Информация о документе

Цена 12000UZS
Размер 159.0KB
Покупки 3
Дата загрузки 14 Февраль 2024
Расширение docx
Раздел Курсовые работы
Предмет История

Продавец

Kenjayev Kenja

Дата регистрации 27 Январь 2024

273 Продаж

O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rnini yaxshilash borasidagi huquqiy-normativ hujjatlarning qabul qilinishi

O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rnini yaxshilash borasidagi huquqiy-normativ hujjatlarning qabul qilinishi Mundarija : Kirish ............................................................................................................................................... 2 I.Bob.O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rni .................................. 4 1.1.Xalqaro reyting va indekslarda o‘zbekiston respublikasining o‘rni .......................................... 4 1.2.O‘zbekistonning xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash masalalari ................... 10 II.Bob.O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rnini yaxshilash borasidagi huquqiy-normativ hujjatlarning qabul qilinishi ........................................................... 16 2.1 O zbekistonning xalqaro maydonlardagi o rni. Yangi O zbekiston – yangi qo shnichilikʻ ʻ ʻ ʻ ..... 16 2.2.Gender tengligini ta minlashda xalqaro reyting va indekslarning ahamiyati: ayollar, tinchlik ‟ va xavfsizlik indeksi (wps) ............................................................................................................ 28 Xulosa ............................................................................................................................................ 34 Adabiyotlar ro yxati ʻ ....................................................................................................................... 36 1 Kirish Mavzuning dolzarbligi: Inson huquqlari himoyasini kafolatlash, aholi turmush darajasini oshirish, iqtisodiy faoliyatda erkinlikni ta'minlash, sud-huquq sohasidagi moddiy va protsessual normalarni takomillashtirishga qaratilgan islohotlar har qanday mamlakatning xalqaro maydondagi nufuzini oshiradi. Zero, mazkur yo'nalishdagi islohotlar mamlakat taraqqiyoti, xalq farovonligini belgilab beruvchi muhim omillardan hisoblanadi. Keyingi davrda Prezident Shavkat Mirziyoev tashabbusi bilan O'zbekistonda amalga oshirilayotgan shiddatli va qamrovdor islohotlar natijasida mamlakatimiz xalqaro imijini yaxshilash bo'yicha sezilarli yutuqlarga erishildi. Bugun dunyo hamjamiyati O'zbekistonning yangi qiyofasi haqida gapirmoqda. Bu haqda so'z borganda, so'nggi to'rt yil mobaynida mamlakatimiz «Meros» jamg'armasining «Iqtisodiy erkinlik» indeksida 52 pog'onaga, Jahon bankining «Logistika samaradorligi» indeksida 19 pog'onaga, «Biznes yuritish» indeksida 18 pog'onaga ko'tarilganini alohida ta'kidlash joiz. Shuningdek, O'zbekiston Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining «Mamlakatlarga xos xatarlarni tasniflash» tizimidagi 6-guruh mamlakatlari qatoridan 5-guruh mamlakatlari qatoriga ko'tarilgani diqqatga loyiqdir. Davlatimiz rahbarining joriy yil 2 iyundagi «O'zbekiston Respublikasining Xalqaro reyting va indekslardagi o'rnini yaxshilash hamda davlat organlari va tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish to'g'risida»gi farmoni bu boradagi ishlarni yanada tezlashtirishi shubhasiz. Ushbu muhim hujjat 2017–2021 yillarda O'zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo'nalishi bo'yicha Harakatlar strategiyasida belgilangan vazifalarni amalga oshirish doirasida qabul qilindi. Oliy Majlis Senati Raisi Tanzila Norboeva mazkur Kengashning raisi bo'ldi. Kengashning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat: 2 mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy-huquqiy taraqqiyot darajasini tizimli tahlil qilib borish, turli sohalarda amalga oshirilayotgan tub o'zgarishlarning O'zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo'lgan xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning o'rnini yaxshilash maqsadlariga xizmat qilishini ta'minlash, mazkur yo'nalishdagi ishlarning samaradorligiga to'siq bo'layotgan muammolarni bartaraf etish; O'zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo'lgan xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning o'rnini yaxshilash maqsadida davlat hokimiyati va boshqaruvi tizimini takomillashtirish, jamiyatni demokratlashtirish, ilg'or xalqaro tajribaga asoslangan davlat va jamiyat qurilishi sohasidagi islohotlarni amalga oshirish bo'yicha tashabbuslarni ilgari surish; davlat va jamiyat hayotining turli jabhalarini tartibga solishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar va ularning loyihalarini O'zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo'lgan xalqaro reyting va indekslardagi mamlakatning o'rniga ta'siri nuqtai nazaridan kompleks baholab borish. Aslida, Prezident Farmonidan ko'zda tutilgan asosiy maqsad ham mamlakatning investitsiyaviy jozibadorligi va xalqaro maydondagi imijini mustahkamlash, davlat organlari va tashkilotlarida xalqaro reyting va indekslar bilan ishlashning yangi mexanizmlarini joriy qilishdir. Kurs ishining maqsadi : O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rni haqida Kurs ishining vazifasi : O‘zbekistonning xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash masalalari Kurs ishining ob'ekti : O zbekistonning xalqaro maydonlardagi o rni. Yangiʻ ʻ O zbekiston – yangi qo shnichilik to’grisida tushuncha berish ʻ ʻ Kurs ishining predmeti : Gender tengligini ta minlashda xalqaro reyting va ‟ indekslarning ahamiyati: ayollar, tinchlik va xavfsizlik indeksini yoritish Kurs ishining tuzilishi : Kurs ishi kiris qismi, 2 ta bob, 4 ta reja, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 3 I.Bob.O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rni 1.1.Xalqaro reyting va indekslarda o‘zbekiston respublikasining o‘rni Bizga ma’lumki, davlat- jamiyat ning oliy siyosiy institut i bo lib, shuʻ jamiyatda yashayotgan mamlakat fuqarolari manfaatini himoya qilish uchun o rnatiladi. Davlat mamlakat ʻ chegara larini himoya qiladi, boshqa mamlakatlar bilan aloqa da bo ladi, ʻ qonunchilik bilan shug ullanadi, davlatlar o‘rtasida o‘z ʻ o‘rnini mustahkamlaydi, doimiy ravishda islohotlar olib boradi va hokazo. Mamlakat miqyosida jamiyatni uyushtirish masalalarini hal qilib, uning tashqi munosabat larini belgilash vakolat lari bo lgan hukmron ʻ tuzilma hisoblanadi. Davlat jamiyatni o z qonun-qoidalariga ko ra idora qiladi, turli ʻ ʻ tip , shakllarda tashkil topadi. Ushbu tuzilma fuqarolarini humoya qilish asosida, ular uchun ijtimoiy, iqtisodiy va siyosiy shart-sharoitlar yaratib beradi. Zero, insoniyat taraqqiyoti, barcha sohalarda kechayotgan globallashuv jarayonlar, sifat va tarkibiy o'zgarishlar xalqaro hamkorlik va aloqalarni yangi bosqichga ko'tarish barobarida har bir mustaqil mamlakatning ushbu holatlarga yangicha qarashga, ular bilan birga odim tashlash vazifasini ko'ndalang qo'ymoqda. Bu esa, eng avvalo, o'sha mamlakatning jahon miqyosidagi o'rni, xalqaro reyting va ko'rsatkichlarda tutgan mavqei bilan belgilanadi. Bugun hayotning har bir jabhasida yangilik va bunyodkorlik ishlari jadal sur'atlarda davom etmoqda. Tabiiyki, bunday yangilanishlar natijasi nafaqat xalqimiz hayotida, balki nufuzli xalqaro reyting va indekslar ko'rsatkichlarida ham o'z ifodasini topmoqda. Aytish kerakki, xalqaro reyting va indekslar har bir mamlakatning rivojlanish jarayonini o'zida namoyon etib, davlat boshqaruvi sifati, aholining turmush darajasi, inson huquqlari muhofazasi, tadbirkorlik faoliyati va xorijiy investorlar uchun qulay 4 muhit, barqaror iqtisodiy o'sish va raqobatbardoshlik kabi muhim jihatlarning ko'zgusidir. Bu jihatlar mamlakatimizdagi islohotlar mohiyatida ham mujassam. Bularning barchasi inson qadrini ulug'lashga, odamlarning hayotdan rozi va mamnun bo'lib yashashini ta'minlashga xizmat qilishi bilan yanada teran mazmun kasb etadi. Prezidentimizning 2020 yil 2 iyunda qabul qilingan “O'zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o'rnini yaxshilash hamda davlat organlari va tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish to'g'risida”gi farmoni yurtimizda bu yo'nalishda amalga oshirilayotgan ishlarni yangi bosqichga ko'tarishda muhim dasturilamal bo'ldi. Xalqaro reyting va indekslar dunyodagi institutsional muhitning sifatini baholashda iqtisodiy rivojlanishning asosiy sharti sifatida jahon hamjamiyati tomonidan qabul qilingan vositadir. Ular nafaqat ekspertlar, balki davlatlar darajasida ham islohotlar va ijtimoiy-iqtisodiy siyosat mezoni sifatida qo'llanib kelinadi. Keyingi yillarda mamlakatimiz ko'pgina ustuvor reytinglarda yuqorilab borayotgani yurtimizda aholi turmush farovonligini oshirish, jamiyatimizda ochiqlik, oshkoralikni ta'minlash borasida qilinayotgan ezgu ishlarning muhim natijasidir. Masalan, BMTning Sanoatni rivojlantirish tashkilotining (YUNIDO) “Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi” bo'yicha hisoboti chop etildi. Unda mamlakatimiz ilk marotaba aks ettirilib, 152 ta mamlakat orasida 92-o'rinni, MDHga a'zo davlatlar orasida 5-o'rinni, Markaziy Osiyo mamlakatlari orasida 2- o'rinni egalladi. 