Документ

Всего документов: 5844
Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена	40000UZS
Размер	145.0KB
Покупки	0
Дата загрузки	02 Февраль 2024
Расширение	docx
Категория	Экология

O’zbekistonda atrof-muhitni muhifaza qilish yo’lidagi huquqiy bazaning yaratilishi

— shaharlarni va aholi yashash punktlarini kompleks rejalashtirish va
rivojlantirish, Toshkent, Nukus, Buxoro va Termiz shaharlari atrofida “yashil
qalqonlarni barpo etish hamda daraxtlarning kesilishiga e’lon qilingan moratoriy
talablari bajarilishini qat’iy nazorat qilish, velosiped yo’lakchalarini barpo etish;
— biologik xilmaxillikni va ekotizimlarni saqlash hamda ulardan oqilona
foydalanish maqsadida moliyalashtirishning barcha manbasi mablag’larining to’liq
maqsadli sarflanishiga erishish hamda muhofaza etiladigan tabiiy hududlar
maydonini mamlakat hududining 12 foiziga yetkazish 24
, shu jumladan,
O’zbekistonning Qozog’iston, Qirg’iziston hamda Turkmanistonga tutash
hududlarida transchegaraviy muhofaza etiladigan tabiiy hududlar tashkil qilish
choralarini ko’rish;
— Qoraqalpog’iston Respublikasidagi Sudochye ko’lini, Navoiy
viloyatidagi Quyimazor va To’dako’l suv omborlarini xal qaro ahamiyatga ega
bo’lgan suvli-bot qoq hududlar (Ramsar konvensiyasi) ro’yxatiga kiritishni
ta’minlash hamda Qoraqalpog’is ton Respublikasi va viloyatlarda yovvoyi
hayvonlar va o’simliklar turlarini ko’paytirishga ixtisoslashtirilgan pitomniklar va
ko’chatxonalarni barpo etish;
— mamlakat energiya balansida qayta tiklanuvchi energiya manbalari
ulushini 10 foizgacha yetkazishda bevosita qatnashish;
— Iqtisodiyot tarmoqlari va sektorlarini rivojlantirishning milliy
strategiyalari hamda dasturlarini ishlab chiqishda ekotizimlarni saqlab qolish va
atrof-muhitni muhofaza qilish bo’yicha chora-tadbirlarni belgilash, tabiiy
resurslarning qiymati hisobga olinishini ta’minlash;
— boshqaruvning barcha bosqichida ekologik masalalar yuzasidan
qarorlarni tayyorlash va qabul qilish jarayonida fuqarolar, tadbirkorlik sub’yektlari
va fuqarolik jamiyatining boshqa institutlari ishtirokini kengaytirish, fuqarolarning
toza atrof-muhitga bo’lgan huquqini himoya qilishni ta’minlash;
— ekologiya sohasida normativ-huquqiy bazani takomillashtirish,
mamlakatimiz tomonidan qabul qilingan sohaga oid xalqaro norma va qoidalarga
24
O`zbekiston Respublikasining «Tabiatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi Qonuni. 1992-yil 9-dckabr. 0‘zbekiston
Respublikasining yangi qonunlari - Г .: Adolal, 1994.-203-204 b.
14

saylash bo’yicha o’tkazilgan konferensiyalarda ekologik siyosiy partiya tuzish
bo’yicha tashabbuskorlar, ekologiya va sog’liqni saqlash sohasida faoliyat olib
borayotgan jamoat tashkilotlari vakillari, olimlar va ekspertlar, ta lim muassasalariʼ
professor-o’qituvchilari, talabalar, OAV va keng jamoatchilik vakillari orasidan
muqobillik asosida saylab olingan 250 nafar delegatlar, ya ni ommaviy axborot
ʼ
vositalari va umuman keng jamoatchilik vakillari ishtirok etishdi. O’zbekiston
Respublikasining "Siyosiy partiyalar to’g’risida" gi qonunining 6-moddasiga
asosan ekologik partiya tashkil etish bo’yicha mamlakat fuqarolaridan iborat
tashabbuskorlar guruhi shakllandi. Bugungi kunda mamlakatda 4ta siyosiy partiya
— O’zbekiston Xalq-demokratik partiyasi, „Milliy tiklanish demokratik partiyasi,
„Adolat sotsial-demokratik partiyasi, Tadbirkorlar va ishbilarmonlar harakati —
O’zbekiston liberal-demokratik partiyasi hamda O’zbekiston Ekologik harakati
faoliyat yuritmoqda. Ularning safi yana bittaga kengaygani quvonarli hol.
O’zbekiston Ekologik partiyasi siyosiy tashkilot sifatida jamiyatni ijtimoiy
guruhlarga ajratmagan holda, hozirgi va kelgusi avlodlarga musaffo tabiatni,
sanitariya-epidemiologik osoyishtalikni, fuqarolarning qulay atrof-muhitga bo’lgan
konstitutsiyaviy huquqlarini ta’minlashga qaratilgan sa’y-harakatlarini amalga
oshirishda jamiyatning bor kuch-salohiyatini birlashtirishga va safarbar qilishga
intiladi. Partiya elektorati atrof-muhitni va aholi sog’lig’ini muhofaza qilish, tabiiy
resurslardan oqilona foydalanish bo’yicha demokratik jamiyatning tayanchi,
sohadagi jadal islohotlarning mazmun-mohiyatini targ’ib etuvchi va amalga
oshiruvchi asosiy kuch bo’lgan, siyosiy-ijtimoiy jihatdan eng faol, jonkuyar
insonlardan iboratdir 17
. Ular atrof-muhit muhofazasiga befarq bo’lmagan, yurtimiz
va xalqimizning bugungi va kelajak taqdirini ona tabiat musaffoligisiz tasavvur
etolmaydigan, jamiyatning barqaror rivojlanishi — tabiiy resurslardan oqilona
foydalanishda deb biladigan insonlardir. O’zbekiston Ekologik partiyasi
mamlakatimizdagi mavjud siyosiy partiyalarning qarashlari hamda maqsad va
vazifalarini inkor etmagan holda, barcha siyosiy, mafkuraviy kuchlarni ona tabiatni
asrab-avaylash, Vatanimizning tabiat ne’matlarini kelajak avlodlarga yetkazishdek
17
O'zbekiston Respublikasining «Suv va suvdan foydalanish to‘g‘risida»gi Qonuni. 1993-yil 6-may. 0 ‘zbekiston
Respublikasining yangi qonunlari. – Т .: Adolat, 1994. - 100-105 b .
8

hamda yurtimiz siyosiy hayotidagi o`rni boshqa jarayonlar haqida yoritilishi
haqida ma’lumot beriladi. Bundan tashqari Mamlakatimiz iqtisodiyotini mutanosib
rivojlantirish, uning samarali tarkibiy tuzilmasiga ega bo’lish va shu orqali
barqaror iqtisodiy o’sish sur’atlariga erishish milliy iqtisodiyotimiz
raqobatbardoshligini oshirish va xalq farovonligini ta’minlashning muhim
shartlaridan hisoblanadi. Ushbu maqsadlarga erishish uchun esa eng avvalo,
iqtisodiyotning real sektorini jadal rivojlantirish zarur. Iqtisodiyotning real
sektorini rivojlantirish zarurati avvalo, ishlab chiqarishni modernizasiyalash va
diversifikasiyalash jarayonlarining keng miqyosda amalga oshirilishini ifodalaydi.
Bizga ma’lumki iqtisodiyotning real sektori deganda, iqtisodiyotning bevosita
moddiy ne’matlar ishlab chiqarish va xizmatlar ko’rsatish bilan bog’liq bo’lgan
sohasi bo’lib, u o’z ichiga sanoat, qishloq xo’jaligi, qurilish, transport, aloqa,
xizmat ko’rsatish va boshqa tarmoqlarni qamrab oladi. Tabiatda sodir bo’layotgan
jarayonlar va hodisalar, jamiyatdagidan farqli, na ma’muriy va na tabiiy chegarani
biladi. Qirg’izistonda Sirdaryo irmoqlarining radioaktiv moddalar bilan
ifloslanishi, so’zsiz, O’zbekiston va Qozog’iston respublikalarida atrof - muhitga
o’zining salbiy ta’sirini o’tkazmay qolmaydi. Chernobil yoki Orol dengizi ekologik
fojialari nafaqat Sharqiy Yevropa yoki Markaziy Osiyo, balki butun Yer
kurrasidagi insonlarning «yashash huquqi»ning zaruriy elementlaridan biri bo’lgan
ekologik xavfsiz hudud ekanligi haqida ma’lumotlar berilishi dolzarbligini
belgilaydi.
Mavzuning maqsadi va vazifalari: Ushbu kurs ishining maqsadi
O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni muhofaza qilish
qo’mitasi va O’zbekiston ekologik partiyasining tarixi, Davlat tomonidan tabiatni
va atrof-muhitni muhofaza qilish borasida qabul qilingan qonun va qarorlar tarixi
hamda sog`lom avlod asoslari, O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va
sog’lomlashtirish rivojlanish tarixi, aholining sog’lom turmish tarzi qo’lab-
quvatlash jismoniy faoligini oshirish va sog’lomlashtirish bo’yicha qonunlar va
farmoyishlar haqidagi ahamiyatini o`rganilgan adabiyotlar va ilmiy ishlar asosida
yoritib berish va xolislik va haqqoniylik asosida, adolatli va haqqoniy tarzda
3

dori-darmon vositalari bilan ta’minlashga alohida e’tibor qaratilmoqda. Bugungi
kunda mamlakatimizda 130 dan ziyod farmatsevtika korxonasi faoliyat ko’rsatib,
ular tomonidan 2 mingdan ortiq turdagi dori-darmon vositalari ishlab
chiqarilmoqda.
50

