• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 135.5KB
Покупки 21
Дата загрузки 12 Август 2023
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Bohodir Jalolov

Дата регистрации 10 Май 2023

5700 Продаж

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari

Masalan, oxirgi 15-yilda bug‘doy importi nafaqat to‘xtatildi, balki O‘zbekiston o‘z bug‘doyi va g‘allasidan tayyorlangan unni eksport qila boshladi. Natijada import tarkibida oziq-ovqat mahsulotlarining ulushi 1990-2013-yillarda 48,9 %dan 9,7 %ga qadar qisqardi. Mashina va uskunalarning import tarkibidagi ulushi 1990-yildagi 12,1 %dan 2013-yilda 44,1 %ga yetdi. Tashqi savdo geografiyasi tarkibida ham diversifikatsiya jarayonlari sodir boidi. Tashqi savdoda sobiq Ittifoq respublikalariga nisbatan uzoq xorij mamlakatlarining ulushi orta boshladi. Jumladan, 1990-2013- yillarda 0 ‘zbekiston eksportining tarkibida uzoq xorij mamlakatlarining ulushi 37,7 %dan 52,6 % gacha, import tarkibida esa 42,6 %dan 62,6 %gacha ortdi. 2 Mustaqillik yillarida 0 ‘zbekiston Respublikasi tashqi savdosining tarkibini takomillashtirish va erkinlashtirish borasida izchil islohotlar olib borildi. Ushbu islohotlarni bir necha bosqichlarga bo‘lishimiz mumkin. Tahlillar ko‘rsatishicha, islohotlarning dastlabki bosqichida tashqi savdoni tartibga solishning insititutsional va huquqiy bazasi yaratilgan bo‘lsa, keyingi bosqichlarda tashqi savdoni tartibga solishning xalqaro amaliyotiga mos keladigan dastaklari joriy qilindi, eksportga yo‘naltirilgan tashqi savdo siyosati olib borildi, tashqi savdoni bosqichma-bosqich erkinlashtirish natijasida milliy valyutaning joriy operatsiyalar bo‘yicha konvertatsiyalashuviga erishildi. Bu o‘z navbatida eksportga yo‘naltirilgan iqtisodiyotni rivojlantirish uchun kuchli rag‘batlantirish omili bo‘ldi. Respublikamiz eksporti va importining tovar hamda geografik tarkibini takomillashtirish orqali raqobatbardoshlikni oshirish qator vazifalarning amalga oshirilishini taqozo etadi Xorijiy davlatlarda mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan yoki ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish mumkin bo‘lgan mahsulotlarga talabni o‘rganish, bunday tovarlar bozorlariga kirib borish va raqobat qilish strategiyasini ishlab chiqish eksport qilinayotgan tovarlar sonini va mamlakatlar geografiyasini kengaytirishga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. 2 Vahabov A . V . Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy m unosabatlar : darslik / A . V . Vaxabov , D.A. Tadjibayeva, Sh.X. Xajibakiyev. — Toshkent: Baktria press, 2015. — 584 b. mamlakatlariga yanada kengroq xildagi sanoat mahsulotlari, asbob-uskunalar eksport qilmoqda. O‘zbekiston Sharqiy Yevropa mamlakatlaridan ko‘p miqdorda turli xalq iste’moli buyumlari; mebel, kiyim-kechak, gazlama, poyabzal, ro‘zg‘or elektr asboblari, yozuv mashinalari servislar, attorlik mollari, tamaki va qandolat mahsulotlari, sabzavot hamda meva konservalari, sharob va hokazolar oladi. Rivojlanayotgan mamlakatlardan O‘zbekistonga xalq iste’moli mollari, tropik va subtropik mevalar, choy, qora murch, yengil va oziq-ovqat sanoatining ayrim mahsulotlari keltiradi. Respublikamiz turli mutaxassis kadrlarni qo‘shni mamlakatlarda xo‘jalik obektlarini bunyod etishda qatnashmoqdalar. O‘zbekiston bu mamlakatlarga miliorasiya, suv xo‘jaligi, paxtachilik, sholikorlik, geologiya, energetika, to‘qimachilik va .xokoza tarmoqlar mutaxassislarini jo‘natib turadi. O‘zbekiston rivojlanayotgan mamlakatlarning milliy iqtisodiyotini rivojlantirinda yordam berish bilan birga ular xo‘jaligining turli sohalari uchun milliy kadrlar tayyorlashda ham samarali ko‘maklashmoqda. Respublikamizning bir qancha oliy o‘quv yurtlarida Osiyo, Afrika mamlakatlarining yoshlari taxsil olmoqdalar. O‘zbekiston rivojlanayotgan mamlakatlar bilan iqtisodiy aloqalar toboro kengayib bormoqda. Respublikamiz bu mamlakatlarga faqat qishloq xo‘jalik maxsulotlarigina emas, balki anchagina miqdorda sanoat maxsulotlarini ham chiqaradi. Bu maxsulotlar orasida o‘rug‘lik chigit, pila, ip va tabiiy ipak gazlamalar, paxta moyi, dori-darmonlar, buyan ildizi, meva konservalar, tomat pastasi va xakozalar ulushi ancha kattadir. Respublikamiz rivojlangan mamlakatlardan turli mashina va zamonaviy sanoat uskunalari oladi. Fransuz firmalari uysozlik kombinatlari qurish hamda Toshkent shampan sharobi zavodi uchun, Toshkent tamaki fabrikasi uchun jixozlar yubordilar. Shvesiyada Toshkent shaxarlararo avtomat – telefon stansiyasi uchun jixozlarining bir qismi olindi. Italiyadan Chirchiq kaprolaktam zavodi uchun kerakli jixozlar olindi. Respublikamiz iqtisodiyoti, fan va texnikasining tez rivojlanib borishi O‘zbekistonning tashqi iqtisodiy aloqalarda yanada keng ko‘lamda qatnashishiga zamin yaratadi. Mustaqil O‘zbekistonda xorijiy mamlakatlar ko‘rgazmalari o‘tkazilmoqda. Respublikamizda 1991 yili Yaponiya (Chori firmasi), Xindiston, Bangladesh kabi mamlakatlar sanoat maxsulotlari ko‘rgazmalari o‘tkazdilar. Bunday tadbirlar O‘zbekistoning xorijiy mamlakatlar bilan aloqasini kengaytirmoqda. O‘zbekistonlik mutaxassislar Afg‘onistonda bir qancha suv inshootlari , jumladan, Jalolobod irrigasiya majmui, Sarda va Qunduz daryolaridan to‘yinadigan so‘g‘orish kanallari, suv omborlari, shuningdek sanoat korxonalari va uy-joylar qurishda, Suriyada Furot daryosiga gidrouzel bunyod etishda, Xindistonning Madras, Madxya- Pradesh va O‘ttar—Pradesh shtatlarida issiqlik elektr stansiyalari datlabki paxta tozalash sanoati, Jazoir, Gana, Mali, Indoneziya, Shri-Lanka hamda Kombodjada sholipoyalar barpo etishda ishtirok etdilar. O‘zbekiston Respublikasi Yevropada xavfsizlik va hamkorlik kengashi, Xelsinki jarayoniga qo‘shildi. U Yevropa qayta tiklash va taraqqiyot bankining a’zosidir. Endilikda Respublikamiz vakillari BMTning iqtisodiy va ijtimoiy kengashi ishida, shuningdek uning maorif, fan va madaniy masalalar bo‘yicha mutaxassisi (Yunesko), halqaro mehnat tashkiloti (Mot), sog‘liqni saqlash jahon tashkiloti (Voz), ishlarida ishtirok etmoqdalar. O‘zbekistonning savdo-sanoat palatasi Afrika–Osiyo iqtissodiy hamkorlik tashkilotining a’zosidir. Chet mamlakatlar bilan do‘stlik va madaniy aloqalar O‘zbekiston jamiyati 120ga yaqin davlatlar bilan ish olib bormoqda. Ular bilan adabiyot, san’at, sport va fan sohasida samarali hamkorlik qilmoqda. Halqaro turizmni yanada rivojlantirish uchun O‘zbekistonda keng imkoniyatlar mavjud. O‘zbekistonnig chet mamlakatlar bilan madaniy aloqalar halqlarning ma’naviy va ma’daniy boyliklarini rivojlantirishga munosib xissa bo‘lib qo‘shilmoqda. O‘zbekiston Yevropa Ittifoqining Markaziy Osiyodagi eng yirik savdo-iqtisodiy sherigi hisoblanadi. 