1 Ammo, siyosiy-huquqiy reyting va indekslarda mamlakatimiz o'rinlari nisbatan quyi pog'onalarda. Masalan, So'z erkinligi va hisobdorlik indeksida 191- o'rinda, Normativ sifat indeksida 184-o'rinda, Korruptsiyani nazorat qilish indeksida 183-o'rinda, Qonun ustuvorligi indeksida 182-o'rinda, Jahon matbuot erkinligi indeksida 156-o'rinda turibmiz. Albatta, so'nggi 3-4 yil mobaynida ushbu sohalarni tartibga soluvchi ko'plab qonun hujjatlari qabul qilindi, turli institutsional o'zgarishlar ro'y berdi. 1 T. Narbaeva Xalqaro reyting va indekslar. zarnews.uz›uz/post/xalqaro-reyting-va-indekslar- 5 Xususan, mamlakatimizda so'z erkinligi hamda ommaviy axborot vositalarining cheklov va to'siqlarsiz faoliyat yuritishi uchun zarur sharoitlar yaratildi. Ommaviy axborot vositalari uchun media bozorida teng sharoit yaratish va ularni yanada rivojlantirish hamda jurnalist va blogerlarni qo'llab-quvvatlash maqsadida Milliy mass-mediani qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish jamoat fondi tashkil etildi . Har qanday davlat reytinglarda ishtirok etsa va u yuqori o rinda bo lsa, buʻ ʻ ushbu davlatning ochiqligi, shaffofligi hamda iqtisodiy salohiyatini namoyon etadi. Shundan kelib chiqib aytish kerakki, iqtisodiy taraqqiyotni ta minlash uchun ʼ keng ko lamli islohotlar olib borayotgan va rivojlanish pallasida bo lgan davlatlar, ʻ ʻ albatta, reytinglarda munosib o rinlarni egallashga intilishi tabiiy. Negaki, bugungi ʻ zamonaviy dunyoda hamkorlik o rnatish istagida bo lgan davlatlar va tashkilotlar ʻ ʻ umume tirof etilgan reytinglarga, albatta, e tibor qaratadi. ʼ ʼ Bugun O zbekiston ochiqlik siyosatini olib borishi natijasida xalqaro ʻ maydonda o z obro -e tiborini mustahkamlab bormoqda. Bu, avvalo, qo shni ʻ ʻ ʼ ʻ davlatlar va nufuzli tashkilotlar bilan hamkorlik faoliyati, shuningdek, davlat organlarining xalq manfaatlarini to la ifoda etishiga qaratilayotgan e tiborning ʻ ʼ samarasidir.So nggi qisqa vaqt mobaynida mamlakatimizda amalga oshirilgan ʻ inson huquqlarini ta minlash, so z erkinligi, biznes yuritishda yengillik va ʼ ʻ imtiyozlar berish, korrupsiyani batamom tugatish borasidagi islohotlar jahon hamjamiyati tomonidan keng e tirof etildi. Natijada O zbekiston xalqaro ʼ ʻ reytinglarda yuqori o rinlarga ko tarilib, o z ijobiy imijini yaxshilab bormoqda. ʻ ʻ ʻ Dunyo mamlakatlari, xalqaro tashkilotlar va investorlar mamlakatimizga istiqbolli hamkor sifatida munosabat bildirmoqda. Oddiy aytganda, O zbekiston xorijiy ʻ arenada ishonchli hamkor qiyofasida namoyon bo lyapti. Lekin, ishonch bilan ʻ aytish kerakki, mamlakatimiz bundan-da yuqori ko rsatkichlarni qayd etishga ʻ qodir . Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqgan holda aytish lozimki, bugungi globallashuv jarayonida dunyodagi barcha davlatlar qatori, O‘zbekiston ham o‘ziga xos va mos yo‘ldan rivojlanib bormoqda. Rivojlanish jarayonida siyosiy, 6 ijtimoiy, iqtisodiy va ekologik muammolarni o‘z vaqtida aniqlash va bartaraf etish choralarni ko‘rish dolzarb vazifa hisoblanadi. Mazkur holat davlatimiz qudratini oshirishda, xalqimiz farovonligi ko‘tarishda asosiy omil sifatida qaralishi lozim. Ushbu doirada bizni u yoki bu reyting (indeks) nimani ifodalashi, uni tuzish uslubiyati (ya’ni qanday mezonlar baholanishi), O‘zbekistonning joriy pozitsiyasi va uni yaxshilash bo‘yicha hatti-harakatlar rejasi qiziqtiradi. O‘zbekiston nufuzli xalqaro reytinglar va indekslarda o‘z pozitsiyalarini jiddiy ravishda oshirish, shuningdek bugungi kunda qayd etilmaydigan reytinglarda o‘zini ko‘rsatishi dolzarb hisoblanadi. Bu erda quyidagi xalqaro reytinglar va indekslarni ilmiy-amaliy jihatdan kengroq o‘rganish lozim [3]: -Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining (IHTT) kredit reytingi. Ayni paytda 35 ta davlat IHTT a’zosi hisoblanadi. Tashkilot byudjeti – 374 mln evro. 1997 yilda Rasman qo‘llab-quvvatlanadigan eksport kreditlari bo‘yicha kelishuv (The Arrangement on Officially Supported Export Credits) ishtirokchilari mamlakatlarning kredit xatarini baholash uslubiyatini ishlab chiqib, davlatlarni ushbu uslubiyat bo‘yicha tasniflaydi. Uning xususiyati shundaki, ushbu tasnif faqat IHTT bilan kredit munosabatlari doirasida amalga oshiriladigan tranzaksiyalar uchun haqning eng kam stavkalarini aniqlash maqsadida qo‘llaniladi; -Jahon iqtisodiy forumining Global raqobatbardoshlik indeksi (The Global Competitiveness Index). 2004 yildan buyon tuziladi, bugungi kunda dunyodagi turli mamlakatlar raqobatbardoshligi ko‘rsatkichlarining eng to‘liq majmui sanaladi. 113 ta o‘zgaruvchan ko‘rsatkichni o‘z ichiga oladi, ularning 2/3 qismi kompaniyalar rahbarlarini global so‘rovdan o‘tkazish natijalarini, 1/3 qismi esa umumfoydalanishdagi manbalarni (statistik ma’lumotlar, tadqiqotlar natijalari va h.k.) aks ettiradi; -Jahon bankining «Biznes yuritish» (Doing Business) indeksi. Doing Business indeksidagi ko‘rsatkichlarimizni ko‘tarish uchun to‘rtta yo‘nalish bo‘yicha chora-tadbirlar majmuini amalga oshirish taklif etiladi: -korxonalarni ro‘yxatdan o‘tkazish jarayonini takomillashtirish; 7 -kredit olish imkonini oshirish; -«Qurilish uchun ruxsatnoma olish», «Mol-mulkni ro‘yxatdan o‘tkazish», «Minoritar investorlarni himoya qilish» va «To‘lovga noqobillikni hal etish» singari reytingning boshqa komponentlarini takomillashtirish. Minoritar ishtirokchi – ustav kapitalidagi ulushining miqdori unga jamiyatni boshqarishda to‘g‘ridan- to‘g‘ri ishtirok etish imkonini bermaydigan jamiyat ishtirokchisi (jismoniy yoki yuridik shaxs); -jahon banki bilan hamkorlik qilish. -Iqtisodiy erkinlik indeksi (Index of Economic Freedom). 1999 yildan buyon iqtisodiy jarayonlarni o‘rganish yakunlari bo‘yicha har yili tuziladi. The Wall Street Journal gazetasi bilan hamkorlikda Meros jamg‘armasi (The Heritage Foundation) tomonidan nashr etiladi. Tadqiqotlar 10 ta nazorat ko‘rsatkichi: mulk huquqi, korrupsiyadan xolilik, fiskal erkinlik, hukumat ishtiroki, tadbirkorlik erkinligi, mehnat erkinligi, monetar erkinlik, savdo erkinligi, investitsiya erkinligi va moliyaviy erkinlikka asoslanadi. Har biri bo‘yicha 0 dan 100 ballgacha baho qo‘yilib, shundan so‘ng o‘rtacha qiymat hisoblab chiqariladi; -Qonun ustuvorligi indeksi (The Rule of Law Index). 2010 yildan buyon The World Justice Project xalqaro nohukumat tashkiloti uslubiyati bo‘yicha muntazam (bir necha yilda bir marta) tuziladi. Indeks kombinatsiyalangan ko‘rsatkich bo‘lib, ekspert manbalaridan va jamoatchilik fikrini so‘rash orqali olingan ma’lumotlar asosida hisoblab chiqariladi. Jami 8 ta nazorat ko‘rsatkichi: hokimiyat institutlari vakolatlarini cheklash, korrupsiyaning yo‘qligi, tartib va xavfsizlik, asosiy huquqlar himoyasi, hokimiyat institutlarining shaffofligi, qonunlarga rioya etish, fuqarolik sohasidagi odil sudlov va jinoyat sohasidagi odil sudlov baholanadi; -Korrupsiyaga munosabat indeksi (The Corruption Perceptions Index). 1996 yildan buyon Transparency International xalqaro nohukumat tashkiloti uslubiyati bo‘yicha har yili tuziladi. U umumfoydalaniladigan statistik ma’lumotlar va global so‘rov natijalari kombinatsiyasidan iborat. Tekshirilayotgan mamlakatlar davlat 8 sektoridagi korrupsiya darajasiga munosabati asosida 0 dan (eng yuqori korrupsiya darajasi) 100 gacha (eng quyi korrupsiya darajasi) shkala bo‘yicha ranjirovka qilinadi; -Matbuot erkinligi jahon indeksi (Worldwide Press Freedom Index). U 2001 yildan buyon milliy mass-media faoliyatidagi 43 ta asosiy ko‘rsatkichlarni tekshirish asosida har yili tuziladi. «CHegara bilmas reportyorlar» («Reportyor ы bez granits») xalqaro nohukumat tashkiloti tomonidan nashr qilinadi. Audio, video va bosma materiallarni tarqatish miqyosini yanada kengaytirish; qo‘shma media-loyihalarni amalga oshirish; xorijiy tillarda qisqa axborot materiallarini tezkor tayyorlashtizimini yaratish yuzaga kelgan vaziyatni o‘zgartirishda yordam beradi. Xorijiy sotsiologik markazlar bilan hamkorlik o‘rnatish, jurnalistikaga o‘qitishning yangi dasturlarini joriy etishga ehtiyoj borligi ham qayd etildi; -Jahon mamlakatlarining demokratiya indeksi (The Democracy Index). Bu 2006 yildan buyon muntazam o‘tkazilayotgan siyosiy jarayonlar global tadqiqotidir. YAkunlar bo‘yicha reyting shakllantiriladi, uning uslubiyati muallifi Britaniyadagi The Economist Intelligence Unit tadqiqot markazi (Angliyadagi Economist jurnalining tahlil bo‘linmasi) hisoblanadi. 2 Reyting qisman ekspert baholariga va tegishli mamlakatlar aholisi orasida o‘tkazilgan jamoatchilik fikri so‘rovi natijalariga asoslangan. Saylov jarayoni va plyuralizm, hukumat faoliyati, siyosiy ishtirok, siyosiy madaniyat, fuqarolik erkinliklari toifalariga birlashtirilgan 60 ta asosiy ko‘rsatkichdan shakllantiriladi; -BMT Rivojlanish dasturining Inson rivojlanishi indeksi. 1990 yildan buyon belgilanadi (2013 yilgacha – Inson salohiyati rivojlanishi indeksi). Uning doirasida uchta asosiy ijtimoiy omil: kutilayotgan yashash davomiyligi, ta’lim va yalpi milliy daromad bo‘yicha ko‘rsatkichlar baholanadi. So‘nggi to‘rt yil mobaynida mamlakatimiz Meros jamg‘armasining «Iqtisodiy erkinlik» indeksida 52 pog‘onaga, Jahon bankining «Logistika 2 Nodir Jumaev, O‘zbekistonning xalqaro reytinglardagi o‘rni nima uchun kerak? “Xalq so‘zi” ONLINE 4-iyun, 2020 yil. 9 samaradorligi» indeksida 19 pog‘onaga, «Biznes yuritish» indeksida 18 pog‘onaga ko‘tarildi. O‘zbekiston Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining «Mamlakatlarga xos xatarlarni tasniflash» tizimidagi 6-guruh mamlakatlari qatoridan 5-guruh mamlakatlari qatoriga ko‘tarildi . 