Dokument ma'lumotlari

Narxi 9000UZS
Hajmi 91.5KB
Xaridlar 0
Yuklab olingan sana 13 Dekabr 2024
Kengaytma doc
Bo'lim Dars ishlanmalar
Fan Tabiatshunoslik

Sotuvchi

Bahrom

Ro'yxatga olish sanasi 05 Dekabr 2024

227 Sotish

О‘zbekiston va Qozog‘iston mamlakatlarida iqlim о‘zgarishing aholi turmush darajasiga ta’siri.

Sotib olish
О‘zbekiston va Qozog‘iston mamlakatlarida iqlim о‘zgarishing aholi turmush darajasiga ta’siri. B erdimo'minova Zulfiya Zafar qizi Nordic international university berdimuminovazulfiya@gmail.com 998 (91) 240 0824 Annotatsiya: Ushbu tezisda O‘zbekiston va Qozog'istondagi iqlim o‘zgarishi inson hayotiga sohalariga ta’siri va shu tufayli iqlimiy o‘zgarishlarning salbiy oqibatlarini oldini olish va yangicha turmush sharoitlariga moslashish masalasi tezkor choralarni ko‘rishni yoritilgan. Shiningdek, iqlim o‘zgarishi sohasidagi islohatlarda yurtimizdagi faollik va dunyo hamjamiyatining tutgan o‘rni o‘rganilgan. Kalit so’zlar: iqlim o‘zgarishi, energiya, energiya samaradorligi, yashil iqtisodiyot, yashil energiya, sho‘rlanish , eroziya, Parij bitimi. Kirish O‘zbekiston va Qozog'iston iqlim o‘zgarishi ta’siriga nisbatan zaif bo‘lgan iqtisodiyot tarmoqlarining barqarorligini oshirish va barqaror rivojlanishni ta’minlashning mavjud mexanizmlarini takomillashtirish bo‘yicha iqlimga moslashish sohasidagi chora-tadbirlarni rejalashtirish muhim tashabbus hisoblanadi. O‘zbekiston suv resurslarining taqchilligi, ustiga-ustak suvning sho‘rligi, tuproq sho‘rlanishi va eroziyasining ortib borishi kabilar allaqachon jiddiy muammoga aylangan. Hozirgi kunda mamlakat aholisining 20 foizga yaqini (ya’ni 6,8 million kishi) sho‘rlanish va suvning yuqori darajadagi minerallashuvidan aziyat chekmoqda. Orol dengizining qurib borishi davom etayotganligi tufayli vaziyat yanada og‘irlashtirmoqda. Asosiy qism O‘zbekiston Respublikasi iqlim inqiroziga eng kam ta’sir ko‘rsatayotgan davlatlardan biri bo‘lsada, uning nomutanosib oqibatlariga duch kelmoqda. Prognoz qilinayotgan suv resurslarining kamayishi va yog‘ingarchilik rejimidagi o‘zgarishlar uzoq davom etadigan qurg‘oqchilikka va sug‘orish uchun suv miqdorining kamayishiga olib kelishi kutilmoqda, bu esa aholining katta qismini oziq-ovqat xavfsizligi xatari ostida qoldiradi. O‘zbekiston BMTning iqlim o‘zgarishi to‘g‘risidagi asosiy konvensiyasiga 1993-yildan a’zoligini kiritgan va shu kungacha BMTTD doirasida iqlimiy moliyalashtirish mexanizmi sifatida “Yashil iqlimiy jamg‘arma” [YaiJ] resurslariga yo‘l ochishga va uni kengaytirishga erishdi. Iqlim o‘zgarishiga qarshi yirik loyihalardan 2020 yil 3dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi ko‘magida, Yashil iqlim jamg‘armasi ishlab chiqilgan milliy moslashish rejasini amaliyotga tadbiq qildi. Unga ajratilgan moliyaviy resurslar 1,6 mln. AQSh dollarini tashkil etdi. Loyiha faoliyati qishloq va suv xo‘jaligi, sog‘liqni saqlash, binolar sektori va ekstremal iqlim hodisalarini favqulodda boshqarish