0,71103 SDRning dollarga almashinuv kursi bo’yicha 134,7 mlrd. AQSh dollari)
15 kelishuvlarni tasdiqlagan.
32

7-rasm. ICSID da ro’yxatga olingan holatlar soni 31.12. 2016 y.
Manba:https://icsid.worldbank.org. The icsid caseload–statistics(ISSUE 2017–1).
ICSID ma‘lumotlariga ko’ra 2016- yil 31- dekabr holatiga konventsiya va
qo’shimacha kiritilgan qoidalarga ko’ra 597 ta holatlar ro’yxatga olingan.
Ro’yxatga olingan holatlarni 534 tasi yoki 89,5 foizi ICSID konventsiyasiga ko’ra,
53 tasi yoki 8,9 foizi esa kiritilgan qo’shimcha qoidalarga ko’ra arbitrajda ko’rib
chiqilgan. Bundan tashqari 10 ta holat yoki 1,6 foizi bo’yicha ICSID
konventsiyasi va kiritilgan qo’shimcha qoidalarga ko’ra kelishuvga erishilgan.
8-rasm. ICSIDda ro’yxatga olingan holatlar tarkibi 31.12. 2016 y.
Manba:https://icsid.worldbank.org. The icsid caseload–statistics(ISSUE 2017).
17

Geografik taqsimoti mintaqalar bo’yicha quyidagicha: Janubiy Amerika–24
%, Sharqiy Yevropa va Markaziy Osiyo– 25 %; Afrika (saxaradan janubga) –15%;
O’rta Sharq va Shimoliy Afrika–10 %; Tinch okeani va Janubiy–sharqiy Osiyo–8
%; Markaziy Amerika va Karib havzasi–6%; G’arbiy Yevropa–7%;Shimoliy
Amerika (AQSh, Kanada, Meksika) –5% 13
.
O’zbekiston Jahon bankiga 1992 yilda a‘zo bo’lgan. JBning O’zbekistondagi
joriy majburiyatlari miqdori 2 mlrd. AQSh dollari atrofini tashkil etadi.
Jahon bankining Ijrochi direktorlar kengashi 14 iyun kuni 2016-2020
moliyaviy yillarida O’zbekiston bilan hamkorlikning yangi Kontseptsiyasini
tasdiqladi. Yangi strategik dastur mamlakat maqomini 2030- yilga qadar o’rta
daromadli mamlakatlar guruhining yuqori segmentiga olib chiqish milliy
maqsadlarini qo’llab-quvvatlaydi.
Yangi strategik dastur asosida O’zbekistonning sistemali diagnostikasi-
Jahon banki tomonidan o’tkaziladigan mamlakatning qisqa va o’rta muddatlarda
kam ta‘minganlikka qarshi kurashi hamda umumiy farovonlik ustida ishlashidagi
iqtisodiy sharoitlar, murakkabliklar va cheklovlarning kompleks tahlili yotadi.
Strategiya asosiy uchta dolzarb soha: xususiy sektorning o’sishi, qishloq
xo’jaligining raqobatbardoshligi va paxta yetishtirish sektorining modernizatsiyasi
hamda davlat xizmatlari sifatining oshishiga yo’naltirilgan. Birinchi muhim soha
doirasida Jahon banki Guruhi tadbirkorlik muhitini yaxshilash va mamlakatda
xususiy sektorga sarmoya kiritishni, ikkinchi eng muhim soha sifatida qishloq
xo’jaligida yer va suv resurslarini yanada barqaror boshqarish bilan bir qatorda
mehnat resurslaridan intensiv foydalanishni o’z ichiga olgan foydali, bozor tizimini
yaratishga qaratilgan islohotlar qo’llab-quvvatlanadi. Davlat xizmatlari sifatini
oshirish uchun esa JB suv ta‘minoti va sanitariya xizmatlaridan foydalanish, ta‘lim
va sog’liqni saqlash xizmatlari sifatini oshirish, shuningdek, transport aloqasi va
shaharlarni kompleks rivojlantirish darajasini yaxshilashda o’z yordamini taqdim
etadi 14
.
7-jadval
13
www-wds.worldbank.org.
14
https://www.gazeta.uz/uz/2016/06/15/jb/.
18

