Информация о документе

Цена 9000UZS
Размер 4.2MB
Покупки 3
Дата загрузки 28 Ноябрь 2023
Расширение pptx
Раздел Презентации
Предмет История

Продавец

Bohodir Jalolov

O’zbekistonda arxeologiya faning rivojlanishi va shakllanishi

Купить
O’zbekistonda arxeologiya faning rivojlanishi va shakllanishi Reja:  O’zbekistonda arxeologiya fanining shakllanishida mahalliy arxeologlar roli  Mustamlakachlik davri arxeologiyasi  Mustaqillik davri arxeologiyasi XIX asrning ikkinchi yarmidan 1917- yilgacha O`zbekiston mustaqilligi davri 1917-yildan 1991-yilgachaO`zbekistonda arxeologiya fani shakllanishi va taraqqiyoq bosqichlari 3 davrga bo`linadi. Mahalliy savdogar, hunarmand, kollektsiyaner bo`lgan Akram Asqarov havaskor arxeolog ham bo`lgan. Xususan, N. I. Veselovskiy tashkil etgan qazuv-qidiruv ishlarida, shuningdek, Farg`ona, Sirdaryo, Samarqand va Buxoro ekspeditsiyalarida ham qatnashgan. Rus sharqshunos olimi N. I. Veselovskiy Akram Asqarovga baho berib “Agar, Akram Asqarov bo`lmaganda, men, bunchalik muvaffaqiyatlarga erishmagan bo`lardim” deb juda yuqori baholagan. N.I. Veselovskiy Yana bir mahalliy aholi vakillaridan biri Mirza Abdulla Buxoriy bo`lib, ko`p yillar davomida arxeologik ashyolarni to`plash va ularni o`rganish bilan shug`ullangan va natijada oddiy asori-antiqalarni to`plovchi odamdan mahalliy o`lkashunos, numizmatik va havaskor arxeolog darajasiga ko`tarilgan. 1887-yili “Rus arxeologiya jamiyati” Akram Asqarovni “Arxeologiya rivoijga qo`shgan hissasi” uchun kumush medalbiln taqdirladi. Tez orada Parijdagi “Ilmiy arxeologiya jamiyaitining a’zosi” etib saylandi. Mahalliy havaskor – numizmat, Samarqandlik xattot Abu SaiD Maxsum bo`lib, uning Samarqand shahrining obidalaridagi ko`chirmalaridan N.I. Veselovskiy, V.A. Krachkovskaya, A.A. Semyonov kabi taniqli sharqshunoslar o`z ilmiy tadqiqotlarida foydalanishgan. Hatto, sharqshunos va arxeolog olim V.L. Vyatkinga ham Ulug`bek rasadxonasini o`rnini XVI asr vaqfnomarini o`rganib turib ko`rsatib bergan ham Abu Said Mahsum bo`ladi. Turkistonning Yettisuv viloyatida yana bir havaskor arxeolog Turdi Mirg iyosov faoliyat yuritgan bo lib, u 16 yil davomida asori ʼ ʼ atiqalarni to plagan. Uni o sha davrdagi arxeolog ʼ ʼ А.А. Divaevga yozgan xati O zbekiston Davlat Markaziy arxivida saqlanib qolgan. ʼ Unda To `q moq tumani atrofida saqlanib qolgan irrigatsiya inshootlari, ko hna shahar xarobalari, u yerda qazishmalar ʼ o tkazilganini, u yerda topilgan topilmalar to g risida yozgani holda, ʼ ʼ ʼ yodgorliklarni saqlash ishlari yaxshi bo lmayotgani, jumladan, ʼ mahalliy aholi tomonidan obidalarning g ishtlari ko chirib olib ʼ ʼ ketilayotganligi to g risida xabar qilinadi. ʼ ʼ V.V. Bartold V.V.Bartoldning say harakati bilan 1895 - yilda Toshkentda Turkiston А rxeologiyasi havaskorlari to garagi tashkil etildi. Bu to garak ishlarida o z davrining yirik sharkshunos va qadimshunoslari ʼ ʼ ʼ V.V.Bartold, N.I.Veselovskiy, M.S. А ndreev, А.