1.2.O‘zbekistonning xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash masalalari O‘zbekistonning xalqaro reyting va indekslardagi mavqeini oshirish aniq strategiyani amalga oshirish bilan birga nazariya va amaliyotdagi turli muammolarni hal qilishni talab qiladi. To‘g ri va ishonchli ma’lumotlarni to‘plashʻ va hisobot berishni ta’minlash xalqaro reytinglar uchun juda muhimdir. Mamlakatda ishonch va ishonchlilikni mustahkamlash uchun ma lumotlar ʼ shaffofligini oshirish, statistik tizimlarni mustahkamlash va mustaqil tekshirishni rag batlantirishga e tibor qaratilishi kerak. Ma’lumotlarning aniqligi va shaffofligi ʻ ʼ axborotning ishonchliligini ta’minlashda hal qiluvchi omillardir. Ma’lumotlarning aniqligi to‘planayotgan, qayta ishlanayotgan va taqdim etilayotgan ma’lumotlarning to‘g riligi va aniqligini bildiradi. Bu ma’lumotlarning xatolar, ʻ nomuvofiqliklar va noto‘g ri ma’lumotlardan xoli bo‘lishini ta’minlashni o‘z ʻ ichiga oladi. Ma lumotlarning aniqligiga erishish uchun ishonchli ma lumotlar ʼ ʼ manbalaridan foydalanish, ishonchli ma lumotlarni yig ish usullarini joriy etish, ʼ ʻ sifat nazorati tekshiruvlarini o tkazish va ma lumotlarni tekshirish usullaridan ʻ ʼ foydalanish talab etiladi. Oshkoralik esa ma’lumotlarning ochiqligi va ulardan foydalanish imkoniyati bilan bog liq. ʻ 3 Bu esa ma’lumotlarni jamoatchilik, manfaatdor tomonlar va boshqa tegishli tomonlar uchun ochiq va tushunarli qilishni o‘z ichiga oladi. Shaffof ma’lumotlarni tekshirish, javobgarlik va ongli qarorlar qabul qilish imkonini beradi. Bunga ochiq ma lumotlar tashabbuslari, ma lumotlarni almashish ʼ ʼ protokollari, aniq hujjatlar va foydalanuvchilarga qulay ma lumotlarni taqdim ʼ etish kabi amaliyotlar orqali erishish mumkin. Ma lumotlarning aniqligi va ʼ 3 Oleg Zamanov.https://www.norma.uz/ 10 shaffofligi ishonchni mustahkamlash, dalillarga asoslangan qarorlar qabul qilishni targ ib qilish hamda samarali siyosat ishlab chiqish va amalga oshirishga yordamʻ berish uchun zarur. Tashkilotlar va muassasalar o z ma lumotlarining yaxlitligi va ʻ ʼ ishonchliligini ta minlash uchun ushbu jihatlarga ustuvor ahamiyat berishlari ʼ kerak. Institutsional islohotlar: boshqaruv tizimini, qonun ustuvorligini va me'yoriy-huquqiy bazani yaxshilash uchun institutsional islohotlarni amalga oshirish muhim ahamiyatga ega. Bunga davlat institutlarida shaffoflik, hisobdorlik va samaradorlikni oshirish, shuningdek, investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy o‘sishni rag batlantirish uchun ishbilarmonlik muhitini yaxshilash kiradi. ʻ Iqtisodiy diversifikatsiya deganda mamlakat yoki mintaqaning iqtisodiy bazasini kengaytirish jarayoni tushuniladi. Bu esa barqaror iqtisodiy o‘sishni ta’minlash uchun faqatgina sanoat yoki muayyan sektorga bog liqlikni ʻ kamaytirish hamda bir nechta sektorlarni rivojlantirishni o‘z ichiga oladi. O‘zbekiston sharoitida iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish hukumat iqtisodiy islohotlar dasturining asosiy yo‘nalishi bo‘lib kelgan. Tarixan O‘zbekiston paxta yetishtirish va tabiiy gaz sanoatiga qattiq qaram bo‘lgan. Biroq, iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish va bu qaramlikni kamaytirishga harakat qilindi. O‘zbekistonda iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishning asosiy yo‘nalishlaridan biri ishlab chiqarish sektorini rivojlantirish bo‘ldi. Hukumat to g ridan-to g ri xorijiy ʻ ʻ ʻ ʻ investitsiyalarni jalb qilish hamda to qimachilik, avtomobilsozlik va elektronika ʻ kabi sohalarning o sishiga ko maklashish bo yicha siyosat va imtiyozlarni amalga ʻ ʻ ʻ oshirdi. Bu yangi zavodlarning barpo etilishiga va bandlik imkoniyatlarining yaratilishiga olib keldi. Diversifikasiyaning yana bir yo‘nalishi bu turizm industriyasini ilgari surishdir. O‘zbekiston boy madaniy meros va tarixiy obidalarga ega bo‘lib, ular xalqaro sayyohlarni jalb qilish imkoniyatiga ega. Hukumat infratuzilmani rivojlantirishga, viza siyosatini yaxshilashga sarmoya kiritdi va turizmni rivojlantirish uchun marketing kampaniyalarini amalga oshirdi. Bu nafaqat daromad keltirdi, balki tegishli tarmoqlarda ish o‘rinlari va yangi imkoniyatlar yaratdi. Bundan tashqari, paxta yetishtirishga qaramlikni kamaytirish 11 uchun qishloq xo‘jaligini diversifikatsiya qilishga ustuvor ahamiyat berildi. Hukumat oziq-ovqat xavfsizligini oshirish va qishloq xo‘jaligi eksportini rag batlantirish maqsadida meva, sabzavot va g alla kabi muqobil ekinlarniʻ ʻ yetishtirishni rag batlantirdi. Shuningdek, hukumat axborot texnologiyalari (IT) ʻ sohasini rivojlantirishga ham e'tibor qaratmoqda. IT - sanoatning o‘sishiga ko‘maklashish, texnologik startaplarni jalb qilish va raqamli infratuzilmani yaxshilash bo‘yicha tashabbuslar ko‘tarildi. Bu yangi ish o rinlarini yaratish va ʻ iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishga hissa qo shish imkoniyatiga ega. ʻ Umuman olganda, O zbekistonda iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish bir ʻ necha tarmoqlarga qaramlikni kamaytirish va yanada muvozanatli hamda barqaror iqtisodiyotni yaratishga qaratilgan. O‘zbekistonda iqtisodiyot tarmoqlarini rivojlantirish orqali barqaror iqtisodiy o‘sishga ko‘maklashish, investitsiyalarni jalb etish va aholi uchun ish bilan ta’minlash imkoniyatlarini yaratishga qaratilgan siyosat olib borilmoqda. Yagona sektorga qaramlikni kamaytirish va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishni rag batlantirish mamlakat raqobatbardoshligini oshirishga ʻ yordam beradi. O‘zbekistonda infratuzilma va inson kapitalini rivojlantirishga sarmoya kiritish bilan birga, ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, turizm va innovatsiyalar kabi sohalarni rivojlantirishga e’tibor qaratilishi lozim. 4 Ijtimoiy rivojlanish, jumladan, ta’lim, sog liqni saqlash va qashshoqlikni ʻ kamaytirishga ustuvor ahamiyat berish inson taraqqiyoti ko‘rsatkichlarini yaxshilash uchun juda muhimdir. Ijtimoiy infratuzilma va ijtimoiy tengsizliklarni bartaraf etuvchi dasturlarga sarmoya kiritish hayot sifatini yaxshilashga hissa qo‘shishi va O‘zbekistonning ijtimoiy ko‘rsatkichlardagi mavqeini oshirishi mumkin. O‘zbekistonda so‘nggi yillarda ijtimoiy rivojlanish hukumatning asosiy ustuvor yo‘nalishi bo‘lib kelgan. Jamiyat hayotining turli jabhalarini, jumladan, ta’lim, sog liqni saqlash, infratuzilma va ijtimoiy xizmatlarni yaxshilashga ʻ qaratilgan sa’y-harakatlar amalga oshirildi. Ta’lim sohasida sifatli ta’lim olish imkoniyatini oshirish va umrbod ta’limni rivojlantirish tashabbuslari mavjud. Hukumat yangi maktablar qurish, o‘quv dasturlarini takomillashtirish va 4 O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 2 iyundagi PF-6003-son Farmoni. 12 o‘qituvchilarning malakasini oshirish imkoniyatlarini yaratishga sarmoya kiritdi. Shuningdek, o‘qishga qabul qilish ko‘rsatkichlarini oshirish va ta’limdagi tafovutlarni kamaytirishga harakat qilindi. Sog liqni saqlash sohasida O‘zbekistonʻ sog liqni saqlash xizmatlarini yaxshilash va tibbiy muassasalardan foydalanish ʻ imkoniyatlarini kengaytirish ustida ish olib bormoqda. Hukumat yangi kasalxonalar va poliklinikalar qurishga, shuningdek, sog liqni saqlash sohasi ʻ mutaxassislarini tayyorlashga sarmoya kiritdi. Shuningdek, zarur dori- darmonlarning mavjudligi va arzonligini oshirishga qaratilgan sa’y-harakatlar amalga oshirildi. Infratuzilmani rivojlantirish internetga ulanishni yaxshilash va umumiy hayot sifatini yaxshilash uchun ustuvor vazifa bo‘lib kelgan. Yo‘llar, ko‘priklar, logistika tizimlarini qurish va ta’mirlashga sarmoya kiritildi. Bu esa iqtisodiy o‘sishni osonlashtirdi, bozorlarga kirishni yaxshiladi va jismoniy shaxslarning harakatchanligini oshirdi. Xizmatlar sohasi ham O‘zbekistonda ijtimoiy rivojlanishning asosiy yo‘nalishi bo‘lib kelgan. Ijtimoiy himoya dasturlarini kengaytirish, aholining ijtimoiy himoyaga muhtoj qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, ijtimoiy inklyuzivlikni rag batlantirish borasidagi ishlar ʻ amalga oshirildi. Qashshoqlik, ishsizlik va ijtimoiy tengsizliklarni bartaraf etishga qaratilgan tashabbuslar amalga oshirildi. O‘zbekiston ijtimoiy rivojlanishda sezilarli yutuqlarga erishdi, ammo muammolar hamon saqlanib qolmoqda. Hukumat barcha shaxslar xizmatlardan foydalanishda teng imkoniyatlarga ega bo lgan yanada inklyuziv va adolatli jamiyat yaratish yo lida ishlashda davom ʻ ʻ etmoqda. 5 Xalqaro hamkorlik va sheriklikda faol ishtirok etish qimmatli bilim almashish, texnik yordam va ilg or tajribalardan foydalanish imkonini beradi. ʻ Xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlik qilish va global tashabbuslarda ishtirok etish O‘zbekistonga o‘z siyosatini xalqaro standartlar va mezonlarga moslashtirishga yordam beradi. Ijobiy xalqaro ko‘rinishini rivojlantirish va O‘zbekiston taraqqiyoti hamda yutuqlarini samarali yetkazish muhim ahamiyatga ega. Strategik aloqa va brending 5 “O‘zbekiston respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash hamda davlat organlari va tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish” to‘g‘risida. 