Davlat tomonidan jalb qilingan tashqi qarzlarning asosiy qismi Osiyo taraqqiyot
banki (5,0 mlrd. doll.), Jahon banki (3,7 mlrd. doll.) va Islom taraqqiyot bankiga
(0,9 mlrd. doll.) to`g`ri keladi. Shuni ta`kidlash kerakki, tashqi qarz olish
manbalarining diversifikasiyasi ta`minlandi va xorijiy davlat moliya
institutlarining davlat tashqi qarzidagi ulushi 44,0% tashkil etadi.
Kurs ishining maqsad va vazifalari : O'zbekiston Respublikasining xalkaro
banklar va fondlar bilan hamkorligi haqidagi ma’lumotlarni umumlashtirish va
qisqacha tavsiflash. O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va xalqaro
fandlar bilan hamkorligini rivojlantirish istiqbollarini chuqur tahlil qilish
Kurs ishi ob’yekti va predmeti: Jahon banki guruhi: xalqaro tiklanish va
taraqqiyot banki, xalqaro taraqqiyot assotsiatsiyasi, xalqaro moliya korporatsiyasi,
investitsiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama agentlik va investitsion
bahslarni tartibga solishning xalqaro markazi. Xalqaro valyuta fondi (XVF)
Kurs ishning tadqiqot uslubi va uslubiyoti: Ilmiy ommabop manbalardan
to‘plangan ma’lumotlar tahlil qilib,xulosa va takliflar qilish.
Kurs ishi tuzilishi: Bajarilgan kurs ishi kirish qismi, Asosiy qism va
qilingan xulosalardan iborat. Ishda o‘rganilishi e’tiborga olingan ma’lumotlar
tushunarli ravishda ifodalash uchun chizma jadvallar va rasmlar berildi.Ishga
qo‘yilgan maqsadga erishishi uchun to‘plangan adabiyotlar manbalarning nomlari
va elektron manzillari keltirildi.
Asosiy qism
1.O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar bilan hamkorligi
Jahon banki guruhi: xalqaro tiklanish va taraqqiyot banki, xalqaro
taraqqiyot assotsiatsiyasi, xalqaro moliya korporatsiyasi, investitsiyalarni
kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama agentlik va investitsion bahslarni
tartibga solishning xalqaro markazi.
4

barqaror iqtisodiy o'sishni ta'minlashda, iqtisodiyotning eng muhim tarmoqlarini
shakllantirishda, ijtimoiy rivojlanish darajasini oshirishda va odamlarning hayotini
yaxshilashda yordam berishdir.

Shu o rinda Yevropa mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy yo nalishdaʻ ʻ
hamkorlikni sezilarli tarzda o sib, rivojlanib borayotganini alohida ta kidlab o tish
ʻ ʼ ʻ
lozim. Jumladan, Davlat statistika qo‘mitasi O‘zbekistonning 2020 yil 9 oyi
davomidagi tashqi savdo aylanmasi bo‘yicha statistik ma'lumotlarni e'lon qildi.
Unga ko‘ra, joriy yilning o‘tgan 9 oyi davomida O‘zbekistonning eng ko‘p tashqi
savdo aylanmasi Xitoy bilan bo‘lgan – 4,6 mlrd, bunda eksport – 1,4 mlrd, import
3,2 mlrd AQSh dollarini tashkil etgan. Keyingi o‘rinda Rossiya turibdi – 4,1 mlrd,
eksport – 1,1 mlrd, import 3 mlrd AQSh dollari. Yuqori uchlikni Qozog‘iston
yakunlab beradi – 2 mlrd., eksport – 646,2 mln, import 1,3 mlrd AQSh dollari.
Shuningdek, O‘zbekistonning quyidagi davlatlar bilan tashqi savdo aylanmasi
yuqori bo‘lgan. Koreya – 1 mlrd 599,6 mln, eksport – 34,1 mln, import 1 mlrd
565,5 mln AQSh dollari.
Turkiya – 1 mlrd 434,1 mln, eksport – 650,9 mln., import 783,2 mln AQSh
dollari.
Qirg‘iziston – 660,7 mln, eksport – 561,1 mln, import 99,6 mln AQSh
dollari. Germaniya – 574 mln, eksport – 51,3 mln, import 522,8 mln AQSh
dollari. Afg‘oniston – 542,9 mln, eksport – 541,3 mln, import 1,7 mln AQSh
dollari. Tojikiston – 358,8 mln, eksport – 289,1 mln, import 69,7 mln AQSh
dollari. Turkmaniston – 323,6 mln, eksport – 97,8 mln, import 225,9 mln
AQSh dollari.
Dunyoning yetakchi davlatlari, Osiyo-Tinch okeani mintaqasidagi
rivojlangan mamlakatlar, xususan, Koreya Respublikasi va Yaponiya, Yevropa
mamlakatlari va Yevropa Ittifoqi, arab-musulmon hamda turkiy tilli davlatlar bilan
o‘zaro manfaatli, samarali va ko‘p qirrali hamkorlikni rivojlantirish muhim
ahamiyat kasb etadi.
39