kabi muhim tarmoqlarda iqlim o‘zgarishiga moslashish bo‘yicha aniq qarorlar qabul qilish jarayoni samaradorligini oshirishga, shuningdek, iqlim o‘zgarishiga nisbattan eng zaif hisoblangan Orolbo‘yi mintaqalarida joylashgan hududlarni rivojlantirishni rejalashtirishga yordam beradi. “O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti SH. Mirziyoyev tomonidan Xorazm viloyati va Qoraqalpog‘iston Respublikalarida 2022-yil 1-aprelidan boshlab maktablardagi 1-4- sinf o‘quvchilarini bepul ovqat bilan ta’minlash tizimi joriy etilgani aholini ijtimoiy qo’llab quvvatlashdir.” 1 Markaziy Osiyo suv tanqis mintaqadir va shuning uchun global iqlim o‘zgarishi jarayoni ta'siriga eng zaif. Ushbu mintaqada ekotizimning degradatsiyasini keltirib chiqaradigan asosiy omillar cho‘llanish va qurg'oqchilik bo‘lib, ular asosan qurg'oqchil yerlarning tabiiy resurslaridan noto‘g'ri foydalanish oqibatlari bilan bog’liq. 2020-yil, 22 dekabrda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Taraqqiyot Dasturi (BMTTD) va Buyuk Britaniyaning mojarolar xavfsizligi va barqarorlik jamg'armasi (CSSF) yangi qo‘shma loyihasini baholash qo‘mitasining onlayn yig‘ilishi bo‘lib o‘tdi. O‘zbekistoning Gidrometeorologiya xizmati markazi (O‘zgidromet) bilan hamkorlikda amalga oshirildi. “Markaziy Osiyoda iqlim barqarorligini ta’minlash bo‘yicha strategik chora-tadbirlar va harakatlar” yangi mintaqaviy tashabbusi Buyuk Britaniyaning Hamdo‘stlik va taraqqiyot bo‘yicha 1 www.daryo.uz 01.01.2022 tashqi ishlar vazirligi ko‘magida va Britaniyaning O‘zbekistondagi elchixonasi bilan hamkorlikda Markaziy Osiyoning uchta davlatida - Qirg'iziston, Tojikiston va O‘zbekistonda amalga oshirildi. Loyihaning maqsadi yanada barqaror va muvofiqlashtirilgan o‘zaro aloqalarni ta’minlashga yordam berish va iqlim o‘zgarishi muammolari to‘g’risida aholining xabardorligini oshirish orqali Markaziy Osiyoda iqlim xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan siyosat choralarini kuchaytirishdir. Amalga oshirish strategiyasi. Mamlakatning iqlim o‘zgarishiga qarshi kurash bo‘yicha 2030 yilga kelib “yashil” iqtisodiyotga o‘tish strategiyasini amalga oshirish jadallashtirildi. Bundan tashqari, iqlim o‘zgarishi oqibatlarini yumshatish va unga moslashish choralari bilan bog‘liq chora-tadbirlar deyarli barcha tarqmoq strategiyalari, rejalari va rivojlanish dasturlarida o‘z aksini topmoqda. 2030-yilgacha bo‘lgan davrda qayta tiklanuvchi energiya va energiya samaradorligi sohalarida institutsional salohiyat mustahkamlanib, meyoriyhuquqiy baza takomillashtirilmoqda. Moslashish sohasidagi ustuvor yo‘nalishlar suv resurslari, energiya ishlab chiqarish, o‘rmonlarni asrash sohalaridagi strategiyalar va chora-tadbirlar hamda ularni amalga oshirish bo‘yicha yo‘l xaritalarida o‘z aksini topgan. Hozirgi kunda BMTTD ko‘magida va Yashil iqlim jamg‘armasi mablag‘lari hisobidan qishloq xo‘jaligi, suv resurslari, sog‘liqni saqlash, uy-joy qurish va favqulodda