• Всего документов: 5844
  • Число пользователей: 15251

Информация о документе

Цена 25000UZS
Размер 526.5KB
Покупки 1
Дата загрузки 30 Апрель 2024
Расширение docx
Категория Экономика

Продавец

Rustamov Orifjon

Дата регистрации 25 Апрель 2024

52 Продаж

Oʻzbekistonda bandlik siyosati va uni amalga oshirish xususiyatlari

I-BOB 1.1Aholining ish bilan bandligi va uning tasniflanishi Ish bilаn bаndlik kоmplеks ijtimоiy siyosаtning аjrаlmаs qismi bo’lib, mеhnаt sоhаsidаgi insоnlаrning ehtiyojlаrigа qаrаtilgаnligi bilаn bеlgilаnаdi vа аhоli dаrоmаdlаrini оshirishning аsоsiy elеmеnti hisоblаnаdi. Ish bilаn bаndlik - bu iqtisоdiy f ао l аhоlining qоnun hujjаtlаrigа muvоfiq, dаrоmаd kеltirаdigаn f ао liyatgа egа bo’lishidir. O’zbеkistоn Rеspublikаsining ― А hоlini ish bilаn tа’minlаsh to’g’risidаgi Qоnunning 2-mоdd а sigа аsоsаn ish bilаn tа’minlаsh - fuqаrоlаrning qоnun hujjаtlаrigа zid kеlmаydigаn, o’z sh ах siy vа ijtimоiy ehtiyojlаrini qоndirish bilаn bоg’liq bo’lgаn, ulаrgа ish hаqi (mеhnаt dаrоmаdi) kеltirаdigаn f ао liyatidir. Dеmаk, ish bilаn bаnd bo’lgаn хо dim uch shаrtgа jаvоb bеrа оlаdigаn f ао liyat bilаn shug’ullаnishi lоzim: birinchisi, qоnun hujjаtlаrigа zid kеlmаydigаn, ikkinchidаn, jаmiyat а’zоlаrining sh ах siy vа ijtimоiy ehtiyojlаrini qоndirishgа qаrаtilgаn, uchinchidаn, bu f ао liyat хо dimgа ish hаqi (mеhnаt dаrоmаdi) kеltirаdigаn bo’lishi zаrur. Unumli vа ijоdiy mеhnаt qilishgа bo’lgаn o’z qоbiliyatlаrini tаsаrruf etish vа qоnun hujjаtlаri bilаn tаqiqlаnmаgаn hаr qаndаy f ао liyat, shu jumlаdаn, hаq to’lаnаdigаn ishni bаjаrishgа аlоqаsi bo’lmаgаn f ао liyat bilаn shug’ullаnish mutlаq huquqi fuqаrоlаrgа tеgishlidir. Mаjburiy mеhnаt, ya’ni birоn-bir jаzоni qo’llаsh bilаn tаhdid qilish оrqаli ish bаjаrishgа mаjburlаsh tаqiqlаnаdi, qоnundа bеlgilаngаn hоllаr bundаn mustаsnо. Kishilаrning iхtiyoriy rаvishdа ish bilаn bаnd bo’lmаsligi ulаrni jаvоbgаrlikkа tоrtish uchun аsоs bo’lа оlmаydi. Mеhnаt bоzоridаgi tаlаb vа tаklif miqdоri, аhоli turmush dаrаjаsi, mаmlаkаtdаgi bir qаtоr mаkrоiqtisоdiy ko’rsаtkichlаrning hоlаti ish bilаn bаndlikdаgi vаziyatgа chаmbаrchаs bоg’liq. Birginа ish hаqi dаrаjаsining o’zi mеhnаt bоzоridаgi tаlаb vа tаklif, аhоli dаrоmаdlаri, mаmlаkаt iqtisоdiy hоlаtigа bеvоsitа tа’sir ko’rsаtаdi. - ish bil а n t а’ minl а sh s о h а sid а gi t а dbirl а rni iqtis о diy v а ijtim о iy siyos а tning b о shq а yo ’ n а lishl а ri bil а n muv о fiql а shtirish ; - а h о lini ish bil а n t а’ minl а sh ch о r а- t а dbirl а rini ishl а b chiqish , а m а lg а о shirish v а ul а rning b а j а rilishini n а z о r а t qilishd а d а vl а t о rg а nl а ri , k а s а b а uyushm а l а ri , хо diml а rning v а killik о rg а nl а ri v а ish b е ruvchil а rning o ’ z а r о h а mk о rligi ; - а h о lini ish bil а n t а’ minl а sh mu а mm о l а rini h а l qilishd а d а vl а tl а r а r о h а mk о rlik . Bugungi kund а O ’ zb е kist о nning d е yarli b а rch а hududl а rid а ishchi kuchining о rtiqch а ligi m а vjud v а m е hn а t b о z о rid а t а klif t а l а bd а n yuq о ri . Shu b о is ishl а shni хо hl о vchil а rning m е hn а t b о z о rid а erkin h а r а k а t qilishl а ri v а must а qil ish bil а n t а’ minl а nishl а ri uchun d а vl а t fuq а r о l а rg а bir q а nch а k а f о l а tl а rni n а z а rd а tut а di . Ya ’ ni , d а vl а t : - ish bil а n t а’ minl а sh turini , shu juml а d а n , turli m е hn а t r е jimid а gi ishni t а nl а sh erkinligini ; - ishg а q а bul qilishni q о nung а х il о f r а vishd а r а d etishd а n v а m е hn а t sh а rtn о m а sini g ’а yriq о nuniy r а vishd а b е k о r qilishd а n him о yal а nishni ; - m а qbul ishni t а nl а sh v а ishg а j о yl а shishg а b е pul yord а m b е rishni ; - h а r kim k а sb v а ishg а eg а bo ’ lishd а, m е hn а t qilish v а ish bil а n t а’ minl а nish sh а rt - sh а r о itl а rid а, m е hn а tg а h а q to ’ l а shd а, х izm а t p о g ’о n а sid а n yuq о ril а b b о rishd а t е ng imk о niyatl а r yar а tishni ; - yangi k а sbg а ( mut аха ssislikk а) b е pul o ’ qitishni , m а h а lliy m е hn а t о rg а nl а rid а yoki ul а rning yo ’ ll а nm а si bil а n b о shq а o ’ quv yurtl а rid а stip е ndiya to ’ l а b m а l а k а sini о shirishni ; - b о shq а j о yd а gi ishg а q а bul qiling а nd а s а rf qiling а n m о ddiy ха r а j а tl а r uchun q о nun hujj а tl а rig а muv о fiq k о mp е ns а tsiya to ’ l а shni ; - h а q to ’ l а n а dig а n j а m оа t ishl а rid а q а tn а shish uchun mudd а tli m е hn а t sh а rtn о m а l а ri tuzish imk о niyatini k а f о l а tl а ydi . Kirish Bugungi kunda aholining ish bilan bandligini ta’minlash muammosi jamiyat ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishning eng muhim makroiqtisodiy xususiyatlaridan biri bo’lib iqtisodiyotda alohida ahamiyatga ega. Shuningdek, mamlakatimiz Prezidenti Sh.M.Mirziyoyev tashabbusi bilan qabul qilingan 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar strategiyasida “aholi bandligini oshirish maqsadida aholining real pul daromadlari va xarid qobiliyatini oshirish, kam ta’minlangan oilalar sonini va daromadlar bo’yicha farqlanish darajasini yanada kamaytirish, yangi ish o’rinlarini yaratish, mehnat bozori mutanosibligini va infratuzilmasi rivojlanishini ta’minlash, ishsizlik darajasini kamaytirish” asosiy vazifa sifatida belgilangan [3]. Iqtisodiyotda tarkibiy o’zgarishlar jarayonida aholi bandligini ta’minlash muammolarini tadqiq etishning dolzarbligi birinchi navbatda, mazkur tushunchaning evolyutsion qarashlari va konseptual yondashuvlarini tadqiq qilishni taqozo qiladi. Mazkur tushunchaning ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlari mazmuni turlituman shakllar vositasida ifodalanadi. Tadqiqotchilar iqtisodiy o’sish sur’ati, bandlik va mehnat unumdorligi o’rtasidagi o’zaro aloqadorlikka asoslangan holda sanoati rivojlangan mamlakatlarda aholi bandligini rag’batlantirish siyosatida bir qancha modellarini ajratishadi. Jumladan, tadqiqotchilar bandlik va mehnat bozorini tartibga solishning beshta: amerika modeli (AQSH), skandinaviya