Bugungi kunda YeTTB bilan hamkorlikda transport va kommunal infratuzilma,
kichik biznes sektori hamda bank sohasi bo’yicha umumiy qiymati 1,5 mlrd.dollar
bo’lgan loyihalar ustida ish olib borilmoqda.
Osiyo taraqqiyot banki (OTB) 1966- yilda Osiyo - Tinch okeani mintaqasi
mamlakatlarini ijtimoiy va iqtisodiy rivojlantirishga yordam berish maqsadida
tashkil etilgan.
10-rasm. OTB ning 2012–2016 yy. kredit va grant mablag’lari (mlrd. AQSh
dollari)
Manba: http://www.adb.org/ annual-report-2016.pdf.
OTB asosiy funktsiyalari quyidagilardan iborat 19
:
 kredit, qarzlar berish va kompaniyalarning aktsionerlik kapitalida
ishtirok etish;
 rivojlantirish dasturlari va loyihalarini tuzish va amalga oshirishda
texnik ko’mak va grantlar berish;
 Osiyo–Tinch okeani mintaqasini rivojlantirish maqsadlari uchun
investitsiyalar kiritish;
 rivojlanayotgan a‘zo–mamlakatlar ijtimoiy–iqtisodiy siyosatini
koordinatsiya qilishda yordam ko’rsatish;
 maslahat xizmatlari ko’rsatish.
19
http://www.veb.ru/common/upload/files/veb/analytics/strman/sm201202adb.pdf.
22

( misol uchun , aktsionerlik kapitalidagi yoki kredit kelishuvidagi ishtroki ulushi )
kompensatsiya to ’ lanadi .
3. Urush, terrorchilik aktlari va fuqarolik tartibsizliklari. MIGA siyosiy
xarakterdagi xarakatlardan yuzaga kelgan urush va fuqarolik tartibsizliklari,shu
jumladan revolyutsiya,davlat to’ntarishlari, diversiya hamda terrorchilik aktlaridan
zarar, vayron bo’lishi yoki material aktivlarni yo’qotilishi, shuningdek loyiha
bo’yicha faoliyatni to’liq to’xtab qolishidan yo’qotishlarni sug’urtalaydi. Sug’urta
qoplanmasi loyiha bo’yicha faoliyatni to’liq to’xtab qolishi va material aktivlarni
yo’qolishi bilan bevosita bog’liq bo’lgan zararlardan himoya qiladi. Investorlar
faoliyatini to’liq to’xtab qolishi holatlarida kompensatsiya barcha sug’urtalangan
aktsioner investitsiyalarni sof balans qiymati bo’yicha yoki sug’urtalangan asosiy
qarz summasi va foiz to’lovlarini yuqoridagi holatlar yuz berishidan keltirilgan
zararlar natijasidan qoplanmasdan qolingan qismi miqdorida hisob-kitob qilinadi.
Material aktivlarni yo’qotilishi holatlarida MIGA kompensatsiya miqdorini
quyidagi 3 ta o’zgaruvchilardan ya‘ni, investorning loyiha aktivlarini balans
qiymatidagi ulushi,almashtirish yoki tiklanish qiymatlari eng kam bo’lgan
hajmidan kelib chiqib belgilaydi. Bunda tashqari, quyidagi 3 ta sabablar bo’yicha
faoliyatni vaqtincha to’xtash holatlarida, investorning so’rovi bo’yicha MIGA
sug’urtalash mumkin: aktivlarni yo’q bo’lishi, ekspluatatsiya qilish imkoniyatini
yo’qotish va sug’urtalanuvchini sug’urtalangan mulkka bo’lgan huquqdan
majburiy voz kechish. Bunda MIGA loyiha doirasida yo’qotilgan daromadlar va
loyiha bo’yicha faoliyatni qayta tiklashdagi kutilmagan xarajatlarni, bartaraf
qilinmaydigan joriy xarajatlarni, qarzlar bo’yicha esa o’tkazib yuborilgan
to’lovlarni kompensatsiya qiladi.
4. Shartnoma shartlarini buzilishi. Investor bilan bo’lgan shartnomani
hukumat tomonidan buzilishi yoki bekor qilinishi natijasida vujudga kelgan
yo’qotishlar sug’urtalanadi. Agarda o’rnatilgan muddatda hukumat tomonidan
yetkazilgan zararni qoplanishi yuzasidan arbitraj yoki sudning yakuniy qarori
olinmagan xolda, bu bo’yicha investor to’lov olishi mumkin emas, MIGA
kompensatsiya to’laydi. Agarda investor bahslarni tartibga solish mexanizmiga ega
12