MUNDARIJA:
Kirish……………………………………………………………………2
I.bob. O’zbekistonda atrof-muhitni muhifaza qilish yo’lidagi
huquqiy bazaning yaratilish i
I.1 O’zbekiston Respublikasi Davlat ekologiya va atrof-muhitni
muhofaza qilish qo’mitasi va O’zbekiston
ekologik partiyasi o’rni………………………………………………….6
I.2 Ekologiya muhitini muhofaza qilish chora tadbirlar……………….16
II.bob. O’zbekistonda aholini sog’lomlashtirish yo’lidagi ijtimoiy-
siyosiy jarayonlar tarixi.
2.1 O’zbekiston Respublikasida jismoniy madaniyat va
sog’lomlashtirish……………………………………………………….20
2.2 Xalqaro ekologik himoya
mexanizmlari…………………………………………….…………….38
III. Xulosa………………………………………………….…...…….49
IV. Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati………………….………....50
1

tobora rivoj topa boshladi. 1925, 1927, 1929 yillarda o’tkazilgan Butunittifoq ilmiy
anjumanlarning xulosalari shuni ko’rsatdiki, jismoniy tarbiya tizimini ilmiy
asoslashni yanada takomillashtirish kerak edi 37
. Aksariyat ko’pchilik olimlaming
diqqat-e’tibori hamon shug’ullanuvchilar ustidan tibbiy nazorat o’tkazib borishni
yanada yaxshilashga qaratildi. Sportchilarning mushaklari rivojlanishi, yurak,
o’pka va boshqa a’zolarining funksiyalari ustida bir qator olimlar tomonidan katta
tadqiqot lar o’tkazishdi. GTO (MMT) jismoniy madaniyat majmui va sport
turlarining tayanch, sog’lomlashtirish va tarbiyaviy jarayonlarini hal etishga
qaratilgan tadqiqotlar ham paydo bo’ldi. Havaskorlik jismoniy tarbiya harakatida
Butunittifoq ko’rik-tanlovlar o’tkazib borildi. Bunda markaziy shaharlar, sport
jamiyatlari, sport klublari, jismoniy madaniyat jamoalari kengashlarining ilg’or
tajribalarini ommalashtirish an’anaga aylandi. «Dinamo», «Spartak» va boshqa
sport jamiyatlari juda katta tadbirlar o’tkazib, g’oliblikni qo’lga kiritdi, shu asosda
hukumatning medal va yorliqlariga sazovor bo’ldi. 1932 yilda Butunittifoq kasaba
uyushmalarining I spartakiadasi o’tkazilib, unda 3850 kishi qatnashdi. 1935-1937
yillarda yagona Butunittifoq sport tasnifi ish lab chiqildi va hayotga tatbiq etildi, bu
esa sport maktabining asosiga aylandi. Shu sababdan, u yoshlarning sport
tayyorgarligini oshirishning yagona tamoyili bo’lib xizmat qila bosh ladi.
Keyinchalik bu tasnif qayta ishlab chiqilib, u ancha takomillashtirildi va o’z ichiga
34 sport turini oldi.1937 yilda birinchi marotaba jismoniy tarbiya xodimlarining
Butunittifoq namoyishi o’tkazildi. U har to’rt yilda o’tkazishga mo’ljallandi. 1939-
yil 27 mayda «Xizmat ko’rsatgan sport ustasi» unvoni ta’sis etildi. 1939-yildan
boshlab hukumat qarori asosida Butunittifoq jismoniy tarbiya xodimlari kunini
o’tkazish odatga aylandi. 1940 yilda bu bayramga bag’ishlab o’tkazilgan
tantanalarda mamlakatdagi 62 ming jismoniy madaniyat jamoasida 5.3 mln. kishi
jismoniy tarbiya va sport bilan shug’ullanayotganligi aytib o’tilgan. Bu davrda 6 ta
institut va 25 ta texnikum jismoniy tarbiya va sport mutaxassislarini tayyorlashda
faoliyat ko’rsatdi. Shuningdek, 378 stadion, 70 mingdan ortiq katta va kichik sport
zallari qurildi. 30-yillarning qatag’oni (repressiya) sportni ham chetda qoldirmadi.
37
www. IIB.uz// O`zbekiston Respublikasi Prezidenti farmoni va qarorlari.
30

jismoniy tarbiya jamoalari (kollektivi fizkulturi) tuzila boshladi. Bunda «Наг bir
jismoniy tarbiyachi ilg’or, har bir ilg’or - jismoniy tarbiyachi» shiori keng
tarqaldi.1935-1936 yillarda ko’ngilli sport jamiyatlari tashkil etila boshlandi.
«Dinamo» (1923), «Spartak», «Lokomotiv», «Krasnoye Znamena» (1935)
jamiyatlarining ilg’or tajribalariga tayanib, Kasaba uyushmalari Markaziy
Kengashi qaroriga asosan 64 ta ko’ngilli sport jamiyatlari (DSO) vu judga keldi.30-
yillardagi jismoniy tarbiya va sport rivojlanishining muhim tomonlaridan biri
siyosiy va davlatni himoya qilish tarafiga qaratilganligi bilan ajralib turadi.1930 yil
Butunittifoq yoshlar tashkilotining (komsomol) tashabbusi va bevosita ishtiroki
bilan «SSSR mehnat va mudofaasiga tayyor» (GTO) jismoniy tarbiya majmui
tashkil etildi. 1931 yilda jismoniy madaniyat Oliy ken gashi GTO majmuining I
bosqichi va 1933-yilda II bosqichini tasdiqladi. 1934 yilda esa BGTO («Bud gotov
k trudu i oborone») majmui bolalar uchun ishlab chiqildi va tasdiqlandi. Bu uch
bosqichli jismoniy madaniyat majmuida asosan, barkamollik va salomatlik
yo’nalishlari mujassamlanib, sovet jismoniy tarbiya tizimining asosini tashkil etdi.
Shu sababdan, barcha joylarda bu majmuaning talablari hamda me’yorlarini
bajarishga bo’lgan qiziqish, intilish kuchaytirildi.1940 yilda bu majmua yangidan
qabul qilindi. Bunda majburiy va tanlov tartibiga imkoniyat berildi. Majburiy
turlarga: gimnastika mashqlari, to’siqlarni oshib o’tish, suzish, chang’i sporti,
yugurish, o’q otish, gigiyenik bilimlar asosini va jismoniy tarbiya tizimini bilish
talab qilib qo’yildi. Tanlab olish turlarida 7 guruh mashqlar tavsiya etildi. Bunda
kuch, tezlik, chidamlilik, epchillik, botirlik va qat’iylik kabi sifatlarni, himoya va
hujum, uloqtirish hamda otish usullarini rivojlantimvchi mashqlar ko’zda tutildi.
1929 yilda xalq komissarligi maktab larda 2 soatlik jismoniy tarbiya darslarini joriy
etgan edi. Shu bilan birga bolalar sport maktablarini tashkil etish haqida qaror
qabul qilgan edi. «Dinamo», «Spartak» sport jamiyatlari tarkibida sport maktablari
tashkil qilingan.1937 yilda 200 dan ortiq bolalar sport maktablari mavjud edi 36
.
Maktab o’qituvchilari va oliy o’quv yurtlari talabalarining umumittifoq sport
musobaqalari tashkil qilindi. Sovet jismoniy tarbiya tizimining ilmiy asoslari
36
www. uznature.uz// O`zbekiston Respublikasi Tabiat resurslari vazirligi
29