1994 yil oktabrda O‘zbekiston bilan Yevropa Ittifoqi o‘rtasida diplomatik munosabatlar o‘rnatildi va Bryusselda, Yevropa Ittifoqi xuzurida O‘ZR diplomatik vakolatxonasi ishlay boshladi. 1995 yilda Yevropa Ittifoqi bilan O‘zbekiston o‘rtasida sheriklik va hamkorlik to‘g‘risida bitim tuzish bo‘yicha bir necha marta muvaffaqiyatli muzokaralar o‘tkazildi. Bu bitim Yevropa Ittifoqiga a’zo mamlakatlar va O‘zbekiston o‘rtasida iqtisodiy, savdo, ilmiy-texnikaviy, madaniy- ma’rifiy aloqalar uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. O‘zbekiston va Yevropa Ittifoqi o‘rtasida to‘qimachilik maxsulotlari savdosi bo‘yicha bitim tuzilgan. O‘zbekistonda Yevropa Ittifoqining “Ta’sis” texnikaviy ko‘maklashish dasturlari muvaffaqiyatli rivojlanmoqda. O‘zbekiston eksportining asosiy maxsulotlari: paxta tolasi (1994 yilda paxta tolasi eksporti bo‘yicha jaxonda AQShdan keyingi 2-o‘rinni egalladi), mashinalar, ularga jihozlar va ehtiyot qismlar, rangli va qora metallar, mineral xom ashyo, o‘g‘it, pilla, paxta chiqindilari, o‘simlik moyi, ip gazlama. O‘zbekistonda 30dan ortiq mahsulot turi chetdan keltiriladi. Bo‘g‘doy, go‘sht va sutmahsulotlar, sut va sut mahsulotlari, sariyog‘, shakar, moyli o‘simliklar urug‘lari va mevalar, choy, kofe, shirinliklar, kartoshka, farmasevtika mahsulotlari, kiyim- kechak, trikotaj, charm, poyabzal, avtomobillar (yengil, yuk va maxsus ishlarga mo‘ljallangan), qora va rangli metallar hamda ulardan yasalgan mahsulotlar, teleradio apparatura, mashinalar uskuna jihozlar importining asosiy bandlarini tashkil etadi. Mamlakat chetdan oladigan jami tovarlarning 18.2%dan ko‘prog‘ini oziq-ovqat mahsulotlari tashkil qiladi. Bozor iqtisodiyoti munosabatlarining qaror topishi darajasiga qarab Respublikaning oziq-ovqat mahsulotlariga ehtiyojlari mamlakatning o‘zida ishlab chiqarilgan mahsulotlar hisobiga qondirilishining uzoq muddatli rejasi belgilangan. Respublika uchun xorijiy sarmoyadorlarni iqtisodiyotini barqarorlashtirish va yanada rivojlantirish dasturini amalga oshirishga jalb qilish, chet ellik tadbirkorlar va xalqaro tashkilotlar bilan ishlab chiqarish sohasida qisqa vaqtda foyda ko‘rib ishlashni ta’minlaydigan loyihalarni amalga oshirish uchun investisiya fondini tashkil etish muhim ahamiyatga ega. Yuqoridagilarni hammasi mustaqil davlatimizning tashqi bozoriga faol kirib borish, xorijiy sheriklar bilan hakorlikni yo‘lga qo‘yish, jahon hamjamiyatiga integrasiyalanish imkoniyatlari yaratildi. Mamlakatimizda barqaror va samarali iqtisodiyotni shakllantirish borasida amalga oshirib kelinayotgan islohotlar bugungi kunda o‘zining ijobiy natijalarini bermoqda Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish jarayonida iqtisodiyotda chuqur tarkibiy o‘zgarishlarni amalga oshirish, aholi daromadlarining o‘sishini ta’minlash, qarab tashqi savdo siyosati proteksionistik va erkin savdo xarakteriga ega boladi. 1-rasm. Proteksionizm — tarif va notarif instrumentlarni qo’llash yo‘li bilan ikki bozorni xorijiy raqobatchilardan himoya qilish davlat siyosatidir. Qaysi siyosat afzal, degan savol iqtisodchilarning doimo diqqat markazida boTib kelgan. Milliy sanoat rivojlanishiga imkon beruvchi proteksionizm afzalmi yoki milliy ishlab chiqarish ustuvorliklarini xalqaro ustuvorliklar bilan qiyosiy taqqoslash imkonini beruvchi savdo erkinligimi? Tarixning turli davrlarida tashqi savdo amaliyoti goh u tomonga, goh bu tomonga qayishib kelgan, to‘g‘ri, u hech qachan ekstremal shakllardan birontasini qabul qilmagan. XX asrning 50-60-yillarida xalqaro iqtisodiyot uchun proteksionizmdan tashqi savdoni yanada liberallashtirish tomonga qaytish xos bo‘lgan bo‘lsa, 70-yillarning boshidan teskari tamoyil ko‘zga tashlandi — mamlakatlar o‘z ichki bozorlarini tarif va notarif to‘siqlar yordamida xorijiy raqobatdan himoya qilishni boshladilar. Bu mamlakatlar bo‘yicha mamlakatimiz eksportining diversifikatsiyalashuv darajasi nisbatan yuqori bo‘lmoqda. Jumladan, 2013-yil maTumotlariga ko‘ra, faqat Xitoy (10,8 %), Turkiya (6,3 %), Eron (2,4 %), BAA (1,2 %), Fransiya (1,2 %), mamlakatlariga eksport hajmining mamlakatimiz eksportidagi ulushi 1,0 %dan ko‘proqni tashkil etadi. Eksport diversifikatsiyasi, ya’ni xorijga sotilayotgan tovarlar va xizmatlar nomenklaturasining kengayishi, mahsulotlarimiz eksport qilinayotgan mamlakatlar geografiyasining kengayishi eksport hajmining barqaror bo‘lishini ta’minlaydi, milliy Tashqi savdo siyosati Proteksionizm Erkin savdo Tashqi savdo aylanmasining tarkibiy dinamikasida ijobiy siljishlar kuzatilmoqda. O`tgan yilning mos davri bilan solishtirganda tashqi savdo aylanmasida eksportning ulushi 2,4 foizga ortgan. MDH davlatlari bilan ananaviy savdo munosabatlari tufayli va tashqi savdoni har tomonlama qo`llab quvvatlanishi natijasida MDHga a`zo davlatlar bilan o`zaro savdoning O`zbekistonning tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 2019- yilning yanvar-avgust oylarida 33,2 %ni (9 433,7 mln. AQSh dollari) tashkil etib, o`tgan yilning