O`zbekistonning Xalqaro valyuta fondi, Jahon banki, Osiyo taraqqiyot
banki, Evropa tiklanish va taraqqiyot banki va boshqa moliya institutlari bilan
hamkorlik aloqalari yangi tarixiy bosqichga ko`tarildi.
Davlatimiz rahbarining respublikadagi XMT faoliyatiga munosib munosabatining
yana bir misoli – O`zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Xorijiy investorlar kengashi
tashkil etilishidir. Kengash faoliyatining asosiy yo`nalishi – bu O`zbekistondagi
qulay, shaffof va konstruktiv ishbilarmonlik muhitini yanada rivojlantirish.
2017 yilda boshlangan iqtisodiy islohotlar iqtisodiy o`sishning yangi omillarini
faollashtirish – investisiya muhitini yaxshilash, eksport salohiyatini kengaytirish,
tashqi savdoni faollashtirish va makroiqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashga
qaratilgan.
Bu XMTlarning O`zbekistonga bo`lgan ishonchini mustahkamlashda o`z
aksini topdi, bu esa yirik xalqaro moliya tashkilotlari tomonidan ajratiladigan
imtiyozli kreditlar va grantlar hajmining oshishiga olib keldi. Aholining
farovonligini oshirish, kambag`allikni bartaraf etish, uy-joy bilan ta`minlash va
kommunal xo`jaliklarni davlat tomonidan rekonstruksiya qilish bo`yicha amalga
oshirilayotgan keng ko`lamli islohotlar va tadbirlar turmush tarzi, ishlab chiqarish
va tadbirkorlik faoliyati uchun zarur bo`lgan energiya, suv ta`minoti, transport va
kommunikasiya infratuzilmasini rivojlantirish uchun katta hajmdagi
investisiyalarni talab qiladi.
Ichki imkoniyatlar cheklanganligi sababli XMT tomonidan ajratilgan
kreditlar va grantlar infratuzilma, sanoat va qishloq xo`jaligi loyihalarini
moliyalashtirish uchun ishlatilmoqda. Xususan, 2021 yil 1-yanvar holatiga ko`ra,
jami davlat tashqi qarzining 17,5% yoki 3,7 mlrd. doll. davlat byudjetini qo`llab-
quvvatlashga, 12,4% yoki 2,6 mlrd. doll. energetika sohasiga, 13,7% yoki 2,9
mlrd. doll. elektr energetika sohasiga, 11,5% yoki 2,4 mlrd. doll. transport va
transport infratuzilmasi sohasiga, 11,0% yoki 2,3 mlrd. doll. esa uy-joy kommunal
xo`jaligi sohasiga yo`naltirildi.
3

