• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 40000UZS
Размер 564.1KB
Покупки 0
Дата загрузки 19 Июль 2025
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Amriddin Hamroqulov

Дата регистрации 23 Февраль 2025

37 Продаж

O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlatning ijtimoiy siyosati kurs ishi

2Mavzu : O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlatning ijtimoiy siyosati MUNDARIJA Kirish ………………………………………………………………………….. I BOB. O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning nazariy asoslari va rivojlanish bosqichlari 1.1. Ijtimoiy siyosat tushunchasi va uning mohiyati ……………….…………… 1.2. O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy siyosatning shakllanishi va rivojlanish bosqichlari ………………………………………………………………………. 1.3. Ijtimoiy siyosatning asosiy tamoyillari va yo‘nalishlari ……………………. II BOB. O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va amaliy faoliyati 2.1. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining tarkibi va funksiyalari …………. 2.2. Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ijtimoiy himoya dasturlari (pensiya, nafaqa, yordamlar va h.k.) …………………………………………….. 2.3. Ijtimoiy himoya tizimidagi muammolar va ularni takomillashtirish yo‘nalishlari ……………………………………………………………………… Xulosa va takliflar ………………………………………………………………. Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ……………………………………………. 11Maxsus budjet ajratmalari asosida ishsizlar, yolg‘iz keksalar, kam ta’minlangan oilalar, nogironlar uchun ijtimoiy yordam ko‘lamlari oshirildi. Elektron platformalar orqali murojaat qabul qilish, tahlil qilish va yordam ko‘rsatish mexanizmlari joriy qilindi. Bugungi kunda ijtimoiy siyosatning eng muhim ustuvorliklaridan biri sifatida kambag‘allikni qisqartirish, imkoniyati cheklangan shaxslarning huquqlarini ta’minlash, bandlik siyosatini isloh qilish, hududlar bo‘yicha ijtimoiy tenglikka erishish, yoshlar va ayollarni ijtimoiy faollikka jalb etish belgilangan. 2023- yilda e’lon qilingan “2022–2026-yillarda Yangi O‘zbekiston taraqqiyot strategiyasi”da ijtimoiy siyosat alohida yo‘nalish sifatida ilgari surildi. Strategiyada har bir insonning munosib hayot kechirishi uchun teng imkoniyatlar yaratish, sifatli ta’lim va tibbiyot xizmatlaridan foydalanish huquqi, ijtimoiy himoya darajasini oshirish choralari belgilangani bu siyosatning istiqbolini belgilaydi.Shuningdek, ijtimoiy siyosatda xalqaro tajriba bilan uyg‘unlikda yondashuvlar kuchaymoqda. BMT, Xalqaro mehnat tashkiloti, Jahon banki, UNDP kabi xalqaro tashkilotlar bilan hamkorlikda O‘zbekistonda ijtimoiy himoya indikatorlari joriy qilinmoqda. Bu esa, nafaqat ichki barqarorlikni ta’minlaydi, balki xalqaro reytinglarda ijtimoiy rivojlangan davlatlar safida turish imkonini beradi. Yil oralig‘i Bosqich nomi Asosiy islohotlar / xususiyatlar Ijtimoiy budjet ulushi (% YIMda) (taxminiy) 1991– 2000 Boshlang‘ich bosqich (barqarorlashtirish) “O‘zbek modeli”, sobiq SSSR tizimidan o‘tish, ijtimoiy himoyani saqlash 18% 2001– 2010 Tizimlashtirish va modernizatsiya Ta’lim va sog‘liqni saqlashda islohotlar, 20% 16II BOB. O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va amaliy faoliyati 2.1. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining tarkibi va funksiyalari O‘zbekiston Respublikasida aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi davlatning eng muhim funksiyalaridan biri hisoblanadi. Ijtimoiy himoya tizimi deganda, aholining ijtimoiy, iqtisodiy, jismoniy yoki psixologik jihatdan zaif qatlamlariga davlat tomonidan ko‘rsatiladigan yordamlar, xizmatlar va huquqiy kafolatlar majmuasi tushuniladi. Bu tizim orqali aholining hayotiy darajasini saqlab qolish, minimal darajadagi farovonlikni ta’minlash, muhtoj qatlamlarni qo‘llab-quvvatlash hamda ijtimoiy adolatni qaror toptirish ko‘zda tutiladi. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi quyidagi asosiy tarkibiy qismlardan iborat: davlat pensiya ta’minoti, nafaqalar tizimi, ijtimoiy sug‘urta, manzilli moddiy yordam, ijtimoiy xizmatlar va turar-joy bilan ta’minlash dasturlari. Har bir segment muayyan guruh aholiga yo‘naltirilgan bo‘lib, ularning hayot sifatini oshirishga qaratilgan. Pensiya tizimi keksalar, mehnatga layoqatsizlar va nogironlar uchun barqaror daromad manbaidir. Nafaqalar tizimi esa yosh bolali onalar, nogironlar va ishsizlar kabi toifalarni qo‘llab-quvvatlaydi. Shuningdek, ijtimoiy himoya tizimining asosiy funksiyalaridan biri — aholini og‘ir hayotiy vaziyatlarda, jumladan, ishsizlik, nogironlik, tabiiy ofatlar yoki kasallik holatida moliyaviy jihatdan qo‘llab-quvvatlash hisoblanadi. Davlat budjetidan ajratiladigan mablag‘lar orqali amalga oshiriladigan ushbu yordamlar aholining muayyan qismini kambag‘allik yoqasidan saqlab qolishga xizmat qiladi. Ayniqsa, pandemiyadan keyingi davrda manzilli yordam dasturlari va subsiyalar tizimi yanada rivojlantirildi. Ijtimoiy himoya tizimi ichida ijtimoiy xizmatlarning o‘rni ham muhimdir. Ular nogironligi bor shaxslar, yolg‘iz keksalar, yetim bolalar va boshqa ehtiyojmand shaxslarga mo‘ljallangan bo‘lib, yordam uyida parvarish, ruhiy 1O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLI GI ------------------------------------------FAKULTETI “----------------------------------” KAFEDRASI ------------------------------------------- ta’lim yo‘nalishi ______- guruhi talabasi Kurs ishi Mavzu : O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlatning ijtimoiy siyosati Bajardi: _______ ____ _____ _ guruhi talabasi ______ ___ ________ (imzo) (ismi sharifi) Kurs ishi himoya qilingan sana “____” __ ___ _____20 25 y. Baho “_____” ____ __ _____ Ilmiy rahbar: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) Komissiya a’zolari: __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) __________ ____________________ (imzo) (ismi sharifi) 8Ijtimoiy siyosatning shakllanishiga tarixiy va siyosiy omillar ta’sir ko‘rsatadi. Masalan, rivojlangan davlatlarda bu siyosat XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida, ishchilar harakatining kuchayishi natijasida paydo bo‘lgan. Germaniya, Buyuk Britaniya, Shvetsiya, Norvegiya, Daniya singari mamlakatlarda ijtimoiy davlat konsepsiyasi shakllangan bo‘lib, u fuqarolarga ijtimoiy