13 kampaniyalarini amalga oshirish mamlakat salohiyati haqida xabardorlikni oshirish, investitsiyalarni jalb qilish va xalqaro reytinglardagi obro‘sini oshirishga yordam beradi. Umuman olganda, ma lumotlarning to g riligi, institutsional islohotlar,ʼ ʻ ʻ iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish, ijtimoiy rivojlanish, xalqaro hamkorlik va samarali muloqotga qaratilgan keng qamrovli strategiya O zbekistonning xalqaro ʻ reyting va indekslardagi o rnini oshirishda muhim ahamiyatga ega. Bu turli ʻ manfaatdor tomonlar, jumladan hukumat, xususiy sektor, fuqarolik jamiyati va xalqaro hamkorlardan uzoq muddatli majburiyat hamda birgalikdagi sa’y- harakatlarni talab qiladi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 18.05.2022 yildagi PQ-246-son Qaroriga muvofiq, ilmiy tadqiqot va oliy ta’lim muassasalari loyihaviy boshqaruvining PMI PMBOK – “Loyihalarni boshqarish bo‘yicha bilimlar jamlanmasi” xalqaro standarti (PMI PMBOK xalqaro standarti) asosida past ko‘rsatkichli indikatorlar bo‘yicha soha va tarmoqlardagi mavjud tizimli xatoliklarni bartaraf etish loyihalari ishlab chiqiladi. Xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash bo‘yicha respublika kengashining ishchi organlari past ko‘rsatkichli indikatorlarga mas’ul davlat organlari bo‘yicha soha va tarmoqlardagi mavjud tizimli xatoliklarni bartaraf etish loyihalarini Taraqqiyot strategiyasini amalga oshirishga qaratilgan har yillik davlat dasturlariga kiritadi. O‘zbekiston Respublikasining xalqaro reytinglardagi va alohida tarkibiy indikatorlardagi o‘rnini yaxshilash uchun mas’ul vazirliklar, idoralar va tadqiqot institutlari rahbarlari “O‘zbekiston Respublikasi xalqaro reytinglarda” yagona portalida e’lon qilinadigan axborotlarning ishonchliligi uchun shaxsan javobgar hisoblanadi. Xalqaro reyting va indekslardagi mamlakatimiz o‘rnining yaxshilanishi ko‘p jihatdan qabul qilinayotgan qonunlarning joylardagi ijrosiga bog liq. ʻ Shuning uchun ham kengash tarkibiga mahalliy hokimlar kiritildi. Bu esa qonun talablarining joylardagi ijrosi yuzasidan muammolarni vaqtida aniqlash va ularni 14 bartaraf etish imkonini beradi. Shu orqali bu yo‘nalishdagi ishlarda parlament, vazirlik va idoralar hamda mahalliy hokimliklarning o‘zaro hamkorligi ta’minlanadi, sansalorlik holatlarining oldi olinadi, barcha ishlar muvofiqlashtirilgan holda tashkil etiladi. 2019-yil Birlashgan Millatlar Tashkiloti Taraqqiyot Dasturi (BMTTD) tomonidan har yili e lon qilinadigan inson taraqqiyoti bo yicha hisobotlaridaʼ ʻ sog liqni saqlash, ta lim va daromadlar bo yicha milliy taraqqiyotni o lchaydigan ʻ ʼ ʻ ʻ Inson taraqqiyoti indeksi (HDI) bo yicha O zbekiston Respublikasi 189 mamlakat ʻ ʻ va hududlar orasida 108-o rinni egallagan. 2019-yilgi Inson taraqqiyoti hisoboti ʻ (HDR) “O‘rtacha daromad ko‘rsatkichlaridan tashqari, bugungi kunda: XXI asrda inson taraqqiyotidagi tengsizliklar ” deb nomlanadi va faqat iqtisodiy o‘sishdan tashqari rivojlanish taraqqiyotini o‘lchashga yangi yondashuvlarni taqdim etadi. 2021 yilda O‘zbekiston uchun ustuvor hisoblangan Statistik salohiyat indeksi, Jahon mamlakatlari demokratiyasi indeksi, Huquq ustuvorligi indeksi, Raqobatbardosh sanoat unumdorligi indeksi, Global innovatsion indeksi, Boshqaruv sifati indikatorlari kabi bir qator xalqaro reytinglardagi o‘rni yaxshilandi. Xususan, Jahon bankining Statistik salohiyat indeksida O‘zbekiston 2020 yilda 2019 yilga nisbatan 16 pog onaga ko‘tarilib, 146 ta mamlakat orasida ʻ 61 – o‘rinni (2019 yilda – 76-o‘rin) egalladi. Jahon odil sudlov loyihasi tashkiloti tomonidan e’lon qilingan Huquq ustuvorligi indeksining 2021 yilgi nashrida O‘zbekiston 14 pog ona ko‘tarilgan. ʻ O‘zbekiston uchun berilgan baholar 4,1 foizga oshib, bu borada eng yaxshi natija ko‘rsatgan uchta davlatdan biriga aylandi. Doing Business reytingi kichik va o‘rta biznes yuritish osonligi darajasini ifodalaydi. Hozirgi paytda bunda jami 11 ta indikator baholanadi: yangi ishni tashkil qilish, qurilishga oid ruxsatnomalar olish, elektroenergiyaga ulanish, mol- mulkni ro‘yxatdan o‘tkazish, kredit olish, minoritar investorlarni himoyalash, soliqlarni to‘lash, transchegaraviy savdo, shartnomalarga rioya qilish mexanizmlari, bankrotlik, shuningdek mehnat bozorini tartibga solish osonligi. Doing Business – mamlakatlar investitsiyaviy iqlim holatini tavsiflovchi eng 15 ommaviy reytinglardan biridir. 2019-yilda O‘zbekistonga 76 – o‘rin berilgan edi. 2012 yilga taqqoslaganda O‘zbekiston 78 pozitsiyaga ko‘tarildi. II.Bob.O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rnini yaxshilash borasidagi huquqiy-normativ hujjatlarning qabul qilinishi 2.1 O zbekistonning xalqaro maydonlardagi o rni. Yangi O zbekiston –ʻ ʻ ʻ yangi qo shnichilik ʻ O zbek xalqi o zining boy va rang — barang madaniyatiga ega. Bu ko pgina ʻ ʻ ʻ qadimiy xalqlar madaniyati uyg unligi samarasidir. Markaziy Osiyo xalqlarining ʻ urf — odat va an analari ko p yillar davomida, zardushtiylar, baqtriyaliklar va ʼ ʻ so g dlar ma naviy merosi, boshqa tarafdan ko chmanchi qabilalar, keyinroq esa ʻ ʻ ʼ ʻ Qur oni Karimda ko zda tutilgan islom an analari asosida shakllandi. ʼ ʻ ʼ O zbekistonning hozirda ham qo shnilari – Qozog iston, Qirg iziston, Tojikiston, ʻ ʻ ʻ ʻ Turkmanistonda ham bu an analar saqlanib qolingan. Xuddi slavyan xalqlaridek ʼ Markaziy Osiyo xalqlari tarixan birga rivojlanishgan. Qadrdon davlatlardagi turli xil bayramlar, ayniqsa Navro z bayrami keng nishonlanadi. Markaziy Osiyoda eng ʻ keng tarqalgan din Islom dini bo lganligi uchun ham diniy bayramlar o zgacha bir ʻ ʻ ruhda nishonlanadi. Avvaldan Markaziy Osiyo xalqlari qozoq, o zbek, turkman, ʻ tojik va qirg izlarga ajratilinmagan. Bu mustamlakachilar tomonidan amalga ʻ oshirilgan. Avval barcha turkiy xalqlar Turkistonda bir an ana, bir din, bir ʼ ma naviyatga asoslanishgan. Avvaliga Chor Rossiyasi, so ngra Sovet Ittifoqi kabi ʼ ʻ mustamlakachilarning siyosati tufayli bu birlik deyarli yo q bo ldi, Turkistonda ʻ ʻ “Bo lib tashla va hukmronlik qil” shiori ostida ish ko rildi. Hozirgi paytda eng ʻ ʻ muhim vazifamiz esa oradagi tushunmovchilik va masofalarni yo qotib, ʻ qo shnilarimizga yangi O zbekistonning yangi qo shnichiligini ko rsatishdir. ʻ ʻ ʻ ʻ Mazkur maqolani tahlil qilish jarayonida ilmiy bilishning mantiqiylik, tarixiylik, izchillik va obyektivlik usullaridan keng foydalanildi. Shuningdek, ma lumotlarni ʼ tahlil qilishda va kerakli takliflar berishda iqtisodiy analiz metodlariga alohida urg u berildi. O zbekiston, O zbekistonning xalqaro maydonlaridagi o rni, ʻ ʻ ʻ ʻ 16 O zbekiston-Markaziy Osiyo mavzularida prezidentimiz Shavkat Mirziyoyevʻ asarlaridan, shuningdek prezidentimiz keltirgan iqtiboslar to plamidan ʻ foydalanildi. Maqolada prezidentimizning 2020-yil so nggida keltirilgan ʻ iqtiboslari o rin olgan. Ko rishimiz mumkinki, shu 5 yil ichida O zbekiston ʻ ʻ ʻ xalqining farovonligi uchun muhim bo lgan ishlarga poydevor qo yildi. “Erkin va ʻ ʻ farovon, demokratik O zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz” asarida ʻ ko rish mumkinki, kitobda yozilgan ko plab jumlalar reallikka aylanib bo ldi va ʻ ʻ ʻ aylanmoqda. O zbekiston munosabatlarida ancha yillar muzliklar paydo bo lgan bo lsa-da ʻ ʻ ʻ Shavkat Mirziyoyev rahbarligi ostida birinchi o rinda ana shu muzlar eritildi. ʻ Markaziy Osiyoda qisqa vaqt ichida « Yaxshi qo shnichilik munosabatlari ʻ tashabbuskori va arxitektori» nomini olgan Shavkat Mirziyoyev dunyoning 15 davlatiga 40 martadan ortiq tashrif buyurdilar va 5 davlat tomonidan turli xil ordenlar bilan taqdirlandilar. Prezidentimizning tashqi siyosatda birinchi amalga oshiradigan ishi aynan Markaziy Osiyo davlatlari bilan yaxshi qo shnichilik munosabatlari o rnatish edi. ʻ ʻ Yaqin-yaqingacha bu davlatlar bilan aloqalar iliq emas edi. Lekin Shavkat Mirziyoyev sharofatlari bilan yillar davomida paydo bo lgan muzliklar 1 yilda ʻ erib ketdi. To g ri hozirda pandemiya, lekin pandemiyadan oldingi 2017-2019 ʻ ʻ yildagi qo shni davlatlar bilan aloqani va undan oldingi paytdagi aloqalarni bir ʻ taqqoslab ko ringchi?! Yangi O zbekistonimiz yangicha dunyoqarash bilan ʻ ʻ jahonning rivojlanayotgan davlatlari orasida o z o rnini topayabdi. ʻ ʻ Shuningdek, 2017-2020 yillar davomida O zbekistonning Markaziy Osiyo ʻ mamlakatlariga nisbatan ochiq, konstruktiv, puxta o ylangan va pragmatik siyosati ʻ natijasida suvdan foydalanish, O zbekiston va qo shni davlatlar o rtasidagi davlat ʻ ʻ ʻ chegaralarini delimitatsiya va demarkatsiya qilish, transport kommunikatsiyalaridan foydalanish, davlat chegaralarini kesib o tish kabi ʻ murakkab va chalkash muammolarga yechim topildi. Agar besh yil oldin o zbek- ʻ qirg iz davlat chegarasini kuniga 200−300 kishi kesib o tgan bo lsa, global ʻ ʻ ʻ pandemiya ta sirida joriy qilingan cheklovlarga qadar bu ko rsatgich kuniga 30 ʼ ʻ 17 ming kishiga yetgan, O zbekiston-Tojikiston chegarasini esa kuniga 20 mingʻ fuqaro kesib o tgan. ʻ Bundan tashqari mamlakatimizda “Xalq boy bo lsa, davlat ham boy va ʻ qudratli bo ladi” shiori ostida aholi orasida tadbirkorlik faoliyatini rag batlantirish ʻ ʻ maqsadida imtiyozli kreditlar, soliq imtiyozlari va subsidiya berish siyosati olib borilyapti. Bundan tashqari tadbirkorlik faoliyatidan byurokratiyani