investitsiyalar oqimini rag’batlantirish maqsadida tashkil etilgan bo’lib,quyidagi
ikkita funktsiyani bajaradi 9
:
Birinchidan, turli iqtisodiy va siyosiy risklar bo’yicha investorlarga kafolatni
taqdim etadi. Bunday risklarga: investor mulkini ekspropriatsiyasi, xarbiy
xarakatlar, siyosiy rejimni o’zgarishi,hukumat qarorlari bo’yicha bajarilmagan
shartnomalar,valyuta konvertatsiyasini bekor qilinishi va boshqa kiradi.
Ikkinchidan,rivojlanayotgan mamlakatlarga to’g’ridan-to’g’ri xorijiy
investitsiyalar masalalari bo’yicha maslahat xizmatlari ko’rsatish.
MIGA tomonidan sug’urtalanadigan siyosiy risklar:
1. Valyuta konvertatsiya qilinmasligi va xorijga valyuta o’tkazmalari
bo’yicha cheklovlar. MIGA hukumatni xarakati yoki xarakatsizligi natijasida
mamlakatdan tashqari mahalliy yoki xorijiy valyuta o’tkazmasini amalga oshirish
yoki xorijiy valyutaga (kapital, foizlar, asosiy qarz summasi, foyda, royalti va
boshqa pul o’tkazmalari) konvertatsiyasini qonuniy yo’l bilan imkoniyati mavjud
bo’lmagan holatlardagi yuzaga keladigan yo’qotishlardan investorlarni
sug’urtalaydi. Valyutani qadrsizlanish riski sug’urtalanmaydi.
2. Ekspropriatsiya. MIGA ma‘lum bir hukumatning xarakati natijasida
sug’urtalangan investitsiyaga nisbatan cheklash yoki mulk huquqini, nazorat yoki
boshqa huquqlar bekor qilinishida yuzaga kelgan yo’qotishlardan sug’urtalaydi.
Shuningdek, qisman ekspropriatsiya (misol uchun, pul mablag’lari yoki material
aktivlar konfiskatsiyasi) riski sug’urtasi ham cheklangan darajada ko’rib chiqiladi.
Aktsionerlik kapitalidagi investitsiyaning to ’ liq ekspropriatsiyasi holatida
sug ’ urtalangan shaxs bilan sug ’ urta kompensatsiyasi sug ’ urtalangan
investitsiyaning sof balans qiymati bo ’ yicha hisob - kitob qilinadi . Pul mablag ’ lari
ekspropriatsiya qilingan holatlarda MIGA blokirovka qilingan mablag ’ larning
sug ’ urtalangan qismi miqdorida kompensatsiya to ’ laydi . Qarz va kafolatlar
holatlarida esa qarz bo ’ yicha MIGA to ’ lanmagan asosiy qarz summasini hamda
hisoblangan va to ’ lanmagan foizlar bilan ta ‘ minlaydi . MIGA foydasiga
ekspropriatsiyalangan investitsiyalardagi investorni o ’ tkazgan ulushi bo ’ yicha
9
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd.,
pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014.–396 s. 244
www.miga.org.
11

Joriy yilning 4-9 iyun kunlari Markaziy bank, Moliya vazirligi va Tiklanish
va taraqqiyot jamg’armasi rahbarlaridan iborat O’zbekiston delegatsiyasining XVF
ning Vashingtondagi shtab-kvartirasida mamlakat valyuta siyosatini isloh qilish
imkoniyatlari bo’yicha muzokaralarni birinchi bosqichi bo’lib o’tgan. Mazkur
muzokara yakuni bo’yicha XVF Ijrochi direktori Kristin Lagard tomonidan
O’zbekiston Prezidenti Sh. Mirzyoevga yo’llangan xatida iqtisodiy siyosat
masalalari bo’yicha tavsiyalar va texnik ko’mak berish orqali islohatlarni to’liq
qo’llab-quvvatlanishini ma‘lum qilgan.
Shuningdek, 2017- yilning 17-24 iyul kunlari XVF ning missiyasi yakuni
bo’yicha janob Alberta Yeger tomonidan O’zbekiston Respublikasi Prezidentining
2017 yil 7 fevraldagi PF-4947-sonli ―O’zbekiston Respublikasini yanada
rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida gi Farmoni bilan‖
tasdiqlangan ―2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning
beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasi asosida iqtisodiyotni
‖
isloh qilish, xususan valyuta tizimidagi islohatlar to’liq qo’llab-quvvatlangan va
ijobiy baholangan.
3.O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va xalqaro fandlar bilan
hamkorligini rivojlantirish istiqbollari
Mamlakatimizda iqtisodiyotdagi bugungi kunning muhim vazifalaridan biri
bu moliya bozorini rivojlantirish va xalqaro moliyaviy munosabatlarni yo'lga
qo'yishdir. Moliya bozori iqtisodiyotni rivojlantirish, yalpi ichki mahsulotlarni
oshirish, kapital jalb qilish, investitsion jozibadorlikni oshirishga xizmat qilishini
ko'rishimiz mumkin. Jamiyat taraqqiyotida moliyaviy munosabatlarning o'rni esa
beqiyosdir, zero, ular moliyaviy resurslarining harakati shakllanishi, taqsimlanishi
va xalqaro moliya bozori institutlari hamda moliyaviy institutlar va tashkilotlar
tomonidan ishlatilishiga asoslangan tarkib bo'yicha murakkab bo'lgan
munosabatlar tizimidir.
Shu sababli, hozirgi vaqtda kelib, O‘zbekiston bilan ko‘plab moliya
tashkilotlar iqtisodiy munosabatlar keng yo'lga qo'yilib va samarali hamkorlik
aloqalarini o‘rnatib kelmoqda. Bu xalqaro moliya tashkilotlari O‘zbekistonning
37