1979 yilgi ko'chkisidagi dengiz yuqori resurslarini saqlash to'g'risidagi konventsiya
1979 yilda Antarktidaning dengiz yuqori resurslarini saqlash to'g'risidagi
konventsiya 1985 yil BMTning "Ozon qatlamini" 1972 yildagi Atrof-muhit muhiti
muammolari bo'yicha 1982 yil BMTning "Ozon" konferentsiyasini himoya qilish
to'g'risidagi BMT konventsiyasi. Ushbu tamoyil quyidagicha oshkor bo'ladi:
"Atrof-muhitni muhofaza qilish va takomillashtirish bilan bog'liq xalqaro
muammolar barcha mamlakatlar, yirik mamlakatlar va kichik, tenglik asosida
hamkorlik ruhida hal qilinishi kerak. Ko'p tomonlama va ikki tomonlama
kelishuvlarga asoslangan hamkorlik yoki boshqa sohalarda amalga oshirilgan
faoliyat bilan bog'liq bo'lgan moliyaviy ta'sirni samarali boshqarish, oldini olish,
qisqartirish va yo'q qilish uchun juda muhimdir va ushbu hamkorlik shu tarzda
tashkil etilishi kerak bu barcha davlatlarning suveren manfaatlarini hisobga olgan
holda muvaffaqiyatli o'tdi. "
Xalqaro kelishuvning maxsus printsiplari xalqaro kelishuv loyihasida eng
norasmiy ravishda 1995 yilda ishlab chiqilgan xalqaro muhit va rivojlanish punkti
bilan to'liq norasmiy ravishda kodlangan. IUCN mutaxassislari (2010 yil 22
sentyabrda 4-nashrda). Ushbu hujjat quyidagilar orasida quyidagilarni ajratib
turadigan g'oyalar va tamoyillar tamoyillari bilan aniq ajratilgan:
- insonning konstitutsiyaviy ekologik huquqlariga rioya etilishini ta'minlash
printsipi - bu bevosita ta'sirga ega emas va shunga qaramay, konstitutsiya va
konstitutsiyaviy ishlarida o'ziga xos ekologik huquqlar, shuning uchun muayyan
davlat munosabatida ushbu tamoyillarga bog'liq quyidagicha talqin qilinishi kerak:
"Konstitutsiyangiz va konstitutsiyaviy qonunlaringizda insonning atrof-muhit
huquqlari bilan bog'liq, keyin kuzating";
- atrof-muhitga qarshi chegaradan zararni qo'llashning nomuvofiqligi printsipi.
Uning mohiyati shundaki, atrof-muhitga zarar etkazish xavfi mavjud bo'lsa,
bunday zararning oldini olish uchun barcha choralarni ko'rish kerak. Bunday
zararni keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan har qanday faoliyat to'xtatilishi kerak.
Bu xalqaro atrof-muhit qonunining markaziy tizimni shakllantiruvchi tamoyil;
44

og’ishmay rioya etilishini ta’minlash hamda majmuaviy va to’g’ridan-to’g’ri amal
qiladigan O’zbekiston Respublikasining Ekologik kodeksini qabul qilish;
— bunyod etilayotgan uylarning energiya va resurslarni tejaydigan “yashil
qurilish” talablari bo’yicha qurilishiga erishish.
O’zbekiston Ekologik partiyasi mamlakatimizning bebaho tabiiy boyliklarini
asrab-avaylash va fuqarolarimizning sog’lig’ini saqlashdek yuksak vazifalarni
bajarishda faol ishtirok etishga chaqiradi 25
.
25
0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi
qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b .
15

bo’lishlarini orzu qilganlar. O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni rivojlanish
xususiyatlari. Sovetlar davrida jismoniy tarbiya va sport tizimi. Jismoniy tarbiya
bo’yicha mutaxassislarni tayyorlash. Mehnat va o’quv muassasalarida jismoniy
tarbiya va sport. Sport inshootlarini qurish. Respublika va Butunittifoq
spartakiadalari. O’zbekiston sportchilarining xalqaro ushrashuvlari. Yangi sovetlar
Ittifoqi davlati tuzilgandan so’ng davlatni mustahkamlash maqsadida harbiy-
jismoniy tayyorgarlik ishlari kuchaytirildi. Bunda eski mutaxassislardan
foydalanish va yangi kadrlar tayyorlash ishlari tez amalga oshirildi. Buning yana
bir sababi shundaki, 1918-yil fuqarolar urushi boshlandi. Shu sababdan, 1918-
yilning aprelidan boshlab harbiy majburiy ta’lim (Vsevobuch) e’lon qilindi. Unda
faqat harbiy tayyorgarlikkina emas, balki jismonan sog’lom aholini majburiy
ravishda o’qitish amalga oshirildi. 1919 yil aprelda jismoniy tarbiya, sport va
chaqiriqqa tayyorgarlik bo’yicha I Umumrossiya syezdi (qurultoy) o’tkazildi. 1920
yil avgustda davr talablari asosida Vsevobuch tarkibida Jismoniy tarbiya oliy
kengashi (VSFK) ta’sis etildi. Uning raisi etib N. I. Podvoyskiy (1880-1948)
tayinlandi. Mamlakatda jismoniy tarbiya va sportning tarkib topishi, shakllanishi
va rivojlanishida uning xizmatlari kattadir. 1918 yil Moskvada va 1919 yil
Petrogradda jismoniy tarbiya institutlari tashkil etildi. Shu yillarda maktablarda
jismoniy tarbiyani tashkil etish ishlari amalga oshirildi. Tarixiy ma’lumotlarga
qaraganda, 1918 yilda sport klublarida 38 ming kishi a’zo bo’lib, ular sport turlari
bilan shug’ullanishgan. 1920 yilga kelib esa ularning soni 143,5 mingga yetadi.
Undan tashqari 1,5 mln. kishi harbiy chaqiriq mashg’ulotlarida shug’ullangan.
Rossiya Xalqaro Olimpiya qo’mitasi a’zosi sifatida Olimpiya o’yinlarida qatnashib
kelgan edi. Ko’p joylarda «Olimp», «Olimpiya», «Olimpiyachi» kabi sport klublari
vujudga kelgan edi. Lekin inqilobdan keyin siyosiy voqealar va davlat tizimi
o’zgarishi tufayli XOQ tarkibidan chiqarildi. Fuqarolar urushining tugashi tufayli
Vsevobuch tarkibidagi Jismoniy tarbiya oliy kengashi ham 1921 yilda tugaydi.
Uning o’rniga yoshlar ittifoqi (komsomol) va kasaba uyushmalari ittifoqi jismoniy
tarbiya va sportga rahbarlik qila boshladi 34
. Shu tufayli yoshlar ittifoqi «Chumoli»
34
0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi
qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b
27

imijini oshirish uchun muhim omil bo’ldi. Bu mamlakatimizda ekologik
masalalarga yuksak e’tibor qaratilayotganligining bir namunasi va xalqaro
maydonda O’zbekistonning brendi bo’ldi, desak, aslo xato qilmaymiz. Ma’lumki,
Ekoharakat Oliy Majlis Qonunchilik palatasida kvota asosida deputatlik o’rinlariga
ega edi. Kvotadan voz kechilishi O’zbekiston Ekologik par tiyasi uchun yangi
imkoniyatlar eshigini ochib berdi. Kvotalash instituti bizning imkoniyatlarimizni
ma’lum bir darajada chegaralab qo’ygan, mahalliy Kengashlarda deputatlarimiz
yo’q edi. Xalq deputatlari mahalliy Kengashlariga bo’lib o’tadigan saylovlarda
ishtirok eta olmasdik. Bu esa o’z navbatida, vertikal tizimda ishlashga, mahalliy
ekologik muammolarni o’z vakillarimiz orqali joylarda hal etish imkonini bermas
edi. Bundan tashqari, Ekoharakatda boshqa siyosiy partiyalar singari barqaror
moliyalashtirish manbasi va ro’yxatga olingan o’z elektorati yo’q edi. Shu
ma’noda, O’zbekiston Ekologik partiyasining tashkil qilinishi va uning saylovlarda
ishtirok etish imkoniyatiga ega bo’lishi yuqorida ko’rsatilgan muammolarga
yechim topishga xizmat qiladi. 2019 yil 24 yanvarda Adliya vazirligi tomonidan
O’zbekiston Ekologik partiyasi davlat ro’yxatidan o’tkazildi. Yangi partiyaning
asosiy maqsadi barqaror rivojlanishga, ekologik xavfsizlikka erishish, hozirgi va
kelajak avlod uchun tabiiy resurslarni saqlash va qulay atrof muhitni yaratishga
yo’naltirilgan davlat siyosatini ro’yobga chiqarishni ta minlash, atrof muhitniʼ
muhofaza qilish va tabiiy resurslarni saqlash davlat, jamiyat va mamlakat har bir
fuqarosining vazifasi bo’lishiga erishishga ko’maklashishga qaratilgan. Aytish
joizki, dunyoda ekologiya yo’nalishidagi qariyb 100 ta siyosiy partiya faoliyat
yuritadi. Odatda „ yashillar “nomi bilan yuritiluvchi bu partiyalar, parlament orqali
ekologiya sohasidagi davlat siyosati g’oyalarini ilgari suradi. Mazkur
partiyalarning yuzaga kelishining asosiy sabablaridan biri global ekologik
muammolarning dolzarblashuvi va sonining oshishidir. O’zbekistonda ekologik
partiyani tashkil etish hayotiy zaruratdir. Shu sababli 2019 yilning 8 yanvar kuni
O’zbekiston ekologik partiyasi ta sis s ezdi bo’lib o’tdi. Ta sis s ezdida 2018
ʼ ʼ ʼ ʼ
yilning 1-17 dekabr kunlari O’zbekiston ekologik partiyasi ta sis s ezdiga
ʼ ʼ
Qoraqalpog’iston Respublikasi, viloyatlar va Toshkent shahridan delegatlar
7