yo qotish ham ʻ muhim vazifalardan biri bo lib qolyapti. Bularning samarasi o laroq tadbirkorlikni ʻ ʻ ro yxatga olish indeksida 8-o ringa ko tarildik, umumiy biznes faoliyatini olib ʻ ʻ ʻ borish reytingida oxirgi 5 yil ichida 141-o rindan 69-o ringa ko tarildik. Eng ʻ ʻ ʻ asosiysi esa tadbirkorlar shaxsan prezident bilan uchrashyaptilar, muammo va takliflarni erkin bildira olyaptilar. Yana bir muhim o zgarish sifatida O zbekistondagi iqtisodiy-statistik ʻ ʻ ma lumotlarni aniqligi va shaffofligi oshirilganligidir. O zbekistondagi istalgan ʼ ʻ fuqaro stat.uz ga kirish orqali O zbekistondagi eng yangi ijtimoiy-iqtisodiy ʻ o zgarishlarining statistikasini ko rishi mumkin. Statistika qo mitasi hodimlarini ʻ ʻ ʻ doimiy malakasini oshirish va xalqaro standartlarga amal qilish orqali ma lumotlar ʼ yanada reallikka yaqin, aniqroq bo lmoqda. Shaxsan o zim uchun eng quvonarli ʻ ʻ o zgarishlardan biri bu palov indeksi tuzilganligidir. O zbekiston iqtisodiy holatini ʻ ʻ yanada aniqlashtirish maqsadida 2020-yil yanvar oyida “palov indeksi” tuzildi. Dunyoning ko plab davlatlarida “BigMak indeksi”, Rossiyada “olivye indeksi” ʻ bo lganidek, bu indeks ham fuqarolarimiz sotib olish qobiliyati qanchalik ʻ o zgarganligini ko rsatib beradi. ʻ ʻ O zbekistonning xalqaro maydonlardagi o rni. ʻ ʻ Birlashgan Millatlar Tashkiloti dunyodagi 200 ga yaqin mamlakat a zo bo lgan eng yirik xalqaro ʼ ʻ tuzilma hisoblandi. O zbekiston mustaqillikka erishgach birinchi bo lib a zo ʻ ʻ ʼ bo lgan xalqaro ʻ tashkiloti ham aynan BMTdir. Bugungacha bu hamkorlik tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlash, sog liqni saqlash, ekologiya, ta lim, madaniyat, ʻ ʼ turizm kabi ko plab sohalardagi o zaro davom etib kelmoqda. ʻ ʻ BMT Inson huquqlari bo yicha kengashining 46-sessiyasida davlatimiz ʻ rahbarining ishtirok etishi va nutq so zlashini ko rib, uni tahlil qilib xalqaro ʻ ʻ 18 hamjamiyatning mamlakatimizga bo lgan munosabati qanday ekanligini anglashʻ mumkin. Prezidentimizning nufuzli minbardagi nutqi mamlakatimiz inson va uning huquqlari yo lida o zi tanlagan yo ldan ortga qaytmasligini, xalqaro ʻ ʻ ʻ huquqning inson huquqlariga oid umum e tirof etilgan prinsip va normalarini ʼ qat iy himoya qilishini va uni faol ilgari surishini yana bir bor namoyon etdi. ʼ Bugunga kelib O zbekiston BMTning to laqonli a zosi, shuningdek, 2015-yil ʻ ʻ ʼ sentabrda BMTga a zo barcha 193 ta davlat tomonidan qabul qilingan 2030- ʼ yilgacha bo lgan davrda barqaror taraqqiyot sohasidagi kun tartibini imzolagan ʻ tomon sifatida xavfsiz va sog lom sayyorada barcha odamlar uchun tenglik, ʻ taraqqiyot, qadr-qimmat va adolat hukm suradigan tinchlikka intilish bo yicha ʻ global majburiyatni o z zimmasiga olgan. So nggi yillarda O zbekiston ichki ʻ ʻ ʻ siyosatida kuzatilayotgan keng qamrovli islohotlar, ochiqlik va yangilanishlar, mamlakatning tashqi siyosatida ham yaqqol namoyon bo lmoqda. O zbekiston ʻ ʻ xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida, mintaqa va global darajada faol tashqi siyosatni yo lga qo yib, xorijiy hamkorlar bilan o zaro ʻ ʻ ʻ manfaatli munosabatlarni rivojlantirmoqda. Bunday izchil, aniq va konstruktiv tashqi siyosatni xalqaro ekspertlar va kuzatuvchilar ham e tirof etmoqda. Jahon ʼ bo ylab tarqalgan koronavirus infeksiyasi va global darajadagi inqirozli xavf- ʻ xatarlar davrida ham O zbekiston mamlakatda ijtimoiy-iqtisodiy barqarorlikni ʻ ta minlab, mintaqa davlatlari va jahon hamjamiyati bilan hamkorlik aloqalarini ʼ davom ettirishga alohida e tibor qaratdi. ʼ O zbekiston va Markaziy Osiyo davlatlarining strategik hamkorliklari. ʻ Ma lumki, O zbekiston tashqi siyosiy faoliyatining asosiy vazifalaridan biri – o z ʼ ʻ ʻ hududi atrofida tinchlik, barqarorlik va xavfsizlik muhitini shakllantirish hisoblanadi. Shu nuqtai nazardan, Prezident Shavkat Mirziyoyev qo shnilarimiz – ʻ Markaziy Osiyo davlatlari bilan do stona, yaqin qo shnichilik va o zaro manfaatli ʻ ʻ ʻ aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlashni asosiy ustuvor tashqi siyosiy yo nalish sifatida belgilab berdi. ʻ 2020 yil – “Ilm, ma rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili” davlat dasturi ʼ doirasida O zbekiston ochiq va pragmatik tashqi siyosiy faoliyatini, jumladan, ʻ 19 Markaziy Osiyo yo nalishida ham izchil davom ettirdi. Xususan, Markaziy Osiyoʻ mintaqasidagi mamlakatlar bilan barcha sohalarda o zaro do stlik, yaxshi ʻ ʻ qo shnichilik va strategik sheriklik ruhidagi munosabatlarni sifat va mazmun ʻ jihatidan yangi bosqichga olib chiqish borasida 2020 yil davomida tashqi siyosiy va iqtisodiy faoliyat bo yicha davlat idoralari tomonidan 23 ta oliy darajada va 12 ʻ ta yuqori darajada tashrif va turli tadbirlar amalga oshirildi. Bu jarayonda “xalq diplomatiyasi” amalda juda faol bo lgani kuzatildi. Xususan, xalq vakillari – ʻ olimlar va rassomlar, madaniyat va din arboblari, ishbilarmonlar va yoshlar, turizm va sport tashkilotlari, jamoat birlashmalari va nodavlat tashkilotlar ishtirokida 90 dan ortiq turli uchrashuvlar, anjumanlar, videokonfrensiyalar va boshqa shu kabi tadbirlar o tkazildi. ʻ Global pandemiya xavfiga qaramay, Markaziy Osiyo davlatlari rahbarlarining doimiy muloqoti ta minlandi va mamlakatlar o rtasida faol ʼ ʻ hamkorlik aloqalari davom ettirildi. Mintaqa davlatlari koronavirus infeksiyasi tarqalishining dastlabki kunlaridanoq bir-birlariga ijtimoiy yordam ko rsatishni ʻ boshladilar. O zbekiston Qozog iston, Qirg iziston va Tojikistonga bir necha bor ʻ ʻ ʻ gumanitar yordam yubordi. Bunga javoban Qirg iziston va Tojikiston singari ʻ qo shnilarimiz Sardoba suv omborini tiklash uchun insonparvarlik yordamini ʻ ko rsatdilar. Shuningdek, 2020 yilning dekabr oyida O zbekiston ko magi bilan ʻ ʻ ʻ Qirg izistonda zarur tibbiy jihozlar va mebellar bilan to liq jihozlangan 200 o rinli ʻ ʻ ʻ yuqumli kasalliklar shifoxonasi foydalanishga topshirildi. Bundan tashqari, pandemiya davrida koronavirusga qarshi kurashda tibbiyot sohasida axborot va tajriba almashinuvi, o zaro gumanitar yordam ko rsatish, ʻ ʻ chegaralarda yuklarning uzluksiz harakatlanishini yo lga qo yishga erishildi. Bu ʻ ʻ esa mintaqada dunyoning boshqa davlatlariga nisbatan koronavirus bilan kasallanish va uning natijasidagi o lim sonining kamligini ta minlash imkonini ʻ ʼ berdi. Qolaversa, joriy yil yanvar oyida O zbekiston va Qozog iston hukumatlari ʻ ʻ AQSH bilan hamkorlikda mintaqada iqtisodiy aloqalarni kengaytirishga xizmat qiladigan loyihalarni qo llab-quvvatlash uchun besh yil ichida kamida 1 mlrd. ʻ 20 dollarga teng mablag larini jalb etish maqsadida “Markaziy Osiyo investitsiyaviyʻ sherikligi” tashabbusini yo lga qo ydi. “C5+1” platformasi orqali amalga ʻ ʻ oshirilayotgan ushbu tashabbus Markaziy Osiyo mamlakatlari iqtisodiyotini mustahkamlash va o sishini ta minlash maqsadida savdo-sotiqni oshirish, ʻ ʼ kompleks rivojlanishni rag batlantirish va ko p tomonlama aloqalarni ʻ ʻ chuqurlashtirish uchun barcha mavjud imkoniyatlardan foydalanishga intiladi. Jahon hamjamiyatida Markaziy Osiyoning ahamiyati va roli oshib borayotganini mintaqa va yirik davlatlar o rtasida ko p tomonlama hamkorlikning ʻ ʻ turli formatlari tashkil qilinayotganida ham ko rishimiz mumkin. ʻ Mavjud “Markaziy Osiyo – AQSH”, “Markaziy Osiyo – Yevropa ittifoqi”, “Markaziy Osiyo – Koreya Respublikasi”, “Markaziy Osiyo – Yaponiya” kabi muloqot formatlari qatoriga oxirgi yillarda “Markaziy Osiyo – Hindiston”, “Markaziy Osiyo – Xitoy” va “Markaziy Osiyo – Rossiya Federatsiyasi” singari yangi formatlar qo shildi. Mazkur holat, birinchidan, mintaqadagi ijobiy ʻ o zgarishlar natijasida yuzaga kelgan mutlaqo yangi muhit dunyoning yetakchi ʻ davlatlari tomonidan Markaziy Osiyoga nisbatan e tiborning oshganini ko rsatsa, ʼ ʻ ikkinchidan, chet el davlatlari mintaqa mamlakatlari bilan nafaqat ikki tomonlama hamkorlik doirasida, balki yagona mintaqaviy ko p tomonlama munosabatlarni ʻ rivojlantirishga ahamiyat qaratayotganidan dalolatdir. Shu bilan birga, mintaqa hamda boshqa davlat va xalqaro institutlar o rtasida ʻ yangi formatlarning tuzilishi bu, Markaziy Osiyoning geosiyosiy va iqtisodiy ahamiyati oshib borishiga, shuningdek, mintaqaga xalqaro munosabatlardagi yaxlit siyosiy-diplomatik subyekt sifatida qaralishiga olib kelmoqda. Markaziy Osiyo davlatlarining yaxlit siyosiy-diplomatik subyekt sifatidagi o rni hamda o zaro hamjihatligi va birdamligi Qirg izistonda 2020 yil oktabr ʻ ʻ ʻ oyida yuz bergan norozilik namoyishlari va tartibsizliklarga O zbekiston, ʻ Qozog iston, Turkmaniston va Tojikiston respublikalari Prezidentlari qo shma ʻ ʻ bayonot bilan munosabat bildirganliklarida ham kuzatildi. Qo shma bayonotda ʻ qardosh Qirg izistonda sodir bo layotgan voqealar jiddiy tashvish tug dirayotgani ʻ ʻ ʻ hamda Qirg izistonning barcha siyosiy partiyalari va jamoatchilik doiralari ʻ 21 tinchlik va osoyishtalikni ta minlash, konstitutsiya va milliy qonunchilikka so zsizʼ ʻ rioya qilish bilan yuzaga kelgan muammolarni hal qilish uchun zarur bo lgan sa y- ʻ ʼ harakatlarni amalga oshirishiga umid bildirildi. Qayd etish joizki, Markaziy Osiyo davlatlarining barqarorligi va hamjihatligi,birinchidan, xalq farovonligiga, ikkinchidan, mintaqaning investitsion jozibadorligini oshirib, xorijiy sherik davlatlar va investorlar bilan