JBning 2016-2017 yillardagi O’zbekistondagi loyihalari to’g’risidgi ma’lumot
Loyihalar nomi Loyiha summasi
(mln. AQSh
dollari) Tasdiqlangan sana
Ferghana Valley Water Resources Management -
Phase II 144,9 30 iyun 2017 y.
Livestock Sector Development Project 150,0 23 iyun 2017 y
Support to the Land Administration and Geospatial
System Modernization Project 1,56 5 yanvar 2017 y.
Modernization and Upgrade of Transmission
Substations 150,0 23 noyabr 2016
y.
Modernization of Real Property Registration and
Cadastre 20,0 24 may 2016y.
Modernizing Higher Education Project 42,2 27 aprel 2016y.
Mintaqaviy moliya tashkilotlari : Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki ,
Osiyo taraqqiyot banki , Islom taraqqiyot banki
Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki ( YeTTB ) bosh bo ’ limi Londonda
joylashgan bo ’ lib ,1990- yil 29- maydagi Kelishuvga asosan Markaziy va Sharqiy
Yevropa mamlakatlarini bozor iqtisodiyotiga o ’ tish bo ’ yicha islohotlarini qo ’ llab –
quvvatlash maqsadida tashkil etilgan xalqaro tashkilot hisoblanib , 2015- yil 13-
mart holatiga YeTTB aktsionerlari tarkibiga 64 ta mamlakat Yevropa ittifoqi va
Yevropa investitsion banki kirgan 15
. YeTTB faoliyatida quyidagi asosiy yo ’ nalish
ajratib ko ’ rsatish mumkin : kreditlar berish ; a ‘ zo – mamlakatlar korxonalari
aktsionerlik kapitaliga investitsiyalar ; kelishuvlarga muvofiq maxsus fondlarga
resurslarni joylashtirish ; kafolatlar berish . YeTTB ning faoliyati , shu jumladan
kreditlarini yo ’ nalishlari 16
: siyosiy va iqtisodiy islohotlar ( tarmoq va strukturaviy
o ’ zgartirishlar ) o ’ tkazilishiga ; xususiy tadbirkorlik va raqobatni
rivojlantirishga ; huquqiy tizim va moliya sektorini mustahkamlashga ;
infrastrukturani rivojlantirishga ; atrof – muhitni himoya qilishga ; korporativ
boshqaruvning zamonaviy tizimlarini joriy etishga .
8-jadval
YeTTB ning 2012–2016 yy. operatsion faoliyat natijalari
2012 2013 2014 2015 2016
15
httpwww.investintomsk.comfilesdocDevelopment_institutesebrr.pdf.
16
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd.,
pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014.404–406s.
19