xizmatlarning keng doirasini kafolatlaydi. A. Sen, R. Titmuss, Esping- Andersen kabi nazariyotchilar bu borada muhim konsepsiyalar ishlab chiqqan. Esping-Andersen ijtimoiy davlatning uch modelini – liberal, konservativ va sotsial-demokratik modelini ajratgan. O‘zbekiston misolida ijtimoiy siyosatning mohiyati mustaqillikdan so‘ng davlatning ijtimoiy himoya masalalariga bo‘lgan yondashuvi orqali shakllandi. Ilk yillarda aholini himoyalash borasida iqtisodiy inqiroz sharoitida ko‘plab murakkabliklar mavjud edi. Biroq keyinchalik ijtimoiy siyosat ustuvor yo‘nalishlardan biriga aylandi. Xususan, O‘zbekiston Konstitutsiyasining 39, 40 va 41-moddalarida har bir fuqaroning ijtimoiy ta’minot, ta’lim va sog‘liqni saqlash huquqi kafolatlangan. Bu normalar ijtimoiy siyosatning normativ- huquqiy asosini tashkil etadi. So‘nggi yillarda ijtimoiy siyosatning mohiyati yangicha mazmun kasb etmoqda. “Yangi O‘zbekiston” taraqqiyot strategiyasi doirasida ijtimoiy adolat, manzillilik, ochiqlik va shaffoflik tamoyillari asosida ijtimoiy siyosat amalga oshirilmoqda. Misol uchun, “Ayollar daftari”, “Temir daftar” va “Yoshlar daftari” kabi tizimlar orqali ehtiyojmand qatlamlar aniq aniqlanib, ularga manzilli yordam ko‘rsatilmoqda. Bu amaliyot ijtimoiy siyosatning zamonaviy tendensiyalariga mos ravishda takomillashayotganini ko‘rsatadi. Ijtimoiy siyosatning samaradorligini belgilovchi mezonlar orasida quyidagilar muhim: aholining turmush darajasi, kambag‘allik darajasi, ishsizlik ko‘rsatkichi, sog‘liqni saqlash va ta’lim xizmatlarining sifati, uy-joy bilan ta’minlanganlik darajasi va boshqalar. Agar davlat siyosati ushbu sohalarda ijobiy natijalar bersa, bu ijtimoiy siyosatning samaradorligini anglatadi. Shu 12 ijtimoiy xizmatlar kengaydi 2011– 2016 Innovatsiyalash bosqichi Elektron xizmatlar, ijtimoiy xizmatlar qonuni qabul qilindi 22% 2017– 2019 Raqamlashtirish va manzillilik “Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari”, “Temir daftar” kiritildi 23.5% 2020– 2021 Pandemiya davridagi tezkor islohotlar Tezkor ijtimoiy yordamlar, onlayn platformalar, yangi manzillilik 25% 2022– 2024 “Yangi O‘zbekiston” strategiyasi Kambag‘allikni qisqartirish, yoshlar, ayollar, nogironlar siyosati 26% 1.3. Ijtimoiy siyosatning asosiy tamoyillari va yo‘nalishlari Ijtimoiy siyosat davlat tomonidan aholining farovonligini ta’minlash, ijtimoiy tenglik, adolat va ijtimoiy barqarorlikni saqlab turish maqsadida olib boriladigan chora-tadbirlar majmuasini anglatadi. Bu siyosat aholining ehtiyojmand qatlamlarini himoya qilish, ijtimoiy xizmatlarni ko‘rsatish, daromadlar taqsimotida muvozanatni saqlash va yashash darajasini yaxshilash kabi maqsadlarni ko‘zlaydi. Ijtimoiy siyosatning muvaffaqiyati ko‘p jihatdan u asoslanadigan tamoyillar va yo‘nalishlarning to‘g‘riligiga bog‘liq. Shuning uchun ijtimoiy siyosatni shakllantirishda quyidagi asosiy tamoyillarga tayaniladi. Birinchidan, ijtimoiy adolat tamoyili eng muhim printsiplardan biridir. Ushbu tamoyilga ko‘ra, har bir fuqaro ijtimoiy hayotda teng huquqqa ega bo‘lishi, 21raqamni 400 mingga yetkazish ko‘zda tutilgan. Shuningdek, ijtimoiy himoya tizimi orqali 2024-yilda 45 ming oila uy-joy bilan ta’minlandi, 2025-yil uchun esa bu ko‘rsatkichni 55 minggacha oshirish rejalashtirilgan. Davlat budjetida ijtimoiy sohalar uchun ajratilayotgan xarajatlar yildan-yilga ortib bormoqda. Quyidagi diagramma ushbu xarajatlarning yillik dinamikasini aks ettiradi: Ijtimoiy soha uchun ajratilgan mablag‘lar (2021–2025): 2021: 9,2 trln so‘m 2022: 10,3 trln so‘m 2023: 11,5 trln so‘m 2024: 13,3 trln so‘m 2025: 15,2 trln so‘m (prognoz) Bu ko‘rsatkichlar ijtimoiy himoya siyosatining moliyaviy asoslar bilan mustahkamlanayotganini anglatadi. Ta’lim va sog‘liqni saqlash xizmatlaridan imtiyozli foydalanayotgan shaxslar soni ham ortmoqda. Jumladan, 2024-yilda 1,1 million bola bepul ovqat bilan ta’minlandi, bu ko‘rsatkich 2025-yilda 1,3 millionga yetishi kutilyapti. 2024-yilda kambag‘allik darajasi 2022-yilgi 17 foizdan 11 foizga tushgan bo‘lsa, 2025-yil uchun bu ko‘rsatkichni 9 foizgacha kamaytirish vazifa qilib belgilangan. Bunda oilaviy tadbirkorlikni rivojlantirish, subsidiyalar ajratish va o‘zini o‘zi band qilish dasturlari asosiy rol o‘ynamoqda. 25borligini ko‘rsatadi.O‘zbekistonning ijtimoiy himoya siyosati ijtimoiy adolat, tenglik, ijtimoiy barqarorlik, demokratik qadriyatlar va inson salohiyatini qo‘llab-quvvatlash tamoyillariga asoslangan. Davlat tomonidan ko‘rsatilayotgan yordamlar iqtisodiy jihatdan muvozanatli va ijtimoiy jihatdan zarur bo‘lgan chora-tadbirlar bo‘lib, kelgusi yillarda ularning miqyosini kengaytirish va zamonaviylashtirish asosiy ustuvor yo‘nalishlar sirasiga kiradi. Yil Pensiya oluvchilar soni (mln kishi) Nafaqa oluvchilar soni (mln kishi) Moddiy yordam oluvchilar (mln kishi) Ijtimoiy himoya byudjeti (trln so‘m) 2022 3.5 1.9 1.2 25.0 2023 3.7 2.1 1.3 29.5 2024 3.9 2.3 1.5 34.0 2025 4.1 (prognoz) 2.5 (prognoz) 1.7 (prognoz) 38.7 (prognoz) Jadval asosida qisqacha tahlil: 4Kurs ishi mavzusining o‘rganilganlik darajasi Ijtimoiy himoya konsepsiyasi va amaliyoti ko‘plab xorijiy va mahalliy tadqiqotchilar e’tiborida bo‘lib kelmoqda. Xususan, R. Titmuss tomonidan ijtimoiy davlat modeli, A. Sen tomonidan ijtimoiy imkoniyatlar nazariyasi, Esping-Andersen tomonidan esa ijtimoiy siyosatning klassifikatsion modellari ishlab chiqilgan. Bu ilmiy yondashuvlar ijtimoiy tenglik, adolat, inson huquqlari va manzillilik prinsiplarini chuqur asoslab beradi. O‘zbekiston olimlaridan M. Jo‘rayev, S. Kattabekov, M. Mirzaahmedov ham ijtimoiy adolat, ijtimoiy siyosat mexanizmlari, ijtimoiy xizmat ko‘rsatish tizimi va kambag‘allik muammolari yuzasidan ilmiy tadqiqotlar olib borgan. Respublikada e’lon qilinayotgan Davlat dasturlari, Prezident farmonlari, Bandlik va kambag‘allikni qisqartirish vazirligi va Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan dasturiy hujjatlar mavzuning o‘rganilganlik darajasini oshiradi. Ayniqsa, 2021–2023-yillar davomida joriy etilgan "Kambag‘allikni qisqartirish strategiyasi", "Ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida"gi qonun loyihasi va "Ijtimoiy himoya milliy agentligi"ning tashkil etilishi yangi ilmiy-amaliy tahlillarga asos bo‘ldi. Bundan tashqari, jahon banki, UNDP va UNICEF kabi xalqaro tashkilotlar tomonidan O‘zbekistondagi ijtimoiy siyosat samaradorligiga oid nufuzli hisobotlar nashr etilmoqda. Bularning barchasi mavzuning o‘rganilganlik darajasini yuqori ilmiy bosqichga olib chiqqanini ko‘rsatadi. Shu bois kurs ishining nazariy bazasi boy va turli manbalar asosida shakllantirilgan. Kurs ishi mavzusining nazariy va amaliy ahamiyati Mazkur kurs ishining nazariy ahamiyati shundaki, u O‘zbekiston Respublikasida olib borilayotgan ijtimoiy siyosatning kontseptual asoslarini, aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining rivojlanish bosqichlarini, tamoyillarini hamda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashdagi o‘rnini chuqur ilmiy jihatdan o‘rganishga xizmat qiladi. Ijtimoiy siyosatga doir nazariy yondashuvlar, xorijiy tajribalar, zamonaviy ijtimoiy institutlar faoliyati kurs ishining ilmiy mazmunini boyitadi. Ayniqsa, Esping- Andersenning ijtimoiy davlat klassifikatsiyasi, A. Senning ijtimoiy imkoniyatlar 3 Kirish Kurs ishi mavzusining dolzarbligi Hozirgi davrda iqtisodiy islohotlarning chuqurlashuvi, bozor mexanizmlarining kengayib borayotgani va global iqtisodiy beqarorliklar ijtimoiy himoya tizimining rolini keskin oshirmoqda. Shu sababli, aholining ijtimoiy muhofazasi har qanday davlat siyosatining asosiy yo‘nalishiga aylangan. Ayniqsa, pandemiyadan keyingi iqtisodiy inqiroz, inflyatsiya va daromadlar darajasidagi tafovutlar ehtiyojmand qatlamlar uchun yanada og‘ir sharoitlarni keltirib chiqardi. O‘zbekiston ham bu borada dolzarb va kompleks siyosiy choralarni amalga oshirmoqda. “Kuchli ijtimoiy siyosat – kuchli davlat” tamoyili asosida aholining turmush farovonligini oshirishga xizmat qiluvchi ijtimoiy dasturlar shakllantirilmoqda. Pensiya va nafaqa tizimining raqamlashtirilishi, “Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari” va “Temir daftar” kabi manzilli yondashuvlar amaliyotga joriy qilindi. Shuningdek, ijtimoiy xizmatlar tarmog‘i kengaytirilib, nogironligi bo‘lgan shaxslar, yolg‘iz keksa fuqarolar, ishsizlar, kam ta’minlangan oilalar doimiy ravishda davlat qo‘lloviga olinmoqda. Ushbu holatlar, ya’ni davlat tomonidan ijtimoiy himoya institutlarini takomillashtirish, ijtimoiy xavfsizlik tarmog‘ini mustahkamlash bo‘yicha olib borilayotgan chora-tadbirlar, mazkur kurs ishining dolzarbligini belgilab beradi. Bu yo‘nalish bugungi kundagi ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash, kambag‘allikni qisqartirish va ijtimoiy adolatni qaror toptirishda muhim vosita sifatida xizmat qilmoqda 1 Shu boisdan, ijtimoiy siyosat va aholiga ko‘rsatilayotgan ijtimoiy himoya xizmatlarini o‘rganish ilmiy, siyosiy va amaliy ahamiyat kasb etadi. 1 O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023- yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 28hisoblanishi zarur. Shu bilan birga, aholining ehtiyoj darajasini aniqlovchi indikatorlar doimiy monitoring asosida yangilanib turishi kerak. Uchinchi yo‘nalish sifatida, ijtimoiy xizmatlar ko‘lamini kengaytirish va ularni mahalliy darajada joriy etish masalasi turibdi. Jumladan, har bir tuman va shaharda “Ijtimoiy yordam markazi” tashkil etilib, u orqali oilaviy konsalting, psixologik yordam, ijtimoiy treninglar o‘tkazish imkoniyati yaratilsa, bu tizimning insonga yaqinlashuvini ta’minlaydi. To‘rtinchidan, ijtimoiy himoya dasturlariga fuqarolik jamiyati va nodavlat notijorat tashkilotlarini keng jalb qilish orqali nazorat mexanizmlarini kuchaytirish kerak. Bu davlat-xususiy sheriklik asosida xizmatlar sifatini oshiradi. Yana bir muhim yo‘nalish – raqamli transformatsiya. Elektron platformalar orqali murojaat, onlayn baholash tizimlari, sun’iy intellekt asosida ehtiyojmandlik darajasini aniqlash mexanizmlarining joriy etilishi ijtimoiy himoya tizimining zamonaviy bosqichga o‘tishini ta’minlaydi. 7I BOB. O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning nazariy asoslari va rivojlanish bosqichlari 1.1. Ijtimoiy siyosat tushunchasi va uning mohiyati Ijtimoiy siyosat tushunchasi hozirgi zamonaviy davlat boshqaruvi va iqtisodiyotni rivojlantirish jarayonida alohida ahamiyat kasb etadi. Ijtimoiy siyosat deganda, eng avvalo, jamiyat a’zolarining farovonligini ta’minlash, aholining barcha qatlamlariga ijtimoiy adolat asosida iqtisodiy va ijtimoiy himoya kafolatlarini yaratish, teng imkoniyatlar va ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashga qaratilgan davlat siyosiy choralari va mexanizmlari tushuniladi. Bu tushuncha o‘z ichiga ko‘plab yo‘nalishlarni oladi: bandlik, ta’lim, sog‘liqni saqlash, uy-joy, pensiya, ijtimoiy yordam, himoya tizimlari va boshqalar. Ijtimoiy siyosat davlat va jamiyatning ijtimoiy tenglik va adolat prinsiplarini qaror toptirishda vositachi rolini bajaradi. Ijtimoiy siyosatning mohiyatini anglash uchun avvalo uning funksiyalarini tushunish zarur. Eng asosiy funksiyasi – aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlashdir. Bu esa mehnatga layoqatsiz shaxslar, nogironlar, yolg‘iz qariyalar, ko‘p farzandli oilalar, ishsizlar, kambag‘allar kabi ehtiyojmand guruhlarni davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlashni anglatadi. Yana bir muhim funksiyasi – ijtimoiy infratuzilmani barpo etish, ya’ni ta’lim, sog‘liqni saqlash, madaniyat va turar joy bilan bog‘liq ijtimoiy xizmatlarni rivojlantirishdir. Bundan tashqari, ijtimoiy siyosat mehnat bozorini tartibga solish, aholining bandligini oshirish, shuningdek, daromadlar o‘rtasidagi tafovutni kamaytirish orqali jamiyatda ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashda muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. 10davrda O‘zbekiston iqtisodiyotida barqaror o‘sish kuzatildi, budjet barqarorligi ta’minlandi va bu ijtimoiy sohalarga ko‘proq mablag‘ yo‘naltirish imkonini berdi. Ta’lim, sog‘liqni saqlash, ijtimoiy xizmatlar tizimi isloh qilindi. 2004- yilda “Aholini ijtimoiy himoya qilish konsepsiyasi” tasdiqlandi. Bu hujjat aholining ehtiyojmand qatlamlariga manzilli yordam ko‘rsatishni yo‘lga qo‘yish, ijtimoiy xizmatlarni diversifikatsiya qilish va xususiy sektorni jalb etishni ko‘zda tutdi. 