zaxiralarning har tomonlama himoya rejimini ta'minlash; Atrof-muhitni muhofaza
qilish bilan bog'liq davlatlarning ilmiy-texnikaviy hamkorligi.
Atrof-muhitni muhofaza qilishni xalqaro huquqiy tartibga solish tizimi ichki
tuzilish, etarli darajada barqaror munosabatlar, shuningdek o'zining me'yoriy-
huquqiy va manbalari mavjud. Mahalliy yuridik fikrda, vakolatli xulosa o'z
institutlariga ega ekanligi bildirildi. Deyarli "Atrof-muhitning xalqaro huquqi"
(MPO) atamasi tashkil etilgan.
Biroq, MPOlarning tarkibiy shakllanishi hali tugallanmagan. Bu haqqoniyligi - bu
xalqaro huquqning boshqa sohalariga, ayniqsa dengiz va havo sohasidagi boshqa
sohalarga tegishli muayyan qonunchilik va normalarning asta-sekin tortishishdir.
Biz institutlar va xalqaro huquq institutlari bilan chambarchas bog'liq bo'lganlar
haqida gapirmoqdamiz, bu esa MPO shakllarini tashkil etuvchi. Bundan tashqari,
rivojlanayotgan maxsus tamoyillar va ekologik standartlar o'ziga xos emas.
Xalqaro huquq sanoatining mustaqil sanoat sifatida tashkil etilgan MPS
shakllanishining yakuniy yakunlanishi ko'p jihatdan uning kodlashiga yordam
beradi. Bu savol Birlashgan Millatlar Tashkiloti atrof-muhit dasturi (UNEP) ostida
bir necha bor rivojlangan. Xalqaro huquqning boshqa sohalari o'xshashligi
bo'yicha umumbashariy kodeksiya ushbu sohadagi printsiplar va normalarni
tizimlashtirishga imkon beradi va shu bilan atrof-muhit xavfsizligini ta'minlash
uchun davlatlarning teng va o'zaro manfaatli hamkasblarining huquqiy asoslarini
mustahkamlashga imkon beradi.
Xalqaro ekologik qonun tamoyillari
Asosiy printsiplar. Atrof-muhit siyosatini amalga oshirish huquqiga ega bo'lgan har
bir davlat, men zarur bo'lgan milliy muhit, umume'tirof etilgan umumta'lim
printsiplari va zamonaviy xalqaro huquq normalariga rioya qilishi kerak.
Shikoyatlar, davlat suvereniteti, davlat suvereniteti, davlat suvereniteti, hududiy
yaxlitlik va yaxlitligi, hamkorlik, tinchliksevarlik, hamkorlik, tinchlik o'rnatishi
kabi asosiy printsiplarga rioya qilish muammosini kuchaytirishi bilan xalqaro
nizolar, xalqaro miqyosda huquqiy javobgarlik. Bularning barcha atrof-muhitni
muhofaza qilish shartnomalari davom etmoqda.
48

yashash joylarini himoya qilish choralarini belgilaydi, yashash resurslaridan
foydalanishni tartibga solish shakllarini taqdim etadi.
Shunday qilib, 1992 yil biologik xilma-xilligi to'g'risidagi konventsiya biologik
xilma-xillikning maqsadlari, uning tarkibiy qismlaridan barqaror foydalanish va
genetik resurslardan foydalanish bilan bog'liq imtiyozlarning adolatli va teng
huquqi mavjud. Davlatlar biologik xilma-xillik tarkibiy qismlarini aniqlaydi,
ulardan foydalanish va oqilona foydalanish choralarini ko'radi, ta'sirni baholaydi va
salbiy ta'sirni amalga oshiradi va noaniq samaralarni kamaytiradi, biotexnologiya
va hk.
Hayvonlar va o'simlik dunyosining xalqaro huquqiy himoyai quyidagi asosiy
yo'nalishlarda rivojlanib bormoqda.
1. Tabiiy majmualarni himoya qilish.
2. Hayvonlarning kamdan-kam va yo'qolib ketish xavfi ostida turgan turlarni
himoya qilish.
3. Tabiiy resurslardan oqilona foydalanishni ta'minlash.
Radiatsiya ifloslanishidan atrof-muhitni muhofaza qilish masalalari atmosferada,
tashqi makonda va suv ostida 1968 yilda yadro qurolini tarqatmaslik to'g'risidagi
shartnomada tartibga solinadi. 1974 yil 1974 yil davomida inson hayotini himoya
qilish bo'yicha xalqaro konventsiya (atom elektr stantsiyalari bo'lgan kemalar),
dengizchilarni tayyorlash va sertifikatlash to'g'risidagi xalqaro konventsiya. 1978
yil tomosha bo'lib, 1994 yildagi yadro materiallarini tashish sohasida javobgarligi
to'g'risidagi konventsiya, 1994 yildagi yadro xavfsizligi to'g'risidagi konventsiya,
boshqa xalqaro hujjatlar.
1958 yilgi Ochiq dengizdagi Jeneva konventsiyasi, xususan, davlatning
ifloslanishini yoki dengiz yoki dengizning ifloslanishining oldini olish, ulardan
foydalanishni o'z ichiga olgan har qanday faoliyat natijasida dengiz tarqalishini
oldini olish choralari. radioaktiv materiallar. Davlatlar tegishli xalqaro tashkilotlar
bilan hamkorlik qilishga majbur va bunday tashkilotlar tomonidan ishlab chiqilishi
19

jismoniy tarbiyachilari gullab yashnayotgan bog’ ko’rinishida chiqish
uyushtirdilar.1940-yildagi paradda O’zbekiston jismoniy tarbiyachilarining
mavzusi qilib yana paxta-o’zbek xalqining asosiy boyligi tanlab olindi.1936-1937
yillarda bolalar-o’smirlar sport maktablari (BO’SM) ochildi. 1943-yilda to’qqiz
yillik tanaffuzdan so’ng Olma-Ota shaxrida O’rta Osiyo va Qozog’iston
Respublikalari II spartakiadasi o’tkazildi. 1944 yil sentabrda Toshkentda Orta
Osiyo va Qozog’iston Respublikalarining III spartakiadasi o’tkazildi. 1945 yilning
30 sentabridan 10 oktabrigacha IV Butuno’zbekiston spartakiadasi o’tkazildi.
Ushbu spartakiada parad bilan ichilib, unda 5 mingta jismoniy tarbiyachi
qatnashdi. 1945 yilning 7 oktabridan 14 oktabrigacha Frunze (Bishkek) shahrida
O’rta Osiyo va qozog’iston Respublikalarining IV spartakiadasi bo’lib o’tdi.
Birinchi o’rinni egallagan respublikamiz jamoasi Butunittifoq jismoniy tarbiya va
sport qo’mitasi Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlandi. 1946 yilda respublikamiz
vakillari Butunittifoq jismoniy tarbiyachilar paradida qatnashdi. 1948 yilda V
Butuno’zbekiston spartakiadasi o’tkazildi. 1948 yil 10-15 oktabrda Dushanba
shahrida komsomolning 30 yilligiga bag’ishlangan O’rta Osiyo va Qozog’iston
respublikalarining V spartakiadasi bo’lib o’tdi. O’rta Osiyo va Qozog’iston
respublikalarining VI spartakiadasi 1950 yilda Olma-Otada, VII spartakiadasi 1952
yilda Ashxobodda, VIII spartakiada 1954 -yilda Toshkentda, IX spartakiada 1957
yilda Frunzeda (Bishkek) o’tkazildi 40
. 1934-1957 yillar ichida O’rta Osiyo va
Qozog’iston respublikalarining spartakiadasi to’qqiz marta o’tkazildi. 1951-1956
yillarda sport jamiyatiarining birinchiliklari, tarmoq spartakiadalari va turli xil
sport musobaqalarida sport jamiyatiarining tashkilotchilik ishlari sezila boshladi.
1951 yil Samarqand, Xo’jayli, Kosonsoy, Termiz va Angren shaharlarida jismoniy
tarbiya pedagogika bilim yurtlari tashkil etildi. Ular boshlang’ich va yetti yillik
(o’sha davrda) maktablar uchun jismoniy tarbiya o’qituvchilarini tayyorlashda
yangidan ish boshladi. 1952 yil Toshkent DPI tarkibidagi (1949 y.) jismoniy
tarbiya fakulteti mustaqil bo’ldi. 1954-yil Farg’ona, 1956-yil Nukus DPIda ham
jismoniy tarbiya fakultetlari ochildi. 1955 yil sentabr-oktabr oylarida O’zbek
40
www. lex.uz.// O`zbekiston ekologik haarakati
33