Asosan, bugungi kunda O'zbekiston moliyaviy tashkilotlarini xalqaro moliya
tashkilotlari o'rtasida o'zaro moliyaviy munosabatlar o'rnatish mamlakat
iqtisodiyotidagi eng muhim masaladir. Milliy va Xalqaro molyaviy munosabatlarni
rivojlantirish masalari bugungi kunda jadallashmoqda. Bu munosabat nafaqat
puxta o‘ylangan, balki bir vaqtning o‘zida ildam va qulay bo‘lishi hamda hozirgi
tez o‘zgaruvchan, dunyoda yuzaga kelishini oldindan aytib bo‘lmaydigan yangi
muammo va tahlikalarga o‘z vaqtida va munosib javob berishi kerak. O'zbekiston
xalqaro moliya tashkilotlari bilan moliyaviy munosabatlarini shakllantirishida va
rivojlanishidagi asosiy omili:
 jahon bozorlarida o'zining o'rniga ega bo'lishi, ayniqsa tovar bozorlarida;
 Mamlakat iqtisodiy aloqalarning baynalminallashuvi va globallashuvi.
 Iqtisodiy va ijtimoiy sohalarda integratsiya jarayonlarining kuchayishi.
 Mamlakatning ilmiy-texnika taraqqiyotiga qo'shgan hissasi
 Xalqaro moliya munosabatlarining ko‘p tomonlama va manfaatli tartibga
solish tizimini takomillashtirilishi.
 Mamlakatda transmilliy korporatsiya va banklar faoliyatinini nazorat qilish
va kengaytirilishi
Agar quyidagi omillar iqtisodiyot va xalqaro moliyaviy munosabatlarda o'z
aksini topsa, mamlakating moliyaviy rivojlanish koeffisiyentga ijobiy ta'sir
ko'rsatadi.
Xulosa
Xulosa o'rnida aytish joizki, O'zbekiston va Xalqaro moliya tashkilotlar
o’rtasidagi moliyaviy munosabatlarni rivojlantirishda, iqtisodiy-moliyaviy
rivojlanish omillaridan kelib chiqib, yuqorida aytilgandik, puxta o‘ylangan,
vazmin, balki bir vaqtning o‘zida ildam va qulay bo‘lishi hamda hozirgi tez
o‘zgaruvchan, dunyoda yuzaga kelishini oldindan aytib bo‘lmaydigan yangi
muammo va tahlikalarga o‘z vaqtida va munosib javob bera oladigan darajada
bo'lishi kerak.
Milliy iqtisodiyotni rivojlantirishni moliyalashtirishda va ijtimoiy muammolarni
hal qilishda faol rol o`ynagan XMT iqtisodiy vaziyat monitoringi va tahlilini
40

davr davomida ijobiy natijalarini ko’rsatadigan va iqtisodiy siyosatga asoslangan
juda mustahkam istiqboli makroiqtisodiy determinatlari mavjudligi sharti bilan
taqdim etiladi.
Preventiv qo’llab–quvvatlash va likvidlik liniyasi (2011- yil, limitlar: 6
oylik–kvotani 250%, 1–2 yilga–kvotani 500%,12 oydan keyin qoniqarli taraqqiyot
bo’lsa jami 1000 % kvotani, qoplash muddati 3¼–5) iqtisodiy siyosati asoslangan
va ishonchli iqtisodiy determinatlarga ega bo’lgan mamlakatlar uchun instrument
bo’lib, bozor, shu jumladan moliya sektorini barqarorligi, mustahkam asosdagi
tashqi iqtisodiy pozitsiya va iqtisodiy siyosat kredit berish shartidir.
Shu bilan birga, XVF ning kreditlashdagi maxsus mexanizmlarga kiruvchi
tezlashtirilgan moliyalashtirish uchun instrument (limitlar:yillik–kvotani 50%,
kumulyativ–kvotani 100%, qoplash muddati 3¼–5) to’lov balansini
moliyalashtirishga shoshilinch ehtiyoji bo’lgan barcha a‘zo–mamlakatlarga
tezlikda taqdim etiladigan moliyaviy yordam bo’lib, bu kreditlash shartida to’lov
balansidagi qiyinchiliklarni barataraf etish bo’yicha choralarni kuchaytirish talab
etiladi.
12-jadval
2017 yil moliya yilida umumiy resurslari hisobi doirasida tasdiqlangan
kelishuvlar (mln. SDR)
A zo–‟
davlatlar Kelishuv turlari Kuchga kirish
sanasi Summa
Bosniya i
Gertsegovina kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 07.09.2016y. 443,0
Kolumbiya egiluvchan kredit liniyasi 24 oyga 13.06.2016 y. 8180,0
Kot d‘Ivuar kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 12.12.2016y. 325,2
Misr kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 11.11.2016 y. 8 596,6
Gruziya kreditlashning kengaytirilgan
mexanizmi 36 oyga 12.04.2017 y. 210,4
31