2010–2016-yillar davrida ijtimoiy siyosatning muhim bosqichlaridan biri sifatida ijtimoiy sohaga innovatsion yondashuvlar, xususan, elektron xizmatlar tizimi joriy qilina boshlandi. Prezident Islom Karimov rahbarligida iqtisodiyotning real sektori mustahkamlanib borar ekan, ijtimoiy sohalar uchun mablag‘ bazasi kengaydi. Bu yillarda ayollar va yoshlar siyosati, nogironlar huquqlarini ta’minlash, aholini ijtimoiy qo‘llab-quvvatlash kabi yo‘nalishlarda qator chora-tadbirlar amalga oshirildi. 2014-yilda "Ijtimoiy xizmatlar to‘g‘risida"gi qonunning qabul qilinishi bu borada muhim huquqiy qadam bo‘ldi. Ijtimoiy siyosat rivojining yangi bosqichi 2016-yildan boshlab Prezident Shavkat Mirziyoyev rahbarligida boshlangan islohotlar bilan belgilanadi. “Yangi O‘zbekiston” g‘oyasi asosida amalga oshirilayotgan islohotlarda ijtimoiy siyosat asosiy ustuvorlikka aylandi. Bu bosqichning asosiy xususiyati – ijtimoiy siyosatning “manzillilik”, “raqamlashtirish”, “ochiqlik” va “adolat” prinsiplari asosida qayta tashkil etilishidir. 2017-yilda “Kambag‘allikni qisqartirish strategiyasi”, “Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari”, “Temir daftar” kabi innovatsion tashabbuslarning joriy qilinishi aholining real ehtiyojlarini hisobga olgan holda ijtimoiy yordam ko‘rsatish tizimini shakllantirdi. Yana bir muhim bosqich – 2020–2023-yillar pandemiya sharoitida ijtimoiy siyosatning yanada kuchaytirilishi bo‘ldi. COVID-19 pandemiyasi ko‘plab qatlamlarni qamrab olgan inqirozga sabab bo‘lgan bo‘lsa-da, O‘zbekiston hukumati tezkor chora-tadbirlar bilan ijtimoiy himoya tizimlarini kengaytirdi. 22 3211) Vaxabov A.V., Toshpulatov Sh.X. – “Korxona iqtisodiyoti”. – Toshkent: “Fan va texnologiya”, 2020. – 316 bet. 12) O‘zbekiston Respublikasi Statistika agentligi rasmiy sayti: https://stat.uz 13) “Toshkent” Respublika fond birjasining rasmiy hisobotlari: https://uzse.uz 14) “Qimmatli qog‘ozlar bozorini rivojlantirish agentligi” statistik ma’lumotlari. – 2023-yil. 15) OECD – “Principles of Corporate Governance”, 2020. 16) IFC (International Finance Corporation). – “Corporate Governance Toolkit”, 2019. 17) Moody’s Investors Service. – “Uzbekistan banking and securities outlook”, 2022. 18) “Yangi O‘zbekiston” gazetasi, 2023-yil, 15-mart soni – “Aksiyadorlik jamiyatlari: islohotlar va istiqbollar”. 19) O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi axborotnomasi – 2023-yil 2- chorak. 20) Egamberdiyev A.A. – “O‘zbekiston fond bozorida investor faolligini oshirish omillari”. – Ilmiy maqola, 2022. 21) Karshiev I.M. – “Korporativ boshqaruv va moliyaviy nazorat mexanizmlari”. – Toshkent: “Ilm Ziyo”, 2019. 22) Qodirova M.I. – “Moliyaviy menejment asoslari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2021. – 280 bet. 23) Jahon banki – “Doing Business in Uzbekistan 2022” hisobot. 24) Transparency International – “Corporate Transparency in Emerging Markets”, 2021. 14himoyaga muhtoj guruhlar uchun alohida qo‘llab-quvvatlash mexanizmlari ishlab chiqilmoqda. Masalan, nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun maxsus kvotalar, ayollar tadbirkorligini qo‘llab-quvvatlash dasturlari, “Ayollar daftari” tizimi orqali manzilli yordam ko‘rsatilmoqda. Ijtimoiy siyosatning yo‘nalishlari esa mamlakatda ijtimoiy sohaning barcha tarkibiy qismlarini qamrab oladi. Asosiy yo‘nalishlardan biri bu ta’lim va sog‘liqni saqlash tizimini rivojlantirishdir. Bu ikki soha orqali inson kapitali shakllanadi, mehnatga layoqatli avlod voyaga yetadi. Ta’lim muassasalari moddiy-texnika bazasining yangilanishi, oliy ta’limga kirish imkoniyatlarining kengaytirilishi, sog‘liqni saqlash sohasida raqamlashtirish, oilaviy shifokorlar tizimi – ijtimoiy siyosatning bu yo‘nalishda ko‘rilayotgan choralaridandir. Yana bir muhim yo‘nalish bu bandlik va aholini ish bilan ta’minlash siyosatidir. Mehnat bozorida muvozanatli sharoitlarni yaratish, rasmiy bandlikni oshirish, mehnat migratsiyasini tartibga solish, ish o‘rinlarini ko‘paytirish ijtimoiy siyosatning ajralmas tarkibiy qismidir. Kambag‘allikka qarshi kurash ham ustuvor yo‘nalishlardan biridir. Kambag‘allikni aniqlash mezonlari ishlab chiqildi, ijtimoiy reyestr yaratildi, aholining daromad manbalari kengaytirilmoqda. Ishbilarmonlik muhitini yaratish, oilaviy tadbirkorlik, subsidiyalar ajratish orqali aholini mustaqil daromad topishga yo‘naltirish bu yo‘nalishda muhim hisoblanadi. Pensiya va nafaqa tizimining takomillashuvi ham ijtimoiy siyosat doirasida muhim yo‘nalishdir. Pensiya yoshining qayta ko‘rib chiqilishi, ish staji inobatga olinishi, mehnat daftarchalarining elektronlashtirilishi bu yo‘nalishda olib borilayotgan islohotlar sirasiga kiradi.Shuningdek, ijtimoiy infratuzilmani rivojlantirish – maktablar, bog‘chalar, tibbiy muassasalar, nogironlar uchun mo‘ljallangan obyektlar sonini ko‘paytirish orqali barcha ijtimoiy qatlamlar uchun teng imkoniyatlarni yaratish ham ijtimoiy siyosatning asosiy yo‘nalishlaridan biridir. 30nafaqalar indeksatsiyasi, ijtimoiy xizmatlarning kengaytirilayotgan tarmoqlari kabi ko‘plab ijobiy siljishlar e’tiborimni tortdi. Ushbu kurs ishi orqali men O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi davlat tomonidan qanday boshqarilayotgani, mavjud imkoniyatlar va yutuqlar, shuningdek, mavjud muammolar va ularning takomillashuv istiqbollari haqida to‘liq tasavvurga ega bo‘ldim. Kelgusida ushbu sohani yanada rivojlantirish uchun yangi innovatsion yondashuvlar, ijtimoiy adolat tamoyilini mustahkamlovchi mexanizmlar va raqamli xizmatlar platformalarini keng joriy etish zarur, degan xulosaga keldim. 24Nafaqalar turi va miqdori oilaning moliyaviy ahvoli, farzandlar soni, mehnatga layoqatlilik darajasi kabi mezonlarga qarab belgilanadi.Moddiy yordam dasturlari "Temir daftar", "Ayollar daftari", "Yoshlar daftari" kabi tizimlar orqali manzilli shaklda amalga oshirilmoqda. Bu yondashuv aholining haqiqiy ehtiyojmand qatlamlarini aniq ajratib olish imkonini bermoqda. 