hamkorlik uchun keng imkoniyatlar yaratishga xizmat qiladi. O zbekiston va mintaqa ʻ davlatlari o rtasida shakllangan va yanada mustahkamlanib borayotgan yangi ʻ muhit mazkur maqsadlarga erishishga hamda o zaro siyosiy, savdo-iqtisodiy, ʻ madaniy-gumanitar hamkorlikni kuchaytirishga xizmat qiladi. Prezident Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga Murojaatnomasida hamda 2021 yil “Yoshlarni qo llab-quvvatlash va aholi salomatligini mustahkamlash yili” ʻ Davlat dasturida Markaziy Osiyo davlatlari bilan yaqin qo shnichilik aloqalarini ʻ mustahkamlashga alohida ahamiyat qaratilgan. Xususan, joriy yil Davlat dasturida Markaziy Osiyo davlatlari bilan munosabatlarni izchil davom ettirish chora-tadbirlar rejasida:  O zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ikki tomonlama va ʻ mintaqaviy aloqalarni sifat jihatidan yangi bosqichga olib chiqish bo yicha ʻ kompleks chora-tadbirlar dasturini ishlab chiqish;  oliy va yuqori darajada o zaro tashriflarni tashkil etish; ʻ  “Xalq diplomatiyasi” mexanizmlaridan samarali foydalanish;  yaxshi qo shnichilik munosabatlarini mustahkamlash yo lidagi mavjud ʻ ʻ to siqlarni birgalikda hal etish; ʻ  savdo iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish va tovar ayirboshlash hajmining o sishi ʻ va hamkorlikni mustahkamlash uchun qulay sharoitlar yaratish;  mintaqaning tranzit va logistika salohiyatidan samarali foydalanish va transport infratuzilmasi rivojlanishini ta minlash; ʼ  Markaziy Osiyo mamlakatlarining mintaqalari (shu jumladan, chegara 22 hududlari) o rtasidagi hamkorlikni faollashtirish ko zda tutilgan.[6]ʻ ʻ Bundan tashqari, joriy yilda O zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari bilan ʻ aloqalarini ko p tomonlama hamkorlik mexanizmlari, jumladan, Birlashgan ʻ Millatlar Tashkiloti (BMT), Mustaqil Davlatlar Hamdo stligi (MDH), Shanxay ʻ Hamkorlik Tashkiloti (SHHT), Turkiy tilli davlatlar hamkorlik Kengashi (TTDHK), Yevropada Xavfsizlik va Hamkorlik Tashkiloti (YXHT) va boshqa tuzilmalar doirasida ham rivojlantirishni, bunda nafaqat siyosiy-diplomatik munosabatlar, balki iqtisodiy diplomatiya, parlamentlararo diplomatiya hamda xalq diplomatiyasini kuchaytirish nazarda tutilmoqda. Qolaversa, joriy yilda SHHTda O zbekiston Respublikasining 2021–2022 ʻ yillarda raisligini inobatga olib, mazkur yo nalishda ustuvor vazifalar va asosiy ʻ tadbirlarini ishlab chiqish ham Davlat dasturida rejalashtirilgan. SHHTda Rossiya, Xitoy, Pokiston va Hindiston qatori Markaziy Osiyo davlatlaridan O zbekiston, ʻ Tojikiston, Qozog iston va Qirg izistonning a zo davlatlar ekanligi, ushbu xalqaro ʻ ʻ ʼ tashkilot doirasida hamkorlikni jadallashtirish alohida ahamiyat kasb etishini ta kidlash mumkin. ʼ O zbekiston Prezidentining Parlamentga Murojaatnomasi va joriy yilgi Davlat ʻ dasturida qo shni Markaziy Osiyo davlatlariga alohida urg u berilishining ʻ ʻ muhimligi shundan iboratki, mazkur yo nalish O zbekiston tashqi siyosatining ʻ ʻ bosh ustuvor yo nalishi hisoblanadi. Bu O zbekiston Markaziy Osiyoning barcha ʻ ʻ davlatlari bilan chegaradosh mintaqadagi yagona davlatligi, mamlakatdagi har qanday siyosiy, iqtisodiy va madaniy sohadagi o zgarishlarning bevosita ʻ mintaqaga ta sir etishi ʼ hamda Markaziy Osiyoning barqaror rivojlanishi mintaqaning barcha davlatlari manfaatlariga xizmat qilishida namoyon bo lmoqda. O zbekistonning bugungi tashqi siyosati, xususan, yaxshi ʻ ʻ qo shnichilik va pragmatik mintaqaviy siyosati davlatning xalqaro nufuzini ʻ oshiribgina qolmay, Markaziy Osiyoning barqaror va ulkan imkoniyatlarga ega hamkorlik makoniga aylanishiga xizmat qilmoqda. O zbekistonning tashqi iqtisodiy faoliyati. ʻ Qayd etish joizki, so nggi ʻ yillarda Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbuslarini qo shni davlatlar rahbarlari ʻ 23 tomonidan qo llab-quvvatlanishi natijasida Markaziy Osiyoda siyosiy muloqot vaʻ o zaro ishonch mustahkamlandi, davlat rahbarlarining Maslahatlashuv ʻ uchrashuvlari yo lga qo yildi. ʻ ʻ Natijada mintaqadagi ikki va ko p tomonlama hamkorlik darajasi yangi ʻ bosqichga ko tarildi. Xususan, 2017-2019 yillar davomida Markaziy Osiyo ʻ mamlakatlari bilan savdo aylanmasi yillik o rtacha 50 foizdan ko proqqa o sib, ʻ ʻ ʻ 5,2 mlrd. dollarga yetgan. 2020 yil natijalariga ko ra esa, global pandemiya ʻ sharoitiga qaramay, O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari bilan savdo ʻ aylanmasining umumiy hajmi 5 mlrd. dollarni tashkil etdi. Jumladan, O zbekistonning umumiy tashqi savdo aylanmasida Markaziy ʻ Osiyo davlatlarining ulushi 2019 yildagi 12,4% dan, 2020 yilda 13,6 % ga oshgan. O zbekistonning mintaqadagi umumiy tashqi savdo aylanmasida esa ʻ Qozog istonning ulushi 61%, Qirg iziston – 18,2%, Turkmaniston – 10,6% va ʻ ʻ Tojikistonning ulushi 10,2% ni tashkil etdi. Markaziy Osiyo mamlakatlari o rtasida savdo-iqtisodiy munosabatlarning ʻ mana shunday yaxshilanishi, umuman aytganda, mintaqaning investitsiyaviy jozibadorligini oshirishga yordam berdi. Xususan, 2017-2020 yillar oralig ida ʻ O zbekiston va mintaqa mamlakatlari o rtasida 300 dan ortiq shartnoma, ʻ ʻ shuningdek, qariyb 75 mlrd. dollarga teng shartnoma va bitimlar imzolangan. O zbekiston statistika qo mitasining yangi ma lumotlariga ko ra ʻ ʻ ʼ ʻ O zbekistonning 2021 yil yanvar-iyun oyiga tashqi savdo hajmi 18 mlrd dollarga ʻ yetgan, shundan 10 944 mln dollar import, 7 056 mln dollar eksport tashkil etdi. MDH davlatlari bilan 2021 yilgi yanvar-iyun oyidagi savdo hajmi 6 665,2 mln dollarni shundan 2 274,2 mln dollar eksport, 4 391,0 dollar import tashkil etgan. Shundan O zbekistonning Markaziy Osiyo davlatlari O zbekistonning Markaziy ʻ ʻ Osiyo mamlakatlari bilan savdo 2 803,8 mln dollar tashkil etdi, shundan 1 174,6 mln dollar eksport, 1 629,2 mln dollar esa import hisoblanadi. [8] Logistika: yangi savdo yo llari ʻ . O zbekistonning hozirgi sharoitining potensiali ʻ juda yuqori hisoblanadi. Markaziy Osiyoda hozirda kishi boshiga YIM eng katta davlat Qozog iston hisoblansa-da, Qozog iston tashqi qarzining yildan-yilgi ʻ ʻ 24 oshaverishi tufayli (YIM ga nisbatan 94%) O zbekiston kelgusi o sishda kattaʻ ʻ potensialga egadir. UzAvtoSanoat avtomobillari ham asosan Qozog istonga ʻ eksport qilinadi. Afg oniston esa hozirda O zbekiston uchun riskka ega yuqori ʻ ʻ foydali hamkor hisoblanadi. Hozirda Afg onistondagi vaziyat qaltis bo lsa-da, ʻ ʻ keyinchalik muammo hal etilgach O zbekiston o z tovarlari uchun yana bir ʻ ʻ davlatga va eng asosiysi okeanga chiqish imkoniyatlarini oshiradi. Afg onistondan o tgacha biz Pokistondagi Karachi porti orqali dunyo suv ʻ ʻ logistikasiga qo shilamiz. O zbekiston noqulay geografik joylashuviga qaramay ʻ ʻ okeanga chiqishni uddalasa eksportdan keladigan foyda bir necha barobar oshishiga shubham yo q. Okean logistikasi foydalari: ʻ  Bir birlik yuk uchun arzon narx;  bir reysda katta hajmdagi yukni yetkazish imkoniyati;  juda og ir konstruksiyalarni yetkazish imkoniyati (6 tonnadan 600 ʻ ming tonnagacha);  yuqori xavfsizlik darajasi;  universallik (deyarli istalgan turdagi yukni tashish imkoniyati). Bu nafaqat O zbekistonga okean logistikasi balki Pokiston va ʻ Afg onistondagi ʻ davlatlar bilan savdo aloqalari yanada yaxshilanishi, dinimiz birligi tufayli o zaro ʻ do stlik aloqalari o rnatishimiz mumkin. To g ri hozirda Afg onistondagi vaziyat ʻ ʻ ʻ ʻ ʻ beqaror, ammo ikki davlatlar o rtasida o zaro manfaatli munosabatlar qurishga ʻ ʻ intilish, O zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vaziri Abdulaziz Komilov ancha ʻ tajribali diplomat ekanligi va Afg onistonning va dalari bu logistika loyihasining ʻ ʼ amalga oshish imkoniyatini ancha oshiradi. Lekin agar biz o ylagan yo l amalga ʻ ʻ oshmasa bizda yana Turkmaniston va Eron orqali ham okeanga chiqishimiz mumkin. Bu Pokistondagi portdek manfaatli bo lmas, ammo Turkmaniston bilan ʻ yaxshi aloqalar okean logistikasi faoliyatiga yordam berishi mumkin. Yangi tashqi savdo nazariyasi. Yana bir iqtisodiy maslahat – iqtisodiyot bo yicha Nobel mukofotiga sazovor bo lgan Pol Krugmanning “yangi tashqi ʻ ʻ 25 savdo” nazariyasiga ko ra tashqi savdo aloqalarini olib borishdir. Nazariyagaʻ ko ra davlatlar o z hududida ko p va arzon bo lgan tovarlarni eksport, qimmat va ʻ ʻ ʻ ʻ defitsit tovarlarni esa import qilishi yetarli emas. Juda ko p iqtisodchilarning 50 ʻ yildan ortiq kuzatishlaridan ma lum bo ldiki, rivojlangan davlatlar bu qonunga ʼ ʻ amal qilishmaydi, aks holda faqatgina bir davlat bir tovarni ishlab chiqargan bo lardi. Krugman fikricha bunga quyidagi sabablar bor: ʻ  Iste molchilarning tanlovga ega ekanliklari ularni quvontiradi va sotuvlarni ʼ oshiradi. Turli davlat tovarlari o rtasida raqobat yuzaga kelsa-da, tovarlarning ʻ shakli, narxi va boshqa xususiyatlariga ko ra har bir tovar o z mijozlariga ega bo ladi ʻ ʻ ʻ (masalan, Ford va Volksvagen mashinalari turli xil bo lsa-da, AQSh va ʻ Germaniya davlatlarida ancha katta hajmda sotiladi)  Bunda “masshtabdan iqtisod” qonuni amal qiladi, ya ni kompaniyalar ʼ ko proq tovar ishlab chiqargan sari bir birlik mahsulot ularga arzonroqqa tushadi. ʻ Oqibatda kompaniya yanada foyda ko radi ʻ  Kompaniyalarning katta daromadga ega bo lishi ularni ko proq tovar ʻ ʻ ishlab chiqarishga, qudratli raqobatchilarga ega bo lishi esa xarajatlarni ʻ minimallashtirib, tovarlarni sifatli ishlab chiqarishga undaydi Qisqa qilib aytganda “Transport xarajatlarini kamaytirish, shahar aholisining ko payishi ishlab chiqarish hajmining ko payishiga, ish haqining oshishiga va ʻ ʻ tovarlarning xilma-xil yetkazib berilishiga olib keladi, bu esa o z navbatida ʻ shaharlarga migratsiyani (qo shimcha ishchi kuchini) rag batlantiradi”. Demak, ʻ ʻ O zbekiston avtosanoatining qo shni avtosanoatlar bilan raqobat qilishi, ʻ ʻ raqobatbardosh o xshash tovarlar oldi-sotdisini tashkil etish muhim hisoblanadi. ʻ Oqibatda, monopolistik bozor vujudga keladi. Qanchalik paradoksal ko rinmasin, ʻ bu iqtisodchilarning uzoq vaqt davomida kuzatishlari samarasi va bugungi kun haqiqati. Aks holda AQSh faqat mashina, Belorus kartoshka, O zbekiston paxta ʻ eksporti bilan shug ullanardi. ʻ Ko plab ekspertlar fikricha MDH davlatlaridagi aholi, qulay iqtisodiy ʻ geografiya va o zaro manfaatli shartnomalar orqali Krugman keltirgan ʻ 26 “masshtabdan o sishga” ega bo lish mumkin. Krugman nazariyasiga ko ra bungaʻ ʻ ʻ 300 mln aholi zarur va aynan MDH davlatlarida shuncha odam bor. Lekin bunda barchaga adolatli shartnomalar tuzilishi shart, agar kimdir “ko rpani o ziga tortsa” ʻ ʻ bu boshqalarga va yakunda o ziga ham zarar yetkazadi. ʻ Bundan tashqari O zbekiston bozorida ichki raqobatchilarni ko paytirish ʻ ʻ muhim hisoblanadi. Hozirda Yaponiya misolidan olsa Yaponiya avtosanoatida 4 ta gigant – Toyota, Honda, Nissan va Suzuki brendlari mavjud. Toyota, Nissan va Honda esa AQSH da avtomobil sotilishi bo yicha Top-5 likka kirishgan. Shu ʻ oddiy misoldan ko rishimiz mumkinki ichki bozordagi kuchli raqobat tashqi ʻ bozor uchun raqobatbardosh tovar ishlab chiqarishga majbur qiladi. Albatta, Krugman nazariyasini amalga oshirishdan oldin ichki raqobatchilarni ham hosil qilish lozim. O zbekiston Respublikasi davlat qarzi. ʻ Hozirda ba zi insonlar O zbekiston ʼ ʻ davlat qarzi ko payayotganligidan xavotirda. Bu ko rsatkich hozirda 23,2 mlrd. ʻ ʻ AQSH dollarini ni tashkil etadi. (YIM ga nisbatan 40.1%). Lekin shuni esda tutish kerakki Yaponiyaning hozirgi davlat qarzining YIM ga nisbatan 266% ni tashkil etadi. O zbekistonda esa ahvol 6 barobar yaxshiroq. AQSh da bu ko rsatkich ʻ ʻ 140%ni tashkil etadi. Ammo AQSh va Yaponiya davlatlari to g ri yo lga ʻ ʻ ʻ qo yilgan iqtisodiy siyosat orqali bu qarzlar ularga katta xavf ko rsatmaydi. ʻ ʻ Bundan tashqari iqtisodchi-ekspert Bekzod Hoshimov so zlariga ko ra agar ʻ ʻ O zbekiston olgan qarzlar to g ri yo nalishga sarflansa, aholining yashash ʻ ʻ ʻ ʻ sharoitlarini yaxshilagan holda qarzlarning ko p qismini qaytara olishimiz ʻ mumkin. 6 6 T. Narbaeva Xalqaro reyting va indekslar. zarnews.uz › uz/post/xalqaro-reyting-va-indekslar- 27 2.2.Gender tengligini ta minlashda xalqaro reyting va indekslarning‟ ahamiyati: ayollar, tinchlik va xavfsizlik indeksi (wps) Bugungi kunga kelib ijtimoiy hayotning asosiy sohalarida gender tengligiga erishish hamda uni jamiyatda ta‘minlash kun tartibiga q о ’yilayotgan asosiy maqsadlardan biriga aylanib bormoqda. BMT Bosh Assambleyasining 2015 yilning sentabrida Barqaror rivojlanish b о ’yicha о ’tkazilgan sammitida 70-son rezolyusiyasi qabul qilinib, 17 ta maqsadga erishish b о ’yicha 169 ta maqsadli vazifa tasdiqlangan. Bevosita barqaror rivojlanish sohasidagi 5-maqsad — Gender tenglikni ta‘minlash va barcha xotin-qizlarning huquq va imkoniyatlarini kengaytirishga erishishdan iborat. Xususan, mamlakatimizda s о ’nggi yillarda gender tenglik tamoyilini jamiyatga singdirish bilan bog’liq amalga oshirilayotgan islohotlar diqqatga sazovordir. 2016 yildan bugungi kunga qadar gender tenglikni ta‘minlash, xotin- qizlarni q о ’llab-quvvatlash, ularning davlat va jamiyat boshqaruvida rolini oshirish b о ’yicha О ’zbekiston Respublikasining 2 ta qonuni, Prezidentning 9 ta Farmon va qarori, hukumatning 18 ta qarori qabul qilindi, О ’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining tegishli qarori bilan ―2030 yilga qadar О ’zbekiston Respublikasida gender tenglikka erishish strategiyasi ishlab chiqildi ‖ va hayotga tatbiq etilmoqda. Jamiyatda gender tenglik tamoyilini singdirish va tatbiq etish albatta oson kechadigan jarayonlardan emas, bu borada ―gender tenglik tushunchasining ‖ talqini bilan bog’liq b о ’lgan bahsli, stereotipli munozaralar, faqat ayol huquqlarini himoya qilish deb tushunishlik hollari uchrab turgan b о ’lsa, ikkinchi tomondan amaliyotda normativ huquqiy hujjatlar bilan hayotga tatbiq qilinib kelinayotgan gender tengligining talablari о ’z navbatida muayayn tarzdagi yangi mexanizm va chora-tadbirlarni ham joriy qilishni taqozo etadi. 28 О ’zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining 2021 yil 28 maydagi Qarori bilan tasdiqlangan ―2030 yilga qadar О ’zbekiston Respublikasida gender tenglikka erishish strategiyasi da jamiyat hayoti va faoliyatining barcha‖ sohalarida, shu jumladan siyosat, iqtisodiyot, huquq, madaniyat, ta‘lim, ilm-fan, sport munosabatlarida xotin-qizlar va erkaklarning huquq hamda imkoniyatlarining tengligi borasidagi bugungi holat va mavjud muammolar k о ’rsatib о ’tilib, strategiya vazifalaridan biri sifatida gender tenglik, ayollar tadbirkorligi, xotin-qizlar va erkaklarga nisbatan tazyiq va z о ’ravonlik holatlarini baholovchi xalqaro reyting va indekslarda О ’zbekistonning о ’rnini yaxshilash b о ’yicha kompleks chora-tadbirlarni amalga oshirish belgilangan. Mazkur vazifani amalga oshirishda gender tengligiga erishish borasidagi indekslarni tahlil qilish va о ’rganish dolzarb masalalardan biri b о ’lib hisoblanadi. Bugungi kunda bir nechta tashkilotlarning indekslari asosida gender tengligini ta‘minlash jahon mamlakatlari miqyosida baholanib kelinmoqda. Xususan, BMTning Barqaror rivojlanish dasturlari doirasida «Gender indeksi», Taraqqiyot dasturining ―Gender tengsizlik indeksi hamda inson taraqqiyoti indeksi . Jahon Bankining «Ayollar, biznes va ‖ qonun indeksi», AQShning Jordjtaun instituti tomonidan yuritiladigan «Ayollar, tinchlik va xavfsizlik indeksi», Jahon iqtisodiy forumi tomonidan tayyorlanadigan «Global gender tafovuti (GGI)», Global boshqaruv forumining Gender tengligi va boshqaruv indeksi (GEGI), Iqtisodiy hamkorlik va taraqqiyot tashkilotining Ijtimoiy institutlar va gender indeksi (SIGI) asosiy xalqaro gender reytingini belgilovchilar hisoblanmoqda. Jahon bankining Ayollar, biznes va qonun indeksida О ’zbekiston 2020 yilda xotin-qizlar huquqlari va gender tenglik b о ’yicha ahamiyatga molik islohotlarni amalga oshirgan 27 ta davlat qatoriga kiritilib 5 pog’onaga yuqorilab, 190 ta davlat orasida 134- о ’rinni egalladi. Biroq indeksning 2021 va 2022 yilgi hisobotlarida О ’zbekistan 190 ta davlat orasida 70,6 ball bilan 134- о ’rinda qayd etilgan holda о ’zgarishsiz qolib 29 kelmoqda. Markaziy osiyo mamlakatlari orasida Tojikiston yuqori 78,8 ball bilan ustunlik qilmoqda. О ’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 2 iyundagi ― О ’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi о ’rnini yaxshilash hamda davlat organlari va tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish t о ’g’risida gi PF-6003-sonli Farmoniga asosan‖ xalqaro reyting va indekslar bilan ishlash b о ’yicha respublika kengashi tashkil etildi. Kengashning ishchi organlari etib О ’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Adliya vazirligi belgilandi. Farmonda Kengashning vazifalari etib, О ’zbekiston Respublikasi uchun ustuvor b о ’lgan xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning о ’rnini yaxshilash maqsadlariga xizmat qilishini ta‘minlash, mazkur y о ’nalishdagi ishlarning samaradorligiga t о ’siq b о ’layotgan muammolarni bartaraf etish, shuningdek, davlat va jamiyat hayotining turli jabhalarini tartibga solishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar va ularning loyihalarini О ’zbekiston Respublikasi uchun ustuvor b о ’lgan xalqaro reyting va indekslardagi mamlakatning о ’rniga ta‘siri nuqtai nazaridan kompleks baholab borish belgilangan. 2017-yilda Oslo tinchlik va xavfsizlik markazi (PRIO) va Djorjtaun ayollar, tinchlik va xavfsizlik instituti ayollar farovonligini har tomonlama baholashni ta‘minlaydigan yangi global indeksni ishlab chiqdi. Global Ayollar, tinchlik va xavfsizlik indeksi (WPS) ayollarning oilada va jamiyatdagi imkoniyatlarini aks ettiradi. Global Ayollar, tinchlik va xavfsizlik indeksi (GATH)– bu ayollar xavfsizligiga alohida e‘tibor beruvchi birinchi gender indeks hisoblanadi. Indeks natijalari t о ’plam k о ’rinishida Norvegiya Tashqi ishlar vazirligi k о ’magida chop etiladi. BMT Xavfsizlik Kengashining ayollar, tinchlik va xavfsizlik t о ’g’risidagi 2000-yildagi 1325-sonli rezolyutsiyasi bilan belgilangan kun tartibi ayollarning doimiy dunyo tinchligi, adolati va xavfsizligiga erishish bilan bog’liq masalalarda muhim rol о ’ynashini aniq aks ettiradi. 