tegishli davriga nisbatan 118,9 % o`sishni qayd etdi. turdagi energiya manbalari va asosiy kommunal xizmatlar uchun narxlar o‘sishi o‘rtacha 7,7 %, ya’ni past darajada saqlab qolinganligini ta’kidlash mumkin. Bu esa jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida mahsulotni eksport qilish bo‘yicha yuzaga kelgan vaqtinchalik qiyinchiliklarga qaramasdan, eksport qiluvchi korxonalarda ishlab chiqarish pasayishining oldini olish imkonini berdi. Eksport tarkibida bir yoki bir necha tovarlar ulushining sezilarli darajada ortib ketishi bu tovarlar narxi pasaygan yoki ularga tashqi talab qisqargan holatlarda eksportchi korxonalarni og‘ir ahvolga solib qo‘yishi mumkin. Buning natijasida eksport hajmining qisqarishi valyuta tushumlarining kamayishi, tashqi savdo balansining yomonlashuvi va korxonalar moliyaviy ahvolining tanglikka yuz tutishiga olib kelishi mumkin. Shuningdek, eksport umumiy hajmining kam sonli davlatlarga bog‘lanib qolishi ham qaltis holat hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi sobiq Prezidenti I. A. Karimov ta’kidlaganlaridek, tayyor raqobatbardosh mahsulotlar eksportini faol oshirish va bu mahsulotlar yetkazib beriladigan mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirish vazifasini amalga oshirish eksport hajmini barqaror o‘stirish, tashqi bozordagi o‘zgarishlar ta’sirida uning hajmi keskin kamayishi xavfini bartaraf etish imkonini beradi Tashqi savdo respublikamiz iqtisodiy faoliyatining asosiy qismi bo`lib xizmat qilmoqda. Ushbu sohada davom ettirilayotgan islohotlar mahalliy va xalqaro bozorlarni mahsulot va xizmatlar bilan ta`minlash imkonini bermoqda. Bugungi kunda O`zbekiston xalqaro hamjamiyatda o`z ovoziga ega bo`lib, nufuzli xalqaro tashkilotlar a`zosi hisoblanadi. Dunyoning yetakchi sanoati rivojlangan davlatlar bilan siyosiy-diplomatik, savdo-iqtisodiy va madaniy aloqalar o`rnatilmoqda. Boshqa davlatlar bilan erishilgan savdo munosabatlari respublikamizda ishlab chiqarilayotgan mahsulot eksportini oshishiga, o`z navbatida uni dunyoning rivojlangan davlatlar qatoriga qo`shilish imkoniyatini bermoqda. Yevropaning ko‘plab davlatlari – Germaniya, Buyuk Britaniya, Fransiya, Belgiya, Portugaliya, Avstriya, Gretsiya, Chexiya, Slovakiya, Ruminiya va boshqa bir qator davlatlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri, ikki tomonlama aloqalar sezilarli darajada kengaydi va mustahkamlandi. Mintaqaviy barqarorlikni ta'minlash va mintaqaviy darajada integratsiya jarayonlarini rivojlantirish masalalarini hal qilishda avval Sovet Ittifoqi tarkibiga kirgan mamlakatlar o'rtasida rivojlanayotgan munosabatlar alohida o'rin tutadi. Katta energiya resurslari, yuqori malakali mehnat resurslari bilan ishlaydigan deyarli 150 million aholiga ega bo'lgan Rossiya, tovarlar, xizmatlar va kapital uchun katta bozor hisoblanadi. Biroq, tashqi iqtisodiy sohada ushbu salohiyatni amalga oshirish darajasi juda kichik. 1995 - yilda jahonning eksportidagi Rossiyaning ulushi 1,5% ni, importda esa 1% dan kamni tashkil etdi. Xalqaro savdo xalqaro iqtisodiy munosabatlarning asosiy tarkibiy qismidir, chunki u mehnatni taqsimlash asosida paydo bo'lgan turli mamlakatlarning tovar ishlab chiqaruvchilari o'rtasidagi aloqa shaklidir. Har bir mamlakat eng katta afzalliklarga ega bo'lgan ishlab chiqarishga ixtisoslashgan va ishlab chiqarish foydali bo'lmagan mahsulotlarni import qilishga intiladi. Shuningdek, xalqaro savdoda turli xil iqtisodiy va siyosiy xavflar mavjud bo'lib, ular turli vaqtlarda uning kelib chiqishini tushuntirishga harakat qiladigan nazariyalar paydo bo'ldi va rad etildi , muayyan sharoitlarda maqsadlarni aniqlash, afzalliklar, kamchiliklar va h. k. Xalqaro savdoni tartibga solish katta ahamiyatga ega. Bu moddiy qadriyatlar, turli xizmatlar, shuningdek, milliy ishlab chiqaruvchilar o'rtasida tajriba almashish imkonini beradi. Tartibga solishning asosiy maqsadi bozor barqarorligi va prognoziga erishish orqali davlatlar o'rtasida jahon iqtisodiy aloqalarini rivojlantirish uchun shart-sharoitlarni yaratishdir. Xalqaro iqtisodiy tashkilotlar savdo munosabatlarining tashkiliy shakllari hisoblanadi. Tashqi savdo aylanmasi qiymati bo'yicha etakchi bo'lgan asosiy hududlar paydo bo'ldi. Xalqaro savdoda mamlakatlarning roli ularning rivojlanish darajasini belgilaydi. Shunday qilib, hozirgi bosqichda rivojlangan davlatlar asosan tayyor mahsulot ishlab chiqarish va katta miqdordagi xom ashyoni sotib olish hisobiga bo'ladilar. Rivojlanayotgan davlatlar tarkibida, aksincha, xom O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari Reja: Kirish Asosiy qism 1. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirishning mamlakat iqtisodiyotiga ta’siri; 2. O‘zbekistonning sobiq ittifoq davridagi tashqi iqtisodiy aloqalari; 3. O‘zbekiston mustaqillik yillaridagi tashqi iqtisodiy aloqalarini o‘sishi; 4. Tashqi iqtisodiy aloqalarni rivojlantirish istiqbollari; Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. Foydalanilgan a dabiyotlar r o’yxat 1. Adrianov V.A. Xalqaro savdo MEO-ning asosiy tarkibiy qismi sifatida. -M. Drofa. -2017. 2. Abramov A. Xalqaro savdo. -M.: Bustard. 2017 yil. 3. Adno Yu. V. Xalqaro savdo nazariyalari. -M.: Bustard. -2016. 4. Gluxov N.V. Afonichkin V.A. Xalqaro savdo asoslari. - SPb .: PETER.-2016. 5. Ermakov A.O. Hozirgi bosqichda xalqaro savdoning shakllari va ularning xususiyatlari. -M. Litera. - 2015. 6. Jilin K.A. Xalqaro savdo rivojlanishining hozirgi holati va tendentsiyalari. - SPb .: PETER.-2016. 7. Ivashchenko A.A. Tovar tarkibi. - M.: Xalqaro munosabatlar. - 2011 yil. 8. Kireev A. Xalqaro iqtisodiyot. Birinchi qism. M. Xalqaro munosabatlar. - 2016. 9. Krugman P., Obstfeld M. Xalqaro iqtisodiyot. 