2024-yilda moddiy yordam oluvchilar soni 2,4 million kishini tashkil etgan bo‘lsa, 2025- yilda bu ko‘rsatkich 2,6 millionga yetadi. Dastur doirasida kambag‘allikka qarshi kurash, kasb-hunarga yo‘naltirish, subsidiyalar berish, vaqtincha daromad keltiruvchi ishlar yaratish kabi kompleks choralar amalga oshirilmoqda. Quyidagi jadval ushbu dasturlar bo‘yicha asosiy ko‘rsatkichlarni ifodalaydi: Yo‘nalishlar 2022- yil 2023- yil 2024- yil 2025-yil (prognoz) Pensiya oluvchilar (mln) 4,45 4,60 4,70 4,85 Nafaqa oluvchilar (mln) 1,40 1,50 1,60 1,80 Moddiy yordam oluvchilar (mln) 1,95 2,20 2,40 2,60 Ijtimoiy himoya byudjeti (trln so‘m) 10,7 11,5 13,3 15,2 Ijtimoiy himoya tizimining muhim jihatlaridan biri — manzillilik tamoyilidir. Ya’ni, yordam faqat ehtiyojmandlarga, haqiqatan yordamga muhtoj oilalarga yo‘naltiriladi. Bu orqali byudjet mablag‘larining samarasiz sarflanishi oldi olinmoqda. “Ayollar daftari” doirasida 2024-yilda 850 ming nafar xotin-qizga ko‘mak ko‘rsatildi. 2025-yilda bu ko‘rsatkich 1 millionga yetkazilishi kutilmoqda. Shuningdek, “Yoshlar daftari” orqali 430 ming yoshga yordam ko‘rsatilib, ulardan 110 ming nafari kasbga yo‘naltirildi.Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ijtimoiy himoya dasturlarining amaliy natijalari quyidagicha ifodalanadi: kambag‘allik darajasi 2019-yildagi 17% dan 2024- yilda 13,5% ga tushgan. Bu esa, ijtimoiy yordamlarning real hayotga ta’siri 5nazariyasi orqali davlat siyosatining insonga qaratilganligi asoslanadi. Shu bilan birga, kurs ishining amaliy ahamiyati bevosita O‘zbekistonda faoliyat yuritayotgan ijtimoiy himoya tashkilotlari, dasturlar va normativ-huquqiy asoslarni tahlil qilish orqali aniqlanadi. Jumladan, "Ijtimoiy himoya milliy agentligi" faoliyati, “Ayollar daftari”, “Temir daftar”, "Yoshlar daftari" kabi amaliy tashabbuslarning tahlili orqali davlatning ijtimoiy siyosati real hayotga qanday ta’sir qilayotgani ko‘rsatib beriladi. Shuningdek, ushbu kurs ishi amaliyotchi mutaxassislar, ijtimoiy siyosat sohasidagi tadqiqotchilar, bakalavr va magistrlar uchun foydali nazariy asos va tahliliy manba sifatida xizmat qilishi mumkin. Mavzuning yoritilishi orqali ijtimoiy himoya tizimidagi mavjud muammolar ochib berilib, ularni takomillashtirishga doir real takliflar ilgari suriladi. Bu esa siyosatshunoslik, sotsiologiya va iqtisodiyot sohalarida ijtimoiy adolatga erishish yo‘llarini aniqlashda muhim vositadir. Shu sababli, kurs ishi nafaqat ilmiy, balki amaliy jihatdan ham dolzarb ahamiyat kasb etadi. Kurs ishi mavzusining obyekti – O‘zbekiston Respublikasi doirasida faoliyat yuritayotgan ijtimoiy himoya tizimi, ushbu tizim orqali aholining ehtiyojmand qatlamlarini qo‘llab-quvvatlashga qaratilgan chora-tadbirlar, dasturlar va ularni amalga oshiruvchi tashkilotlar hisoblanadi. Bu tizimga pensiya jamg‘armasi, ijtimoiy nafaqalar bo‘yicha tuzilmalar, ijtimoiy xizmat ko‘rsatuvchi markazlar va mahalliy budjetdan moliyalashtiriladigan dasturlar kiradi. Kurs ishi mavzusining predmeti – ijtimoiy himoya tizimining tuzilmasi, vazifalari, amal qilish prinsiplari va aholining farovonligiga ta’sir etuvchi asosiy mexanizmlaridir. Shuningdek, ijtimoiy siyosatning qanday yo‘nalishlarda olib borilayotgani, uning samaradorligi, ijtimoiy tenglik va adolatni ta’minlashdagi o‘rni ham ushbu ishning asosiy o‘rganish predmeti sifatida tanlanadi. Kurs ishi mavzusining maqsadi – O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning shakllanishi va rivojlanishi jarayonlarini tahlil qilish, ijtimoiy himoya 29 Xulosa Men ushbu kurs ishi orqali O‘zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlat tomonidan olib borilayotgan ijtimoiy siyosatning asosiy yo‘nalishlarini har tomonlama tahlil qilib chiqdim. Tadqiqot davomida aniqladimki, ijtimoiy himoya siyosati zamonaviy O‘zbekiston davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlaridan biri bo‘lib, u aholining turmush farovonligini oshirish, ijtimoiy tenglikni ta’minlash va iqtisodiy barqarorlikni mustahkamlashda beqiyos ahamiyatga ega. Xususan, mamlakatimizda ijtimoiy himoya tizimi pensiya, nafaqa, moddiy yordam, mehnatga layoqatsiz va kam ta’minlangan qatlamlarga ko‘rsatilayotgan turli xizmatlar orqali faoliyat yuritmoqda. Men kurs ishimda ushbu tizimning tarkibi, funksiyalari, asosiy tamoyillari, moliyaviy ta’minoti va raqamlashtirish jarayonlari haqida chuqur tahliliy xulosalar berdim. Aholining ehtiyojmand qatlamlariga manzilli yordam ko‘rsatish bo‘yicha olib borilayotgan islohotlar, ayniqsa, Prezident tashabbusi bilan ishlab chiqilgan "Yagona ijtimoiy reyestr" tizimi orqali adolatli taqsimot mexanizmlari yaratila boshlaganini ham tahlil qildim. Shu bilan birga, ijtimoiy siyosatda mavjud muammolar – yordamlarning yetarlicha manzilli emasligi, ayrim xizmatlar sifatsizligi, pensiya va nafaqa miqdorlarining yashash minimumiga mos kelmasligi kabi jihatlar kurs ishimda alohida ko‘rsatib o‘tildi. Bu muammolarni bartaraf etish uchun ilg‘or xorijiy tajribalar, raqamli texnologiyalar, mahalliylashtirilgan xizmatlar va fuqarolik jamiyatining faol ishtirokini yo‘lga qo‘yish zarurligi xulosa sifatida ilgari surildi. Men kurs ishini bajarish davomida ijtimoiy siyosat borasida bir qancha qonun hujjatlari, statistik ma’lumotlar, tahliliy hisobotlar bilan tanishdim va mavzuning nazariy hamda amaliy jihatlarini puxta o‘rgandim. Xususan, oxirgi yillardagi pandemiya davrida va undan keyingi ijtimoiy siyosatdagi yangilanishlar, byudjetdan ajratilayotgan mablag‘lar miqdori, pensiya va 9bois, har bir hukumatning ijtimoiy siyosatiga beriladigan baho aynan amaliy natijalar bilan o‘lchanadi. Ijtimoiy siyosat iqtisodiy siyosatdan ajralmas bo‘lib, ular o‘zaro uyg‘un holda amalga oshirilishi kerak. Chunki iqtisodiy o‘sish ijtimoiy xizmatlar moliyaviy ta’minotiga asos bo‘lsa, ijtimoiy barqarorlik iqtisodiy rivojlanish uchun qulay muhit yaratadi. Shu nuqtayi nazardan, zamonaviy davlatlar doimiy ravishda iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni muvofiqlashtirishga intilmoqda. 1.2. O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy siyosatning shakllanishi va rivojlanish bosqichlari O‘zbekiston Respublikasida ijtimoiy siyosatning shakllanishi va rivojlanish bosqichlari mustaqillik yillaridan boshlab davlat boshqaruvi va iqtisodiy islohotlar bilan chambarchas bog‘liq holda shakllangan. 