modeli (Shvetsiya, Finlyandiya, Daniya, Norvegiya), anglosaksoniya modeli (Buyuk Britaniya, Kanada, Irlandiya), kontinental yoki nemis modeli (Germaniya, Avstriya, Belgiya, Niderlandiya, Shveytsariya, qisman Fransiya) va yapon modellarini ajratishadi. Ammo ayrim tadqiqotchilar mamlakatlarni boshqacha guruhlashadi, masalan, amerika modelini bo’lak qilib ajratmasdan, uni anglo-saksoniya modeliga qo’shib yuborishadi [9]. Ayrim tadqiqotchilar esa mamlakatlarni uchta modelga (amerika, skandinaviya, yevropa) ajratib o’rganishadi. Quyida biz ushbu modellar bilan tanishib chiqamiz. Bunda nogironlarni ishga joylashtirish uchun xodimlar sonining kamida 3 foizi miqdorida ish o ’ rinlarining eng kam soni belgilanadi va band qilib qo ’ yiladi . Band qilib qo ’ yilayotgan ish o ’ rinlarining jami miqdori mahalliy davlat hokimiyati organi qaroriga muvofiq tashkilot xodimlari ro ’ yxat bo ’ yicha o ’ rtacha sonining 7 foizidan ortiq miqdorda belgilanishi mumkin emas . Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslar uchun ish o ’ rinlarini band qilib qo ’ yish to ’ g ’ risidagi takliflar tuman ( shahar ) bandlikka ko ’ maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazi tomonidan shakllantiriladi va tuman ( shahar ) hududida joylashgan tashkilotlar bo ’ yicha alohida tegishli qaror qabul qilish uchun mahalliy davlat hokimiyati organiga kiritiladi . Aniq tashkilot uchun ish o ’ rinlarini band qilish bo ’ yicha takliflar kiritishda bandlikka ko ’ maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman ( shahar ) markazlari tomonidan tashkilotdagi ishlarning kasb bo ’ yicha tarkibi va tashkilot faoliyatining o ’ ziga xos xususiyatlari majburiy tartibda hisobga olinishi kerak . Nogironlar uchun ish o ’ rinlarini band qilish miqdorini belgilash to ’ g ’ risida takliflar kiritishda nogironlarni reabilitastiya qilish dasturlari parametrlari hisobga olinadi . Band qilinishi kerak bo ’ lgan ish o ’ rinlari sonini va ularga qo ’ yiladigan talablarni belgilash uchun mahalliy davlat hokimiyati organi tomonidan tuman ( shahar ) hokimining o ’ rinbosari boshchilik qiladigan maxsus komissiya tuziladi . Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarning mazkur toifalariga , shu jumladan , quyidagilar uchun qo ’ yiladigan xarakterli talablarga muvofiq bo ’ lgan mehnat sharoitlarini ta ’ minlaydigan ish o ’ rni tashkil etilgan ish o ’ rni hisoblanadi (3- rasm ). - Markaz xodimlarining mehnat va ish bilan ta’minlash to’g’risida amaldagi qonun normalari, shuningdek ayrim ish turlari bo’yicha xavfsiz ish usullari to’g’risidagi maslahatni; - yuridik shaxslar fuqarolarni vaqtinchalik bir martalik ishlarga yollash masalalari yuzasidan Markazga murojaat qilgan hollarda mehnat shartnomalarini rasmiylashtirishda ko’makni tekin olish huquqiga egadirlar. Fuqarolar vaqtinchalik yoki doimiy ro’yxatdan o’tgan bo’lishlari, qonun hujjatlarida belgilangan pasport rejimiga va jamoat tartibiga rioya etishlari shart. Fuqarolarni vaqtinchalik bir martalik ishlarni bajarishga yollayotgan ish beruvchilar: - yollangan fuqarolarga xavfsiz mehnat sharoitini yaratib berishga; - fuqarolar tomonidan bajarilgan ishlar uchun ish haqini og’zaki kelishuvga muvofiq to’liq hajmda va o’z vaqtida to’lashga; - fuqarolar vaqtinchalik bir martalik ishni bajarayotgan vaqtida ularga zarur ijtimoiy-maishiy shart-sharoitlarni ta’minlashga; - yollangan xodim tomonidan amaldagi qonun hujjatlari talablari buzilishi va xodim vaqtinchalik bir martalik ishlarni bajarayotgan vaqtida u bilan yuz bergan baxtsiz hodisalar to’g’risida Markazga yoki vakolatli organlarga zudlik bilan xabar berishga majburdir. Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazi ko’rgazmali axborotlar o’rin olgan stendlar bilan jihozlanadi, ularda vaqtinchalik bir martalik ishlarga oid takliflar to’g’risidagi ma’lumotlar, tuman (shahar) korxonalaridagi mavjud bo’sh ish o’rinlari to’g’risidagi ma’lumotlar, amaldagi mehnat va ish bilan ta’minlash to’g’risidagi amaldagi qonun hujjatlaridan ko’chirmalar hamda mehnat xavfsizligi qoidalariga doir yo’riqnomalar, boshqa zarur ma’lumotlar joylashtiriladi. Vaqtinchalik bir martalik ish qidirayotgan fuqarolarni ijtimoiy-maishiy shart- sharoitlar bilan ta’minlash maqsadida Markaz ovqatlanish shoxobchasi, sanitariya uzellari, shuningdek o’tiradigan joylar bilan jihozlanadi. Markazni barpo etish va uni joriy ta’minlash xarajatlari Ish bilan ta’minlashga ko’maklashish davlat jamg’armasining mablag’lari hisobiga amalga oshiriladi. Mahalliy davlat organi tomonidan belgilangan ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish qidirishda qiynalayotgan shaxslar uchun ish o’rinlarining eng kam soniga muvofiq tashkil etilgan (band qilib qo’yilgan yoki ajratilgan) eng kam ish o’rinlari sonini qisqartirishga yoki tugatishga faqat kasaba uyushmalari qo’mitalari yoki xodimlarning boshqa vakillik organlari, bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman (shahar) markazlari bilan kelishgan holda yo’l qo’yiladi hamda mahalliy davlat hokimiyati organi qarori asosida amalga oshiriladi. Texnologiyani, ishlab chiqarish va mehnatni tashkil etishdagi o’zgarishlar, xodimlar sonining o’zgarishiga olib kelgan ish hajmlarining qisqarishi bilan bog’liq tadbirlarni amalga oshirishda ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish qidirishda qiynalayotgan shaxslar uchun band qilib qo’yilgan ish o’rinlarining belgilangan soni hisobiga ishga joylashtirilgan shaxslarda ish o’rinlari, agar ushbu shaxslar soni mahalliy davlat hokimiyati organi tomonidan belgilangan miqdordan oshmasa, ustuvor tartibda saqlanib qoladi. Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish qidirishda qiynalayotgan shaxslar uchun band qilib qo’yilgan ish o’rni ilgari ushbu ish o’rnini egallab kelgan shaxs bilan tuzilgan mehnat shartnomasining to’xtatilishi munosabati bilan bo’shab qolgan taqdirda tashkilot o’n kun muddatda Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman (shahar) markazini yangidan ochilgan bo’sh ish o’rni to’g’risida ma’lum qilishi shart. Nogironlar uchun band qilib qo’yiladigan ish o’rinlarining belgilangan sonidan ortiqcha nogironlar uchun ish o’rinlari tashkil etgan tashkilotlar qonun hujjatlarida belgilangan tartibda imtiyoz olish huquqiga egadirlar. Mahalliy davlat hokimiyati organlari o’z vakolatlari doirasida ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish qidirishda qiynalayotgan shaxslar uchun belgilangan ko’rsatkichdan ortiqcha, shu jumladan, ish uchastkalari (stexlar) tashkil etish uchun turarjoy bo’lmagan binolarni birinchi navbatda ajratish yo’li bilan band qilib qo’yiladigan ish o’rinlari tashkil etgan tashkilotlar uchun imtiyozlar belgilashi mumkin. Quyidagilar ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi jamg’armaga ajratmalar to’lashdan ozod etiladilar: - nogironlar jamoat tashkilotlariga qarashli o’quv-ishlab chiqarish va ishlab chiqarish korxonalari; - protez-ortopediya buyumlari ishlab chiqarishga, nogironlarga protez qo’yish bo’yicha xizmatlar ko’rsatishga ixtisoslashtirilgan korxonalar; - tarbiya va ta’lim muassasalari huzuridagi o’quv-ishlab chiqarish ustaxonalari va o’quv-ishlab chiqarish korxonalari; - byudjet ta’minotidagi teatr-tomosha tashkilotlari. Ish bilan ta’minlash jamg’armasi mablag’lari hisobidan quyidagilar amalga oshiriladi: - mehnat organlarida ishsizlik maqomi olgan va ish qidiruvchi sifatida ro’yxatda turgan shaxslarni kasbga tayyorlash, ularning malakasini oshirish va qayta tayyorlash ishlarini mablag’ bilan ta’minlash; - ishsizlik bo’yicha nafaqalar, mehnat organlarining taklifiga binoan ishlash Xalqaro mehnat tashkiloti normalaridan kelib chiqib hamda Davlat statistika qo’mitasining hisobga olish va tasniflash amaliyotiga muvofiq iqtisodiyotning norasmiy sektorida band bo’lganlar jumlasiga ijtimoiy sug’urta va soliq organlarida hisobga turmagan shaxslar kiradi (5-rasm). Norasmiy sektorning ham ijobiy, ham salbiy jihatlari mavjud. Xususan, uning ijobiy tomonlariga quyidagilar kiradi: - ish bilan bandlik va aholi daromadlari muammolarini yechishda yordam beradi; - tovar va xizmat ko’rsatish bozorini kengaytiradi; - yetarli darajada ishsizlikning o’sishi va aholi turmush darajasini keskin pasayib ketishi oldini oladi; - ko’pchilikka qulay ish rejimini tanlashga imkon beradi. Shuningdek, norasmiy sektor muayyan dolzarb ijtimoiy muammolarni keltirib chiqaradi. Jumladan: - u jinoiy muhitning rivojlanishi uchun qo’shimcha sharoitlar yaratadi; - bu sektorda ish bilan band bo’lganlar ijtimoiy kafolatlarga ega bo’lmaydilar va mehnat sharoitlari ustidan nazorat o’rnatilmaydi; Vaqtinchalik bir martalik ish qidirayotgan fuqarolarga, shuningdek ish beruvchi xususiy shaxslarga Markaz bepul xizmat ko’rsatadi. 2.3 Davlat ish bilan bandlik siyosati doirasida bandlikka ko’maklashish yo’nalishlari Bozor iqtisodiyoti sharoitida davlat aholini ish bilan ta’minlash, ishsizlikni bartaraf etish va mehnat bozorini tartibga solish bo’yicha faol ijtimoiy-iqtisodiy siyosat olib boradi. Chunki, mehnat salohiyatidan foydalanish samaradorligini oshirish milliy iqtisodiyotni rivojlantirish, aholi turmush darajasini oshirish va yuksak taraqqiy etgan mamlakatlar qatoriga qo’shilishning muhim manbasi bo’lib hisoblanadi. Mehnat bozoriga ta’sir qiluvchi omillarning turli-tumanligi va uning samarali amal qilishi ijtimoiy jihatdan ahamiyatga ega ekanligi tufayli unda davlatning optimal boshqaruvi hamda tartibga solishi talab etiladi. Ish bilan bandlik sohasida tartibga solishning bunday tizimini yaratish O’zbekistonda amalga oshirilayotgan islohotlarning asosiy ijtimoiy vazifalaridan biridir. Davlatning faol ta’sir ko’rsatish siyosati hududiy mehnat bozorlari holatidan kelib chiqadi. Agar hududda ishchi kuchi ortiqchaligi ro’y berib, taklif talabdan yuqori bo’lsa, u holda davlat ishchi kuchi taklifini kamaytirish va unga bo’lgan talabni ko’paytirishni rag’batlantirish siyosatini yuritadi. Aksincha, agar hududda ishchi kuchi tanqisligi kuzatilsa, u holda davlat ishchi kuchi taklifini ko’paytirish va unga bo’lgan talabni kamaytirish yuzasidan aniq chora-tadbirlarni belgilaydi. Davlat ish bilan bandlik siyosati doirasida ish bilan bandlikka ko’maklashish ikki yo’nalishda, passiv va faol ish bilan bandlik siyosati ko’rinishlarida amalga oshiriladi (8-rasm). uchun boshqa joyga ixtiyoriy ravishda ko’chib o’tish uchun kompensastiyalar to’lash va qonun hujjatlariga muvofiq ishsizlarga moddiy yordam berish; - ishsizlarga muddatidan oldin pensiya tayinlanganligi sababli byutjetdan tashqari Pensiya jamg’armasi xarajatlarini qoplash; - haq to’lanadigan jamoat ishlarini qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mablag’ bilan ta’minlash; - nogironlar va fuqarolarning ijtimoiy himoyaga muhtoj bo’lgan boshqa toifalari mehnatidan foydalanish uchun ixtisoslashtirilgan ish o’rinlari (ishlab chiqarishlar) tashkil etish tadbirlarini mablag’ bilan qisman ta’minlash; - mehnat organlari ta’minoti, barcha darajalardagi mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlarini (tuman va shahar ijtimoiy ta’minot bo’limlaridan tashqari) joylashtirish uchun binolar qurish va ularni rekonstrukstiya qilish, ularni moddiy-texnikaviy ta’minlash, kompyuterlar, nusxa ko’chirish va boshha zarur texnika bilan jihozlash; - axborot-ma’lumotlar va reklama-noshirlik ishlarini amalga oshirish; - belgilangan tartibda respublika darajasida va hududiy darajada ijtimoiy kuzatuvlarni tashkil etish va o’tkazish, ish bilan ta’minlash masalalari bo’yicha aholining ayrim guruhlari o’rtasida anketa so’rovlari o’tkazish; - respublika va hududiy mehnat bozori axborot tizimlarini yaratish va ularning dasturiy ta’minotini ishlab chiqish, shu jumladan texnika vositalari sotib olish; - ish bilan band bo’lmagan aholiga yordam ko’rsatish, shu jumladan ishga joylashtirishga ko’maklashish va maslahat xizmatlari ko’rsatish bilan bog’liq xarajatlarni mablag’ bilan ta’minlash; - aholini ish bilan ta’minlashga doir muammolar bo’yicha xalqaro hamkorlikni mablag’ bilan ta’minlash; - ishchi kuchi eksport qilish masalalari bo’yicha xalqaro loyiha va shartnomalarni amalga oshirish, O’zbekiston