5. nashr - Sankt-Peterburg: Piter - 2013 yil. 10. Lolikova A.P., Lurkov P.O. Jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar. - Simferopol: SONAT, 2014 yil. 11. Ustinov I.N. Jahon savdo: statistik tahliliy ma'lumotnoma. - M.: Iqtisodiyot , 2014 yil 12. Fattrell C. Savdo asoslari - Tolyatti: Dovgan nashriyoti , - 2015 yil. 13. Xodiev B.Yu., Shodmonov Sh.Sh. Iqtisodiyot nazariyasi. Darslik. – T.: Barkamol fayz-media, 2017. – 783 bet. 14. Razzoqov A., Toshmatov Sh., O’rmonov N. Iqtisodiy ta’limotlar tarixi. Darslik (lotin yozuvida). - T. “Iqtisod-moliya”, 2007. – 320 b. 15. Kochetkov A.A. Ekonomicheskaya teoriya: Uchebnik dlya bakalavrov / Moskva.: Dashkov i K, 2016. - 696 c. 16. Paul A. Samuelson, William D. Nordhaus. Economics. 19th Kirish Respublikamizda tashqi savdo siyosatini amalga oshirish maqsadida har yili Rivojlanish davlat dasturi qabul qilinadi. Jumladan, jahondagi rivojlangan davlatlar bilan savdo aloqalarini yaxshilash, mamlakatimizning export-import salohiyatini oshirish, O‘zbekiston Respublikasining tashqi aloqalarini har tomonlama va teng huquqli asosda rivojlantirishni ta’minlash zamirida yagona tashqi iqtisodiy, valyuta- kredit, investitsiya va narx-navo siyosati yuritishni, respublikani iqtisodiy va ijtimoiy rivojlantirishda bu aloqalarning samaradorligini oshirishni ta’minlash, talab- ehtiyojlarni o‘rganish va shu asosda jahon tovarlar bozorining, investitsiya, injiniring, konsalting, marketing bozorlarining va boshqa ishlar hamda xizmatlar bozorining, xalqaro iqtisodiy aloqalarning rivojlanish tamoyillari istiqbolini belgilash, tashqi iqtisodiy faoliyat qatnashchilarini narx-navo, valyuta, moliya, kredit, huquqiy masalalar yuzasidan, tashqi bozorning chet elga chiqarilayotgan mahsulotlar sifatiga, texnikaviy xususiyatlariga bo‘lgan talablar yuzasidan tijorat asosida uslubiy, axborot va maslahat yo‘sinidagi ma’lumotlar bilan ta’minlash kabi ustuvor davlat dasturlari ishlab chiqilmoqda.O‘zbekiston suveren davlat sifatida ochiq iqtisodiyotni shakllantirish borasida faol ish olib bormoqda. Ochiq iqtisodiyotni barpo etishning asosi mamlakatning jahon iqtisodiy munosabatlarida, xalqaro mehnat taqsimotida keng ishtirok etishidir. Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish va ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirish bo‘yicha chora-tadbirlarni izchil amalga oshirayotgan O‘zbekiston bozor iqtisodiyoti erkin iqtisodiyot ekanligi, ochiq xususiyatga ega ekanligi, yakkalanib qolish va yakkalanish unga yot ekani shubhasiz haqiqatdan kelib chiqadi. Bu borada iqtisodiyotimizning kelajagi jahon iqtisodiyoti bilan integratsiyalashuvida ko‘rinadi. Respublikamizning haqiqiy suverenitetini huquqiy ta’minlash yo‘lidagi muhim qadamlardan biri O‘zbekistonning xalqaro munosabatlarning mustaqil sub’ekti sifatida konstitutsiyaviy mustahkamlanishi, tashqi siyosatini o‘z manfaatlaridan kelib chiqib belgilab berishi, xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lish huquqiga ega bo‘lishi bejiz emas. , kollektiv xavfsizlik tizimlari, davlatlararo tuzilmalar. samarali tashqi savdo va investitsiya jarayonlarini kuchaytirish, qishloq xo‘jaligini isloh qilish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasini barqaror rivojlantirish, bankmoliya tizimi faoliyatini mustahkamlashda ahamiyatli yutuqlar qo‘lga kiritildi. O‘zbekistonning xalqaro iqtisodiy maydondagi nufuzi va mavqeyi muntazam oshib bormoqda. Bunda mamlakatimiz Prezidenti I. Karimov tomonidan ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish strategiyasining puxta ishlab chiqilganligi, iqtisodiy islohotlarning maqsadi va vazifalari, ularni amalga oshirish yo‘llarining aniq hamda to‘g‘ri ko‘rsatib berilganligi bosh maqsad yo‘lidagi yutuq va marralarning salmoqli bo‘lishiga imkon yaratdi. Mustaqil davlatimiz iqtisodiyotini isloh qilish hamda yangilashdan asosiy maqsad respublikaning o‘ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda ijtimoiy yo‘naltirilgan bozor munosabatlarini shakllantirishdan iborat, deb belgilandi. O‘zbekistonda ushbu vazifalardan ko‘zlangan maqsad mamlakat aholisi uchun yashash va faoliyat ko‘rsatishga zarur sharoitlar yaratish, ularning ma’naviy, axloqiy yetukligiga erishish, iqtisodiy, ijtimoiy-siyosiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat. O‘zbekiston mustaqillikning dastlabki yillarida MDH dagi boshqa ko‘plab mamlakatlardan farqli ravishda, ishlab chiqarish va aholi turmush darajasining keskin pasayib, davlatning ichki va tashqi qarzlari haddan ziyod oshib ketishiga yo’l qo‘yilmaslikka erishdi. 1991-1995-yillarda O‘zbekistonda yalpi ichki mahsulotning pasayishi, MDH davlatlari o‘rtasida eng past ko‘rsatkich — 18,8 %ni tashkil etdi. Holbuki, ushbu ko‘rsatkich Rossiyada — 53 %, Ukrainada — 52 %, Belarusda — 54,6 %, Qozogistonda esa 75,4 %ga teng bo’ldi. O‘zbekiston iqtisodiyoti 1997-2013-yillarda yiliga o‘rtacha 3,8-5,2 % iqtisodiy o‘sish sur’atlari bilan rivojlandi. Qulay investitsiya muhitini yaratish, ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik yangilashga qaratilgan iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish jarayonlarining natijasi sifatida mamlakatimiz iqtisodiyoti 2015-yildan e’tiboran yiliga 7-9 %darajasidagi yuqori va barqaror o‘sish sur’atlarini namoyish qila boshladi. Mustaqillik yillarida O‘zbekiston Respublikasi tashqi iqtisodiy aloqalarini erkinlashtirish borasida chuqur islohotlar amalga oshirilishi natijasida tashqi Xulosa Bugungi kunda mamlakatning jahon savdosida faol ishtiroki muhim afzalliklarga ega: bu mamlakatda mavjud resurslardan yanada samarali foydalanish , ilm-fan va texnikaning jahon yutuqlariga qo'shilish, qisqa vaqt ichida o'z iqtisodiyotini tarkibiy qayta qurish, shuningdek, aholining ehtiyojlarini to'liq va har tomonlama qondirish imkonini beradi. Dunyoning hech bir mamlakati xalqaro savdoda ishtirok etmasdan iqtisodni yaratishga muvaffaq bo'lmaydi. Sarhisob qilar ekanmiz, xalqaro savdo hajmi jadal o'sib