А. Divaev, N.S.Likoshin, N.G.Mallitskiy, N.P.Ostroumov, V.L.Vyatkin, А.А. Semyonov kabi atoqli olimlar shug ullanganlar. ʼ А.I.Terenojkin turli kesmalarni, jarlik va mudofaa devorlarini tozalash usullari bilan Samarqand shahri tarixini davrlashtirishi va ayniqsa uning olgan komplekslarini tozaligi o z kuchini hozirga ʼ qadar yo qotgani yo q ʼ ʼ , O zbekistonda arxeologik bilimlarni to planishida, mamlakatimiz uchun ʼ ʼ ko plab arxeolog kadrlar yetkazib berishda hozirgi Milliy universitetning M.E.Masson ʼ boshchiligidagi arxeologiya kafedrasini ochilishi (1940 y.), O z.FА qoshida dastlab Аrxeologiya ʼ bo limini, sal o tib Tarix va arxeologiya institutini tashkil etilishi (1943 y.), yurtimizda qadimshunos ʼ ʼ mutaxassislarni ko plab paydo bo lishida o zining munosib hissasini qo shdi ʼ ʼ ʼ ʼ . Bu kafedrani bitirib chiqqan olimlar ichida O rta Osiyo tarixi va ʼ arxeologiyasi bo yicha eng yirik ishlarni qilgan qadimshunoslar – ʼ B. А. Litvinskiy, V.M.Masson, V.I.Sarianidi, Yu.F.Buryakov, E.V.Rtveladze, R.H.Sulaymonov, G.V.Shishkina, B.D.Kochnev, А. S.Sagdullaev, Z.Usmonova, I. А xrorov, Sh.Pidaev kabi olimlarni misol qilib keltirish mumkin. А ynan shu kafedrani bitirib chiqqan olimlarni alohida qazish usullari, arxeologik materiallarni talqin kilish usullarini birligi uchun ham, bu olimlarni O rta Osiyo arxeologiyasining "Toshkent ʼ maktabi" deb atash rasm bo lgan. O zbekistonda arxeologiya fanini ʼ ʼ vujudga k e lishida Ya.G .G ulomovning roli katta. ʼ ʼ A.S Sagdullayev E. V. Rtvladze B. A. Litvinskiy V. M.Masson Yahyo G`ulomov Ya.G .G ulomovga juda ko p narsani o rgatgan olimlardan yana ʼ ʼ ʼ ʼ biri V.L.Vyatkin edi. V.L.Vyatkin aslida O rta Osiyo sharoitida ʼ o sganligi sababli mahalliy o zbek, tojik tillaridan tashqari arab ʼ ʼ va fors tallarini ham biladigan, shu bilan birga arab alifbosida yozilgan tarixiy manbalarni o qiy oladigan sharqshunos olim edi. ʼ Bundan tashqari V.L.Vyatkin taniqli arxeolog ham edi. Shuning uchun Ya.G .G ulomov V.L.Vyatkindan juda ko p narsani ʼ ʼ ʼ o rganishga harakat kildi. ʼ А yniqsa, Samarqand sharoitida arxeologiya bo yicha o rganishi mumkin bo lgan yagona ustoz ʼ ʼ ʼ ham o sha payitda faqat V.L.Vyatkin edi. Keyinchalik, domla ʼ Ya.G ulomovda sharqshunoslik fani manbalarini arxeologik ʼ manbalar bilan ko shgan holda ishlaganligining sabablaridan biri ʼ ham ustozi V.L.Vyatkinning ta siridan bo lishi ham mumkin. ʼ ʼ V.L.Vyatkin Bu davrda O rta Osiyoning ijtimoiy tuzumi masalasi muhokama etildi. Tarixchilar orasidagi ʼ “O rta Osiyoning abadiy feodalizm hukmron bo lgan”degan g oya rad etilib O rta Osiyoda ʼ ʼ ʼ ʼ quldorlik tuzumi mavjud bo lganligi isbotlandi. ʼ А rxeologik tadqiqotlarni kengaytirish maqsadida O rta Osiyo hududida 5 ta ekspeditsiya tashkil qilindi: ʼ Ikkinchi davr 1938-1945 1. 