2016-yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Bosh Assambleyasi va 30 Birlashgan Millatlar Tashkilotining Xavfsizlik Kengashi “tinchlikni saqlash” t о ’g’risidagi qarorlarini qabul qildi, ularda tinchlik о ’rnatishdan tinchlikparvarlikka “jamiyatning umumiy qarashlarini shakllantirish jarayoni”ga о ’tishni maqsad sifatida qabul qildilar. Kun tartibidagi masala 2030- yil Barqaror Rivojlanish Maqsadlarini t о ’ldiradi, bu barcha uchun inklyuziv, adolatli va tinch jamiyat qurish zarurligini belgilaydi. Global Ayollar, tinchlik va xavfsizlik indeksining uchinchi nashri shuni k о ’rsatmoqdaki, ayollar maqomi global miqiyosda о ’sishi sekinlashdi va mamlakatlar о ’rtasidagi tengsizlik oshib – k о ’rsatkichlardagi b о ’shliq 2017-yilga qaraganda 44% ga yuqoriga k о ’tarildi. Qizig’i shundaki, GATH ayollarning holati va yutuqlarini erkaklar bilan taqqoslagan holda emas, balki mutlaq nuqtayi nazardan aks ettiradi: mamlakatlar ayollar va erkaklar о ’rtasidagi b о ’shliq bilan emas, balki integratsiya, adolat va ayollar xavfsizligining umumiy k о ’rsatkichlari asosida baholanadi. Yangi k о ’rsatkichlar majburiy migratsiyani о ’lchaydi hamda Afg’oniston, Pokiston, AQShdagi viloyat va davlat darajasida GATH indikatorining samaradorligini aks ettiradi. Indeks, shuningdek, qurolli t о ’qnashuvlar sonining xavotirli о ’sishini k о ’rsatib beradi: 2020-yilda 56 ta davlatda r о ’y bergan mojarolar va 72 ta nodavlat tashkilotlar о ’rtasida mojarolar qayd etilgan. Majburiy migratsiya 2020-yil oxirida rekord darajadagi 90 millionga yetdi, shundan 55 millioni ichki migratsiya hisoblanadi. Indeks uchta asosiy indikatorni va 11 ta subindikatorlarni о ’z ichiga oladi: InklyuziY. Ushbu indikator ayollarning iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy sohada qamrab olinganlik darajasini baholaydi. 1. Ayollar ta‘lim olishining о ’rtacha davomiyligi. 2. Ayollarning moliyaviy xizmatlardan foydalanish qamrovi. 3. Ayollarning bandligi. 4. Ayollarning uyali telefonlardan foydalanish darajasi. 5. Parlamentdagi ayollar ulushi. Adolat rasmiy qonunlar va norasmiy kamsitish darajasini baholaydi. 31 1. Diskriminatsion normalar. 2. О ’g’il bola tug’ilishining afzal k о ’rilishi. 3. Ayollarga nisbatan huquqiy diskriminatsiyaning y о ’qligi. Xavfsizlik uch darajada о ’lchanadi: oila, mahalla va jamiyat. 1. Yaqin hamkor tomonidan z о ’ravonlik. 2. Jamoat xavfsizligi. 3. Uyushgan z о ’ravonlik. Bu uchta о ’lchovning har biri uchun hisoblangan pastki indekslarning geometrik о ’rtacha qiymati sifatida baholanadi, har bir subindeks esa har bir о ’lchov uchun normallashtirilgan k о ’rsatkichlarning о ’rtacha arifmetik qiymatidir. Indeksining z о ’ravonlikka oid k о ’rsatkichiga k о ’ra, Janubiy Osiyo eng yomon k о ’rsatkichlarga ega b о ’lgan mintaqa b о ’lib, yuqori darajadagi yaqin sherik z о ’ravonligiga ega. Yaqin Sharq va Shimoliy Afrika mintaqasi adolat nuqtayi nazaridan barcha mintaqalar orasida eng past ball oldi, Lotin Amerikasida esa jamoat xavfsizligida xavotirli tendensiyalar mavjud: atigi har uch ayoldan bittasi tunda о ’z mahallasi atrofida yurishda о ’zini xavfsiz his qiladi. Ayollar uchun eng xavfli davlatlar Afg’oniston, Suriya, Yaman, Pokiston va Iroq ekani aytildi. Norvegiya 0,922 ball t о ’plagan holda, GATH indeksining uchinchi nashrida birinchi о ’rinni egallaydi. Barcha besh Skandinaviya davlatlari kuchli yettilikka kirgan. Bunday k о ’rsatkichlar progressiv davlat siyosati bilan bog’liq. Biroq hech bir mamlakat eng yuqori ballga ega emas. Ta‘kidlash joizki, MDH davlatlari orasida eng yuqori о ’rinni Belorusiya – 38- о ’rinni, Rossiya 53- о ’rin, Qozog’iston 59- о ’rin, Ukraina 66- о ’rin, О ’zbekiston 74- о ’rin, Turkmaniston 60- о ’rin, Tojikiston 85- о ’rin, Qirg’iziston esa 97- о ’rinni egallagan. WPS Index k о ’rsatkichlariga k о ’ra, О ’zbekistonda ayollarning parlamentdagi ulushi 2017-yil bilan solishtirganda oshgan (16,4% dan 28,7% gacha). Ayollarning moliyaviy faoliyatdagi ishtiroki k о ’rsatkichi esa 2017-yildagi 39,3% dan 2021-yildagi 36% gacha pasaygan. Ayollar tomonidan ijtimoiy xavfsizlikni qabul qilish k о ’rsatkichi ham ushbu davr uchun 90,3% dan 85,7% gacha pasaygan. 32 Umuman olganda, mazkur indeks gender tengligiga erishishda ayollar uchun yaratilayotgan imkoniyatlarni baholash va dunyoda havfsizlik hamda tinchlik orqali erishilishi mumkun b о ’lgan imkoniyatlarni k о ’rsatib berishga qaratilgan, ushbu indeksda О ’zbekistonni k о ’rsatgichlarini yahshilashda chuqur tahlillar va ular asosida chora tadbirlar belgilash talab etiladi. 33 Xulosa Xulosa shuki, hozirda O zbekiston yangi tarmoqlarda iqtisodiyʻ rivojlanishlarga erishish va yangi qo shnichilik aloqalarini o rnatish yo lida ʻ ʻ ʻ shaxdam qadamlar tashlamoqda. Deyarli barcha ko rsatkichlar bo yicha 5 yil ʻ ʻ ichida ijobiy o zgarishlar qayd etildi. Oxirgi yillarda sodir bo layotgan iqtisodiy va ʻ ʻ siyosiy o zgarishlar O zbekistonning xalqaro maydonlaridagi o rnini ʻ ʻ ʻ yuksaltirmoqda. Albatta, biz – yoshlar ham o zimizning innovatsion takliflarimiz, ʻ bilimimizni yanada yuksaltirishimiz orqali Yangi O zbekistonning yanada ʻ rivojlanishiga o z hissamizni qo shishimiz kerak. ʻ ʻ Xulosa o‘rnida aytish lozimki, mamlakatning ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy- huquqiy taraqqiyot darajasini tizimli tahlil qilib borish, turli sohalarda amalga oshirilayotgan tub o‘zgarishlarning O‘zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning o‘rnini yaxshilash maqsadlariga xizmat qilishini ta’minlash, mazkur yo‘nalishdagi ishlarning samaradorligiga to‘siq bo‘layotgan muammolarni bartaraf etish bugungi kunning ustuvor vazifasi bo‘lishi kerak. Jumladan, O‘zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning o‘rnini yaxshilash maqsadida davlat hokimiyati va boshqaruvi tizimini takomillashtirish, jamiyatni demokratlashtirish, ilg‘or xalqaro tajribaga asoslangan davlat va jamiyat qurilishi sohasidagi islohotlarni amalga oshirish bo‘yicha tashabbuslarni ilgari surish lozim. Davlat va jamiyat hayotining turli jabhalarini tartibga solishga qaratilgan normativ-huquqiy hujjatlar va ularning loyihalarini O‘zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo‘lgan xalqaro reyting va indekslardagi mamlakatning o‘rniga ta’siri nuqtai nazaridan kompleks baholab borish lozim. O zbekiston Respublikasi Xalqaro reyting va indekslarni baholash hamda ʻ reyting metodologiyasining nazariy muammolariga ustuvor ahamiyat beradi. Ular ushbu reytinglarda qo‘llaniladigan baholash mezonlarining to‘g riligi, adolatliligi ʻ va dolzarbligini ta’minlashga qaratilgan. Ushbu nazariy masalalarni hal etish 34 orqali O‘zbekiston xalqaro reytinglarda o‘z mavqeini oshirish va jahon miqyosida raqobatbardoshligini oshirishni maqsad qilgan. Shuni e’tiborga olish kerakki, reytinglar muayyan indeks va baholash yiliga qarab farq qilishi mumkin. O‘zbekiston hukumati xalqaro reytinglarda o‘z o‘rnini yanada oshirish uchun islohotlar va takomillashtirishga ustuvor ahamiyat berishda davom etmoqda. O zbekistonda iqtisodiyotni diversifikatsiya qilish bir necha tarmoqlargaʻ qaramlikni kamaytirish va yanada muvozanatlashgan hamda barqaror iqtisodiyotni yaratishga qaratilgan. O‘zbekiston ko‘plab tarmoqlarni rivojlantirish orqali barqaror iqtisodiy o‘sishga ko‘maklashish, investitsiyalarni jalb etish va aholi uchun ish bilan ta’minlash imkoniyatlarini yaratishga intiladi. Yagona sektorga qaramlikni kamaytirish va iqtisodiyotni diversifikatsiya qilishni rag batlantirish ʻ mamlakat raqobatbardoshligini oshirishga yordam beradi. O‘zbekistonda infratuzilma va inson kapitalini rivojlantirishga sarmoya kiritish bilan birga, ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish, turizm va innovatsiyalar kabi sohalarni rivojlantirishga e’tibor qaratilishi lozim. Reyting va indekslardagi yaxshi pozitsiya mamlakatga to‘g ridan-to‘g ri xorijiy investitsiyalarning katta oqimini jalb qilishi ʻ ʻ mumkin. Investorlar ko‘pincha biznes muhiti, iqtisodiy barqarorlik va potentsial daromadlarni baholash uchun ushbu reytinglarga tayanadilar. Reytinglarning yaxshilanishi investorlarning ishonchini oshirishi va ularni O‘zbekistonni hayotiy sarmoyaviy yo‘nalish sifatida ko‘rishga undashi uchun muhim ahamiyat kasb etadi. 35 Adabiyotlar ro yxatiʻ 1. Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va olijanob xalqimiz bilan birga quramiz. – Toshkent : «O‘zbekiston» NMIU, 2017. – 488 bet 2. Mirziyoyev Sh.M. Erkin va farovon, demokratik o‘zbekiston davlatini birgalikda barpo etamiz. Toshkent — «O‘zbekiston» 2016. — 59 bet 3. Mirziyoyev Sh.M. Yangi O zbekistonda erkin va farovon yashaylik! T: Tasvir ʻ nashriyot uyi, 2021. – 53 bet 4. Ismailova N.S., Shagazatov U.U. Jahon iqtisodi ѐ ^ ti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. Darslik. –T.: IQTISODIYOT, 2019. -244 b. 5. International Economics: Theory and Policy by Paul R. Krugman and Maurice Obstfeld. 2003 y. – 783 p. Qo’shimcha adabiyotlar 1. T. Narbaeva Xalqaro reyting va indekslar. zarnews.uz › uz/post/xalqaro-reyting- va-indekslar- 2. Nodir Jumaev, O‘zbekistonning xalqaro reytinglardagi o‘rni nima uchun kerak? “Xalq so‘zi” ONLINE 4-iyun, 2020 yil. 3. Oleg Zamanov. https://www.norma.uz/ 4. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 2 iyundagi PF-6003-son Farmoni. 5.“O‘zbekiston respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o‘rnini yaxshilash hamda davlat organlari va tashkilotlarida ular bilan tizimli ishlashning yangi mexanizmini joriy qilish” to‘g‘risida. 36

O’zbekiston Respublikasining xalqaro reyting va indekslardagi o’rnini yaxshilash borasidagi huquqiy-normativ hujjatlarning qabul qilinishi

Купить