vaziyatlarni boshqarish sohalariga alohida e’tibor qaratilgan milliy moslashish rejasi ishlab chiqilmoqda. G'arbdan sharqqa 3000 km dan ortiq va shimoldan janubga qariyb 2000 km ga cho'zilgan Qozog'iston hududining kengligi mamlakatning iqlim xususiyatlarini belgilaydi. Mamlakat shimolida qishda minus ellik darajagacha sovuq bo'lsa, janubda yozda poliz ekinlari pishib, paxta o'sadi. Qozog istonning iqlimi (janubdanʻ tashqari) keskin kontinental bo lib, o rtacha harorat yanvarda -4°C dan -19°C ʻ ʻ gacha, iyulda +19...+26°C gacha. Qishda harorat -45 ° C gacha tushib, yozda + 30 ° C gacha ko'tarilishi mumkin. Qozog iston hududida to rt fasl ham yaqqol namoyon bo ladi - qishi ayozli, ʻ ʻ ʻ bahori gullab-yashnashi, yozi issiq va sovuq kuzi. Sovuq qish noyabrda boshlanadi va aprelgacha davom etadi. Arktik havo massalarining ta'siri qattiq (-50 ° C gacha) sovuqlarga olib keladi. Bahor qisqa va o'zgaruvchan - aprel oyining o'rtalaridan may oyining oxirigacha. Shu bilan birga, bahorda ob-havo juda beqaror: aniq iliq kun birdan keskin sovuqqa aylanishi mumkin. Quruq issiq yoz may oyining oxirida boshlanib, sentyabrning o rtalarigacha davom etadi, haroratʻ ba zan +35...+40 S° gacha ko tariladi. Kuz, hatto ob-havo va tungi sovuqlar bilan, ʼ ʻ sentyabr oyining oxirida boshlanadi va noyabr oyining boshigacha davom etadi. Qozog istonda eng yuqori harorat Turkiston shahrida (Janubiy Qozog iston) ʻ ʻ +49°C bo lgan. Eng pasti Atbasar shahrida (Aqmola viloyati) -57°C. Qolaversa, ʻ Ostona Ulan-Batordan keyingi dunyodagi eng sovuq poytaxt hisoblanadi. 2 1990-2017 yillarda amalga oshirilgan sanoat tarmoqlarini bosqichmabosqich modernizatsiya qilish va bir qator boshqa choratadbirlar YaiM energiya sarfiining qariyb 250 foizga kamayishiga olib keldi. YaiM birligiga nisbatan CO 2 ning solishtirma ko‘ratkich deyarli 40 foizga qisqardi. Mazkur islohatlarning uzoq muddatli maqsadlariga erishish xalqaro tashkilotlar va moliya institutlarining ko‘magiga bog‘liq. Ilg‘or energiya tejaydigan va ekologik xavfsiz texnologiyalardan foydalanish imkoniyatini ta’minlash, iqlim o‘zgarishi bilan bog‘liq loyihalarni moliyalashtirish uchun ularning ko‘magi zarur. Birlashgan Millatlar Tashkiloti Bosh Assambleyasi tomonidan Orolbo yi mintaqasi bo‘yicha ʻ rezolyutsiya qabul qilinib, unda mintaqa ekologik innovatsiyalar va texnologiyalar zonasi deb e lon qilindi hamda mintaqani qayta tiklash va u yerdai ekologik ʼ muhitni yaxshilash bo yicha tadqiqot va ilmiy sa y-harakatlarni kengaytirish ʻ ʼ amalga oshirilmoqda. 3 Kelajakdagi rejalar: “yashil” iqtisodiyotni rivojlantirish “2019-2030 yillar davrida O zbekiston Respublikasining “yashil” iqtisodiyotiga o tish strategiyasi” ʻ ʻ amalga oshirilayotgan tizimli islohotlarga “yashil” iqtisodiyot tamoyillarini kiritgan holda ijtimoiy taraqqiyotga ko maklashish, issiqxona gazlari ʻ tashlamalarini kamaytirish, iqlim va atrof-muhitni muhofaza qilish orqali barqaror 2 Vaxabov A.V., Xajibakiyev Sh.X., Tashmatov