borayotgani, unda tayyor mahsulotlar ulushi tobora ortib borayotganini aytish mumkin. Geografik va tovar sifatida xalqaro savdoning tarkibi doimo o'zgarib, hozirgi vaqtda ikkita element tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo qiluvchi rivojlangan mamlakatlar va rivojlangan mamlakatlarga o'z mahsulotlarini yetkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar.O‘zbekiston mustaqil taraqqiyotining qisqa tarixiy davrida respublikani suveren davlat sifatida qaror toptirish yo‘lida katta ishlar amalga oshirildi. Bugungi kunda O‘zbekistonni 165 ta davlat tan oladi. Dunyoning 120 dan ortiq davlatlari bilan rasmiy diplomatik aloqalar o rnatilgan. Toshkentda 35 davlat o‘z elchixonasiniʻ ochgan. Bugun O‘zbekiston eng nufuzli va nufuzli xalqaro tashkilotlarning to‘la huquqli a’zosi bo‘lib, butun qit’adagi o‘nlab davlatlar bilan do‘stona aloqalar o‘rnatmoqda, eng yirik bank-moliya organlari, nodavlat va nodavlat tashkilotlari bilan yaqin hamkorlik qilib kelmoqda. Respublikada 88 ta xorijiy vakolatxonalar akkreditatsiyadan o tgan, 24 ta hukumatlararo va 13 ta nodavlat notijorat tashkiloti ʻ faoliyat ko rsatmoqda. O‘tgan yillar davomida respublika ko‘plab muhim xalqaro ʻ konventsiyalarga qo‘shildi. O‘zbekiston tashqi siyosat va tashqi iqtisodiy aloqalarni shakllantirish asosida o‘z mustaqilligining dastlabki yillarida ishlab chiqilgan quyidagi fundamental tamoyillarga amal qiladi: Birinchidan, o'zaro manfaatlarni to'liq hisobga olgan holda milliy-davlat manfaatlarining ustunligi; Ikkinchidan, tenglik va o'zaro manfaatdorlik, boshqa davlatlarning ichki ishlariga aralashmaslik; qilinishini ta’minlash, xorijiy investorlarning O‘zbekiston Respublikasi hududidagi faoliyati uchun huquqiy kafolatlar belgilash; respublika. Xorijiy kapital ishtirokida qo‘shma korxonalar tashkil etish, tashqi iqtisodiy faoliyat ishtirokchilarini ro‘yxatga olish va eksport qilinadigan mahsulotlarni litsenziyalash tartibi sezilarli darajada soddalashtirildi. Bularning barchasi tashqi iqtisodiy faoliyatning faollashuviga, eksport va import tarkibini takomillashtirishga ijobiy ta'sir ko'rsatdi. Islohotlarning birinchi bosqichida tashqi savdo ikki yo‘nalishda amalga oshirildi: MDH davlatlari bilan tuzilgan hukumatlararo shartnomalar asosida va xorijiy davlatlar bilan erkin konvertatsiya qilinadigan valyutada hisob-kitoblar. Bundan tashqari, bevosita tashqi iqtisodiy hamkorlik aloqalarini o'rnatish rag'batlantirildi. Biz Markaziy Osiyo davlatlari bilan ko‘p tomonlama aloqalarni va yaqin hamkorlikni mustahkamlash va rivojlantirishga ustuvor ahamiyat qaratamiz. Darhaqiqat, Markaziy Osiyoning qardosh xalqlarini umumiy tarix, mushtarak madaniy an’analar, o‘xshash turmush tarzi va mentaliteti va boshqa ko‘p narsalar chambarchas bog‘laydi. Bugungi kunning siyosiy, iqtisodiy, madaniy, ekologik muammolari esa ko‘p jihatdan Markaziy Osiyo davlatlari uchun bir xil. Bu respublikalarning iqtisodiyoti bir-biri bilan mustahkam integratsiyalashgan va o zaro ta sirga ega. Mustaqil Davlatlar Hamdo‘stligini tashkilʻ ʼ etuvchi davlatlar bilan to‘g‘ridan-to‘g‘ri va ko‘p tomonlama munosabatlarni rivojlantirish tashqi siyosatimizning ustuvor yo‘nalishlaridan biridir. Respublikada xorijiy hamkorlar ishtirokida “Uz-Daewooavto” va “O‘zDEUelektronika” (Koreya Respublikasi), “O‘zitalmotor” AJ (Italiya), “O‘zBAT” (Buyuk Britaniya), “Xorazm APO” kabi yangi qo‘shma korxonalarni tashkil etish bo‘yicha loyihalar amalga oshirila boshlandi. “Mersedes-Benz” firmasi bilan, Germaniya), to qimachilik korxonalari va boshqalar Germaniya va Janubiy ʻ Koreya firmalari ishtirokida respublika telefon tarmoqlarini modernizatsiya qilish boshlandi. O‘zbekiston jahon hamjamiyatida o‘zining munosib o‘rnini egallashga intiladi. O‘zbekiston dunyo uchun ochiq va biz dunyo unga ochiq bo‘lishini ta’minlashga intilamiz. Asosiy qism O‘zbekistonda davlat mustaqilligi e’lon qilingandan keyin uning tashqi iqtisodiy aloqalari sohasida yangi davr boshlandi. O‘zbekiston amalga oshirayotgan tashqi iqtisodiy aloqalarning asosiy shakli xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy hamkorlik qilishdir. Ular bilan valyuta-kredit munosabatlari, ilmiy-texnikaviy hamkorlik, xo‘jalik korxonalarini birgalikda qurish, oldi-sotdi ishlari kengaytirilmoqda. O‘zbekiston Prezidentining farmoni bilan Re spublika t ashqi savdo va xorijiy mamlakatlar bilan aloqa vazirligi tuzildi. O‘zbekiston tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki ham o‘z ishini boshlab yubordi. O‘zbekiston Vazirlar Mahkamasi Respublikada xorijiy sarmoyalar bilan korxonalar, jumladan, qo‘shma korxonalar, xalqaro birlashmalar va tashkilotlar hamda ularning bo‘linmalarini barpo etish, ularni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi haqida maxsus qaror qabul qilindi. O‘zbekiston Respublikasi ko‘plab chet el firmalari bilan qo‘shma korxonalar qurish xususida shartnomalar imzolagan.Ularning anchasi qurilishni boshlab yubordilar. Bir qancha qo‘shma korxonalar o‘z mahsulotlarini bera boshladi. “Sovplastital” 30 turdan ortiq mahsulot Xitoy xalq Respublikasi bilan birgalikda qurilgan korxonalar termos, televizor, Ispaniya hamkorligida qurilgan korxona bir marta foydalanadigan shpris ishlab chiqarmoqda. AQSH bilan birgalikda kon chiqindilaridan oltin ajratib olinmoqda. Janubiy Koreyaning DEU firmasi, Asaka, GFRning Mersedes-Bens firmasi Do‘stlik (Xorazm) shaharlarida avtomobilььь zavodlari qurmoqda. Buxoroda Hindiston bilan birgalikda shifobaxsh o‘tlardan dorilar tayyorlaydigan korxona. Bukada Turkiya bilan hamkorlikda akkumlyator zavodi qurildi. Turkiya Respublikamizning ko‘pgina viloyatlarida yengil va oziq- ovqat korxonalari qurmoqda. Bunday korxonalarni Pokiston, Hindiston va boshqa xorijiy davlatlar ham qurmoqdalar. Tashqi iqtisodiy aloqalar O‘zbekiston mustaqilligi e’lon qilingandan beri tez