Respublikasining chet ellarga ishga yuborilgan fuqarolarini ishga joylashtirishni tashkil etish, ularning ijtimoiy himoyasini ta’minlash bilan bog’liq xarajatlarni mablag’ bilan ta’minlash; Mаmlаkаtlаrdа mеhnаtdа bаndlik vа ishsizlikni ko’p yillik o’rgаnish tаjribаsi shuni ko’rsаtаdiki, mеhnаtgа yarоqli аhоlining 94-95 fоizi mеhnаtdа bаnd bo’lsа, iqtisоdiyot mе’yoridа rivоjlаnаyotgаn hisоblаnаdi. Mаmlаkаt jаmi аhоlisini ishchi kuchigа (iqtisоdiy f ао l аhоligа) vа ishchi kuchidаn tаshqаridаgilаrgа (iqtisоdiy nоf ао l аhоligа) аjrаtish, ishchi kuchini ish bilаn bаndlаr vа f ао l ish ах tаrib yurgаn ishsizlаrgа bo’lish mumkin. Bu guruhlаr o’rtаsidа dоimiy hаrаkаt bo’lib, bu hаrаkаt аhоlining mеhnаt bоzоrigа kirishi vа undаn uzоqlаshishi kаbilаrni hаm аnglаtаdi. Mаmlаkаtimiz mеhnаt qоnunchiligidа ish bilаn bаnd dеb hisоblаngаn fuqаrоlаr quyidаgi guruhlаrgа аjrаtib ko’rsаtilgаn: - yollаnib ishlаyotgаn, shu jumlаdаn, ishni to’liqsiz ish vаqtidа hаq evаzigа bаjаrаyotgаn, shuningdеk hаq to’lаnаdigаn bоshqа ishgа, shu jumlаdаn vаqtinchаlik ishgа egа bo’lgаn fuqаrоlаr; - bеtоbligi, mеhnаt tа’tilidа, kаsbgа qаytа tаyyorlаshdа, mаlаkа оshirishdа ekаnligi; ishlаb chiqаrishning to’хtаtib qo’yilgаnligi munоsаbаti bilаn, shuningdеk qоnun hujjаtlаrigа muvоfiq vаqtinchа ish jоyidа bo’lmаgаndа хо dimning ish jоyi sаqlаnib turаdigаn bоshqа hоllаrdа vаqtinchа ish jоyidа bo’lmаgаn fuqаrоlаr; - o’zini ish bilаn mustаqil tа’minlаyotgаn fuqаrоlаr, shu jumlаdаn, yuridik sh ах s tаshkil qilmаgаn hоldа tаdbirkоrlik f ао liyati bilаn shug’ullаnаyotgаn fuqаrоlаr, kооpеrаtivlаrning а’zоlаri, fеrmеrlаr vа ulаrning ishlаb chiqаrishdа qаtnаshаyotgаn оilа а ’zоlаri; - Qurоlli Kuchlаrdа, Milliy ха vfsizlik хizmаti vа ichki ishlаr оrgаnlаri vа qo’shinlаridа хizmаtni o’tаyotgаn, shuningdеk muqоbil хizmаtni o’tаyotgаn fuqаrоlаr; - Tа’lim to’g’risidаgi qоnun hujjаtlаrigа muvоfiq ishlаb chiqаrishdаn аjrаlgаn hоldа tа’lim оlаyotgаn fuqаrоlаr; - qоnun hujjаtlаrigа muvоfiq f ао liyat оlib bоrаyotgаn jаmоаt birlаshmаlаri vа diniy muаssаsаlаrdа ishlаyotgаn fuqаrоlаr. Аhоlini ish bilаn tа’minlаsh sоhаsidаgi dаvlаt siyosаti quyidаgi tаmоyillаrgа аsоslаnаdi: - mеhnаt qilish vа ishni erkin tаnlаsh huquqini аmаlgа оshirishdа bаrchа fuqаrоlаrgа jinsi, yoshi, irqi, millаti, tili, ijtimоiy kеlib chiqishi, mulkiy аhvоli vа mаnsаb mаvqеidаn, dingа munоsаbаti, e’tiqоdidаn, jаmоаt birlаshmаlаrigа mаnsubligidаn, shuningdеk хоdimlаrning ishchаnlik jihаtlаrigа hаmdа ulаr mеhnаtining nаtijаlаrigа bоg’liq bo’lmаgаn bоshqа hоlаtlаrdаn qаt’i nаzаr, tеng imkоniyatlаrni tа’minlаsh; - kishilаrning mеhnаt vа tаdbirkоrlik tаshаbbuslаrini qo’llаb-quvvаtlаsh vа rаg’bаtlаntirish, ulаrdа mеhnаt qilish vа hаyot kеchirishdа munоsib shаrоitlаrni tа’minlаydigаn unumli vа ijоdiy mеhnаt qоbiliyatini rivоjlаntirishgа ko’mаklаshish; - mеhnаt qilishning iхtiyoriyligi; - ish bil а n t а’ minl а nish s о h а sid а ijtim о iy k а f о l а tl а r b е rish v а а h о lini ishsizlikd а n him о ya qilishni t а’ minl а sh ; - ijtim о iy him о yag а o ’ t а muht о j v а ish t о pishd а qiyn а l а yotg а n fuq а r о l а r uchun m а vjud ish j о yl а rini s а ql а b q о l а yotg а n v а yangi ish j о yl а rini yar а t а yotg а n ish b е ruvchil а rni r а g ’ b а tl а ntirish ; Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslar uchun band qilib qo’yilgan ish o’rinlariga ishga joylashtirish tashkilot tomonidan Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman (shahar) markazi yo’llanmasi bo’yicha yoki mustaqil ravishda amalga oshiriladi. Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirishga nogironlar jamoatchilik birlashmalari, jazoni o’tash muassasalaridan ozod qilingan shaxslarni ijtimoiy moslashtirish markazlari, ko’rsatib o’tilgan shaxslar manfaatlarini ifodalovchi boshqa tashkilotlar ham ularni qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ishga joylashtirishni ta’minlaydigan Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman (shahar) markazlariga yuborish yo’li bilan ko’maklashishi mumkin. O zbekistonda bandlik siyosati va uni amalgaʻ oshirish xususiyatlari Reja: Kirish I-BOB 1.1 Aholining ish bilan bandligi va uning tasniflanishi 1.2 Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirish 1.3 Norasmiy ish bilan bandlik va uni tartibga solish II-BOB 2.1 Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi mablag’larining shakllanish manbalari va xarajatlari tarkibi 2.2 Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazlari faoliyati 2.3 Davlat ish bilan bandlik siyosati doirasida bandlikka ko’maklashish yo’nalishlari Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar shaxslarni ishga joylashtirish uchun ish o’rinlarini band qilib qo’yish tartibini belgilaydi. O’zbekiston Respublikasida ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslar toifalari quyidagilar kiitiladi (2-rasm). Mehnat bozorida vujudga kelgan vaziyatni hisobga olgan holda mahalliy davlat hokimiyati organi tomonidan Bandlikka ko ’ maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman ( shahar ) markazi tavsiyasiga ko ’ ra ish o ’ rinlari ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan fuqarolarning boshqa toifalari uchun ham , shu jumladan , safarbarlik chaqiruvi zaxirasiga kiritilgan shaxslar , kichik yoshli bolalari bo ’ lgan ishlamayotgan ayollar , atrofdagilar uchun xavfli bo ’ lmagan ijtimoiy ahamiyatli kasalliklar bilan og ’ riyotgan shaxslar uchun ham band qilib qo ’ yilishi mumkin . Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslar uchun ish o ’ rinlarini band qilib qo ’ yish mahalliy davlat hokimiyati organlari tomonidan amalga oshiriladi . Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirish uchun ish o ’ rinlarini band qilib qo ’ yish tartibi xodimlarining ro ’ yxat bo ’ yicha o ’ rtacha soni yigirma nafardan ko ’ pni tashkil etadigan tashkilotlar uchun belgilanadi . sektorda ishchi kuchiga etarli talabning yo’qligi, rasmiy ish bilan bandlikning beqarorligi norasmiy sektorning o’sishiga olib keladi. Bugungi kunda yashirin iqtisodiyotda ish bilan band bo’lgan xodimlarni rasmiy ish bilan bandlikka o’tkazish tadbirlari ishlab chiqilmoqda. Ya’ni, norasmiy qonunan taqiqlanmagan mahsulot ishlab chiqarayotgan yoki xizmat ko’rsatadigan yakka tadbirkorlarni o’zlari to’laydigan soliq hisobidan pensiya jamg’armasiga to’lov amalga oshirib, ular faoliyatlari mehnat daftarchalarida qayd qilinmoqda. Norasmiy tarzda, og’zaki kelishuv asosida ishlaydigan yollanma ishchilar faoliyatini rasmiy ish bilan bandlikka o’tkazish uchun ish beruvchi va yollanma ishchi o’rtasida tuziladigan kelishuv yozma shaklda mehnat muassasalari xodimlari ishtirokida tuzilmoqda. II-BOB 2.1 Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi mablag’larining shakllanish manbalari va xarajatlari tarkibi O’zbekiston Respublikasi ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi aholini ish bilan ta’minlash sohasidagi davlat siyosatini amalga oshirish hamda mehnat, aholini ish bilan ta’minlash va ijtimoiy muhofaza qilish tuman (shahar) bo’limlarining samarali faoliyat ko’rsatishi tadbirlarini mablag’ bilan ta’minlash uchun O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tarkibida tashkil etilgan. Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi faoliyatini, uning me’yoriy-huquqiy asosini O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2003 yil 2 apreldagi “O’zbekiston Respublikasi Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi mablag’larini shakllantirish va ulardan foydalanish tartibi to’g’risida”gi 173-son qarori tashkil etadi. Mazkur qarorga muvofiq jamg’armasi byudjetdan tashqari maqsadli davlat jamg’armasi hisoblanadi, mahalliy va respublika darajalarida tashkil etiladi va uning mablag’larini shakllantirish va ulardan foydalanishning maqsadli yo’naltirilganligi 5.8-rasmdan ko’rinib turibdiki, ish bilan bandlikning nofaol siyosati davlat ish bilan bandlik xizmati orqali ishsizlarga nafaqalar to’lash, ishsizlarni kasblarga qayta o’qitish va jamoat ishlarini tashkil etish kabi faoliyatlarni o’z ichiga oladi. Ish bilan bandlik siyosatining bu varianti davlatning amalga oshiradigan joriy xarajatlari nuqtai-nazaridan bir muncha tejamlidir. Biroq, ish bilan bandlikning passiv siyosati iqtisodiyotning yuksalishi davrida mehnat bozorining yuqori egiluvchanligi va ishchi kuchining kasbiy harakatchanligi, iqtisodiyotning istiqbolli mustaqil ish izlash uchun bir muncha keng shart-sharoitlari mavjud bo’lgandagina o’zini oqlashi mumkin. Davlat ish bilan bandlik siyosatini ancha samarali va maqbul yo’nalishi - faol ish bilan bandlik siyosati bo’lib, u ishchi kuchiga talabni oshirish maqsadida davlat ish bilan bandlik jamg’armasi mablag’lari hisobiga ish joylarini yaratish, korxonalarga qo’shimcha ish joylarini yaratish maqsadida kreditlar berish yo’li bilan iqtisodiy barqarorlikni ta’minlashdan iborat (9-rasm). - norasmiy sektorning, asosan mayda savdo-sotiq, turli xil xizmatlar ko’rsatish sohasidagi bandlik xususiy shaxslarni qisman malaka va professional tajribalarini yuqotishlariga olib keladi; - ish bilan bandlikning muntazam bo’lmagan xarakteri muntazam ishdan uzoqlashtiradi. Yuqoridagi holatlar pirovard natijada bu sektorda ish bilan band bo’lganlarning asosiy qismini, asosan yoshlarni malaka va tajribasidan ajralishiga hamda lyumpenlashuviga olib boradi. Shuningdek, norasmiy sektor: - taklif etilayotgan tovar va xizmatlarning sifati ustidan nazoratni qiyinlashtiradi. Bu hol iste’mol chilar uchun salbiy oqibatlarni keltirib chiqarishi mumkin; - davlat esa soliqqa tortiladigan daromadlarning yashirilishi natijasida byudjetga tushishi mumkin bo’lgan mablag’larning ma’lum qismini ola olmaydi. Norasmiy ish bilan bandlik mavjud bo’lgan mamlakatlar tajribasi shuni ko’rsatadiki, bunday ish bilan bandlik rasmiy sektorda ishchi o’rinlari yaratilishi bilan o’z-o’zidan yo’qotilmaydi. Shuningdek, norasmiy sektorga nisbatan ta’qiqlovchi choralar qo’llash ham o’zini oqlamaydi. Norasmiy ish bilan bandlikka nisbatan davlatning qattiq siyosati natijasida norasmiy sektorning qisqarishi ishsizlikni birdaniga o’sib ketishiga olib keladi. Chunki, norasmiy ish bilan band bo’lganlarning aksariyat qismi rasmiy sektorda ishga joylasha olmaydilar. Shuningdek, davlat tomonidan bunday siyosatning yuritilishi norasmiy sektorda ikkilamchi ish bilan band bo’lganlarning turmush darajasini birdaniga pasaytirib yuboradi. Bundan tashqari, norasmiy sektorni ta’qiqlash uni jinoiy shaklga o’tishiga olib keladi. Norasmiy sektorni ta’qiqlash choralari faqatgina norasmiy ish bilan bandlikning salbiy tomonlariga nisbatan asosli hisoblanadi. Norasmiy sektorning rivojlanishi ko’proq ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy vaziyatga bog’liq bo’ladi. Ishsizlikning o’sishi, ish haqining va aholi turmush darajasining pastligi, rasmiy - bandlik muammolarini hal qilishda xalqaro hamkorlik, xalqaro mehnat migratsiyasi bilan bog’liq masalalarni hal qilish; - davlat sektorida – ta’lim, tibbiy xizmatlar, kommunal xo’jaligi, jamoatchilik binolari va inshootlarini qurish sohalarida ishchi o’rinlarini yaratish; - maqsadli jamoat ishlarini tashkil qilish va hokazo. Iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish sharoitida aholi ish bilan bandligini oshirishning ijtimoiy-iqtisodiy mexanizmlari bo’yicha xorijiy amaliyotlar tajribasini ilmiy tadqiq va tahlil etish mazkur davlatlar tajribasining ilg’or, respublikamiz uchun qulay bo’lgan jihatlaridan foydalangan holda, aholi ish bilan bandlik darajasini oshirishning samarali, istiqbolli yo’nalishlarini aniqlash va amaliyotda qo’llash imkonini beradi. Аhоli ish bilаn bаndligining tаsniflаnishi quyidаgi rаsmdа kеltirilgаn (1- rаsm). 