I.2 Ekologiya muhitini muhofaza qilish chora tadbirlari
Maxsus printsiplar quyidagi printsiplarga kiradi:
hozirgi va kelajak avlodlar uchun atrof-muhitni muhofaza qilish;
tabiiy resurslardan ekologik jihatdan oqilona foydalanish;
harbiy va boshqa har qanday dushman maqsadlarda foydalanishni taqiqlash;
butunjahon okeanining ekologik tizimlarini himoya qilish printsipi;
transchegaraviy zararni qo'llashning yo'l-yo'rig'i;
atrof-muhitning radioaktiv infektsiyasini kamsitmaslik.
1977 yil, chorvador chorshanba kuni harbiy kuchlarni taqiqlash to'g'risidagi
konventsiya 1979 yildagi transchegaraviy havoning ifloslanishi to'g'risidagi
konventsiya Yerning Erning er atmosferasini himoya qilish tizimida bo'lib o'tadi;
transchegaraviy konventsiya BMT doirasi 1979 yildagi havo ifloslanishi
Harbiy yoki boshqa tabiiy muhitga ta'sirni taqiqlash to'g'risidagi konventsiya
ishtirokchilari harbiy muhitga ta'sir qilish yoki boshqa dushmanlardan
foydalanishni taqiqlovchi shaxslar (tabiiy jarayonlarni qasddan boshqarish -
siklonlar, keng, uzoq muddatli yoki jiddiy oqibatlarga olib keladigan perinlonlar,
bulutlar va boshqa holatlarga ega bo'lgan bulutlar va boshqalar.
1979 yilgi uzoq masofalardagi ruhning ifloslanishining konventsiyasiga binoan,
davlat havo ifloslanishiga qarshi kurashish va oldini olish uchun zarur choralar
ko'rildi, birinchi navbatda, havo ifloslanishiga qarshi chiqindilarni (asosan
oltingugurt) etkazish va oldini olish uchun zarur choralar ko'rildi. va uning
birikmalari). Xususan, ushbu masalalar, davriy maslahatlar, havo sifatini tartibga
solish va tegishli mutaxassislarni tayyorlash bo'yicha qo'shimcha dasturlarni
amalga oshirish. Evropa iqtisodiy komissiya tarkibidagi Konventsiya asosida
Birlashgan Millatlar Tashkiloti maxsus tanasi tashkil etilgan bo'lib, an'anaviy
qoidalarni amalga oshirish bo'yicha milliy chora-tadbirlarni muvofiqlashtirishni
ta'minlaydi.
16

borasida O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "Pedagogik ta’lim sohasini
yanada rivojlantirish choratadbirlari to’g’risida"gi 2020 yil 27 fevraldagi PQ-4623-
sonli qarori, ushbu sohada tub islohotlarni yangicha strategik yo’nalishlar bo’yicha
amalga oshirish uchun ayni muddao bo’ldi. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va
sport yurtimiz taraqqiyotining barcha sohalari kabi davlat siyosatining ustuvor
yo’nalishlari doirasida rivoj topmoqda. "Jismoniy tarbiya va sport to’g’risida" gi
Qonun, "O’zbekistonda jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida" gi Qaror "Ommaviy sport tadbirlarini yanada kuchaytirish
to’g’risida" gi Qarorlar va shu soxaga oid boshqa kontseptual xujjatlarning qabul
qilinishi, ularning bosqichma-bosqich hayotga tadbiq etilayotganligi hamda
O’zbekiston Konstituttsiyasi "Ta’lim to’g’risida" gi Qonun, "Kadrlar tayyorlash
milliy dasturi"da jismoniy tarbiya va sportga alohida urg’u berilishi yuqorida qayd
etilgan fikrimizning ifodasidir. So’nggi yillarda o’zbek sporti o’zining yuksak
natijalari bilan mamlakatimiz shuhratini jahon hamjamiyati oldida tarannum etib
kelayotganligi, minglab halqaro standar tlarga mos sport majmualari qad
ko’tarayotganligi, yurtimizning turli hududlarida eng nufuzli halqaro
musobaqalarning o’tkazib kelinayotganligi ushbu hujjatlarning amaliy natijasidir.
Lekin, yuksak natijalarni qo’ldan bermaslik, malakali, raqobatbardosh sportchilarni
tayyorlash, to’g’ridan-to’g’ri yosh iste’dodli zahiralarni etishtirish bilan
bog’liqdir 28
. Mustaqillik tufayli jismoniy tarbiya va sport yurtimiz taraqqiyotining
barcha sohalari kabi davlat siyosatining ustuvor yo’nalishlari doirasida rivoj
topmoqda. O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh. Mirziyoev 2017 yil, 3 iyundagi
"Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-tadbirlari
to’g’risida"gir qarorida mamlakatimizning barcha hududlarida ommaviy sportning
inson va oila hayotidagi muhim ahamiyati, uning jismoniy va ma’naviy
sog’lomlikning asosi ekanini targ’ib-tashviq qilish, hayotga katta umid bilan kirib
kelayotgan yoshlarni zararli odatlardan asrash, ularga o’z qobiliyat va
iste’dodlarini ro’yobga chiqarishlari uchun zarur shart-sharoitlar yaratish, ular
orasidan iqtidorli sportchilarni saralab olish hamda maqsadli tayyorlash tizimini
28
www. eco.gov.uz// Sog`lom hayot uchun
22

III.7 R. Shamsutdinov. O`zbekiston tarixi. – T.: O`zbekiston, 2017.
III.8 R. H. Murtazayeva. O`zbekiston tarixi umumiy tahriri ostida. – Toshkent .,
2005. – B.41.
III.9 Bobojonova D. O’zbekistonda ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar (70-80-
yillar misolida). Qo’llanma. – Toshkent.: Sharq, 1999. – B. 51.
III.10 Yunusova X. O’zbekistonda millatlararo munosabatlar va ma’naviy
jarayonlar (XX asr 80-yillari misolida). - Toshkent: Abu matbuot-konsalt , 2009. –
B.25.
III.11 O’zbekiston tarixi. – Toshkent.: Mehnat, 2001. – B.45.
III.12 O’zbekiston tarixi. – Toshkent.: Mehnat, 2001. – B.37.
III.13 Levitin L. O’zbekiston tub burilish pallasida. – Toshkent.: O’zbekiston,
2005.
IV. Internet saytlari
IV.1 https//: eco.gov.uz
IV.2 https:// ecouz.uz
IV.3 https:// lex.uz
IV.4 https:// uznature.uz
IV.5 https:// uzhurriyat.uz
IV.6 https:// IIB.uz
52

(1957, 1987) sportga rahbarlik qilishning davlat jamoatchilik (1959-1968) usullari
birmuncha markazlashtirildi va takomillashtirildi. Sport bilan
shug’ullanuvchilarning ko’payishi, mutaxassislar tayyorlashning yangi yo’lga
qo’yilishi (1966 y. qaror asosida), sport inshootlarining qurilish ko’lami oshishi
ancha ortdi. O’zbekiston jismoniy tarbiya va sport harakatini boshqarishning
asosiy shakli, davlat va jamoat shakli hisoblanadi 42
. Jisminiy tarbiyani
boshqarishning davlat shakliy davlat organlari, O’zbekiston Respublikasi Davblat
jismoniy tarbiya va sport qo’mitasi, jismoniy tarbiya hamda sportning
rivojlanishiga bevosita rahbarlik qiladigan vazirliklar, idoralar va komitetlar orqali
amalga oshiriladi. Bu Xalq ta’limi vazirligi tomonidan jismoniy tarbiya bo’yicha
o’tkaziladigan ishlar va maktabgacha ta’lim muassasalari, maktablar, muzeylar,
kollejlardagi jismoniy tarbiya darslari, Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi
tomonidan oliy o’quv yurtlari hamda o’rta maxsus bilim yurtlari o’quv rejasidagi
jismoniy tarbiya. Sog’liqni saqlash vazirligi tomonidan kasalxonalar,
poliklinikalar, tug’ruqxonalar va davolash-profilaktika muassasalaridagi jismoniy
tarbiya, Milliy mudofaa vazirligi tomonidan armiya va shaxsiy tarkib hamda
harbiy bilim yurtlari tinglovchilarining jismoniy tayyorgarligidir. Davlat shaklidagi
boshqarishning o’ziga xos hususiyati bu davlat dasturlari va har tomonlama
jismoniy rivojlanish vazifalarini ta’minlash, jismoniy mashqlar, gigiyena, o’z-
o’zini nazorat qilish asoslari bo’yicha nazariy bilimlarni shakllantirish maqsadida
turli jismoniy mashlar bilan majburiy mashg’ulotlarning mavjudligi hisoblanadi,
ya’ni davlat tasarrufidagi organlarning maxsus tizimi orqali sog’liqni
mustahkamlash hamda yoshlarni mehnatga va Vatan mudofaasiga tayyorlash kabi
umum davlat vazifalarini hal etish amalga oshiriladi. Respublikada jismoniy
tarbiya harakatini boshqarish davlat tizimining hozirgi zamondagi rivojlanganlik
darajasining huquqiy doirasi hajmini hisobga olgan holda quyidagi boshqaruv
organlari tasnifini yaratishga imkon beradi: Jismoniy tarbiya harakatini boshqarish
bo’yicha maxsus huquqiy vakolatli organlar (Davlat sport qo’mitasi tizimi).
Umumiy vakolatli organlari – o’z tarmoqlarida jismoniy tarbiya harakatiga
42
Ergashev A., Ergashev T. Agroekologiya. - Т.: Yangi asr avlodi, 2006. 61-b.
35