1991-yil 1-sentabrda mustaqillik e’lon qilinganidan so‘ng, O‘zbekiston yangi siyosiy-iqtisodiy tuzumga o‘tish bilan birga, aholining ijtimoiy muhofazasi masalasini davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishi sifatida belgiladi. Bu davrda sobiq Ittifoqdan qolgan markazlashgan ijtimoiy ta’minot tizimidan bosqichma-bosqich voz kechilib, milliy model asosida ijtimoiy siyosat yo‘nalishlari ishlab chiqildi. Ijtimoiy siyosat dastlabki bosqichda, ya’ni 1991–2000-yillar oralig‘ida “evolyutsion rivojlanish” prinsipiga asoslangan tarzda amalga oshirildi. Ushbu bosqichda O‘zbekiston o‘ziga xos “o‘zbek modeli” asosida bozor iqtisodiyotiga o‘tishda keskin liberal o‘zgarishlar emas, balki asta-sekinlik tamoyiliga amal qildi. Bu esa aholini keskin ijtimoiy zarbalardan himoyalashga xizmat qildi. Jumladan, pensiya, nafaqa, subsidiyalar va boshqa ijtimoiy to‘lovlar to‘xtatilmasdan davom ettirildi. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida (39-41-moddalar) har bir fuqaroning ijtimoiy ta’minot, ta’lim, tibbiyot xizmatlaridan foydalanish huquqlari mustahkamlangan. Bu esa ijtimoiy siyosatning huquqiy poydevorini shakllantirdi. Ikkinchi bosqich – 2000–2010-yillar oralig‘ida ijtimoiy sohani modernizatsiya qilish va tizimlashtirish bosqichi sifatida e’tirof etiladi. Ushbu 18Yil Ijtimoiy nafaqa oluvchilar soni (mln) Moddiy yordam oluvchilar (mln) Umumiy mablag‘ (trln so‘m) 202 2 4,1 1,5 9,2 202 3 4,4 1,9 11,5 202 4 4,7 2,1 13,3 Yuqoridagi raqamlar ijtimoiy himoya qamrovi ortib borayotganini ko‘rsatadi. Shu bilan birga, “Temir daftar”, “Ayollar daftari”, “Yoshlar daftari” kabi dasturlar orqali aholining eng ehtiyojmand qatlamlari aniq statistik mezonlar asosida aniqlanib, manzilli yordam mexanizmlari joriy etildi. Bu esa resurslarning oqilona taqsimlanishiga va korrupsiya holatlarining oldini olishga xizmat qilmoqda. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi tarkibiy jihatdan quyidagi asosiy bo‘limlardan iborat: pensiya ta’minoti tizimi, davlat nafaqalari tizimi, vaqtincha mehnatga layoqatsizlik bo‘yicha to‘lovlar, nogironlar va yolg‘iz keksalarni qo‘llab-quvvatlash dasturlari, davlat ijtimoiy yordamlari (moddiy yordam, oziq- ovqat, kommunal imtiyozlar) va ijtimoiy xizmatlar (sog‘liqni saqlash, ijtimoiy adaptatsiya). Mazkur tizimning funksiyalari esa quyidagilardan iborat: aholi turmush darajasini barqarorlashtirish, ijtimoiy tengsizlikni kamaytirish, zaif qatlamlarni muhofaza qilish, kambag‘allikni kamaytirish, favqulodda holatlarda yordam berish, pensiya yoshidagi fuqarolarni qo‘llab-quvvatlash, bolali ayollar va yosh oilalarni moliyaviy himoyalash. 2021-yilga qadar mavjud tizimda ayrim uzilishlar, manzillilik darajasining pastligi va noto‘g‘ri ajratmalar ko‘proq uchrardi. Lekin 2022-yildan boshlab Prezident Farmonlari asosida yangi “Yagona ijtimoiy reyestr” tizimi joriy 17maslahat, sog‘lomlashtirish muassasalari orqali amalga oshiriladi. Shuningdek, davlat va nodavlat sektorlarining hamkorligida turli jamg‘armalar, mahalliy hokimliklar va xayriya tashkilotlari ijtimoiy xizmatlar tarmog‘ini kengaytirishga o‘z hissasini qo‘shmoqda. Bugungi kunda ijtimoiy himoya tizimi raqamlashtirish, manzillilik, adolat va shaffoflik tamoyillari asosida faoliyat yuritmoqda. Xususan, "Yagona ijtimoiy reyestr" tizimi orqali aholining real ehtiyojlari aniqlanib, yordam manzilli shaklda ko‘rsatilmoqda. Bu esa mablag‘larning samarasiz sarflanishining oldini olib, aynan ehtiyojmand qatlamlarga yo‘naltirilishini ta’minlaydi. Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining yana bir muhim funksiyasi — ijtimoiy barqarorlikni ta’minlashdir. Barqaror ijtimoiy himoya tizimi fuqarolarning davlatga bo‘lgan ishonchini mustahkamlab, ijtimoiy norozilik xavfini kamaytiradi. Bu esa bevosita siyosiy va iqtisodiy barqarorlikning kafolati sifatida namoyon bo‘ladi. Shu sababli, ijtimoiy himoya tizimi davlat siyosatining strategik ustuvor yo‘nalishlaridan biri hisoblanadi.Shuningdek, tizim bandlik siyosati bilan ham uzviy bog‘liqdir. Davlat tomonidan ijtimoiy himoya ko‘rinishida vaqtincha yordam ko‘rsatilsa-da, bu yordamlar odamlarni mehnatga undash, kasb-hunarga yo‘naltirish bilan to‘ldiriladi. Shu bois, bandlik va mehnatga rag‘batlantirish dasturlari orqali ijtimoiy yordam olayotgan shaxslarning mehnat bozoriga qaytishi ta’minlanadi. Statistik ma’lumotlarga murojaat qiladigan bo‘lsak, 2024-yil yakunlariga ko‘ra O‘zbekistonda 4,7 million nafardan ortiq fuqarolar pensiya va ijtimoiy nafaqa oluvchilar sifatida ro‘yxatga olingan. Bu esa mamlakat aholisining taxminan 13 foizini tashkil etadi. Ayni paytda ijtimoiy yordamlar tizimi orqali 2,1 milliondan ortiq ehtiyojmand oilalarga moddiy yordam ko‘rsatilmoqda. Quyidagi jadvalda so‘nggi uch yildagi ijtimoiy yordam ko‘lamining o‘sish dinamikasi aks ettirilgan: 26Pensiya oluvchilar soni 2022-yildan 2025-yilgacha 0.6 millionga ko‘payishi kutilmoqda. Nafaqa oluvchilar soni har yili 0.2 millionga o‘smoqda. Moddiy yordam oluvchilar 2025-yilda 1.7 million kishiga yetishi prognoz qilinmoqda. Ijtimoiy himoya byudjeti esa 2022-yildagi 25 trillion so‘mdan 2025- yilga borib 38.7 trillion so‘mgacha oshishi kutilmoqda. 2.3. Ijtimoiy himoya tizimidagi muammolar va ularni takomillashtirish yo‘nalishlari O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimi har yili takomillashib borayotganiga qaramay, tizimda bir qator jiddiy muammolar saqlanib qolmoqda. Bu muammolar fuqarolarning ijtimoiy himoyaga bo‘lgan ishonchiga salbiy ta’sir ko‘rsatishi, aholining zaif qatlamlari uchun manzilli yordamni qiyinlashtirishi, moliyaviy resurslarning samarasiz taqsimlanishiga olib kelishi mumkin. Ayni paytda mamlakatda aholining 60% dan ortig‘i turli darajadagi ijtimoiy yordam dasturlariga ehtiyoj sezadi. Shu boisdan, bu tizimdagi kamchiliklarni aniqlab, ularni bartaraf etish strategiyasini ishlab chiqish dolzarb vazifadir. Birinchi navbatda, mavjud tizimda manzillilik tamoyilining yetarlicha ishlamasligi dolzarb muammodir. Ijtimoiy yordam ko‘rsatilayotganda ko‘p hollarda ehtiyojmandlik darajasi real baholanmaydi, natijada haqiqiy muhtojlardan ko‘ra, tizimdan foydalanish imkoniyatiga ega bo‘lganlar ko‘proq yordam oladi. Bu holat jamoatchilikda norozilikka sabab bo‘lishi bilan birga, davlat mablag‘larining noto‘g‘ri sarflanishiga olib keladi. Ikkinchi muammo – ijtimoiy yordamlarning yetarlicha miqdorda emasligi. Masalan, 2023-yilda O‘zbekistonda berilgan o‘rtacha moddiy yordam miqdori oyiga 300–400 ming so‘mni tashkil etgan. Holbuki, iste’mol savatchasi narxi va yashash minimumi bu ko‘rsatkichdan 1.5–2 barobar yuqori. Bu esa, ijtimoiy yordamlar aholining real ehtiyojini to‘liq qoplamayotganini ko‘rsatadi. 