Sh.A., Butaboyev M.T.. Yashil iqtisodiyot. Darslik. – T.: “Universitet”, 2020, 296 bet. 3 www.uz.undp.org 1.03.2021 , va inklyuziv asosda barqaror iqtisodiy taraqqiyotga erishishga qaratilgan. “Yashil” iqtisodiyotga o‘tish milliy strategiyasidan tashqari, O zbekistonning Barqarorʻ rivojlanish sohasidagi milliy maqsadlari (BRM) va Iqlim o zgarishi bo yicha Parij ʻ ʻ bitimi bilan bog liq rejalar faol rivojlantirib borilmoqda. O‘zbekiston atrof-muhitni ʻ muhofaza qilish bo‘yicha barcha xalqaro shartnomalarni samarali va shaffof tarzda amalga oshirish tarafdori bo‘lsa ham, bu yo‘nalishda muvaffaqiyatga erishish jahon hamjamiyatining salohiyati va majburiyatiga ham bog‘liq bo‘lib, uglerod tashlamalarini har bir davlatning imkoniyatlari va mas’uliyatiga muvofiq ravishda cheklash bo‘yicha barcha sayharakatlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekiston o‘z hissasini qo‘shishga tayyor, qodir va allaqachon faol ravishda hissa qo‘shayotgan bo‘lsada, yakuniy natija jahon hamjamiyatining jamoaviy majburiyat va harakatlariga bog‘liq bo‘lib qoladi. Xulosa Xulosa qilib aytganda, O‘zbekistonda iqlim o‘zgarishining salbiy oqibatlarini yumshatish bo‘yicha amalga oshirilayotgan islohatlarning ustuvor maqsadlariga erishish uchun ekologiya sohasida barcha nazorat funksiyalarini ta’minlanishi , barcha faoliyatni yagona tizimga solish ,tizimning ishlashini ta’minlash , ekologik jihatdan ahamiyatli bo‘lgan qarorlarni qabul qilishda jamoat fikrini o‘rganish mexanizmini yaratish , shuningdek , muqobil va rentabilligi yuqori amaliyotlarni faoliyatida barcha fuqorolarni jalb qilishni ta’minlash, iqlim o‘zgarishini salbiy oqibatlarini yumshatish yuzasidan ilmiy manbalar kiritish orqali eko-ta’lim berish tizimini rivojlantirish va bu sohada yetakchi malakali kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash dasturlarini amalga oshirish muhim ahamiyat kasb etadi. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati 1.Vaxabov A.V., Xajibakiyev Sh.X., Tashmatov Sh.A., Butaboyev M.T.. Yashil iqtisodiyot. Darslik. – T.: “Universitet”, 2020, 296 bet. 2.Рахимов З.Ю., Адриана Дамианова , Эва Гуттиэрез , Яшил молиялаштириш Москва, Россия; 2018, 127 C 3.В a щалова Т.В. Экологические основы природопользования.Устойчивое развитие: учебное пособие. – М.: Юрайт, 2020. С. 56. 4. Иванова Н.И., Левченко Л.В. «Зеленая» экономика: сущность, принципы и перспективы. //Вестник Омского университета. Серия « Экономика ». 2017. № 2 (58) С .20-21. 5.David Pearce and Edward Barbier: Blueprint for a Green Economy. Earthscan, London, Great Britain, 2019. 192 pp. 6.Beder S. 2017, “Environmental economics and ecological economics: the contribution of interdisciplinary to understanding, influence and effectiveness”, Environmental Conservation, vol. 38, № 2, 140-150 pp. 7. www.daryo.uz 01.01.2022 8. www.uz.undp.org 1.03.2021 ,

О‘zbekiston va Qozog‘iston mamlakatlarida iqlim о‘zgarishing aholi turmush darajasiga ta’siri. 

Sotib olish