sur’atlar bilan kengayib bormoqda. O‘zbekiston xorijiy mamlakatlarga anchagina keng iste’mol buyumlari, ayniqsa milliy gazlamalar, oziq-ovqat (o‘simlik moyi, meva sabzavot, sharoblar va hokazo) mahsulotlar chiqaradi. Respublikamiz xorijiy Osiyo Uchinchidan, mafkuraviy qarashlardan qat’iy nazar hamkorlik uchun ochiqlik, umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik, tinchlik va xavfsizlikni saqlash; To‘rtinchidan, xalqaro huquqning ichki huquqqa nisbatan ustuvorligi; Beshinchidan, tashqi aloqalarni ham ikki tomonlama, ham ko‘p tomonlama shartnomalar asosida rivojlantirish. Jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvning ajralmas qismi davlatlarning turli mintaqaviy birlashmalari bilan aloqalarni rivojlantirish hisoblanadi. O‘zbekiston Yevropa Ittifoqi, YeXHT, NATO, EKO, IHT, Qo‘shilmaslik harakati va boshqa mintaqaviy xalqaro tashkilotlar bilan samarali hamkorlik qilmoqda. O‘zbekiston tashqi siyosatining Yevropa yo‘nalishi sezilarli darajada kengaydi – u alohida Yevropa davlatlari bilan ham, o‘zining mintaqaviy, Yevropa integratsiyasi muvaffaqiyatli amalga oshirilayotgan butun Yevropa qit’asi bilan ham hamkorlikni o‘z ichiga oladi. O‘zbekistonning jahon hamjamiyatiga integratsiyalashuvining Yevropa tarkibiy qismi milliy manfaatlarimiz nuqtai nazaridan hayotiy ahamiyatga ega. Yevropa va umuman, butun G‘arb yuqori texnologiyalar va sarmoyalar manbai, bu zamonaviy demokratiya va inson huquqlari ramzi. Bularning barchasi XXI asrga yuksak darajada taraqqiy etgan va barqaror taraqqiyotga ega zamonaviy demokratik davlat sifatida qadam qo‘yish yo‘lida yangilanish va taraqqiyotni strategik vazifa qilib qo‘ygan yosh O‘zbekiston davlati uchun hayotiy zarurdir. Jamiyatimizning demokratik o‘zgarishlarni chuqurlashtirish yo‘lida barqaror rivojlanishiga boshqa xalqaro tashkilotlar, birinchi navbatda, Osiyo mintaqasi bilan yaqin hamkorlik ham xizmat qilmoqda. O‘zbekiston Sharqiy va Janubi-Sharqiy Osiyo mamlakatlari – Yaponiya, Janubiy Koreya, Xitoy, Vyetnam, Malayziya, Hindiston, Indoneziya va boshqa davlatlar bilan aloqalarini mustahkamlamoqda. Amerika Qo‘shma Shtatlari bilan ikki tomonlama munosabatlarimiz davlatlararo aloqalarning eng muhim yo‘nalishlarida izchil va izchil rivojlanib bormoqda. Bunga 1996-yil yozida O‘zbekiston rasmiy delegatsiyasining AQShga tashrifi, uning davomida AQSh Prezidenti B.Klinton va boshqa yuqori martabali rasmiylar bilan uchrashuvlar o‘tkazilgani, davom etayotgan O‘zbekiston-Amerika siyosiy maslahatlashuvlari yordam berdi. Keyingi yillarda iqtisodiyotning tashqi bozordagi salbiy o‘zgarishlarga ta’sirchanligi darajasini pasaytiradi. Keyingi vaqtda jahon bozorida narxi keskin tushib ketgan xomashyo resurslarini eksport qilish amaliyotidan imkon qadar tezroq qutilib, tayyor raqobatbardosh mahsulotlar eksportini faol oshirish va bu mahsulotlar yetkazib beriladigan mamlakatlar geografiyasini yanada kengaytirishimiz kerak. Inqirozga qarshi choralar dasturi doirasida amalga oshirilgan yana bir yo‘nalish — mamlakatimizdagi mahsulot eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab-quvvatlash va rag‘batlantirish, eksport salohiyatini mustahkamlash bo‘yicha qabul qilingan amaliy choralar muhim ahamiyatga ega bo‘ldi. Ma’lumki, 2019-yilda mamlakatimizda eksportga mahsulot chiqaradigan korxonalarning tashqi bozorlarda raqobatdosh bo‘lishini qo‘llab- quvvatlash bo‘yicha aniq chora-tadbirlarni amalga oshirish va eksportni rag‘batlantirish uchun qo‘shimcha omillar yaratishga alohida e’tibor qaratilgan edi. Xususan: • aylanma mablag‘larini to‘ldirish uchun korxonalarga Markaziy bank qayta moliyalash stavkasining 70 %dan ortiq boTmagan stavkalarda 12 oygacha bo‘lgan muddatga imtiyozli kreditlar berish; • tayyor mahsulot ishlab chiqarishga ixtisoslashgan, xorijiy investitsiya ishtirokida tashkil etilgan korxonalarni byudjetga barcha turdagi soliq va to‘lovlardan, qo‘shilgan qiymat solig‘i bundan mustasno, ozod qilish muddatini 2012-yilgacha uzaytirish; • banklar kreditlari bo‘yicha to‘lov muddati o‘tgan va joriy qarzlar miqdorini qayta ko‘rib chiqish, byudjetga to‘lanadigan toiovlarning penyasidan kechish Jumladan, birgina 2019-yil mobaynida eksport qiluvchi korxonalarni qo‘llabquvvatlash va ularning barqaror faoliyatini ta’minlash maqsadida amalga oshirilgan chora-tadbirlar qatorida tijorat banklari tomonidan aylanma mablag‘larni to‘ldirish uchun 233,5 mlrd. so‘mlik imtiyozli kreditlar ajratilganligi, 105,8 mlrd. so‘m miqdorida byudjet oldidagi va yetkazib berilgan elektr energiyasi, tabiiy gaz va kommunal xizmatlar qarzlarini to‘lash muddatlarining keyinga surilganligi, barcha O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI ʼ TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI “ IQTISODIYOT ” KAFEDRASI “ IQTISODIYOT NAZARIYASI ” FANIDAN KURS ISHI Mavzu:__________________________________________________________________________ ________________________________________________________________________ __________________________ Bajardi:______________________________ (talabaning ismi-sharifi, otasining ismi) _______________________________ (fakultet, bakalavriat yo’nalishi, kursi, guruhi) Ilmiy rahbar: _________________________ (ismi-sharifi, ilmiy darajasi, lavozimi) ashyo eksporti va tayyor mahsulotlar importi ustunlik qiladi. Ayni paytda tashqi savdoning eng katta hajmi Yevropada , undan keyin Osiyo (asosan Xitoy hisobiga) va Shimoliy Amerikada, boshqa mintaqalarning ulushi unchalik katta emas. Hozirgi vaqtda jahon savdo birjasida tayyor mahsulotlarning o'sish tendentsiyasi paydo bo'lmoqda, ammo rivojlanayotgan davlatlar tarkibida tovarlarga ixtisoslashuv mavjud. Shuni ta'kidlash kerakki, xom ashyoni iste'mol qilish ortib bormoqda, ammo turli xil zaxiralarni yaratish orqali boshqa mahsulotlarning savdo darajasi orqada qolmoqda. So'nggi yillarda yuqori