31Foydalanilgan adabiyotlar 1) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. 2023-yil – Inson qadrini ulug‘lash va faol mahalla yili davlat dasturi to‘g‘risidagi Farmon. – PF–14-son, 2023-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.lex.uz 2) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. Yoshlar bandligini ta’minlash va kasbga yo‘naltirish tizimini takomillashtirish bo‘yicha chora-tadbirlar to‘g‘risida Farmon. – PF–60-son, 2022-yil 20-yanvar. – Elektron manba: www.prezident.uz 3) O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Mirziyoyev Shavkat Miromonovich. O‘zbekiston–2030 strategiyasi doirasida ishchi kuchining malakasini oshirish masalalari bo‘yicha nutqi. – 2024-yil 17-oktabr. – Elektron manba: www.prezident.uz 4) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4739-sonli qarori. Aholining bandligini ta’minlash va mehnat resurslaridan samarali foydalanish to‘g‘risida, 2020-yil 10-mart. 5) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PF–60-son Farmoni. Yoshlar bandligini oshirish va kasbga yo‘naltirish bo‘yicha chora-tadbirlar, 2022-yil 20-yanvar. 6) “Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi Qonun. Qabul qilingan sana: 1996-yil 26-aprel. 7) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–5000-sonli Qarori. 2021-yil 24-fevral. 8) O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining PQ–4720-sonli Qarori. 2015-yil. 9) Xodiev B.M., Karimov X.A. – “Korporativ boshqaruv asoslari”. – Toshkent: “Iqtisodiyot”, 2021. – 276 bet. 10) Sharipov M.Q. – “O‘zbekiston fond bozorining rivojlanish tendensiyalari”. – Toshkent: Iqtisodiyot, 2020. – 232 bet. 15 202024-yil davomida “Yagona ijtimoiy reyestr” tizimi orqali 2,4 million fuqaro ijtimoiy yordam oluvchilar sifatida ro‘yxatga olindi. 2025-yil boshida bu ko‘rsatkich 2,6 million nafarga yetgani qayd etildi. Ijtimoiy yordamlar manzillilik va adolat tamoyillariga asoslangan holda elektron baholash tizimi orqali ajratilmoqda. Quyidagi jadvalda 2024 va 2025-yillardagi asosiy ko‘rsatkichlar jamlangan: Ko‘rsatkichlar 2024-yil 2025-yil (prognoz) Pensiya oluvchilar soni 4,7 million 4,85 million Ijtimoiy nafaqa oluvchilar soni 1,6 million 1,8 million Manzilli moddiy yordam oluvchilar 2,4 million 2,6 million Ajratilgan budjet mablag‘i 13,3 trillion so‘m 15,2 trillion so‘m Sog‘liqni saqlash uchun subsidiya 2,7 trillion so‘m 3,1 trillion so‘m Ta’limdagi imtiyozli to‘lovlar 1,9 trillion so‘m 2,2 trillion so‘m 2024-yilda “Ayollar daftari” orqali 850 ming nafar xotin-qizlarga tibbiy, huquqiy va moliyaviy yordam ko‘rsatildi. 2025-yilda bu ko‘rsatkichni 1 millionga yetkazish rejalashtirilgan. Bundan tashqari, “Yoshlar daftari” orqali 2024-yilda 430 ming yoshga manzilli yordam ko‘rsatildi, shu jumladan, 110 ming nafariga kasb-hunar o‘rgatildi. Ijtimoiy xizmatlar sohasida ham keng ko‘lamli ishlar amalga oshirildi. 2024- yilda 126 ta ijtimoiy xizmat markazi faoliyat yuritgan bo‘lsa, 2025-yilda bu markazlar sonini 150 taga yetkazish rejalashtirilgan. Bu markazlarda nogironligi bo‘lgan shaxslar, yolg‘iz keksalar, ehtiyojmand oilalarga kundalik yordam, reabilitatsiya va huquqiy maslahatlar ko‘rsatiladi. 2024-yilgi statistik ma’lumotlarga ko‘ra, nogironligi bo‘lgan shaxslarga ajratilgan ijtimoiy xizmatlar soni 330 ming holatni tashkil etdi. 2025-yilda bu 27Uchinchi muammo – pensiya tizimining moliyaviy barqarorligi. 2022–2024 yillar oralig‘ida pensiya oluvchilar soni 600 ming nafarga ko‘paygan bo‘lsa-da, byudjet mablag‘lari o‘sish sur’ati undan past bo‘lgan. Quyidagi jadvalda bu farq yaqqol ko‘rinadi: Yil Pensiya oluvchilar (mln kishi) Pensiya jamg‘armasi (trln so‘m) 2022 3.5 17.3 2023 3.7 19.0 2024 3.9 20.5 Mazkur jadvaldan ko‘rinib turibdiki, aholining qarishi va pensiya oluvchilarning ko‘payishi natijasida davlat moliyaviy yuklama ostida qolmoqda. Bu esa pensiya tizimini isloh qilishni, xususan, uning raqamlashtirilishi va yig‘ma pensiya fondlarini rivojlantirish zarurligini ko‘rsatadi. To‘rtinchi muammo sifatida ijtimoiy xizmatlar tarmog‘ining sust rivojlangani qayd etilishi mumkin. O‘zbekistonda ijtimoiy xizmat ko‘rsatish markazlari soni Yevropa davlatlariga nisbatan 5–6 barobar kam. Masalan, Germaniyada har 10 ming aholiga bitta ijtimoiy xizmat ko‘rsatish markazi to‘g‘ri keladi, O‘zbekistonda esa 50 ming aholiga bittadan to‘g‘ri keladi. Bu esa ehtiyojmand qatlamlar – yolg‘iz keksalar, nogironlar, kam ta’minlangan oilalarga sifatli yordam ko‘rsatishni qiyinlashtiradi. Muammolarni bartaraf etish yo‘nalishida birinchi navbatda, yagona elektron reyestr tizimini to‘liq joriy etish talab qilinadi. Hozirda ushbu tizimning joriy etilishi boshlangani bilan, ayrim hududlarda ma’lumotlar to‘liq kiritilmagan, sinxronizatsiya yetarli darajada emas. Bu esa yordamlarni samarasiz taqsimlanishiga olib kelmoqda. Ikkinchidan, ijtimoiy yordamlarning miqdoriy va sifat ko‘rsatkichlarini hisobga olgan holda indeksatsiya qilish lozim. Har yili inflyatsiya darajasiga mutanosib ravishda nafaqalar, pensiyalar va yordam miqdorlari qayta 13davlat tomonidan ijtimoiy himoyaga muhtoj aholi qatlamlari (nogironlar, keksa fuqarolar, kam ta’minlanganlar)ga ko‘proq e’tibor qaratilishi kerak. Ijtimoiy adolatni ta’minlash orqali jamiyatda barqarorlik, tinchlik va ishonch muhitini yaratish mumkin bo‘ladi. Ikkinchidan, manzillilik va differensiallik tamoyili ijtimoiy yordam va xizmatlarni aholining aniq ehtiyojlari asosida taqsimlashni nazarda tutadi. Ya’ni, yordam har bir kishining real ehtiyojlari, yashash sharoiti, daromad darajasi asosida aniqlanadi. Bu tamoyil “Ayollar daftari”, “Temir daftar”, “Yoshlar daftari” kabi amaliy mexanizmlarda o‘z ifodasini topgan. Uchinchidan, ijtimoiy barqarorlik va uzluksizlik tamoyiliga ko‘ra, davlat ijtimoiy siyosatini izchil, tizimli va uzluksiz amalga oshirishi zarur. Davlat siyosati maqsadga yo‘naltirilgan holda olib borilganda, fuqarolar o‘rtasida ishonch mustahkamlanadi, ijtimoiy tizimga ishonch ortadi. To‘rtinchidan, ijtimoiy sheriklik va fuqarolik jamiyatining ishtiroki tamoyili