1-r а sm. I sh bil а n b а ndlikning turli m е ’z о nl а r bo’yich а t а snifl а nishi. Ish bil а n b а ndlik ijtim о iy m е hn а tg а q а tn а shish sh а kli (yoll а nm а , o’z-o’zini ish bil а n t а ’minl а ydig а nl а r), mulkchilik sh а kli bo’yich а (hukum а t, х ususiy v а а r а l а sh k о r хо n а l а rd а ish bil а n b а ndl а r), iqtis о diyot v а ins о n ehtiyojl а rig а to’g’ri k е lishig а ko’r а ( о qil о n а , s а m а r а li v а eng m а qbul), ishg а j о yl а shish ist а gi bo’yich а (ko’ngilli, m а jburiy), huquqiy sh а klig а ko’r а (r а smiy, n о r а smiy), t а shkil qilinish (st а nd а rt, n о st а nd а rt) m е z о nl а ri bo’yich а ko’rinishl а rig а eg а . Iqtis о diyot f а nid а ish bil а n b а ndlikning quyid а gi turl а rini f а rql а ydil а r: 1. Ish bil а n to’ liq b а ndlik - m е hn а tg а q о biliyatli а h о lining ijtim о iy f о yd а li m е hn а tg а eng ko’p j а lb etilishi. А m а ld а bu ish bil а n yalpi b а ndlik bo’lib, bund а m е hn а tg а q о biliyatli а h о lining 90,0-92,0 % to’liq b а ndlikd а m е hn а t qilishg а muht о jl а r v а m е hn а t qilishni x о hl о vchil а r ish bil а n t а ’minl а n а di, bu ishchi kuchig а t а l а b v а t а klifning mut а n о sibligini а ngl а t а di. 2. Ish bil а n to’liq bo’lm а g а n b а ndlik - bu iqtis о diy f ао l а h о lining bir saqlab qolingan holda Davlat byudjeti tarkibida jamlanadi hamda Jamg’armaning mustaqil balansida aks ettiriladi. Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi davlat jamg’armasi mablag’lari O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, Qoraqalpog’iston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, viloyatlar hamda Toshkent shahar Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish bosh boshqarmalarining byudjetdan tashqari maqsadli maxsus hisob raqamlarida jamlanadi. Bunda korxonalar, muassasalar va tashkilotlarning ajratmalari hisobiga tashkil topadigan Ish bilan ta’minlash jamg’armasi mablag’larining etmish foizi Qoraqalpog’iston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, viloyatlar va Toshkent shahar Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish bosh boshqarmalari ixtiyorida qoladi, keyinchalik tumanlar va shaharlar o’rtasida taqsimlanadi, o’ttiz foizi Qoraqalpog’iston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi, tegishli hududiy mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish boshqarmalarining to’lov topshiriqnomalari bilan pul o’tkazish yo’li bilan respublika darajasida markazlashtiriladi. Ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi jamg’armaning asosiy vazifalari quyidagilar hisoblanadi: - ishsizlarni moddiy qo’llab-quvvatlash yuzasidan davlat kafolatlarini amalga oshirish; - mehnat bo’limlari ta’minotini moliyalashtirish; - tijorat banklarida kredit liniyalari ochish yo’li bilan ish o’rinlarini saqlab qolish va yangi ish o’rinlari tashkil etish uchun kreditlar berish; - fuqarolarni ishga joylashtirish, mehnat, aholini ish bilan ta’minlash va ijtimoiy muxofaza hilish masalalari bo’yicha me’yoriy hujjatlarni ishlab chiqish, sostiologik kuzatuvlar o’tkazish bilan bog’liq xarajatlarni mablag’ bilan ta’minlash. Quyidagi jadvalda ish bilan ta’minlash jamg’armasi mablag’larining shakllanish manbalari va xarajatlari tarkibi keltirilgan (1-jadval). Xulosa va takliflar Fikrimizcha, mamlakatimizda ish o’rinlarini tashkil etish sohasidagi davlat siyosati ishsizlikni qisqartirish va aholining ijtimoiy zarur mehnat bilan bandligini ko ’ paytirish bo ’ yicha xorijiy davlatlar singari aniq usullar asosida ishlab chiqilishi kerak . Buning uchun quyidagi tadbirlarni e’tiborga olish zarur deb o’ylaymiz: - davlat tomonidan iqtisodiyotga kiritilayotgan investitsiyalarni rag’batlantirish, bu esa yangi ish joylarini yaratishning asosiy sharti hisoblanadi; - yangi ish joylari tashkil etilganda tadbirkorlarga va kichik biznes korxonalariga soliq imtiyozlari berish; - o’z-o’zini ijtimoiy zarur mehnat bilan band qilishni rag’batlantirish; - kichik biznes va oilaviy tadbirkorlikda investitsion faollikni rag’batlantirish asosida shart-sharoitlar yaratish, bu ko’plab mamlakatlarda aholi bandligini ta’minlashning muhim uslubi sifatida o’rganilmoqda; - tarkibiy o’zgarishlar bilan bog’liq ishsiz qolgan yoki ishidan ajralib qolish xavf solayotgan shaxslarning ish izlashlarini faollashtirish maqsadida kasbga o’qitish, qayta tayyorlash va ularga axborot-konsalting xizmatlarini ko’rsatish; - mehnat bozorida vositachilik qilayotgan mehnat birjalari va bandlik xizmatlarini rivojlantirish, friksion ishsizlik va tarkibiy o’zgarishlar bilan bog’liq ishsizlikni pasaytirish maqsadida vakant ish joylari to’g’risida ma’lumotlar yig’ish, tahlil qilish va ularga tezkor murojaatini ta’minlash axborot-maslahat markazlari; - aholining alohida guruhlari - yoshlar, nogironlar, ishlash qobiliyati chegaralangan insonlar uchun ish joyi sharoitlarini yaratish bilan bog’liq xarajatlarni qoplashlari uchun ish beruvchilarga kompensatsiyalar ajratish; - kompetentlik va mehnatga ijodiy munosabat uchun moddiy rag’batlantiradigan ijtimoiy-iqtisodiy muhitni yaratish; - zarurat tug’ilganda oilalarga ishchi kuchi zich bo’lgan hududlardan vakant joylar bo’lgan xududlarga ko’chib o’tishida subsidiya va kreditlar berish yo’li bilan ko’maklashish; qismigin а ijtim о iy f о yd а li m е hn а t bil а n t а ’minl а ng а nligini ko’rs а t а di. Ish bil а n m а vsumiy b а ndlik - bu m е hn а tg а q о biliyatli а h о lini t а biiy-iqlim х ususiyatl а rini his о bg а о lg а n h о ld а v а qti-v а qti bilan ( о d а td а mu а yyan m а vsuml а rd а ) ijtim о iy f о yd а li m е hn а tg а j а lb etishdir. 