rahbarlikni amalga oshiradigan idoraviy tashkilotlar, vazirliklar, idoralar,
komitetlar. Davlatni boshqarishning demokratik asoslarini rivojlantirish
boshqarishdagi jamoatchilikni rivojlantirish bilan bevosita bog’liq. Jamiyat
rivojlanishida yuzaga kelgan tarihiy vaziyat jamoatchilikning JT va Sni
boshqarishda qatnashishi uchun aniq imkoniyatlar yaratdi, bu jismoniy tarbiya
harakatini boshqarishda mustaqil boshqarish shaklini rivojlantirishga yordam
beradi. Shunday tarzda boshqarishning jamoatchilik shakli paydo bo’ldi, u hozirgi
zamonda ham muhim ahamiyatga ega. JT va S jamoatchilik, mustaqillik shklida
ishlarni tashkil qilish shunday tavsiflanadiki, u rahbar organlarning saylanishliligi,
mustaqil faoliyat ko’rsatishi, ixtiyoriyligi asosida olib boriladi, bu o’z navbatida
ijodiy tashabbuskorlikni rivojlantirishga yordam beradi. Jamoatchilik jismoniy
tarbiya tashkilotlari faoliyati kasaba uyushmalari, KSJ va boshqa jamoa
tashkilotlari tomonidan bevosita boshqarilib turiladi. Mustaqillik shakllarining
funksiyalari keng va har tomonlamadir 43
. Bu yuqori darajada sport
takomillashuvini ta’minlash, yuqori malakali sportchilarni tayyorlash, mehnat
hamda dam olishni to’g’ri tashkil qilish, sog’liqni mustahkamlash va ijodiy
umrboqiylikni saqlash, turli yoshdagi aholini mashg’ulotlarga jalb qilish va
hokazodir. Havaskorlik tashkilotlarida o’quv, tqrbiyaviy, sport ishlari tavsiya
hususiyatiga aga bo’lgan namunaviy dasturlar va nizomlar asosida olib boriladi.
Ularning faoliyati demokratizm, tashabbuskorlik va jamoatchilikni keng jalb qilish
asosida tashkil etiladi. Xalqaro federatsiyalar bilan ish yuzasidan aloqalarni
o’rnatish va va uni boshqarish maqsadida respublika federatsiyalari hamda joylarda
tegishli tashkilotlar tashkil qilingan. Sport turlari bo’yicha federtsiyalar
jamoatchilik organlari hisoblanadi, tegishli sport turlarini rivojlantirishda
boshqarmalar, bo’limlar va boshqa bo’linmalarga yordam ko’rsatadi, shuningdek,
sport turlari bo’yicha viloyat federatsiyalari hamda sport jamiyatlari seksiyalari va
idoralari faoliyatini yo’naltirib turadi.
43
0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston
Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 111-113 b
36

tayyorgarliginingyuqori darajada shakllanganligi bilan bog’liqdir.Bu esa ertangi
kunga zahira sportchilarini tayyorlashni dolzarb masalalaridan
sanaladi.Respublikamizda jismoniy tarbiya va sportni ommalashtirish, aholi
o’rtasida sog’lom turmush tarzini targ’ib qilish, hamda mamlakatning xalqaro sport
maydonlarida munosib ishtirok etishini ta’minlash borasida izchil chora-tadbirlar
amalga oshirilmoqda. Aholini ayniqsa yoshlarni jismoniy tarbiya va sport bilan
muntazam shug’ullanishi uchun hamda ularni salomatligini mustahkamlash
borasidagi qonunchilik tizimining yaratilishi va bu orqali faoliyatlar ko’lamini
yaxshilash masalalari davlatimizning asosiy e’tiborida bo’lib kelmoqda 31
.
Jumladan O’zbekiston Respublikasining 2015 yil 5 sentyabrdagi "Jismoniy tarbiya
va sport to’g’risida"gi Qonuni, 2017 yil, 3 iyundagi O’zbekiston Respublikasi
Prezidentining "Jismoniy tarbiya va ommaviy sportni yanada rivojlantirish chora-
tadbirlari to’g’risida"gi 3031-sonli Qaroi, 2020 yil, 24 yanvardagi "Jismoniy
tarbiya va sportni yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari
to’g’risida"gi 5924-sonli Farmoni mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sportni
yanada ommalashishida muhim omil bo’lmoqda. Bu esa ta’lim jarayonini
yaxshilab, yoshlarni ham jismonan, ham ruhan kamol topishlariga keng imkoniyat
yaratmoqda. Mustaqil O’zbekiston taraqqiyotida jismoniy tarbiya, jismoniy
madaniyat ia sport sohalarining rivojlanishi ayniqsa, diqqatga sazovordir. Bu
sohaning nazariy va amaliy asoslarini rivojlantirishga Prezidentimiz Sh. M.
Mirziyoev katta e’tibor berayotganligi, erishilayotgan yutuqlarimizning poydevori
bo’lib xizmat qilmoqda. Sog’lom turmush tarzini shakllantirish, millat genofondini
yanada sog’lomlashtirish, barkamol avlodni tarbiyalash borasida jismoniy tarbiya
va sportni rivojlantirish ahamiyati davlat siyosatining ustuvor yunalishlaridan biri
deb belgilangan. Qisqa muddatda bu sohada olib borilgap keng ko’lamli amaliy
harakatlar o’z samarasini bera boshladi. Ma’lumki, mamlakatimiz jismoniy
madaniyat tizimi 1991 yilgacha sobiq Ittifoq bo’yicha amal qilgan hukmron
tizimning bir qismi bo’lib, yurtimiz bu masalada xalqaro maydonga mustaqil
31
0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi
qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b
25

— iqtisodiyotning barcha tarmog’ida suvni tejaydigan, shu jumladan,
tomchilatib sug’orish texnologiyalaridan keng foydalanishga qaratilgan
loyihalarning amaliyotga tatbiq etilishi hisobiga suv sarfini kamaytirishga erishish
hamda sug’oriladigan yerlarning 25 foizigacha maydonida suv tejovchi samarali
texnologiyalar joriy etilishini ta’minlash;
— shahar va qishloq aholi punkt larida sizot suvlari sathi ko’tarilishining
oldini olish, sug’oriladigan yerlarning meliorativ holatini yaxshilash maqsadida
irrigatsiya va melioratsiya ob’yekt larini qurish hamda rekonstruksiya qilish va
ta’mirlash-tiklash ishlari amalga oshirilishi ustidan parlament va jamoatchilikning
samarali nazoratini o’rnatish;
— Orolbo’yi hududiga Amudaryoning yuqori qismidan yiliga kamida 5-6
kub. km. hajmda suv yuborilishini ta’minlash hamda Orol dengizining qurigan
tubida o’rmon-meliorativ ishlarini amalga oshirish yo’li bilan Orolbo’yini ekologik
jihatdan sog’lomlashtirish hamda 1,5 mln. gektar yer maydonini o’rmon bilan
qoplash bo’yicha chora-tadbirlarni amalga oshirish;
— aholi, ayniqsa, qishloq joylarda yashovchilarning toza ichimlik suvi
ta’minotini 85 foizgacha etkazishga erishish;
— oqova suvlarni tozalash inshootlari samaradorligi past bo’lgan
hududlarda, jumladan, Ang ren, Guliston, Samarqand, Jizzax, Urganch, Nukus,
Andijon, Chirchiq va Toshkent shaharlaridagi hamda tuman markazlaridagi oqova
suvlar 23
ni tozalash inshootlarining samaradorligini sanitariya normalari darajasiga
yetkazish hamda oqova suv tarmoqlarini rivojlantirish;
— yer osti boyliklaridan, foydali qazilmalar joylashgan maydonlardan
asossiz ravishda va o’zboshimchalik bilan foydalanishning oldini olish hamda
ularni muhofaza qilish ustidan samarali nazorat o’rnatish;
— barcha turdagi chiqindilardan oqilona foydalanishga erishish, maishiy
chiqindilarni qayta ishlash va takroriy foydalanish bo’yicha chora-tadbirlarni qabul
qilish orqali ularni qayta ishlash hajmini 40 foizga yetkazish, hosil bo’layotgan
sanoat chiqindilarini qayta ishlash miqdorini 20 foizgacha yetkazish;
23
0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi
qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. - 60-65 b.
13