ijtimoiy siyosatning ochiqligini ta’minlaydi. Ijtimoiy sohadagi islohotlar nafaqat davlat organlari, balki fuqarolik jamiyati institutlari, NNTlar, jamoat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari ishtirokida amalga oshiriladi. Bu islohotlarning samaradorligini oshiradi. Beshinchidan, barqaror moliyaviy ta’minot tamoyili asosida ijtimoiy siyosatni amalga oshirish uchun zarur moliyaviy resurslar ajratilishi kerak. Davlat byudjetining ijtimoiy yo‘naltirilganligi, pensiyalar, nafaqa, yordamlar uchun ajratiladigan mablag‘lar hajmi, soliq siyosatining ijtimoiy yuklamalarni kamaytirishga qaratilishi mazkur tamoyilga asoslanadi. Oltinchidan, ijtimoiy innovatsiyalar tamoyili orqali zamonaviy texnologiyalar va innovatsion yondashuvlar joriy qilinmoqda. Raqamli xizmatlar, onlayn platformalar, ijtimoiy kartalar tizimi bunga misol bo‘la oladi. Bu esa xizmat ko‘rsatish tezligi, shaffoflik va samaradorlikni oshiradi. Yettinchidan, gender tengligi va inklyuzivlik tamoyili davlat siyosatida alohida o‘rin egallaydi. Ayollar, nogironlar, yolg‘iz ota-onalar va boshqa 6tizimining tarkibi, faoliyat yo‘nalishlari va samaradorligini chuqur o‘rganish hamda mavjud muammolarni aniqlab, ularni bartaraf etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishdan iborat. Shu bilan birga, aholining ijtimoiy muhofaza darajasi va davlat siyosatining bu boradagi ta’sirini baholash kurs ishining maqsadlariga kiradi. Kurs ishi mavzusining vazifalari  Ijtimoiy siyosat va ijtimoiy himoya tushunchalarini nazariy jihatdan tahlil qilish;  O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning tarixiy rivojlanish bosqichlarini aniqlash;  Aholini ijtimoiy himoya qilish tizimining tuzilmasi va funksiyalarini aniqlash;  Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ijtimoiy dasturlarni o‘rganish;  Ijtimoiy himoya tizimida mavjud muammolarni aniqlash va takomillashtirish yo‘llarini taklif qilish;  Mavjud tizimning xalqaro tajriba bilan solishtirma tahlilini o‘tkazish. Kurs ishi mavzusining tuzilishi Kurs ishi kirish, ikkita asosiy bob, har bir bobda uchta kichik bo‘lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat. 19qilindi. Ushbu elektron tizim orqali oilalarning daromad darajasi, yashash sharoiti, nogironlik darajasi, qarindoshlik aloqalari va boshqa ko‘rsatkichlar avtomatik tarzda aniqlanib, yordam ehtiyoji ob’ektiv aniqlanmoqda. 2023-yil yakunida budjetdan ijtimoiy himoyaga ajratilgan mablag‘lar hajmi 13,3 trillion so‘mni tashkil etdi, bu 2021-yildagi 9,2 trillion so‘mga nisbatan 44%ga oshgan. Quyidagi diagrammada ijtimoiy himoya xarajatlarining yillar bo‘yicha o‘sishi aks ettirilgan: Ijtimoiy himoya xarajatlarining o‘sishi (2021–2024): 2021: 9,2 trln so‘m 2022: 10,3 trln so‘m 2023: 11,5 trln so‘m 2024: 13,3 trln so‘m Shuningdek, “Mahalla yettiligi” instituti orqali joylardagi ehtiyojmand aholining holati monitoring qilinib, ular uchun daromad manbalarini yaratish choralari ham ko‘rilmoqda. Jumladan, 2023-yil davomida 250 mingdan ortiq ishsiz fuqarolar kasb-hunarga o‘qitilib, mehnat bozoriga qayta integratsiya qilindi.Yuqoridagi faktlar va statistikalar shuni ko‘rsatadiki, O‘zbekistonda aholining ijtimoiy himoyasini ta’minlash borasidagi tizimli yondashuv, raqamli texnologiyalarning qo‘llanilishi va budjet mablag‘larining maqsadli yo‘naltirilishi orqali ijtimoiy adolat tamoyillari bosqichma-bosqich hayotga tatbiq etilmoqda. Kelgusida bu tizimning yanada takomillashuvi fuqarolarning hayot sifatiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. O‘zbekistonda ijtimoiy siyosatning asosiy yo‘nalishlaridan biri sifatida aholining zaif qatlamlarini ijtimoiy himoya qilish masalasi 2024–2025-yillarda yanada chuqurlashdi. Mamlakatda amalga oshirilayotgan iqtisodiy islohotlar fonida ijtimoiy barqarorlikni ta’minlash va aholining ehtiyojmand qatlamlariga ko‘mak berish davlat siyosatining ustuvor vazifasiga aylandi. Jumladan, 2024- yilda ijtimoiy himoya xarajatlari davlat budjeti xarajatlarining 59 foizini tashkil etdi. Bu 2023-yilga nisbatan 6 foizga ko‘pdir. 232.2. Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ijtimoiy himoya dasturlari (pensiya, nafaqa, yordamlar va h.k.) Ijtimoiy himoya tizimi har qanday zamonaviy davlatning eng muhim ijtimoiy institutlaridan biri bo‘lib, aholining zaif qatlamlarini qo‘llab-quvvatlash, teng imkoniyatlarni ta’minlash, kambag‘allikni kamaytirish va barqaror ijtimoiy muvozanatni saqlashda muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston Respublikasida so‘nggi yillarda bu yo‘nalishdagi islohotlar yangi bosqichga ko‘tarilib, aholining turmush farovonligini oshirish va ijtimoiy himoya tizimini modernizatsiya qilishga qaratilgan keng ko‘lamli dasturlar amalga oshirilmoqda. O‘zbekistonda ijtimoiy himoya tizimining asosiy tarkibiy qismlari quyidagilardan iborat: pensiya tizimi, nafaqalar, moddiy yordamlar, manzilli ijtimoiy yordam, bolali oilalarga beriladigan imtiyozlar, nogironligi bo‘lgan shaxslarga xizmat ko‘rsatish va ijtimoiy xizmatlar. Bu yo‘nalishlar doirasida byudjet mablag‘lari yildan-yilga ortib bormoqda. Misol uchun, 2022-yilda ijtimoiy himoya dasturlari uchun ajratilgan mablag‘ 10,7 trillion so‘mni tashkil etgan bo‘lsa, 2024-yilda bu ko‘rsatkich 13,3 trillion so‘mga, 2025-yilda esa 15,2 trillion so‘mga yetishi kutilmoqda. Pensiya ta’minoti O‘zbekistondagi ijtimoiy himoyaning asosiy ustunlaridan biri hisoblanadi. Hozirgi kunda respublikada pensiya oluvchilar soni 4,7 milliondan oshgan. 2025-yilga kelib bu ko‘rsatkich 4,85 millionga yetishi kutilmoqda. Pensiya tizimi nafaqat yoshi kattalar uchun, balki nogironlar, bolalikdan nogironlar, yetimlar, qarovchisi bo‘lmaganlar uchun ham alohida yo‘nalishlarda tashkil etilgan. Har yili pensiyalar miqdori inflyatsiyadan kam bo‘lmagan darajada indeksatsiya qilinadi.Nafaqalar tizimi esa aholining ehtiyojmand qatlamlariga yordam beruvchi muhim ijtimoiy mexanizm bo‘lib, ayniqsa, ko‘p bolali oilalar, yolg‘iz onalar, nogironligi bo‘lgan shaxslar uchun mo‘ljallangan. 2024-yilda nafaqa oluvchilar soni 1,6 milliondan oshdi. 2025- yilga kelib bu ko‘rsatkich 1,8 million kishiga yetishi rejalashtirilmoqda.

 O’zbekistonda aholini ijtimoiy himoya qilish tizimi va davlatning ijtimoiy siyosati 

Купить