texnologiyali tovarlar almashinuvi ortib bormoqda, kimyo mahsulotlari savdosi ham jadal rivojlanmoqda. Jahon savdosiga ta'sir ko'rsatadigan eng yirik tovar bozorlari orasida mashinalar va transport uskunalari bozori, tabiy yoqilg'i bozori, shuningdek, qora va rangli metallar bozori mavjud. Zamonaviy sharoitda yarim tayyor mahsulotlar almashinuvi katta ahamiyatga ega. Vaqt o'tishi bilan global tovar bozorining tabiati o'zgarganligini xulosa qilish mumkin. Hozir dinamikada xalqaro savdoda tayyor mahsulot ulushining o'sishi kuzatilmoqda. Jahon savdosining tuzilishi, ham geografik, ham tovar o'zgaruvchan bo'lib, hozirgi vaqtda ikkita element tizimini ifodalaydi: asosan bir-biri bilan savdo qiluvchi rivojlangan mamlakatlar va o'z mahsulotlarini rivojlangan mamlakatlarga yetkazib beradigan rivojlanayotgan mamlakatlar. Edition. McGraw-Hill Companies. USA. 2015. Shu bilan birga, boshqa xorijiy hamkor-davlatlar bilan ham joriy savdo munosabatlari rivojlanishda davom etmoqda. Boshqa xorijiy davlatlarning tashqi savdo aylanmasidagi ulushi 66,8 % ga yetib (18 999,6 mln. AQSh dollari) o`tgan yilning mos davridagi tashqi savdo aylanmasiga nisbatan 150,9 % ga oshgan. Tashqi iqtisodiy faoliyat bo`yicha 20 ta yirik hamkor-davlatlar orasidan besh davlatda faol tashqi savdo balansi kuzatilgan, xususan, Qirg`iziston (388,1 mln. AQSh dollari), Afg`oniston (359,9 mln. AQSh dollari), Tojikiston (88,6 mln. AQSh dollari), Fransiya (35,4 mln. AQSh dollari) va Eron (8,6 mln. AQSh dollari). Qolgan 15 ta davlatlar bilan passiv tashqi savdo balansi saqlanib qolmoqda. Islohotlarni amalga oshirishning dastlabki bosqichida respublikaning zamonaviy tashqi iqtisodiy kompleksini amalda noldan shakllantirish, tashqi iqtisodiy faoliyatni tartibga solishning mohiyatan yangi mexanizmini yaratish zarur edi. Mustaqillikning uch yilida O‘zbekistonda tashqi iqtisodiy aloqalar islohoti, birinchi navbatda, tashkiliy-huquqiy jihatdan sezilarli yutuqlarga erishdi. Deyarli barcha zarur respublika institutsional tuzilmalari yangidan yaratildi. Yuqorida ta’kidlanganidek, Tashqi iqtisodiy aloqalar vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar milliy banki, Bojxona xizmati tashkil etildi.Vazirlar Mahkamasi, vazirlik va idoralar, korporatsiyalar, konsernlar, uyushmalar va mahalliy davlat hokimiyati organlarida tegishli tashqi iqtisodiy bo‘linmalar tashkil etildi va faoliyat ko‘rsatmoqda. Xorijiy hamkorlar ishtirokida respublika xalqaro savdo markazi tashkil etilmoqda.Biz dunyoning qator mamlakatlarida savdo uylarini ochdik. Ikki tomonlama asosda O‘zbekiston bilan AQSh, Buyuk Britaniya, Germaniya va respublika bilan faol hamkorlik qilishdan manfaatdor bo‘lgan boshqa davlatlar o‘rtasida Savdo-sanoat palatalari tuzilgan. Islohot boshlangandan beri tashqi iqtisodiy aloqalar ishtirokchilarining tarkibi va tarkibi o'zgardi. Respublikamizning ikki mingdan ortiq tadbirkorlik subyekti, jumladan, uyushmalar, kontsernlar, kichik va xususiy tadbirkorlik subyektlari tashqi bozorga chiqish huquqini qo‘lga kiritdi. Tashqi savdodan tashqari tashqi iqtisodiy hamkorlikning boshqa shakllari ham sezilarli darajada faollashdi, respublika hududida xorijiy investitsiyalar ishtirokida tashkil etilgan va faoliyat yuritayotgan korxonalar soni ortib bormoqda. Mustaqillikning dastlabki yillarida tashqi aloqalarni kengaytirish, barcha tashqi iqtisodiy faoliyatni liberallashtirish, respublika eksport salohiyatini rivojlantirishni rag‘batlantirishning huquqiy asoslarini yaratgan asosiy qonun hujjatlari qabul qilindi, Prezident farmonlari va hukumat qarorlari qabul qilindi. Bular, birinchi navbatda, “Tashqi iqtisodiy faoliyat to g risida”, “Chet el investitsiyalari va xorijiy investorlarʻ ʻ faoliyatining kafolatlari to g risida”gi qonunlar va boshqa qonunchilik va me yoriy- ʻ ʻ ʼ huquqiy hujjatlardir. iqtisodiy munosabatlar, tashqi iqtisodiy faoliyat sohasida xalqaro shartnomalar tuzish va ijro etish, respublikaning, undan tashqaridagi O‘zbekiston yuridik shaxslari va fuqarolarining iqtisodiy manfaatlari himoya O‘zbekiston Respublikasi iqtisodiy hamkorlikning ko‘p tomonlama xalqaro mexanizmlariga faol qo‘shildi, Birlashgan Millatlar Tashkiloti va uning institutlari, Jahon banki, Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Xalqaro valyuta jamg‘armasi kabi nufuzli xalqaro moliya-iqtisodiy tashkilotlarga kirdi va faol siyosat yurita boshladi. Moliya korporatsiyasi, Iqtisodiy taraqqiyotga ko maklashish tashkiloti, Xalqaro mehnatʻ tashkiloti, Jahon sog liqni saqlash tashkiloti va boshqa yetakchi moliyaviy va ʻ iqtisodiy tashkilotlar. Ko‘plab xalqaro tashkilotlar – BMT, XVF, Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Yevropa Ittifoqi komissiyasi va boshqalar respublikada o‘z mintaqaviy vakolatxonalarini ochgan va o‘zbekistonlik hamkorlar bilan faol hamkorlik qilmoqda. Xalqaro valyuta jamg‘armasi, Jahon banki, Xalqaro moliya korporatsiyasi ishtirokida ishlab chiqilgan va, xususan, respublikada kichik va o‘rta biznesni rivojlantirishga, loyihalarni moliyaviy qo‘llab-quvvatlashga hissa qo‘shadigan qator loyihalar amalga oshirilmoqda. iqtisodiyotning ustuvor yo'nalishlarida. O‘zbekiston Markaziy Osiyo davlatlari bilan birgalikda Turkiya, Eron va Pokiston tomonidan tuzilgan iqtisodiy hamkorlik tashkilotiga a’zo bo‘ldi. Mazkur tashkilot doirasida respublika davlatlararo transport kommunikatsiyalarini birgalikda qurish, O‘zbekistonning dengiz portlari, transmilliy transport tarmoqlari, jahon tovar va kapital bozorlariga chiqishini ta’minlash loyihalarini ishlab chiqish va amalga oshirishda faol ishtirok etmoqda. Ta’kidlash joizki, O‘zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan hamkorligi ham uzoq muddatli, ham joriy ustuvor yo‘nalishlarni o‘zida mujassam etgan maqsad asosida qurilgan va quriladi. Birinchidan, bu strategik integratsiya vazifasi – O‘zbekistonning barcha xo‘jalik yurituvchi subyektlarining tashqi dunyo bilan o‘zaro hamkorligi uchun teng va milliy manfaatli shart-sharoitlarni yaratishga asoslangan xalqaro valyuta-moliya va savdo mexanizmlariga bevosita qo‘shilishdir. Ikkinchidan, bu respublikaning dolzarb muammolarini hal etishda bevosita ko‘maklashish, mavjud xalqaro tajribaga asoslanib, ushbu institutlarning bir qatoridan moliyaviy, texnik va maslahat yordamini olish orqali amalga oshirilayotgan islohotlarni qo‘llab-quvvatlashdir. savdoning geografik va tovar tarkibida jiddiy ijobiy o‘zgarishlar yuz berdi. O‘zbekiston bugungi kunda 45 dan ortiq mamlakatlar bilan ikki tomonlama savdo aloqalariga ega. Mamlakat tashqi savdo aylanmasi 1990-yildagi 0,8 mlrd. Dollardan 2013-yilda 28,9 mlrd. dollar hajmiga yetdi, ya’ni 36,1 martaga oshdi. Ayni vaqtda tovarlar va xizmatlar eksporti 24,3 martaga, import 38,3 martaga ortib, tashqi savdo balansida 0,07 mlrd. dollarlik saldodan 1,3 mlrd. dollarlik ijobiy savdoga erishildi. Mahsulot eksport qiladigan korxonalarni qo‘llab-quvvatlashga oid chora- tadbirlarning amalga oshirilgani eksport faoliyatiga 450 dan ziyod yangi korxonani jalb etish imkonini berdi. Bu borada Tashqi iqtisodiy faoliyat milliy banki huzurida barcha hududlarda o‘z filiallariga ega bo‘lgan Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlari eksport faoliyatini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasining tashkil etilgani muhim ahamiyat kasb etmoqda. Ushbu jamg‘armaning asosiy vazifasi mamlakatimizda ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarni eksport qilishda zarur huquqiy, moliyaviy va tashkiliy yordam ko‘rsatishdan iborat. Jamg‘armaning o‘tgan qisqa davrdagi faoliyati davomida 153 ta tadbirkorlik subyektiga umumiy qiymati 56 million dollardan ziyod bolgan eksport shartnomalarini tuzishda yordam ko'rsatildi». 1 Tashqi savdo tarkibida chuqur ijobiy o‘zgarishlar ro‘y bermoqda. Jumladan, keyingi yillar mobaynida eksport tarkibida raqobatdosh tayyor mahsulotlar salmog‘ining barqaror o‘sish tendensiyasi va xomashyo yetkazib beruvchi tarmoqlar mahsulotlari ulushining kamayib borayotgani yaqqol kuzatilmoqda. Eksportning tovar tarkibini diversifikatsiya qilish natijasida mamlakatimiz paxta yakkahokimligi oqibati boigan paxta tolasi eksportiga qaramlikdan halos bo’ldi. Uning eksport tarkibidagi ulushi keskin kamayib, 1990-yildagi 59,7 %dan 2013-yilda 7,7 % ga tushdi. 1990-yilda eksportning umumiy hajmida xomashyo hisoblanmaydigan tovarlar ulushi 28 % dan kamroq boigan boisa, hozirgi kunda ushbu ko‘rsatkich 72 %dan ziyoddir. Mamlakatimiz iste’mol tovarlari ishlab chiqarishning jadal sur’atlarda rivojlanishi natijasida import tarkibida oziq-ovqat mahsulotlari ulushi 4,5 barobar qisqardi. 1 Каримов И. A. 2014 йил юкори усиш суръатлари билан ривожланиш, барча мавжуд имкониятларни сафарбар этиш, узини оклаган ислохотлар стратегиясини изчил давом эттириш йили булади. — Т.: «Узбекистон», 2014.7-8 б. Jahon bozorlarida korxonalarimiz mahsulotlarining raqobatbardoshligini ta’minlashda quyidagi chora-tadbirlarning amalga oshirilishi muhim ahamiyat kasb etadi: • eksport qiluvchi korxonalarga mahsulot tayyorlash va sotish xarajatlarini kamaytirishda ko‘maklashish; • ularni tashqi bozor konyunkturasidagi o‘zgarishlar, istiqbolli bozorlar, raqobatchilar to‘g‘risida olib borilgan tadqiqotlar natijalari bilan tanishtirish; • transport-kommunikatsiya tizimlarini rivojlantirish; • yangi transport yo‘laklarini ochish orqali transport xarajatlarini kamaytirish va h.k. Xulosa qilib aytish mumkinki, eksport hajmini oshirish, uning tarkibini takomillashtirish, umuman, tashqi savdo aylanmasini diversifikatsiya qilish iqtisodiyotimiz tarkibiy tuzilishida sifat o‘zgarishlariga erishish, uning raqobatbardoshligini oshirish orqali iqtisodiy o‘sishni ta’minlash va aholi turmush farovonligini yanada ko‘tarish maqsadlariga xizmat qiladi. Tashqi savdo siyosati davlat tashqi iqtisodiy siyosatining tarkibiy qismi bo‘lib, milliy iqtisodiyotning tashqi bozorlardagi raqobatbardoshligini oshirish va tashqi raqobatdan mahalliy ishlab chiqaruvchilarni himoya qilishga ko‘maklashuvchi choratadbirlar yig‘indisidir. Tashqi savdo siyosati quyidagi ikki yo‘nalishni o‘z ichiga oladi: • eksport siyosati; • import siyosati. Eksport siyosati eksportga yo‘naltirilgan rivojlanish modeli doirasida rivojlanadi. Import siyosatining turlaridan biri import o‘rnini qoplash siyosati hisoblanib, bu siyosat ko‘pchilik mamlakatlar iqtisodiyotining sanoatlashishida katta rol o‘ynagan. Tashqi savdo siyosatining asosida mumkin qadar qulaylik yaratish rejimi yotadi. Tashqi savdo siyosati milliy, ikki tomonlama, hududiy, xalqaro darajalarda amalga oshiriladi. Qayd etib o‘tilgan har bir daraja o‘z xususiyatlariga ega. Davlatning tashqi savdoga aralashish miqyosiga va tartibga solish darajasiga Ushbu yo`nalishda amalga oshirilgan islohotlar natijasida 2019 yilning yanvar-avgust oylarida respulikaning tashqi savdo aylanmasi hajmi 28 433,3 mln. AQSh dollarini tashkil etib, 7 911,3 mln. AQSh dollariga yoki o`tgan yilning mos davriga nisbatan 38,6 % ga oshgan. Ushbu ko`rsatkichdan eksport hajmi 12 463,0 mln. AQSh dollariga (o`sish sur`ati – 46,7 %) va import hajmi esa 15 970,3 mln. AQSh dollariga (o`sish sur`ati – 32,8 %) yetdi. Hisobot davrida 3 507,3 mln. AQSh dollari qiymatida passiv tashqi savdo aylanmasi qayd etildi. O`zbekiston jahonning 181 dan ortiq mamlakatlari bilan savdo aloqalarini amalga oshirib kelmoqda. Respublika tashqi savdo aylanmasining dunyo davlatlari qatoriga nisbatan salmoqli hissasi Xitoyda (18,4%), Rossiya Federatsiyasida (14,5 %), Qozog`istonda (8,1 %), Koreya Respublikasida (6,5 %), Turkiyada (5,7 %), Germaniyada (2,3 %) va Qirg`izistonda (2,0 %) qayd etilgan.

O’zbekiston tashqi iqtisodiy aloqalarining ustuvor yo’nalishlari

Купить