3. Ish bil а n yashirin b а ndlik - bu h о ld а pul to’l а m а ydig а n uz о q mudd а tli t а ’tild а bo’lg а nl а r n о r а smiy r а vishd а (ish bil а n b а nd sif а tid а r а sm а n ro’y ха tg а о linm а sd а n) turli s а vd о -s о tiq, а h о lig а х izm а t ko’rs а tish bil а n m а shg’ul bo’lishl а rini а ngl а t а di. 4. Ish bil а n d а vriy b а ndlik - bu mu а yyan mudd а td а m е hn а t f ао liyati bil а n m а shg’ul bo’lish, mu а yyan mudd а td а d а m о lishni bildir а di. Ish bil а n b а ndlikning bu turi а s о s а n n е ft, g а z s а n оа ti, b а liqchilik t а rm о ql а rid а v ах t а usulid а ishl о vchil а rni n а z а rd а tut а di. 5. Ish bil а n s а m а r а li b а ndlik - bu а h о lining ish bil а n b а ndlikk а ehtiyojining m а vjud ish o’rinl а rig а muv о fiq k е lishining sif а t х ususiyati bo’lib, iqtis о diy nuqt а yi n а z а rd а n m е hn а t r е sursl а rid а n eng о qil о n а f о yd а l а nishni, ijtim о iy jih а td а n m е hn а t f ао liyatining ins о n m а nf аа tl а rig а eng muv о fiq k е lishini bildir а di. 1.2 Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirish O’zbekiston Respublikasining ―O’zbekiston Respublikasida nogironlarni ijtimoiy himoya qilish to’g’risidagi Qonunining 25-moddasiga, O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2007 yil 6 apreldagi ―Aholi bandligini oshirish hamda mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlari faoliyatini takomillashtirish chora-tadbirlari to’g’risida 616-son qaroriga muvofiq Vazirlar Mahkamasining 2008 yil 20 avgustdagi “Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirish uchun ish o’rinlarini band qilib qo’yish tartibi to’g’risida nizomni tasdiqlash haqida”gi 186-sonli qarori ishlab chiqilgan hamda u ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish topishda qiynalayotgan Ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish qidirishda qiynalayotgan shaxslar uchun band qilib qo’yiladigan ish o’rinlarini tuman (shahar) hokimi tomonidan belgilangan miqdordan ortiqcha tashkil etgan tashkilotlar ushbu ish o’rinlarini tashkil etishga sarflangan mablag’larning bir qismini Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish tuman (shahar) markazi bilan tuzilgan shartnoma asosida Bandlikka ko’maklashish jamg’armasi mablag’lari hisobidan qoplash huquqiga egadir. Bandlikka ko’maklashish jamg’armasidan tashkilot (ish beruvchi) ning ijtimoiy muhofazaga muhtoj va ish qidirishda qiynalayotgan shaxslarni ishga joylashtirish uchun band qilib qo’yiladigan ish o’rinlarini belgilanganidan ko’p miqdorda tashkil etishga xarajatlarining bir qismini qoplashga yo’naltiriladigan pul mablag’lari O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tomonidan belgilangan tartibda ajratiladi. 1.3Norasmiy ish bilan bandlik va uni tartibga solish O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007 yil 24 maydagi ishga joylashtirishga muhtoj mehnat bilan band bo’lmagan aholini hisobga olish metodikasini takomillashtirish to’g’risida 106-sonli qarori ilovasiga muvofiq ish bilan bandlik uch turga ajratiladi: - iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan bandlar; - iqtisodiyotning rasmiy sektorida ish bilan bandlar; - mehnat faoliyatini chet elda amalga oshirayotgan shaxslar. Norasmiy ish bilan bandlik deb fuqarolarning hech qanday rasmiy ro’yhat, ruxsatnoma va huquqiy asosga ega bo’lmagan mehnat faoliyati bilan shug’ullanishga aytiladi. Shuningdek, ushbu bandlik huquqiy-iqtisodiy kafolatlanmagan va ijtimoiy himoyalanmagan hisoblanadi. - ish bilan ta’minlash jamg’armasi mablag’larini ko’paytirishga yo’naltirilgan, aholini ish bilan ta’minlashga bevosita ko’maklashuvchi tijorat va xo’jalik hisobidagi faoliyatni amalga oshirish, mulkchilik va - xo’jalik yuritishning turli shakllaridagi korxonalar tashkil etish; - tijorat banklari tomonidan ochiladigan kredit liniyalari orqali xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga, shu jumladan kichik va o’rta biznes sub’ektlariga, deqhon va fermer xo’jaliklariga, oilaviy tadbirkorlik sub’ektlariga hamda yakka tartibdagi tadbirkorlarga qonun hujjatlarida belgilangan tartibda to’lov, ta’minlash va qaytarish shartlarida yangi ish o’rinlari yaratish uchun qisqa muddatli va o’rta muddatli kreditlar berish. Shunday qilib, ish bilan ta’minlashga ko’maklashuvchi jamg’armasi daromadlari va uning mablag’laridan foydalanishning ko’rib chiqilgan va kelishilgan prognozi kelgusi yil uchun O’zbekiston Respublikasining Davlat byudjeti parametrlari tarkibida Vazirlar Mahkamasiga kiritiladi. 2.2 Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazlari faoliyati Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazi O’zbekiston Respublikasi Mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish vazirligi tuzilmasida shahar (tuman) Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazida fuqarolarning vaqtinchalik bir martalik mehnat faoliyatini tartibga solish maqsadida tashkil etiladi. Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazining asosiy vazifalari va faoliyati yo’nalishlari 6-rasmda keltirilgan. Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Каримов И.А. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси. -Т.: Ўзбекистон, 2010. - 56 б. 2. Abdurahmonov Q . X , Zokirova N . Q . Mehnat iqtisodiyoti va sotsiologiyasi . O’quv qo’llanma. - T.: «Fan va texnologiya», 2013. - 536 b. 3. Абдурахманов К.Х., Зокирова Н.К., Шоюсупова Н.Т., Габзалилова В.Т., Абдурахманова Г.К. Формирование и совершенствование политики занятости населения в малом бизнесе и частном предпринимательстве. Монография. - Т.: IQTISODIYOT, 2013. - 272 с. 4. Абдураҳмонов Қ.Х. Меҳнат иқтисодиеcти ва социологияси. Дарслик. - Т.: Фан ва технология, 2012. - 388 б. 5. Abdurahmonov Q . X , Shoyusupova N . T . Mehnat iqtisodiyoti : ijtimoiy - mehnat munosabatlari . Darslik. - Т.: TDIU, 2011. - 692 b. 6. Абдураҳмонов Q .Х., Холмўминов Ш.Р., Зокирова Н.Қ. Персонални бошқариш. Дарслик. - Т.: Шарқ, 2008. 7. Абдураҳмонов Қ.Х., Имомов В.А. Ўзбекистонда меҳнат потенциалидан самарали фойдаланиш ва уни бошқариш. - Т.: Академия, 2008. - 212 б. 8. Абулқосимов Х.П. Иқтисоди еcтда инсон омили: шаклланиши, амал қилиши ва фаоллашуви. Монография. - Т.: Академия, 2006. - 346 б. Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazi direktori mehnatiga haq to’lash shahar (tuman) Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazi tomonidan amalga oshiriladi. Markazda bitta shtatdagi xodim va ichki ishlar organlarining xodimi doimiy ravishda ishlaydi. Markazning shtatdagi xodimlariga sarflanadigan xarajatlar Ish bilan ta’minlashga ko’maklashish davlat jamg’armasining mablag’lari hisobiga amalga oshiriladi. Markazda doimiy bo’luvchi shahar (tuman) ichki ishlar bo’limi xodimining mehnatiga tegishli shahar (tuman) ichki ishlar bo’limi tomonidan haq to’lanadi. Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazining shtatdagi xodimlari: - fuqarolarga xususiy ish beruvchilar va yuridik shaxslarning vaqtinchalik bir martalik ishlarning muayyan turlarini bajarishga doir mavjud buyurtmanomalari to’g’risida ma’lumotlar berishga; - xususiy ish beruvchilar va yuridik shaxslarning vaqtinchalik bir martalik ishlarni bajarishga doir buyurtmanomalarini qabul qilish va ro’yxatdan o’tkazishga; - vaqtinchalik bir martalik ishlarning aniq turlariga bo’lgan ehtiyoj to’g’risida ma’lumotlar bankini shakllantirish va muntazam ravishda yangilab turishga; - vaqtinchalik bir martalik ishlarni bajarishga yollanishda, shuningdek yangidan tashkil etilayotgan va bo’sh ish o’rinlariga doimiy asosda ishga kirishda fuqarolarga ko’maklashishga; - mehnat to’g’risidagi qonunlar, kasb-hunarga o’qitish va qayta o’qitish, o’z ishini yo’lga qo’yishni tashkil etish masalalari bo’yicha fuqarolarga maslahat xizmatlari ko’rsatishga; - zarurat bo’lganda aniq masalalarni hal etish uchun mehnat va aholini ijtimoiy muhofaza qilish organlarining boshqa mutaxassislarini jalb etishga yoki yuzaga kelayotgan masalalarni hal etishda yordam olish uchun fuqarolarni tegishli mahalliy organlarga yo’llashga; - fuqarolarni vaqtinchalik bir martalik ishlarni bajarishning asosiy qoidalari bilan tanishtirishga; - markaz tomonidan bo’sh ish o’rinlari yarmarkasi muntazam o’tkazilishida bevosita ishtirok etishga; - yuridik shaxslar fuqarolarni vaqtinchalik bir martalik ishlarga yollash masalalari yuzasidan Markazga murojaat qilgan hollarda qonun hujjatlarida belgilangan tartibda mehnat shartnomalari rasmiylashtirilishida ko’maklashishga majburdirlar. Markazda doimiy ravishda bo’luvchi ichki ishlar organlarining xodimi: - vaqtinchalik bir martalik ishlarni bajarayotgan fuqarolar tomonidan jamoat tartibiga, pasport rejimiga rioya etilishini ta’minlashga; - vaqtinchalik bir martalik ish qidirayotgan fuqarolar tomonidan huquqni buzishlarning oldini olish yuzasidan profilaktika chora-tadbirlarini o’tkazishga majburdir. Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markaz orqali vaqtinchalik bir martalik ishlarga yollanayotgan fuqarolar Markazda: - vaqtinchalik bir martalik ishlarga doir takliflar va tuman (shahar) korxonalaridagi mavjud bo’sh ish o’rinlari to’g’risidagi ma’lumotlarni; 1. Amerika modeli asosini ijtimoiy-mehnat munosabatlarining subsidiya ko’rinishi, xodimning shaxsiy yutuqqa erishishi va o’zini namoyon qilishi tashkil etadi. Ushbu model mehnat bozori markazlashmaganligi hamda bandlik va ijtimoiy ta’minotning qonuniyligi; 1. ish beruvchi tomonidan yollanma ishchiga nisbatan nazorat yuqori darajadaligi; 2. ishchilarning yuqori darajadagi jug’rofiy va kasbiy mobilligi; 3. nisbatan yuqori darajadagi ishsizlik bilan xarakterlanadi. Kasbiy karyera eng avvalo ish joyi o’zgarishi bilan bog’liq, shunga mos ravishda ushbu model qolganlariga nisbatan yuqori darajadagi mobilligi bilan farq qiladi. Ish haqi miqdori ish ixtisosligi va murakkabligiga asosan belgilanadi, xizmat pog’onalarida siljish, odatda, kasbiy-malakaviy profilini kengaytirishga bog’liq emas. Kasbiy yo’nalish masalalariga katta e’tibor qaratiladi. Universitet va kollejlar qoshida kasbga yo’naltirish bo’yicha maxsus markazlar va xususiy agentliklar tashkil etilgan. AQSH mehnat vazirligi qoshida 1200 dan ortiq davlat hisobidan faoliyat yurituvchi kasbga yo’naltirish va kasb tanlash markazlari ish olib borib, har yili ular orqali 1 milliondan ortiq yoshlar o’tishadi. Ma’lumki, AQSH an’anaviy ravishda haddan tashqari yuqori darajadagi ishsizlikka ega mamlakat hisoblanadi. Uning darajasiga friksion ishsizlik yaxshigina ta’sir etmoqda. Buni keng va dinamik mehnat bozorida, ishchilar faol ravishda nafaqat ish joyini, balki ixtisosligini ham o’zgartirishi bilan tushuntirish mumkin. Modomiki, AQShda ko’pincha malakasiz yoki malakasi kam ishchilar ishsizlikka tushishadi, ular uchun yaratiladigan ish joylari ham shunga yarasha past darajadagi sifatga egadir. AQShning zamonaviy bandlik siyosatidagi asosiy yo’nalishlarga: ish haqi darajasini oshirish jihatidan ish joylari sifatini oshirish, kelajakda kasbiy ulg’ayishni ta’minlash, ish joylarini saqlash va ularni ko’paytirishdir. Norasmiy ish bilan bandlikni quyidagi ko’rinishlarga ajratish mumkin: 1. Faoliyat turi bo’yicha . Malaka talab qiladigan va etarli darajada yaxshi haq to’lanadigan ishlar (alohida dars berish, tibbiy xizmat ko’rsatish, kiyim-kechak tikish, avtomobillarni ta’mirlash, qurilish ishlarini bajarish va b.) va malaka talab qilmaydigan ishlar (mayda savdo-sotiq, turg’un bo’lmagan savdo shahobchalarida savdo-sotiq bilan shug’ullanish va b.) ga bo’linadi. 2. Norasmiy faoliyat ko’rsatish va daromad olish usuli bo’yicha . Yakka tartibda ish bilan bandlar, ro’yxatga olinmagan ishlab chiqarish birliklarining egalari va ishchilari, ro’yxatga olingan korxonalarda norasmiy ishlovchilar, o’z ish o’rnida hisobga olinmagan faoliyat olib boruvchi rasmiy sektorda band bo’lganlar va o’z korxonalarining hisobga olinmagan, soliq to’lashdan yashirilgan faoliyatidan daromad oluvchi rasmiy sektorda band bo’lganlarga bo’linadi. 3. Ish bilan bandlik maqomi bo’yicha . Faqat norasmiy sektorda ish bilan band bo’lganlar va ishni rasmiy hamda norasmiy sektorda birgalikda olib boruvchilarga bo’linadi. Markazning ish vaqti va tartibi shahar ( tuman ) hokimligi tomonidan mazkur joyda fuqarolar tomonidan vaqtinchalik bir martalik ishlarning bajarilishi borasida yuzaga kelgan xususiyatlarni e ’ tiborga olgan holda belgilanadi . Qoidaga ko’ra, Markazning ish vaqti soat 6.00 da boshlanadi, ishni tugatish vaqti soat 16.00. Markaz dam olish kunlarisiz ishlaydi. Zaruratga qarab hokimlik markazning boshqacha ish tartibi va vaqtini belgilashi mumkin. Huzurida Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazi tashkil etiladigan shahar (tuman) Bandlikka ko’maklashish va aholini ijtimoiy muhofaza qilish markazi direktorining o’rinbosari Vaqtinchalik bir martalik ish bilan ta’minlash markazi direktori hisoblanadi (7-rasm).

Oʻzbekistonda bandlik siyosati va uni amalga oshirish xususiyatlari

Купить