yangi xalqaro hamkorlikning yangi bosqichlarini tashkil etish orqali global
miqyosda yangi va teng hamkorlikni o'rnatish;
xalqaro huquqiy ekologik himoyani rivojlantirish istiqbollarini aniqlash;
milliy ekologik qonunchilikni rivojlantirish;
qulay muhitni saqlash va tiklanish uchun eng samarali choralarni belgilash.
2000 yil may oyida birinchi global vazirlik muhiti forumi Malmo (Shvetsiya)
bo'lib o'tdi - Birlashgan Millatlar Tashkilotining Atmaliyat dasturi Boshqaruvining
oltinchi navbatdagi majlisi (UPPP). Forumdan so'ng, 2000 yil 31 mayda
Malmenchilarning Malmenchining deklaratsiyasi qabul qilindi. Ushbu
deklaratsiyada hukumatlarni atrof-muhitni muhofaza qilishning asosiy yo'nalishlari
- birinchi global ekologik forum ishtirokchilari shakllantirildi.
Texnik innovatsiyalar, muqobil yoqilg'ilarni rivojlantirish, atrof-muhitni muhofaza
qilishning iqtisodiy va boshqa sohalarida atrof-muhitni muhofaza qilishning
iqtisodiy manfaatlarini rivojlantirish va atrof-muhitni muhofaza qilishning boshqa
sohalarining ustuvorligi saqlash va tiklash dasturining zaruriy tarkibiy qismi
bo'lishi kerak.
Shuningdek, Rossiya ushbu Global Forumda ishtirok etdi va vazirlarning
deklaratsiyasini imzoladilar. Rossiya Federatsiyasining ushbu forumdagi ishtiroki
tegishli me'yoriy hujjatlarni qabul qilishda namoyon bo'ldi. Xususan, "Atrof-
muhitni muhofaza qilish to'g'risida" federal qonunning 82-moddasida "Atrof-
muhitni muhofaza qilish bo'yicha xalqaro shartnomalar Atrof-muhitni muhofaza
qilish sohasidagi xalqaro shartnomalar atrof-muhitni muhofaza qilish sohasidagi
xalqaro shartnomalar atrof-muhitni muhofaza qilish faoliyatidan kelib chiqadigan
aloqalarga nisbatan qo'llanilmaydi to'g'ridan-to'g'ri.
Boshqa hollarda, Rossiya Federatsiyasining atrof-muhitni muhofaza qilish
sohasida xalqaro miqyosdagi xalqaro kelishuv bilan bir qatorda tegishli normativ-
huquqiy hujjat Rossiya Federatsiyasining xalqaro shartnomasining qoidalariga
nisbatan qo'llaniladi. Agar Rossiya Federatsiyasining atrof-muhitni muhofaza
qilish sohasidagi xalqaro shartnomasi ushbu federal qonunning nazarda
40

asosida sovet jismoniy tarbiya tizimining ilmiy-nazariy asoslari yaratildi. XX
asrning 30-40-yillar davomida sovet sportchilari chet mamlakatlar bilan o’zaro
aloqalar bog’lashga urindi. Yoshlarning harbiy-jismoniy tayyorgarligini oshirish va
jismonan barkamollikni ta’minlash yo’lida «Mehnat va mudofaaga tayyor» (GTO)
jismoniy madaniyat majmui ishlab chiqildi va amalga oshirildi. O’zbekistonda
sportning rivojlanishi quyidagi ommaviy sport tadbirlari orqali amalga osiralgan:
1920 va 1921 yillarda Toshkent shahrida I hamda II O’rta Osiyo olimpiadasi bo’lib
o’tdi. 1924 yilda Butunturkiston Olimpiadasi o’tkazildi. U Sharq jismoniy
tarbiyachilarining bayramiga aylandi. Ushbu olimpiadada Sirdaryo, Farg’ona,
Turkiston, Samarqand va boshqa viloyatlarning terma jamoalari ishtirok etdi. 1927
yil sentabrda va 1928-yil iyul oyida respublikamizning jismoniy tarbiya
tashkilolari birinchi hamda II Butuno’zbek spartakiadasini o’tkazdi. Bu
musobaqalar o’zbek sportchilari uchun 1928-yilda Moskvada bo’lib o’tadigan
Butunittifoq spartakiadasiga asosiy tayyorgarlik bo’lib xizmat qildi. 1933 yilda
Toshkentda III Butuno’zbek spartakiadasi o’tkazildi. Spartakiadada respublikaning
8 ta shaharlaridan terma jamoalar ishtirok etdi. 1934 yilda O’ta Osiyo
respublikalari va Qozog’iston milliy davlatlarga ajralishining 10 yilligi munosabati
bilan I O’rta Osiyo spartakiadasi o’tkazildi 39
. 1934-yildan boshlab respublika
kolxoz-sovxozlari spartakiadalari o’tkazila boshlandi. 1935-yilda respublikada
Toshkent shahar oliy o’quv yurtlari va tehnikumlari spatakiadasi; Respulika
bolalar spartakiadasi; I Butuno’zbek ayollar jismoniy tarbiya bayrami
o’tkazildi.1935-yilda Toshkent shahrida O’zbek davlat jismoniy tarbiya
tehnikumini ochish to’g’risida qaror qabul qilindi. 1936 yil sentabr oyida
Toshkentda IV Butuno’zbekiston spartakiadasi o’tkazildi, qatnashchilarni
O’zbekiston KP Mkning sobiq Birinchi kotibi A. Ikromov tabrikladi. 1938 yilda
Butunittifoq jismoniy tarbiya paradida respublikamiz vakillari qismdan iborat
«O’zbek xalqining suv, yuqori paxta hosili uchun kurashi» inssterofkasini
namoyish qildi. 1939-yilda bo’lib o’tgan Butunittifoq paradida O’zbekiston
39
0 ‘zbekiston Respublikasining «Alohida muhofaza qilinayotgan hududlar to‘g‘risida»gi qonuni. 0 ‘zbekiston
Respublikasi Oliy Kengashi Axborotnomasi, iyun, 1993. 113-116 b
32

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
I.Hukumat qarorlari
I.1 O’zbekiston Respublikasi Prezidentining "Jismoniy tarbiya va ommaviy
sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to’g’risida" PQ 3031-son qarori.2017-
yil 3-iyun
I.2 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. T.: "Ozbekislon " NMIL, 2018.
I.3 O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyevning Oliy Majlisga
Murojaatnomasi. T.: "Ozbekislon " NMIL, 2020
I.4 2019-2023 O’zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va ommaviy sportni
rivojlantirish konsepsiyasi 2019-yil 15-fefral.
II. Prezident asarlari
II.1 Karimov I.A., O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida: xavfsizlikka taxdid,
barkarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari, T., 1997;
II.2 I.A. Karimov. Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch. – T.: Ma’naviyat,
2008
II.3 Mirziyoyev Sh.M. Buyuk kelajagimizni mard va oliyjanob xalqimiz bilan
birga quramiz. T.: "O’zbekiston’’. 2017
III. Adabiyotlar
III.1 Akramov M., Rafikov A.A., Proshloye, nastoyasheye i budusheye
Aralskogo morya, T., 1990 ;
III.2 Nig’matov A.N., O’zbekiston Respublikasining ekologik huquqi, T., 2004
III.3 Rafikov A.A., Geoekologik muammolar, T., 1997
III.4 To’xtayev L., Hamidov A., Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish,
T., 1994
III.4 G’ulomov P.N., Inson va tabiat, T., 1990 .
III.5 Djalilova L.A. Jismoniy tarbiya va olimpiya harakati tarixi. Darslik. T:
"Vori-nashriyoti", 2017.
III.6 Q. Usmonov. O`zbekiston tarixi (1917-1991-y.y). – T., 2017.
51