MIGA ning kichik investitsiyalar dasturiga kiruvchi loyihachi korxonalar
quyidagi mezonlarning kamida ikkitasiga muvofiq bo’lishi lozim 11
: xodimlar soni
300 kishidan; aktivlar summasi 15 mln. AQSh dollaridan;yillik sotish hajmi 15
mln. AQSh dollaridan oshmasligi lozim. Kichik investitsiyalar dasturi doirasida
taqdim etiladi:
• 10 mln. AQSh dollaridan oshmagan miqdordagi sug’urta qoplamasi
(haqiqatdagi investitsiya hajmi ushbu summadan ortishi mumkin);
• ekspropriatsiyalar, urushlar, terrorchilik aktlari, fuqarolik tartibsizliklari va
valyuta o’tkazmalariga cheklovlar qo’yilishi holatlarini yopish uchun kafolatlar
paketi;
• kichik investorlar uchun bepul buyurtmalar;
• buyurtmalarni tezda ko’rib chiqish jarayoni.
Investitsion bahslarni tartibga solishning xalqaro markazi (ICSID) –
investitsion bahslarni arbitrajda ko’rib chiqilishi va tartibga solishning xalqaro
mexanizmlarini ta‘minlaydi 12
. 1965 yildagi davlatlar va xorijiy shaxslar o’rtasidagi
investitsion bahslarni hal qilish tartibi to’g’risidagi konventsiyasiga asosan ICSID
ning maqsadi kelishib olingan davlatlar va shaxslar o’rtasidagi investitsion
bahslarni yarashtirish va arbitraj yordamida hal etishni ta‘minlash hisoblanadi.
6-rasm. 2016- yil 31- dekabr holatiga ICSID konventsiya bo’yicha kelishuvga
ega bo’lgan va boshqa imzolagan davlatlar xaritasi
Manba:https://icsid.worldbank.org. The icsid caseload–statistics(ISSUE 2017–1).
11
www.miga.org.
12
worldbank.org/annualreport.
16

OTB tomonidan O’zbekistandagi 6700 ta mikro, kichik va o’rta biznesni
subyektlarini qo’llab-quvvatlashga kredit liniyalari ochilgan bo’lib, shunda
ajratilgan kreditlarning 60 foizi Toshkent shahridan tashqari hudulardagi biznes
subyektlari xissasiga to’g’ri keladi. Bundan tashqari Toshkent viloyatining
Qibray va Zangiota tumanlarining 260000 nafar aholisining ichimlik suvi bilan
ta‘minlashga 120 mln. AQSh dolaridagi kredit ajratilgan 20
.
Islom taraqqiyot banki (ITB) 1973- yilda tashkil etilib,asosiy maqsadi a‘zo–
mamlakatlar va musulmon uyushmalarini ijtimoiy–iqtisodiy rivojlantirishga
yordam berishdan iborat bo’lib, quyidagi asosiy funktsiyalarni bajaradi 21
:
 moliyaviy resurslar jalb etish;
 ishlab chiqarishni rivojlantirish uchun loyihalarni kreditlash va
kompaniyalar aktsionerlik kapitalida ishtrok etish shaklida a‘zo–mamlakatlarning
ijtimoiy va iqtisodiy qo’llab–quvvatlash;
 trast va maqsadli fondlarni tashkil etish va boshqarish;
 a‘zo–mamlakatlar tashqi savdosini rivojlantirishga yordam berish.
ITB guruhi tarkibiga quyidagi tashkilotlar kiradi:
1. Islom taraqqiyoti banki – ITB;
2. Xususiy sektorni rivojlantirish bo’yicha islomiy korporatsiya –
IKRChS;
3. Eksportni kreditlash va investitsiyalarni sug’urtalash bo’yicha islomiy
korporatsiya – IKSIEK;
4. Halqaro islomiy savdo-moliya korporatsiyasi – ITfK;
5. Islomiy tadqiqot va o’quv muassasasi – IIIO.
Islom taraqqiyoti banki ITB guruhi keng miqyosdagi faoliyatga jalb etilgan:
 a‘zo-mamlakatlarda qashshoqlik darajasini pasaytirishga
ko’maklashish;
 a‘zo-mamlakatlar savdo-iqtisodiy hamkorligini rivojlantirish;
20
http://www.adb.org/ annual-report-2016.pdf.
21
Mejdunarodnie valyutno-kreditnie otnosheniya: Uchebnik dlya vuzov /Pod red. L.N.Krasavinoy.–4–e izd.,
pererab. i dop.–M.:Izdatelstvo Yurayt, 2014.–412s.
23

O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va fondlar bilan hamkorligi

Kirish. 2

Asosiy qism.. 4

1.O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar bilan hamkorligi 4

2.O'zbekiston Respublikasining xalqaro fondlar bilan hamkorligi 24

3.O'zbekiston Respublikasining xalqaro banklar va xalqaro fandlar bilan hamkorligini rivojlantirish istiqbollari 37

Foydalanilgan adabiyotlar 43

Internet saytlar 45

Купить