1933 yilda M.E. Masson Boschiligidagi Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi. 2. 1937 yilda А. N. Bernshtam rahbarligida Yettisuv arxeologik ekspeditsiyasi. 3. 1937 yilda S.P.Tolstov rahbarligida Xorazm arxeologik ekspeditsiyasi . 4. 1934 yilda B. А. Latinin rahbarligida Farg ona arxeologik ekpeditsiyasi ʼ 5. 1937 yilda V. А. Shishkin rahbarligida Quyi Zarafshon arxeologik ekspeditsiyasi Bu davrda arxeologik tadqiqot ishlarida ko plab ʼ o zgarishlar kuzatildi. Quyi Zarafshon ekspeditsiyasi ʼ ishini 1944-1949 yillarida Tyan-Shan-Oloy ekspeditsiyasi. 1951-1955 yillari esa Qirg iziston ʼ arxeologik etnografik ekspeditsiyasi davom qildi. 1946 yildan 1952 yilgacha Farg ona ekspeditsiyasini ʼ А.N Bernshtam rahbarligida Pomir-Oloy va Pomir- Farg ona ekspeditsiyalari o rgangan. ʼ ʼ "G‘ulomov maktabi"ning vakillaridan bo‘lmish O‘zR FA akademiklari - A.As q arov, A.Muh ammadjonov, O‘.Islomov, Yu.F.Buryakov, professorlar M.Qosimov, T.Mirsoatov, A.Abduraz zaqov, M.Jo‘raqulov, R.Sulaymonov, A.Abdulxamidov, M.Is'hoqo v, M.Mambetullayev, M.Is omiddinov, T.Shirinov, A.Sagdullayev, B.Matboboyev, Sh.Shaydullayev, fan nomzodlaridan I.Axrorov, O‘.Alimov, M.I.Filanovich, N.B.Nemseva, Sh.R.Pidayev, J.Mirzaahmedov,K.Ab dullayev, A.Anorboyev kabi ko‘plab olimlarni O‘zbekistonda arxeologiya fanining ushbu davr rivojlanishiga q o ` shgan hissalari kattadir.A. Asqarov O`. Islomov 1970 yilda O'zbekiston Fanlar Akadyemiyasining Arxeologiya institutini Samarkand shahrida ochilishi va shu institutning o'ziga O'zbekiston xududida olib borilayotgan kazishmalarga "Ochiq varaqa" byerish huquqini byerilishi juda katta ahamiyat kasb etdi. Bu bilan butun O'zbekiston hududida olib borilayotgan qazishmalarni mutaxassislar tomonidan tyekshirib ko'rilishi, arxyeologlarni arxyeologik obidalarni qazish davrida uslubiy jihatdan noto'g'ri qazishmalar o'tkazilib xatolarga yo'l qo'ymaslikka undadi. Shu institutning o'zida arxyeologlarning yillik hisobot syessiyalari tashkil etilib, har qaysi voha va viloyatlarda ekspyedi ц iya uyushtirgan arxyeologlar shu syessiyalarda chiqishlar qilishdi va ma'ruzadan kyeyin har qaysi arxyeolog olib borgan kazishmalar ustidan baxs- munozaralar bo'ldi. Natijada, arxyeologik kazishmalar olib borish usullari takomillashdi. Arxeologiya instituti O'zbekiston Pryezidyenta I. A. Karimovning 1998-yilda Ryespublikamizning bir guruh yetakchi tarixchi, arxyeologlari bilan o'tkazgan uchrashuvi va ushbu uchrashuv natijasi ularoq, Respublika Vazirlar Maxkamasining “O'zR FA Tarix instituti faoliyatini takomillashtirish tug'risida” chiqargan qarori istiqbolda, tarixchi, arxyeologlar tomonidan o'tkaziladigan tadqiqotlarning dasturi