chiqish va o’z imkoniyatlarini namoyon etish huquqiga ega bo’lmagan 32
.
Respublikamizning sanoqli sportchilarigina Olimpiya o’yinlari, jahon va Yevropa
miqyosidagi nufuzli musobaqalarda qatnasha olardi. Asosiy e’tibor mahalliy aholi
o’rtasidan malakali sportchilar tayyorlash, jismoniy tarbiyani ommalashtirishga
emas, balki boshqa respublikalardan tayyor sportchilarni taklif qilib,
xo’jako’rsinga, muayyan natijalar olishga qaratilar edi. Shu bois, respublikaning
faqat markaziy shaharlarida birmuncha ishlar qilinib, chekka hududlarida sportni
rivojlantirishga yetarli ahamiyat berilmadi. Vatanimiz mudofaasi masalasi ham
jamiyatimizda yo’lga qo’yilgan jismoniy tarbiya jarayoniga qator talablar
qo’yadiki, bu talabalarni amalga oshirish natijasida jismoniy tarbiya tizimining
ob’ektiv xususiyatlari namoyon bo’ladi. Mamlakatimiz xalqlarining har
tomonlama jismoniy tayyorgarligi, jismoniy sifatlarini yaxshi rivojlanganligi Vatan
mudofaasiga tayyorgarligining ko’rsatkichi bo’lib xizmat qiladi. Shunday qilib,
O’zbekistonda jismoniy tarbiyaning maqsadi O’zbekiston xalqini jismonan
kamolotga erishgan, huquqiy davlatning faol quruvchilari, ijodiy mehnatga va
Vatan mudofaasiga tayyor qilib tarbiyalashdir. Bu maqsad mamlakatda jismoniy
tarbiyani amalga oshirayotgan barcha tashkilot va muassasalar uchun umumiydir.
Jamiyatda jismoniy madaniyatning rivojlanganlik darajasi quyidagi ko’rsatkichlar
bilan baholanadi: -jamiyat a’zolarining kundalik turmushga jismoniy
madaniyatning singdirilganligi darajasi bilan; - jamiyat a’zolarining salomatligi va
jismoniy tayyorgarligi bilan; - jismi madaniyatining mashg’ulotlarining moddiy-
texnik ta’minlanganligi va ular ni sifati bilan; - jismoniy madaniyatga rahbarlik
qilayotgan xodimlarning doimiy tarkibi (shtati), kvalifikatsiyasi va faolligi va
iqtidori bilan; -jamiyat a’zolarining sportdagi natijalari bilan baholanadi.
Mamlakatimiz mustaqilligi, jamiyatimizdagi kechayotgan ijtimoiy, iqtisodiy
islohotlar yurtimiz farzandlarining jisman kamolotga erishgan bo’lishi kerakligi
talabini qo’ymoqda. Har bir millat, elat o’zining paxlavonlari, jismonan barkamol
o’g’lonlari bilan faxrlanishgan 33
. O’z farzandlarini xalq og’zaki ijodidagi
Alpomish, Rustam, Go’ro’g’li, Barchinoy kabi jisman va manan shakllangan
32
www. ecouz.uz//Ekologiya va atrof muhitni muhofaza qilish haqida
33
www. uzhurriyat.uz// Biz – Sog`lom hayot uchun.
26

Sport rahbarlari, yirik pedagog-olimlar begunoh jazolandi. Ular orasida
Butunittifoq jismoniy madaniyat ken gashi raisi A.K.Antipov, Butunittifoq
jismoniy madaniyat va sport qo’mitasi raisi I.I.Xarchenko, Qizil sport
internatsionalining Sovet sho’basi (seksiya) raisi M.S.Kedrov, Markaziy jismoniy
tarbiya institutining rektori A.A.Zigmund va boshqalar bor edi. Ikkinchi jahon
urushidan oldingi 10 yillik davrda sovet sportchilarining xalqaro miqyosidagi
obro’-e’tibori ancha oshdi. Sportchilarning yuqori natijalari va ommaviy sport
tadbirlari jahonga tarqala boshladi. Bu esa sport tashkilotlarining xalqaro
aloqalarini ta’minladi va ularni rivojlantirishga katta xizmat qildi. Ittifoq
sportchilari urush va fashizmga qarshi kuchlarni boshqarishda o’ziga xos faoliyat
ko’rsatdilar, 1934 yilda Parijda bo’lib o’tgan fashizmga qarshi sportchilar slyotida,
1937 yilda Antiverpenda o’tkazilgan III xalqaro ishchilar Olimpiadasida ishtirok
etdilar. Ittifoq sporti xalqaro ishchilar sport harakatining oldingi safida dadil bordi.
Sobiq Ittifoq hukumati va sport tashkilotlari chet mamlakatlar bilan o’zaro
hamkorlik va do’stlik faoliyatlariga ma’lum darajada e’tibor berib bordi. 1938-
1940 yillarda mamlakatga 250 dan ortiq chet el sportchilari tashrif buyurishdi. O’z
navbatida esa ittifoq sportchilaridan 175 nafar kishi chet mamlakatlarda bo’ldi 38
.
O’sha davrda sovet mamlakati chet mamlakatlar bilan turli sabablarga ko’ra
mustahkam aloqada emas edi va bu sportga salbiy ta’sir ko’rsatardi. Shu sabab dan,
Xalqaro Olimpiya qo’mitasi (XOQ), Xalqaro sport uyushmalari va chet
mamlakatlarning burjuaziya tashkilotlari ularni o’zlariga dushman deb bilishdi. Bu
esa reaksion (sotsialistik tuzum dushmanlari) kuch sifatida tushunilar edi. Shu kabi
sabablarga ko’ra, sovetlar mamlakatiga xorijiy davlatlarning deyarli hech biri
xayrixohlik bilan qaramas edi. Xulosa qilib aytganda, sobiq sovetlar mamlakati
1917-1941 yillar davomida jismoniy tarbiya va sportni yo’lga qo’yish, uni
rivojlantirish masalalariga doir juda ko’p muhim tarixiy tadbirlarni amalga oshirdi.
Sovet sportini jahonga tanitish maqsadida 1928 yilda o’tkazilgan I Butunittifoq
spartakiadasi shular jumlasidan edi. Uning an’analarini kasaba uyushmalari
tashkilotlari keyinchalik davom ettirdi. Ilg’or tajribalar va sinov-tekshirishlar
38
0‘zbekiston Respublikasining « 0‘simliklar dunyosini muhofaza qilish va undan foydalanish to‘g‘risida»gi
qonuni.1997-yil 26-dekabr. 0 ‘zbekiston Respublikasining yangi qonunlari. - Т .: Adolat, 1999. 71-75. B.
31

$chiqilgan va ochiq dengizda butunlay taassurot qoldiradi Bayroq holatining yurisdiktsiyasi. - harbiy muhitga tabiiy muhitni taqiqlash printsipi 1976 yilda harbiy muhitga ta'sir qilish taqiqlanganligi to'g'risidagi 1976 yilda harbiy muhitni taqiqlash to'g'risidagi konventsiyani qabul qilish shart 1977 yilda men 1949 yil urush qurbonlarini himoya qilish bo'yicha Imaviy konventsiyalarga qo'shimcha protokol. - ekologik xavfsizlikni ta'minlash printsipining asosidir, bu ekologik xavflarning nazariyasi - bu mahsulot va xizmatlarning narxini belgilashda o'z maqsadli javobgarligi bilan maqbul xatarlar darajasini aniqlash. Qabul qilinadigan xavf ostida, iqtisodiy va ijtimoiy omillar nuqtai nazaridan asosli bo'lgan xavf darajasi, ya'ni maqbul xavf tug'diradi, bu jamiyatni olish uchun mos keladigan xavfdir. o'z faoliyati natijasida ma'lum tovarlar. Hozirgi vaqtda ushbu tamoyilni shakllantirish jarayonida, bu dunyo hamjamiyati haqiqiy printsipga ko'ra kurashishi kerak bo'lgan maqsaddir. Atrof-muhit tufayli etkazilgan zarar uchun davlatlarning xalqaro huquqiy javobgarligi printsipi. Davlatning ushbu printsipiga binoan, xalqaro huquqiy majburiyatlarning buzilishi natijasida va xalqaro huquq tomonidan taqiqlanmagan faoliyat natijasida yuzaga kelgan ekologik zararni qoplashi shart. Xalqaro ekologik huquqlarni shakllantirish jarayonining o'ziga xos xususiyatlari ushbu sohadagi maxsus printsiplar muzlatilgan narsa deb hisoblanmasligi mumkinligini tushuntirish kerak. Biz aniq jarayonga guvoh bo'lmoqdamiz. Shu sababli, yaqin kelajakdagi tashqi ko'rinishi va boshqa maxsus printsiplar juda katta. 1. Xalqaro ekologik qonunning paydo bo'lishi va rivojlanishi. Atrof-muhitni xalqaro huquqiy himoya qilish ushbu qonunning o'ziga xos filialining o'ziga xos filialini va atrof-muhitga zarar etkazish va cheklashni oldini olish, cheklash va yo'q qilish, cheklash va yo'q qilish bo'yicha tartibga solish to'g'risidagi qonun hujjatlarining belgilari va xalqaro huquq printsiplari va me'yorlari to'plami Turli manbalar, shuningdek, oqilona, \u200b\u200bekologik toza tabiiy resurslardan oqilona foydalanish bo'yicha. "Atrof-muhit" tushunchasi insoniyat sharoitlari bilan bog'liq keng qamrovli 46$