amali bo'lib xizmat qildi. Mazkur qarorning qadimgi tarih xususan arxyeologiyaga oid bandlaridagi vazifalardan kyelib chiqqan xolda, Arxyeologiya institutida “O'zbekistonda Arxeologiya fanini rivojlantirish kon s yep ts iyasi” ishlab chiqildi. I. A. Karimov Bugungi kunda Fran s iya Respublikasi Ilmiy Tad q i q otlar Milliy Markazi bilan hamkorlikda tashkil etilgan O'zbyek-Fransiya-Sug'diyona xalqaro ekspyedi ц iyasi qadimgi Afrosiyob va Ko'ktepa shahar yodgorliklarida keng miqyosda arxeologik qazishma ishlari olib bormoqda. Afrosiyobda o'tkazilgan ko'p yillik xalqaro hamkorlik tadqiqotlari natijasida, qadimgi shahar yodgorligining qalinligi 7 m bo'lgan, 220 ga.ni o'rab olgan mudofaa dyevorlari ochib o'rganildi, Shuningdyek, bu davrda Afrosiyobning shimoliy qismidagi 19 ga. lik akropolni alohida dyevor bilan o'rab olingani, qurilish ishlarida miloddan avvalgi VIII-VII asrlar uchun g'oyat hususiyatli bo'lgan guvalaksimon g'ishtlardan foydalanilgani aniqlandi. Moddiy madaniyat namunalarining tahlili Afrosiyob shahar yodgorligining dastlabki davrlari aholisi ko'p asrlik, Ko'ktepa va Sarazmdagi ajdodlardan avlodlarga o'tib kyelgan sug'orma dyehqonchilik an'analarini davom ettirganliklarini ko'rsatdi 2005-yildan boshlab O'zbyekiston-Yaponiya xalqaro qo'shma ekspyedi ц iyasi Samarqand viloyati Paxtachi tumanidagi Dobusiya shaharchasida tadqiqotlar olib bormokda. Tadqiqotlar natijasida Dobusiyaning rabot qismi bundan 2200 yillar ilgari barpo qilinganligi isbotlandi. Ark, shahriston va raboddan iborat bo'lgan Dobusiyada tadqiqotlar davom ettirilib hozirda shahar yodgorligining ark qismida qazishmalar olib borilmoqda Arkning markazidagi qazishmalar natijasida, qadimgi davrlarda X asrlargacha bo'lgan madaniy qatlamlar ochildi. Qazishmalar paytida topilgan tangalar, shisha va sopol idishlar haqiqatan ham Dobusiya Buyuk Ipak yo'li tizimida muhim rol uynagan shaharlardan biri bo'lganligini ko'rsatmoqda . Yaponiyaning Soka Univyersityeti olimlari bilan hamkorlikda Eski Termizdagi Qoratepa Budda ibodatxonasi xarobalarida olib borilayotgan arxeologik tadqiqotlar Termiz shahri buddaviylik dinining O'rta Osiyodagi markazi bo'lganligini isbotlabgina qolmasdan, balki jahon buddaviyligi tarixini o'rganishda ham byeqiyos ahamiyatga egadir. Tadqiqotlar natijasida, bir qator ilohiy haykallar, markaziy “stupa,” kxaroshtiy va braxma yozuv namunalarini topilishi va bu noyob topilmalarning ilmiy tahlili Kushonlar davrida Qoratyepa o'rnida markazlashgan Budda ibodatxonasi faoliyat ko'rsatganini, ibodatxonada Budda ta'limotini Sharq va Uzoq Sharq mamlakatlariga tarqatuvchi missionerlar tayyorlangani haqidagi dastlabki fikrlarga asos bo'ldi. Foydalanilgan adabiyotlar ro`yxati: E’tiboringiz uchun rahmat!

O’zbekistonda arxeologiya faning rivojlanishi va shakllanishi

Купить